IDZ DO

PRZYKADOWY ROZDZIA
SPIS TRECI

KATALOG KSIEK
KATALOG ONLINE
ZAMW DRUKOWANY KATALOG

TWJ KOSZYK
DODAJ DO KOSZYKA

CENNIK I INFORMACJE
ZAMW INFORMACJE
O NOWOCIACH
ZAMW CENNIK

CZYTELNIA
FRAGMENTY KSIEK ONLINE

Hakerzy i malarze.
Wielkie idee ery
komputerw
Autor: Paul Graham
Tumaczenie: Tomasz Misiorek
ISBN: 83-7361-647-0
Tytu oryginau: Hackers & Painters.
Big Ideas from the Computer Age
Format: B5, stron: 272
Mamy ju za sob er pary, er telewizji i er samochodu. Nastaa era komputerw.
Nie era podboju kosmosu, nie era wszechobecnego pokoju, ale wanie era
komputerw. Komputery s niemal wszdzie, a osoby i firmy, ktre ksztatuj ich
obecn posta, s powszechnie znane i rozpoznawane. Zastanawiasz si, dlaczego
tak si dzieje? Dlaczego niektre, pozornie genialne, idee upadaj, a inne rozkwitaj?
Na pewno atwiej bdzie Ci to zrozumie, gdy poznasz sposb mylenia osb
zwizanych z komputerami i programowaniem.
Hakerzy i malarze. Wielkie idee ery komputerw to ksika, ktrej autor prbuje
wyjani wiatu to, co dzieje si aktualnie w brany komputerowej, a co wicej stara
si to wyjani uywajc zrozumiaego jzyka. Opisuje wic historie powstania wielkich
firm, pomysy rozwijane przez ludzi zwanych czsto mzgowcami. Pokazuje te,
dlaczego mae, niezalene firmy programistyczne osigaj sukces na tym samym
rynku, z ktrego rokrocznie znika kilka gigantw i dlaczego programici wydaj si
tak bardzo rni od przedstawicieli innych zawodw.
Czytajc t ksik, dowiesz si midzy innymi:
Dlaczego mzgowcy nie s popularni?
Kim waciwie s hakerzy?
Jak zbi majtek na nowych technologiach?
Jak tworzy wielkie produkty?
Czym s jzyki programowania?
W jaki sposb powstaj dobre projekty?
Chcesz zrozumie wspczesny wiat? Odpowiedzi na wiele swoich pyta znajdziesz
wanie w tej ksice.

Wydawnictwo Helion
ul. Chopina 6
44-100 Gliwice
tel. (32)230-98-63
e-mail: helion@helion.pl

Spis treci
Wstp

1. Dlaczego mzgowcy nie s popularni?

11

Ich umysy s zaprztnite czym innym.

2. Hakerzy i malarze

29

Hakerzy s twrcami, podobnie jak malarze, architekci czy pisarze.

3. Czego nie wolno Ci mwi?

47

Jak mie heretyckie myli i co z nimi zrobi?

4. Dobrzy li obywatele

67

Hakerzy osigaj sukces, amic zasady, podobnie jak Amerykanie.

5. Inna droga przed nami

75

Korzystanie z oprogramowania poprzez internet daje najwiksze

pole do popisu od czasu pojawienia si mikrokomputera.

6. Jak zbi majtek?

113

Najlepszym sposobem na wzbogacenie si jest stworzenie czego wartociowego.

A zaoenie maej, niezalenej firmy to najkrtsza do tego celu droga.

7. Uwaga na przepa
Czy nierwnomierna dystrybucja dbr moe by
w istocie mniejszym problemem ni si nam wydaje?

139

HAKERZY

I MALARZE.

WIELKIE

IDEE ERY KOMPUTERW

8. Sposb na spam

155

Do niedawna wikszo ekspertw nie uwaaa filtrowania spamu

za waciw metod jego eliminacji. Ta propozycja zmusia ich
do zmiany pogldw.

9. Gust dla twrcw

165

Jak tworzy wielkie rzeczy?

10. Jzyki programowania objanione

179

Czym s jzyki programowania i dlaczego tyle si teraz o nich mwi?

11. Jzyk nastpnego stulecia

189

Jak bdziemy programowa za sto lat? Dlaczego nie zacz

tak programowa dzi?

12. Pokonywanie przecitniakw

203

Przy pisaniu aplikacji dziaajcych na serwerze moesz korzysta

z kadego jzyka, jaki Ci si podoba. Twoja konkurencja te.

13. Odwet mzgowcw

217

W technologii dobre, sprawdzone rozwizania

to prosta droga w przepa.

14. Wymarzony jzyk

235

Dobry jzyk programowania to taki, ktry pozwala hakerom

robi to, co im si ywnie podoba.

15. Projektowanie i odkrywanie

253

Odkrycia musz by oryginalne. Projekty musz by dobre.

Podzikowania

259

Sowniczek

261

Dlaczego mzgowcy
nie s popularni?
GDY BYEM W GIMNAZJUM, MJ KUMPEL RICH I JA SPORZDZILIMY
map stolikw w stowce, uwzgldniajc popularno siadujcych
przy nich osb. Nie byo to trudne, bo dzieciaki jaday lunch wycznie w towarzystwie kolegw mniej wicej tak popularnych jak
one same. Podzielilimy stoliki na klasy od A do E. Przy stolikach
klasy A siadao wielu graczy szkolnej druyny futbolowej, majoretki
i tak dalej. Stoliki klasy E zajte byy przez dzieci z agodnymi przypadkami zespou Downa, ktre w tamtych czasach nazywalimy po
prostu opnionymi.
My siedzielimy przy stoliku klasy D, tak nisko, jak tylko byo
mona, jeli si nie byo fizycznie odmiennym od innych. Nie bylimy szczeglnie chtni, aby przyporzdkowa si do stolika D, ale
inne przyporzdkowanie wymagaoby jawnego zaprzeczenia rzeczywistoci. Kady w szkole dobrze wiedzia, jak popularni byli inni,
my wiedzielimy take.
Znam mnstwo ludzi, ktrzy w szkole byli mzgowcami i wszyscy powtarzaj t sam histori: istnieje silny zwizek pomidzy byciem mzgowcem a byciem inteligentnym, ale jeszcze silniejszy
zwizek pomidzy byciem mzgowcem a byciem niepopularnym.
Bycie inteligentnym zdawao si by powodem, dla ktrego nie byo
si popularnym.
Dlaczego? Komu, kto wci chodzi do amerykaskiej szkoy, to
pytanie moe wydawa si dziwne. To rzecz tak oczywista, e nienaturalne wydaje si nawet wyobraanie sobie, e mogoby by inaczej.

12

HAKERZY

I MALARZE.

