1 Pytania z ekonomii instytucjonalnej opracowano pod kierunkiem Poszukiwacza ;)

Spis treci
1. Czynniki i uwarunkowania instytucjonalne w ekonomii gwnego nurtu..............................2 2. Wymie obszary konsensusu we wspczesnej makroekonomii rola instytucji..................2 3. Instytucje a modele wzrostu gospodarczego...........................................................................3 4. Rola cieki koordynacji makroekonomicznej w modelu AD-AS.........................................3 5. Instytucje a polityka monetarna krtki i dugi okres............................................................5 6. Instytucjonalne uwarunkowania polityki fiskalnej.................................................................6 7. Polityka dyskrecjonalna a reguy............................................................................................7 8. System podatkowy i jego optymalizacja.................................................................................8 9. Instytucje a teoria mikroekonomii..........................................................................................8 10. Rynek korzyci i koszty (market failures). Nadwyka konsumenta i producenta.............8 11. Firmy a funkcjonowanie w obszarze rosncych korzyci skali produkcji rola instytucji.. 8 12. Monopol straty i korzyci spoeczne. Ustawodawstwo antymonopolowe........................9 13. Problem rwnowagi wielopunktowej.................................................................................10 14. Asymetria informacyjna i jej przejawy...............................................................................10 15. Funkcja produkcji Kremera jako instytucji..................................................................12 16. Otoczenie instytucjonalne przedsibiorstwa. + Instytucjonalna teoria przedsibiorstwa...12 17. Przedsibiorstwo jako instytucja. Corporate governance...................................................13 18. Koncepcja interesariuszy i jej krytyka................................................................................13 19. Geneza instytucjonalizmu ujcie T. Veblena i J. Commonsa..........................................14 20. Istota, rola i spory definicyjne wok terminu instytucje................................................14 21. Endogeniczny i egzogeniczny charakter instytucji.............................................................15 22. Podzia instytucji w ujciu S. Parto pi typw...............................................................15 23. Instytucje formalne a instytucje nieformalne. Teoria zmian instytucjonalnych D. Northa. ..........................................................................................................................................16 24. Spory wok instytucji-organizacji. Rola rynku, przedsibiorstwa i pastwa....................16 25. Kapita spoeczny i jego znaczenie.....................................................................................16 26. Poziomy analiz w ekonomii instytucjonalnej.....................................................................17 27. Zrnicowanie ekonomii instytucjonalnej nowa ekonomia instytucjonalna i nowy instytucjonalizm...............................................................................................................17 28. Teorie w ramach nowej ekonomii instytucjonalnej i nowego instytucjonalizmu. .............17 29. System instytucjonalny i jego wyznaczniki. Komplementarny charakter instytucji..........18 30. Analiza porwnawcza systemw instytucjonalnych...........................................................18 31. Rwnowaga instytucjonalna...............................................................................................19 32. Efektywno adaptacyjna systemu instytucjonalnego........................................................20 33. Rne ujcia efektywnoci ekonomicznej..........................................................................22 34. Efektywno spoeczna i polityczna systemu instytucjonalnego........................................24 35. Polityka instytucjonalna pastwa........................................................................................24 36. Regulacja a deregulacja rynkw. Teorie regulacji..............................................................24 37. Regulacja a zawodno rynku.............................................................................................24 38. Teoria przechwycenia (capture theory)...............................................................................25 39. Ekonomiczne teorie regulacji. Model Peltzmana................................................................26 40. Korupcja a instytucje..........................................................................................................26 41. Problem mierzenia jakoci instytucji..................................................................................27 42. Co to jest indeks swobody gospodarczej i jaki ma wpyw na rozwj gospodarczy...........28 43. Poziom rozwoju a luka instytucjonalna..............................................................................28 44. Teoria praw wasnoci a praktyka gospodarowania...........................................................29

2 45. Prawa wasnoci uprawnienia wasnociowe w ramach wasnoci prywatnej................29 46. Rnice praw wasnoci wasno prywatna a wasno pastwowa..............................30 47. Uprawnienia i podmioty wasnoci w ramach common pool resources............................30 48. Tragedia wsplnego zasobu Hardina..................................................................................31 49. Prywatyzacja i rne jej warianty.......................................................................................31 50. Cele prywatyzacji i problem dookrelenia interesu publicznego. ......................................32 51. Podstawowe dylematy prywatyzacji model rynku prywatyzacyjnego............................33 52. Transfery praw wasnoci a problem efektywnoci i podziau...........................................33 53. Granice i bariery prywatyzacji............................................................................................34 54. Prawa wasnoci a koszty transakcyjne..............................................................................34 55. Koszty transakcyjne istota i podzia.................................................................................34 56. Koszty transakcyjne a koszty produkcji. Problem granic organizacji................................36 57. Modelowanie kosztw transakcyjnych rola sektora transakcyjnego...............................38 58. Efekty zewntrzne i metody ich internalizacji. Spr Pigou Coase..................................39 59. Teoremat Coasea...............................................................................................................40 60. System instytucjonalny a problem dbr publicznych. .......................................................40 61. Sektor prywatny a publiczny substytucyjno i komplementarno...............................41 62. Finanse publiczne a wybr publiczny.................................................................................42 63. System instytucjonalny rynku finansowego.......................................................................42 64. Nadzr finansowy a stabilno finansowa..........................................................................42 65. Instytucjonalne uwarunkowania kryzysu finansowego......................................................42 66. System instytucjonalny rynku pracy...................................................................................42 67. Bezrobocie dobrowolne a przymusowe. Bezrobocie instytucjonalne. ...............................43 68. Instytucje rynku pracy a krzywa Beveridgea.....................................................................43 69. Prawo pracy i jego restrykcyjno wskaniki EPL. ........................................................44 70. Paca minimalna jako kotwica fiskalna...............................................................................46 71. Aktywna i pasywna polityka rynku pracy...........................................................................47 72. Rynek pracy a system zabezpieczenia spoecznego............................................................48 73. Komplementarno instytucji rynek pracy a rynek produktw i rynek finansowy.........49 74. System instytucjonalny w ochronie zdrowia......................................................................49 75. Instytucje a rynek usug zdrowotnych. Dobra prywatne, spoeczne i publiczne................49 76. Niedorozwj instytucjonalny procesw globalizacji..........................................................49

1. Czynniki i uwarunkowania instytucjonalne w ekonomii gwnego nurtu. 2. Wymie obszary konsensusu makroekonomii rola instytucji. we wspczesnej

w dugim okresie decydujce znaczenie maja czynniki strony podaowej: - kapita rzeczowy - kapita ludzki - nakady pracy - postp techniczny Produkcja w dugim okresie zaley od tych czynnikw. Modele wzrostu gospodarczego zwaszcza endogeniczne jest to wyraz tego konsensusu. w krtkim okresie wzrost zaley gwnie od czynnikw popytowych bo zwikszajc popyt w krtkim okresie w dugim zwikszamy poda

3 rola pienidza w krtkim okresie pienidz wpywa na sfer realn, a w dugim na nominaln krzywa Phillipsa w dugim okresie dziki kapitaowi intelektualnemu (wiedzy, utalentowanym jednostkom i relacjom midzy jednostkami) krzywa moe si przesuwa. Wymienno krzywych jest tylko w krtkim okresie polityka fiskalna i monetarna dyskrecjonalna lub w oparciu o reguy konsensus, e lepsza jest regularna. w polityce stabilizacji gospodarki odchodzi si od centralnego sterowania i zastpuje j teori gier. Automatycznymi stabilizatorami koniunktury s podatki progresywne

3. Instytucje a modele wzrostu gospodarczego.

Paradygmat neoklasyczny bezporednie determinanty wzrostu (praca, kapita i postp techniczny) nie wystarczaj do wyjanienia rnic w rozwoju gospodarczym Okazuje si, e coraz waniejsze s te czynniki geograficzne i instytucjonalne (wolne rynki, prawa wasnoci, przestrzeganie prawa) Instytucje maj wpyw na akumulacj kapitau rzeczowego i ludzkiego oraz produktywno czynnikw produkcji Kraje bogatsze maj lepsze instytucje wic biedniejsze nie mog nadrobi luki technologicznej, a lepszym instytucjom sprzyjaj korzyci skali Wprowadzenie szybszego wzrostu w gospodarce wymaga wczeniejszego wdroenia odpowiednich instytucji Krytyka modelu Solowa (ktry uwaa e na wzrost gosp. wpywa tylko wzrost kapitau, przyrost ludnoci i postp technologiczny) doprowadzia do rozwoju endogenicznych modeli wzrostu z bezporednim modelowaniem postpu technologicznego. Podkrelaniem roli kapitau ludzkiego i produkcji wiedzy. W modelach tych zanegowano zaoenie malejcej produkcyjnoci kracowej kapitau i zanalizowano takie zjawiska jak: pozytywne efekty zewntrzne, uczenie si przez dziaanie, innowacje techniczne. W badaniach wzrostu zaczyna si siga po do koncepcji kapitau spoecznego czy powiza midzy zakresem demokracji politycznej i wolnoci ekonomicznej a wzrostem. Koszty transakcyjne uwzgldniane s w pieninych modelach wzrostu Prbuje si wprowadzi czynniki instytucjonalne do formalnych modeli wzrostu, problem stanowi odpowiedni pomiar czynnikw instytucjonalnych

4. Rola cieki koordynacji modelu AD-AS.

makroekonomicznej

IS-LM O pozioma X reprezentuje dochd narodowy lub realny produkt krajowy brutto i oznaczana jest Y. O pionowa Y oznacza realn stop procentow r.

Krzywa AD
Krzyw AD (zagregowany popyt) wyprowadza si z modelu IS-LM. Kady punkt na krzywej AD reprezentuje rwnowag z modelu IS-LM (czyli jednoczesn rwnowag na

4 rynku dbr i usug oraz na rynku pieninym). Graficzne wyprowadzenie krzywej AD pokazuje rysunek 1.

LM1 (M/P1) LM2 (M/P2)

IS Y P P1 P2 AD Y1 Y2
Rysunek 1. Przesunicie krzywej LM na rysunku 1. wynika ze spadku poziomu cen z P1 do P2.

Krzywa AS
Krzywa AS (zagregowana poda). Jej nachylenie zaley od analizowanego okresu. W dugim okresie krzywa AS jest pionowa (LAS) AS klasyczna. W krtkim okresie jest dodatnio nachylona (SAS). W bardzo krtkim okresie jest pozioma. Bardzo krtki okres to ten, ktry analizowalimy w modelu IS-LM oraz w krzyu keynesowskim. Innymi sowy zaoenie w modelu IS-LM oraz w krzyu keyensowskim o staoci cen oznaczao poziom AS k.

5
AS klasyczna

SAS

AS keynesowska

Przy odpowiedniej modyfikacji krzywych AD (eliminacja efektw mnonikowych) i AS (odpowiednie zdefiniowanie funkcji produkcji) mona wyprowadzi ciek koordynacji makroekonomicznej (podobna do SAS), ktr okrela czynnik instytucjonalny X. cieka ta zawiera moliwe kombinacje produktu i ceny w trakcie dostosowa dynamicznych. Nachylenie tej cieki wyraa rne sztywnoci cen okrelane przez czynniki instytucjonalne. Pokazuje ona oddziaywanie instytucji formalnych jak i nieformalnych na zwizki zachodzce midzy zagregowanym popytem i poda. Wprowadzenie rnych postaci funkcyjnych cieki koordynacji makroekonomicznej, stanowi klucz do rozrnienia charakterystyk instytucjonalnych poszczeglnych krajw. cieka koordynacji pokazuje wzajemne zwizki AD i AS AD rynek towarowy i finansowy (zagregowany popyt) s w rwnowadze, przesuwanie krzywej to ekspansywna polityka fiskalna i monetarna. AS rynek towarowy i pracy (zagregowana poda) s w rwnowadze. Wie si z oczekiwaniami przedsibiorstw, barierami wejcia, sztywnoci rynku, oddziaywaniem konkurencji, sposobem zawierania kontraktw. Pod wpywem przesuwania si AD przesuwa si AS i odwrotnie. Krzywe na siebie oddziaywaj. Im system instytucjonalny jest bardziej efektywny, tym cieka koordynacji jest bardziej pozioma.

