ECDL. Europejski Certyfikat Umiejętności Komputerowych. Przewodnik. Tom I

ECDL.
Europejski Certyfikat
Umiejtnoci Komputerowych.
Przewodnik. Tom I
Autor: Leszek Litwin
ISBN: 978-83-246-0626-9
Format: 158235, stron: 208
Jeli i Ty chcesz si legitymowa certyfikatem potwierdzajcym Twoje umiejtnoci,

musisz przej przez trudny egzamin. Ksika ECDL. Europejski Certyfikat Umiejtnoci
Komputerowych. Przewodnik bdzie dla Ciebie nieocenion pomoc. W dwutomowym
poradniku znajdziesz wszystkie informacje potrzebne do zdania egzaminu ECDL.
Materia podzielony tu zosta na moduy obejmujce taki zakres wiadomoci, jaki jest
wymagany przez odpowiadajce im pytania egzaminacyjne. Czytajc tom I, poznasz
budow komputera, a take zasady korzystania z systemu operacyjnego i sieci
komputerowych. Dowiesz si, z jakich elementw skada si typowy zestaw komputerowy,
do czego mona zastosowa komputer osobisty i jakie moliwoci oferuje Ci internet.
ECDL (skrt od ang. European Computer Driving License), czyli Europejski Certyfikat
Umiejtnoci Komputerowych, jest dokumentem potwierdzajcym, e jego posiadacz
zdoby i potrafi wykorzysta wiedz oraz praktyczne umiejtnoci w zakresie:
obsugi komputera
uytkowania popularnych programw (edytorw tekstu, arkuszy
kalkulacyjnych i innych)
przygotowania prezentacji
swobodnego korzystania z internetu
Co daje ECDL
Certyfikat ECDL w obiektywny sposb zawiadcza o posiadaniu wiedzy i umiejtnoci
komputerowych niezbdnych do codziennego uywania komputera do pracy oraz
w yciu codziennym.
Dla kogo jest ECDL
Dla pracodawcy: jest obiektywnym rdem informacji na temat rzeczywistych
umiejtnoci w zakresie obsugi komputerw przyszego lub obecnego pracownika.
Otrzymanie certyfikatu ECDL moe te suy podniesieniu kwalifikacji zawodowych
pracownikw i doskonaleniu ich umiejtnoci.
Dla pracownika: jest powiadczeniem okrelonego i uznawanego w Europie oraz poza
ni poziomu wiedzy i umiejtnoci w zakresie obsugi komputera. Moe by przepustk
do awansu.
Dla poszukujcego pracy: jest dokumentem mogcym pomc w znalezieniu pracy,
szczeglnie w dobie powszechnego wykorzystywania komputerw oraz budowy
spoeczestwa informacyjnego.
Dla ucznia i studenta: jest dobrym wyznacznikiem, ile trzeba umie w zakresie obsugi
komputera, eby poradzi sobie w przyszoci na rynku pracy.
Certyfikat ECDL w Polsce jest wydawany i nadzorowany wycznie
przez Polskie Towarzystwo Informatyczne (PTI)
Spis treci
Wstp od autora .......................................................................... 7
Rozdzia 1. Modu 1. Podstawy technik informatycznych ................................... 13
Wstp .............................................................................................................................. 13
Podstawowe pojcia ....................................................................................................... 13
Co to jest technologia informacyjna? ............................................................................. 14
Co to jest komputer? ....................................................................................................... 14
Typy komputerw .......................................................................................................... 14
Podzia komputerw ze wzgldu na szybko pracy i wydajno .................................. 16
Podzia komputerw ze wzgldu na koszt ...................................................................... 18
Podzia komputerw wedug uytkownikw .................................................................. 18
Jak zbudowany jest komputer PC ................................................................................... 19
Parametry i konfiguracja PC .................................................................................... 20
Sieci komputerowe ................................................................................................... 65
Sieci telekomunikacyjne ........................................................................................... 76
Do czego moe by przydatny komputer w yciu codziennym? .............................. 78
Bezpieczestwo danych ........................................................................................... 96
Wybrane zagadnienia prawne ................................................................................. 101
Komputer i rodowisko .......................................................................................... 102
Rozdzia 2. Modu 2. Uytkowanie komputerw .............................................. 105

Wstp ............................................................................................................................ 105
Podstawy pracy z komputerem ..................................................................................... 105
Wczanie i wyczanie komputera ........................................................................ 106
Podstawowe informacje ......................................................................................... 107
Edycja tekstu .......................................................................................................... 114
Pulpit ............................................................................................................................ 118
Praca z ikonami w systemie operacyjnym .............................................................. 118
Praca z oknami ....................................................................................................... 121
Zarzdzanie plikami i folderami ................................................................................... 126
Foldery (katalogi) ................................................................................................... 126
Praca z plikami ....................................................................................................... 130
Usuwanie i odzyskiwanie plikw ........................................................................... 137
Szukanie plikw i folderw .................................................................................... 140
Lista ostatnio uywanych plikw ........................................................................... 141
Kompresja plikw .................................................................................................. 142
ECDL. Europejski Certyfikat Umiejtnoci Komputerowych. Przewodnik. Tom I

Wirusy .......................................................................................................................... 144
Drukowanie .................................................................................................................. 145
Instalacja drukarki .................................................................................................. 146
Konfiguracja drukarek ............................................................................................ 146
Rozdzia 3. Modu 7. Usugi w sieciach informatycznych ................................. 151

Wstp ............................................................................................................................ 151
Internet i WWW ........................................................................................................... 152
Podstawowe pojcia ............................................................................................... 152
Struktura adresu WWW ......................................................................................... 154
Przegldarka stron WWW ............................................................................................ 154
Wyszukiwarka internetowa .......................................................................................... 154
Bezpieczestwo korzystania z Internetu ....................................................................... 156
Bezpieczna strona WWW autoryzacja dostpu ................................................. 158
Certyfikat elektroniczny ......................................................................................... 158
Szyfrowanie ............................................................................................................ 159
Bezpieczestwo w sieci wirusy komputerowe .................................................. 159
Bezpieczestwo w sieci karty patnicze w Internecie ........................................ 160
Bezpieczestwo w sieci zapora sieciowa ........................................................... 161
Przegldarka WWW podstawy pracy ...................................................................... 161
Zakadki ulubione strony ................................................................................... 165
Wyszukiwanie informacji w Internecie ........................................................................ 167
Wybr wyszukiwarki ............................................................................................. 167
Drukowanie ............................................................................................................ 174
Poczta elektroniczna ..................................................................................................... 177
Bezpieczestwo korzystania z poczty elektronicznej ............................................. 178
Podpis elektroniczny .............................................................................................. 178
Program pocztowy klient poczty elektronicznej ................................................ 179
Ustawienia programu pocztowego konfiguracja konta ...................................... 180
Listy elektroniczne ................................................................................................. 185
Odpowiadanie na listy ............................................................................................ 187
Wysyanie listw e-mail ......................................................................................... 189
Drukowanie ............................................................................................................ 196
Skorowidz .................................................................................... 199
Rozdzia 1.
Modu 1.
Podstawy technik
informatycznych
Wstp
Biege posugiwanie si komputerem w charakterze narzdzia przydatnego w codziennej pracy wymaga posiadania podstawowej wiedzy z zakresu technologii (technik) informatycznych (ang. Information Technology IT). Zaznajomienie si z nimi, wbrew
czstemu przekonaniu, nie jest strat czasu nawet dla osb, ktre uywaj komputera
tylko w charakterze maszyny do pisania, korzystajc w tym celu z jednego czy kilku
programw. Niezwykle rozlega wiedza z dziedziny IT zostaa wyselekcjonowana i ograniczona do zakresu podstaw technik informatycznych, ktrego opanowanie jest niezbdne dla kadego uytkownika komputerw. Uporzdkowaniu i przyswojeniu tej wiedzy
dedykowany jest pierwszy modu ECDL Podstawy technik informatycznych.
Podstawowe pojcia
Kada dziedzina wiedzy posiada swj charakterystyczny jzyk, pochodzcy od niego
argon oraz podstawowy zakres pojciowy. Od ich przyswojenia zaley, czy nauczymy si obsugiwa komputer i zdobdziemy w tym biego, nawet jeli bdzie on
suy tylko jako maszyna do pisania. Wszyscy ju wiemy, e komputer PC to komp,
pecet itd. W tym rozdziale przytoczone zostan podstawowe pojcia z zakresu technik
informatycznych, ktre s wymagane do zdania egzaminu z pierwszego moduu ECDL.
14
Co to jest technologia informacyjna?

Technologia informacyjna (IT) to dziedzina wiedzy obejmujca zagadnienia z zakresu
informatyki, sprztu komputerowego, oprogramowania oraz sieci komputerowych (telekomunikacyjnych) i szeroko pojtych technologii zwizanych z informacj (takich jak
dane, metody ich przetwarzania, pozyskiwania, analizowania, zarzdzania, przesyania
itd.). Technologia informacyjna dostarcza narzdzi niezbdnych do pracy z danymi.
Wedug publikowanych raportw IT naley, obok medycyny, do najszybciej rozwijajcych si wspczenie dziedzin wiedzy. Ponadto rozwj IT i komputerw czsto
stoi za dynamicznym rozwojem i postpem w innych dziedzinach nauki i techniki.
Co to jest komputer?
Komputer to urzdzanie przetwarzajce dane, ktrego dziaanie oparte jest na nastpujcej zasadzie: pobranie danych zewntrznych (wejciowych) przetworzenie danych udostpnienie danych wyjciowych. Przetwarzanie danych odbywa si zgodnie
z odpowiednimi instrukcjami. Komputer wraz z wyposaeniem to sprzt, czyli hardware,
a instrukcje do przetwarzania danych to oprogramowanie, czyli software.
Typy komputerw
PC (ang. Personal Computer komputer osobisty) pecet jest najbardziej popularnym i rozpowszechnionym typem komputera przeznaczonym dla masowego uytkownika i o wszechstronnym zastosowaniu, zatem powszechnie spotykany jest tam,
gdzie tylko mona wykorzysta komputer (zarwno w pracy, jak i w domu). Komputer PC jest z zaoenia komputerem stacjonarnym (typu desktop), inaczej mwic
biurkowym.
Okrelenie desktop jest uywane na przykad do wyrnienia typu obudw komputerowych czy te typu oprogramowania.
Komputery PC pojawiy si w II poowie lat 70. ubiegego stulecia w Stanach Zjednoczonych, od razu zyskujc popularno jako komputery suce midzy innymi do
zastosowa domowych. Od tego czasu komputery PC stale ewoluuj, osigajc coraz
lepsze parametry, charakteryzujce wydajno komputera i szybko jego pracy.
Rozdzia 1. Modu 1. Podstawy technik informatycznych
15
Laptop (ang. lap kolana; top na wierzchu) may, lekki, samowystarczalny

i przenony komputer o cechach komputera osobistego i charakterystycznej zamykanej obudowie, ktrej grna cz stanowi jednoczenie ekran komputera. Laptop posiada wasne (akumulatorowe) rdo zasilania, ktre pozwala na ograniczon czasowo
prac bez dostpu do zasilania z sieci.
Notebook okrelenie stosowane zamiennie z laptopem. Dawniej notebookiem
okrelano komputery mniejsze i lejsze od laptopw. Aktualnie dziki postpowi techniki i miniaturyzacji w budowie komputerw wielko i waga nie s ju podstaw podziau komputerw na laptopy i notebooki.
Wspczesne technologie produkcji podzespow do komputerw przenonych, np.
Intel Centrino Duo, pozwalaj na zaoszczdzenie energii, przez co czas pracy przy
zasilaniu z akumulatorw sukcesywnie si zwiksza. W roku 2005 w USA sprzeda
komputerw przenonych (zarwno laptopw, jak i notebookw) po raz pierwszy
przewyszya sprzeda klasycznych pecetw.
Stacja robocza (ang. workstation) komputer osobisty (PC), ktry charakteryzuje si

bardzo wysok wydajnoci. Stacje robocze su zazwyczaj do konkretnych zastosowa, na przykad inynierskich, wspomagania projektowania (ang. Computer Aided
Design CAD), GIS (ang. Geographical Information System), geodezyjnych i wielu
innych. Czsto na stacjach roboczych zainstalowane jest jedno oprogramowanie narzdziowe przeznaczone do wykonywania konkretnej pracy.
Rnice pomidzy stacj robocz a zwykym komputerem PC mog polega na zastosowaniu w stacjach roboczych procesorw o innej architekturze (np. RISC) oraz
rnych systemw operacyjnych, np. UNIX. Aktualnie jednak komputery PC wyposaone w najnowsze wersje procesorw Pentium oraz systemu operacyjnego Windows coraz czciej oferuj porwnywaln lub wiksz wydajno.
Stacja graficzna (ang. graphic station) komputer przeznaczony do tworzenia lub

zaawansowanego przetwarzania grafiki. Ze stacji graficznych korzystaj zazwyczaj profesjonalici, na przykad twrcy animacji filmowych, graficy komputerowi itd.
Mainframe komputer (komputery) o wydajnoci nieporwnywalnie wikszej ni
komputery domowe i duych moliwociach przetwarzania danych. Cech charakterystyczn stanowi fakt, e nie posiadaj one duej mocy obliczeniowej w porwnaniu
z superkomputerami, ale niezwykle wydajnie realizuj operacje wejcia-wyjcia (ang.
Input/Output I/O). Komputery mainframe wykorzystywane s do wiadczenia usug
duej liczbie uytkownikw, do obsugi rozbudowanych baz danych, systemw korporacyjnych itd. Z uwagi na ich zastosowania okrelane s czsto jako komputery
przemysowe.
Superkomputer najszybszy i najbardziej wydajny spord znanych obecnie komputerw. Wykorzystywany do niezwykle zoonych procesw obliczeniowych i symulacji. Superkomputery zazwyczaj pracuj w klastrach, czyli odpowiednich ukadach
poczonych za pomoc sieci o niezwykle duych przepustowociach.
16
Obecnie najszybszym superkomputerem jest BlueGene/L, ktry zawiera 131 072

procesory. Lista najszybszych superkomputerw na wiecie, uaktualniana dwa razy
w roku, jest publikowana pod adresem http://www.top500.org/.
Palmtop znacznie mniejszy od laptopa przenony komputer, ktry mona trzyma

