Pawe Kouchowski

Laboratorium Dachw Zielonych

DACHY ZIELONE
Cz. 4. Strach i pokusa czy, jak i za ile zbudowa dach zielony?
Kady z nas po powrocie z wakacji odczuwa dyskomfort wchodzc na betonowe osiedle bez zieleni, wody, awek, piaskownic. Miasto wcale nie musi tak wyglda. Dziki oglnie dostpnym technologiom betonow dungl mona zmieni w przyjazne rodowisko przyrodnicze. Badania rynku nieruchomoci wskazuj, e ziele w otoczeniu jest jedn z cech wpywajcych na decyzj o zakupie mieszkania. Nowe osiedla s tak budowane, aby to oczekiwanie speni. Co mog jednak zrobi mieszkacy osiedli zaprojektowanych w czasach, gdy ziele traktowano jako zbdny element urbanistycznej przestrzeni? Tymczasem zazieleni mona waciwie wszystko: dachy, tarasy, garae i ciany, granic jest nasza wyobrania i moliwoci finansowe oraz lk przed nowym i nieznanym. Gwnym zadaniem warstw dachu zielonego jest waciwe gospodarowanie wod z jednej strony dach zielony musi gromadzi odpowiedni ilo wody dla wegetacji rolin, z drugiej odprowadza jej nadmiar. Nawet najprostszy ukad dachu zielonego wymaga zabezpieczenia konstrukcji przed wod i wilgoci, czyli uoenia szczelnej warstwy hydroizolacji. Podstawowym warunkiem powodzenia jest odpowiednia jako materiau, jego odporno na przerastanie korzeni i kwasy humusowe. W przypadku hydroizolacji nieodpornej na przerastanie korzeni naley koniecznie zastosowa folie przeciwkorzenne. O szczelnoci za decyduj gwnie starannie wykonane obrbki i dylatacje. Bezpieczny rodzaj hydroizolacji stanowi: izolacja bezpowokowa, wykonywana w trakcie wznoszenia konstrukcji poprzez zastosowanie specjalnych tam w strukturze betonu (tzw. biaa wanna); izolacja z pap termozgrzewalnych modyfikowanych dwu- lub trzywarstwowa, zgodnie z zaleceniami dotyczcymi wykonywania dachw paskich; izolacja z zastosowaniem kauczukw modyfikowanych (EPDM), charakteryzujca si bardzo du elastycznoci nawet w niskich temperaturach; izolacja z folii zgrzewanych typu PVC i HDPE. Budujc dach zielony naley zapewni rwnie waciw izolacj termiczn budynku. W zalenoci od potrzeb stosowane s dwa systemy: dach ocieplony wykonywany poprzez zastosowanie termoizolacji zabezpieczonej hydroizolacj, dach odwrcony wykonywany metod ukadania termoizolacji na ju zaizolowanym stropie lub dachu, o ktrych pisalimy w czci 2 (nr 11/2008). Waciw gospodark wodn na dachu zielonym zapewniaj drenae poczwszy od prostych rozwiza w postaci drenau wirowego, po bardziej zoone ukady zbudowane z toczonych mat polipropylenowych. Ich podstawowym zadaniem jest umoliwienie odprowadzenia nadwyki wody w czasie silnych opadw atmosferycznych, a nowoczesne systemy umoliwiaj take jej magazynowanie, zabezpieczajc warstwy glebowe przed przesychaniem. Idealny dach zielony to system gromadzcy od 60 do 90% wody opadowej w celu zapewnienia wegetacji rolin. Naley

Strach
Dachw zielonych czsto boimy si. Chocia idea takiej zabudowy wydaje si pocigajca, nie brak na rynku przykadw ich nieprawidowego wykonania. Sprawiaj one, e do zbudowania ogrodu na dachu zdecydowanie trudniej przekona uytkownikw, ktrzy lkaj si przeciekw, zawilgocenia, kosztw zaoenia i utrzymania. Tymczasem strach powinien by pomocny w doborze bezpiecznej technologii materiaowej. Naley pamita, e dach zielony jest odrbn inwestycj, ktra wymaga dokadnego oszacowania kosztw dostosowanych do oczekiwa i potrzeb, precyzji wykonania oraz waciwej pielgnacji i utrzymania.

Jak to dziaa, czyli jak si pozby strachu?