5. Instytucje a polityka monetarna krtki i dugi okres.

W krtkim okresie na osi y jest stopa procentowa nominalna, a na osi x realny zasb pienidza. Krzywa poday jest pionowa, a krzywa popytu opada. W dugim okresie na osi y s ceny, a na osi x nominalny zasb pienidza, (nie realny gdy ceny s elastyczne).

I =R+E (nominalna stopa procentowa; R-realna stopa procentowa; -oczekiwana inflacja) M nominalny zasb pienidza P przecitny poziom cen - realny zasb pienidza MD funkcja popytu MS funkcja poday E1 wzrost popytu na pienidz powoduje wzrost stp procentowych E2 stopy procentowe nie zmieniaj si (E2=E) Na popyt na pienidz oddziaywuje stopa procentowa i PKB oraz koszty transakcyjne w bankowoci (s to: koszty transferu pienidza, opaty za karty)gdy popyt na pienidz ronie, nastpuje wzrost stp procentowych. 2 rodzaje popytu na pienidz: Spekulacyjny zwizany ze zmian stp procentowych Transakcyjny zwizany z PKB; im wikszy PKB tym wikszy popyt na pienidz Krzywa popytu przesuwa si w prawo, ceny spadaj (gospodarka wchodzi w deflacj), naley przesun poda pienidza w prawo (PKB ronie). poda nie moe rosn szybciej ni PKB Jednym z czynnikw, ktry wpywa na ten rynek - popyt s koszty transakcyjne bankowoci wzrost kosztw transakcyjnych bankowoci powoduje, e popyt na pienidz ronie (krzywa popytu przesuwa si w gr). Przy innych czynnikach niezmienionych jest tendencja do wzrostu stp procentowych. W krtkim okresie krzywa popytu ma nachylenie ujemne, a w dugim ma dodatnie znaczy to, e im wysze ceny, tym popyt na pienidz te wyszy. Czynniki instytucjonalne w jaki sposb ceny s mniej lub bardziej elastyczne (czyli tzw. sztywno cen). Im ceny s mniej elastyczne to krzywa popytu jest bardziej pionowa, a jak bardziej elastyczne to krzywa jest bardziej pozioma.

6. Instytucjonalne uwarunkowania polityki fiskalnej.

W wielu krajach wprowadzono konstytucyjn gwarancj niezalenoci banku centralnego. Nie niweluje to wpywu politykw na polityk monetarn, co odbywa si np. poprzez system wyboru wadz monetarnych. Jeszcze trudniej o to w polityce fiskalnej propozycje powoania np. odpowiednich rad polityki fiskalnej pozostaj teoretycznym postulatem. Silne akcenty instytucjonalne wystpuj w tzw. nowej makroekonomii politycznej, stanowicej syntez makroekonomii, teorii wyboru spoecznego i teorii gier (Snowdon B.,Vane H.R.,2003,s.73). Przedstawiciele tego nurtu ekonomii podkrelaj znaczenie niezalenoci banku centralnego oraz spoecznej kontroli polityki fiskalnej, (co zostao zaakceptowane przez ekonomi gwnego nurtu). Wiza z tym naley take rosnce znaczenie staych regu w polityce gospodarczej pastwa kosztem polityki dyskrecjonalnej. Stosowanie regu ogranicza oportunizm zachowa podmiotw, zawa praktyki typu rent seeking, zmniejsza uznaniowo w decyzjach, ogranicza krtkookresowe wpywy politykw i

7 zapewnia wiksz przejrzysto i przewidywalno prowadzonej polityki. Reguy mog jednak usztywnia moliwe sposoby reakcji polityki gospodarczej na nieoczekiwane szoki gospodarcze. Skuteczno polityki fiskalnej i monetarnej zaley w duym stopniu od instytucjonalnych uwarunkowa stabilnoci finansowej, bdcej z kolei wyrazem rwnowagi instytucjonalnej.1 Stabilno ta przejawia si w odpowiedniej polityce Banku Centralnego, skutecznym systemie nadzoru bankowego i szerzej nadzoru nad rnymi segmentami rynku finansowego oraz bezpieczestwie depozytw i oszczdnoci podmiotw gospodarczych w instytucjach systemu finansowego.

7. Polityka dyskrecjonalna a reguy.

Polityka dyskrecjonalna (inaczej mwic aktywna lub uznaniowa), umoliwia rzdowi wywieranie wpywu na sytuacj gospodarcz pastwa za pomoc aktywnej polityki fiskalnej, budetowej lub monetarnej. Dziaania podejmowane w ramach polityki dyskrecjonalnej maj umoliwi rzdowi osignicie krtkoterminowych celw, czsto jednak wymuszaj naruszenie obowizujcych zasad. reguy gdy polityka monetarna prowadzona jest w oparciu o pewien zesp regu, dokonywana przez decydentw ocena sytuacji gospodarczej staje si dziaaniem bardziej usystematyzowanym, przewidywalnym. Nakierowana zostaje na okrelone parametry, a z kolei ich wartoci zostaj powizane z oczekiwaniem, a wrcz wymogiem okrelonych reakcji. W wyniku prowadzonych obserwacji i analiz, prof. J. Taylor, skrytykowa stosowanie dziaa dyskrecjonalnych jako gwnego sposobu podejmowania decyzji w polityce pieninej. W miejsce zachowa dyskrecjonalnych, polegajcych na przechodzeniu od jednej do kolejnej jednorazowej decyzji, naukowiec zaleci zapewniony przez reguy cig przewidywalnych i spjnych posuni o staym efekcie. Wg Taylora, polityka pienina polegajca na przestrzeganiu z gry ustalonych wspzalenoci midzy wystpieniem okrelonych zjawisk i odpowiednich, wyraalnych liczbowo reakcji na nie, jest najbardziej wiarygodnym, najbardziej te skutecznym sposobem dbania o pienidz. Zasady owe brzmiay nastpujco: 1. bank centralny powinien przyj docelowy poziom inflacji (cel inflacyjny) i stara si go utrzyma, 2. polityka pienina powinna reagowa na zmiany dwch podstawowych wielkoci realnego produktu krajowego brutto i inflacji, 3. kluczowym instrumentem oddziaywania powinna by stopa procentowa, 4. polityka pienina nie powinna stara si o stabilizowanie kursu walutowego.

/ Rwnowaga instytucjonalna wyraa si w takim zbiorze instytucji i ich powizaniom, ktre pozwalaj realizowa podstawowe funkcje systemu instytucjonalnego. Rwnowaga ta oznacza wzgldn stabilno otoczenia instytucjonalnego podmiotw gospodarczych w warunkach zmiennych uwarunkowa. Rwnowaga ta ma rne wymiary i poziomy jak np. rwnowaga koordynacyjna rnych grup interesu.

8. System podatkowy i jego optymalizacja. 9. Instytucje a teoria mikroekonomii. 10. Rynek korzyci i koszty (market failures). Nadwyka konsumenta i producenta.
Korzyci suma nadwyek producenta i konsumenta zaleno od ceny rynkowej. Konsument paci ceny jak gdyby rynku nie byo. Koszty efekty zewntrzne, asymetria informacji, defekt koordynacji rynek to jest dobry mechanizm, efektywny, ale nie idealny. Nadwyka konsumenta jest pienin miar satysfakcji z konsumpcji. Wyraa rnic midzy wydatkami na zakup okrelonego dobra X po obowizujcej cenie rynkowej a wydatkami, jakie byby skonny ponie. Nadwyka producenta rnica midzy przychodem ze sprzeday okrelonej iloci dobra X po cenie rynkowej a przychodem koniecznym do skonienia producenta do dostarczenia tej iloci dobra X. Market failures czyli nieprawidowoci w funkcjonowaniu rynku jest pojciem teorii ekonomicznej w ramach ktrej podzia dbr i usug przez wolny rynek nie jest efektywny. Polega na tym e prowadzenie interesw wasnych prowadzi do niezadowalajcych wynikw dla spoeczestwa. Jednym z zada pastwa jest ograniczenie zjawiska market failures. Jednak niektre rodzaje polityki rzdowej interwencji, takich jak podatki, subsydia, pace oraz ceny kontroli i regulacji, w tym prby w celu skorygowania nieprawidowoci w funkcjonowaniu rynku, mog rwnie prowadzi do nieefektywnej alokacji zasobw.

11. Firmy a funkcjonowanie w obszarze rosncych korzyci skali produkcji rola instytucji.
Wspczenie, w nowoczesnych technologiach, biotechnologiach koszt kracowy produkcji stale maleje (funkcja utargu kracowego jest malejca). Jeeli naniesiemy na siebie te 2 funkcje, widzimy, e jest duo punktw, gdzie MR przetnie MC wiele punktw rwnowagi. S 2 warunki na maksymalizacj zyskw firmy: 1) MR (utarg kracowy) = MC (koszt kracowy) 2) dMR/dx dMC/ dx < 0 dMR/ dx < dMC/ dx . Oznacza to, e funkcja utargu kracowego musi male szybciej ni funkcja kosztu kracowego. Obydwie malej, ale warunkiem na maksymalizacj zysku jest to, e funkcja MR maleje bardziej ni funkcja MC. Punktw rwnowagi na maksymalizacj zyskw, gdy s rosnce korzyci skali, jest niesychanie duo. Dla firmy jest obojtne ktry punkt wybiera, bo maksymalizuje zyski. Natomiast dla spoeczestwa jako caoci nie jest obojtne, bo zawsze dla spoeczestwa lepiej jest wybra punkty te, gdzie jest wiksza produkcja (wiksze wpywy podatkowe, wiksze zatrudnienie, wiksze efekty zewntrzne).

9 Dlatego cay system instytucjonalny powinien by nakierowany na firmy tak, by wybieray te punkty, ktre s zgodne z interesem publicznym, oglnym czyli przy wikszej produkcji a nie przy mniejszej. Dotyczy to dziedzin, gdzie wystpuje duy udzia kosztw staych z tytuu np. duych wydatkw B+R, gdzie szeroko wykorzystuje si efekty uczenia si przez praktyk oraz gdzie ma miejsce wzrost uytecznoci dla jednych podmiotw z tytuu wzrostu iloci innych uytkownikw danego dobra. W obszarach tych tempo malenia kosztw jednostkowych i kracowych moe by zrnicowane, zwaszcza w relacji do tempa spadku utargu kracowego.

12. Monopol straty i korzyci Ustawodawstwo antymonopolowe.

Straty: wysze ceny, mniejsza produkcja, utrata nadwyki konsumenta.

spoeczne.

