Język UML 2.0 W Modelowaniu Systemów Informatycznych

IDZ DO
PRZYKADOWY ROZDZIA
SPIS TRECI
KATALOG KSIEK
KATALOG ONLINE
ZAMW DRUKOWANY KATALOG
TWJ KOSZYK
DODAJ DO KOSZYKA
CENNIK I INFORMACJE
ZAMW INFORMACJE
O NOWOCIACH
ZAMW CENNIK
CZYTELNIA
FRAGMENTY KSIEK ONLINE
Wydawnictwo Helion
ul. Chopina 6
44-100 Gliwice
tel. (32)230-98-63
e-mail: helion@helion.pl
Jzyk UML 2.0 w modelowaniu

systemw informatycznych
Autorzy: Stanisaw Wrycza, Bartosz
Marcinkowski, Krzysztof Wyrzykowski
ISBN: 83-7361-892-9
Format: B5, stron: 448
Poznaj uniwersalne narzdzie projektowania obiektowego

Diagramy jzyka UML
Modelowanie biznesowe
Metodyki projektowe oparte na UML
Narzdzia CASE
Rosnca popularno programowania obiektowego zmienia rwnie metody
modelowania systemw informatycznych. Modelowanie strukturalne zostao zastpione
przez modelowanie obiektowe. Standardem w tej dziedzinie sta si jzyk UML
(Unified Modelling Language) graficzny system wizualizacji, specyfikowania oraz
dokumentowania skadnikw systemw informatycznych. Opis systemu wykonany
za pomoc jzyka UML jest jednoznaczny, co bardzo uatwia napisanie kodu
rdowego w oparciu o modele. Narzdzia do modelowania obiektowego umoliwiaj
wygenerowanie szkieletu klas i obiektw, a po odpowiednim zintegrowaniu ze
rodowiskiem programistycznym pozwalaj na dwukierunkow synchronizacj
modelu z kodem rdowym. W oparciu o jzyk UML stworzona zostaa metodyka
projektowania oprogramowania noszca nazw RUP (Rational Unified Process)
zyskujca coraz wiksze uznanie. Znajomo jzyka UML i metodologii RUP jest dzi
istotnym elementem kwalifikacji kierownika projektw informatycznych. Znajomo
jzyka UML i metodyki RUP jest aktualnie istotnym elementem kwalifikacji analitykw,
projektantw i kierownikw projektw informatycznych a take skadnikiem
nowoczesnych programw studiw informatycznych.
Definiowanie wymaga funkcjonalnych systemu za pomoc diagramw
przypadkw uycia
Strukturyzacja przypadkw uycia i tworzenie diagramw klas
Opis dziaania systemu w postaci diagramu czynnoci i diagramu stanw
Prezentacja komunikacji pomidzy elementami systemu za pomoc
diagramu interakcji
Tworzenie diagramw wdroeniowych
Modelowanie biznesowe i analityczne w metodyce RUP
Narzdzia CASE
Plakat syntetycznie ujmujcy notacj UML 2.0
Modelowanie obiektowe to technologia przyszoci. Poznaj j ju dzi
Spis treci
Wstp .............................................................................................. 9
Cz I
Podstawy jzyka UML 2.0 .............................................13
Rozdzia 1. Jzyk UML rozwj, struktura, pojcia .......................................... 15

Znaczenie obiektowoci w modelowaniu systemw informatycznych .......................... 15
Geneza i ewolucja jzyka UML ..................................................................................... 17
Diagramy UML 2.0 ........................................................................................................ 21
Perspektywy w opisie architektury systemu ................................................................... 25
Mechanizmy rozszerzalnoci .......................................................................................... 27
Stereotyp .................................................................................................................. 27
Ograniczenie ............................................................................................................ 28
Metka ....................................................................................................................... 28
Podstawowe pojcia ....................................................................................................... 29
Pytania i zadania ............................................................................................................. 30
Rozdzia 2. Diagramy przypadkw uycia ........................................................... 33

Znaczenie diagramw przypadkw uycia ..................................................................... 33
Podstawowe kategorie pojciowe oraz notacja graficzna ............................................... 34
Przypadek uycia ..................................................................................................... 34
Aktor ........................................................................................................................ 35
Zwizek .................................................................................................................... 36
Zaawansowane skadniki diagramu ................................................................................ 39
Rozbudowa DPU poprzez rnicowanie zwizkw ................................................. 40
Zalenoci zawierania .............................................................................................. 40
Zalenoci rozszerzania ........................................................................................... 41
Uoglnienia .............................................................................................................. 43
Rodzaje aktorw ...................................................................................................... 45
Liczebno ............................................................................................................... 46
Nawigacja ................................................................................................................ 47
Realizacja ................................................................................................................. 49
Przypadki uycia typu CRUD .................................................................................. 49
Stosowanie nazw ciekowych ................................................................................ 50
Diagram kontekstowy .............................................................................................. 50
Dokumentacja przypadkw uycia .......................................................................... 51
Proces tworzenia diagramu przypadkw uycia ............................................................. 54
Studium diagramu przypadkw uycia .......................................................................... 55
Jzyk UML 2.0 w modelowaniu systemw informatycznych
Rozdzia 3. Diagramy klas ................................................................................ 61