Zadaniem dachu zielonego jest odtworzenie naturalnych warunkw potrzebnych do wegetacji rolin, w ograniczonej, specjalnie zaprojektowanej przestrzeni. Dachy zielone mona zakada na kadej konstrukcji na wibach drewnianych, stalowych konstrukcjach halowych oraz stropach elbetowych. Naley jednak pamita, e woda i nieg obciaj konstrukcj, za metr kwadratowy samego ukadu technicznego way od 40 do 800 kilogramw, konieczne jest zatem przewidywanie i zastosowanie odpowiednich rozwiza systemowych. Aby dach zielony dziaa prawidowo, wymagane jest zastosowanie rnych warstw technicznych od najprostszych rozwiza zoonych z trzech-czterech warstw, a po skomplikowane wielowarstwowe ukady typowe dla duych zaoe ogrodowych z przestrzeni uytkow. ADMINISTRATOR 1/2009

stosowa elementy drenaowe o okrelonej wysokoci i pojemnoci wodnej oraz zdolnoci dyfuzji z warstw termoizolacji, czyli posiadajce odpowiedni perforacj. Pamitajmy, e drena ze wirw pukanych nie gromadzi wody, a ponadto silnie obcia konstrukcj dachu (warstwa wiru drenaowego gruboci 5 cm to dodatkowe 100 kg na kady metr kwadratowy dachu). Woda pynca w ukadzie drenaowym dachu zielonego musi zosta bezpiecznie z niego odprowadzona. Zapewnia to system odwodnienia w postaci orynnowania, wpustw attykowych i wpustw powierzchniowych. Ich dobr i umiejscowienie jest zasadniczym warunkiem zabezpieczenia przeciwpowodziowego. Naley te pamita o pozostawieniu staego dostpu do elementw odwodnienia w celu ich czyszczenia i konserwacji.

gleby substraty dachowe musz posiada okrelone parametry fizyczne wodoprzepuszczalno, pojemno powietrzn i wodn, nasikliwo, wag oraz zagszczalno. Parametry te zapewniaj mieszanki lekkich kruszyw o wysokiej nasikliwoci, jak keramzyty, kruszywo ceglane i skay wulkaniczne. Substrat nie moe zawiera bardzo drobnych frakcji, ktre w trakcie wypukiwania zamykaj pory geowknin filtracyjnych niszczc je bezpowrotnie. Skadnikami organicznymi substratw dachowych s zazwyczaj torfy, czarnoziem kowy i komposty. W zalenoci od wymaga sadzonych na dachu rolin naley zapewni odpowiednie cechy chemiczne substratw, takie jak poziom pH, zawarto soli, skadnikw mineralnych i odywczych. Podobnie jak w kadym ogrodzie naley pamita o ich nawoeniu. Zastosowanie niewaciwych substratw moe spowodowa nieodwracalne straty wysychanie, gnicie, niedotlenienie oraz choroby rolin.

Rysunek 1. Warstwy techniczne dachu ekstensywnego (pod nasadzenia typu rozchodniki)

Niezbdnym elementem w ukadzie warstw technicznych dachu zielonego s geowkniny wykonane z tworzyw sztucznych odpornych na stae przebywanie w gruncie. Geowkniny peni cztery podstawowe funkcje ochronn, separacyjn, magazynujc i filtracyjn. Chroni warstw hydroizolacji przed uszkodzeniami mechanicznymi wynikajcymi z obcienia warstwami gleby lub wiru, dodatkowo te zabezpieczaj j przed uszkodzeniami w trakcie budowy i uytkowania. Utrzymuj, czyli separuj warstwy glebowe nie dopuszczajc do przemieszczania si substratu do warstwy drenau i odwodnie. Z uwagi na charakterystyczn struktur zatrzymuj i gromadz take wod opadow suc jako wsparcie dla systemu drenau. Najwaniejsz jednak funkcj geowkniny jest filtracja, czyli przepuszczanie wody opadowej do warstwy drenaowej. W zalenoci od miejsca zastosowania i funkcji, znaczenia nabieraj rne parametry geowknin w przypadku ochrony istotna jest odporno na przebicie i rozciganie, o zdolnoci magazynowania wody decyduje gramatura, za gwn cech geowkniny filtracyjnej jest jej wodoprzepuszczalno. Na dachu zielonym geowkniny mog peni ponadto funkcj zbrojenia terenu, np. skarp i drg dojazdowych. Waciw wegetacj i rozwj rolin na dachu zielonym zapewniaj substraty dachowe, czyli specjalnie przygotowane kompozyty mineralno-organiczne pozwalajce odtworzy warunki glebowe. Podobnie jak naturalne