Korzyci: monopole mog prowadzi badania naukowe, ktrych wynikiem jest: innowacja produktw innowacja procesu produkcyjnego. Innowacja procesu produkcyjnego polega na tym, e malej koszty produkcji tego samego produktu czyli wytwarzamy metodami efektywniejszymi. Innowacja produktw sprowadza si do tego, e cigle mona wprowadza nowe produkty powoduje to, e krzywa popytu przesuwa si w prawo. Suma tych korzyci moe spowodowa, e straty w skrajnych sytuacjach mog by wiksze ni koszty ktre ponosi monopol. Trzeba te pamita, e monopol w pewnym sensie jest gapowiczem, bo jeeli moe uzyskiwa zyski monopolowe z mniejszym nakadem, to bdzie to robi. Badania naukowe to te moe by pewne ryzyko, bo koszty na te badania mog by utopione. Ustawodawstwo antymonopolowe mona sprowadzi do decyzji regulacyjnych, ktre powinny by zawsze poprzedzone analiz korzyci i kosztw regulacji (deregulacji) osiganych przez zainteresowane podmioty. Ustawodawstwo to dotyczy zarwno praktyk tworzenia warunkw monopolu (np. zmowy cenowe, limity ilociowe produkcji, fuzje, przejcia) jak i wykorzystywania tych warunkw (rnicowanie cen, zawyanie cen sprzeday, bariery wejcia). Celem ustawodawstwa jest ochrona wolnoci gospodarczej, kontrolowanie siy politycznej i ekonomicznej firm oraz zwikszenie efektywnoci ekonomicznej (alokacyjnej i adaptacyjnej). Sytuacja moe by zrnicowana w zalenoci od rodzaju dziaalnoci gospodarczej; w jednych wymagana jest wiksza regulacja (np. w obszarze funkcjonowania monopoli naturalnych), w innych deregulacja (np. deregulacja linii lotniczych). Regulacja pastwa sprzyja tworzeniu swoistego rynku usug regulacyjnych ze zjawiskami korupcji i umacniania grup interesu. Na rynku usug regulacyjnych istnieje przewaga podmiotw po stronie podaowej, ktre mog narzuca rne rozwizania regulacyjne.

10 Jednake w warunkach rozwoju rynkw midzynarodowych, coraz wikszych przepyww czynnikw produkcji i umacniania si roli korporacji transnarodowych maleje znaczenie krajowych polityk antymonopolowych. Konkurencja midzynarodowa ogranicza te si krajowych monopoli.

13.

Problem rwnowagi wielopunktowej.

Punktw rwnowagi na maksymalizacj zyskw, gdy s rosnce korzyci skali, jest niesychanie duo. Dla firmy jest obojtne ktry punkt wybiera, bo maksymalizuje zyski. Natomiast dla spoeczestwa jako caoci nie jest obojtne, bo zawsze dla spoeczestwa lepiej jest wybra punkty te, gdzie jest wiksza produkcja (wiksze wpywy podatkowe, wiksze zatrudnienie, wiksze efekty zewntrzne). Dlatego cay system instytucjonalny powinien by nakierowany na firmy tak, by wybieray te punkty, ktre s zgodne z interesem publicznym, oglnym czyli przy wikszej produkcji.

14.

Asymetria informacyjna i jej przejawy.

w ekonomii oznacza sytuacj, w ktrej jedna ze stron transakcji posiada wicej informacji od drugiej strony. Zwykle odnosi si to do sytuacji w ktrej sprzedawca jest w uprzywilejowanej sytuacji informacyjnej w stosunku do kupujcego, jednak moliwa jest rwnie sytuacja odwrotna. Wystpowanie asymetrii informacji prowadzi do zaburze w rachunku ekonomicznym podmiotw transakcji, co jest przyczyn sub-optymalnych decyzji gospodarczych w skali mikro, za w skali makro prowadzi do nieefektywnej (w sensie Pareta) alokacji zasobw. W tym ostatnim znaczeniu asymetria informacji jest jedn z przyczyn zawodnoci rynku, czyli sytuacji w ktrej mechanizm rynkowy nie zapewnia optymalnej alokacji. Stron, ktra posiada wszystkie dostpne informacje, jest lepiej poinformowana okrela si jako penomocnika (agenta). Z kolei, strona poinformowana gorzej, nie posiadajca peni informacji to mocodawca (principal). 5 przejaww asymetrii informacji 1. mechanizm negatywnej selekcji, 2. moral hazard pokusa naduycia, 3. gapowicz (free - rider), 4. efekt sygnalizowania (np. CV, adne opakowanie itd.), 5. renta informacyjna, Warunkiem gospodarowania jest dostp do informacji, traktowanej jako dobro (usuga), ktre mona naby. Pozyskiwanie informacji kosztuje std denie do mniejszych kosztw transakcyjnych nie moe oznacza oszczdnoci w wydatkach na uzyskanie niezbdnej informacji. Koszty transakcyjne dotyczce zbierania, przetwarzania i wykorzystywania niezbdnej informacji s warunkiem dobrego gospodarowania. Powstawanie instytucji jest w duym stopniu odpowiedzi na wystpowanie ogranicze informacyjnych, za ich efektywno wyrazi mona poprzez eliminowanie tych ogranicze. Im mniejsze ograniczenia informacyjne tym nisze koszty transakcyjne. Moe temu sprzyja pastwo poprzez nakadanie na spki obowizku publikowania sprawozda finansowych, okrelenie standardw rachunkowoci oraz zapewnienia dostpu do informacji inwestorw zewntrznych. Moliwe jest take powoanie specjalnych instytucji rzdowych. Problemy agencji wynikaj ze specjalizacji i delegowania zada. W relacjach agencji pojawiaj si dwie grupy problemw. Pierwsza dotyczy sprzecznoci interesw pryncypaa i agenta oraz trudnoci w kontrolowaniu zawartego kontraktu. Powstaje take asymetria informacyjna

11 midzy podmiotami stronami instytucji agencji (a Pojawiaj si te koszty agencji. Waciciele jako pryncypaowie staraj si poprzez system bodcw oddziaywa na menederw-agentw na podejmowanie decyzji zgodnych z interesami wacicieli i ograniczenia realizacji interesw wasnych menederw. Agent wie wicej ni zwierzchnik). Podobne problemy dotycz np. relacji midzy przedsibiorstwami, gdzie przedsibiorstwo odbiorca (pryncypa) zleca wykonanie zada przedsibiorstwom-dostawcom (agenci). Mona to take odnie do np. zwizkw pastwowego urzdu regulacyjnego z regulowanymi przedsibiorstwami na danym rynku. W analizie modelowej agencji i renty informacyjnej jest mowa jedynie o pryncypale i agencie (czy agentach) jako takich, bez praktycznego przypisania. Tymczasem w interesie agenta lepszego jest udawanie agenta gorszego, czyli informowanie pryncypaa o wyszych kosztach produkcji ni wynosz koszty rzeczywiste realizacji kontraktu. Oczekuje on w ten sposb relatywnie wyszych transferw w porwnaniu z zadaniami produkcyjnymi. W warunkach asymetrii informacji zestaw oferowanych kontraktw nie jest bodcowo zgodny. Pojawia si efekt redystrybucyjny asymetrii informacji, czyli renta informacyjna. Wielko renty informacyjnej, ktr przywaszcza agent lepszy, zaley od wielkoci produkcji agenta gorszego. Nieefektywny agent nie realizuje renty. Eliminowanie gorszych agentw nie pozwala agentom lepszym na sztuczne zawyanie kosztw. Drog do zmniejszania renty informacyjnej jest rwnie rozwj rynkw aukcyjnych, gdzie kontrakty realizowane s w rnych formach jak np. licytacje, przetarg w formie pisemnej czy aukcje holenderskie. "Gapowicz" to podmiot, ktry korzysta z dbr lub usug w stopniu przewyszajcym jego udzia w kosztach ich wytworzenia. Osoby, ktre korzystaj z dbr publicznych, ale za nie nie pac nazywamy gapowiczami. Jednak, gdy zbyt wiele osb bdzie uchyla si od pacenia za dobra publiczne wtedy moe doj do takiej sytuacji, e tych dbr nie starczy dla wszystkich. Efekt gapowicza jest zrozumiay, poniewa niewiele osb kupioby co, co mona dosta tak naprawd za darmo, dlatego gapowicze czekaj, a kto inny zapaci za dobra publiczne, z ktrych bd chcieli skorzysta. Najczstszym rozwizaniem problemu gapowicza s rozwizania administracyjne. Aby mc efektywnie zaalokowa zasoby przy danym przedsiwziciu naley znale rodek przymusu i egzekucji wobec potencjalnych gapowiczw. Pokusa naduycia (ang. moral hazard) - teza mwica o tym, e podmiot chroniony przed ryzykiem moe zachowywa si inaczej, ni gdyby by on w peni eksponowany na ryzyko. Na przykad, osoba ubezpieczona moe zachowywa si bardziej ryzykownie w porwnaniu z sytuacj, w ktrej nie miaaby ona ubezpieczenia. Moral hazard narasta poniewa poszczeglni ludzie jak i instytucje nie ponosz konsekwencji swoich dziaa, i w zwizku z tym maj tendencj do zachowa mniej ostronych, ni miaoby to miejsce w odwrotnym przypadku - pozostawiaj cz skutkw tych konsekwencji i konieczno radzenia sobie z nimi innym stronom. Po podpisaniu kontraktu obie strony maj niejednakowy dostp do informacji (asymetria informacji), co stawia partnerw w niejednakowej sytuacji i daje moliwo osignicia dodatkowych korzyci jednej ze stron. Negatywna selekcja (ang. adverse selection) okrela ono szczegln sytuacj, w ktrej asymetria informacji prowadzi do zawodnoci rynku. George Akerlof analizowa sytuacj negatywnej selekcji, ktra moe wystpi na rynku uywanych samochodw. Warunkiem koniecznym, aby moga mie miejsce negatywna selekcja, jest asymetria informacji. W przypadku rynku uywanych samochodw Akerlof zaoy, e sprzedawca zna stan

12 techniczny pojazdu lepiej ni kupujcy. Aby przedstawi idee Akerlofa w uproszczeniu mona zaoy, e istniej tylko dwa rodzaje samochodw: "w dobrym stanie", za ktry kupujcy jest skonny zapaci 20 tysicy zotych oraz "w zym stanie", za ktre kupujcy jest skonny zapaci tylko 10 tysicy zotych. Jeeli poowa samochodw jest w dobrym stanie, a poowa w zym, wwczas z pewnoci kupujcy, ktry nie zna stanu technicznego pojazdu, jest skonny zapaci nie wicej 15 tysicy zotych za samochd, co stanowi jego warto oczekiwan. Jeeli sprzedajcy samochody w dobrym stanie oczekuj wicej ni 15 tysicy zotych za swoje pojazdy (o wartoci 20 tysicy zotych dla kupujcych), wwczas, jak zauway Akerlof, wycofaj si oni z rynku. Na rynku pozostan wycznie "cytryny", za ktre kupujcy zapac 10 tysicy zotych, za sprzedawcy "wini" nie bd w stanie sprzeda swoich pojazdw. Sytuacj podobn do negatywnej selekcji opisuje rwnie prawo Kopernika-Greshama, ktre mwi, e "waluta gorsza wypiera lepsz".

15.

Funkcja produkcji Kremera jako instytucji.