w jednej rce, z wbudowan klawiatur.
PDA (ang. Personal Digital Assistant) komputer przenony (palmtop), ktry mieci si w doni i ze wzgldu na dostpne funkcje peni rol elektronicznego organizera.
Do obsugi urzdzenia i nawigacji po menu suy doczony rysik. Urzdzenia tej klasy
posiadaj ograniczone zasoby sprztowe (pamici RAM), co w oczywisty sposb wpywa na moliwoci wykorzystania tego typu urzdze (nazwa urzdzania wietnie oddaje gwny obszar zastosowa).
MDA (ang. Mobile Digital Assistant) komputer PDA posiadajcy funkcje telefonu
komrkowego (ma wbudowany modu GSM).
iPhone nowa jako na rynku PDA/MDA. Urzdzenie produkowane przez Apple
Inc., ktre czy w sobie funkcje telefonu komrkowego, odtwarzacza MP3 oraz komunikatora internetowego. Obsugiwane jest wycznie za pomoc ekranu dotykowego.
Premiera iPhona miaa miejsce pod koniec czerwca 2007 roku. Urzdzenie to od
razu wzbudzio due emocje wrd kupujcych, a pierwsi klienci stali w kolejce do
kupna okoo 100 godzin. Aktualne informacje o iPhonie dostpne s pod adresem
http://www.apple.com/iphone/. Warto pamita, e to wanie firma Apple wypucia na rynek pierwsze urzdzenie PDA o nazwie Newton.
Podzia komputerw ze wzgldu

na szybko pracy i wydajno
Szybko pracy i wydajno komputera to pojcia, ktre s ze sob powizane. O szybkoci i wydajnoci pracy komputera decyduje wiele czynnikw, ktre umownie mona podzieli na dwie grupy: czynniki zwizane z parametrami sprztu komputerowego
oraz czynniki zwizane z warunkami pracy (wykorzystaniem) sprztu komputerowego.
Do pierwszej grupy nale midzy innymi parametry poszczeglnych podzespow,
z ktrych zbudowany jest komputer. Parametry te mog by podawane w odpowiednich jednostkach, charakterystycznych dla kadej czci skadowej dla procesora (jednostki centralnej, CPU) bdzie to np. czstotliwo pracy podawana w MHz lub GHz.
Druga grupa to czynniki zazwyczaj trudno policzalne i niedajce si sparametryzowa,
ktre s bezporednio zwizane z wykorzystaniem sprztu komputerowego. Zaliczaj
si do nich na przykad: liczba programw uruchomionych rwnolegle na komputerze, czstotliwo instalowania (odinstalowywania) programw, czas pracy systemu
17
operacyjnego bez jego reinstalacji (konserwacji). Do tej grupy zalicza si rwnie zasobochonno programw zainstalowanych na komputerze oraz wielko i rodzaje
(typy) plikw, z ktrymi pracujemy.
O ile czynniki z pierwszej grupy decyduj o szybkoci i wydajnoci komputera w sposb
niezmienny, o tyle wpyw czynnikw z grupy drugiej moe si zmienia w czasie (np.
komputer o tych samych parametrach sprztowych bdzie pracowa znacznie szybciej
podczas edytowania tekstu ni w trakcie obrbki graficznej obrazu lub pliku wideo).
Moemy si o tym atwo przekona, wczajc Meneder zada Windows i wybierajc
zakadk Wydajno (rysunek 1.1) dziki temu mamy moliwo obserwowania
wskaza podczas pracy z rnymi programami i typami plikw.
Rysunek 1.1.
Meneder zada
Windows umoliwia
podgld parametrw
zwizanych
z wydajnoci
pracy komputera
Przyjty powyej podzia nie obejmuje superkomputerw oraz komputerw mainframe,

przede wszystkim z uwagi na charakter ich zastosowa.
Szybko pracy i wydajno powinny zatem zosta uwzgldnione przy wyborze komputera do realizacji konkretnych zada, na przykad projektowania, tworzenia zaawansowanej grafiki, rozrywki czy te zwykego pisania. Wspczesne komputery oferowane
w sklepach wystarczaj do realizacji wikszoci codziennych zada domowych, biurowych czy te do pracy w Internecie, co minimalizuje prawdopodobiestwo nieprawidowego wyboru sprztu do wspomnianych zastosowa. Dotyczy to szczeglnie komputerw PC oraz laptopw, poniewa urzdzenia PDA i MDA z zaoenia su do
realizacji znacznie prostszych zada.
18
Pomidzy oprogramowaniem a wydajnoci komputera istnieje zwizek polegajcy na

wymuszaniu szybkoci pracy i wydajnoci sprztu przez nowe oprogramowanie. Jednak
nowe wersje oprogramowania przygotowywane s tak, eby maksymalnie wykorzysta
zasoby sprztowe. Zatem relacje te wpywaj na postp zarwno w dziedzinie sprztu
komputerowego, jak i oprogramowania.
Parametry czci skadowych (podzespow) komputera PC zostan bardziej szczegowo omwione w dalszych czciach rozdziau.
Podzia komputerw
ze wzgldu na koszt
Ceny sprztu komputerowego klasy PC oraz jego dedykowanych wersji (stacji roboczych) podlegaj dobrze znanej zasadzie: lepszy (nowszy) komputer jest droszy od
starszego (czytaj gorszego). Tempo postpu technologicznego w dziedzinie sprztu
komputerowego powoduje stale postpujcy spadek cen. Sprzt komputerowy pojawiajcy si dzisiaj jako nowo za kilka czy kilkanacie miesicy bdzie taszy by
moe nawet o 50% lub wicej. Dodatkowo na proces obniania cen znaczny wpyw ma
cigle duy popyt i konkurencja na rynku.
Laptopy o parametrach odpowiadajcych komputerowi PC s zazwyczaj znacznie drosze. Chocia ich ceny s uzalenione od tych samych czynnikw co ceny pecetw, to
jednak malej zazwyczaj znacznie wolniej. Ceny urzdze PDA i MDA s dosy wysokie, biorc pod uwag ich moliwoci w porwnaniu z komputerami PC lub laptopami,
ale tu wpyw na cen ma technologia (miniaturyzacja) oraz mniejsza popularno, spowodowana ograniczonymi moliwociami zastosowa.
Najdrosze komputery to oczywicie superkomputery oraz mainframe.
Podzia komputerw
wedug uytkownikw
Przyjmujc kryterium podziau komputerw wedug uytkownikw, sprzt komputerowy mona podzieli na przykad w nastpujcy sposb:
PDA/MDA dla uytkownikw, ktrym w peni wystarczaj moliwoci
urzdze mobilnych, czyli np. organizacja czasu, zarzdzanie podstawowymi

danymi (jak choby teleadresowymi). Uytkownicy tych urzdze czsto
korzystaj z aplikacji, takich jak mapa samochodowa, oraz urzdze
dodatkowych, np. odbiornikw GPS wbudowanych lub podczonych
do PDA i MDA.
19
Do zastosowa domowych dla uytkownikw o rnym stopniu
zaawansowania, ktrzy korzystaj nieraz z bardzo rnego oprogramowania

(programy biurowe, gry, obrbka grafiki, wideo itd.) oraz z Internetu; ta grupa
uytkownikw jest czsto znacznie bardziej zaawansowana ni kolejna, zatem
wybiera bardziej wydajny i szybszy sprzt komputerowy. Na drugim biegunie
znajduj si uytkownicy Internetu, ktrzy stroni od wykorzystywania
komputera do innych celw.
Do zastosowa biurowych dla uytkownikw o rnym stopniu
zaawansowania, ktrzy czsto wykorzystuj jeden typ oprogramowania

(na przykad edytory tekstw) niezbdnego do wykonywania swojej pracy
i obowizkowo korzystaj z Internetu; uytkownicy ci czsto posiadaj ma
wiedz o samym sprzcie, za to z du wpraw wykorzystuj go jako
narzdzie pracy.
Do zastosowa profesjonalnych dla profesjonalistw, wysoko
wyspecjalizowanych zazwyczaj w jednej dziedzinie zastosowa (lub kilku

pokrewnych); uytkownicy ci wykorzystuj zazwyczaj dedykowane
komputery PC (oraz stacje robocze lub graficzne), ktrych czci skadowe
s dobrane pod ktem wykonywanej pracy, na przykad projektowania CAD
i CAM, GIS, tworzenia grafiki, animacji, filmw, prac wydawniczych
i edycyjnych lub te obsugi konkretnego sprztu. Ta grupa uytkownikw
(w przeciwiestwie do poprzednich) zazwyczaj nie wykorzystuje laptopw
z uwagi na moliwoci sprztowe i ceny; w tej grupie mona dodatkowo
wyrni programistw, ktrzy do pracy wykorzystuj sprzt
w specyficzny sposb.
Do zastosowa biznesowych dla uytkownikw, zazwyczaj instytucjonalnych,
wiadczcych usugi duej grupie odbiorcw; znajduj tu zastosowanie

zazwyczaj komputery mainframe.
Do zastosowa wysoko specjalizowanych dla uytkownikw ze wiata
nowych technologii, nauki itd. Ta grupa uytkownikw wykorzystuje na przykad

superkomputery lub grupy komputerw (tzw. farmy) do realizacji wysoko
specjalizowanych zada.
Powyszy podzia w nieco intuicyjny sposb odzwierciedla podzia sprztu komputerowego pod ktem rnych grup uytkownikw. Bez wtpienia mona go rozszerzy.
Jak zbudowany jest komputer PC

Jak zbudowany jest komputer, kady widzi. Ale teraz kady przystpujcy do egzaminu ECDL powinien potrafi rozpozna i nazwa to, co widzi, spogldajc na komputer klasy PC i przy pewnej dozie wyobrani na laptop, poniewa urzdzenie
to jest znacznie trudniej rozbieralne, przez co trudniej zajrze do jego wntrza.
20
Parametry i konfiguracja PC
Komputery rni si parametrami czci skadowych (podzespow), z ktrych s zoone (skonfigurowane). Parametry czci skadowych komputera wpywaj na jego wydajno i szybko, a zatem powinny by brane pod uwag przy wyborze komputera PC.
Budow i funkcjonowanie komputera PC naley rozpatrywa, jak ju wspomniano przy
okazji definicji komputera, z punktu widzenia wspistnienia sprztu (ang. hardware)
oraz oprogramowania (ang. software).
Sprzt (hardware)
Istnieje wiele podej do zagadnienia podziau budowy komputera, ktre wspfunkcjonuj i najczciej wzajemnie si uzupeniaj. Wedug najbardziej klasycznej (encyklopedycznej) definicji komputer skada si z jednostki centralnej (CPU), powszechnie
zwanej procesorem, zegara taktujcego oraz pamici RAM. Wedug tej samej definicji jako system komputerowy naley rozumie jednostk centraln oraz moduy sterujce, urzdzenia wejcia-wyjcia, pami masow (np. dyski twarde) i program nazywany
systemem operacyjnym.
Biorc za podstaw klasyczn definicj oraz przyjmujc pewne konieczne uproszczenia, wspczesny sprzt komputerowy moemy podzieli na: komputer, czyli znajdujce
si w obudowie podzespoy (nazywane potocznie i czasem rwnie handlowo jednostk
centraln lub jednostk systemow), oraz urzdzenia zewntrzne (peryferyjne, wejcia-wyjcia), ktre s do komputera (obudowy, jednostki centralnej) podczane z zewntrz
w celu realizacji rnych funkcji i wzajemnego komunikowania si pomidzy komputerem i jego uytkownikiem. Przyjty podzia pozwoli usystematyzowa zarwno
dotychczasow wiedz, jak i oczywiste spostrzeenia uytkownikw komputerw PC.
Obudowa komputera PC
Elementy skadowe (podzespoy) komputera PC znajdujce si w obudowie moemy
umownie podzieli na:
pyt gwn wraz z podzespoami zainstalowanymi na niej na stae
oraz zainstalowanymi w odpowiednich gniazdach (grupa I),

podzespoy podczone do pyty gwnej, ale umieszczone poza ni (grupa II),
obudow komputera z zasilaczem i wentylatorem (grupa III; tutaj nie bdzie
szerzej omawiana).
Poniej zostan omwione najwaniejsze podzespoy nalece do grupy I i II z powyej zdefiniowanych, dobrane pod ktem wiedzy wymaganej od kandydata ubiegajcego
si o zdobycie Certyfikatu ECDL.
Grupa I
Pyta gwna (ang. motherboard) pyta z obwodami drukowanymi (czami), na ktrej w specjalnych gniazdach zamontowane s gwne komponenty komputera. Nale
do nich: procesor, BIOS, gniazda pamici RAM, magistrale (np. AGP, PCI, ISA)
21
przeznaczone do instalacji rnych rozszerze w postaci tzw. kart (np. graficznych czy
muzycznych), kontrolery (np. SCSI, myszy, klawiatury, twardych dyskw, napdw
CD/DVD, dyskietek) oraz kontrolery portw szeregowych i rwnolegych, sucych
do podczania rnych urzdze zewntrznych do komputera. Pyty gwne mog
mie rn architektur (ukad rozmieszczonych elementw) (rysunek 1.2).
Rysunek 1.2. Pyta gwna komputera z rozmieszczeniem podstawowych elementw

