Mathcad. wiczenia.

Wydanie II
Autor: Jacek Pietraszek
ISBN: 83-246-1188-6
Format: A5, stron: 152

Wykorzystaj moliwoci Mathcada, a algebra stanie si prosta

Jak definiowa wasne funkcje?
Jak tworzy wykresy trjwymiarowe?
Na czym polega formatowanie wykresu kartezjaskiego?

Mathcad to uniwersalny program algebry komputerowej. Bogaty zakres jego operatorw

i funkcji wykorzystywany jest do wykonywania rnego rodzaju oblicze. Program ten
pozwala na tworzenie dokumentacji projektowej, a take umoliwia na przykad
generowanie wykresw funkcji jednej i dwch zmiennych, wykonywanie operacji
na wektorach i macierzach oraz analiz matematyczn. Mathcad zawiera wiele
przydatnych narzdzi na przykad funkcj obracania wykresu, dziki ktrej zwiksza
si czytelno edytowanego obrazu.
Mathcad. wiczenia to doskonay podrcznik dla pocztkujcych i rednio
zaawansowanych uytkownikw, ktrzy chc pogbi i usystematyzowa swoj
wiedz. Wydanie drugie tej ksiki poszerzono o zagadnienia z zakresu probabilistyki
i statystyki oraz mikroprogramowania. Wykonujc poszczeglne wiczenia, nauczysz
si oblicza sumy skoczonego szeregu liczbowego czy iloczyny skoczonej liczby
czynnikw, tworzy wykres przestrzenny powierzchni parametrycznej oraz wykres
poziomicowy. Dziki umiejtnociom zdobytym przy pracy z tym podrcznikiem
odkryjesz, e algebra staa si dla Ciebie po prostu atw i interesujc dziedzin
matematyki.

Wydawnictwo Helion
ul. Kociuszki 1c
44-100 Gliwice
tel. 032 230 98 63
e-mail: helion@helion.pl

Obliczenia skalarne
Obliczenia wektorowe i macierzowe
Wykresy dwu- i trjwymiarowe
Rwnania i ukady rwna algebraicznych
Mikroprogramowanie
Obsuga bdw
Funkcje trygonometryczne i cyklometryczne

Liczby rzdz wiatem, ale Mathcad rzdzi obliczeniami!

Spis treci
Rozdzia 1. Zaczynamy prac z Mathcadem
Uruchomienie programu
Okno programu Mathcad
Paski narzdzi
Obszary
Odwieanie ekranu
Zapisywanie arkusza
Otwieranie arkusza

Rozdzia 2. Obliczenia skalarne

Wprowadzanie operatorw i staych
Funkcje trygonometryczne i cyklometryczne
Funkcje wykadnicze i logarytmiczne
Inne funkcje wbudowane
Definiowanie wasnych funkcji
Zmienne zakresowe
Automatyczne i rczne przeliczanie arkusza
Formatowanie wynikw numerycznych

Rozdzia 3. Obliczenia wektorowe i macierzowe

Wstp do wektorw
Wektory
Wstp do macierzy
Macierze

5
5
5
7
9
10
11
13

15
15
19
23
24
27
28
30
31

37
37
38
47
48

Mathcad wiczenia

Rozdzia 4. Wykresy dwuwymiarowe

Wstp do wykresw
Wykres funkcyjny w ukadzie kartezjaskim
Wykres parametryczny w ukadzie kartezjaskim
Formatowanie wykresu kartezjaskiego
Wykres funkcyjny w ukadzie biegunowym
Wykres parametryczny w ukadzie biegunowym
Formatowanie wykresu biegunowego

Rozdzia 5. Wykresy trjwymiarowe

Wstp do wykresw
Wykres przestrzenny danych macierzowych
Wykres przestrzenny powierzchni funkcyjnej
Wykres przestrzenny powierzchni parametrycznej
Wykres przestrzenny krzywej parametrycznej
Wykres poziomicowy

Rozdzia 6. Rwnania i ukady rwna algebraicznych

Rwnania z jedn niewiadom
Ukady rwna i nierwnoci
Optymalizacja

Rozdzia 7. Analiza matematyczna

Szeregi
Iloczyny
Pochodne
Caki oznaczone

Rozdzia 8. Statystyka
Wstp

Rozdzia 9. Makroprogramowanie
Wstp
Blok i przypisanie wartoci zmiennej
Instrukcja warunkowa i funkcja error
Instrukcja ptli for
Instrukcja ptli while
Obsuga bdw on error

