Budownictwo 14

Halina Kubiak, Pawe Kapro

ANALIZA WRALIWOCI POWOKI WALCOWEJ
DLA RNYCH RODZAJW OBCIENIA
Wprowadzenie
Typowe zadanie inynierskie z zakresu mechaniki konstrukcji polega na wy-
znaczeniu pl przemieszcze, napre i odksztace przy zachowaniu warunkw
rwnowagi i zgodnoci geometrycznej. Dane s przy tym: topologia, warunki za-
mocowania, charakterystyki materiaowe i obcienia. Jeeli ulegn zmianie para-
metry konstrukcji, to zmieniaj si te pola. Wpyw jednych zmian na drugie jest
wanie domen analizy wraliwoci [1].
Analiza wraliwoci dowolnej wielkoci moe znale zastosowanie w proble-
mach optymalizacji konstrukcji oraz przy uwzgldnianiu losowoci pewnych para-
metrw konstrukcji, zwaszcza gdy uywamy metod gradientowych. Podstawow
rol odgrywa wwczas macierz wraliwoci konstrukcji zbudowana z gradientw
badanej wielkoci f

wzgldem wektora zmiennych projektowych x. Suy ona do
przyblionego okrelenia zmian rozwaanej wielkoci

( )
0
x f A wok ustalonej war-
toci wektora zmiennych projektowych
0
x dla przyjtego przyrostu x A
( ) ( ) ( ) ( ) | | h h f h f h h f h f A V ~ A + = A
0 0 0 0
(1)
Wystpujce w tych zagadnieniach macierze wraliwoci mog by budowane dla
szerokiego zakresu problemw statyki, dynamiki czy statecznoci konstrukcji.
Ponadto nawet przy racjonalnym projektowaniu konstrukcji w tradycyjnym uj-
ciu powstaj pytania, na ktre odpowiedzi moe udzieli analiza wraliwoci. Przy-
kadowo, jeeli wstpny projekt belki nie spenia ogranicze na przemieszczenia, to
powstaje pytanie, gdzie i o ile zmieni przekrj poprzeczny, aby zmniejszy roz-
waane przemieszczenie. Odpowied mona znale poprzez wykonanie linii wpy-
wu zmian przemieszczenia dla wariacji wymiaru, ktry chcemy zmieni. Ekstremal-
ne rzdne tej linii wska miejsca najbardziej efektywnych zmian, a po podjciu
decyzji odnonie do miejsca mona take okreli wielko zmian danego wymiaru
H. Kubiak, P. Kapro

58
poprzez cakowanie linii wpywu i porwnanie z koniecznymi zmianami przemiesz-
czenia.
Podobne problemy mog wystpowa w przypadku wzmacniania istniejcych
konstrukcji na skutek zmian obcie lub uszkodzenia pewnych jej elementw.
Mona take wspomnie o potencjalnym zastosowaniu analizy wraliwoci do
okrelania miejsc badania materiau konstrukcji lub weryfikacji jej wykonania [2].
W artykule przedstawiono sposb postpowania podczas analitycznego prze-
prowadzania analizy wraliwoci powok prostokrelnych na przykadzie powoki
walcowej poddanej rnym rodzajom obcie.
1. Analiza wraliwoci, algorytm postpowania
Analiza wraliwoci konstrukcji pozwala na wyznaczenie aproksymacji dowol-
nego rzdu zalenoci dowolnej wielkoci f(h) od zmian wektora zmiennych pro-
jektowych h [3].
Biorc pod uwag funkcj okrelon w obszarze O oraz na jego brzegu O

, spe-
niajc przemieszczeniowe i napreniowe warunki brzegowe, i przyjmujc, e
funk- cja ta zaley od napre oraz przemieszcze w wzach , moemy zapisa
[4]
( ) ( ) ( ) ( )

c
O c + O =

d ,h g d ,,h G ,,h (2)

gdzie:
- naprenia,
- przemieszczenia,
h - zmienna projektowa, od ktrej s zalene naprenia i przemieszczenia.
Jeeli zarwno naprenia, jak i przemieszczenia s zalene niejawnie od zmiennej
projektowej h, to chcc przeprowadzi analiz wraliwoci wzgldem tej zmiennej
musimy obliczy pochodn funkcjonau (2) wzgldem parametru projektowego h, co
daje
( )
o
O c O
O c

c
c
+

c
c
+ O

c
c
+

c
c
+
o
o c
c
=
u

o
d
h
g
dh
d g
d
h
G
dh
d G
dh
d G
dh
d
(3)
2. Cel pracy
Celem artykuu jest przeprowadzenie analizy wraliwoci powoki walcowej,
pracujcej kolejno w stanie bonowym i bonowo-zgiciowym, poddanej rnym
rodzajom obcie.
Analiza wraliwoci powoki walcowej dla rnych rodzajw obcienia

