KINEZYTERAPIA

Urz dzenia do pionizacji

Pionizacja stanowi jeden z podstawowych etapw rehabilitacji, poprzedzaj c w a ciw nauk chodzenia. Dotyczy chorych z wielu dziedzin: neurologii, traumatologii narz du ruchu i ortopedii. Stanowi wa ny element rehabilitacji pacjentw le cych. Opiera si na jasno okre lonej metodyce. Niejednokrotnie wymaga skorzystania ze sprz tu pionizacyjnego, ktry dobieramy indywidualnie, w zale no ci od stopnia niepe nosprawno ci pacjenta. W pracy autorzy dokonali systematycznego przegl du metod i urz dze stosowanych w pionizacji, zwracaj c szczegln uwag na ich w a ciwy dobr.

ionizacja stanowi jeden z etapw powrotu pacjenta do zdrowia, poprzedzajc waciw nauk chodzenia. Ma ona zarwno znaczenie lecznicze, jak i profilaktyczne. Polega na stopniowym przystosowaniu pacjenta do pozycji pionowej. Zdolno adaptacji do pozycji stojcej uzaleniona jest m.in. od czasu przebywania pacjenta w pozycji poziomej, wieku, wydolnoci organizmu, chorb towarzyszcych oraz stanu psychicznego chorego. Wymaga indywidualnej pracy z pacjentem (w oparciu o pen metodyk). Rozpoczyna si zwykle od uniesienia gowy, nastpnie pozycji psiedzcej o rnym kcie nachylenia tuowia, stopniowo przechodzi si do siadu paskiego (podpartego, potem bez podparcia). Nastpny etap to siad ze spuszczonymi nogami (w podparciu i bez) oraz kolejno stanie przy ku z podparciem i bez podparcia. Niejednokrotnie konieczne jest korzystanie ze sprztu do pionizacji. Wtedy zwykle zaczynamy od pochylenia stou (ka) pionizacyjnego pod ktem okoo 30 stopni, stopniowo zwikszajc stopie pochylenia, w zalenoci od stopnia stabilnoci krgosupa oraz samopoczucia chorego. Zwikszanie kta pochylenia leyska wymaga zabezpieczenia chorego pasami stabilizacyjnymi na wysokoci staww kolanowych i miednicy (staww biodrowych) oraz trzeciego zabezpieczenia na wysokoci klatki piersiowej (na tyle luno, aby nie upoledza czynnoci oddechowych chorego). Stopy pacjenta przylegaj pasko do podnka. Gdy osigniemy kt pionizacji okoo 70-80 stopni (a chory zaadaptowa si do tej pozycji toleruje j przez godzin), moemy przej do przystosowywania pacjenta do pozycji siedzcej. Ogromnie wany jest aspekt monitorowania parametrw takich jak ttno i cinienie ttnicze oraz uwana obserwacja reakcji chorego podczas pionizacji. Przystosowanie ukadu krenia nastpuje na drodze odruchowej (receptory uku aorty, zatok szyjnych, PP itp.), podczas dugotrwaego unieruchomienia dochodzi do upoledzenia tej reakcji odruchowej, przez co naga zmiana pozycji wie si z wieloma objawami (spadkiem cinienia ttniczego, zaburzeniami wiadomoci, widzenia, zym samopoczuciem,
14
REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2006

nudnociami itp.). W razie zaobserwowania objaww hipotonii ortostatycznej (wynikajcej z przemieszczenia si krwi do niej lecych czci ciaa), naley powrci do kta pochylenia leyska, przy ktrym objawy te nie wystpoway (niekiedy sytuacji tej moe zapobiega zaoenie choremu poczoch elastycznych lub owinicie koczyn dolnych bandaem elastycznym). Rnorodno zaopatrzenia rehabilitacyjnego nastrcza czsto wielu trudnoci, jeeli chodzi o dobr sprztu odpowiadajcego naszym potrzebom. Decyzj o zakupie pionizatorw powinno poprzedza okrelenie zakresu funkcji, do jakich bdziemy stosowa urzdzenie, oraz dla jakich pacjentw przeznaczony ma by sprzt przez nas zakupiony. Sprzt do pionizacji moemy podzieli w oparciu o jego funkcj na: statyczny, dynamiczny. Gdy naszym celem jest jedynie bierna pionizacja pacjenta i utrzymanie tej postawy, korzystamy z pionizatorw statycznych (ka pionizacyjne, parapiony czy parapodia statyczne). Jeli oprcz pionizacji zaley nam rwnie na moliwoci poruszania si chorego z niedowadem koczyn dolnych, zastosowanie maj pionizatory dynamiczne. W niniejszym opracowaniu zajmiemy si przegldem rnorodnych rozwiza technicznych w urzdzeniach pionizacyjnych.