59
59
61
64
67
73
76
78

85
85
87
91
94
97
100

103
103
107
110

113
113
116
118
119

123
123

133
133
135
139
143
146
149

3
Obliczenia wektorowe
i macierzowe
Wstp do wektorw
Mathcad praktycznie nie wyrnia w jaki szczeglny sposb wektorw w stosunku do macierzy. Traktuje wektory jako specyficzne
macierze jednokolumnowe. Naley o tym pamita, gdy jednym z czstych bdw jest definiowanie wektora jako macierzy jednowierszowej, a takiego obiektu Mathcad nie rozpoznaje jako wektora i nie
wykonuje w odniesieniu do niego adnych operacji wektorowych.
Wikszo symboli operatorw jest identyczna zarwno dla wektorw, jak i dla macierzy. Naley jednak pamita, e interpretacja uzyskiwanych wynikw moe by odmienna!
Definicj wektora oraz wikszo operatorw wektorowych mona
uzyska na dwa sposoby:
T stosujc skrty klawiszowe (tabela 3.1);
T za pomoc myszy i paska narzdzi Matrix, ktry mona wywietli,
wybierajc polecenie Toolbars z menu rozwijanego View
(rysunek 3.1).

38

Mathcad wiczenia

Tabela 3.1. Skrty klawiszowe operatorw wektorowych

Opis

Klawisz

Wygld

Definicja wektora

Ctrl+M

Dodawanie wektorowe

v := x + y

Odejmowanie wektorowe

v := x y

Mnoenie przez liczb

v := 2.5 x x

Iloczyn skalarny

x x y = 25

Iloczyn wektorowy

Ctrl+8

v := x y

Dugo wektora (norma wektora)

| x | = 4

Element wektora (indeksowanie)

v2 = 1.35

Elementy ekstremalne wektora

min, max

min(A) = 3

Rysunek 3.1.
Pasek narzdzi
Matrix

Wektory
Wektory s definiowane za pomoc okna Insert Matrix (rysunek 3.2).
Rysunek 3.2.
Okno
Insert Matrix

Rozdzia 3. Obliczenia wektorowe i macierzowe

39

Okno to moe by wywoane na trzy sposoby:

T skrtem klawiszowym Ctrl+M,
T poleceniem Matrix z menu rozwijanego Insert,
T ikon z paska narzdzi Matrix (rysunek 3.3).
Rysunek 3.3.
Ikona oznaczajca
okno Insert Matrix

W oknie Insert Matrix w opcji Rows naley wpisa liczb skadowych

wektora, a w opcji Columns naley koniecznie wpisa warto 1.

Wektory wiczenia
W I C Z E N I E

3.1

Definiowanie wektora i okrelenie wartoci

jego skadowych

Zdefiniuj zmienn o nazwie V i nadaj jej warto wektorow (2, 3, 4).

1. Wpisz V i symbol definicji (podstawienia), czyli dwukropek :

(rysunek 3.4).
Rysunek 3.4.
Definicja
zmiennej V
2. Z menu rozwijanego Insert wybierz polecenie Matrix. Pojawi si

okno Insert Matrix (rysunek 3.2). Do pola Rows wpisz liczb

skadowych, czyli 3. Do pola Columns wpisz warto 1.
Nacinij klawisz Enter lub kliknij przycisk OK.
3. W obszarze roboczym po prawej stronie podstawienia pojawi
si szablon wektora z kursorem w pozycji pierwszej skadowej
(rysunek 3.5).

40

Mathcad wiczenia

Rysunek 3.5.
Szablon wektora

4. Wpisz warto pierwszej skadowej, czyli 2, a nastpnie

nacinij klawisz tabulatora. Kursor przejdzie do pozycji

drugiej skadowej. Wpisz drug skadow, czyli 3, i nastpnie
nacinij klawisz tabulatora. Kursor przejdzie do pozycji
trzeciej skadowej. Wpisz warto 3 i nacinij klawisz Enter.
Zdefiniowae zmienn wektorow i nadae jej warto
(rysunek 3.6).
Rysunek 3.6.
Kompletna
definicja zmiennej
wektorowej V
W I C Z E N I E

3.2

Obliczanie prostego wyraenia wektorowego

Przemn wektor (2, 3, 4) przez liczb 2 i dodaj do wektora (0, -1, 1).
Podaj wynik.
1. Wywoaj okno Insert Matrix (np. poleceniem Matrix z menu

rozwijanego Insert) i zdefiniuj wektor o trzech skadowych.