Tradycyjne funkcje produkcji opieraj si na substytucji pracy i kapitau, gdzie bya tendencja, e kapita wypiera prac. Rola instytucji i ich wspzalenoci wzrasta w miar wzrostu kosztw zawierania transakcji. Wspzalenoci te maj przy tym zrnicowany charakter w zalenoci od specyfiki danego rynku i stopnia jego regulacji. Zalenoci te mog by take ujte w funkcji produkcji Kremera. Wystpuje w niej parametr A obrazujcy wpyw instytucji na produkcj dany wzorem: A=B*Bj, Gdzie: Bj oznacza jako poszczeglnych instytucji, za parametr B ujmuje zgranie, wzajemne dopasowanie instytucji. Operator mnoenia wskazuje na uzalenienie jakoci jednej instytucji od jakoci pozostaych instytucji (rne instytucje nakadaj si na siebie wzajemnie.) Za jako jednej instytucji obnia efektywno oddziaywania caego systemu instytucjonalnego. Efektywne instytucje wpywaj na wzrost przedsibiorczoci i innowacyjnoci w gospodarce. Przyczyniaj si do wzrostu efektywnoci alokacyjnej jak i adaptacyjnej w gospodarce. Funkcja produkcji Kremera mwi te o sukcesie - z punktu widzenia pracownika liczy si wysoko otrzymywanych wynagrodze, ktra jest funkcj jego produkcyjnoci kracowej, ale nie tylko jego, bo pracownik wyej kwalifikowany ma wiksz produkcyjno. Chodzi wic o to, e paca pracownika nie jest funkcj tylko jego produkcyjnoci kracowej ale zaley te od produkcyjnoci kracowej innych pracownikw.

16. Otoczenie instytucjonalne przedsibiorstwa. + Instytucjonalna teoria przedsibiorstwa

Instytucjonalna teoria przedsibiorstwa - przedsibiorstwo to jednostka zorganizowana - szczeglny przypadek instytucji podlegajcej zasadom racjonalnej organizacji. Przedsibiorstwa nie d do minimalizacji kosztw produkcji, lecz do minimalizacji sumy kosztw produkcji i kosztw transakcyjnych. Podzia: kontraktualne teoria przedsibiorstwa, behawioralne teoria przedsibiorstwa,

13 menederskie teorie przedsibiorstwa.

Otoczenie instytucjonalne przedsibiorstwa jego celem jest ustanowienie przyjaznego podmiotom gospodarczym otoczenia instytucjonalnego. 1. Otoczenie regulacyjne akcjonariusze, potencjalni inwestorzy, zwizki zawodowe, organy pastwa, wadze lokalne, organizacje midzynarodowe, sdy prawne. 2. Otoczenie zasilajce - dostawcy i kooperanci, podwykonawcy, partnerzy biznesowi, banki, firmy ubezpieczeniowe, instytucje porednictwa finansowego, orodki badawczo naukowe, usugi doradcze. 3. Otoczenie zasilane - klienci, zleceniodawcy, porednicy handlowi, organizatorzy targw, wystaw oraz spedytorzy. 4. Otoczenie konkurencyjne - firmy produkujce ten sam produkt, firmy produkujce substytuty. 5. Otoczenie kooperacyjno koordynacyjne - sieci biznesowe, organizacje pozarzdowe (sektor spoeczny), instytucje PPP public partner, adventure capital, media opinia publiczna.

17. Przedsibiorstwo governance.

jako

instytucja.

Corporate

Teoria wadania korporacyjnego (corporate governance) wykracza poza analiz zasad nadzoru i zarzdzania wacicielskiego ustalane przez teori praw wasnoci i teori agencji. Przedmiotem zainteresowania tej teorii s zarwno akcjonariusze jak i interesariusze. Koncepcje interesariuszy dotycz tych podmiotw otoczenia zewntrznego danego przedsibiorstwa, ktre wpywaj lub podlegaj wpywowi realizowanych przez to przedsibiorstwo celw. Koncepcje te s szeroko wykorzystywane w zarzdzaniu przedsibiorstwami czy projektami. Nadzr korporacyjny, ktrego skadow wewntrzn jest nadzr wacicielski, uwzgldnia cele interesariuszy i akcjonariuszy oraz oddziaywanie podmiotw otoczenia zewntrznego np. instytucji rynku kapitaowego czy zwizkw zawodowych. W szerszym wymiarze instytucje systemu nadzoru korporacyjnego zapewniaj spjno tzw. instytucji poredniczcych na rynkach produktw, rynkach czynnikw produkcji oraz rynku porednictwa finansowego. Spjno rozwiza wymaga komplementarnoci instytucji, zarwno w relacji instytucje formalne-instytucje nieformalne, instytucje rynkowe i pozarynkowe czy pomidzy instytucjami na poszczeglnych rynkach. Corporate governance to system powiza danego podmiotu z jednostkami otoczenia zewntrznego (na rynku jak i poza rynkiem) oraz spoeczna organizacja przedsibiorstwa. Konkretny system corporate governance zaley od: rozwiza prawno-regulacyjnych, struktur praw wasnoci, rodzaju i zasad nadzoru wacicielskiego oraz presji spoecznej.

18.

Koncepcja interesariuszy i jej krytyka.

Interesariusze to podmioty, ktre cho nie posiadaj praw wasnoci i nie ponosz zwizanego z tym ryzyka to pozostaj zainteresowani dziaalnoci konkretnej firmy i oczekuj okrelonych dziaa przez jej kierownictwo. Takimi podmiotami mog by przykadowo: wierzyciele, dostawcy, klienci czy spoecznoci lokalne. Interesariusze czsto monitoruj dziaalno przedsibiorstwa. Podmiotami monitorujcymi wyniki firm mog by instytucje porednictwa finansowego, w tym: banki, fundusze inwestycyjne czy emerytalne. Udzia tych przedstawicieli sprzyja obnianiu kosztw kontroli wacicielskiej, bdcych istotnym elementem kosztw transakcyjnych.

14 Analiz interesariuszy wykonuje si na etapie przygotowania strategii czy definiowania projektu. Ta wana analiza daje rzeczywisty obraz ukadu si w ramach danego projektu i stanowi podstaw do decyzji o uruchomieniu procesu projektowania lub wdraania, jego zaniechaniu bd zmiany przedmiotu czy zakresu. Koncepcja stakeholders ma duy wpyw na funkcjonowanie przedsibiorstw. Redefiniuje ona cele przedsibiorstwa, bdce w klasycznym modelu, zwizane przede wszystkim z zarobkow istot dziaalnoci. Maksymalizacja zysku, czy te wspczenie waniejszy postulat maksymalizacji wartoci, zintegrowany jest gwnie z celami wacicieli. W teorii przedsibiorstw koncepcja stakeholders pozostaje w istotnym konflikcie z koncepcj shareholders, a wic pomidzy celami wszystkich interesariuszy, a celami wacicieli przedsibiorstwa, czy te posiadaczy akcji.

19. Geneza instytucjonalizmu ujcie T. Veblena i J. Commonsa.

T. Veblen podkrela decydujc rol instytucji nieformalnych (instynkty i nawyki); J.R.Commons pisa za o dwch mechanizmach: niewidzialnej rce rynku i widzialnej rce sdw. U J.R. Commonsa podstawowe znaczenie maj instytucje formalne, tworzone bardziej odgrnie ni wynikajce z oddolnej interakcji podmiotw i jednostek. Dla T. Veblena szczeglnie istotne s relacje midzy zmianami technicznotechnologicznymi a inercj systemu instytucjonalnego; instytucje mog zarwno hamowa rozwj technik produkcji jak i im sprzyja endogeniczna zmiana instytucjonalna. Tak jak T.Veblen bardziej si zajmuje ewolucj (wraz z mechanizmami naturalnej selekcji) i historyczn zmiennoci analiz ekonomicznych, tak J.R.Commons podkrela znaczenie spoecznych ram dziaalnoci gospodarczej (collective action- dziaania kolektywne). Dziaania te tworz przesanki dla tworzenia prawa i norm zwyczajowych. Zjawiska kolektywnej aktywnoci dotycz funkcjonowania firm, administracji pastwowej, stowarzysze, zwizkw zawodowych. Wspdziaanie tych podmiotw, np. poprzez kontrakty i transakcje czy powizania organizacyjne wymaga przejrzystych regu prawnych. J.R. Commons duo uwagi przywizuje take do problematyki transakcji i kosztw transakcyjnych, gwnie w ujciu mikroekonomicznym.

20. Istota, rola i spory definicyjne wok terminu instytucje.

W literaturze ekonomicznej, zwaszcza w ramach rnych nurtw ekonomii instytucjonalnej brak jest zgody, co do jednoznacznego i nie budzcego wtpliwoci sprecyzowania terminu instytucja. Traktuje si instytucje jako: obowizujce reguy gry, struktury zarzdcze wpywajce na podmioty-graczy, sposoby prowadzenia gier czy sposoby narzucania regu i ich egzekwowania, sposoby mylenia i postpowania ludzi ujawniane w zachowaniach i zwyczajach grup i jednostek, systemy spoecznych interakcji, obowizujce systemy przekona i oczekiwa, wzorce zachowa itd. North: instytucje: formalne i nieformalne; reguy gry: formalne prawne i nieformalne zwyczajowe; organizacje to gracze

15

Williamson: organizacja- normy prawne i zwyczajowe; do instytucji wcza take organizacje Ostrom: instytucje to struktury zarzdcze kontrolujce graczy; reguy- kto jest uprawniony do podejmowania decyzji; jakie dziaania s dozwolone a jakie nie Hotqson: system przekona i oczekiwa; zwraca uwag na zjawisko emergentyzmu Pareto: instytucje- wsppracy, behawioralne, stanowice, regulacyjne, konstytucyjne ograniczajce Rola instytucji i ich wspzalenoci wzrasta w miar wzrostu kosztw zawierania transakcji. Wspzalenoci te maj przy tym zrnicowany charakter w zalenoci od specyfiki danego rynku i stopnia jego regulacji. Zalenoci te mog by take ujte w funkcjach produkcji np. funkcji produkcji Kremera. Efektywne instytucje wpywaj na wzrost przedsibiorczoci i innowacyjnoci w gospodarce. Przyczyniaj si do wzrostu efektywnoci alokacyjnej jak i adaptacyjnej w gospodarce.

21.

Endogeniczny i egzogeniczny charakter instytucji.

Instytucje w coraz wikszym stopniu staj si endogenicznym czynnikiem procesw rozwojowych. Ich powstawanie i rozwj zale od potrzeb podmiotw gospodarczych i ich wspdziaania; nie s za wyrazem reakcji dostosowawczej na instytucje narzucane przez pastwo odgrnie i nie zawsze odpowiadajce potrzebom spoecznym. Zmianom instytucjonalnym sprzyja zarwno innowacyjna dziaalno przedsibiorcw jak i gromadzenie dowiadcze uzyskiwanych z realizowanych kontraktw. Z dowiadcze wynika konieczno ewentualnych zmian, ktre s moliwe w ramach istniejcych rozwiza prawnych. Zmiany prawa wymagaj ju jednak ingerencji zewntrznej (egzogenicznej) w postaci regulacji pastwa. To wzajemne przeplatanie czynnikw instytucjonalnych o charakterze endo i egzogenicznym stanowi podstaw instytucjonalnych uwarunkowa rozwoju. Ma to szczeglne due znaczenie w sytuacji szokw gospodarczych i ich asymetrycznego charakteru.

22.

Podzia instytucji w ujciu S. Parto pi typw.