Pyty gwne mog si rni architektur, ktra wpywa na rozmieszczenie poszczeglnych elementw na pycie, a take na wydajno komputera.
Procesor (ang. Central Processing Unit CPU) w dosownym tumaczeniu centralna jednostka obliczeniowa lub krcej jednostka centralna. (Potocznie pojciem
jednostka centralna okrela si podzespoy komputera znajdujce si obudowie). Inaczej mwic mzg komputera. Procesor w niezwykle szybkim tempie wykonuje
proste operacje, czyli rozkazy, do ktrych zalicza si: dziaania na danych (np. kopiowanie z rejestru do pamici), obliczenia arytmetyczne na liczbach (np. dodawanie, odejmowanie itd.), operacje logiczne (np. AND, OR itd.) oraz tzw. skoki. Jednym z podstawowych parametrw rnicujcych procesory jest czstotliwo pracy (liczba operacji
wykonywanych w cigu sekundy) wyraona w megahercach (MHz) lub gigahercach
(GHz), ktra podawana jest przez zegar sterujcy (taktujcy). Ponadto procesory mog
22
rni si midzy sob na przykad technologi wykonania (np. CISC, RISC), generacj,
tzw. dugoci sowa mwi si o procesorach np. 32- lub 64-bitowych, oraz innymi
parametrami, ktre s ju mniej istotne z punktu widzenia uytkownika (rysunek 1.3).
Rysunek 1.3.
Widok procesora
Pentium firmy Intel
(od spodu)
Do najpopularniejszych na rynku procesorw stosowanych w komputerach PC nale

produkowane przez firm Intel, np. Celeron w rnych odmianach, Pentium rnych
generacji (np. P5, P6), Core Duo oraz Core 2 Duo i Quadro (procesory dwu- i czterordzeniowe), M (dedykowane do laptopw) lub Xeon (dedykowane do serwerw).
Do najbardziej rozpoznawalnych na rynku nale rwnie procesory firmy AMD, np.:
Duron, Athlon czy Sepron. Technologia budowy procesorw postpuje niezwykle
szybko, zatem niektre z wymienionych modeli procesorw mog by ju niedostpne (a co najmniej rzadko spotykane) w sklepach.
BIOS (ang. Basic Input/Output System) podstawowy system wejcia-wyjcia. Zbir

procedur w komputerze PC, ktry zapewnia poczenie (interfejs) pomidzy systemem
operacyjnym a sprztem komputerowym. W czasie uruchamiania komputera i systemu
operacyjnego BIOS przeprowadza test sprztu i systemu operacyjnego oraz odpowiada
za przygotowanie komputera do dziaania. Z uwagi na postp technologiczny w budowie sprztu komputerowego BIOS powinien by co jaki czas aktualizowany.
ROM (ang. Read-Only Memory) pami tylko do odczytu. Ukad pamici do trwaego przechowywania danych i instrukcji dla procesora. Zawarto pamici ROM jest
zapisywana fabrycznie i standardowo nie moe by zmieniona. Ukady pamici ROM
mog suy do przechowywania procedur sterujcych komputerami PC (np. ROM
BIOS). ROM zalicza si do tzw. pamici wewntrznej komputera.
RAM (ang. Random Access Memory) pami o dostpie swobodnym. Pami operacyjna komputera, stanowica gwn przestrze robocz komputera. W pamici RAM
wykonywane s wszystkie programy oraz odbywa si wymiana i przetwarzanie danych
(czyli ich obliczanie, porwnywanie i kopiowanie, a zatem gwne operacje wykonywane przez komputer). W pamici RAM umieszczane s dane wprowadzone za pomoc klawiatury lub z dysku twardego (innego nonika danych), ktre po przetworzeniu
przesyane s w postaci wynikw na dysk, ekran lub do drukarki itd. Rozmiar pamici
RAM determinuje wielko oraz liczb programw, ktre mog by jednoczenie uruchomione (wykonywane) na komputerze. Z uwagi na rol pamici RAM jej pojemno mierzona w megabajtach (MB) bd gigabajtach (GB) jest jednym z najwaniejszych parametrw okrelajcych wydajno komputera PC. Innym istotnym parametrem
jest czstotliwo wyraana w megahercach (MHz). Pami RAM zalicza si do tzw.
23
pamici wewntrznej komputera. RAM wystpuje w postaci ukadw (moduw) pamici (rysunek 1.4), ktre montowane s w odpowiednich gniazdach (slotach) na pycie gwnej. Pami RAM wykorzystywana jest rwnie w kartach graficznych czy
dwikowych. Istniej rne typy ukadw pamici RAM, na przykad DDR SDRAM
(ang. Double Data Rate Synchronous Dynamic Random Access Memory).
Rysunek 1.4.
Modu pamici RAM
Dane w pamici RAM zapisane s nietrwale znikaj po wyczeniu komputera.

RAM jest pamici tymczasow (ulotn).
Zwikszenie pojemnoci pamici RAM pozwala na popraw wydajnoci komputera.
Jeeli komputer zaczyna pracowa wolniej lub nie moemy uruchomi kilku programw naraz, to znak, e warto rozszerzy pami RAM.
Pami cache (ang. cache memory) pami buforowa wykorzystywana do przyspieszenia przesyu danych; wystpuje jako pami trwaa i nietrwaa (tymczasowa).
Na pycie gwnej znajduje si ukad pamici cache (tzw. podrcznej) procesora, ktra
poredniczy midzy gwnym obszarem pamici a procesorem.
Pami cache (buforowa, bufory pamici) spotykana jest rwnie w innych urzdzeniach, jak na przykad twardy dysk, a take w niektrych programach (np. cache
przegldarki internetowej).
Magistrala (ang. bus) kana czcy rne urzdzenia. Na pycie gwnej znajduje
si wiele magistrali, np. wewntrzna (procesora) zapewniajca rwnolegy przesy danych pomidzy procesorem a pamici RAM oraz do tzw. magistral peryferyjnych.
W komputerach PC stosowane s rne magistrale suce do przesyu danych.
Historycznie rzecz ujmujc, najwczeniej pojawiy si ISA (ang. Industry Standard
Architecture), a nastpnie EISA (ang. Extended ISA). Wspczenie wykorzystywana jest szybsza magistrala PCI (ang. Peripheral Component Interconnect). Magistral opracowan do przyspieszania grafiki komputera jest AGP (ang. Accelerated
Graphics Port), do ktrej zcza podczana jest wycznie karta graficzna. Obecnie
standardem staa si magistrala PCI Express, ktra zastpia PCI oraz AGP.
Port rwnolegy (ang. parallel port) gniazdo, za pomoc ktrego podcza si do

komputera rne urzdzania zewntrzne, na przykad drukark, inny komputer itd. Do
podczenia urzdze stosowane s rne typy przewodw, ktre zazwyczaj po obu
stronach maj zamontowane na stae odpowiednie wtyczki.
24
Port szeregowy (ang. serial port) gniazdo, za pomoc ktrego podcza si do

komputera rne urzdzenia zewntrzne, na przykad modem czy te urzdzenia korzystajce z interfejsu szeregowego. Porty szeregowe oznaczane s jako COM (np.
COM 1, COM 2). Przewody do podczania urzdze do portu rwnolegego rwnie
posiadaj odpowiednie kocwki.
Port USB (ang. Universal Serial Bus) gniazdo, za pomoc ktrego mona podczy wikszo urzdze zewntrznych, na przykad klawiatur, mysz, drukark, skaner,
aparat fotograficzny, zewntrzny dysk twardy, modem, telefon komrkowy, pendrive
itd. Obecnie praktycznie kade urzdzanie zewntrzne (z wyjtkiem np. monitora)
moe zosta podczone do komputera za pomoc portw USB. Jeeli brakuje standardowo zainstalowanych czy portw USB, ich liczb mona zwikszy za pomoc
tzw. koncentratora.
Karta graficzna ukad elektroniczny (na pytce drukowanej) instalowany w gniedzie na pycie gwnej komputera (lub zintegrowany z ni). Zadaniem karty graficznej
jest zamiana obrazw generowanych przez komputer na sygnay elektryczne, ktre s
wizualizowane w postaci obrazu na monitorze (podczonego bezporednio do tej karty
za pomoc odpowiedniego zcza) (rysunek 1.5).
Rysunek 1.5.
Karta graficzna
Najwaniejszymi parametrami rnicujcymi karty graficzne s chipset (w skrcie:

ukad elektroniczny), pojemno i parametry pamici zainstalowanej na karcie, typ
zcza i magistrali, za pomoc ktrego karta jest instalowana na pycie gwnej
(np. AGPx8, PCI, PCI Express), obsugiwane standardy w zakresie grafiki i ich wersje
(np. Open GL 2.0, Direct X 9), typy wyj, ktre okrelaj moliwoci podczenia
do karty rnych urzdze, oraz technologie zastosowane przy produkcji danego
modelu karty. Karty graficzne naley dobiera pod ktem zastosowa, np. do obsugi wspczesnych gier wymagane s wysokie parametry karty graficznej. Na kartach
graficznych znajduj si rwnie zcza TV, za pomoc ktrych mona z zewntrz
podczy rdo sygnau TV, na przykad tuner satelitarny.
25
Karta wideo ukad elektroniczny (na pycie drukowanej), instalowany do gniazda

na pycie gwnej lub za pomoc portu USB komputera. Karta wideo umoliwia podczenie urzdzania zewntrznego generujcego sygna wideo (np. magnetowidu, kamery cyfrowej, kamery analogowej, aparatu fotograficznego nagrywajcego obraz wideo
itd.). Za pomoc karty mona wprowadzi sygna wideo do komputera, podda go obrbce, uywajc odpowiedniego oprogramowania, i wysa z powrotem do urzdzania,
ktre moe go zapisa (np. magnetowid).
Karty wideo zazwyczaj sprzedawane s w komplecie z oprogramowaniem sucym
do obrbki sygnau wideo.
Karta muzyczna ukad elektroniczny (na pytce drukowanej), instalowany do gniazda na pycie gwnej komputera (lub zintegrowany z ni), ktry rejestruje i odtwarza
dwik. Karta dwikowa umoliwia podczenie do komputera zewntrznego rda
dwiku (np. mikrofonu), gonikw, wzmacniacza oraz suchawek (rysunek 1.6).
Rysunek 1.6.
Karta muzyczna
Standardem, ktry przyj si dla kart dwikowych stosowanych w komputerach PC,

jest Sound Blaster firmy Creative Labs, dlatego te czsto mona spotka okrelenie kompatybilna (zgodna) z Sound Blaster w odniesieniu do kart dwikowych
innych producentw.
Karta sieciowa ukad elektroniczny (na pytce drukowanej) instalowany w gniedzie na pycie gwnej lub zintegrowany z ni. Karta sieciowa umoliwia podczenie
komputera do sieci lokalnej (lub innego typu) oraz korzystanie z Internetu. W praktyce spotykane s rwnie nastpujce okrelenia karty sieciowej: karta do Ethernetu,
karta ethernetowa itd. Odnosz si one do karty sieciowej sucej do podczenia komputera do sieci lokalnej w standardzie Ethernet.
26
Modem ukad elektroniczny (na pytce drukowanej) instalowany w gniedzie na

pycie gwnej lub zintegrowany z ni. Umoliwia on podczenie komputera do sieci
telefonicznej i za jej porednictwem na przykad korzystanie z Internetu (rysunek 1.7).
Rysunek 1.7.
Modem
Obecnie modemy s czsto podczane do komputera z zewntrz, na przykad przez

port USB (jak w przypadku modemw obsugujcych dostp do usugi Neostrada TP).
Tym samym modemy wewntrzne wychodz z uycia.
Grupa II
Dysk twardy (ang. Hard Disc Drive HDD) podstawowy nonik pamici masowej komputera, montowany na stae w obudowie. Zbudowany jest z jednego lub kilku
talerzy (aluminiowych lub szklanych), ktre pokryte s substancj o waciwociach
magnetycznych. Na dyskach twardych przechowywane s dane uytkownika komputera
w postaci plikw. W systemie operacyjnym Windows dysk lub dyski twarde oznaczane
s przez system operacyjny komputera kolejnymi literami alfabetu, poczwszy od C,
zarezerwowanej dla dysku, na ktrym zainstalowany jest system operacyjny. Dyski
twarde mog by podzielone na dwie lub wicej partycji logicznych. Kada partycja
logiczna jest oznaczana podobnie jak dysk twardy zainstalowany fizycznie w komputerze kolejn liter alfabetu (rysunek 1.8).
Rysunek 1.8.
Twardy dysk
27
Podstawowymi parametrami rnicujcymi dyski twarde s: pojemno (wyraana

w gigabajtach GB), prdko obrotowa talerzy (wyraana w obrotach na minut
RPM), redni czas dostpu (wyraany w milisekundach ms), szybko transferu danych (w megabajtach na sekund MB/s), MTBF (ang. Mean Time Between
Failure), czyli parametr wyraajcy tzw. redni czas bezawaryjny (podawany w godzinach), oraz rozmiar bufora pamici (ang. cache). Poza nimi istnieje jeszcze wiele
innych parametrw rnicujcych twarde dyski. Mog one zalee od technologii zastosowanej przy ich produkcji, wic ich porwnanie nie jest moliwe.
Napd dyskietek 3,5 cala (ang. Floppy Disc Drive FDD) urzdzenie umoliwiajce zapis i odczyt zewntrznych nonikw pamici w postaci dyskietek 3,5 cala
o pojemnoci 1,44 MB. Aktualnie napdy tego rodzaju s coraz rzadziej uywane.
Napd CD/DVD urzdzenie suce do odczytu i zapisu (rwnie wielokrotnego) nonikw pamici masowej: dyskw CD (ang. Comapct Disc) o pojemnoci od
640 MB i DVD (ang. Digital Versatile Disc) o znacznie wikszej pojemnoci (standardowo 4,7 GB).
Urzdzenia te spotykane s jeszcze we wczeniejszych technologicznie odmianach,
np. CD-ROM (tylko do odczytu) lub CD-RW (do odczytu i zapisu). Obecnie jednak
obowizuj napdy DVD (odpowiednio DVD-R i DVD-RW), ktre umoliwiaj odczytywanie i zapisywanie pyt CD. Dla DVD funkcjonuje rwnolegle standard oznaczany
jako DVD+R i DVD+RW.
Napd combo (od ang. combined) napd czcy w sobie funkcje nagrywania i odtwarzania pyt CD (CD-RW) oraz odtwarzania pyt DVD.
Napdy CD-RW oraz DVD-RW wraz z nonikami nadaj si wietnie do archiwizowania
wanych danych, na przykad wprost z komputera PC lub serwera sieciowego. Wykonanie takiej archiwizacji jest proste i nie zajmuje duo czasu, a dziki niej mona si
ustrzec przed utrat danych.
Urzdzenia wejcia-wyjcia
Urzdzenia wejcia-wyjcia (peryferyjne, peryferia) su do komunikacji pomidzy
komputerem a jego uytkownikiem i s kontrolowane przez komputer, ktry teoretycznie jest w stanie funkcjonowa i wykonywa zadania bez tych urzdze, jednak
w praktyce nie sposb si bez nich obej. Za pomoc urzdze wejcia-wyjcia uytkownik komputera wprowadza dane, inicjuje zadanie, a po jego wykonaniu przez komputer za ich porednictwem otrzymuje i odbiera wyniki zrealizowanego zadania. A zatem
urzdzenia te, fizycznie umieszczone poza obudow, decyduj o praktycznej przydatnoci komputera PC dla czowieka.
Urzdzenia wejcia-wyjcia to wszystkie urzdzenia zewntrzne znajdujce si poza
jednostk centraln (CPU).
28
Kierujc si po raz kolejny koniecznymi uproszczeniami oraz tym, co widzi uytkownik