Rysunek 2. Warstwy techniczne dachu intensywnego (pod nasadzenia typu trawnik i niskie krzewy)

O ostatecznym efekcie dachu zielonego decyduje prawidowo dobrana rolinno. Naley pamita o tym, e przyjte rozwizania i kompozycje musz by dostosowane do pozostaych warstw, co znaczy, e nie sadzimy drzew na dachu, na ktrym grubo substratu wynosi 10 cm, ani angielskiego trawnika tam, gdzie nie zadbano o systemowe nawodnienie. Rolinno na kadym dachu wymaga zabiegw pielgnacyjnych, rni je tylko czstotliwo i zakres, czyli najprociej rzecz ujmujc koszty utrzymania.

Przed decyzj o wyborze dachu zielonego

Istotnym czynnikiem decydujcym o wyborze rodzaju dachu zielonego jest jego ciar. Aby go obliczy naley uwzgldni ciar wszystkich komponentw w stanie suchym oraz w stanie nasycenia wod. Pamitajmy, e dachy zielone gromadzc wod niezbdn dla rolin powikszaj swj ciar rednio o 10 do 30%. Poniej przedstawiamy ADMINISTRATOR 1/2009

przykadow kalkulacj ciaru dachu zielonego dla dwch rozwiza.

Tabela 1. Obliczenie ciaru dachu zielonego ekstensywnego z rolinnoci typu rozchodniki, o miszoci (gruboci warstwy substratu) 10 cm

Ci ar Ci ar w Warstwa stanie w stanie suchym nasyconym [kg/m2] [kg/m2] folia przeciwkorzenna 0,5 mm 0,5 0,5 geow knina ochronna 2 900 g/m 0,9 10,0 dren liniowy 0,1 0,1 substrat dachowy 8 cm 96,0 115,0 mata rozchodnikowa 1 m2 15,0 20,0 w sumie 112,5 145,6 Ci ar wody gromadzonej 33,1 w warstwach
Tabela 2. Obliczenie ciaru dachu intensywnego z rolinnoci typu trawnik i niskie krzewy, o miszoci 25 cm.
DACH I Ciar Ciar w w stanie stanie suchym nasyconym [kg/m2] [kg/m2] 0,5 0,5 3,0 0,1 300,0 20,0 324,1 0,5 5,5 9,0 0,2 350,0 30,0 395,2

DACH E

wa umiejscowienie dachu ponad poziomem gruntu oznacza konieczno wynajcia dwigw lub innego sprztu do transportu pionowego. Aby pokaza mechanizm powstawania kalkulacji, poniej przedstawiamy przykad obliczenia kosztw materiaowych dla dwch rodzajw dachu zielonego ekstensywnego i intensywnego, o analogicznych parametrach, jak w poprzednim przykadzie (tab. 1 i tab. 2).
Tabela 3. Kalkulacja kosztw materiaowych dachu zielonego ekstensywnego pod nasadzenia typu rozchodniki, o miszoci 10 cm
DACH E Wspczynnik Koszt Cena zuycia rzeczywisty jednostkowa/1m2 folia przeciwkorzenna 0,5 mm geowknina ochronna 900 g/m2 drena liniowy substrat dachowy 8 cm 8,00 z 18,00 z 20,00 z 18,00 z 1,2 1,2 0,1 1,1 materiay razem 9,60 z 21,60 z 2,00 z 19,80 z 53,00 z

Tabela 4. Kalkulacja kosztw materiaowych dachu intensywnego pod nasadzenia typu trawnik i niskie krzewy, o miszoci 25 cm
DACH I Wspczynnik Koszt Cena 2 zuycia rzeczywisty jednostkowa/1 m folia przeciwkorzenna 0,5 mm geowknina ochronna 500 g/m2 mata drenaowa 25 mm geowknina ltracyjna 100 g/m 2 substrat dachowy 25 cm 8,00 z 12,00 z 35,00 z 5,00 z 45,00 z 1,2 1,2 1,1 1,2 1,2 materiay razem 9,60 z 14,40 z 38,50 z 6,00 z 54,00 z 122,50 z