Znaczenie diagramw klas ............................................................................................. 61
Asocjacja .................................................................................................................. 64
Nazwy asocjacji ....................................................................................................... 65
Role .......................................................................................................................... 66
Nawigacja ................................................................................................................ 66
Liczebno ............................................................................................................... 66
Agregacja ................................................................................................................. 67
Rodzaje diagramw klas .......................................................................................... 71
Zobowizania ........................................................................................................... 71
Widoczno .............................................................................................................. 72
Atrybuty i operacje statyczne ................................................................................... 73
Nazwy klas, atrybutw i operacji ............................................................................. 73
Notacja atrybutw i skadnia operacji ...................................................................... 74
Klasy asocjacyjne ..................................................................................................... 77
Asocjacje zwrotne i wielokrotne .............................................................................. 79
Kwalifikacja ............................................................................................................. 79
Uoglnienia, klasy abstrakcyjne oraz konkretne ...................................................... 80
Zaleno ................................................................................................................. 83
Realizacja ................................................................................................................. 83
Diagramy obiektw ........................................................................................................ 85
Proces tworzenia diagramu klas ..................................................................................... 86
Studium diagramu klas ................................................................................................... 87
Rozdzia 4. Diagramy czynnoci ........................................................................ 95

Znaczenie diagramw czynnoci .................................................................................... 95
Czynnoci a akcje ..................................................................................................... 96
Przepywy sterowania .............................................................................................. 99
Znacznik sterowania ................................................................................................ 99
Przepywy decyzyjne ............................................................................................. 100
Decyzja .................................................................................................................. 100
cznik ................................................................................................................... 104
Zczenie ................................................................................................................ 104
Przepywy wspbiene .......................................................................................... 106
Akcje ...................................................................................................................... 107
Przepywy danych .................................................................................................. 111
Przekaniki danych ................................................................................................ 112
Parametr czynnoci ................................................................................................ 116
Wagi ....................................................................................................................... 117
Sygnay .................................................................................................................. 118
Bufor centralny ...................................................................................................... 118
Skadnica danych ................................................................................................... 120
Partycje diagramw czynnoci ............................................................................... 121
Obszar rozszerzenia ............................................................................................... 127
Obszar przerwania .................................................................................................. 130
Manipulator wyjtkw ........................................................................................... 131
Spis treci
5
Proces tworzenia diagramu czynnoci .......................................................................... 132
Studium diagramu czynnoci ....................................................................................... 133
Podstawowe pojcia ..................................................................................................... 135
Pytania i zadania ........................................................................................................... 136
Rozdzia 5. Diagramy maszyny stanowej .......................................................... 143

Znaczenie diagramw maszyny stanowej ..................................................................... 143
Podstawowe kategorie pojciowe oraz notacja graficzna ............................................. 144
Zaawansowane skadniki diagramu .............................................................................. 146
Sekcje symbolu graficznego stanu ......................................................................... 146
Klasyfikacja stanw ............................................................................................... 148
Obszary wspbiene ............................................................................................. 150
Pseudostany ............................................................................................................ 152
Rodzaje przej ...................................................................................................... 157
Protokoowe maszyny stanowe .............................................................................. 158
Maszyny stanowe zachowania ............................................................................... 161
Zdarzenia ............................................................................................................... 163
Proces tworzenia diagramu maszyny stanowej ............................................................ 164
Studium diagramu maszyny stanowej .......................................................................... 165
Rozdzia 6. Diagramy interakcji ....................................................................... 173

Interakcje ...................................................................................................................... 173
Diagramy interakcji ...................................................................................................... 173
Skadnia komunikatu .................................................................................................... 174
Rozdzia 7. Diagramy sekwencji ...................................................................... 179

Znaczenie diagramw sekwencji .................................................................................. 179
Rodzaje diagramw sekwencji ............................................................................... 180
Klasyfikator, komunikat i linia ycia ..................................................................... 181
Rodzaje klasyfikatorw .......................................................................................... 183
Orodek sterowania ................................................................................................ 184
Rodzaje komunikatw ............................................................................................ 187
Tworzenie i niszczenie obiektw ........................................................................... 190
Warunki ................................................................................................................. 191
Samowywoanie ..................................................................................................... 192
Iteracja ................................................................................................................... 192
Rozgazienie ......................................................................................................... 194
Fragmenty wyodrbnione i operatory interakcji ..................................................... 196
Przywoywane wystpienia interakcji .................................................................... 214
Bramy ..................................................................................................................... 216
Proces tworzenia diagramu sekwencji .......................................................................... 219
Studium diagramu sekwencji ....................................................................................... 219
Rozdzia 8. Diagramy komunikacji ................................................................... 231