komputera (oczywicie nie zapominajc przy tym o definicji komputera i systemu komputerowego), do urzdze wejcia-wyjcia zaliczone zostan te, ktre znajduj si poza
obudow komputera i s niezbdne lub tylko przydatne do pracy z komputerem.
Klawiatura (ang. keyboard) jedno z podstawowych urzdze wejcia, sucych do
komunikacji z komputerem i wprowadzania danych. Klawiatura skada si z klawiszy,
ktre podzielone s na kilka grup (np. klawisze alfanumeryczne, numeryczne oraz
funkcyjne, oznaczone jako F1, F2 itd.). Istnieje wiele modeli klawiatur komputerowych, zrnicowanych pod wzgldem budowy, ergonomii pracy czy te umieszczenia
niektrych (rwnie podstawowych) klawiszy.
Podzia dostpnych obecnie klawiatur, ich klasyfikacja oraz pojcia z nimi zwizane
zajmuj kilka adnych stron w rnych encyklopedycznych wydaniach na temat komputerw, co komplikuje do prosty w praktyce opis klawiatury do komputera PC.
Mysz (ang. mouse) urzdzenie wejcia, suce do obsugi interfejsu graficznego

i wspomagajce komunikacj z komputerem. Mysz odczytuje zmiany swojego pooenia wzgldem podoa, ktre w postaci impulsu przekazywane s do komputera. Bez
myszy trudno obsugiwa wikszo powszechnie wykorzystywanych wspczesnych
programw komputerowych, np. biurowych czy graficznych (cz programw komputerowych nie udostpnia moliwoci realizacji niektrych funkcji bez uycia myszy).
Istniej rne odmiany myszy komputerowych, ktre zrnicowane s z uwagi na
sposb ledzenia zmian pooenia myszy wzgldem podoa. Najwczeniej powstaa mysz mechaniczna, ktra wyposaona jest w mechanizm zoony z kulki majcej
kontakt z podoem i dwch prostopadych rolek. Nowszym rozwizaniem jest mysz
optyczna, gdzie do ledzenia zmiany pooenia wykorzystany zosta ukad zoony
z diod elektroluminescencyjnych, specjalnej soczewki ogniskujcej, wiatoczuej matrycy CCD (ang. Charge Coupled Device) oraz procesora (zazwyczaj zintegrowanego
z matryc), ktry suy do analizy wzgldnych zmian pooenia. Kolejnym rozwizaniem jest mysz laserowa, w ktrej zamiast diod termoluminescencyjnych zastosowano promie lasera, dziki czemu uzyskano wiksz rozdzielczo, a zatem i wiksz precyzj rejestrowania zmian pooenia myszy. Mysz laserowa moe pracowa
na praktycznie kadym typie powierzchni, w tym na szkle. Oprcz budowy ukadu
rejestrujcego zmiany pooenia myszy rni si te liczb przyciskw i rolek do
przewijania oraz sposobem podczenia ich do komputera. Obok myszy podczanych
przez przewd do odpowiedniego portu w komputerze coraz czciej spotykane s
myszy bezprzewodowe, podczane za pomoc cz Bluetooth (w tym przypadku do
portu USB wczany jest specjalny odbiornik). Brak elementw mechanicznych, ktre
ulegay zanieczyszczeniu, jest kolejn zalet myszy optycznych i laserowych.
Mysz laserowa z du liczb przyciskw i kek do przewijania czsto wykorzystywana jest przez graczy komputerowych zamiast dojstika.
Dojstik (ang. joystick) urzdzenie suce do precyzyjnego sterowania obiektami

lub przesuwania ich w programach komputerowych. Skada si z ruchomej pionowej
dwigni (rwnie z przyciskami), zamontowanej na specjalnej podstawie. Najwiksz
popularnoci cieszy si wrd uytkownikw gier komputerowych, ale dojstiki s
29
rwnie stosowane w systemach sterowania, symulatorach lub te w pracy z oprogramowaniem wspomagajcym projektowanie (ang. Computer Aided Design CAD)
(rysunek 1.9).
Rysunek 1.9.
Dojstiki
Tablet urzdzenie suce do wprowadzania danych do komputera, skadajce si

z elektronicznej tabliczki (o rnych wymiarach), po ktrej uytkownik rysuje za pomoc specjalnego pisaka (rysika). Na tabliczce czsto znajduje si wyrysowany ukad
wsprzdnych w postaci siatki, uatwiajcy pozycjonowanie wprowadzanych danych.
Urzdzenie jest popularne wrd grafikw, rwnie filmowych i przygotowujcych gry
komputerowe, ktrzy dziki niemu mog wprowadza do komputera niezwykle precyzyjne rysunki, rwnie 3D (trjwymiarowe) (rysunek 1.10).
Rysunek 1.10.
Tablet (digitizer)
Odmian tabletu jest digitizer, urzdzenie pozwalajce na precyzyjne wprowadzanie do komputera na przykad rysunku poziomic z mapy czy te projektw opracowanych za pomoc klasycznej deski krelarskiej. We wspczesnym digitizerze rysik
zastpuje podobne do myszki urzdzenie z celownikiem pozwalajcym precyzyjnie
odczytywa pooenie punktu i innych obiektw z rysunku papierowego (np. mapy).
Skaner (ang. scanner) urzdzenie elektroniczne suce do rejestrowania (sczytywania) obrazu wydrukowanego na papierze bd papierze fotograficznym czy te zdj
i zamiany go na obraz elektroniczny przesyany do komputera w celu jego dalszego
opracowania, wizualizacji itd. W skanerze obraz jest rejestrowany optycznie za pomoc czytnika CCD (ang. Charge Coupled Device). W praktyce funkcjonuje wiele typw skanerw, ktre maj rne zastosowania. Najpopularniejsze s skanery paskie.
Profesjonalici korzystaj ze skanerw bbnowych, wielkoformatowych lub przeznaczonych do skanowania slajdw dajcych obraz o bardzo wysokiej jakoci (rysunek 1.11).
30
Rysunek 1.11.
Skaner paski
do popularnych
zastosowa
Istotnym parametrem rnicujcym skanery jest rozdzielczo wyraana w punktach na cal (ang. Dots Per Inch DPI), ktra moe by rzeczywista lub interpolowana. Istotny jest rwnie parametr okrelajcy sposb prbkowania barwy, wyraany w bitach danych (np. 24 bity, 32 bity lub 48 bitw), staje si on jednak istotny
dopiero przy profesjonalnych zastosowaniach (np. w kolorowych pismach czy w przypadku druku wysokorozdzielczego itd.). Zeskanowany tekst wprowadzony za pomoc
skanera moe zosta rozpoznany przy uyciu systemu rozpoznawania znakw OCR
(ang. Optical Character Recognition) i po odpowiednim przetworzeniu edytowany.
Monitor komputerowy urzdzenie elektroniczne suce do wywietlania obrazw

generowanych przez komputer. Monitory komputerowe wystpuj w rnych odmianach,
na przykad analogowe, cyfrowe, ciekokrystaliczne (ang. Liquid Cristal Display
LCD) oraz plazmowe. Monitory LCD, zwane popularnie paskimi, staj si standardowymi monitorami doczanymi powszechnie do komputerw PC. S one znacznie mniejsze (i lejsze) od tradycyjnych monitorw oraz oferuj lepsze parametry obrazu.
S rwnie mniej szkodliwe dla oczu. Monitory komputerowe rni si pomidzy
sob rozmiarami ekranw kineskopw lub wywietlaczy (matryc) oraz parametrami
jakociowymi. Rozmiar pola obrazowego (ekranu) podawany jest za pomoc dugoci
jego przektnej w calach (np. 17 lub 19 cali). Do najwaniejszych parametrw wpywajcych na jako widzenia obrazu nale: wielko plamki i czstotliwo odwieania oraz dla monitorw LCD kontrast, jasno oraz czas reakcji. Podzia monitorw LCD mona rozpatrywa jeszcze z punktu widzenia zastosowanej matrycy
(aktywne i pasywne) oraz innych parametrw.
Bezpieczestwo pracy z monitorem okrelaj odpowiednie normy, na przykad MPR II
lub TCO, wskazujce dopuszczalny poziom promieniowania elektromagnetycznego.
Czstotliwo odwieania podawana jest w hercach (Hz); powinna ona wynosi
co najmniej 75 Hz lub wicej. Im wysza czstotliwo odwieania, tym obraz jest
wyraniejszy (mniej migocze) i mniej mczy wzrok.
Rzutnik komputerowy (projektor) urzdzenie suce do prezentowania powikszonego znacznie w odniesieniu do monitora komputerowego obrazu generowanego
przez komputer na przykad na specjalnie przygotowanym do tego celu ekranie (podobnym jak w przypadku klasycznego rzutnika do slajdw). Powikszenie obrazu powoduje obnienie jego jakoci w odniesieniu do klasycznego monitora, tak wic rzutniki komputerowe stosowane s na przykad do celw prezentacyjnych z udziaem duej
liczby osb (rysunek 1.12).
31
Rysunek 1.12.
Projektor
komputerowy
Obecnie dostpne s (cho jeszcze mao rozpowszechnione) projektory rzutujce

obraz wprost w powietrze oraz specjalne monitory LCD, dziki ktrym ogldajcy
mog widzie obraz trjwymiarowy (3D) nawet bez specjalnych okularw.
Drukarka (ang. printer) urzdzenie suce do drukowania plikw wygenerowanych przez komputer na rnych nonikach, np. papierze, folii, papierze fotograficznym itd. Drukarki komputerowe s zrnicowane wedug technologii wydruku, liczby
drukowanych kolorw (kolorowe, czarno-biae), formatu wydruku (np. drukarki wielkoformatowe) czy te charakteru pracy drukarki (np. drukarka sieciowa) i innych.
Istotnym parametrem rnicujcym drukarki jest jako (rozdzielczo) wydruku
w powszechnym uyciu s ju drukarki o moliwociach drukowania obrazw
w fotograficznej jakoci.
Ze wzgldu na zastosowan technologi druku popularne drukarki komputerowe
dziel si na:
laserowe do drukowania wykorzystywane s specjalne tonery (kolorowe
lub czarno-biae) umieszczane w drukarce w pojemnikach nazywanych

kartridami, czstki tonera umieszczane s na papierze (innym medium)
i nastpnie utrwalane;
atramentowe do drukowania wykorzystywany jest specjalny szybkoschncy
atrament (rwnie w kartridach), ktry jest umieszczany na papierze

(lub innym medium) w postaci bardzo maych kropli;
termiczne drukowanie odbywa si na specjalnym papierze termicznym,
ktry pod wpywem ciepa ciemnieje (zdarza si, e po okrelonym czasie

wydruk moe zanika); tego typu drukarki spotykane s na przykad
w kasach fiskalnych;
igowe do drukowania wykorzystywana jest tama barwica; ten typ
drukarek jest czsto spotykany na przykad w systemach wspomagajcych

sprzeda.
Ploter (ang. plotter) urzdzenie suce do wydrukw wielkoformatowych na rnych materiaach (papierze, folii, folii reklamowej, do reklam zewntrznych itd.).
Plotery mog drukowa obraz za pomoc pisakw napenionych tuszem (gwnie grafika wektorowa, np. projekty CAD) lub z wykorzystaniem innych technologii, na przykad wydruku atramentowego. Plotery wykorzystywane s gwnie do profesjonalnych
zastosowa.
32
Gonik (ang. speaker, PC speaker) urzdzenie elektryczne suce do zamiany sygnau elektronicznego w fale dwikowe (akustyczne). Dziki gonikom podczonym
do karty muzycznej syszymy dwiki generowane przez komputer lub odtwarzane
z plikw muzycznych czy te pyt CD.
UPS (ang. Uninterruptible Power Supply) zapasowy zasilacz do komputera, uywany w przypadku zaniku napicia zasilajcego w sieci lub jego spadku. UPS podtrzymuje napicie przez kilka minut niezbdnych do prawidowego wyczenia komputera.
UPS moe automatycznie za porednictwem odpowiedniego oprogramowania wyczy komputer, bez potrzeby ingerowania ze strony uytkownika komputera. Urzdzenie jest te czsto stosowane w serwerach sieciowych.
Urzdzenia wejcia-wyjcia w jednym

Z punktu widzenia wspczesnej technologii oprcz osobno rozpatrywanych urzdze
wejcia i urzdze wyjcia funkcjonuj urzdzenia speniajce jednoczenie funkcje
urzdze wejcia i wyjcia. Przykadem takiego urzdzenia jest ekran dotykowy.
Ekran dotykowy (ang. touch screen) ekran, ktry reaguje na dotyk palca, specjalnego rysika albo te po prostu odpowiednio ostro zakoczonego narzdzia. Urzdzenie
spenia jednoczenie funkcj standardowego monitora oraz klawiatury i myszy, pozwala
zatem na dwustronne komunikowanie si z komputerem. Obsuga ekranu dotykowego
wymaga zastosowania specjalnego oprogramowania.
Ekrany tego rodzaju s powszechnie stosowane na przykad w bankomatach, tzw.
kioskach informatycznych (infokioskach, infomatach) oraz komputerach przenonych
PDA/MDA.
Pamici masowe
W komputerze wystpuje wiele rodzajw pamici. Omwione ju zostay pamici ROM
(tylko do odczytu) i RAM, stanowica gwn przestrze robocz komputera, wspomniana te zostaa pami buforowa (cache), ktra wykorzystywana jest w rny sposb w sprzcie i oprogramowaniu komputerowym.
Kolejnym pojciem zwizanym z komputerami i technologi informatyczn jest pami masowa (ang. mass memory). Jest to pami staa, przeznaczona do dugotrwaego
przechowywania rnego typu danych, rwnie o duej objtoci, na przykad rzdu
gigabajtw (GB).
Za pomoc tego typu pamici zapisywane s zarwno dane, ktre zostan wprowadzone do komputera, jak i dane, ktre powstay w wyniku wykorzystania komputera
i ktre na powrt mog sta si danymi wejciowymi i ulec kolejnemu przetworzeniu.
Noniki pamici masowej stanowi pami zewntrzn komputera, tzn. tak, ktra
nie jest dostpna dla procesora (w odrnieniu od pamici wewntrznych, np.
ROM i RAM).
33
Formatowanie nonikw pamici