Wprowad wszystkie skadowe, ale po wpisaniu trzeciej,
czyli wartoci 4, nacinij klawisz spacji, aby kursor opuci
wntrze szablonu wektora (rysunek 3.7).
Rysunek 3.7.
Obliczanie
wartoci
wyraenia
wektorowego
2. Wprowad operator mnoenia i wpisz warto 2.
Nastpnie wprowad operator dodawania + (rysunek 3.8).
3. Wywoaj okno Insert Matrix i zdefiniuj wektor o trzech
skadowych. Wpisz skadowe drugiego wektora, czyli (0, -1, 1),
i wprowad znak rwnoci =.

Rozdzia 3. Obliczenia wektorowe i macierzowe

41

Rysunek 3.8.
Obliczanie
wartoci
wyraenia
wektorowego
4. Uzyskae wynik (rysunek 3.9).
Rysunek 3.9.
Obliczanie
wartoci
wyraenia
wektorowego
W I C Z E N I E

3.3

Wyznaczanie wektora prostopadego

do dwch wektorw zadanych

Wyznacz jednostkowy wektor prostopady do wektorw (1, 0,5, 0,3)

oraz (0,25, -0,3, 2).
1. Aby wygodniej byo operowa wektorami, zdefiniuj dwie
zmienne wektorowe a i b, ktre bd miay wartoci
rozwaanych tu wektorw (rysunek 3.10).
Rysunek 3.10.
Definiowanie
wektorw
pocztkowych
2. Oblicz iloczyn wektorowy wektorw a i b (rysunek 3.11),

ktry jak wiadomo, jest prostopady do swoich argumentw.

Uzyskany wynik zapamitaj w zmiennej wektorowej normalny.
Do wprowadzenia operatora iloczynu wektorowego uyj skrtu
klawiszowego Ctrl+8 albo wybierz odpowiedni ikon z paska
narzdzi Matrix (rysunek 3.12).

Rysunek 3.11.
Obliczenie
iloczynu
wektorowego

42

Mathcad wiczenia

Rysunek 3.12.
Ikona iloczynu
wektorowego
na pasku narzdzi
Matrix
3. Wektor normalny ma ju cech prostopadoci do wektorw a i b,

ale nie ma jednostkowej dugoci, co moesz atwo sprawdzi,

obliczajc jego dugo (rysunek 3.13). Do wprowadzenia
operatora iloczynu wektorowego uyj skrtu klawiszowego
Shift+| albo wybierz odpowiedni ikon z paska narzdzi Matrix
(rysunek 3.14).
Rysunek 3.13.
Sprawdzenie
dugoci wektora
normalnego
Rysunek 3.14.
Ikona dugoci
wektora na pasku
narzdzi Matrix

4. Wektor normalny uczynisz jednostkowym, dzielc go przez jego

wasn dugo (rysunek 3.15).

Rysunek 3.15.
Obliczenie wektora
jednostkowego

W I C Z E N I E

3.4

Selektywne pobieranie wskazanych

skadowych wektora

Zdefiniuj wektor v o skadowych (4, 2, 8) i wektory o skadowych

(3, 2, -6). Oblicz iloczyn wektorowy tych dwch wektorw, a nastpnie podaj warto trzeciej skadowej wyniku.
1. Zdefiniuj zmienn wektorow v o skadowych (4, 2, 8)
(rysunek 3.16).

Rozdzia 3. Obliczenia wektorowe i macierzowe

43

Rysunek 3.16.
Definiowanie
zmiennej
wektorowej v
2. Zdefiniuj zmienn wektorow y o skadowych (3, 2, -6)

(rysunek 3.17).
Rysunek 3.17.
Definiowanie
zmiennej
wektorowej y
3. Oblicz teraz iloczyn wektorowy wektorw v i y (rysunek 3.18).
Rysunek 3.18.
Obliczenie iloczynu
wektorowego
4. Skadow wektora pobiera si przez indeksowanie jego nazwy.