Znaczenie diagramw komunikacji .............................................................................. 231
Numerowanie komunikatw .................................................................................. 233
Zasady wprowadzania komunikatw do diagramu ................................................ 234
Izomorfizm ............................................................................................................. 235
Zagniedenie ........................................................................................................ 235
Poprzednik ............................................................................................................. 239
Wspbieno ....................................................................................................... 239
Obiekty wielokrotne ............................................................................................... 240
Klasy aktywne ........................................................................................................ 241
Inne kategorie zaawansowane ................................................................................ 242
Proces tworzenia diagramu komunikacji ...................................................................... 244
Studium diagramu komunikacji .................................................................................... 245
Rozdzia 9. Diagramy harmonogramowania ...................................................... 251

Znaczenie diagramw harmonogramowania ................................................................ 251
Zdarzenia i ograniczenia czasowe .......................................................................... 253
Alternatywne sposoby prezentacji stanw ............................................................. 254
Harmonizacja linii zmiany stanw ......................................................................... 254
Przesyanie komunikatw ...................................................................................... 256
Diagramy sekwencji a harmonogramowanie ......................................................... 258
Proces tworzenia diagramu harmonogramowania ........................................................ 259
Rozdzia 10. Diagramy sterowania interakcj .................................................... 263

Znaczenie diagramw sterowania interakcj ................................................................ 263
Proces tworzenia diagramu sterowania interakcj ........................................................ 268
Studium diagramu sterowania interakcj ...................................................................... 268
Rozdzia 11. Diagramy wdroeniowe .................................................................. 273

Znaczenie diagramw wdroeniowych ........................................................................ 273
Diagramy komponentw .............................................................................................. 273
Interfejsy ................................................................................................................ 277
Specyfikacja komponentw ................................................................................... 278
Porty ....................................................................................................................... 280
Konektory .............................................................................................................. 280
Implementacyjny diagram komponentw .............................................................. 281
Diagramy rozlokowania ............................................................................................... 282
Wzy ..................................................................................................................... 284
cieki komunikowania ......................................................................................... 285
Osadzone artefakty i komponenty .......................................................................... 286
Manifestowanie ...................................................................................................... 287
Specyfikacja rozlokowania .................................................................................... 289
Diagramy rozlokowania na poziomie fizycznym ................................................... 290
Spis treci
7
Proces tworzenia diagramw wdroeniowych ............................................................. 291
Rozdzia 12. Diagramy struktur poczonych ..................................................... 299

Znaczenie diagramw struktur poczonych ................................................................ 299
Proces tworzenia diagramu struktur poczonych ........................................................ 302
Rozdzia 13. Diagramy pakietw ....................................................................... 305

Znaczenie diagramw pakietw ................................................................................... 305
Pakiet ..................................................................................................................... 306
Zaleno ............................................................................................................... 307
Zagniedenie pakietw ......................................................................................... 308
Stereotypowanie pakietw ..................................................................................... 310
Stereotypowanie zalenoci ................................................................................... 311
Proces tworzenia diagramu pakietw ........................................................................... 312
Studium diagramu pakietw ......................................................................................... 312
Cz II
Metodyki, modele i narzdzia wspomagajce UML 2 ....317
Rozdzia 14. Metodyka RUP ............................................................................. 319

Znaczenie iteracyjno-przyrostowego procesu projektowania systemw ...................... 319
Struktura RUP .............................................................................................................. 321
Dyscypliny ............................................................................................................. 323
Fazy ........................................................................................................................ 325
Rozdzia 15. Modelowanie biznesowe ................................................................ 329

Znaczenie modelowania biznesowego ......................................................................... 329
Studium modelu biznesowego ...................................................................................... 331
Rozdzia 16. Modelowanie analityczne .............................................................. 343

Znaczenie modelowania analitycznego ........................................................................ 343
Proces tworzenia modelu analitycznego ....................................................................... 346
Studium modelu analitycznego .................................................................................... 349
Rozdzia 17. Komputerowe wspomaganie modelowania systemu ........................ 353

Pakiety CASE wspomagajce UML i RUP .................................................................. 353
Zakres wspomagania diagramw UML ................................................................. 355
Generowanie szkieletowego kodu rdowego ...................................................... 356
Inynieria zwrotna .................................................................................................. 357
Obsugiwane platformy .......................................................................................... 358

Sparx Systems Enterprise Architect ............................................................................. 359
Narzdzia CASE firmy IBM pod mark Rational ........................................................ 362
IBM Software Development Platform .................................................................... 362
Zastosowanie IBM Rational Software Modeler ..................................................... 363
Poseidon for UML ........................................................................................................ 366
Platforma Eclipse ......................................................................................................... 366
UML i RUP w zasobach Internetu ............................................................................... 368
Dodatki ......................................................................................371
Dodatek A Definicje i pojcia ......................................................................... 373
Dodatek B Notacja graficzna .......................................................................... 381
Dodatek C Diagramy ...................................................................................... 389
Dodatek D UML 2.0 w liczbach ...................................................................... 399
Dodatek E Sownik polsko-angielski ............................................................... 401
Dodatek F
Sownik angielsko-polski ............................................................... 409
Dodatek G Spis rysunkw .............................................................................. 417