59
Powierzchnia walcowa naley do grupy powok prostokrelnych rozwijalnych
charakteryzujcych si nastpujcymi wielkociami, opisujcymi ich geometri:
wspczynniki drugiej formy rniczkowej b
11
= b
12
= b
21
= 0,
wspczynnik b
22
= 0,
krzywizna Gaussa K = 0,
krzywizna rednia H = 0.
Do grupy powok rozwijalnych naley rwnie powoka stokowa.
W oparciu o [5] przeprowadzono analityczne obliczenia wraliwoci przemiesz-
cze w
1
, w
2
, w
3
powyszej grupy powok, na grubo i wymiary powoki. Biorc pod
uwag fakt, e przemieszczenia w
1
, w
2
, w
3
zalene s od napre, odksztace i
zmiennej projektowej h, a naprenia i odksztacenia zalene s od zmiennej h, po-
chodn przemieszcze po gruboci h moemy zapisa jako

dh
d w
dh
d w
dh
w d
i i i

c
c
+
o
o c
c
= (4)
W przypadku pracy bonowej powok otrzymane pochodne przemieszcze wzgldem
zmiennej projektowej h moemy zapisa jako

=
+

+ =
+

+ =

dh
d
dh
dU
b dh
w d
dh
dC
du
dh
dD
dh
w d
b
g dh
w d
dh
dC
du
dh
d
dh
w d
g
dh
w d
22
22
3
2 1
3
12
2
1 1 11
2
12
1
1
2
1
(5)

c
c

c
c
=
c
c
+
c
c
+
c
c
=
2
1 1
2
11
11 12 12
1
1
22
2
22
22 2
1
12
2
2
1 2
u
C
du
u
g D
w
u
g
u
w g
g
u
w
g U
(6)
Wraliwo przemieszcze na grubo dla stanu zgiciowego powyszych powok
przedstawiaj zalenoci:
H. Kubiak, P. Kapro

60

S
Eh dh
w d
dh
dC
du
dh
dD
dh
w d
b
g dh
w d
dh
dC
du
dh
d
dh
w d
g
dh
w d
2 2
3
2 1
3
12
2
1 1 11
2
12
1
2
1
2
1
ce
=
+

+ =
+

+ =

(7)
gdzie:

2 1
S i S S
k
c + = (8)
| |
j
j kl
j
j kl
u m
u n C u n C e S
i
j
e + e =
e
cos sin
2 1
1

| |
j
j kl
j
j kl
u m
u n C u n C e S
j
j
e e =
e
sin cos
2 1
2

3. Przykady oblicze
Przykad 1
Analityczna analiza wraliwoci przemieszcze w
1
, w
2
, w
3
powoki walcowej
(rys. 1), pracujcej w stanie bonowym, w zalenoci od gruboci h. Powoka zosta-
a utwierdzona u podstawy i obciona jest ciarem wasnym q = 2h:

|
|
.
|

\
|

v
=
=
|
|
.
|

\
|
=
l
u
Eh
ql
dh
w d
dh
w d
l
u
Eh
qlu
dh
w d
1
2
3
2
1
2
1 1
1
2
0
1
2
(9)

Analiza wraliwoci powoki walcowej dla rnych rodzajw obcienia

61

Rys. 1. Schemat powoki
Wariacje
i
w

wzgldem zmian h moemy odpowiednio zapisa jako:

h
l
u
Eh
ql
w
w
h
l
u
Eh
qlu
w
|
|
.
|

\
|

v
=
= o
|
|
.
|

\
|
=
1
2
3
2
1
2
1
1
1
2
0
1
2
(10)
Na rysunku 2 przedstawiono wpyw gruboci cianki powoki na przemieszczenie
w
1
.

H. Kubiak, P. Kapro

62
0.2 0.4
0
0.02
0.04
0.06
0.08
0.1
1
h
w
1
h ( )
d
d
1
1
h
w
11
h ( )
d
d
1
1
h
w
12
h ( )
d
d
1
h
u 1 := u 100 := p 4.0 :=

w1 - odpowiednio przemieszczenia w1 na wysokoci 100,0 m
w11 - odpowiednio przemieszczenia w1 na wysokoci 50,0 m
w12 - odpowiednio przemieszczenia w1 na wysokoci 10,0 m
Rys. 2. Wraliwo przemieszczenia w1 powoki walcowej, pracujcej w stanie bonowym
utwierdzonej na dolnym brzegu, ze wzgldu na grubo cianki powoki wysoko powoki
H = 100 m, q = 10 kN/m
2
, promie powoki R = 4,0 m, h od 0,1 m do 0,5 m
Przykad 2
Analiza wraliwoci powyszej powoki w przypadku stanu zgiciowego. Poniej
przedstawiono jedynie analiz przemieszczenia
3
w rozpatrywanej powierzchni [5]
| |