Warstwa

folia przeciwkorzenna 0,5 mm geowknina ochronna 500 g/m2 mata drenaowa 25 mm geowknina ltracyjna 100 g/m2 substrat dachowy 25 cm trawa z rolki 1 m2 w sumie Ciar wody gromadzonej w warstwach

71,1

Rozwizania materiaowe przedstawione w tabelach ukazuj tylko cz prawdy o ciarze dachw zielonych. Dachy ekstensywne ze specjalnym lekkim substratem mog way nawet 40 kg/m2, czyli mniej wicej tyle, ile klasyczne pokrycie dachwk. Zwykle jednak ciar takich dachw waha si w granicach od 150 kg/m2, a do 250 kg/m2 w przypadku zastosowania drenay wirowych. Rozwizania intensywne s naturalnie duo cisze zarwno z uwagi na konieczno zastosowania grubszych warstw substratu i wyszych rolin, jak te utwardzonych nawierzchni czy elementw maej architektury. Mona przyj, e najlejsze wa w granicach 300-400 kg/m2, natomiast w peni uytkowe dachy intensywne nawet do 800 kg/m2.

Ile i dlaczego tyle to kosztuje?

Na koszty wykonania dachu zielonego skada si wiele czynnikw. Obok oczywistych kosztw materiaw i robocizny istotne znaczenie odgrywa czynnik lokalizacji, ponieADMINISTRATOR 1/2009

W tabelach podano rednie ceny dla materiaw netto. Zawsze naley pamita o wspczynniku zuycia materiaw, a zatem foli i geowknin liczymy z odpowiednim zakadem oraz wywiniciami na ciany, a dla substratw przyjmujemy wspczynnik zagszczenia i mineralizacji. Analiza tabel pozwala stwierdzi, e podstaw rnicy cen jest rodzaj zastosowanego drenau oraz grubo substratu. Jest take wynikiem zastosowanej rolinnoci, ktrej nie uwzgldniono w kalkulacji, a ponadto elementw dodatkowych, jak wpusty lub rynny odwadniajce, opaski wirowe czy skrzynki kontrolne. Rolinno i dodatkowe elementy maj oczywicie znaczcy wpyw na cen dachu zielonego, musz wic by kalkulowane indywidualnie, w zalenoci od powierzchni dachu, jego ksztatu, pooenia i przeznaczenia. Przedstawienie penego zestawienia materiaowego utrudnioby ocen porwnawcz kosztw dla 1 metra kwadratowego. Mona przyj, e dla dachu o powierzchni 300 m2 koszt rolinnoci moe zwiksza o 30-50 z cen kadego metra kwadratowego, za koszt elementw dodatkowych o kolejne 8-10 z. Natomiast dla dachu o powierzchni 100 m2 zwikszenie ceny moe by dwukrotnie wysze, zgodnie z zasad, e im mniejszy dach

tym wysza cena jednostkowa materiaw za metr kwadratowy. Przyjmujc powysze zaoenia, materiay na dach zielony o powierzchni 300 m2, w przypadku dachu ekstensywnego z rolinnoci typu rozchodniki, o miszoci substratu 10 cm, bd kosztowa: 53 z + 30 z + 8 z x 300 m2 = 27 300 z, natomiast na dach intensywny z rolinnoci typu trawnik i niskie krzewy, o miszoci substratu 25 cm, odpowiednio: 122,5 z + 50 z + 10 z x 300 m2 = 54 750 z. Nawet do oszczdny dach intensywny jest zatem inwestycj dwukrotnie drosz od najprostszego dachu ekstensywnego. W przypadku dachw intensywnych cena materiaw moe wzrosn nawet do 400500 z za metr kwadratowy zaley bowiem od ceny rolinnoci, elementw maej architektury, nawierzchni, systemw nawadniania, owietlenia itd. Wiedzc ile kosztuj materiay, musimy pomyle o wykonaniu. Ceny wykonania dachu zielonego zalene s od wielkoci i stopnia trudnoci zlecenia, moliwoci skadowania na budowie materiaw gabarytowych oraz co bardzo wane od dugoci okresu pielgnacji. Ceny wykonania mog wic waha si od 50 do nawet 150 zotych za metr kwadratowy. Kolejnym elementem skadowym ceny jest lokalizacja. Dla przykadu, w przypadku naszego dachu ekstensywnego (E) do wykonania 300 m2 dachu potrzebujemy 30 m3 substratu. Taka ilo substratu moe way: 30 m3 x 1 200 kg/m3 = 36 000 kg, czyli 36 ton. Taki ciar w przypadku dachu pooonego na dziesitym pitrze stanowi realny element kosztowy naley wynaj dwig, przygotowa i zabezpieczy teren itp. W przypadku identycznego dachu na parterze koszt taki ju nie wystpuje, przez co cena dachu zielonego pozostaje na poziomie materiaw i robocizny. Dobrym rozwizaniem jest zatem rozbicie materiaw, robocizny i transportu na osobne grupy kosztw, dopiero dziki temu mona bowiem racjonalnie porwnywa oferty wykonania dachw zielonych.