Dodatek H Spis tabel ..................................................................................... 423
Dodatek I
Literatura ..................................................................................... 425

Contents ...................................................................................... 431
Skorowidz ..................................................................................... 437
Rozdzia 9.
Diagramy
harmonogramowania
Znaczenie diagramw
harmonogramowania
Analizowane i projektowane interakcje w systemie realizowane s w okrelonym czasie. Spenienie kryterium czasu przez interakcj jest wanym czynnikiem oceny tych
systemw zwaszcza systemw wbudowanych i systemw czasu rzeczywistego. Wychodzc naprzeciw tym oczekiwaniom, zaproponowano diagramy harmonogramowania.
Diagram harmonogramowania jest rodzajem diagramu interakcji, reprezentujcym
na osi czasu zmiany dopuszczalnych stanw, jakie moe przyjmowa instancja
klasyfikatora uczestniczca w interakcji.
Diagramy te stosuje si w celu sporzdzenia harmonogramw interakcji, a wic specyfikacji interakcji instancji klasyfikatorw w aspekcie zmian czasu trwania ich stanw. Punktem wyjcia tych diagramw s podstawowe kategorie diagramw sekwencji oraz maszyn stanowych. Terminowa realizacja interakcji wymaga niekiedy wielkiej
dokadnoci czasowej. W zwizku z tym na diagramach harmonogramowania mona
przedstawia kolejno wystpowania stanw instancji klasyfikatorw oraz czas ich
trwania. Wprowadzenie diagramw harmonogramowania w UML 2.0 jest istotn zmian w stosunku do poprzednich wersji. Ich tworzenie i uytkowanie jest szczeglnie
zalecane w systemach o rozbudowanej dynamice.
Cz I Podstawy jzyka UML 2.0
252
Podstawowe kategorie pojciowe

oraz notacja graficzna
Diagramy harmonogramowania dokumentuj aspekt czasu interakcji. Std w diagramie harmonogramowania na osi poziomej zaznacza si skal czasu w postaci ustalonych odcinkw. Natomiast na osi pionowej przedstawia si poszczeglne instancje
klasyfikatorw biorce udzia w interakcji, a przy kadej z nich jej stany. Z zasady
diagramy harmonogramowania tworzy si po opracowaniu diagramw sekwencji lub
komunikacji. Na diagramach tych bowiem precyzyjnie wskazane s instancje klasyfikatorw wystpujce w systemie, a wyszczeglnienie linii ycia, orodkw sterowania
i komunikatw uatwia ustalenie jednostek na skali czasu. W ten sposb osiga si
harmonizacj interakcji pomidzy instancjami klasyfikatorw w ukadzie czasowym.
Akceptowalne jest rwnie autonomiczne podejcie do tworzenia wspomnianych diagramw, bez uwzgldniania powizanych diagramw sekwencji czy komunikacji, na
podstawie innych posiadanych specyfikacji systemu.
W podstawowej postaci diagramu harmonogramowania ilustrowane s jego podstawowe kategorie pojciowe (por. rysunek 9.1):
klasyfikator,
nazwa stanu,
linia zmiany stanw instancji klasyfikatora.
Pojcie klasyfikatora wprowadzono i omwiono w rozdziale 1., podczas gdy powszechnie stosowane rodzaje klasyfikatorw jzyka UML 2 wskazano w rozdziale 7.
Lista moliwych stanw jest specyficzna dla kadej instancji klasyfikatora, jednak
mona wyrni kilka typowych stanw (ang. states), takich jak:
bezczynno,
czuwanie,
oczekiwanie,
wykonywanie,
obliczanie.
Linia zmiany stanw (ang. timeline) moe przedstawia stany instancji klasyfikatora
lub okrelonej, mierzalnej zmiennej np. natenia haasu lub poziomw wybranego
indeksu giedowego. Diagram harmonogramowania w odniesieniu do instancji klasyfikatora Rezerwacja ze stanami sporzdzanie, potwierdzanie, opacanie oraz wysyanie
przedstawia rysunek 9.1.
Rozdzia 9. Diagramy harmonogramowania

td Obsuga Rezerwacji
wysyanie
Rezerwacja
Rysunek 9.1.
Diagram
harmonogramowania
dla obiektu klasy
Rezerwacja
253
opacanie
potwierdzanie
sporzdzanie
Kwadrans
10
Zaawansowane skadniki diagramu

Przedstawiony na rysunku 9.1 diagram harmonogramowania jest uyteczny w dokumentowaniu stosunkowo prostych interakcji. Istnieje jednak moliwo jego rozszerzenia
o szereg zaawansowanych kategorii, takich jak:
zdarzenia,
ograniczenia czasowe,
alternatywne sposoby prezentacji stanw,
harmonizacja linii zmiany stanw dla kilku instancji klasyfikatorw biorcych
udzia w interakcji,
przesyanie komunikatw.
Zdarzenia i ograniczenia czasowe