Do podstawowych typw instytucji zalicza si takie instytucje jak: instytucje wsppracy (asocjacyjne, associative) - np. grupy interesw, stowarzyszenia czy sieci biznesowe; instytucje behawioralne (behavioral) typu dominujce zwyczajowe sposoby funkcjonowania czy obowizujace normy spoeczne, wierzenia; instytucje stanowice (cognitive) wskazujce na oczekiwania spoeczestwa wobec jednostek wyraane w wartociach spoeczno-kulturowych, przesdy, mdro ludowa; instytucje regulacyjne (regulative) w rodzaju pastwa jako twrcy regu i regu nieformalnych, przestrzeganych w codziennym yciu; instytucje konstytutywne / ograniczajce (constitutive) wskazujce na ograniczenia spoecznych wizi i kontaktw np. prawa wasnoci czy sposoby dziaa zbiorowych, a take jzyk.

16

23. Instytucje formalne a instytucje nieformalne. Teoria zmian instytucjonalnych D. Northa.

D. North wydziela instytucje formalne (gwnie prawo) i nieformalne (normy spoeczne). Instytucje formalne s tworzone wiadomie i celowo, np. normy prawa. Instytucjom formalnym towarzysz na og oficjalne sankcje. Z kolei instytucje nieformalne powstaj spontanicznie w wyniku ewolucyjnego procesu, nale do nich np. normy obyczajowe. W tym przypadku sankcje, o ile wystpuj, maj charakter spoecznej dezaprobaty dla postpowania wyamujcego si z uznanych spoecznie regu. Instytucje formalne i nieformalne odgrywaj istotn rol w ksztatowaniu zachowa spoecznych w taki sposb, ktry zapewnia istnienie niezbdnego adu i porzdku. W teorii zmian instytucjonalnych D. Northa ewolucja instytucji ksztatuje sposb rozwoju spoeczestw w czasie i stanowi klucz do zrozumienia zmian historycznych. Zmiany instytucji nieformalnych dokonuj si wolniej ni formalnych, co osabia skuteczno biecych zmian instytucjonalnych. Zmiana jednych przepisw prawnych wymaga odpowiednich dostosowa innych, co take wymaga czasu i ponoszenia okrelonych kosztw (gwnie kosztw przestrzegania norm formalnych i karania za ich pomijanie).

24. Spory wok instytucji-organizacji. Rola rynku, przedsibiorstwa i pastwa. 25. Kapita spoeczny i jego znaczenie.
Kapita spoeczny to zesp norm, zasad, zwyczajw, tradycji, powiza (sieci), relacji spoecznych, cech kulturowych i idei, ktre okrelaj sposb organizacji i funkcjonowania danych podmiotw jak i caego systemu spoeczno-gospodarczego. Zdolno ludzi do wsppracy i wspdziaania umiejtno samoorganizowania to podstawowe cechy tego kapitau. Pozwala to zwikszy sprawno organizacyjn spoeczestwa i lepiej koordynowa dziaania. Kapita ten to take umiejtnoci wsplnotowego rozwizywania problemw. Kapita spoeczny wpywa na efektywno systemu instytucjonalnego i tym samym na procesy rozwojowe poprzez trzy kanay w skali mikro: pozyskiwanie i rozpowszechnianie informacji, zmiany w bodcach (w tym identyfikacja z grup), koordynacja. Kapita spoeczny stanowi swoistego rodzaju czynnik komplementarny wzgldem kapitau ludzkiego, gdy np. kontakty grupowo-zawodowe pozwalaj na transfery wiedzy w grupie. Wizi nieformalne staj si instytucj wysoce uyteczn w powstawaniu pozytywnych efektw zewntrznych upowszechniania wiedzy. Kapita spoeczny ksztatowany jest w ramach gospodarstw domowych (kontakty rodzicw z dziemi) jak i wewntrz wsppracujcej spoecznoci, z czym wi si postawy kooperacji w imi jednoczesnej realizacji interesu wasnego i publicznego.

17

26.

Poziomy analiz w ekonomii instytucjonalnej.

W ramach nowej ekonomii instytucjonalnej podkrela si rne poziomy bada procesw spoeczno-gospodarczych: analiz otoczenia spoecznego instytucji nieformalnych (tradycje, zwyczaje, normy, kultura, religia itd.), rola kapitau spoecznego; analiz otoczenia instytucjonalnego (reguy konstytucyjno-prawne, prawa wasnoci, polityka i biurokracja, grupy interesu); analiz zarzdzania w ramach istniejcych stosunkw wasnociowych (struktury zarzdzania, kontrakty i umowy); analiz mechanizmw alokacji zasobw (mechanizmy rynkowe i polityczne)

27. Zrnicowanie ekonomii instytucjonalnej nowa ekonomia instytucjonalna i nowy instytucjonalizm.

Nowa ekonomia instytucjonalna w swym rozwoju wyodrbnia dwa oglne kierunki bada, jeden rozwijajcy tradycyjny instytucjonalizm nowy instytucjonalizm, drugi czcy podejcie instytucjonalne z ekonomi neoklasyczn neoklasyczna ekonomia instytucjonalna (neoinstytucjonalizm). Nowy instytucjonalizm nawizuje do dorobku T. Veblena, za neoinstytucjonalizm do dorobku J.R. Commonsa. T. Veblen podkrela decydujc rol instytucji nieformalnych (instynkty i nawyki), wedug niego szczeglnie istotne s relacje midzy zmianami techniczno-technologicznymi a inercj systemu instytucjonalnego; instytucje mog zarwno hamowa rozwj technik produkcji jak i im sprzyja endogeniczna zmiana instytucjonalna. J.R.Commons pisa za o dwch mechanizmach: niewidzialnej rce rynku i widzialnej rce sdw. U J.R. Commonsa podstawowe znaczenie maj instytucje formalne, tworzone bardziej odgrnie ni wynikajce z oddolnej interakcji podmiotw i jednostek. T.Veblen bardziej si zajmuje ewolucj (wraz z mechanizmami naturalnej selekcji) i historyczn zmiennoci analiz ekonomicznych, tak J.R.Commons podkrela znaczenie spoecznych ram dziaalnoci gospodarczej.

28. Teorie w ramach nowej ekonomii instytucjonalnej i nowego instytucjonalizmu.

W skad nowej ekonomii instytucjonalnej wchodz takie teorie jak: teoria praw wasnoci i inne teorie wasnociowe (np. teoria wsplnych zasobw common pool resources E. Ostrom, teoria podzielnych praw wasnoci), teoria kontraktw, instytucjonalne teorie przedsibiorstwa (kontraktualna teoria przedsibiorstwa, behawioralne i menederskie teorie przedsibiorstwa), teoria kosztw transakcyjnych, teoria agencji (w tym model pryncypaa-agenta), teoria corporate governance (w tym koncepcja interesariuszy). Do nowego instytucjonalizmu zaliczy mona cztery grupy teorii:

18 teorie o charakterze historyczno-ewolucyjnym (teoria D.Northa, ekonomia instytucjonalno-ewolucyjna np. G.M.Hodgson, teorie zmian instytucjonalnych np. koncepcja przyspieszonego uprzemysowienia R. Nurkse czy koncepcja reform spoecznych G. Myrdala); teorie interesw ekonomicznych (teoria interesu publicznego, teoria pogoni za rent, teoria demokracji Downsa, teoria grup interesu Olsona, teoria biurokracji Niskanena); teorie podejmowania decyzji kolektywnych (teoria wyboru spoecznego-ekonomia dobrobytu, teoria wyboru publicznego, nowa makroekonomia polityczna, ekonomia konstytucjonalna); teorie regulacji (pozytywno-normatywna teoria regulacji, ekonomiczna teoria regulacji, teoria przechwycenia, francuska szkoa regulacyjna).

Nadal jednak dyskusyjna jest spjno teoretyczna w ramach tych nurtw

29. System instytucjonalny i jego Komplementarny charakter instytucji.

wyznaczniki.

System instytucjonalny jest to zbir instytucji formalnych, nieformalnych oraz instytucji organizacji. Komplementarny charakter instytucji oznacza wzajemne uzalenienie danej instytucji od innych o charakterze sprze zwrotnych. Tworzy si swoistego rodzaju matryca instytucjonalna o rnego rodzaju wiziach i wspzalenociach oraz przepywach dbr, pienidza i informacji. Matryca ta to zbir bazowych instytucji uksztatowanych w procesie historycznym. Powstawanie nowych instytucji nie zmienia istoty matrycy, wzbogacajc jej spjno. Nowe instytucje po przekroczeniu masy krytycznej tworz trwae elementy macierzy instytucjonalnej. Przykadem komplementarnoci instytucji moe by wspdziaanie systemu nadzoru korporacyjnego z funkcjonowaniem rynkw, traktowanych jako instytucje-organizacje. W zalenoci od stopnia rozwoju rynkw: kapitaowego, menederskiego segmentu rynku pracy i rynku produktw wewntrzne mechanizmy kontroli wacicielskiej mog by bardziej lub mniej wspierane przez zewntrzne mechanizmy tej kontroli.

30. Analiza instytucjonalnych.

porwnawcza

systemw

Model neoklasyczny 1)TYP ORGANIZACJI ujecie przedsibiorstwa jako czarnej skrzynki, przedsibiorstwo jako funkcja produkcji, przed. w kategoriach techniczno-technologicznych. 2)DOMINUJCE STRUKTURY ZARZDCZE W modelu Robinsona nie wystpuje problem podziau funkcji. Wszystko przynaley jednemu. 3)INSTYTUCJE FINANSOWE form dominujc aukcje, licytator rzdzi niewidzialna rka rynku. 4)INSTYTUCJE RYNKU PRACY Aukcje, licytator, pace elastyczne. 5)INSTYTUCJE RYNKU PRODUKTW aukcje, giedy. 6)PRAWA WASNOCI wasno prywatna, prawa wasnoci s egzogeniczne. 7)NORMY SPOECZNE homo economicus, czowiek w peni racjonalny, max zysku i uytecznoci 8)ROLA PASTWA pastwo jako str nocny, armia, policja, sdy, rynek Zmodyfikowany neoklasyczny-

19 1) dominuje hierarchia funkcjonalna, a w ramach tego integracja pionowa 2) Rozrnienie waciciela i menedera. Rzdzi waciciel. 3) Aktywne rynki kapitaowe. 4) Koncepcja Friedmana. Bezrobocie naturalne. Stopa bezrobocia naturalnego, frykcyjnego, strukturalnego. Samooczyszczanie rynku, ale bezrobocie naturalne. 5) Giedy towarowe 6) rezydualne prawa wasnoci, wierzyciel nadwyki to ten, ktry ponosi ryzyko 7) utylitaryzm, dziaanie zgodne z wasnymi korzyciami, ale bez penej racjonalnoci 8)ograniczona rola pastwa, ale podkrelenie roli pastwa w dostarczaniu dbr publicznych, podatki na dobra publiczne Tradycyjny amerykaski: 1) hierarchia funkcjonalna, gra wie lepiej ni d, rzdz fachowcy 2) decydujca rola menedera 3) rola rynkw kapitaowych uzupenionych o corporate governance, dua rola funduszy inwestycyjnych. 4) biurokracja pracodawcw, saba rola zwizkw zawodowych, sia robocza na rwni z kapitaem, ESOP sprzeda akcji dla pracownikw 5) regulowana konkurencja oligopolistyczna 6) commons, niewidzialna rka rynku i widzialna sdu, praktyka sdowa 7) od pucybuta do milionera, duy podzia indywidualnego kapitau spoecznego 8) demokracja przedstawicielska z silna rk prezydenta Niemiecki: 1) hierarchia uczestniczca, s wadze, struktury gra pyta d co poprawi 2) wspzarzdzanie w formie midbesztimu, pracownikw wciga si do rad nadzorczych 3) decydujca rola bankw, banki maja udziay w firmach 4) regulacja korporatystyczna ESOP 5) grupy kapitaowe 6) prawa wasnoci regulowane przez praktyk funkcjonowania podmiotw gospodarczych 7) obywatelstwo przemysowe, pracownik jako podmiot 8) korporacje spoeczne, grupy interesw, pastwo korporacyjne Japoski: 1) system kay-redsu, 5 celw: konglomerat, wzajemne udziay akcji, wsplny bank, ciao nadrzdne rada prezydentw, wsplna korporacja handlowa, wsplna strategia inwestycyjna 2) gyoseishido, wybircze zarzdzanie, relacyjne, nieformalne zalecenia rnych jednostek nadrzdnych w stosunku do form 3) system bankw w ramach kay-redsu 4) silna kontrola personelu w ramach firm 5) grupy kapitaowe 6) powtarzane renegocjacje miedzy podmiotami, dookrela si obiektywne prawa wasnoci 7) silna gradacja statusu spoecznego 8) biuro pluralizm.