yska wyposaony jest w stabilizatory stp i kolan oraz peloty biodrow i piersiow. Wyposaenie standardowe to stolik z regulacj wysokoci, 4 skrtne koa kade z nich posiada hamulec oraz tylne uchwyty uatwiajce manewrowanie. Moe by uywany zarwno w rehabilitacji domowej, jak i na oddziaach szpitalnych czy te w domach opieki spoecznej. Pionizator statyczno-dynamiczny (typu paramobil) czy w sobie funkcje pionizatora statycznego oraz dynamicznego.

Pionizatory dynamiczne
Pionizatory dynamiczne cechuje przewaga funkcji nauki chodu nad pionizacj, stanowi one doskona pomoc dla osb wczeniej pionizowanych przy pomocy pionizatorw statycznych. Umoliwiaj pionizacj osb z niedowadami koczyn dolnych oraz tuowia; pomagaj w rehabilitacji, umoliwiajc pacjentowi przyjcie pozycji stojcej i samodzielne chodzenie. Charakteryzuj si do stabiln konstrukcj, posiadaj podwieszan uprz miedniczn zabezpieczajc pacjenta przed upadkiem, separator koczyn dolnych (uywany w przypadku krzyowania stp przez pacjenta), skadan konstrukcj non z koami jezdnymi wyposaonymi w hamulce oraz obejm piersiow i biodrow. Parapodium dynamiczne Jest urzdzeniem z pogranicza aparatu i ortezy, napdzanym si wynikajc z przemieszczania rodka cikoci. Wyposaone jest w mechanizm, ktry dziki przemieszczeniom osi i ciaru ciaa pozwala porusza si temu urzdzeniu wraz z uytkownikiem. Ma zastosowanie we wszelkich zaburzeniach zwizanych z niemonoci pionizacji i poruszania si. Jest urzdzeniem rehabilitacyjnym oraz uytkowym, szczeglnie przydatnym w paraplegiach, przepuklinach oponowo-rdzeniowych oraz mzgowym poraeniu dziecicym. Parapodium siadajce Jest to urzdzenie medyczne z pogranicza aparatu i ortezy, napdzane si wynikajc z przemieszczania rodka

Pionizatory statyczne
Stoy pionizacyjne Stosowane s u chorych z najwikszymi dysfunkcjami, przewanie na pocztku procesu pionizacji. Charakteryzuj si lekk lub bardzo stabiln konstrukcj krzyakow (dua, stabilna konstrukcja prostoktna). Regulacja wysokoci moe by rczna, elektryczna (sterowanie z pilota rcznego) lub hydrauliczna. Zakres regulacji wysokoci wynosi przewanie od 50 do 200 cm, stoy s zazwyczaj przystosowane do obcie rzdu 150 kg. Zakres kta pionizacji wynosi od 30 do 90 stopni. Wikszo modeli daje moliwo szybkiego opuszczania leyska. Pionizator statyczny (typu parapion) Umoliwia pionizacj osb z niedowadami koczyn dolnych oraz tuowia, zamiast le-

KINEZYTERAPIA

cikoci. Specjalny system umoliwia pynne przechodzenie z pozycji stojcej do siedzcej i z pozycji siedzcej do stojcej (siowniki gazowe). Przeznaczone jest dla wszystkich pacjentw w zaawansowanym procesie pionizacji, zwaszcza chorych z paraplegi. Nie nadaje si do stosowania w mzgowym poraeniu dziecicym oraz przy utrwalonych przykurczach.