Zaamanie linii zmiany stanw instancji klasyfikatora oznacza wystpienie zdarzenia
powodujcego zainicjowanie nowego stanu tej instancji. Zdarzenia w harmonogramie
rezerwacji przedstawia rysunek 9.2. Sprecyzowano na nim stany instancji klasyfikatora
Rezerwacja i czas ich trwania poprzez okrelenie ogranicze czasowych (ang. constraints) w odniesieniu do stanw:
potwierdzanie {<30 min},
sporzdzanie {30 min +/- 15 min},
opacanie {<=1 godzina}.
Jeli skala czasu w sposb jednoznaczny okrela dugo trwania stanu, nie zaznacza
si ogranicze czasowych, co zilustrowano na rysunku 9.2 dla stanu wysyanie.
254
{< 30 min}
{<= 1 godzina}
{30 min +/- 15 min}

wydrukPotwierdzenia
Rezerwacja
wysyanie
opacanie
sporzdzenieFaktury
potwierdzanie
sporzdzanie
nadejciePotwierdzenia
Kwadrans
10
Rysunek 9.2. Diagram harmonogramowania ze zdarzeniami i ograniczeniami czasowymi
Alternatywne sposoby prezentacji stanw

Poza podstawow form prezentacji diagramw harmonogramowania istnieje alternatywna konwencja ich dokumentowania. Obie notacje mog by stosowane zamiennie
i wzajemnie przeksztacane. Diagram harmonogramowania utworzony z wykorzystaniem alternatywnej konwencji, bdcy odpowiednikiem rysunku 9.2, zaprezentowano
na rysunku 9.3.
{< 30 min}
{<= 1 godzina}
{30 min +/- 15 min}
Rezerwacja
sporzdzenieFaktury
potwierdzanie
Kwadrans 0
sporzdzanie
nadejciePotwierdzenia
opacanie
wysyanie
wydrukPotwierdzenia
10
Rysunek 9.3. Alternatywna notacja diagramw harmonogramowania
Harmonizacja linii zmiany stanw

W interakcji w praktyce uczestniczy kilka, kilkanacie, a w niektrych sytuacjach
nawet wicej instancji klasyfikatorw. Kada z nich moe przyjmowa okrelone stany. Diagramy harmonogramowania umoliwiaj przedstawienie interakcji w penym
255
wymiarze, tzn. ze wszystkimi wsppracujcymi instancjami klasyfikatorw w horyzoncie czasowym harmonogramu. W tak opracowanym diagramie harmonogramowania osiga si nie tylko specyfikacj zmian stanu instancji klasyfikatora. Umoliwia on
rwnie przedstawienie interakcji instancji klasyfikatorw, ktre bior udzia w tej interakcji w kadym momencie okresu, dla ktrego jest opracowany harmonogram. Stwarza
to moliwo harmonizacji wspdziaania instancji klasyfikatorw w czasie. Harmonizacja poszczeglnych instancji klasyfikatorw i ich stanw na osi czasu moe by
waciwie oddana wycznie z wykorzystaniem podstawowej notacji. Diagram na rysunku 9.4 jest przykadem harmonizacji instancji klasyfikatorw. Przedstawia przypadek rejestrowania rezerwacji w bazie danych hotelu.
td Rezerwacja Hotelowa
IRezerwacja
Recepcjonista
bezczynno
wprowadzanie
oczekiwanie
wywietlanie
sprawdzanie
danych
rezerwowanie
potwierdzanie
BazaDanych
oczekiwanie
przetwarzanie
odpowiadanie
Sekunda
10
15
20
25
30
Rysunek 9.4. Harmonogramowanie rejestrowania rezerwacji hotelowej
Przypadek rejestrowania rezerwacji w bazie danych hotelu jest elementem scenariusza

wyspecyfikowanego na diagramie sekwencji przedstawionym na rysunku 7.5. W przypadku tym wystpuj trzy instancje klasyfikatorw:
Recepcjonista,
IRezerwacja,
BazaDanych.
256
Na wstpie instancje te s odpowiednio w stanach: bezczynnoci, wywietlania oraz