WIELKIE

IDEE ERY KOMPUTERW

Ale przecie mogoby. Inteligencja nie czyni z Ciebie wyrzutka w szkole

podstawowej. Nie przynosi te ujmy w prawdziwym wiecie. O ile
mi wiadomo, w innych krajach ten problem te wcale nie jest a tak
palcy. Ale w przecitnej amerykaskiej szkole ponadpodstawowej
bycie inteligentnym z ca pewnoci utrudnia ycie. Dlaczego?
Kluczem do rozwizania tej zagadki jest drobne przeformuowanie
pytania. Dlaczego inteligentne dzieciaki nie wymyl czego, by sta
si popularnymi? Jeli s takie sprytne, to czemu nie rozpracuj sposobu funkcjonowania popularnoci i nie pokonaj systemu, tak jak
robi to w przypadku standardowych testw?
Istnieje teza goszca, e to nie byoby moliwe, e inteligentne
dzieciaki s niepopularne, bo rwienicy zazdroszcz im inteligencji
i tak czy owak nie byyby one w stanie zrobi nic, by t popularno
zdoby. Akurat. Jeli inne dzieciaki w gimnazjum mi zazdrociy,
doskonale radziy sobie z ukrywaniem tej zazdroci. W kadym razie, gdyby inteligencja bya cech godn pozazdroszczenia w oczach
gimnazjalistw, dziewczyny nie potrafiyby si jej oprze. Dziewczyny lubi chopakw, na ktrych inni spogldaj z zazdroci.
W szkoach, do ktrych chodziem, inteligencja niewiele znaczya. Dzieciaki ani nie podziwiay inteligencji, ani te ni nie pogardzay. Gdyby wszystko inne miaoby pozosta takie samo, wolayby
by bardziej inteligentne ni mniej, ale inteligencja klasyfikowaa si
znacznie niej ni, powiedzmy, wygld zewntrzny, charyzma czy talenty sportowe.
Wic, jeli sama inteligencja nie jest czynnikiem wacym na popularnoci, dlaczego bystre dzieciaki tak powszechnie s niepopularne? Myl, e odpowied jest prosta tak naprawd one wcale
nie chc by popularne.
Gdyby kto powiedzia mi co takiego w czasie, gdy byem w gimnazjum, z ca pewnoci bym go wymia. Bycie niepopularnym
wrd rwienikw zatruwa egzystencj, czasami tak skutecznie, e
prowadzi do targnicia si na wasne ycie. Owiadczenie mi, e wcale nie chc by popularny, rwnaoby si w moich oczach wmawianiu komu umierajcemu z pragnienia na pustyni, e wcale nie chce
szklanki wody. Oczywicie, e chciaem by popularny.

DLACZEGO

MZGOWCY NIE S POPULARNI?

13

Ale tak naprawd nie chciaem tego dostatecznie mocno. Istniao

co, czego pragnem bardziej: by bystrym. Nie tylko dostawa dobre oceny, cho to ju byo co godnego uwagi, ale mc projektowa
pikne rakiety albo wietnie pisa, albo wiedzie, jak si programuje
komputery. W skrcie: mc robi wielkie rzeczy.
W tamtych czasach nie oddzielaem od siebie swoich pragnie i nie
wayem ich. Gdybym jednak to zrobi, okazaoby si, e waniejsze
jest dla mnie bycie inteligentnym. Gdyby kto zaoferowa mi moliwo stania si najpopularniejszym dzieciakiem w szkole kosztem
tego, e moja inteligencja staaby si przecitna (no dobra, moesz
si ze mnie nabija), odrzucibym t ofert.
I cho mzgowcy bardzo cierpi z powodu braku popularnoci,
myl, e niewielu by j przyjo. Dla nich sama myl o tym, e mieliby by zaledwie przecitnie inteligentni, jest nieznona. Ale wikszo dzieciakw poszoby na tak wymian. Dla poowy byby to
awans. Nawet dla kogo, kto mia koo osiemdziesiciu procent (przy
zaoeniu, jak to wtedy wszyscy zdawali si zakada, e inteligencja
jest procentowa). Kto normalny nie zgodziby si na spadek o trzydzieci punktw procentowych w zamian za bycie kochanym i podziwianym przez wszystkich?
I to wanie, jak uwaam, jest rdo problemu. Mzgowcy graj
na dwa fronty. Chc by popularni, z ca pewnoci, ale jeszcze bardziej chc by inteligentni. A na popularno nie mona pracowa
na p etatu, nie w zaciekle konkurencyjnym rodowisku amerykaskiej szkoy ponadpodstawowej.
Alberti, przez wielu uwaany za archetyp czowieka renesansu, pisze,
e adna sztuka, jakkolwiek bah by nie bya, nie pozwala na
mniej ni cakowite oddanie tym, ktrzy chc w niej siga szczytw1. Zastanawiam si, czy ktokolwiek na wiecie pracuje ciej nad
czymkolwiek ni amerykascy uczniowie pracuj nad wasn popularnoci. Komandosi z oddziaw Navy Seals i neurochirurdzy wydaj si by przy nich leserami. Czasami przecie jed na urlop
niektrzy nawet uprawiaj jakie hobby. Amerykaski nastolatek
moe na prac nad swoj popularnoci wrd rwienikw powici kad chwil swojego czasu przez okrgy rok.
1

Leon Battista Alberti, De Commodis Litterarum Atque Incommodis.

14

HAKERZY

I MALARZE.