31.

Rwnowaga instytucjonalna.

Rozwizania instytucjonalne cechuj dwie sprzeczne tendencje: dynamika zmian i denie do zachowania istniejcego status quo. Rwnowaga instytucjonalna oznacza wzajemne dopasowywanie mechanizmw selekcyjnych i procesw tworzenia nowych instytucji. Ma tu te znaczenie zjawisko

20 zalenoci od cieki rozwojowej (path dependence), tj. uzalenienia obecnych instytucji od rozwiza wczeniejszych. Istot rwnowagi instytucjonalnej jest zachowanie waciwych proporcji midzy konstruktywizmem a zmianami o charakterze spontanicznym, midzy adem instytucji formalnych i nieformalnych, midzy sfer publiczn i prywatn w gospodarce i okreleniem relacji pastwo - rynek, midzy sektorem publicznym i prywatnym, midzy sfer polityki i sfer gospodarki, midzy interesem publicznym a interesami czstkowymi. Rwnowaga instytucjonalna to zbir instytucji i ich powiza, ktre pozwalaj realizowa podstawowe funkcje systemu instytucjonalnego, zapewniajc jego wzgldn trwao. Rwnowaga instytucjonalna sprzyja funkcjonowaniu systemu ekonomicznego. Moe by czynnikiem utrzymujcym wzgldn stabilno rozwiza systemowych, pomimo przejaww ich nieefektywnoci (np. funkcjonowanie gospodarki centralnie planowanej w warunkach narastajcego niedoboru, gospodarka wirtualna w Rosji okresu transformacji). Instytucje tworzone s oddolnie w interesie grup i jednostek, cho cz z nich jest wiadomie kreowana, zwaszcza w krajach o niszym poziomie rozwoju (procesy tzw. modernizacji odgrnej). Rwnowag instytucjonaln charakteryzuj okrelone relacje i proces staego dopasowywania instytucji formalnych i nieformalnych. Innym wymiarem rwnowagi instytucjonalnej s sposoby czy metody rozwizywania sprzecznoci grup interesw w warunkach asymetrii informacji, sytuacji monopolistycznych Elementem rwnowagi instytucjonalnej jest rwnowaga rnych grup interesu. Jedne grupy pragn zmian instytucjonalnych (nie zawsze zgodnych z interesem publicznym), inne za podtrzymuj dotychczasowe rozwizania (niekoniecznie rozwizania przestarzae). Jednym z wymiarw rwnowagi instytucjonalnej jest odpowied na pytanie: ile rynku i ile pastwa w gospodarce. Istotnym elementem rwnowagi instytucjonalnej jest spoeczna akceptacja nierwnoci majtkowo-dochodowych. Oznacza to, e zrnicowanie majtkowodochodowe jest nie tylko efektem dziaania mechanizmw rynkowych, lecz rwnie instrumentem polityki gospodarczej pastwa. Warunkiem utrzymywania rwnowagi instytucjonalnej jest funkcjonowanie systemu negocjacji spoecznych. Rwnowaga instytucjonalna ma rne wymiary i poziomy. Na poziomie mikroekonomicznym dotyczy rwnowagi midzy interesami wszystkich podmiotw zwizanych z dziaalnoci danego przedsibiorstwa, tak akcjonariuszy jak i interesariuszy Rwnowaga instytucjonalna generalnie moe, (cho nie musi) suy zwikszaniu efektywnoci systemu instytucjonalnego.

32. Efektywno instytucjonalnego.

adaptacyjna

systemu

Efektywno adaptacyjna oznacza zdolno systemow instytucji do dostosowywania si do zmieniajcego si otoczenia i rozwizywania problemw. Polega na szybkim reagowaniu na wszelkie zakcenia i zmiany. Podstawowym wyznacznikiem jest tworzenie

21 instytucji w celu zmniejszenia kosztw transakcyjnych przy spenieniu szeregu warunkw ograniczajcych (np. potrzeba niezbdnych informacji). Miara efektywnoci jest zdolno do adaptacji nowych zjawisk jak np: postp techniczny czy rozpowszechnianie wiedzy. Oglnie jest to zdolno instytucji do rozwizywania problemw spoeczno-gospodarczych. Efektywno systemu instytucjonalnego zaley od kompleksowoci rozwiza, wieloci i uytecznoci instytucji. Oznacza to zdolno systemow instytucji do dostosowywania si do zmieniajcego si otoczenia i rozwizywania problemw. Zdolno ta zaley od trwaych cech struktury rzeczowej i instytucjonalnej. Polega ona na szybkim reagowaniu na wszelkie zakcenia i zmiany, komparatywnych ocenach instytucjonalnych, ekonomizowaniu kontraktw itp. Podstawowym wyznacznikiem efektywnoci adaptacyjnej jest wdraanie instytucji zmniejszajcych koszty transakcyjne przy spenieniu szeregu warunkw ograniczajcych jak np. potrzeba niezbdnych informacji, poziom kapitau spoecznego czy tworzenie instytucji dla koordynacji dziaa gospodarczych itd. Miar efektywnoci stosowanych rozwiza instytucjonalnych jest zdolno do adaptacji nowych zjawisk np. postpu technicznego czy rozpowszechniania wiedzy. Skonno podmiotw gospodarczych do innowacji wynika z bodcw kreowanych przez okrelone rozwizania instytucjonalne. Efektywnoci adaptacyjnej suy wdraanie zasad selekcji nieefektywnych organizacji jak i systemw motywacyjnych dla innowacji instytucjonalnych (np. reguy polityki monetarnej). Adaptacja rynkowa moe by mniej efektywna od adaptacji administracyjnej w sytuacji jednoczesnego wystpienia wyspecjalizowanych aktyww i ograniczonej racjonalnoci zachowa podmiotw. Ograniczono zdolnoci racjonalnego gospodarowania wynika z takich kwestii jak ograniczono i asymetryczno informacji, niekompletno wiedzy, oportunizm zachowa podmiotw, funkcjonowanie w warunkach niepewnoci i ryzyka, presj czasu (preferencje dla dzi kosztem jutra) czy uwzgldnianie czynnikw psychologiczno-emocjonalnych w decyzjach gospodarczych. Efektywno systemu instytucjonalnego zaley od kompleksowoci rozwiza, wieloci i uytecznoci instytucji. System instytucjonalny zawiera takie elementy jak prawa wasnoci, swoboda dziaalnoci gospodarczej, prawna ochrona zawieranych kontraktw, twarde ograniczenia budetowe, polityka antymonopolowa czy rozwizania fiskalne i monetarne. Jednym z kluczowych zagadnie w ramach ekonomii instytucjonalnej jest okrelenie efektywnoci systemu instytucjonalnego w powizaniu z rwnowag instytucjonaln, co ma suy wzrostowi gospodarczemu. Powysze okrelenie wymaga uwzgldnienia dorobku analiz z wszystkich czterech w/w poziomw. Mona to nazwa potrzeb syntezy osigni rnych nurtw ekonomii instytucjonalnej. W syntezie tej istotne jest rwnie uwzgldnienie specyfiki danego systemu instytucjonalnego. W praktyce gospodarki wiatowej daj si zaobserwowa zjawiska prb narzucenia anglosaskiego systemu instytucjonalnego innym krajom w imi obiektywnych procesw globalizacyjnych. Dowiadczenia wielu krajw wskazuj na ograniczone moliwoci importu rozwiza instytucjonalnych. Efektywny system instytucjonalny wymaga spjnego ukadu instytucji zwikszajcych stopie adaptacji systemu ekonomicznego jako caoci. Z efektywnoci systemu instytucjonalnego wie si zoone teoretycznie zagadnienie wzajemnych relacji efektywnoci ekonomicznej (np. optimum Pareto), efektywnoci spoecznej (funkcja dobrobytu spoecznego) i efektywnoci politycznej (np. rwnowaga oddziaywania grup interesu, trwao wadzy w warunkach demokratycznych wyborw). Problemami tych

22 efektywnoci zajmuj si poszczeglne nurty ekonomii instytucjonalnej; brak jest cigle syntezy efektywnociowej. Im bogatsza infrastruktura instytucjonalna tym wysza efektywno gospodarowania, w tym efektywno adaptacyjna. Ograniczona racjonalno podmiotw i dominujce zwyczaje maj decydujcy wpyw na podejmowane wybory i reguy wsppracy (zawieranie kontraktw) w kierunku lepszych rozwiza. Te lepsze rozwizania stanowi przejaw efektywnoci adaptacyjnej systemu instytucjonalnego. Efektywno adaptacyjna to zdolno systemu instytucji do rozwizywania problemw spoeczno-gospodarczych. D. North do tych problemw zalicza: zdolno spoeczestwa do akumulacji wiedzy, zdolno do generowania innowacji, wyzwalanie skonnoci do ryzyka, wyzwalanie przedsibiorczych zachowa czy eliminacji wskich garde w systemie spoecznym. Wszystko to ma suy wzrostowi gospodarczemu. Podstawowym wyznacznikiem efektywnoci adaptacyjnej jest wdraanie instytucji zmniejszajcych koszty transakcyjne przy spenieniu szeregu warunkw ograniczajcych jak np. potrzeba niezbdnych informacji, poziom kapitau spoecznego czy tworzenie instytucji dla koordynacji dziaa gospodarczych. Efektywno zmian instytucjonalnych na wszystkich rynkach wyraa si gwnie poprzez lepsze relacje midzy stronami transakcji. Niesprawne instytucje mog powodowa narastanie zjawisk niepodanych, stanowicych rwnoczenie przejaw braku rwnowagi jak np. bezrobocie na rynku pracy, nadmiar czy niedobr produktw, niepodane zmiany stp procentowych i nietrafione kredyty itd. Gwnym zadaniem instytucji dziaajcych jest lepsze kojarzenie popytu z poda dbr (usug) na danym rynku. Na rynku pracy znajduje to np. wyraz w tzw. parametrze efektywnych dopasowa przy krzywej Beveridgea, gdzie podstawowe znaczenie maj czynniki instytucjonalne takie jak prawo pracy, funkcjonowanie urzdw pracy i innych podmiotw, stopie ochrony zatrudnienia, system negocjacji, zabezpieczenie spoeczne czy poziom pacy minimalnej.

33.

Rne ujcia efektywnoci ekonomicznej.