oczekiwania. W wyniku wystpienia konkretnego zdarzenia, tj. przyjcia zgoszenia
klienta, recepcjonista otwiera rezerwacj. Posuguje si w tym celu wywietlan na ekranie formatk IRezerwacja. Recepcjonista wprowadza dane, ktrych kompletno oraz
poprawno formalna jest sprawdzana przez IRezerwacj. Nastpnie realizowana jest
operacja przetwarzania danych fakt dokonania rezerwacji pokoju albo pokoi jest odnotowywany w BazieDanych. W ramach IRezerwacji wywietlane jest potwierdzenie
dokonania rezerwacji. W efekcie zakoczenia realizacji caej transakcji poszczeglne
instancje klasyfikatorw przechodz do stanw wyjciowych.
Prezentowanie stanw kilku instancji klasyfikatorw w systemie jest moliwe take
z wykorzystaniem opisanej notacji alternatywnej. Notacja ta pozwala na specyfikacj
stanw poszczeglnych instancji wzgldem czasu trwania tych stanw. Nie zawiera ona
jednak elementu harmonizacji poszczeglnych instancji klasyfikatorw i ich stanw
na osi czasu (rysunek 9.5).
Recepcjonista
IRezerwacja
bezczywprow. oczekiwanie
nno
BazaDanych
wywietlanie
sprawdzanie
danych
oczekiwanie wprow.
rezerwowanie
wywietlanie
prze- odpow.
twarz.
oczekiwanie
Sekunda
wprowadzanie
prze- odpow.
twarz.
oczekiwanie
potw.
10
11
bezczynno
wywietlanie
oczekiwanie
12
13
14
15
Rysunek 9.5. Rejestrowanie rezerwacji w bazie danych hotelu notacja alternatywna
Przesyanie komunikatw
Diagramy harmonogramowania mona wzbogaci o dokumentowanie interakcji w postaci komunikatw przesyanych midzy instancjami klasyfikatorw. rdem tej informacji s odpowiednie diagramy sekwencji lub komunikacji. W zwizku z tym na
diagramach harmonogramowania mona przedstawi wszystkie rodzaje komunikatw
257
omwionych w punkcie Zaawansowane skadniki diagramu z wyjtkiem komunikatu

utraconego oraz znalezionego. Na podstawie diagramu harmonogramowania przedstawionego na rysunku 9.4 wyspecyfikowano nastpujce komunikaty:
otwrzRezerwacj,
sprawdDostpnoPokoi,
wprowadDane,
dokonajRezerwacji,
potwierdRezerwacj,
zamknij.
Zostay one wprowadzone do diagramu harmonogramowania zilustrowanego na rysunku 9.6.
IRezerwacja
Recepcjonista
przyjcieZgoszenia
bezczynno
zamknicieAplikacji
wprowadzanie
oczekiwanie
otwrzRezerwacj
wprowadDane
zamknij
wywietlanie
sprawdzanie
danych
rezerwowanie
sprawdDostpnoPokoi
potwierdzanie
dokonajRezerwacji
potwierdRezerwacj
BazaDanych
oczekiwanie
przetwarzanie
odpowiadanie
Sekunda
10
15
Rysunek 9.6. Komunikaty na diagramach harmonogramowania
20
25
30
258
Diagramy sekwencji a harmonogramowanie

Pewne elementy harmonogramowania, w szczeglnoci ograniczenia czasowe, mona
przedstawi na diagramach sekwencji. Wprowadza si je:
nad symbolem komunikatu pomidzy dwoma instancjami klasyfikatorw
w przypadku wskazywania czasu wykonania operacji inicjowanej przez

komunikat;
rwnolegle do linii ycia instancji klasyfikatora pomidzy dwoma komunikatami
w przypadku wskazywania przedziau czasowego pomidzy tymi

komunikatami.
Okrelanie ogranicze czasowych w wersjach 1.x jzyka UML byo moliwe przede
wszystkim na diagramach sekwencji. Na diagramach harmonogramowania ograniczenia
przedstawia si w sposb jawny. Jednak powanym, technicznym utrudnieniem zapisu wspomnianych ogranicze na diagramie sekwencji jest stosowanie przy ich tworzeniu penej, obszernej skadni komunikatu. W poczeniu z zapisem ogranicze czasowych nadmiernie komplikuje to diagram, czynic go tym samym mao przejrzystym.
W zwizku z wprowadzeniem diagramw harmonogramowania poprzednia forma zapisu ogranicze czasowych moe mie jedynie charakter wstpny lub uproszczony. Ograniczenia czasowe na diagramach sekwencji przedstawia rysunek 9.7.
IHarmonogram
BazaDanych
Kierownik
inicjujNoweSpotkanie(data, uczestnicy)
utwrzPoczenie {0..5s}
wywietl("Poczenie nawizane")
zapisz(data, uczestnicy) {0..3s}
{t = czasBiecy}
wywietl("Spotkanie zarejestrowane")
weryfikujPotwierdzenia(dataSpotkania)
{t = czasBiecy+15}
pobierzDane(potwierdzenie) {0..3s}
wywietl(potwierdzenie) {0..1s}
Rysunek 9.7. Ograniczenia czasowe w systemie harmonogramowania spotka
Rysunek ten ilustruje harmonogramowanie projektw. I tak Kierownik, chcc zainicjowa nowe spotkanie zespou projektowego, okrela dat oraz uczestnikw spotkania z wykorzystaniem interfejsu IHarmonogram. W momencie, gdy Kierownik potwierdzi wybr, instancja klasyfikatora IHarmonogram tworzy poczenie z BazDanych.
Zastosowane ograniczenie czasowe wskazuje, e wykonanie operacji utwrzPoczenie moe potrwa maksymalnie 5 sekund. W momencie uzyskania poczenia na interfejsie IHarmonogram wywietlane jest stosowne potwierdzenie. Nastpnie realizowana
jest operacja zapisz. Jej wykonanie powoduje zapisanie w BazieDanych daty spotkania
259
i jego skadu osobowego, wczeniej okrelonego przez Kierownika. Limit czasu wykonania wspomnianej operacji wynosi 3 sekundy. Z kolei pomidzy wywoaniem operacji utwrzPoczenie oraz zapisz upywa w systemie 15 sekund.
Po zapisaniu danych wywietlane jest potwierdzenie zarejestrowania spotkania. Asynchronicznie w stosunku do inicjowania przez siebie nowych spotka, Kierownik moe
weryfikowa potwierdzenia obecnoci uczestnikw na innych spotkaniach projektowych. W tym celu Kierownik okrela konkretn dat spotkania. Nastpnie IHarmonogram pobiera potwierdzenia zarejestrowane tego dnia. W efekcie realizowana jest operacja wywietl, udostpniajca Kierownikowi potwierdzenia poszczeglnych uczestnikw
spotka projektowych. Na wywietlenie potwierdze przewidziano 1 sekund.
Proces tworzenia
diagramu harmonogramowania
Informacje przedstawiane na diagramach harmonogramowania s w znacznej mierze
pochodn kategorii pojciowych diagramw sekwencji, komunikacji oraz diagramw
maszyny stanowej. Std w procesie tworzenia diagramw harmonogramowania wykorzystywane mog by inne diagramy jzyka UML. Kluczowymi etapami tego procesu s:
1. identyfikacja interakcji udokumentowanej diagramem sekwencji lub diagramem
komunikacji,
2. przeniesienie lub dobr klasyfikatorw,
3. identyfikacja stanw kadej instancji klasyfikatora z wykorzystaniem
diagramw maszyny stanowej,