WIELKIE

IDEE ERY KOMPUTERW

Nie chciabym posun si do stwierdzenia, e wiadomie zachowuj si w ten sposb. Niektrzy z nich to prawdziwi mali naladowcy
Machiavellego, ale chc przez to powiedzie, e nastolatki zawsze
pracuj nad swoim konformizmem.
Przykadowo, nastolatki ogromn wag przykadaj do ubra.
Nie ubieraj si w popularne ciuchy wiadomie. Ubieraj si tak, eby dobrze wyglda. Ale dla kogo? Dla innych dzieciakw. Opinie
innych dzieciakw staj si dla nich wyznacznikami tego, co jest
waciwe, nie tylko w sposobie ubierania si, ale we wszystkim innym, a do sposobu poruszania si. I tak kade staranie, eby postpowa waciwie, przekada si, wiadomie czy nie, na staranie si
o popularno.
Mzgowcy na og nie zdaj sobie z tego sprawy. Nie zastanawiaj
si nad tym, e popularno wymaga pracy. Generalnie, osoby z zewntrz nie zdaj sobie sprawy, e odniesienie sukcesu w bardzo wymagajcej dziedzinie wymaga nieprzerwanego (cho nie zawsze do
koca uwiadomionego) wysiku. Przykadowo, wikszo ludzi zdaje si postrzega umiejtno rysowania jako cech przyrodzon, niczym wzrost. Tak naprawd wikszo ludzi umiejcych rysowa lubi
rysowanie i powicio mu niezliczone godziny dlatego s w tym tacy dobrzy.
Podobnie jest z popularnoci: nie wyglda to tak, e jest si po
prostu popularnym albo nie. Popularno naley samemu sobie wypracowa.
Gwnym powodem, dla ktrego mzgowcy nie s popularni,
jest to, e ich myli s zaprztnite przez zupenie inne sprawy. Ich
uwag pochaniaj ksiki albo tajemnice przyrody, a nie moda i imprezy. Mona ich porwna do kogo, kto prbuje gra w pik, rwnoczenie balansujc na czubku gowy szklank pen wody. Inni
gracze, ktrzy ca swoj uwag skupiaj na pice, ogrywaj ich bez najmniejszego wysiku i dziwi si, jak mona by tak nieudolnym.
Nawet gdyby mzgowcom zaleao na popularnoci tak samo,
jak innym dzieciakom, osignicie jej kosztowaoby ich wicej pracy.
Popularne dzieciaki nauczyy si zdobywania popularnoci i tego, e
trzeba by popularnym, w ten sam sposb, w jaki bystre dzieciaki
nauczyy si bystroci i tego, e trzeba by bystrym: od swoich rodzicw. Podczas gdy mzgowcy byli uczeni znajdowania poprawnych
odpowiedzi, popularne dzieciaki byy uczone przypochlebiania si.

DLACZEGO

MZGOWCY NIE S POPULARNI?

15

Jak dotd, zacieraem granic pomidzy byciem inteligentnym a byciem mzgowcem i stosowaem te dwa terminy wymiennie. W rzeczywistoci jedynie kontekst czyni je tosamymi. Mzgowiec jest osob, ktra nie posiada wystarczajcych umiejtnoci spoecznych. Ale
znaczenie sowa wystarczajcy zaley od tego, gdzie si znajdujesz.
W przecitnej amerykaskiej szkole standardy bycia cool s tak wysokie (albo przynajmniej tak specyficzne), e nie trzeba specjalnie odstawa od reszty, aby w porwnaniu z innymi by straszliwie do tyu.
Niewiele bystrych nastolatkw jest w stanie powici komunikacji spoecznej tyle uwagi, ile wymaga praca nad popularnoci. Jeli
nie maj szczcia i nie s przy okazji atrakcyjni, utalentowani sportowo czy spokrewnieni z popularnymi uczniami, zwykle czeka ich los
mzgowca. I wanie dlatego ycie daje inteligentnym ludziom w ko
najmocniej gdzie tak pomidzy jedenastym a siedemnastym rokiem
ycia. W tym wieku popularno ma o wiele wiksze znaczenie ni
wczeniej czy pniej.
Wczeniej ycie dzieci jest zdominowane przez rodzicw, nie przez
rwienikw. W szkole podstawowej dzieciaki przejmuj si tym, co
myl inne dzieciaki, ale nie jest to dla nich sprawa kluczowa. Do tego dochodzi dopiero w gimnazjum.
Okoo jedenastego roku ycia dzieciaki zaczynaj traktowa swoj
rodzin jako przykr konieczno i obowizek. Pomidzy sob tworz zupenie nowy wiat i tym, co si liczy, jest pozycja w takim wanie wiecie, a nie opinia rodziny. W rzeczy samej, sprowokowanie
kopotw z rodzin moe podwyszy ich notowania w spoecznoci, na ktrej im naprawd zaley.
Problem w tym, e wiat, ktry te dzieciaki sobie buduj, jest z pocztku wiatem bardzo topornym. Jeli zostawimy band jedenastolatkw samym sobie, otrzymujemy Wadc Much. Tak jak wikszo
amerykaskich dzieci, ja te przerabiaem t ksik jako szkoln
lektur. Cakiem moliwe, e jest to dziaanie celowe. Cakiem moliwe, e kto chcia nam zasygnalizowa, e jestemy dzikusami i e
wiat, ktry sobie stwarzamy, jest okrutny i gupi. Ale to by dla
mnie zbyt subtelny sygna. Przegapiem to gbsze przesanie. Wolabym, eby wprost nam powiedziano, e jestemy dzikusami i e nasz
wiat jest gupi.

16

HAKERZY

I MALARZE.

WIELKIE

IDEE ERY KOMPUTERW

Mzgowcy lepiej znosiliby niepopularno, gdyby jedynym jej objawem by fakt pozostawienia ich samym sobie przez rwienikw.
Niestety, w szkole niepopularno oznacza przeladowania.
Dlaczego? I znowu kady, kto wci chodzi do szkoy, moe
uzna to pytanie za dziwne. Jak mogoby by inaczej? Ale przecie
mogoby. Doroli zwykle nie przeladuj mzgowcw. Dlaczego tej
pasji oddaj si nastolatki?
Jest tak czciowo dlatego, e nastolatki s wci jeszcze w poowie dziemi, a wiele dzieci jest po prostu z natury okrutnych. Niektre drcz mzgowcw z tych samych pobudek, z jakich wyrywaj
odna pajkom. Zanim uksztatuje si sumienie, torturowanie innych jest zajmujce.
Kolejnym powodem, dla ktrego dzieci przeladuj mzgowcw,
jest ch polepszenia opinii o samym sobie. Gdy pywasz, unosisz si
do gry, odpychajc wod w d. Analogicznie, w kadej hierarchii
spoecznej, ludzie niepewni swojej pozycji bd starali si j podkreli, maltretujc tych, ktrych uwaaj za troch gorszych od siebie.
Czytaem, e to wanie dlatego grup, ktra w Stanach Zjednoczonych jest najbardziej wrogo nastawiona do czarnych, s biali z nizin
spoecznych.
Ja jednak uwaam, e gwnym powodem, dla ktrego inne dzieciaki przeladuj mzgowcw, jest fakt, e to cz mechanizmu popularnoci. Na popularno tylko w pewnej czci skada si atrakcyjny
wygld. Znacznie wiksz rol graj sojusze. Aby by popularnym,
trzeba wci zabiega o blisko innych popularnych osb, a nic nie
zblia ludzi tak bardzo, jak wsplny wrg.
Podobnie jak polityk, chccy odcign uwag wyborcw od
kiepskich wynikw gospodarczych czy politycznych, przy braku prawdziwego wroga moesz sobie jakiego stworzy. Wybierajc i przeladujc mzgowca, grupa dzieciakw stojcych wyej w hierarchii tworzy wizi pomidzy sob. Agresja w stosunku do osoby z zewntrz
zblia je do siebie. To wanie dlatego za najpaskudniejszymi przypadkami zncania si zawsze stoi grupa. Zapytaj dowolnego mzgowca: znacznie boleniejsze cigi dostaje si od grupy ni od jednego drczyciela, choby ten by wyjtkowo sadystyczny.
Jeli to dla mzgowcw jakiekolwiek pocieszenie, nie ma w tych
zachowaniach nic osobistego. Grupa dzieciakw wybierajca sobie
ofiar, robi dokadnie to samo i z tych samych pobudek, co grupa

DLACZEGO

MZGOWCY NIE S POPULARNI?