Efektywny system instytucjonalny wymaga spjnego ukadu instytucji zwikszajcych stopie adaptacji systemu ekonomicznego jako caoci. Z efektywnoci systemu instytucjonalnego wie si zoone teoretycznie zagadnienie wzajemnych relacji efektywnoci ekonomicznej (np. optimum Pareto), efektywnoci spoecznej (funkcja dobrobytu spoecznego) i efektywnoci politycznej (np. rwnowaga oddziaywania grup interesu, trwao wadzy w warunkach demokratycznych wyborw). Problemami tych efektywnoci zajmuj si poszczeglne nurty ekonomii instytucjonalnej; brak jest cigle syntezy efektywnociowej. Lub duej i szczegowo: Pod pojciem efektywnoci ekonomicznej czsto rozumie si koncepcj efektywnoci alokacyjnej Pareto wywodzcej si z ekonomii dobrobytu; daleko jednak odbiegajcej od cech rzeczywistoci gospodarczej. Pod tym terminem kryje si sytuacja, w ktrej polepszenie czyjego pooenia, nie moe by osigane kosztem pogorszenia sytuacji innych podmiotw. Podejcie Pareto ma charakter indywidualistyczny. Nie ma tu miejsca na ingerencj pastwa, w tym zwaszcza na redystrybucyjn rol pastwa. Optymalno paretowska ma przy tym wymiar krtkookresowy, gdy w duszym horyzoncie czasu pogbiajce si nierwnoci spoeczne mog negatywnie rzutowa na efektywno alokacji zasobw i wpywa na obnienie tempa wzrostu gospodarczego. Optimum Pareto jet te koncepcj statycznej efektywnoci odpowiadajcej modelowi wolnej konkurencji bez dynamiki innowacyjnej. Innowacyjno wymaga sytuacji braku tego optimum np. istnienia zyskw monopolowych

23 jako bodca postpu technicznego. W praktyce gospodarczej postp ten (jako przejaw efektywnoci dynamicznej) wymaga zatem sytuacji monopolistycznych, gdzie zyski wacicieli s uzyskiwane kosztem innych podmiotw. Gospodarka nieoptymalna w sensie paretowskim jest rwnie nieoptymalna spoecznie, gdy oznacza to moliwo poprawy sytuacji wielu grup i jednostek. Jednoczenie jednak gospodarka optymalna w sensie paretowskim nie musi by optymalna spoecznie, bo to moe oznacza utrwalenie lub nawet pogbienie si nierwnoci spoecznych oraz usztywnienie gospodarki. Osignicie stanu optimum Pareto (stanw tych moe by nieskoczenie duo) dotyczy rnych sytuacji docelowych poszczeglnych grup spoecznych, jednostek i podmiotw gospodarczych. Rne rozwizania instytucjonalne (rynkowe i pozarynkowe) su osiganiu jednego z wielu moliwych punktw optimum, w zalenoci od pooenia wyjciowego (majtku wyjciowego) podmiotw uczestniczcych w zmianach instytucji oraz od charakteru rozwiza systemowych. Nie da si jednak porwna poszczeglnych stanw optimum midzy sob. Innym sposobem wyraania efektywnoci ekonomicznej (bliszym nurtom ekonomii instytucjonalnej) jest koncepcja efektywnoci Hicksa-Kaldora. Efektywno ta oznacza popraw oglnej sytuacji wszystkich podmiotw, wzrost wartoci spoecznej w wyniku wprowadzanych zmian. Inaczej mona to okreli maksymalizacj oglnego bogactwa. Wzrostowi tego bogactwa moe towarzyszy zrnicowana sytuacja poszczeglnych podmiotw. Mog tu by podmioty odczuwajce popraw wasnego pooenia jak i podmioty, ktrym sytuacja si pogorszya. Podmioty z popraw sytuacji dokonuj wypat kompensacyjnych na rzecz podmiotw traccych. Wielko korzyci jednych podmiotw powinna przewysza wielko strat innych. System instytucjonalny sprzyja osiganiu tej efektywnoci, gdy nowe instytucje pozwalaj na popraw sytuacji ogu podmiotw gospodarczych oraz na odpowiedni mechanizm redystrybucji. Problem podstawowy wie si z wyborem rozwiza, ktre jednym przynosz korzyci, innym za straty. Efektywno Hicksa-Kaldora zakada uzyskanie zgody traccych na tego typu przedsiwzicia, co jest mao realne. W praktyce podmioty kieruj si wasnymi interesami, nie za bliej nieokrelonym interesem publicznym. W kryterium tym zakada si rwnie jednakow wag sytuacji poszczeglnych podmiotw, co z punktu widzenia caego spoeczestwa nie musi by suszne. Obydwa kryteria efektywnoci maj charakter utylitarystyczny zwizany z mierzeniem i agregacj uytecznoci, co tak w teorii jak i zwaszcza w praktyce rodzi zasadnicze trudnoci szeroko opisane w literaturze ekonomicznej. Efektywno ekonomiczna nie jest te wystarczajcym kryterium oceny efektywnoci systemu instytucjonalnego. Niezalenie od tych uomnoci i wad efektywnoci Pareto czy Hicksa-Kaldora rozwizania instytucjonalne powinny sprzyja poprawie efektywnoci ekonomicznej z uwzgldnieniem sytuacji spoeczno-politycznej. To za oznacza brak marnotrawstwa rzadkich zasobw produkcyjnych. Problemw efektywnoci nie da si te oddzieli od problemw podziau i partycypacji rnych podmiotw w osiganym bogactwie. Sposb podziau wpywa w duym stopniu na motywacje do produkcji. Instytucje sprzyjajce rozwojowi mog nie przynosi takich samych korzyci dla wszystkich; za instytucje hamujce rozwj mog by wysoce opacalne dla wybranych grup i jednostek. Prowadzi to do nierwnoci spoecznych; przy przekroczeniu pewnego poziomu tych nierwnoci maleje oglna efektywnoc rozwiza i hamowane s procesy rozwojowe. W obszarze instytucji wystpuj tzw. niezamierzone skutki dziaa w wyniku spoecznych wspzalenoci funkcjonowania podmiotw gospodarczych. Skutki te posiadaj pewn si regulacyjn na wzr smithowskiej niewidzialnej rki rynku (Sulejewicz A.,2006,s.19). Utrudnia to identyfikacj wpywu konkretnych instytucji na procesy rozwojowe.

24

34. Efektywno spoeczna i polityczna systemu instytucjonalnego. 35. Polityka instytucjonalna pastwa.
Polityka instytucjonalna wyraa si gwnie w tworzeniu instytucji niezbdnych dla utrzymania dugookresowej rwnowagi instytucjonalnej w zmiennych warunkach gospodarowania. Podstawowe znaczenie ma tu system prawny z wiodc rol norm konstytucyjnych. Polityka instytucjonalna to jednoczesne tworzenie warunkw dla zdrowej konkurencji podmiotw na rynkach jak i tworzenie instytucji sprzyjajcych kooperacji bez praktyk monopolistycznych jak np. odpowiednie urzdy regulacyjne i systemy nadzoru (w tym nadzoru finansowego). Jednym z podstawowych zada pastwa pozostaje take poprawianie funkcji koordynacyjnej rynkw, wzmacnianie moliwoci samoregulacyjnych rynkw. Przy naturalnej sprzecznoci interesw ekonomicznych pastwo wystpuje take w roli arbitra i rozjemcy jak i organizatora paszczyzn i form spoecznych negocjacji.

36.

Regulacja a deregulacja rynkw. Teorie regulacji.

teorie regulacji: - pozytywno normatywna teoria regulacji (Funkcja celu: ochrona interesu publicznego) Mikroekonomiczna rola pastwa ma na celu walk z zawodnoci rynku (np. poprzez regulacj monopoli naturalnych). - ekonomiczna teoria regulacji ekonomiczna teoria regulacji, np. model Peltzmana. Model ten opiera si o zaoenie maksymalizacji uytecznoci wszystkich podmiotw; producenci pragn maksymalnych zyskw, konsumenci niskich cen, politycy i urzdnicy poparcia spoecznego (np. gosw wyborczych). Poparcie spoeczne wymaga godzenia wielkoci zyskw z cenami dla konsumentw. W modelu zakada si rwne uwzgldnianie przez urzdy regulacyjne interesw producentw i konsumentw. Przyjmuje si take zaoenie wolnej gry si rynkowych. Pomija si tu kwestie relacji wadzy i podporzdkowania. Problemu nierwnoci stron nie mona take ogranicza do asymetrii informacji. Na rynku usug regulacyjnych istnieje przewaga podmiotw po stronie podaowej, ktre mog narzuca rne rozwizania regulacyjne. - teoria przechwycenia W teorii przechwycenia (Stiglera) analizuje si problem przechwytywania przez rne grupy interesw urzdw regulacyjnych. Grupy interesu staraj si wpywa na polityk urzdw oraz d do odpowiedniego ukierunkowania kontroli politycznej. Przechwycenie urzdu zapobiega realizacji wasnych interesw biurokratw. W takim ujciu polityka regulacyjna realizowana jest nie tyle w interesie publicznym, co w interesie podmiotw danego sektora. Podmioty te s szczeglnie zainteresowane barierami wejcia tworzonymi przez urzdy regulacyjne oraz odpowiednio wyszymi cenami regulowanych dbr czy usug. Ma miejsce staa presja na decyzje legislacyjne. Cigle otwartym zagadnieniem pozostaje rola pastwa w gospodarce.

37.

Regulacja a zawodno rynku.

Regulacja ma na celu wyeliminowanie: monopolu

25 asymetrii informacji efektw zewntrznych

Mamy trzy podstawowe teorie regulacji: pozytywno-normatywna teoria regulacji, teoria przechwycenia, ekonomiczna teoria regulacji Teorie te opieraj si na potrzebie komplementarnej wzgldem rynku roli pastwa w gospodarce, ktrego jednym z podstawowych zada pozostaje poprawianie funkcji koordynacyjnej rynkw. Ma tu pewne znaczenie polityka antymonopolowa. W nowoczesnej regulacji bardziej chodzi o tworzenie warunkw dla dziaania rynkw ni ich kontrolowanie. Dotyczy to tak rynkw sfery realnej jak i rynku finansowego. Regulacja moe rwnie przyczynia si do powstawania nowych rynkw poprzez stworzenie niezbdnych instytucji rynkowych, ktre sprzyjajc konkurencji chroni jednoczenie interesy konsumentw. Decyzje regulacyjne powinny by zawsze poprzedzone analiz korzyci i kosztw regulacji (deregulacji) osiganych przez zainteresowane podmioty. Sytuacja moe by zrnicowana w zalenoci od rodzaju dziaalnoci gospodarczej; w jednych wymagana jest wiksza regulacja (np. w obszarze funkcjonowania monopoli naturalnych), w innych deregulacja (np. deregulacja linii lotniczych). Formy instytucjonalno-organizacyjne na poszczeglnych rynkach zale od zmian techniczno-technologicznych, np. komplementarny a nie substytucyjny charakter czynnikw produkcji, rozwj Internetu, technologiczne moliwoci dostpu do sieci energetycznej itd. Regulacja pastwa sprzyja tworzeniu swoistego rynku usug regulacyjnych ze zjawiskami korupcji i umacniania grup interesu. Samo wystpowanie rynkw regulacyjnych rozszerza zakres regulacji. Rynek usug regulacyjnych powstaje jako wyraz oczekiwa rnych grup interesu, politykw, urzdnikw administracji pastwowej, firm zgaszajcych popyt na regulacje, urzdw regulacyjnych i konsumentw. Regulacja jest tu wynikiem gry interesw midzy tymi podmiotami, nie jest za wynikiem niedoskonaoci rynku (niedoskonaoci te zwikszaj jedynie moliwo regulacji). Problemu nierwnoci stron nie mona take ogranicza do asymetrii informacji. Na rynku usug regulacyjnych istnieje przewaga podmiotw po stronie podaowej, ktre mog narzuca rne rozwizania regulacyjne co w konsekwencji moe prowadzi do zawodnoci rynku. Do najwaniejszych rde zawodnoci rynku zalicza si: Zawodno konkurencji Istnienie dbr publicznych Istnienie efektw zewntrznych Brak lub niekompletno rynkw Niepena informacja rynkowa (asymetria informacji) Bezrobocie

38.