Urzdzenia i noniki pamici masowej naley przed pierwszym uyciem sformatowa
(o ile uprzednio nie zostay fabrycznie sformatowane). Formatowanie to czynno,
w wyniku ktrej nonik danych (twardy dysk, dyskietka itd.) zostaje przygotowany
do zapisu danych i tym samym do pracy. W nastpstwie formatowania na noniku
danych tworzona jest odpowiednia struktura oraz nanoszone s informacje niezbdne
do zapisu danych, jak i do ich pniejszego odnalezienia (np. przez system operacyjny)
tworzone s sektory i cieki dostpu do danych.
Podczas formatowania dane znajdujce si na dysku mog zosta utracone. W rzeczywistoci nie s one usuwane; usuwana jest informacja o tym, gdzie si znajduj,
przez co dla uytkownika staj si niewidoczne. Istniej programy, ktre potrafi odzyskiwa te informacje, jednak zazwyczaj nie w stu procentach. Proces odzyskiwania danych jest zazwyczaj bardzo kosztowny i wykonywany przez profesjonalne firmy.
Zatem do formatowania nonikw danych, szczeglnie dysku twardego, naley podchodzi z du ostronoci.
Rodzaje pamici masowej

Pami masowa wystpuje w rnych postaciach, a czynnikiem rnicujcym moe
by na przykad technologia zastosowana do wykonania nonikw pamici. Wedug tego
kryterium pamici mona podzieli na przykad na magnetyczne, optyczne oraz typu
Flash (oparte na pprzewodnikach).
Pami magnetyczna
Dysk twardy omwione ju wczeniej urzdzenie (nonik) do magazynowania danych, stanowi najbardziej podstawowy typ pamici masowej. W praktyce bez dysku
twardego praca z komputerem PC nie jest moliwa. Dyski twarde mog by zainstalowane na stae w komputerze (i tak jest najbezpieczniej z nich korzysta) lub mog by
czasowo podczane jako urzdzania zewntrzne, na przykad przez port USB. Podczone z zewntrz pracuj zdecydowanie wolniej. Parametry wpywajce na prac dyskw
twardych (m.in. na szybko pracy) rwnie zostay opisane powyej.
Dyskietki 3,5 cala (ang. floppy disc) nonik pamici o standardowej pojemnoci
okoo 1,44 MB i rednicy dysku 3,5 cala (std nazwa) z moliwoci wielokrotnego zapisu. Aktualnie coraz rzadziej stosowany, chocia jeszcze spotykane s montowane
fabrycznie napdy dyskietek 3,5. Dyskietki to nonik pamici o najmniejszej pojemnoci i stosunkowo atwy do uszkodzenia. W razie potrzeby dyskietk mona mechanicznie (poprzez przesunicie odpowiedniej zakadki) zabezpieczy czasowo przed ponownym zapisem wtedy moliwy bdzie wycznie odczyt danych.
Dyski przenone ZIP dyski przenone o standardowych pojemnociach 100 i 250 MB
z moliwoci wielokrotnego zapisu. Dyski ZIP obsugiwane s przez dedykowane
napdy ZIP (ang. ZIP drive), ktre s najczciej podczane jako urzdzenia zewntrzne. Dyski ZIP nale do coraz rzadziej stosowanych nonikw pamici masowej (rysunek 1.13).
34
Rysunek 1.13.
Dysk przenony ZIP
Pocket ZIP odmiana dyskw przenonych ZIP o znacznie mniejszych rozmiarach

i pojemnoci 40 MB. Mog by umieszczone w specjalnych kartridach. Napdy do ich
obsugi podczane s do komputera za pomoc portu USB. Dyski te znane s pod handlow nazw Clik!.
Tamy magnetyczne nonik danych w postaci tamy z tworzywa sztucznego, pokryty materiaem o waciwociach magnetycznych. Tamy magnetyczne wykorzystywane s w streamerach (rysunek 1.14) (gdzie s nawinite na szpul) oraz w urzdzeniach
sucych do magazynowania danych, ktre czsto stosowane s w serwerach danych
do nagrywania i przechowywania kopii bezpieczestwa danych.
Rysunek 1.14.
Streamer
Pami optyczna
Pyta CD (ang. Compact Disc) nonik danych w postaci dysku o rednicy 12 cm (lub
8 cm), zbudowany z poliwglanu. Pyty te odczytywane i zapisywane s za pomoc
lasera o dugoci fali okoo 780 nanometrw (nm). Pyty CD mog by zapisywane
jedno- lub wielokrotnie (wtedy znajduje si na nich symbol RW; od ang. ReWritable)
i odczytywane dowoln ilo razy (pod warunkiem e nie zostan mechanicznie uszkodzone). Aktualnie szeroko rozpowszechnione s dyski CD o pojemnociach 650, 700
(standard) oraz 800 MB. Do odczytu i zapisu pyty CD suy opisany ju napd CD
(DVD) w rnych odmianach.
Pyty CD wystpuj rwnie w odmianach o wikszej pojemnoci, na przykad 870 MB
(99 minut muzyki), jednak s one rzadziej spotykane i najczciej pozwalaj na jednokrotny zapis.
35
Pyta DVD (ang. Digital Versatile Disc) nonik danych w postaci dysku o rednicy
12 cm (lub 8 cm), czyli identycznej jak CD, ale o wikszej gstoci zapisu moliwej
dziki zastosowaniu do odczytu danych wizki lasera o krtszej dugoci fali. W konsekwencji pyty DVD mog pomieci standardowo 4,7 GB danych. Istniej rne typy
pyt DVD, na przykad tylko do odczytu lub do odczytu i zapisu DVD-RW (ang.
DVD Read Write). Do odczytu i zapisu pyt DVD su opisane ju napdy DVD.
W przeciwiestwie do CD pyty DVD mog by dwustronne.
Pyty DVD wystpuj te w odmianie dwustronnej lub dwuwarstwowej, z moliwoci zapisu do okoo 17 GB danych. Format DVD ma ju swojego oficjalnego nastpc: HD DVD (ang. High Definition DVD), dziki ktremu moliwe jest pomieszczenie na dysku o tych samych wymiarach okoo 60 GB danych. Dyski z danymi
zapisanymi w formacie HD DVD czciowo mog by odczytywane w standardowych
napdach DVD.
Konkurencyjnym dla formatu HD DVD jest format zapisu optycznego o nazwie Blue-ray,
ktry umoliwia zapisanie 25 GB danych na jednowarstwowym noniku danych. Funkcjonuj rwnie noniki dwuwarstwowe, z moliwoci zapisu 50 GB danych, a dostpne bd rwnie noniki 4- i 8-warstwowe (z moliwoci zapisu odpowiednio
100 i 200 GB danych).
Pami Flash
Rodzaj pamici masowej, oparty na pprzewodnikach, ktra moe by wielokrotnie
zapisywana i zachowuje dane rwnie po odczeniu zasilania. Urzdzenia pamici masowej typu Flash s powszechnie dostpne w wielu odmianach oraz szeroko wykorzystywane w komputerach PC oraz cyfrowych aparatach fotograficznych, cyfrowych kamerach, odtwarzaczach MP3, telefonach komrkowych itd. Istnieje wiele typw nonikw
pamici Flash, jednak wszystkie czy niewielki rozmiar (atwo je przenosi), co wraz
z prostot obsugi przyczynio si do szerokiego i powszechnego wykorzystania tego
rodzaju pamici. Najpopularniejsze noniki pamici Flash moemy podzieli na dwie
grupy: podczane przez port USB (pami USB), czyli pendrive (rysunek 1.15), USB
Flash Drive, Flash Disc itd., oraz wystpujce w postaci tzw. kart pamici, na przykad Compact Flash (rysunek 1.16), Smart Media (rysunek 1.17), Memory Stick itd.
Rysunek 1.15.
Pami Flash
typu pendrive
Rysunek 1.16.
Karta Compact Flash
(CF)
36
Rysunek 1.17.
Karta Smart Media
Kompresja danych
Kompresja danych (ang. data compression) to proces, w wyniku ktrego na skutek zmiany sposobu zapisu informacji dochodzi do zmniejszenia objtoci pliku danych. Procesem odwrotnym jest dekompresja danych, dziki ktrej wracaj one do poprzedniej
postaci. Kompresja moe by bezstratna (po dekompresji dane odzyskuj pierwotn
posta) i stratna, w wyniku ktrej dane nie odzyskuj swojej postaci sprzed kompresji, jednak ich najwaniejsze cechy s odzyskiwane.
Plik graficzny, np. zdjcie, po skompresowaniu metod kompresji stratnej i dokonaniu
dekompresji moe wyglda tak samo, ale nie bdzie si nadawa do druku o wysokiej
jakoci lub duych powiksze. Powodem jest utrata pewnych cech pliku graficznego
w procesie kompresji stratnej.
Do wykonywania kompresji stosowne s skomplikowane algorytmy, ktre mog by
wykorzystywane uniwersalnie lub te dedykowane dla okrelonych rodzajw plikw
(np. graficznych, filmowych, dwikowych itd.).
Kompresja wykorzystywana jest w popularnych programach do archiwizacji danych,
np. WinZIP czy WinRAR.
Jednostki informacji i pamici

Bit (ang. binary digit) najmniejsza jednostka informacji, oznaczana liter b. Dla okrelenia zwielokrotnienia jednostki stosowane s przedrostki z ukadu SI oraz mnonik
1000 (tabela 1.1).
Tabela 1.1. Wielokrotnoci bitw
Nazwa
Oznaczenie
Mnonik
kilobit
kbit
103
megabit
Mbit
106
gigabit
Gbit
109
terabit
Tbit
1012
petabit
Pbit
1015
eksabit
Ebit
1018
zettabit
Zbit
1021
jottabit
Ybit
1024
37
Bit to jednostka logiczna przyjmujca jedn z dwch wartoci: 0 lub 1 (albo na przykad prawda lub fasz). W przypadku kiedy bit przyjmuje wartoci 0 lub 1, utosamiany jest z cyfr binarn (dwjkow) i okrela dwa moliwe stany wystpujce z rwnym prawdopodobiestwem. W przypadku ukadu elektronicznego mog to by wartoci:
0 co oznacza: prd nie pynie, lub 1 prd pynie. Obliczenia wykonywane przez
procesor (CPU) komputera opieraj si na binarnym (dwjkowym) systemie liczbowym.
Binarny (dwjkowy) system liczbowy to system, ktrego podstaw jest liczba 2. Do
zapisu liczb potrzebne s dwie cyfry: 0 i 1. System ten wykorzystywany jest w informatyce (IT). Liczba 10 w systemie dwjkowym przyjmuje nastpujc posta: 1010
(poniewa: 123 + 022 + 121 + 020 = 8+2, czyli 10).
Bajt (ang. byte) jednostka miary pamici komputerowej skadajca si z 8 bitw

(cyfr binarnych). Bajt oznaczany jest jako B. Dla okrelenia zwielokrotnienia jednostki
stosowane s przedrostki dziesitne (tabela 1.2).
Tabela 1.2. Wielokrotnoci bajtw
Nazwa
Oznaczenie
kilobajt
kB
Mnonik
Warto
10
1024 B
1024 kB
megabajt
MB
10
gigabajt
GB
109
12
1024 MB
terabajt
TB
10
1024 GB
petabajt
PB
1015
1024 TB
EB
18
1024 PB
21
eksabajt
10
zettabajt
ZB
10
1024 EB
jottabajt
YB
1024
1024 ZB
W bajtach, a waciwie w wielokrotnociach bajtw, oznaczane s pojemnoci pamici RAM oraz pamici masowych komputera. Obecnie najczciej s to megabajty, gigabajty i terabajty (MB, GB i TB).
Oprogramowanie (software)
Program komputerowy stanowi logiczn cz zdefiniowanego wczeniej systemu komputerowego (w odrnieniu od sprztu, ktry przy takim podziale stanowi fizyczn cz
komputera). Program komputerowy to zbir instrukcji, za pomoc ktrych uytkownik steruje bezporednio lub porednio prac komputera (porednio oznacza sytuacj,
gdy uytkownik nakazujc komputerowi wykonanie jakiego zadania, w praktyce wywouje tylko preinstalowany na stae w komputerze program, ktry rzeczywicie to
zadanie wykonuje).
38
Oprogramowanie komputera umownie okrela zestaw programw zainstalowanych na

komputerze, z ktrych korzysta uytkownik podczas realizacji poszczeglnych zada,
na przykad pracy, gry, przegldania Internetu itd. Oprogramowanie podlega podziaowi, ktry moe by oparty o wiele rnych kryteriw. Na potrzeby przewodnika dla
kandydatw do posiadania Certyfikatu ECDL uwzgldniony bdzie podzia oprogramowania komputerowego na dwa podstawowe typy: oprogramowanie systemowe (systemy operacyjne) oraz oprogramowanie uytkowe.
Oprogramowanie systemowe systemy operacyjne