17

facetw wsplnie wybierajcych si na polowanie. Oni wcale nie

nienawidz swojej ofiary. Po prostu potrzebuj czego, na co mogliby polowa.
Mzgowcy, znajdujc si na samym dole skali popularnoci, s
bezpiecznym celem dla wszystkich pozostaych uczniw. O ile dobrze
pamitam, najpopularniejsze dzieciaki nie przeladuj mzgowcw.
Nie musz znia si do takiego poziomu. Za wikszo przypadkw
przeladowania s odpowiedzialne dzieciaki stojce niej w hierarchii:
zestresowana klasa rednia.
Kopot w tym, e takich redniakw jest cae mnstwo. Popularno nie rozkada si na wzr piramidy, raczej w dolnej czci rozdyma
si niczym gruszka. Najmniej popularnych osb jest raczej niewiele
(jak mi si wydaje, bylimy jedynym stolikiem klasy D na naszej stowkowej mapie). Przez to ludzi chccych polowa na mzgowcw
jest o wiele wicej ni samych mzgowcw.
Tak jak mona zdobywa punkty, odcinajc si od niepopularnych
dzieciakw, tak samo zanadto zbliajc si do nich mona punkty
straci. Pewna pani powiedziaa mi, e w liceum lubia mzgowcw,
ale baa si, e kto j zobaczy podczas rozmowy z nimi. Gdyby tak
si stao, inne dziewczta zaczyby si z niej naigrawa. Niepopularno jest chorob zaraliw. Dzieciaki bdce zbyt w porzdku, eby
znca si nad mzgowcami, i tak bd staray si unika ich towarzystwa w samoobronie.
Nie ma wic nic dziwnego w tym, e inteligentne dzieciaki zwykle s nieszczliwe w gimnazjum i liceum. Maj inne zainteresowania, ktrych uprawianie pozostawia im niewiele czasu, aby powica go na gonitw za popularnoci, a skoro w szkole obowizuje
zasada jeste z nami lub przeciwko nam, staj si celem ataku
wszystkich pozostaych uczniw. I, co dziwne, ten koszmarny scenariusz jest prowokowany przez sam sytuacj, nie ma w nim adnej
celowej zoliwoci.
Dla mnie najgorszym dowiadczeniem byo gimnazjum, gdzie kultura nastolatkw bya nowa i bezlitosna, a specjalizacja, ktra pniej
stopniowo wyizolowuje bystrzejsze dzieci, dopiero si rozpoczynaa.
Zgadza si ze mn niemal kady, z kim na ten temat rozmawiam: na
samo dno spada si gdzie pomidzy jedenastym a czternastym rokiem ycia.

18

HAKERZY

I MALARZE.

WIELKIE

IDEE ERY KOMPUTERW

W naszej szkole przypado to na sm klas, w ktrej skoczyem

lat dwanacie. Tego roku miaa miejsce chwilowa sensacja, kiedy to
jedna z naszych nauczycielek przypadkiem podsuchaa rozmow
grupki dziewczt czekajcych na szkolny autobus i bya tak zszokowana tym, co usyszaa, e nastpnego dnia powicia ca lekcj na
elokwentny apel, ebymy nie byli dla siebie tak okrutni.
Oczywicie, apel nie przynis adnego zauwaalnego rezultatu.
Tym, co mnie wtedy uderzyo, by fakt jej zaskoczenia. Czy to znaczyo, e nie miaa adnego pojcia o tym, w jaki sposb ze sob rozmawiamy? Czy to znaczyo, e to nie jest rzecz najnormalniejsza w wiecie?
Wane jest uwiadomienie sobie, e nie. Doroli nie wiedz, jak
dzieci s traktowane przez inne dzieci. Wiedz, teoretycznie, e dzieci
s dla siebie niewiarygodnie okrutne, tak samo jak my teoretycznie
wiemy, e w krajach Trzeciego wiata ludzie s brutalnie torturowani.
Ale w obydwch przypadkach ludzie nie lubi trwa przy tej przygnbiajcej prawdzie i nie dostrzegaj dowodw na zncanie si w konkretnych przypadkach, chyba e tych dowodw aktywnie szukaj.
Nauczyciele w pastwowych szkoach maj do spenienia podobn funkcj, jak stranicy w wizieniach. Gwnym zadaniem stranikw jest zatrzymanie winiw tam, gdzie powinni si znajdowa.
Maj te ich karmi i, o ile to moliwe, dopilnowa, by nie pozabijali si nawzajem. Poza tym chc mie z winiami do czynienia tak
mao, jak to tylko moliwe, wic zezwalaj im na stworzenie takiej
spoecznoci, jaka im si ywnie podoba. Z tego, co czytaem, spoeczno tworzona przez winiw jest skrzywiona, brutalna i wszechogarniajca, a znalezienie si na jej nizinach wcale nie jest zabawne.
W oglnym zarysie dokadnie tak samo wygldao to w szkoach,
do ktrych chodziem. Najwaniejsz rzecz byo zatrzymanie nas
tam, gdzie byo nasze miejsce. Jeli to respektowalimy, pracownicy
nas karmili, nie dopuszczali do nadmiernego stosowania przemocy
i czynili jakie tam starania, by nas czego nauczy. Ale poza tym nie
chcieli mie z dzieciakami zbyt duo do czynienia. I tak jak w przypadku winiw, stworzona przez nas spoeczno bya barbarzyska.
Dlaczego prawdziwy wiat jest bardziej gocinny dla mzgowcw?
Na pierwszy rzut oka moe si wydawa, e odpowied jest prosta:
prawdziwy wiat zamieszkuj ludzie doroli, ktrzy po prostu s
zbyt dojrzali, by si znca nad sob wzajemnie. Ale ja nie uwaam,

DLACZEGO

MZGOWCY NIE S POPULARNI?