Pobierz ostatni skadow wyniku, tzn. nie wywietlaj wektora,

bdcego wynikiem iloczynu wektorowego, a jedynie ostatni
skadow (rysunek 3.19). Zwr uwag, e indeksowanie
skadowych wektora rozpoczyna si od 0, a nie jak
w tradycyjnej notacji matematycznej od 1. Oznacza to,
e pierwsza skadowa wektora ma indeks 0, druga 1,
trzecia 2 itd.
Rysunek 3.19.
Pobranie trzeciej
skadowej iloczynu
wektorowego
5. Aby si upewni, e faktycznie pobrae dobr skadow,

zobacz teraz, jak wyglda kompletny iloczyn wektorowy

(rysunek 3.20).
Rysunek 3.20.
Kompletny iloczyn
wektorowy
6. Jeeli trzeba bdzie indeksowa wektory od wartoci 1, a nie od 0,
zmie warto parametru ORIGIN (rysunek 3.21). Zwr uwag

na pisowni nazwy parametru. Nazwa ta napisana jest duymi

44

Mathcad wiczenia

Rysunek 3.21.
Zmiana
pocztkowej
wartoci
indeksujcej

literami! Nowa warto parametru ORIGIN obowizuje w arkuszu

od punktu, w ktrym zostaa nadana, do nadania nowej wartoci
parametru ORIGIN lub do koca arkusza, jeeli nie byo nastpnej
zmiany. Naley jednak pamita, e parametr ten oddziauje
take na macierze, w zwizku z czym nieostrona zmiana
jego wartoci moe doprowadzi do kompletnego chaosu
w obliczeniach.
W I C Z E N I E

3.5

Wyznaczanie wektora siecznego czcego dwa punkty

toru zdefiniowanego w ukadzie biegunowym
(zadanie trudne)

Zadanie trudne!
Tor punktu opisany jest w ukadzie biegunowym rwnaniem
2
r ( ) = sin (2 ) . Obliczy kosinusy kierunkowe wektora siecznego,
czcego dwa punkty toru, opisane wartociami 1 = /6 i 2 = /3.
Przed obliczeniem wektora siecznego naley rwnanie toru przeksztaci
na ukad kartezjaski.
1. W trakcie rozwizywania zadania bdziesz wykorzystywa litery

greckie, wcz wic pasek narzdzi Greek. W tym celu wybierz

polecenie Toolbars z menu rozwijanego View i zaznacz pozycj
Greek (rysunek 3.22).
2. Rozwizywanie zadania rozpocznij od zdefiniowania funkcji

opisujcej tor (rysunek 3.23). Zwr uwag, e wykadnik

powinien by wpisany dopiero po nawiasie zamykajcym list
argumentw funkcji sinus! Jeeli wpiszesz wykadnik potgowy
zgodnie z tradycyjn notacj matematyczn: sin2(2), czyli
pomidzy nazw funkcji a list argumentw, to Mathcad
na Twoje nieszczcie przyjmie tak bdn notacj.

Rozdzia 3. Obliczenia wektorowe i macierzowe

45

Rysunek 3.22.
Wczenie paska
narzdzi Greek

Rysunek 3.23.
Zdefiniowanie
rwnania toru
w ukadzie
biegunowym

Ale c si stanie pniej? Spjrz na rysunek 3.24, na ktrym

pokazany jest bdny zapis w trakcie edycji. Program
zinterpretowa ten zapis jako polecenie przemnoenia nazwy
przez list argumentw. Oczywicie taki zapis jest nonsensowny!
Niestety, komunikat o wystpieniu bdu nie pojawi si przy
definicji, ale dopiero przy pierwszym uyciu tak zdefiniowanej
funkcji. Tre komunikatu Illegal context (niewaciwy kontekst)
w tej sytuacji przekae myln informacj, gdy akurat w tym
wyraeniu, w ktrym zastosowae uprzednio zdefiniowan
funkcj, bdu moe nie by. Bd ten pojawi si znacznie
wczeniej i jest bardzo trudny do wyledzenia, szczeglnie
wwczas, gdy korzystasz z wielu wzajemnie zalenych
definicji funkcji.
Rysunek 3.24.
Bdny zapis
wykadnika
funkcji sinus
3. Majc zdefiniowan funkcj toru, moesz j przeksztaci

do zapisu kartezjaskiego (rysunek 3.25), korzystajc

z powszechnie znanych wzorw: x = r cos oraz y = r sin .