4. ustalenie horyzontu czasowego diagramu,
5. wyspecyfikowanie linii zmiany stanu instancji klasyfikatorw,
6. wprowadzenie ogranicze czasowych dla poszczeglnych stanw instancji
klasyfikatora,
7. nazwanie i wprowadzenie odpowiednich zdarze na podstawie diagramw
maszyny stanowej,
8. harmonizacja linii zmiany stanu wszystkich instancji klasyfikatorw interakcji
prezentowanych na diagramie,
9. przeniesienie lub wprowadzenie komunikatw przesyanych pomidzy
instancjami klasyfikatorw uczestniczcymi w interakcji.

Ze wzgldu na wykorzystywanie w procesie tworzenia diagramw harmonogramowania szeregu kategorii pojciowych innych diagramw, bardzo istotne jest zachowywanie spjnoci pomidzy nimi. Proces tworzenia diagramw harmonogramowania
podlega reguom iteracyjno-przyrostowego cyklu ycia systemu.
260
Podstawowe pojcia
Diagram harmonogramowania
Harmonizacja
Definicja
Interakcja
Klasyfikator
Iteracja
Linia zmiany stanw
Komunikat
Nazwa stanu
Przesyanie
Notacja
Asynchroniczny
Klasyczna
Oczekujcy
Alternatywna
Opcjonalny
Proces tworzenia
Synchroniczny
Diagram komunikacji
Zwrotny
Izomorfizm
Ograniczenie czasowe
Stan
Skala czasu
Bezczynno
Stan
Czuwanie
System
Obliczanie
Czasu rzeczywistego
Oczekiwanie
Wbudowany
Wykonywanie
Diagram maszyny stanowej
Warunek
Zdarzenie
Diagram sekwencji
Orodek sterowania
Linia ycia
Pytania i zadania
1. Wyjanij zalenoci pomidzy poszczeglnymi diagramami interakcji.
2. Uzasadnij potrzeb sporzdzania harmonogramw interakcji.
3. Jakie rodzaje diagramw jzyka UML mona uzna za rdowe dla diagramw
harmonogramowania? Wyjanij dlaczego.

4. Wymie przykady instancji klasyfikatorw, ktrych stany mog by
odzwierciedlane na diagramie harmonogramowania. Wska typowe stany

dla kadego z nich.
261
5. Czym jest linia zmiany stanu instancji klasyfikatora? Co oznaczaj jej
zaamania?
6. Opierajc si na diagramach 7.24 oraz 5.13, sporzd diagram
harmonogramowania opisujcy funkcjonowanie:
Licytacji,
Egzaminu.
7. Jakich aspektw dotycz zaawansowane kategorie pojciowe diagramw
harmonogramowania?
8. Na diagramie harmonogramowania instancji klasyfikatora Licytacja (pytanie 6.)
zaznacz i nazwij zdarzenia.

9. Uzupenij tak sporzdzony diagram o ograniczenia czasowe. Przekszta
stosowan na nim notacj w alternatywn.

10. W jakim celu stosuje si harmonizacj? Jakie warunki musz by spenione,
aby zaprezentowanie harmonizacji na diagramie byo moliwe?