19

aby tak byo w istocie. Doroli w wizieniach zncaj si nad sabszymi z ca bezwzgldnoci. Podobnie czyni to panie z wyszych
sfer. W niektrych czciach Manhattanu ycie kobiet wyglda tak,
jakby byo kontynuacj szkoy redniej: pene jest identycznych drobnych intryg.
Myl, e w prawdziwym wiecie wane jest nie to, e jest zamieszkay przez dojrzaych dorosych, ale e jest bardzo duy, a uczynki
ludzi maj prawdziwe efekty. To wanie tego brakuje w szkoach,
wizieniach i koteriach. Mieszkacy tych wszystkich wiatw s uwizieni w maych bakach, w ktrych adne ich dziaanie nie bdzie
miao efektu widocznego poza ich malek spoecznoci. W naturalny
sposb te spoecznoci staczaj si w otcha barbarzystwa. Nie
speniaj adnej funkcji, dla ktrej mogyby istnie w obecnej formie.
Gdy Twoje uczynki maj prawdziwe efekty, nie wystarczy ju
wszystkim si podoba. Teraz zaczyna by wane poznawanie poprawnych odpowiedzi i tu wanie pokazuje si przewaga mzgowcw.
Oczywicie, na myl od razu przychodzi Bill Gates. Cho jest znany
z tego, e brak mu ogady, potrafi udziela poprawnych odpowiedzi,
przynajmniej jeli liczy ich wyniki w dochodach jego firmy.
Drug rzecz, charakterystyczn dla prawdziwego wiata jest to,
e jest on o wiele wikszy. W wystarczajco duym zbiorze nawet najskromniejsza mniejszo moe osign mas krytyczn, jeli zbierze
si razem. W prawdziwym wiecie mzgowcy zbieraj si w okrelonych
miejscach i tworz swoje wasne spoecznoci, w ktrych najwaniejsza
jest inteligencja. Czasami nawet przybiera to przejaskrawione formy:
bywa, zwaszcza na wydziaach nauk cisych szk wyszych, e mzgowcy z premedytacj wyolbrzymiaj swoje dziwactwa, aby wyda
si bystrzejszymi, ni s w istocie. John Nash tak podziwia Norberta
Wienera, e przej jego nawyk dotykania ciany podczas wdrwki
korytarzem.
Kiedy byem trzynastolatkiem, wikszo mojej wiedzy o wiecie pochodzia z obserwowania otaczajcych mnie spraw. Ten may, spaczony
wiat, w ktrym ylimy, by jak wtedy mylaem moim wiatem.
wiat wydawa si okrutny oraz nudny i wcale nie jestem pewien, co
byo gorsze.
Poniewa nie pasowaem do tego wiata, mylaem, e to ze mn
musi by co nie tak. Nie rozumiaem, e powodem, dla ktrego my,
mzgowcy, nie pasujemy do otoczenia, jest fakt, e pod wieloma

20

HAKERZY

I MALARZE.

WIELKIE

IDEE ERY KOMPUTERW

wzgldami jestemy o krok do przodu przed innymi. Rozmylalimy

ju nad sprawami, ktre liczyy si w prawdziwym wiecie, zamiast
powica czas na pracochonn, ale do bezsensown gr, ktra fascynowaa innych.
Bylimy odrobin tacy, jak dorosy, ktrego by kto cofn do
szkoy redniej. Nie wiedziaby, jak ma si ubiera, jakiej powinien
sucha muzyki, jakiego uywa argonu. Inne dzieciaki patrzyyby
na niego jak na przybysza z kosmosu. Rzecz w tym, e taki dorosy
wiedziaby wystarczajco duo, eby nie przejmowa si opini rwienikw. My nie mielimy takiej pewnoci siebie.
Wielu ludzi zdaje si uwaa, e dobrze jest bystre dzieciaki
w pewnym okresie ich ycia na si zmiesza z normalnymi dziemi. By moe. Ale przynajmniej w niektrych przypadkach powodem, dla ktrego mzgowcy odstawali od reszty, byo to, e ta reszta
zachowywaa si jak wariaci. Pamitam, jak siedziaem na trybunach
podczas przerwy meczu w moim liceum, patrzc, jak majoretka rzuca maskotk przeciwnej druyny publice, by ta rozerwaa j na strzpy.
Czuem si jak odkrywca obserwujcy dziwaczny plemienny rytua.
Gdybym mg przenie si w czasie i udzieli trzynastoletniemu
mnie jakiej rady, najwaniejsz rzecz, ktr bym mu powiedzia, to
eby podnis gow i rozejrza si dookoa. Wtedy tak naprawd nie
dostrzegaem, e wiat, w ktrym ylimy, by sztuczny jak Twinkie2.
Nie tylko szkoa, cae miasto. Po co ludzie przenosz si na przedmiecia? eby mie dzieci! Nic dziwnego wic, e przedmiecia wydaway mi si takie nudne i sterylne. Caa nasza okolica bya jedn
wielk ochronk, sztucznym miastem stworzonym specjalnie na potrzeby wychowania potomstwa.
Tam, gdzie dorastaem, zdawao si, e nie ma dokd i i nie ma
co robi. I nie by to przypadek. Przedmiecia s wiadomie zaprojektowane tak, by byy odcite od wiata zewntrznego, bo w nim znajduj si rzeczy, ktre mogyby zagrozi dzieciom.
Jeli chodzi o szkoy, byy one po prostu zagrodami sucymi
w tym sztucznym wiecie do trzymania dzieci. Oficjaln funkcj
szkoy jest nauczanie dzieci. W rzeczywistoci ich gwna funkcja po2

Produkowane przemysowo ciastko, znane z tego, e naszpikowane jest

polepszaczami i konserwantami przyp. tum.

DLACZEGO

MZGOWCY NIE S POPULARNI?