46

Mathcad wiczenia

Rysunek 3.25.
Transformacja
rwnania toru
do ukadu
kartezjaskiego

Zwr uwag, e nowe wsprzdne x i y musz by funkcjami

zmiennej , ale nie zmiennej r, gdy r jest obliczane
na podstawie wartoci .
4. Dysponujc wsprzdnymi kartezjaskimi, zdefiniuj wektor
wodzcy toru R (rysunek 3.26). Zwr uwag, e nazwanie
wektora wodzcego liter R nie koliduje z wczeniejszym
nazwaniem wsprzdnej biegunowej liter r. Mathcad nie
utosamia duych i maych liter, dlatego trzeba pamita
o zachowaniu precyzyjnej pisowni nazw zmiennych.
Rysunek 3.26.
Definiowanie
wektora
wodzcego toru
5. Majc do dyspozycji wektor wodzcy R w ukadzie kartezjaskim,

moesz obliczy konkretne wartoci wektora dla ustalonych

wartoci wsprzdnej (rysunek 3.27).
Rysunek 3.27.
Obliczanie
skonkretyzowanych
wektorw
wodzcych
6. Z rnicy obu wektorw wodzcych uzyskasz wektor sieczny

(rysunek 3.28).
Rysunek 3.28.
Obliczenie wektora
siecznego
7. Kosinusy kierunkowe wektora, czyli kosinusy ktw pomidzy

wektorem a poszczeglnymi osiami ukadu wsprzdnych,

s co do wartoci identyczne ze skadowymi zgodnego z tym
wektorem wektora jednostkowego. Zamiast wic mczy si
skomplikowanym obliczaniem ktw pomidzy wektorem
a osiami, wystarczy obliczy odpowiadajcy mu wektor

Rozdzia 3. Obliczenia wektorowe i macierzowe

47

jednostkowy. W tym celu podziel wektor przez jego wasn

dugo (rysunek 3.29). I oto masz kocowy wynik.
Rysunek 3.29.
Obliczenie
kosinusw
kierunkowych

Wstp do macierzy
Definicj macierzy, jak i wikszo operatorw macierzowych, mona uzyska na dwa sposoby:
T stosujc skrty klawiszowe (tabela 3.2),
Tabela 3.2. Skrty klawiszowe operatorw macierzowych
Opis

Klawisz

Wygld

Definicja macierzy

Ctrl+M

Dodawanie macierzy

M := A + B

Odejmowanie macierzy

M := A B

Mnoenie przez liczb

M := 2.5 x A

Iloczyn macierzy

M := B x A

Transpozycja macierzy

Ctrl+1

A := BT

Wyznacznik macierzy

| M | = 4.25

Odwracanie macierzy

^+1

A := B-1

Element macierzy (indeksowanie)

[
[

A(1,1) = 2.34

Kolumna macierzy (ekstrakcja)

Ctrl+6

K := M<1>

Elementy ekstremalne wektora

lub macierzy

min
max

min(A) = 3

Macierz jednostkowa

identity

A := identity(3)

48

Mathcad wiczenia

Tabela 3.2. Skrty klawiszowe operatorw macierzowych cig dalszy

Opis

Klawisz

Wygld

Wartoci wasne

eigenvals

eigenvals(A)=

Wektory wasne

eigenvecs

eigenvecs(A)=

lad macierzy

tr

tr(A) = 3.54

T za pomoc myszy i paska narzdzi Matrix, ktry mona

wywietli, stosujc polecenie Toolbars z menu rozwijanego View

(rysunek 3.30).
Rysunek 3.30.
Pasek narzdzi
Matrix

Macierze
Macierze s definiowane za pomoc okna Insert Matrix (rysunek 3.31).
Rysunek 3.31.
Okno Insert Matrix

Okno to moe by wywoane na trzy sposoby:

T skrtem klawiszowym Ctrl+M,
T poleceniem Matrix z menu rozwijanego Insert,
T ikon z paska narzdzi Matrix (rysunek 3.32).
W oknie Insert Matrix, w opcji Rows, naley wpisa liczb wierszy
macierzy, a w opcji Columns liczb kolumn.