System operacyjny (ang. Operating System OS) to zbir programw sucych do
zarzdzania komputerem, nadzorowania pracy komputera, kontroli i przydziau zasobw, przemieszczania danych do i z pamici itd. System operacyjny jest uruchamiany
w pierwszej kolejnoci, zaraz po wczeniu komputera.
System operacyjny wyznacza ramy pracy programw uytkowych, ktre w czasie pracy
odwouj si do niego. Wrd funkcji obsugiwanych przez system operacyjny komputera znajduj si:
Interfejs uytkownika cz programu, ktra jest odpowiedzialna
za poredniczenie pomidzy komputerem a uytkownikiem. Aktualnie

w komputerach PC wykorzystywane s interfejsy graficzne,
ale ich poprzednikiem by interfejs tekstowy.
Zarzdzanie zadaniami do zada zarzdzanych przez system operacyjny
nale midzy innymi kolejno uruchamiania poszczeglnych programw

uytkowych, czas ich uruchamiania itd. Wspczenie wykorzystywane
systemy operacyjne obsuguj wielozadaniowo, ktra dla uytkownika
oznacza moliwo pracy wielu programw uytkowych jednoczenie.
Zarzdzanie danymi w systemie operacyjnym znajduj si informacje
o fizycznej lokalizacji danych na dyskach twardych i innych nonikach

pamici. Programy uytkowe, ktre pracuj na danych, odnajduj je dziki
porednictwu systemu operacyjnego, do ktrego wysyaj odpowiednie
dania (np. odczytania lub zapisania danych na dysku twardym lub innym
noniku). Zatem system operacyjny komputera zarzdza plikami i katalogami
na dyskach twardych oraz operacjami ich przenoszenia, kopiowania itd.
Zarzdzanie urzdzeniami wejcia-wyjcia system operacyjny
poredniczy w obsudze urzdze wejcia-wyjcia. Komunikacja ta odbywa

si za porednictwem odpowiednich programw nazywanych sterownikami
(ang. driver) kade urzdzanie posiada swj sterownik, czyli program
do jego obsugi, ktry jest instalowany w momencie przyczenia urzdzenia
do komputera.
Zarzdzanie bezpieczestwem system operacyjny zarzdza
bezpieczestwem na przykad poprzez moliwo tworzenia kont uytkownikw

i nadawania hase dostpu do poszczeglnych zasobw (danych, programw,
okrelonych konfiguracji itd.) komputera tylko uprawnionym uytkownikom.
39
System operacyjny zazwyczaj jest zainstalowany na dysku twardym komputera. W razie

potrzeby moliwe jest rwnie uruchomienie komputera za pomoc systemu operacyjnego zainstalowanego na pycie CD lub DVD bd na noniku typu pendrive itd.
Kady uytkownik komputera powinien przygotowa dysk startowy, ktry umoliwia
uruchomienie komputera w razie awarii systemu operacyjnego. Taki dysk startowy
powinien by przygotowany na zewntrznym noniku danych, np. CD, DVD czy te
pendrive. Instrukcja przygotowania dysku startowego dla systemw MS Windows
znajduje si w pomocy systemu.
Historycznie rzecz ujmujc, pierwszym systemem operacyjnym przeznaczonym dla

komputera PC by DOS (ang. Disc Operating System dyskowy system operacyjny).
Waciwie bya to rodzina systemw operacyjnych rozwijana od lat 80. XX wieku.
DOS posiada interfejs znakowy (tekstowy), co dla uytkownika oznaczao komunikowanie si z komputerem za pomoc wpisywania odpowiednich polece w wierszu polece. Ta uciliwo bya eliminowana w pniejszych wersjach poprzez stosowanie
rozszerzonych interfejsw, czyli tzw. nakadek graficznych na system operacyjny. Jedn
z najpopularniejszych odmian systemu DOS jest MS DOS (Microsoft DOS), dla ktrego od wersji 5. (w roku 1991) pojawia si nakadka o nazwie DOS Shell. Takimi wanie nakadkami graficznymi byy te pierwsze wersje systemu MS Windows, popularnie zwanego okienkami, ktry pojawi si w 1985 roku. Od tamtego czasu MS Windows
stale ewoluuje, stajc si najpopularniejszym obecnie systemem operacyjnym dla komputerw PC. MS Windows rozwijany by od samego pocztku w kilku liniach przeznaczonych do rnych zastosowa (np. dla komputerw do uytku domowego, dla
zastosowa profesjonalnych, dla serwerw itd.). Tak powstaway kolejne odmiany systemu operacyjnego MS Windows (np. 3.1, 95, 98, NT, 2000) a do powszechnie dzisiaj
uywanej wersji XP (rysunek 1.18) i nowej wersji Vista.
Pojawienie si nakadki graficznej na system operacyjny dla komputerw PC MS
DOS 5 byo niejako odpowiedzi na wczeniejsze pojawienie si i wzrost popularnoci graficznego interfejsu uytkownika dla systemw operacyjnych Mac OS
instalowanych na komputerach Macintosh firmy Apple, ktra wprowadzia ten typ
interfejsu.
Istniej rwnie nakadki na system operacyjny Windows, dostarczane przez niezalenych producentw. W tej grupie do najpopularniejszych naley na przykad Total
Commander (rysunek 1.19). Wspczenie rola nakadek polega bardziej na upraszczaniu dziaania niektrych funkcji systemu operacyjnego, na przykad kopiowania
plikw itd., ni na rzeczywistym usprawnianiu pracy systemu operacyjnego. Nakadki
(na przykad wspomniany Total Commander) usprawniaj realizacj niektrych funkcji
z uyciem klawiatury (a nie myszki), co wprawnym uytkownikom pozwala na szybsz
prac z komputerem.
Innym znanym systemem operacyjnym jest UNIX, ktry powsta w roku 1969. Dynamiczny rozwj systemu UNIX doprowadzi do powstania wielu odmian rozpowszechnianych na rnych typach licencji. UNIX by rozwijany przez wiele rnych firm,
czsto bez adnej koordynacji. System ten stoi za rozwojem wielu rnych technologii informatycznych. Jako system uwaany za bezpieczny (atwy do zapewnienia bezpieczestwa, np. przed atakami) stosowany jest w serwerach, na przykad tych odpowiadajcych za realizacj transakcji finansowych. Wydajno systemu i stosowanie
40
Rysunek 1.18. Widok ekranu systemu operacyjnego MS Windows XP Home Edition
nowych technologii stay u podstaw instalowania UNIX-a na stacjach roboczych, ktrym zapewnia niezbdne parametry pracy. UNIX postrzegany jest jako system do profesjonalnych zastosowa.
Popularnym systemem operacyjnym jest powstay w 1991 roku system Linux, ktrego nazwa zwizana jest z imieniem twrcy jdra systemu Linusa Torvaldsa. System
ten suy przede wszystkim do zastosowa serwerowych i jest bardzo popularny wrd
administratorw serwerw realizujcych rne zadania. Linux rozpowszechniany jest
w postaci dystrybucji, ktre powstay i ewaluuj za spraw licznych programistw i grup
uytkownikw zaangaowanych niemal od samego powstania w jego rozwj. Do znanych dystrybucji nale Red Hat, Fedora Core, Suse, Mandrake i wiele innych. System
Linux instalowany jest rwnie na komputerach PC, w wyniku czego powstao wiele
programw uytkowych pracujcych pod Linuksem. System operacyjny Linux oraz pracujce pod nim programy uytkowe dystrybuowane s jako wolne oprogramowanie
na licencjach GNU GPL, LGPL i BSD. Symbolem Linuksa jest pingwin Tux (rysunek 1.20). Praca w systemie operacyjnym Linux jest moliwa z wykorzystaniem
interfejsu graficznego (GUI) (rysunek 1.21) lub interfejsu tekstowego, preferowanego
przez administratorw serwerw (rysunek 1.22).
41
Rysunek 1.19. Total Commander nakadka na system operacyjny Windows

Rysunek 1.20.
Pingwin Tux
symbol systemu
operacyjnego Linux
(zaprojektowany przez
Larryego Swinga)
Oprogramowanie uytkowe
Oprogramowanie uytkowe to programy zainstalowane na komputerze, za pomoc ktrych uytkownik wykonuje rne zadania wspomagajce jego prac. Uytkowy program
komputerowy czsto zamiennie okrelany jest jako aplikacja lub aplikacja uytkowa.
Osobn grup stanowi programy narzdziowe (ang. tools), ktre su do usprawniania pracy komputera.
42
Rysunek 1.21. Widok graficznego interfejsu uytkownika systemu operacyjnego Linux

Rysunek 1.22.
Widok tekstowego
interfejsu uytkownika
systemu operacyjnego
Linux ten typ
interfejsu wybieraj
zwaszcza
administratorzy
serwerw
Obecnie trudno znale dziedzin aktywnoci zawodowej, w obszarze ktrej nie s

wykorzystywane komputery i dedykowane programy (aplikacje) uytkowe. Przedstawiony poniej przegld porzdkuje najpopularniejsze grupy programw uytkowych na
podstawie kryterium ich zastosowania.
43
Programy biurowe
Grupa programw suca do wspomagania pracy biurowej, poprzez ktr potocznie
rozumiane jest pisanie tekstw, wykonywanie podstawowych oblicze, przygotowywanie prezentacji, gromadzenie i obsuga danych, obsuga korespondencji itd. Praca
biurowa nie wymaga zazwyczaj skomplikowanych i mocno zaawansowanych funkcji
oprogramowania.
Powszechnie przyjo si, e oprogramowanie biurowe sprzedawane jest w pakietach
zawierajcych podstawowe programy wspomagajce prac biurow. W skad pakietu
wchodz na przykad:
Edytor tekstu program sucy do szeroko rozumianej pracy z tekstem,
pisania, zmiany wygldu tekstu (formatowania), wczajc w to modyfikowanie

jego rodzaju, wielkoci, koloru czcionki czy ukadu tekstu na stronie.
Do podstawowych funkcji edytora tekstu nale rwnie: sprawdzanie pisowni,
drukowanie tekstu, przeszukiwanie tekstu, rysowanie, tworzenie wykresw,
tworzenie wzorw, importowanie plikw graficznych itd. (rysunek 1.23).
Moliwoci edytorw tekstw opisane s w osobnym rozdziale drugiego tomu
Przewodnika.
Rysunek 1.23. Program do edycji tekstu MS Word
44
Wspczesne edytory tekstw posiadaj zaawansowane moliwoci wykraczajce

poza potrzeby podstawowych zada biurowych, na przykad suce do jego skadu.
Pomimo to z rnych przyczyn nie s stosowane do tych celw przez profesjonalistw, ktrzy korzystaj z oprogramowania dedykowanego.
Arkusz kalkulacyjny program sucy gwnie do pracy z danymi
w postaci liczb; stanowi rozbudowan tabel, do ktrej komrek wprowadzane

s liczby, a nastpnie wykonywane s podstawowe operacje matematyczne,
statystyczne itd. Arkusze kalkulacyjne posiadaj rwnie moliwoci tworzenia
wykresw, okrelania trendw, jak rwnie mog suy do podstawowej
edycji, sortowania, tworzenia grafiki oraz importowania danych w rnych
formatach. Arkusz kalkulacyjny pozwala na wydajn prac z danymi
liczbowymi w zakresie niezbdnym w biurze (rysunek 1.24). Moliwoci
arkuszy kalkulacyjnych zostay opisane w osobnym rozdziale drugiego tomu
Przewodnika.
Rysunek 1.24. Arkusz kalkulacyjny MS Excel
45
Baza danych program sucy do znacznie bardziej zaawansowanej
organizacji danych ni ta, ktra jest moliwa przy zastosowaniu arkusza

kalkulacyjnego. W bazie danych dane przechowywane s w tabelach,
ktre mog by poczone lub te pozostawa ze sob w okrelonych relacjach.
Baza danych umoliwia gromadzenie danych, ich organizacj, udostpnia
rwnie inne zaawansowane funkcje, na przykad wyszukiwanie, sortowanie itd.
(rysunek 1.25). Moliwoci baz danych do zastosowa biurowych zostay
opisane w osobnym rozdziale drugiego tomu Przewodnika.
Rysunek 1.25. Program MS Access baza danych przydatna na przykad osobom zarzdzajcym firm
Bazy danych dostpne w ramach pakietw oprogramowania biurowego posiadaj
zazwyczaj znacznie bardziej ograniczone moliwoci i wydajno ni bazy danych
przeznaczone do profesjonalnych zastosowa.
Edytor prezentacji program sucy do przygotowywania prezentacji na rne tematy, na przykad przedstawiajcych firm i jej dziaalno, produkty, zamierzenia itd.
Przygotowanie dobrej i przemawiajcej do odbiorcw prezentacji nie jest atwe, zatem
edytor prezentacji zawiera wiele uytecznych funkcji, wzorcw i kreatorw uatwiajcych prac (rysunek 1.26).
46
Rysunek 1.26. Edytor prezentacji MS PowerPoint
Do pracy w biurze przydaj si jeszcze programy do zarzdzania korespondencj czy

danymi teleadresowymi, organizacji i planowania pracy (elektroniczne kalendarze), przygotowywania stron WWW (zazwyczaj na poziomie podstawowym) i wiele innych.
Rwnie i te programy czsto dostpne s w ramach pakietw biurowych (rysunek 1.27).
Najpopularniejsze pakiety biurowe to rne konfiguracje MS Office (np. edytor tekstu
Word, arkusz kalkulacyjny Excel, program do przygotowywania prezentacji PowerPoint,
baza danych Access oraz inne programy) i OpenOffice (rwnie w wersji pod system
operacyjny Linux). Prekursorem dzisiejszych pakietw biurowych by pakiet Lotus,
o nazwie Lotus SmartSuite Package, ktrego czci by niezwykle popularny arkusz
kalkulacyjny Lotus 1-2-3.
Przegldarki internetowe
Do pracy w Internecie su programy nazywane powszechnie przegldarkami internetowymi (ang. web browser), ktre peni rwnie rol interfejsu WWW (ang. World
Wide Web). Przegldarki zawieraj funkcje przydatne do wywietlania stron WWW
o podanym adresie, przegldania ich treci, poruszania si po nich (nawigowania), zapamitywania czsto ogldanych stron itp. Do najbardziej popularnych przegldarek
nale Internet Explorer, Mozilla Firefox (darmowa, udostpniania na warunkach Publicznej Licencji Mozilli) i Opera (rysunek 1.28).
Rysunek 1.27. Program wspomagajcy organizacj pracy w biurze MS Outlook
Rysunek 1.28. Opera jedna z najpopularniejszych przegldarek internetowych
47
48
Programy pocztowe
Program pocztowy, czyli tzw. klient poczty (ang. Mail User Agent), to program sucy
do odbioru i wysyania poczty elektronicznej. Programy tego typu zawieraj funkcje
przydatne do zredagowania elektronicznego listu (e-maila), wysania go, archiwizowania
otrzymanych wiadomoci; posiada take ksik adresow suc do przechowywania adresw. Do popularnych klientw poczty nale Outlook Express, MS Outlook,
Mozilla Thunderbird czy The Bat! (rysunek 1.29).
Rysunek 1.29. Program do obsugi poczty e-mail The Bat!
Projektowanie
Komputer sta si narzdziem wykorzystywanym powszechnie przez projektantw z rnych dziedzin. Proces wykorzystania komputera przy wspomaganiu projektowania nosi
nazw CAD (ang. Computer Aided Design). Oprogramowanie wspomagajce projektowanie rwnie okrelane jest tym samym skrtem, a programy z tej grupy zawieraj
funkcje uatwiajce prac projektanta oraz wiele przydatnych bibliotek z umownymi
symbolami wykorzystywanymi przy projektowaniu. Programy z grupy CAD wystpuj
w odmianach dedykowanych rnym dziedzinom projektowania. Do znanych programw z grupy CAD nale AutoCAD (rysunek 1.30) oraz Microstation.
49
Rysunek 1.30. Program z grupy CAD wspomagajcy projektowanie AutoCAD
Grup programw skojarzonych z oprogramowaniem CAD s programy do wspomagania

procesw wytwarzania, okrelane skrtem CAM (ang. Computer Aided Manufacturing).
Czsto w stosunku do grupy oprogramowania uywane jest okrelenie CAD/CAM.
Wskazuje to na bezporednie poczenie pomidzy etapami projektowania (CAD) oraz
produkcji (CAM) i oznacza oprogramowanie (systemy), gdzie przygotowany komputerowo projekt jest bezporednio wykorzystywany w procesie wspomaganej komputerowo
produkcji.
Systemy Informacji Geograficznej GIS