21

lega na trzymaniu dzieci zamknitych w jednym miejscu przez lwi

cz dnia, tak eby doroli mieli czas na swoje sprawy. Nie mam zreszt nic przeciwko temu: w wyspecjalizowanej spoecznoci przemysowej dzieci bez nadzoru to recepta na katastrof.
To, co mnie martwi, to nie fakt, e dzieci s trzymane w zamkniciu, ale po pierwsze to, e ich si o tym nie informuje, a po
drugie, e w ich wizieniach wadz sprawuj gwnie rwienicy.
Dzieci s skazywane na sze lat, podczas ktrych bd musiay
uczy si na pami masy nieistotnych faktw w wiecie rzdzonym
przez kast osikw biegajcych za pik do futbolu amerykaskiego,
tak jakby to byo co zupenie normalnego. A jeli narzekaj na ten
surrealistyczny koktajl, zostaj napitnowane jako niepotrafice
wspy z rwienikami.
ycie w tym skrzywionym wiecie jest dla dzieciakw stresujce. Nie
tylko dla mzgowcw. Jak w kadej wojnie, straty ponosz nawet
zwycizcy.
Doroli nie mog nie dostrzega tego, e dzieci s drczone. Dlaczego wic czego z tym nie zrobi? Bo win za t sytuacj obarczaj
okres dojrzewania. Doroli powtarzaj sobie, e wszystkiemu winne
s te nowe, okropne zwizki chemiczne, hormony, ktre kr teraz
w krwioobiegu ich dzieci i stawiaj wszystko na gowie, sprawiajc, e
czuj si one nieszczliwe. System dziaa tak, jak naley: to, e dzieci
w okresie dojrzewania przeywaj kryzys, jest rzecz nieuniknion.
Ta koncepcja jest tak wiarygodna, e nawet same nastolatki w ni
wierz, co pewnie zreszt nie poprawia sytuacji. Kto, kto uwaa, e jego
stopy bol same z siebie, nie zacznie si zastanawia nad tym, e by
moe nosi za ciasne buty.
Mnie samego nie przekonuje teoria, jakoby trzynastoletnie dzieci
miay same z siebie nie po kolei w gowie. Jeli to jest sprawa fizjologii, rzecz powinna by powszechna. Czy mongolscy nomadzi w wieku
trzynastu lat to nihilici? Zaczytywaem si w ksikach historycznych,
ale nigdzie nie znalazem adnych przesanek na to, aby to pono
uniwersalne zjawisko wystpowao przed dwudziestym wiekiem. Nastoletni uczniowie w epoce renesansu wydaj si weseli i gorliwi. Oczywicie, robili sobie nawzajem kaway i wdawali si w bjki (nos Michaa
Anioa zosta zamany przez jakiego osika), ale mieli poukadane
w gowach.

22

HAKERZY

I MALARZE.

WIELKIE

IDEE ERY KOMPUTERW

O ile jestem w stanie to stwierdzi, koncepcja nastolatka roznoszonego przez hormony ma duo wsplnego z przedmieciami. Nie
uwaam, aby to byo przypadkowe. Myl, e nastolatki wariuj przez
ycie, jakie s zmuszone prowadzi. Nastoletni terminatorzy w epoce renesansu biegali po pracowni jak gocze psy. Dzisiejsze nastolatki s neurotycznymi kanapowcami. Takie same problemy z wasn psychik maj te wszyscy ludzie, ktrzy nie maj si czym zaj.
W czasach, gdy chodziem do szkoy, samobjstwo byo wrd bystrych
dzieciakw codziennym tematem rozmw. Nikt z moich znajomych
si nie zabi, ale kilkoro planowao, a niektrzy mogli nawet sprbowa. Ale w wikszoci przypadkw to bya tylko poza. Tak jak inne
nastolatki uwielbialimy dramatyzm, a samobjstwo wydawao si
nadzwyczaj dramatyczne. Jednak w jakiej mierze za takie myli odpowiada fakt, e nasze ycie w tym okresie byo naprawd beznadziejne.
Zncanie si rwienikw nad nami byo tylko czci problemu.
Innym problemem, cakiem moliwe, e nawet bardziej dotkliwym,
byo to, e nie moglimy robi nic poytecznego. Ludzie lubi pracowa: w wikszej czci wiata to wanie praca okrela czowieka.
A caa praca, jak moglimy wykonywa, bya bezsensowna albo tak
nam si wtedy wydawaa.
W najlepszym przypadku nasza praca bya jedynie wprawk do
pracy, ktr mielimy szans wykonywa w dalekiej przyszoci, tak
dalekiej, e nawet nie bardzo wiedzielimy, do czego si wprawiamy.
Czciej wygldao to na wczeniej przez kogo ustalone bramki do
zaliczenia, sowa bez znaczenia, przygotowane gwnie pod ktem
testw. (Trzy gwne przyczyny Wojny Secesyjnej to... Test: wymie trzy gwne przyczyny Wojny Secesyjnej).
Na domiar zego nie mona byo si z tego wypisa. Doroli
uzgodnili midzy sob, e tak wanie ma wyglda droga na studia.
Jedynym sposobem na wyrwanie si z tej pustej egzystencji byo zaakceptowanie jej.
Dawniej nastolatki peniy znacznie aktywniejsz rol w spoeczestwie. W czasach przed rewolucj przemysow wszystkie si przyuczay do jakiego zajcia, czy to w sklepach, czy na polach, czy te
na okrtach wojennych. Nie pozostawiano ich samym sobie, by same
tworzyy swoj spoeczno. Byy niepenoprawnymi czonkami spoecznoci dorosych.

DLACZEGO

MZGOWCY NIE S POPULARNI?

23

Nastolatki zdaway si wtedy bardziej powaa dorosych, bo widziay w nich ekspertw w dziedzinach, ktre usioway zgbi. Dzi
dzieci niespecjalnie wyobraaj sobie, co te robi ich rodzice zamknici w odlegych biurach i nie widz adnego zwizku (zreszt zwizek
ten w rzeczy samej jest symboliczny) pomidzy tym, czego ucz si
w szkole, a tym, co bd robiy, gdy dorosn.
A poniewa nastolatki bardziej szanoway dorosych, doroli
mieli w nich wiksz wyrk. Po kilku latach nauki terminator mg
by dla mistrza du pomoc. Nawet najbardziej smarkaty ucze
mg si przysuy, biegajc z wiadomociami lub sprztajc warsztat.
Dzi nastolatki s dla dorosych generalnie bezuyteczne. W biurze
tylko by przeszkadzay. S wic po drodze do pracy zostawiane w szkole, tak jak psy zostawia si w hotelach dla zwierzt podczas wyjazdu
na weekend.
Dlaczego do tego doszo? Tu stajemy przed nieatw kwesti. Przyczyn tego problemu jest to samo, co przyczynia si do wielu innych
problemw, z ktrymi musimy si boryka w naszych czasach: specjalizacja. W miar, jak wykonywana praca wymaga coraz wikszej
specjalizacji, trzeba si do niej coraz duej przyucza. W czasach
przed rewolucj przemysow nastolatki zaczynay pracowa najpniej w czternastym roku ycia. Dzieci na wsi, gdzie ya wikszo
ludzi, zaczynay o wiele wczeniej. W dzisiejszych czasach modzi
ludzie, ktrzy zdecyduj si na wysze wyksztacenie, nie zaczynaj
pracowa na penym etacie przed 21 czy 22 rokiem ycia. W niektrych specjalizacjach, na przykad w medycynie lub tam, gdzie jest
wymagany doktorat, nauka koczy si dopiero koo trzydziestki.
Dzisiejsze nastolatki s bezuyteczne, przydaj si jedynie w charakterze taniej siy roboczej w barach szybkiej obsugi, ktre zreszt
na wykorzystaniu tego faktu zbudoway swoj struktur organizacyjn.
W niemal kadej innej pracy zatrudnienie nastolatka byoby cakowicie nieopacalne. Ale dzieci nie mona te zostawia bez nadzoru.
Kto musi ich pilnowa, a najbardziej ekonomicznym sposobem na
osignicie tego celu jest zebranie dzieci razem w jednym miejscu.
Tam, gdzie garstka dorosych bdzie w stanie nad nimi czuwa.
Jeli zatrzyma si w tym punkcie, to obraz, ktry wyania si nam
z tego opisu, przypomina ni mniej ni wicej tylko wizienie, z t
rnic, e czynne przez cz doby. Problem w tym, e wiele szk
wanie w tym miejscu si zatrzymuje. Ustawow funkcj szk jest

24

HAKERZY

I MALARZE.