Rozdzia 3. Obliczenia wektorowe i macierzowe

49

Rysunek 3.32.
Ikona suca
do wywoania
okna Insert Matrix

Macierze wiczenia
W I C Z E N I E

3.6

Definiowanie macierzy, okrelanie wartoci jej

skadowych i selektywne pobieranie skadowych

17
2 5
Zdefiniuj macierz M o skadowych 3.5 3.9 12.5 i pobierz element
z drugiego wiersza i trzeciej kolumny.
1. Wpisz nazw macierzy M, nastpnie operator definicji
(podstawienia) : i wywoaj okno Insert Matrix. Utwrz szablon
macierzy o dwch wierszach i trzech kolumnach, a nastpnie
wypenij szablon wartociami (rysunek 3.33).

Rysunek 3.33.
Definiowanie
macierzy
2. Obecnie moesz przystpi do pobrania elementu z drugiego

wiersza i trzeciej kolumny. Mona to zrobi na dwa sposoby:

skrtem klawiszowym [ (lewy nawias kwadratowy) lub przez
wybranie odpowiedniej ikony z paska narzdzi Matrix
(rysunek 3.34). Kryje si tu jednak pewna puapka! W starszych
wersjach Mathcada wywoanie pola indeksacyjnego dla macierzy
powodowao wywietlenie pola jednopozycyjnego, czyli pola
indeksacji wektorowej. Prba wpisania przecinka, a pniej
indeksu kolumny, powodowaa przeniesienie kursora poza
pole indeksacyjne. Aby tego unikn, naley zaraz na pocztku
pola indeksacyjnego wpisa znak apostrofu, . Znak ten wywouje
specjalne nawiasy (rysunek 3.35) wok pola indeksacyjnego,
ktre zapobiegaj bdnym wpisom.

50

Mathcad wiczenia

Rysunek 3.34.
Ikona indeksowania
na pasku narzdzi
Matrix

Rysunek 3.35.
Pole indeksacyjne
z dodatkowymi
nawiasami
3. Wpisz nazw macierzy, wywoaj pole indeksacyjne i wpisz

indeksy drugiego wiersza i trzeciej kolumny (rysunek 3.36).

Zwr uwag, e indeksacja zaczyna si od wartoci 0,
tzn. pierwszy wiersz i pierwsza kolumna maj indeksy
o wartoci 0, drugi wiersz i druga kolumna indeksy
o wartoci 1 itd.
Rysunek 3.36.
Pobranie elementu
z drugiego wiersza
i trzeciej kolumny
4. Jeeli zaistnieje potrzeba, aby indeksowa macierze od wartoci 1,
a nie od wartoci 0, zmie warto parametru ORIGIN

(rysunek 3.37). Zwr uwag na pisowni nazwy parametru.

Nazwa ta zapisana jest duymi literami! Nowa warto parametru
ORIGIN obowizuje w arkuszu od punktu, w ktrym zostaa
nadana, a do nadania nowej wartoci parametru ORIGIN lub
do koca arkusza, jeeli nie byo nastpnej zmiany. Naley
jednak pamita, e parametr ten oddziauje take na wektory,
w zwizku z czym nieostrona zmiana wartoci parametru
moe doprowadzi do kompletnego chaosu w obliczeniach.
Rysunek 3.37.
Zmiana
pocztkowej
wartoci
indeksujcej

Rozdzia 3. Obliczenia wektorowe i macierzowe

51

W I C Z E N I E

3.7

Transponowanie macierzy oraz obliczanie jej

wyznacznika i odwrotnoci

1
4

Zdefiniuj macierz A o skadowych 7

2
5

Oblicz macierz B bdc

transpozycj macierzy A. Oblicz wyznacznik macierzy A. Sprbuj
obliczy odwrotno macierzy A oraz macierzy B.
1. Wpisz nazw macierzy A i operator definicji (podstawienia),
a nastpnie wywoaj okno Insert Matrix. Zdefiniuj macierz
o trzech wierszach i trzech kolumnach. Wypenij szablon
macierzy podanymi wartociami i nacinij klawisz Enter
(rysunek 3.38).
8

.
9

Rysunek 3.38.
Definicja
macierzy A
2. Oblicz macierz B bdc transpozycj macierzy A (rysunek 3.39).

W celu wywoania operatora transpozycji albo uyj skrtu

klawiszowego Ctrl+!, albo skorzystaj z odpowiedniej ikony
na pasku narzdzi Matrix (rysunek 3.40).
Rysunek 3.39.
Obliczenie
transpozycji
macierzy A
Rysunek 3.40.
Ikona operatora
transpozycji
macierzy
3. Oblicz wyznacznik macierzy A (rysunek 3.41). Do wywoania

wyznacznika macierzy posu si albo skrtem klawiszowym

Shift+|, albo odpowiedni ikon z paska narzdzi Matrix
(rysunek 3.42).