Systemy Informacji Geograficznej (ang. Geographical Information Systems GIS)
to systemy przeznaczone do zarzdzania danymi, ktre opisuj obiekty czy zjawiska
majce odniesienie przestrzenne (dane przestrzenne czy geograficzne). Oprogramowanie GIS suy do gromadzenia, wizualizowania, analizowania, przechowywania, ochrony i udostpniania danych przestrzennych. W wyniku wykorzystania oprogramowania
GIS powstaj na przykad mapy numeryczne, ktre mona oglda, konfigurowa i analizowa za pomoc komputera. Obiekty znajdujce si na mapach numerycznych posiadaj skojarzone opisy. Moliwe jest doczanie do nich rnych plikw, na przykad
dokumentw tekstowych, plikw graficznych (zdj, skanw itd.), co stanowi o wszechstronnoci zastosowania tego typu oprogramowania. Oprogramowanie GIS znajduje
50
zastosowanie midzy innymi w samorzdzie i administracji, bezpieczestwie publicznym, ochronie rodowiska, marketingu (geomarketingu), transporcie (np. przy zarzdzaniu flot pojazdw) czy handlu nieruchomociami i wielu innych (rysunek 1.31).
Rysunek 1.31. Program GIS do pracy z danymi przestrzennymi ArcGIS
Programy graficzne
Programy graficzne obejmuj grup aplikacji sucych do rysowania za pomoc komputera oraz obrbki graficznej ju gotowych plikw graficznych, na przykad zdj
wykonanych aparatem cyfrowym, zeskanowanych obrazkw itd. Do tej grupy nale
zarwno nieskomplikowane w obsudze programy realizujce podstawowe funkcje graficzne, jak i niezwykle zaawansowane programy graficzne (cae systemy), ktre zostay przygotowane specjalnie do realizacji bardzo zoonej obrbki graficznej. Nalece
do tej grupy programy przeznaczone s dla grafikw komputerowych, nierzadko artystw, fotografw czy twrcw animacji filmowych, i zawieraj funkcje, filtry i inne narzdzia wspomagajce ich prac. Do popularnych programw graficznych naley na
przykad GIMP, a wrd znacznie bardziej zaawansowanych uytkownikw popularny jest Photoshop (rysunek 1.32) czy te CorelDRAW (przeznaczony gwnie do grafiki
wektorowej).
51
Rysunek 1.32. Profesjonalny program graficzny Photoshop
Oprogramowanie DTP
Oprogramowanie DTP (ang. Desktop Publishing) to nazwa grupy programw przeznaczonych na przykad do tworzenia materiaw reklamowych oraz skadu ulotek czy
ksiek. Oprogramowanie z tej grupy zawiera szeroki wybr funkcji pozwalajcych
na podane uoenie tekstu i grafiki, ktre zostay przygotowane z uyciem innego
oprogramowania. Obecnie wiele funkcji znanych wczeniej z oprogramowania DTP
oferuj edytory tekstw, dziki czemu moliwe jest samodzielne skadanie materiaw
reklamowych, na przykad na biece potrzeby firmy. Jednak do zastosowa profesjonalnych, na przykad w wydawnictwach, stosowane s profesjonalne pakiety oprogramowania DTP (rysunek 1.33).
Edukacja
Szeroko pojte oprogramowanie edukacyjne bez wtpienia przeywa swoj wietno.
Grupa ta obejmuje programy dla uytkownikw w rnym wieku, zwaszcza dla tych
najmodszych. Cigle te wzrasta jako i stopie zaawansowania programw z tej
grupy. Szczeglnie popularne s programy wspomagajce nauczanie jzykw obcych,
chocia na rynku znajduj si rwnie programy do nauki matematyki, historii, chemii
oraz przygotowujce do rnych egzaminw, na przykad na prawo jazdy. W tej grupie
znajduj si rwnie programy popularyzujce i poszerzajce wiedz (rysunek 1.34).
52
Rysunek 1.33. Program DTP
Rysunek 1.34. Program edukacyjny dla dzieci w wieku przedszkolnym
53
Rozrywka
Rwnie szeroka jak poprzednia grupa programw, w ktrej prym wiod gry komputerowe. Rynek gier komputerowych to niezwykle dochodowy biznes, ktry stale si rozwija i zaskakuje wci nowymi rozwizaniami technologicznymi. Grafika wspczesnych gier jest niezwykle realistyczna, a ich twrcy staraj si docign w tej mierze
film. Akcje gier komputerowych rozgrywaj si w wymylonym wiecie lub nawizuj do pierwowzorw filmowych lub literackich.
Obok gier do grupy tej nale programy multimedialne, suce do ogldania filmw,
tworzenia wasnych i suchania muzyki (rysunek 1.35). Za pomoc tego rodzaju oprogramowania mona na przykad podda obrbce nagrany na kamerze film i doda do
niego muzyk albo utworzy animacj.
Rysunek 1.35.
Program
do odtwarzania plikw
multimedialnych
Zarzdzanie i planowanie
Do tej grupy nale programy wspomagajce procesy zarzdzania i kontroli. Obecnie
zarzdza mona niemal wszystkim, od wasnego czasu poczwszy, na ryzyku skoczywszy. Wspomaganiu zarzdzania su rwnie programy do rnego rodzaju symulacji. Do grupy tej naley rwnie oprogramowanie do wspomagania procesw podejmowania decyzji oraz tzw. systemy eksperckie, ktre na bazie zgromadzonej w programie
wiedzy peni rol eksperta w danej dziedzinie.
W tej grupie znajduj si rwnie szeroko rozpowszechnione programy do zarzdzania
firm. Zawieraj one zazwyczaj funkcje ksigowe oraz suce do zarzdzania personelem, stanami magazynowymi, rodkami trwaymi itd.
54
Programy wspomagajce planowanie to kolejna grupa programw uytkowych. Planowanie to niezwykle istotny proces bdy popenione na etapie planowania mog
pniej negatywnie wpywa na realizacj zaplanowanych dziaa. Wykorzystanie
dedykowanego oprogramowania pozwala na przykad na analizowanie rnych scenariuszy rozwoju sytuacji w zalenoci od przyjtych zaoe i wybr najlepszego z nich
ju na etapie planowania.
Niezwykle wanym procesem powizanym z zarzdzaniem jest kontrola. Zastosowanie
odpowiedniego oprogramowania wspomagajcego kontrol pozwala na biece ledzenie postpw zaplanowanych wczeniej i realizowanych dziaa, dziki czemu umoliwia szybk reakcj, w przypadku gdy zajdzie taka potrzeba (rysunek 1.36).
Rysunek 1.36. Program sucy do weryfikacji postpw realizacji projektu,

nad ktrym pracuje wielu partnerw z rnych krajw
Ksigowo
Kolejna grupa to programy ksigowe. Z jednej strony programy te pomagaj samodzielnie poradzi sobie z ksigowoci, np. wasnej maej firmy, z drugiej za su
profesjonalistom w tej dziedzinie (ksigowym, biegym rewidentom czy doradcom
55
podatkowym). Zawieraj one funkcje przydatne w ksigowoci, takie jak na przykad

wzory drukw ksigowych zgodne z odpowiednimi ustawami, a czsto take odpowiednie zbiory przepisw prawa (rysunek 1.37).
Rysunek 1.37. Program do prowadzenia ksigowoci maej firmy
Praca z danymi
Grupa programw przeznaczonych do pracy z danymi obejmuje programy do zarzdzania bazami danych (ang. DataBase Management System DBMS) (rysunek 1.38).
Baza danych moe by pojmowana jako zbir danych zarzdzany przez system DBMS.
W bazach danych gromadzone s zrnicowane dane, a programy DBMS udostpniaj
funkcje suce do pracy z danymi, tworzenia kopii zapasowych, udostpniania danych
itd. Z danymi zgromadzonymi w prostych bazach mamy do czynienia na co dzie
s to na przykad katalogi biblioteczne czy te ksika telefoniczna. W praktyce
wiedza na temat danych, baz danych i systemw do ich przetwarzania jest niezwykle
rozlega i obejmuje wiele pokrewnych i niezwykle istotnych zagadnie, do ktrych naley ochrona danych.
56
Rysunek 1.38. Program do zarzdzania baz danych
Archiwizatory
W codziennej pracy czsto wykorzystywane s programy do kompresji (i dekompresji) plikw danych, nazywane te archiwizatorami. Archiwizator zapisuje plik danych
w odpowiednim formacie, zmniejszajc jego objto, czyli ilo miejsca zajmowan
na dysku lub innym noniku danych. Szczeglnie czsto dane s kompresowane (archiwizowane) w celu przesania ich przez sie, np. jako zacznik e-maila. Pliki danych
kompresowane s przy uyciu rnych metod i zapisywane w archiwach, z ktrych
moliwe jest przywrcenie plikw danych do pierwotnej postaci (pliki skompresowane nie s rozpoznawane przez inne programy). Zatem przed ponownym uyciem plik
spakowany przy uyciu archiwizatora naley rozpakowa. Do najpopularniejszych archiwizatorw nale na przykad WinRAR (rysunek 1.39) i WinZIP. Archiwizatory
dostpne s rwnie dla systemu operacyjnego Linux (np. Compress).
Oprogramowanie antywirusowe
Oprogramowanie antywirusowe suy do ochrony komputera przed wirusami komputerowymi, czyli programami, ktre zostay napisane po to, eby zainfekowa komputer
dla artu lub w celu wyrzdzenia nieodwracalnych szkd (np. sformatowania twardego dysku, uszkodzenia sprztu komputerowego itd.). Wirusy mog dosta si do
komputera rnymi drogami, na przykad poprzez zacznik do e-maila od nieznanego
nadawcy, poprzez zainfekowane noniki pamici masowej itp. Oprogramowanie antywirusowe przy instalacji przeszukuje pami komputera oraz dane zgromadzone na
57
Rysunek 1.39. Program do kompresji i archiwizacji danych WinRAR
dyskach twardych, a nastpnie chroni komputer przed zainfekowaniem, pracujc w tle.

Fakt wykrycia wirusa lub podejrzenie zainfekowania sygnalizowane s specjalnymi
komunikatami, ktre rwnie zawieraj propozycje dalszego postpowania. Bazy wirusw programw antywirusowych uaktualniane s zazwyczaj online. Do najbardziej
znanych programw antywirusowych nale na przykad Kaspersky Anti-Virus (rysunek 1.40), Norton AntiVirus oraz mks-vir.
Przegldarki plikw
Przegldarki plikw to programy, dziki ktrym moliwe jest otwieranie i przegldanie
zawartoci plikw bez potrzeby posiadania oprogramowania, w ktrym te pliki zostay
utworzone. Przegldarka umoliwia otwarcie i ogldanie pliku. Zazwyczaj przegldarki
nie posiadaj funkcji edycyjnych umoliwiajcych wprowadzanie zmian w przegldanym pliku lub s one bardzo ograniczone.
Rol zaawansowanej przegldarki plikw peni program Adobe Reader, ktry suy
do przegldania dokumentw zapisanych w popularnym formacie PDF, umoliwiajc
jednoczenie dokonywanie ograniczonej edycji dokumentu (rysunek 1.41).
58
Rysunek 1.40.
Program
antywirusowy
Kaspersky Anti-Virus
Rysunek 1.41. Przegldarka dokumentw PDF Adobe Reader
59
Osobnym typem przegldarek s przegldarki plikw graficznych (zdj, skanw itd.).