WIELKIE

IDEE ERY KOMPUTERW

ksztacenie dzieci. Ale nie ma adnego zewntrznego nacisku, by

szkoy ksztaciy dobrze. Dlatego te wiele szk radzi sobie z t funkcj tak nieudolnie, e dzieci nie traktuj tego powanie nawet te bystre dzieci. Przez wikszo czasu spdzonego w szkole powtarzalimy
wyuczon rutyn i mam tu na myli zarwno uczniw, jak i nauczycieli.
W liceum uczylimy si francuskiego i mielimy przeczyta w oryginale Ndznikw Wiktora Hugo. Nie sdz, aby ktrekolwiek z nas
znao jzyk wystarczajco dobrze, by poradzi sobie z t opas ksig. Podobnie jak reszta klasy, zapoznaem si tylko z brykiem Cliffs
Notes. Gdy dostalimy test dotyczcy ksiki, zauwayem, e pytania brzmi troch dziwnie. Byy pene dugich sw, ktrych nasz
nauczyciel by nie uy. Skd si wziy te pytania? Okazao si, e te
z publikacji Cliffs Notes. Nauczyciel te si nimi podpiera. Wszyscy, zupenie wszyscy po prostu udawalimy.
Z ca pewnoci w szkoach pastwowych ucz te znakomici
nauczyciele. Energiczno i wyobrania pana Mihalko, ktry uczy
mnie w czwartej klasie, sprawiy, e jego uczniowie bd wspominali
lekcje jeszcze po trzydziestu latach. Ale nauczyciele tacy jak on s tylko jednostkami walczcymi na przekr wszystkiemu. Nie s w stanie
naprawi systemu.
Niemal w kadej grupie ludzi powstaje hierarchia. Gdy w prawdziwym
wiecie doroli ludzie organizuj si w grupy, czyni to zwykle w celu
wykonania jakiego wsplnego zadania, a przywdcami takich grup
staj si zwykle ci, ktrzy s najlepsi w tym, czym zajmuje si grupa.
Problemem wikszoci szk jest to, e nie ma w nich adnych wsplnych zada. Ale bez hierarchii oby si nie mona. Dlatego te dzieci
buduj j z niczego.
Mamy okrelenie na to, co si dzieje, gdy trzeba ustali hierarchi,
nie majc adnych rozsdnych kryteriw. Mwimy, e sytuacja wynaturzya si w konkurs popularnoci. I dokadnie to zjawisko ma
miejsce w wikszoci amerykaskich szk. Pozycja poszczeglnych
osb, zamiast by ustalana na podstawie jakich prawdziwych kryteriw, zaley gwnie od umiejtnoci podwyszania tej pozycji. Niczym na dworze Ludwika XIV. Nie ma adnego z zagroenia z zewntrz, wic dzieciaki postrzegaj siebie nawzajem jako zagroenie.
Tam, gdzie istnieje jakie prawdziwe kryterium przydatnoci,
znalezienie si na samym dole hierarchii nie jest a tak dokuczliwe.

DLACZEGO

MZGOWCY NIE S POPULARNI?

25

Nowicjusz w zespole pikarskim nie posiada umiejtnoci weterana

ma nadzieje pewnego dnia sta si taki jak on i cieszy si, e bdzie
mia szanse uczy si od niego. Z kolei weteran moe w tej sytuacji
czu co w rodzaju noblesse oblige. A co najwaniejsze, status czonkw
takiej grupy jest zaleny od tego, jak radz sobie postawieni twarz
w twarz z przeciwnikiem, a nie od tego, jak dobrze potrafi pi si
w gr po cudzych plecach.
Hierarchie dworskie to zupenie inna sprawa. W tym typie spoecznoci kada nowa osoba jest z miejsca deprecjonowana. Nie ma
ani podziwu u tych na dole, ani adnej noblesse oblige u tych na grze. Jedyna zasada to zabij lub zostaniesz zabity.
Wanie taki rodzaj spoecznoci wytwarza si w amerykaskich
szkoach ponadpodstawowych. A dzieje si tak dlatego, e szkoy te
nie su adnemu innemu celowi, jak tylko gromadzeniu dzieciakw
w jednym miejscu na okrelon liczb godzin dziennie. To, czego
wtedy nie rozumiaem, a tak naprawd zrozumiaem dopiero niedawno, to fakt, e dwa koszmary szkolnego ycia okruciestwo i nuda maj wsplne rdo.
Ndza amerykaskich szk pastwowych przynosi wiksze szkody ni
tylko unieszczliwianie dzieci na sze lat. Rodzi skonno do buntu, czynnie odwodzc dzieciaki od nauki potrzebnych umiejtnoci.
W moim przypadku, podobnie jak pewnie w przypadku wielu
mzgowcw, musiay min cae lata od ukoczenia liceum, ebym
zdoa zmusi si do przeczytania ktrej ze szkolnych lektur. I straciem wicej ni tylko ksiki. Nie ufaem sowom charakter i prawo, bo doroli doszcztnie mi je obrzydzili. W takim kontekcie,
w jakim byy wtedy uywane, sowa te oznaczay jedno i to samo:
posuszestwo. Dzieciaki chwalone za pielgnowanie tych cech w najlepszym przypadku byy tpymi kujonami, a w najgorszym obrzydliwymi kapusiami. Jeli charakter i prawo na tym miay polega, nie
chciaem mie z nimi nic wsplnego.
Sowem, ktre rozumiaem najbardziej opacznie, by wyraz
takt. Uywany przez dorosych zdawa si znaczy tyle, co siedzenie
cicho. Z gry zaoyem, e angielskie tact pochodzi od sw tacit
(milczcy) i taciturn (maomwny) i e dosownie chodzi o zatrzymywanie swoich pogldw dla siebie. Poprzysigem sobie, e nigdy
nie bd taktowny nigdy nie pozwol nikomu zamkn sobie ust.

26

HAKERZY

I MALARZE.