52

Mathcad wiczenia

Rysunek 3.41.
Obliczenie
wyznacznika
macierzy A
Rysunek 3.42.
Ikona
wyznacznika
macierzy
4. Jak wida na rysunku 3.41, wyznacznik macierzy A jest rwny 0.

Oznacza to, e macierz jest tzw. macierz osobliw i nie mona

dla niej obliczy macierzy odwrotnej. Transpozycja nie zmienia
wyznacznika macierzy kwadratowej, wic wyznacznik macierzy B
take jest rwny 0 i rwnie ta macierz nie ma macierzy odwrotnej.
Sprawd to! Sprbuj obliczy macierz odwrotn do macierzy A
(rysunek 3.43). Operacj odwrcenia macierzy wykonaj albo przez
formalne podniesienie macierzy do potgi 1, albo przez uycie
odpowiedniej ikony z paska narzdzi Matrix (rysunek 3.44).
Rysunek 3.43.
Obliczenie
macierzy odwrotnej
do macierzy A
Rysunek 3.44.
Ikona operacji
odwracania
macierzy
5. Jak wida na rysunku 3.43, Mathcad poprawnie zidentyfikowa
osobliwo macierzy A i odmwi prowadzenia dalszych oblicze

macierzy odwrotnej. Sprawd teraz analogiczn operacj

odwrcenia dla macierzy B (rysunek 3.45).
Rysunek 3.45.
Obliczenie
macierzy odwrotnej
do macierzy B

Rozdzia 3. Obliczenia wektorowe i macierzowe

53

6. Otrzymae rezultat analogiczny do tego, ktry obliczony zosta

dla macierzy A. Moesz oczywicie zdziwi si, skd naleganie,

aby sprawdza rzeczy oczywiste. Ot w starszych wersjach

Mathcada obliczenia wyznacznika macierzy byy obarczone
znacznym bdem. W efekcie program wykonywa odwrcenie
macierzy A, jednak wyniki, ktre podawa, byy nonsensowne
(rysunek 3.46). W dodatku dawa poprawne odpowiedzi dla
macierzy B, co powodowao, e tradycyjna symetria transpozycji
bya amana. Ot mona sarkastycznie stwierdzi, e firma
Mathsoft zrobia znaczcy krok naprzd, gdy po kilkunastu
latach usuna bd, ktry od dawna by sygnalizowany.
Rysunek 3.46.
Bdne obliczenie
macierzy odwrotnej
do macierzy A
7. Jeeli bdziesz pracowa z Mathcadem w wersji 2001i, sprawd

ustawienie opcji Use strict singularity checking for matrices

(uyj dokadnego sprawdzenia osobliwoci macierzy), ktra jest
dostpna w zakadce Calculation (rysunek 3.47) okna Math
Options. Okno to mona wywoa poleceniem Options w menu
rozwijanym Math.
Rysunek 3.47.
Zakadka
Calculation okna
Math Options

54

Mathcad wiczenia

W I C Z E N I E

Rozwizywanie prostego ukadu rwna liniowych

3.8

0 1 2
13
3 0 2 x = 3

Rozwi metod macierzow ukad rwna liniowych 5 3 1
50 ,
gdzie x jest wektorem niewiadomych majcym trzy skadowe.
1. Masz do rozwizania rwnanie macierzowe Ax = b , gdzie A
jest dan macierz ukadu, a b jest wektorem prawych stron.
Zdefiniuj wic wektor b i macierz A (rysunek 3.48).
Rysunek 3.48.
Definiowanie
macierzy
ukadu i wektora
prawych stron
2. Skorzystaj ze wzoru rozwizujcego

x = A -1 b , ktry obowizuje

dla macierzy nieosobliwych, tzn. majcych wyznacznik rny

od zera. Oblicz wektor rozwizania x (rysunek 3.49).
Rysunek 3.49.
Obliczenie wektora
rozwizania
3. Wywietl wartoci skadowych wektora rozwizania

(rysunek 3.50).
Rysunek 3.50.
Wywietlenie
wartoci
skadowych wektora
rozwizania
W I C Z E N I E

3.9

Wyznaczanie wartoci wasnych

i wektorw wasnych macierzy

2 3 4
3 5 6

Wyznacz wartoci i wektory wasne macierzy 4 6 10 . Sprawd ortogonalno macierzy zbudowanej z wektorw wasnych.
1. Zdefiniuj macierz A o trzech wierszach i trzech kolumnach,

majc podane powyej wartoci skadowych (rysunek 3.51).