ki czy niektre mchy, nie potrzebuj wiele wody. Niestety bardzo czsto na dachach ekstensywnych sadzona jest trawa, ktra wymaga jej bardzo duo i bez codziennego podlewania nie ma szansy na przetrwanie. W przypadku dachw intensywnych podlewanie jest koniecznoci i obowizkiem. W zalenoci od wymaga rolin naley stosowa zraszacze, linie kropelkujce lub inne systemy nawodnienia. Kady dach zielony naraony jest rwnie na inwazj szkodnikw, chwastw i chorb, trzeba wic zapewni mu odpowiedni ochron przed nimi. Aby korzenie chwastw nie uszkodziy hydroizolacji i nie zdominoway zasadzonej rolinnoci, na dachu ekstensywnym wystarczy je usuwa dwa razy w roku, na dachu intensywnym jednak ju zdecydowanie czciej. Bezwzgldnie konieczne na kadym dachu zielonym jest take utrzymanie czystoci odbiornikw w postaci wpustw lub rynien. Naley pamita, e na dachu intensywnym pojawia si take niebezpieczestwo w postaci uytkownika. Dlatego te dachy przed oddaniem musz zosta wyposaone w cis instrukcj uytkowania. Niedopuszczalne jest wbijanie w ziemi jakichkolwiek przedmiotw ani wylewanie rodkw chemicznych, z uwagi na ryzyko utraty szczelnoci, bd zniszczenia warstw technicznych. Nie wchodzi w gr nadmierne obcianie dachu ani samowolne budowanie jakichkolwiek obiektw bez wiedzy i zgody konstruktora. Lista takich ogranicze musi by przedstawiona uytkownikom i przestrzegana przez nich, zdarzay si ju bowiem przypadki rozstawiania namiotw na dachach zielonych, oczywicie z nieuchronnymi skutkami awarii. Poza tym personel obsugujcy musi by przeszkolony i wyczulony na moliwe uszkodzenia, a w przypadku ich wystpienia natychmiast interweniowa.

Pokusa silniejsza ni strach

Przystpujc do realizacji marzenia o ogrodzie na dachu musimy zdecydowa, czego oczekujemy, a nastpnie oszacowa nasze moliwoci i zadba o staranne wykonanie, na koniec za nie zapomina o jego pielgnacji i uytkowaniu zgodnie z przeznaczeniem. Taki skrcony przepis na dach zielony nie rni si waciwie niczym od instrukcji obsugi jakiegokolwiek innego dachu. Jak kada nowo wymaga jednak oswojenia i umiejtnoci zadawania waciwych pyta wykonawcom i architektom krajobrazu. Dachw zielonych nie naley si wic obawia, lecz postara si dostrzec w nich sprzymierzecw mieszkacw domw z betonu. Pokusa jest przecie silniejsza ni strach. K

Pielgnacja, serwis i uytkowanie dachw zielonych

Dach zielony po wykonaniu potrzebuje uwagi i pracy, aby mia si rosn i cieszy oko. Nikt poza zarzdc obiektu nie wie tak dobrze, jak duo pracy wymaga jego utrzymanie. Jak wszystko, co ywe, dach zielony potrzebuje wody, o co naley koniecznie zadba szczeglnie w pierwszym okresie po wykonaniu. Dachy ekstensywne, po okresie aklimatyzacji, s stosunkowo atwe w utrzymaniu. Przy zastosowaniu rolinnoci sucholubnej, jak rozchodniki, rojni-

10

ADMINISTRATOR 1/2009