+ + + + + =
dh
dS
C S
dh
dC
dh
dS
C S
dh
dC
Eh
S C S C
Eh dh
w d
2
2
2 2
1
1
1 1 2
2
1
1
2
3
2
1
2
1
(11)
gdzie:
2 1
C C =
l h C 2
2
=
) 1 ( 3
2 1
2

=
h
l

1
1
1 1
sin
1
u n e S
u n

= (12)
1
1
2
cos
1
1
u n e S
u n

=
h
n
2
) 1 ( 2
2
1

=
co ostatecznie daje
Analiza wraliwoci powoki walcowej dla rnych rodzajw obcienia

63
| |
1 2
2
3
2

S S
Eh
l q
dh
w d

+ = (13)

0.2 0.4
0.004
0.003
0.002
0.001
0
0.001
1
h
w
3zg
h ( )
d
d
1
1
h
w
30zg
h ( )
d
d
1
1
h
w
31zg
h ( )
d
d
1
1
h
w
32zg
h ( )
d
d
1
h
0.2 0.4
0.001
0
0.001
0.002
0.003
0.004
3 10
3

0
1
h
w
3
h ( )
d
d
1
1
h
w
30
h ( )
d
d
1
1
h
w
31
h ( )
d
d
1
1
h
w
32
h ( )
d
d
1
0.5 0.1 h

w3zg - przemieszczenie w3 dla stanu zgiciowego na
wysokoci 100,0 m
w31zg - przemieszczenie w3 dla stanu zgiciowego
na wysokoci 50,0 m
w32zg - przemieszczenie w3 dla stanu zgiciowego
na wysokoci 10,0 m
w320zg - przemieszczenie w3 dla stanu zgiciowego
na wysokoci 0,0 m
Rys. 3. Wykresy wraliwoci przemieszczenia
3
w na grubo powoki
w3 - przemieszczenie w3 dla stanu bonowo-zgi-
ciowego na wysokoci 100,0 m
w31 - przemieszczenie w3 dla stanu bonowo-zgi-
ciowego na wysokoci 50,0 m
w32 - przemieszczenie w3 dla stanu bonowo-zgi-
ciowego na wysokoci 10,0 m
w320 - przemieszczenie w3 dla stanu bonowo-zgi-
ciowego na wysokoci 0,0
Rys. 4. Wraliwo przemieszczenia
3
w powoki
walcowej pracujcej w stanie bonowo-
-zgiciowym na parametr projektowy h

Na rysunku 3 pokazano wykresy wraliwoci przemieszczenia
3
w na grubo po-
woki h na rnej wysokoci powoki h od 0,1 do 0,5 m.
Sumujc oba stany, bonowy i zgiciowy, otrzymamy pene rozwizanie dla wpywu
obcienia q na powok walcow zamocowan na dolnym brzegu

dh
w d
dh
w d
dh
dw
i i i

+ = (14)
Na rysunku 4 zamieszczony zosta wykres przedstawiajcy wraliwo przemiesz-
czenia w
3
powoki walcowej, pracujcej w stanie bonowo-zgiciowym, na parametr
projektowy h.
H. Kubiak, P. Kapro

64
Wnioski
1. Wraliwo przemieszczenia w
1
na grubo powoki dla stanu bonowego jest
wielokrotnie wiksza od wraliwoci przemieszczenia w
3
.
2. Stan zgiciowy ma minimalny wpyw na wraliwo w
3
.
Literatura
[1] Kubicki K., Analiza wraliwoci elementw konstrukcji przy maych odksztaceniach termospr-
ysto-plastycznych, Wydawnictwa Politechniki Opolskiej, Opole 2002.
[2] Szymczak C., Elementy teorii projektowania, Politechnika Gdaska, Gdask 1995.
[3] Sosnowski W., Numeryczna symulacja, analiza wraliwoci i optymalizacji nieliniowych proce-
sw deformacji konstrukcji, Wydawnictwa Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego,
Byd- goszcz 2003.
[4] Postek E., Kleiber M., Niezawodno duych nieliniowych ukadw konstrukcyjnych, wybrane
studium, VI Konferencja Naukowo-Techniczna Programy MES w komputerowym wspomaganiu
analizy, projektowania i wytwarzania, Warszawa - Rynia, padziernik 2001.
[5] Bielak S., Nieliniowa teoria powok, Opole 1995.
[6] PN-77/B-02011- Obcienia w obliczeniach statycznych, Obcienie wiatrem, PKN 1977.