Rozdzia 3. Obliczenia wektorowe i macierzowe

55

Rysunek 3.51.
Definiowanie
macierzy
2. Oblicz wartoci wasne macierzy A (rysunek 3.52), posugujc
si wbudowan funkcj eigenvals (tabela 3.2).
Rysunek 3.52.
Obliczenie
wartoci wasnych
3. Oblicz macierz wektorw wasnych i podstaw j pod zmienn
macierzow V (rysunek 3.53). Kolumny tej macierzy s wektorami
wasnymi macierzy A w takiej kolejnoci, w jakiej funkcja eigenvals

podaa obliczone wartoci wasne.

Rysunek 3.53.
Obliczenie
wektorw wasnych
4. Wywietl osobno poszczeglne wektory wasne (rysunek 3.54).
Do ekstrakcji poszczeglnych kolumn macierzy V wykorzystaj

skrt klawiszowy Ctrl+6 lub odpowiedni ikon z paska

narzdzi Matrix (rysunek 3.55). Pamitaj, e indeksacja kolumn
rozpoczyna si od wartoci 0, czyli pierwsza kolumna ma
indeks 0, druga kolumna 1 itd.
Rysunek 3.54.
Wywietlenie
wektorw
wasnych
Rysunek 3.55.
Ikona ekstrakcji
kolumny macierzy
na pasku narzdzi
Matrix
5. Skontroluj ortogonalno macierzy V, czyli sprawd, czy iloczyn
macierzy transponowanej VT przez V bdzie macierz diagonaln

(rysunek 3.56). Jest to najprostsza procedura kontrolna,

pozwalajca sprawdzi dokadno wyznaczenia wektorw
wasnych.

56

Mathcad wiczenia

Rysunek 3.56.
Kontrola
ortogonalnoci
macierzy V
6. Wynikiem kontrolnego iloczynu jest macierz nie tylko diagonalna,

ale nawet jednostkowa. Oznacza to, e uzyskae wektory

wasne, ktre nie tylko s wzajemnie ortogonalne, ale nawet
ortonormalne, czyli majce dugo jednostkow.
W I C Z E N I E

3.10

Transformowanie macierzy poprzez obrt

1
Oblicz transformacj macierzy 3

2
4

przy obrocie o kt 45.

1. Zdefiniuj macierz A o dwch wierszach i dwch kolumnach,

ktra bdzie podlegaa transformacji. Nadaj jej powysze wartoci

elementw (rysunek 3.57).
Rysunek 3.57.
Definicja
transformowanej
macierzy A
2. Zdefiniuj macierz obrotw B jako funkcj macierzow zalen

od kta obrotu (rysunek 3.58). Aby wygodniej byo oznacza kty,

wcz poleceniem Toolbars w menu rozwijanym View pasek
narzdzi Greek.
Rysunek 3.58.
Definicja macierzy
transformujcej B
3. Zdefiniuj macierz C, bdc wynikiem transformacji, jako funkcj

macierzow zalen od kta obrotu poprzez wyraenie

transformujce (rysunek 3.59).
Rysunek 3.59.
Definicja wyniku
transformacji
4. Wywietl wynik transformacji przez podstawienie do funkcji
macierzowej C wartoci kta obrotu 45 (rysunek 3.60).

Rozdzia 3. Obliczenia wektorowe i macierzowe

57

Rysunek 3.60.
Wynik
transformacji
macierzy A
dla kta 45
5. Uzyskae podany wynik. Moesz oczywicie zada pytanie,

dlaczego macierz B zostaa zdefiniowana jako funkcja macierzowa

kta obrotu, a nie jako macierz staa wynikajca z konkretnej
wartoci kta. Ot w tej parametryzacji kryje si najwiksza sia
Mathcada jako narzdzia obliczeniowego: analizuj wszystkie
rozwizywane zadania pod ktem ich wielokrotnego uycia
i jeeli stwierdzisz, e w przyszoci moesz mie do czynienia
z analogicznym zadaniem, wwczas parametryzuj wszystko,
co tylko si da, i zapisuj arkusz z takim wzorcowym
rozwizaniem!