11. Opierajc si na rysunku 7.17, sporzd diagram harmonogramowania.
Obligatoryjnie uwzgldnij komunikaty.

12. Odwoaj si do strony internetowej www.bankier.pl. Wybierz produkty
finansowe o notowaniach skokowych. Na ich podstawie opracuj stosowny

diagram harmonogramowania.
13. Porwnaj uyteczno i przejrzysto zapisu ogranicze czasowych
na diagramach harmonogramowania i diagramach sekwencji. Zilustruj wnioski

graficznie, korzystajc z diagramu zamieszczonego na rysunku 9.2.
14. Jak przebiega proces tworzenia diagramw harmonogramowania? Uzasadnij
jego poszczeglne etapy.

Język UML 2.0 W Modelowaniu Systemów Informatycznych

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Język UML 2.0 W Modelowaniu Systemów Informatycznych

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

IDZ DO

Jzyk UML 2.0 w modelowaniu

Poznaj uniwersalne narzdzie projektowania obiektowego

Podstawy jzyka UML 2.0 .............................................13

Rozdzia 1. Jzyk UML rozwj, struktura, pojcia .......................................... 15

Rozdzia 2. Diagramy przypadkw uycia ........................................................... 33

Jzyk UML 2.0 w modelowaniu systemw informatycznych

Rozdzia 3. Diagramy klas ................................................................................ 61

Rozdzia 4. Diagramy czynnoci ........................................................................ 95

Rozdzia 5. Diagramy maszyny stanowej .......................................................... 143

Rozdzia 6. Diagramy interakcji ....................................................................... 173

Rozdzia 7. Diagramy sekwencji ...................................................................... 179

Jzyk UML 2.0 w modelowaniu systemw informatycznych

Rozdzia 8. Diagramy komunikacji ................................................................... 231

Rozdzia 9. Diagramy harmonogramowania ...................................................... 251

Rozdzia 10. Diagramy sterowania interakcj .................................................... 263

Rozdzia 11. Diagramy wdroeniowe .................................................................. 273

Rozdzia 12. Diagramy struktur poczonych ..................................................... 299

Rozdzia 13. Diagramy pakietw ....................................................................... 305

Metodyki, modele i narzdzia wspomagajce UML 2 ....317

Rozdzia 14. Metodyka RUP ............................................................................. 319

Rozdzia 15. Modelowanie biznesowe ................................................................ 329

Rozdzia 16. Modelowanie analityczne .............................................................. 343

Rozdzia 17. Komputerowe wspomaganie modelowania systemu ........................ 353

Jzyk UML 2.0 w modelowaniu systemw informatycznych

Sownik angielsko-polski ............................................................... 409

Dodatek G Spis rysunkw .............................................................................. 417

Literatura ..................................................................................... 425

Cz I Podstawy jzyka UML 2.0

Podstawowe kategorie pojciowe

Rozdzia 9. Diagramy harmonogramowania

Zaawansowane skadniki diagramu

Zdarzenia i ograniczenia czasowe

Cz I Podstawy jzyka UML 2.0

{30 min +/- 15 min}

Rysunek 9.2. Diagram harmonogramowania ze zdarzeniami i ograniczeniami czasowymi

Alternatywne sposoby prezentacji stanw

{30 min +/- 15 min}

Rysunek 9.3. Alternatywna notacja diagramw harmonogramowania

Harmonizacja linii zmiany stanw

Rozdzia 9. Diagramy harmonogramowania

Rysunek 9.4. Harmonogramowanie rejestrowania rezerwacji hotelowej

Przypadek rejestrowania rezerwacji w bazie danych hotelu jest elementem scenariusza

Cz I Podstawy jzyka UML 2.0

Na wstpie instancje te s odpowiednio w stanach: bezczynnoci, wywietlania oraz

Rysunek 9.5. Rejestrowanie rezerwacji w bazie danych hotelu notacja alternatywna

Rozdzia 9. Diagramy harmonogramowania

omwionych w punkcie Zaawansowane skadniki diagramu z wyjtkiem komunikatu

Zostay one wprowadzone do diagramu harmonogramowania zilustrowanego na rysunku 9.6.

Rysunek 9.6. Komunikaty na diagramach harmonogramowania

Cz I Podstawy jzyka UML 2.0

Diagramy sekwencji a harmonogramowanie

w przypadku wskazywania czasu wykonania operacji inicjowanej przez

w przypadku wskazywania przedziau czasowego pomidzy tymi

zapisz(data, uczestnicy) {0..3s}

Rysunek 9.7. Ograniczenia czasowe w systemie harmonogramowania spotka

Rozdzia 9. Diagramy harmonogramowania

diagramw maszyny stanowej,

instancjami klasyfikatorw uczestniczcymi w interakcji.

Cz I Podstawy jzyka UML 2.0

Linia zmiany stanw

harmonogramowania? Wyjanij dlaczego.

odzwierciedlane na diagramie harmonogramowania. Wska typowe stany