Refundacja NFZ
Pionizatory, jako indywidualne przedmioty pionizujce (oznaczone kodem 9195.03), s refundowane przez NFZ raz na 4 lata. Limit refundacji wynosi do 3000 z (w wielu przypadkach jest to cakowity koszt pionizatora), z przeznaczeniem dla rozlegych porae i niedowadw koczyn oraz tuowia. Lekarzami uprawnionymi do wystawiania zapotrzebowania s ortopeda, neurolog oraz lekarz rehabilitacji medycznej. Po otrzymaniu od specjalisty zlecenia na zaopatrzenie ortopedyczne z podpisanym (przez ww. specjalist i/lub rehabilitanta prowadzcego) owiadczeniem o przeszkoleniu pacjenta w zakresie korzystania z indywidualnego przedmiotu pionizujcego, chory (lub osoba przez niego upowaniona) zgasza si do oddziau wojewdzkiego NFZ, gdzie potwierdza wniosek. Nastpnie udaje si do sklepu ze sprztem rehabilitacyjnym realizujcym zlecenia NFZ i albo uzyskuje sprzt bezpatnie (jeli cena wybranego produktu rwna si limitowi), albo dopaca rnic midzy ww. kwotami. Istnieje rwnie moliwo dofinansowania rnicy przez PCPR (po uprzednim zoeniu wymaganych dokumentw).

Sprz t dla dzieci

Wikszo omawianego wczeniej sprztu proponowana jest rwnie w rozmiarach dla dzieci. Ponadto dla dzieci modszych (gwnie z MPD) wikszo producentw proponuje pionizatory o estetyce zachcajcej do zabawy i rehabilitacji, przypominajce zwierztka (konik, kotek) i w barwnej kolorystyce. Wikszo pionizatorw przygotowanych jest w dwch rozmiarach: dla dzieci w wieku od 9 miesicy do 4 lat (rozmiar I), od 4 do 11 lat (rozmiar II) oraz przeznaczone zarwno dla dzieci wiotkich, jak i ze wzmoonym napiciem. Pionizatory (parapodia statyczne) pozwalaj na samodzielne (z nadzorem) stanie w urzdzeniu. W standardowym wyposaeniu znajduje si regulowany blat stolika oraz skrtne kka. Nazwy zwykle okrelaj, dla jakiego przedziau wiekowego przeznaczone s urzdzenia.

od etiologii schorzenia, np. na oddziaach neurologicznych czy rehabilitacji neurologicznej sprzt do pionizacji ma przede wszystkim zastosowanie u chorych z uszkodzeniem rdzenia krgowego (niezalenie od etiologii guz, uraz czy udar), z dysfunkcjami pnia mzgu dajcymi obustronne niedowady. W wikszoci przypadkw chorzy neurologiczni to pacjenci po przebytym udarze mzgu. Ich pionizacja odbywa si przede wszystkim siami fizjoterapeuty, w trakcie zaj indywidualnych. Przedstawione w opracowaniu rozwizania technologiczne oraz przykady urzdze pionizacyjnych to jedynie prbka sprztu sucego pionizacji pacjentw. Tajemnic nie powinno by dla nikogo to, e wybr sprztu jest w wielu przypadkach podyktowany moliwociami finansowymi. Tak wic decyzja o zakupie urzdze rehabilitacyjnych powinna by poprzedzona rozwaeniem zakresu uszkodze (stopnia cikoci) u pacjentw, ktrymi bdziemy si opiekowa. Pozwoli to na optymalne wykorzystanie rodkw finansowych, ktrymi dysponujemy. LEK. MARTA GIERASIMIUK, DR MED. JACEK ZABORSKI
Oddzia Neurologii z Pododdzia em Rehabilitacji Neurologicznej Mi dzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie

Podsumowanie
Stosowanie sprztu pionizacyjnego, jak i jego rodzaj s w znacznym stopniu zalene

Pimiennictwo u autorw i w RwP+

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2006

15

Pimiennictwo: 1. 2. 3. 4. 5. Dega W., Milanowska K. (red.): Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 1993. Dega W., Senger A. (red.): Ortopedia i rehabilitacja. PZWL, Warszawa 1996. Kwolek A. (red.): Rehabilitacja medyczna. Wyd. Urban & Partner, Wrocaw, 2003. Nowotny J. (red.): Podstawy fizjoterapii. Wyd. KASPER, Krakw, 2004. Zembaty A. (red.) : Kinezyterapia. Zarys podstaw teoretycznych i diagnostyka kinezyterapii. Wyd. Kasper, Krakw, 2002.