Pomimo e ich gwn funkcj jest przegldanie i porzdkowanie plikw graficznych
(np. zdj w elektroniczne albumy), posiadaj zazwyczaj funkcje edycyjne, pozwalajce na wprowadzanie prostych zmian zdjcia (na przykad redukcji efektu czerwonych
oczu itp.) (rysunek 1.42).
Rysunek 1.42. Przegldarka plikw graficznych Picasa 2
Inne zastosowania oprogramowania

Omwione rodzaje zastosowania programw uytkowych z pewnoci nie wyczerpuj
tematu. Z jednej strony decyduje o tym fakt powszechnego wykorzystywania komputerw w rnych dziedzinach ycia, z drugiej za cige poszukiwanie nowych zastosowa, cznie z rozszerzaniem ju istniejcych. Jak wiadomo, komputer nie jest
przydatny dla uytkownika bez odpowiedniego oprogramowania uytkowego. Istnieje
i cigle powstaje nieskoczona liczba programw, ktre mog by przydatne w kadym
niemal przejawie aktywnoci zawodowej, profesjonalnej, hobbystycznej, twrczej itd.
Warto pamita, e aktualnie spora cz programw uytkowych powstaje w wersjach
do pracy w sieciach (np. Internet lub sieciach wewntrznych Intranet); fakt ten znaczco wpywa na poszerzenie moliwoci wykorzystania programw komputerowych.
60
Interfejs uytkownika
Interfejs uytkownika (ang. user interface) to cz oprogramowania odpowiedzialna za
komunikacj pomidzy komputerem a uytkownikiem. Za porednictwem interfejsu
czowiek pracuje z komputerem. Interfejs obsuguje rwnie urzdzenia wejcia-wyjcia
przeznaczone do interakcji z uytkownikiem, czyli na przykad klawiatur, mysz
i monitor.
Obecnie standardowym interfejsem do komunikowania si z komputerem jest graficzny
interfejs uytkownika (ang. Graphical User Interface GUI). GUI zawiera system
ikon symbolizujcych programy i funkcje, a take menu. Dodatkowo moe by wyposaony w pomoc kontekstow w celu uatwienia uytkownikowi pracy (rysunek 1.43).
Rysunek 1.43. GUI systemu operacyjnego MS Windows
Poprzednikiem GUI jest interfejs tekstowy. W takim przypadku uytkownik komunikuje si z komputerem za porednictwem wiersza polece, w ktrym za pomoc klawiatury wpisywane s okrelone polecenia (rysunek 1.44).
61
Rysunek 1.44. Interfejs tekstowy systemu operacyjnego MS Windows
Tworzenie oprogramowania
Tworzeniem i rozwojem oprogramowania zajmuj si zespoy programistw, umownie
mwic ludzi znajcych jzyki i tajniki programowania. Tworzenie oprogramowania moe by skomplikowanym zadaniem i wymaga kilku wsppracujcych ze sob
grup programistw wyspecjalizowanych w rnych dziedzinach. Oczywicie istnieje
rwnie oprogramowanie tworzone przez pojedynczych programistw.
Tworzenie oprogramowania jest procesem o rnym stopniu skomplikowania, w myl
reguy: bardziej skomplikowane oprogramowanie wymaga zaangaowania bardziej
zaawansowanych i wyspecjalizowanych programistw (zespow programistw).
Proces tworzenia oprogramowania komputerowego zazwyczaj przebiega wieloetapowo
i moe skada si z nastpujcych etapw:
Analiza potrzeb etap wstpny, na ktrym gromadzone s informacje
na temat potrzeb uytkownikw systemu, a na ich podstawie tworzona jest

specyfikacja programu (systemu). Specyfikacja zazwyczaj zawiera opis funkcji
programu, list wymaga i inne niezbdne informacje, okrelajce, czy program
ma pracowa na pojedynczym komputerze, czy w sieci, a take charakteryzujce
uytkowanie programu.
62

Projektowanie etap, w czasie ktrego powstaje projekt programu (systemu).
Projekt musi uwzgldnia specyfikacj (powsta w wyniku analizy potrzeb)

i precyzowa technologie, ktre bd wykorzystane do budowy programu,
system operacyjny, pod ktrym ma pracowa program, oraz inne niezbdne
dla programistw informacje (rysunek 1.45).
Rysunek 1.45. Program sucy do projektowania aplikacji, baz danych itp.

Programowanie etap budowy oprogramowania. Programici tworz
kod programu (rysunek 1.46), uywajc do tego celu okrelonego jzyka

programowania oraz wybranych technologii sucych do tworzenia
oprogramowania. Etap programowania moe by podzielony na mniejsze
etapy, na przykad etap powstawania prototypu, kolejnych wersji oraz wersji
gotowej do testowania. Na kocu tego etapu powinien powsta program
komputerowy (system).
Testowanie kolejny etap, w czasie ktrego identyfikowane s bdy powstae
na etapie programowania. Testowanie oprogramowania jest niezwykle istotne,

poniewa tylko w ten sposb moliwe jest zidentyfikowanie i usunicie
istniejcych bdw. Znane powiedzenie: nie istniej programy bez bdw,
s jedynie bdy jeszcze niewykryte podkrela znaczenie etapu testowania.
63
Rysunek 1.46. Fragment kodu programu napisany w jzyku Java
Pewnym utrudnieniem eliminowania bdw oprogramowania jest fakt,

e niektre bdy pojawiaj si losowo i nie s powtarzalne. Midzy innymi
z tego powodu udzia w testowaniu oprogramowania bior jego przyszli
uytkownicy, co znacznie zwiksza prawdopodobiestwo wykrycia wikszej
liczby bdw w porwnaniu z testowaniem wycznie u producenta
oprogramowania (rysunek 1.47).
Wdraanie etap, na ktrym oprogramowanie instalowane jest u kocowego
uytkownika, na przykad instytucjonalnego (zamawiajcego oprogramowanie)

lub indywidualnego (kupujcego oprogramowanie). W przypadku uytkownikw
instytucjonalnych na etapie wdroenia przeprowadzane s szkolenia
uytkownikw. W nastpstwie wdroenia oprogramowania wiadczona
moe by asysta techniczna lub pomoc producenta na okrelonych warunkach
(np. powoanie tzw. Help Desku pracujcego 24 godziny na dob przez 7 dni
w tygodniu).
Proces budowy oprogramowania w praktyce moe by nieco bardziej skomplikowany
i wymaga zrnicowania wymienionych etapw lub wprowadzenia dodatkowych.
Zasadniczo jednak proces budowy przebiega wedug przedstawionej kolejnoci.
Rozwj oprogramowania
Oprogramowanie komputerowe podlega staemu rozwojowi, na co wpyw ma wiele
czynnikw, w tym czynniki zewntrzne, czyli np.:
Rozwj technologii informatycznych moliwo rozbudowy
oprogramowania o funkcje, ktrych stworzenie nie byo dotd moliwe,

nowe technologie programowania, rozwj jzykw programowania itd.
64
Rysunek 1.47. System Mantis wspomagajcy testowanie wersji beta oprogramowania

z udziaem uytkownikw
Rozwj potrzeb uytkownikw zazwyczaj w miar postpu korzystania
z komputerw i zaawansowania uytkownikw programw komputerowych

pojawia si zapotrzebowanie na nowe funkcje oprogramowania.
Wzrost konkurencji na rynku producenci oprogramowania musz stosowa
si do tych samych regu ekonomicznych co wszyscy inni producenci dziaajcy

w ramach danego rynku. Musz zatem obserwowa i uwzgldnia posunicia
konkurencji i rozwija swoje oprogramowanie, co zazwyczaj wychodzi
na dobre uytkownikom komputerw.
Wersjonowanie oprogramowania
Oprogramowanie (systemy) komputerowe jest wersjonowane. Wersja oznacza kolejn
edycj programu. Ju na etapie projektowania powstaj na przykad wersje alfa do
wewntrznych testw u producenta, oraz beta wersja pojawiajca si przed wersj
handlow, wydawana w celu przetestowania przez uytkownikw. Kocow (handlow) wersj oprogramowania jest tzw. wersja release. Uytkownicy komputerw spotykaj si z numerami wskazujcymi kolejn wersj oprogramowania, ktra okrela konkretny etap rozwoju. Wersjonowanie moe by rwnie stosowane w celach handlowych.
65
Aktualizacja oprogramowania
Aktualizacja oprogramowania zwizana jest z pewnymi cechami samego oprogramowania, jak i polityki handlowej jego twrcw. Istniej zatem rne rodzaje aktualizacji
oprogramowania, na przykad:
aktualizacja do kolejnej (nowej) wersji oprogramowania (ang. upgrade),
aktualizacja oprogramowania o rne poprawki (ang. patch), ktre s dostarczane
przez producentw w celu usprawnienia pracy oprogramowania,

wyeliminowania bdw itd. (ang. update).
Sieci komputerowe
Sie komputerowa (ang. computer network) to grupa komputerw oraz innych urzdze poczonych ze sob w celu wymiany danych, wspdzielenia zasobw, wsplnej
pracy itd. Sie komputerow mog tworzy ju dwa poczone ze sob komputery.
Z punktu widzenia poczenia pomidzy komputerami i urzdzeniami pracujcymi
w sieci moemy rozrni sieci poczone przewodem oraz bezprzewodowe, na przykad poczone drog radiow. Moliwe jest rwnie wykorzystywanie rnych rodzajw pocze w ramach jednej sieci.
Oprcz przewodw (lub nadajnikw i odbiornikw sygnau w przypadku sieci bezprzewodowych) do budowy sieci koniecznych jest wiele dodatkowych urzdze penicych rne funkcje, takie jak rozdzielanie sygnau, poczenia pomidzy sieciami
itp. Nale do nich koncentrator (ang. hub) czcy wiele urzdze w sieci, router,
ktry peni rol wza komunikacyjnego, czy te przecznik (ang. switch) sucy
do czenia elementw sieci komputerowych, a take wiele innych wykorzystywanych zalenie od struktury i stopnia zoonoci sieci.
Topologia sieci
Topologia sieci komputerowej okrela sposb zorganizowania sieci, czyli sposb pocze (powiza) poszczeglnych komponentw sieci oraz wzajemnych zalenoci
pomidzy nimi. Topologia sieci moe by fizyczna (dotyczy urzdze wykorzystanych
do budowy sieci) lub logiczna (opisuje sposoby komunikowania si poszczeglnych
urzdze w sieci). Komponenty sieci to na przykad komputery podczone do sieci,
przeczniki, koncentratory i inne urzdzenia niezbdne do budowy sieci.
Wiedza na temat budowy sieci i topologii sieciowych jest bardzo szeroka poniej
zaprezentowane zostan najczciej stosowane topologie sieciowe.
Przegld najczciej stosowanych topologii sieciowych

Topologia gwiazdy (ang. star topology) kady wze sieci jest poczony za porednictwem kabla (skrtki) z centralnym punktem sieci, ktrym zazwyczaj jest koncentrator lub przecznik (rysunek 1.48).

ECDL. Europejski Certyfikat Umiejętności Komputerowych. Przewodnik. Tom I

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ECDL. Europejski Certyfikat Umiejętności Komputerowych. Przewodnik. Tom I

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ECDL.

Jeli i Ty chcesz si legitymowa certyfikatem potwierdzajcym Twoje umiejtnoci,

Rozdzia 2. Modu 2. Uytkowanie komputerw .............................................. 105

ECDL. Europejski Certyfikat Umiejtnoci Komputerowych. Przewodnik. Tom I

Rozdzia 3. Modu 7. Usugi w sieciach informatycznych ................................. 151

Skorowidz .................................................................................... 199

ECDL. Europejski Certyfikat Umiejtnoci Komputerowych. Przewodnik. Tom I

Co to jest technologia informacyjna?

Rozdzia 1. Modu 1. Podstawy technik informatycznych

Laptop (ang. lap kolana; top na wierzchu) may, lekki, samowystarczalny

Stacja robocza (ang. workstation) komputer osobisty (PC), ktry charakteryzuje si

Stacja graficzna (ang. graphic station) komputer przeznaczony do tworzenia lub

ECDL. Europejski Certyfikat Umiejtnoci Komputerowych. Przewodnik. Tom I

Obecnie najszybszym superkomputerem jest BlueGene/L, ktry zawiera 131 072

Palmtop znacznie mniejszy od laptopa przenony komputer, ktry mona trzyma

Podzia komputerw ze wzgldu

Rozdzia 1. Modu 1. Podstawy technik informatycznych

Przyjty powyej podzia nie obejmuje superkomputerw oraz komputerw mainframe,

ECDL. Europejski Certyfikat Umiejtnoci Komputerowych. Przewodnik. Tom I

Pomidzy oprogramowaniem a wydajnoci komputera istnieje zwizek polegajcy na

urzdze mobilnych, czyli np. organizacja czasu, zarzdzanie podstawowymi

Rozdzia 1. Modu 1. Podstawy technik informatycznych

Do zastosowa domowych dla uytkownikw o rnym stopniu

zaawansowania, ktrzy korzystaj nieraz z bardzo rnego oprogramowania

zaawansowania, ktrzy czsto wykorzystuj jeden typ oprogramowania

wyspecjalizowanych zazwyczaj w jednej dziedzinie zastosowa (lub kilku

wiadczcych usugi duej grupie odbiorcw; znajduj tu zastosowanie

nowych technologii, nauki itd. Ta grupa uytkownikw wykorzystuje na przykad

Jak zbudowany jest komputer PC

ECDL. Europejski Certyfikat Umiejtnoci Komputerowych. Przewodnik. Tom I

oraz zainstalowanymi w odpowiednich gniazdach (grupa I),

Rozdzia 1. Modu 1. Podstawy technik informatycznych

Rysunek 1.2. Pyta gwna komputera z rozmieszczeniem podstawowych elementw

ECDL. Europejski Certyfikat Umiejtnoci Komputerowych. Przewodnik. Tom I

Do najpopularniejszych na rynku procesorw stosowanych w komputerach PC nale

BIOS (ang. Basic Input/Output System) podstawowy system wejcia-wyjcia. Zbir

Rozdzia 1. Modu 1. Podstawy technik informatycznych

Dane w pamici RAM zapisane s nietrwale znikaj po wyczeniu komputera.

Port rwnolegy (ang. parallel port) gniazdo, za pomoc ktrego podcza si do

ECDL. Europejski Certyfikat Umiejtnoci Komputerowych. Przewodnik. Tom I

Port szeregowy (ang. serial port) gniazdo, za pomoc ktrego podcza si do

Najwaniejszymi parametrami rnicujcymi karty graficzne s chipset (w skrcie:

Rozdzia 1. Modu 1. Podstawy technik informatycznych

Karta wideo ukad elektroniczny (na pycie drukowanej), instalowany do gniazda

Standardem, ktry przyj si dla kart dwikowych stosowanych w komputerach PC,

ECDL. Europejski Certyfikat Umiejtnoci Komputerowych. Przewodnik. Tom I

Modem ukad elektroniczny (na pytce drukowanej) instalowany w gniedzie na

Obecnie modemy s czsto podczane do komputera z zewntrz, na przykad przez

Rozdzia 1. Modu 1. Podstawy technik informatycznych

Podstawowymi parametrami rnicujcymi dyski twarde s: pojemno (wyraana

ECDL. Europejski Certyfikat Umiejtnoci Komputerowych. Przewodnik. Tom I

Kierujc si po raz kolejny koniecznymi uproszczeniami oraz tym, co widzi uytkownik

Mysz (ang. mouse) urzdzenie wejcia, suce do obsugi interfejsu graficznego

Dojstik (ang. joystick) urzdzenie suce do precyzyjnego sterowania obiektami

Rozdzia 1. Modu 1. Podstawy technik informatycznych

Tablet urzdzenie suce do wprowadzania danych do komputera, skadajce si

ECDL. Europejski Certyfikat Umiejtnoci Komputerowych. Przewodnik. Tom I

Monitor komputerowy urzdzenie elektroniczne suce do wywietlania obrazw

Rozdzia 1. Modu 1. Podstawy technik informatycznych

Obecnie dostpne s (cho jeszcze mao rozpowszechnione) projektory rzutujce

lub czarno-biae) umieszczane w drukarce w pojemnikach nazywanych

atrament (rwnie w kartridach), ktry jest umieszczany na papierze

termiczne drukowanie odbywa si na specjalnym papierze termicznym,

ktry pod wpywem ciepa ciemnieje (zdarza si, e po okrelonym czasie