WIELKIE

IDEE ERY KOMPUTERW

Tymczasem sowo takt pochodzi od aciskiego tactus oznaczajcego dotyk i by taktownym znaczy tyle, co by delikatnym. Taktowny to przeciwiestwo grubiaskiego. Nie sdz, aby zrozumia t
rnic, zanim trafiem na uczelni.
Mzgowcy nie s jedynymi przegranymi w szkolnym wycigu szczurw
biegncych po popularno. Mzgowcy s niepopularni, bo nie potrafi dla popularnoci powici wystarczajco duo. S te inne dzieciaki, ktre wiadomie nie bior w tym udziau, tak bardzo s zdegustowane ca t szopk.
Nastolatki, nawet buntownicze, nie lubi by same, wic gdy dzieciaki wypisuj si z systemu, zwykle czyni to grupowo. W szkoach,
do ktrych chodziem, istot buntu byo uywanie narkotykw, najczciej marihuany. Dzieciaki z tego szczepu nosiy czarne koszulki
z nazwami zespow i nazywalimy je odlotowcami.
Odlotowcy i mzgowcy byli w sojuszu, pomidzy tymi dwiema
grupami byo wiele podobiestw. Odlotowcy byli z reguy bystrzejsi
ni inne dzieciaki, cho nauka nigdy nie bya (a przynajmniej nie
zdawaa si by) istotn wartoci szczepow. Ja sam byem bardziej
mzgowcem, ale przyjaniem si z wieloma odlotowcami.
Dla zadzierzgnicia wizi midzy sob, przynajmniej z pocztku,
odlotowcy uywali narkotykw. To byo co, co mona byo robi
wsplnie, a poniewa narkotyki byy nielegalne, peniy rol wsplnego
sztandaru buntu.
Nie twierdz tu, e kiepskie szkoy s jedynym powodem, dla ktrego dzieciaki zaczynaj mie kopoty z narkotykami. Po jakim czasie
narkotyki staj si celem samym w sobie. Nie ulega te wtpliwoci,
e dla niektrych odlotowcw narkotyki byy ucieczk od problemw na przykad rodzinnych. Ale przynajmniej w mojej szkole
powodem, dla ktrego wikszo dzieciakw sigaa po narkotyki,
bya ch buntu. Czternastolatki nie zaczynaj pali trawy dlatego,
e kto im powiedzia, e to pomoe im uciec od problemw. Sigaj
po ni, bo chc wstpi do innego szczepu.
Ze rzdy sprzyjaj buntom to nie jest nowa teoria. I pomimo
tego wadze cay czas dziaaj tak, jakby powodem problemu byy jedynie narkotyki.

DLACZEGO

MZGOWCY NIE S POPULARNI?

27

Prawdziwym problemem jest pustota szkolnego ycia. Zanim doroli

tego nie zrozumiej, nie uda si nic zrobi. Doroli, ktrzy maj szans
zrozumie to najszybciej, to ci, ktrzy sami byli w szkole mzgowcami.
Czy chciaby, eby Twoje dziecko byo w smej klasie rwnie nieszczliwe jak Ty? Ja bym nie chcia. C, czy w takim razie istnieje
cokolwiek, co moglibymy zrobi dla naprawienia tej chorej sytuacji?
Niemale na pewno tak. W aktualnym systemie nie ma nic, co byoby
absolutnie niezbdne. Utrzymujemy go gwnie z przyzwyczajenia3.
Doroli jednak s wiecznie zajci. Pojawienie si na szkolnej sztuce
to jedna rzecz. Podjcie prby zreformowania szkolnej biurokracji
to rzecz zupenie inna. Moe garstka ludzi ma do chci i energii,
eby co zmieni. Podejrzewam, e najtrudniejsze bdzie przekonanie
si, e mona co zmieni.
Mzgowcy, ktrzy wci chodz do szkoy, nie powinni raczej
czeka z niecierpliwoci. By moe pewnego dnia oddzia cikozbrojnych dorosych w helikopterach pojawi si z odsiecz, ale to pewnie jeszcze nie w tym miesicu. Kada dorana poprawa sytuacji mzgowcw na dzie dzisiejszy ley w rkach ich samych.
Ju samo zrozumienie caej sytuacji powinno uatwi jej znoszenie. Mzgowcy nie s przegrani. Oni po prostu graj w zupenie inn
gr, gr o wiele podobniejsza do tej, w ktr gra si w prawdziwym
wiecie. Doroli zdaj sobie z tego spraw. Trudno dzi znale dorosego, ktry odnis sukces, a ktry by nie twierdzi, e w liceum by
mzgowcem.
Wane jest, by mzgowcy zrozumieli te, e szkoa nie jest yciem.
Szkoa to dziwaczny, sztuczny twr, na wp sterylny, na wp dziki.
Jest wszechogarniajca jak ycie, ale nie jest prawdziwa. To tylko stan
przejciowy jeli podniesiesz wzrok, moesz wyjrze poza ni,
wci do niej uczszczajc.
3

Jak wic naprawi szkoy? Kluczem do odpowiedzi na to pytanie moe by szkolnictwo

wysze. Gdy trafiasz na (dobry) uniwersytet, wikszo problemw, ktre tu opisaem,
znika jak kamfora. Rozwizanie mona wic znale, zadajc po prostu pytanie:
W jaki sposb sprawi, by ycie nastoletnich mzgowcw bardziej przypominao
ycie na uniwersytecie?
Nauka w domu moe by rozwizaniem prowizorycznym, ale raczej nie jest
rozwizaniem optymalnym. Dlaczego rodzice nie ucz dzieci w domu przez cay
okres edukacji, cznie ze studiami? Bo studia daj moliwoci, ktrych nauka
w domu da nie moe? Liceum te mogoby dawa takie moliwoci, gdyby byo
zorganizowane w przemylany sposb.

28

HAKERZY

I MALARZE.

WIELKIE

IDEE ERY KOMPUTERW

Jeli nastolatkowi ycie wydaje si koszmarem, nie dzieje si tak

dlatego, e hormony zamieniaj go w potwora (jak uwaaj niektrzy
rodzice), ani te dlatego, e naprawd jest straszne (w co wierzy mody
czowiek). Spowodowane jest to tym, e doroli, ktrzy nie maj z dzieciaka adnego poytku w sensie ekonomicznym, zostawili go w szkol
na par lat bez adnego wanego zadania do zrobienia. ycie w dowolnej spoecznoci tego rodzaju musiaoby by okropne. Odpowiedzi
na pytanie, dlaczego nastolatki s nieszczliwe, nie trzeba daleko
szuka. Odpowied jest tutaj.
Powiedziaem w tym eseju kilka trudnych rzeczy, ale w rzeczywistoci myl znajdujca si na samym dole jest optymistyczna pewne
problemy traktowane przez nas jako nieuniknione mona rozwiza. Nastolatki wcale nie musz by nieszczliwymi potworami. Ta
wiadomo powinna ucieszy zarwno dzieci, jak i dorosych.