Teoria przechwycenia (capture theory).

W teorii przechwycenia (Teoria regulacji publicznej, zapocztkowana przez George`a Stillera) analizuje si problem przechwytywania przez rne grupy interesw urzdw regulacyjnych. Grupy interesu staraj si wpywa na polityk urzdw oraz d do odpowiedniego ukierunkowania kontroli politycznej. Przechwycenie urzdu zapobiega

26 realizacji wasnych interesw biurokratw. W takim ujciu polityka regulacyjna realizowana jest nie tyle w interesie publicznym, co w interesie podmiotw danego sektora. Podmioty te s szczeglnie zainteresowane barierami wejcia tworzonymi przez urzdy regulacyjne oraz odpowiednio wyszymi cenami regulowanych dbr czy usug. Ma miejsce staa presja na decyzje legislacyjne. Cigle otwartym zagadnieniem pozostaje rola pastwa w gospodarce. Ekonomiczna teoria regulacji w duym stopniu bya wykorzystywana w procesie deregulacji gospodarki amerykaskiej w latach 80. XX wieku. Najprostsza wersja teorii zawadnicia regulacji przez grupy interesu twierdzi, e to wanie regulowana ga przemysu jest najbardziej zainteresowana skutkami regulacji, podczas gdy zainteresowanie wyraane przez konsumentw i dostawcw jest znacznie mniejsze. Dlatego te dziaajce w jakiej gazi przedsibiorstwa organizuj si, aby wpywa na dziaalno regulacyjn agencji i uzyska w ten sposb regulacje, ktre daj im przewag nad innymi, niezorganizowanymi grupami. Zgodnie z teori regulacji z perspektywy grup interesw reforma regulacji zdarza si, gdy zorganizowane grupy interesu zaczynaj postrzega je jako niekorzystnie, a dzieje si tak, gdy procesualne koszty regulacji zaczynaj przewysza korzyci, ktre grupy te s w stanie uzyska kosztem innych grup.

39.

Ekonomiczne teorie regulacji. Model Peltzmana.

Regulacja-oddziaywania na sfer mikro. S 3 grupy teorii: - teorie NPT normative positive teory Funkcja celu: ochrona interesu publicznego -Teorie przechwycenia (model Stillera). Regulacja ma na calu interesy producentw. Ci co podlegaj regulacjom maj wpyw na urzdnikw. Analizuje si problem przechwytywania przez rne grupy interesw urzdw regulacyjnych. Grupy interesu staraj si wpywa na polityk urzdw oraz d do odpowiedniego ukierunkowania kontroli politycznej. Przechwycenie urzdu zapobiega realizacji wasnych interesw biurokratw -Ekonomiczne modele teorii. Ekonomiczna teoria regulacji np. Peltzmana. Funkcja celu: poparcie polityczne. Model Peltzmana opiera si o zaoenie maksymalizacji uytecznoci wszystkich podmiotw; producenci pragn maksymalnych zyskw, konsumenci niskich cen, politycy i urzdnicy poparcia spoecznego (np. gosw wyborczych). Poparcie spoeczne wymaga godzenia wielkoci zyskw z cenami dla konsumentw. W modelu zakada si rwne uwzgldnianie przez urzdy regulacyjne interesw producentw i konsumentw. Przyjmuje si take zaoenie wolnej gry si rynkowych. Pomija si tu kwestie relacji wadzy i podporzdkowania. Problemu nierwnoci stron nie mona take ogranicza do asymetrii informacji. Na rynku usug regulacyjnych istnieje przewaga podmiotw po stronie podaowej, ktre mog narzuca rne rozwizania regulacyjne.

40.

Korupcja a instytucje.

Przejawami zawodnoci pastwa s rwnie zjawiska korupcji (gwnie w formie kupowania decyzji i wymianie przysug) i rozwj gospodarki nieformalnej (Kozowski P.,2004). Korupcj mona zaliczy do instytucji nieformalnych. Jej nasilenie wynika z niedorozwoju instytucjonalnego np. przy transformacji z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Korupcja stanowi wtedy jedn z drg bogacenia si na skrty; stanowi wyraz zej jakoci instytucji formalnych i instytucji-organizacji. Korupcja w wyniku powszechnej percepcji spoecznej (jako skadowa obowizujcych norm postpowania)

27 podlega mechanizmom jej zwielokrotnienia; wiadomo powszechnoci zachowa korupcyjnych sprzyja wczaniu si kolejnych jednostek i grup. Wiksza korupcja przyczynia si do wzrostu inwestycji publicznych, przy jednoczesnym zmniejszeniu ich efektywnoci (Tanzi V.,1998). W wielu przypadkach korupcjogenne inwestycje publiczne sztucznie ograniczaj zakres moliwej konkurencji, co prowadzi do uprzywilejowanych pozycji podmiotw powizanych ze skorumpowan biurokracj. Czsto ma tu te miejsce proces jednoczesnego wzrostu rozmiarw administracji rnych szczebli i zwikszania publicznych nakadw inwestycyjnych. Sprzyja to moliwociom pojawienia si efektw wypychania inwestycji sektora prywatnego. W warunkach korupcji silnie rosn te koszty zamwie publicznych. Firmy s szczeglnie zainteresowane kontraktami rzdowymi, zwaszcza dotyczcymi dugookresowych inwestycji. W warunkach korupcji spada rwnie efektywno transferw praw wasnoci. Prywatyzowane przedsibiorstwa s sprzedawane po cenach odbiegajcych od cen granicznych.2 Ogranicza to wpywy budetowe i wielko moliwych do wykorzystania rodkw publicznych na akumulacj rzeczow. Wacicielami tych firm mog sta si podmioty niekoniecznie gwarantujce optymalne wykorzystanie istniejcego i tworzonego potencjau produkcyjnego.

41.

Problem mierzenia jakoci instytucji.

Otwartym pozostaje sposb mierzenia efektywnoci instytucji np. wielkoci kosztw transakcyjnych, zdolnoci sytemu do adaptacji nowych zjawisk, generowaniem korzyci spoecznych czy lepsz koordynacj procesw gospodarczych w skali spoecznej. Do miernikw jakoci instytucji zalicza si take stopie przestrzegania prawa, wskaniki ryzyka inwestycyjnego, indeksy wolnoci ekonomicznej, rozmiary korupcji czy dostp obywateli do instytucji pastwowych itd. Struktura instytucjonalna tworzy te podstawy trwaego rozwoju i wzrostu gospodarczego. Badania empiryczne wskazuj na duo wikszy wpyw na wzrost gospodarczy ma jakoci instytucji ni typu polityki gospodarczej. Podobnie uwaa M. Olson zwracajc uwag, i podstawowe rnice w poziomie rozwoju midzy krajami da si wyjani poprzez rnice w charakterze i jakoci instytucji oraz w typie prowadzonej polityki gospodarczej. Jako instytucji pastwowych warunkuje pobudzenie procesw rozwoju. Znajduje to wyraz w jakoci rzdzenia (governance). Dyskusyjn kwesti jest staa poprawa jakoci instytucji; s bowiem naturalne granice wysokiej jakoci instytucji. Pojawiaj si tu kwestie mierzenia tej jakoci (Knack S., Keefer P.,1995, s.207-227). W praktyce czstym rozwizaniem jest operowanie systemem wskanikw o charakterze eksperckim wraz z szerok analiz ich ogranicze i zastosowa. Miary instytucji mona podzieli na opisujce cechy instytucji i opisujce ich funkcjonowanie. Pierwsza grupa miar o charakterze obiektywnym dotyczy identyfikacji wystpowania okrelonych instytucji, druga za wyraa jako instytucji i ma w duym stopniu charakter subiektywny porwnawczych ocen eksperckich. Dla bada relacji zachodzcych midzy rozwojem a instytucjami wiksz przydatno wydaj si mie wskaniki jakoci instytucji. Do podstawowych wskanikw jakoci instytucji zaliczy mona: wskanik ryzyka BERI (Business Environmental Risk Intelligence), wskanik ryzyka ICRG (International Country Risk Guide), indeks wolnoci ekonomicznej Heritage Foundation, wskaniki ryzyka Euromoney, indeks praw politycznych i swobd obywatelskich Gastila, indeks wolnoci Fraser Institute i inne (Kosior A., 2006, s.61-65).
2

/ Wie si z tym brak sprecyzowania interesu publicznego np. rozumienia roli Skarbu Pastwa jako dominium lub imperium.

28

42. Co to jest indeks swobody gospodarczej i jaki ma wpyw na rozwj gospodarczy.

Indeks wolnoci (swobody) gospodarczej, Heritage Foundation stanowi jeden ze sposobw wyraania wolnoci gospodarczej. Wskanik ten obejmuje 10 kategorii z wieloma zmiennymi szczeglowymi: polityk handlow (taryfy celne, ograniczenia pozataryfowe, korupcja); obcienia fiskalne (stawki podatkw od osb prawnych i fizycznych, udzia wydatkw rzdowych w PKB); zakres interwencji pastwa (wielko dochodw sektora publicznego, udzia rzdowych wydatkw konsumpcyjnych w PKB); polityk monetarn (niezaleno banku centralnego, stopa inflacji); inwestycje zagraniczne i przepywy kapitaowe (ograniczenia praw wasnoci, swoboda lokat, prawne rwnouprawnienie podmiotw krajowych i zagranicznych, swoboda transferw kapitau i zyskw, dostpno kredytowych rodkw finansowych); finanse i bankowo (udzia wasnoci pastwowej w instytucjach finansowych, swoboda tworzenia oddziaw bankw zagranicznych, zakres nadzoru i regulacji w systemie finansowym, wpyw rzdu na alokacj rodkw finansowych); ceny i pace (zakres ustawowej pacy minimalnej, zasig kontroli cen, zakres cen administrowanych); prawa wasnoci i ich ochrona (niezaleno sdownictwa, zakres prawnej ochrony praw wasnoci, zagroenie nacjonalizacj, korupcja); zakres i skuteczno regulacji (zakres licencji, koncesji i zezwole, korupcja i biurokratyzacja, stopie regulacji rynku pracy i restrykcyjno prawa pracy, warunki bhp, regulacje ochrony rodowiska); funkcjonowanie gospodarki nieformalnej (zakres przemytu, zakres sprzeday dbr w szarej strefie, nielegalne zatrudnienie, nieformalne usugi). Generalnie wolno gospodarcza sprzyja wzrostowi i rozwojowi; nie wszystkie jednak cechy tej wolnoci wpywaj w sposb jednakowy. W wikszym te stopniu na rozwj wpywa zmiana poziomu wolnoci ni jej poziom absolutny. Dla rnych krajw odmienne s wskaniki wolnoci w poszczeglnych obszarach (wskaniki mierzone punktami). Im wysza warto punktowa tym mniejsza wolno gospodarcza i tym niszy poziom jakoci instytucji. W 2009 Polska uzyskaa 6,78 punktu na moliwe 10 - tyle samo co rok wczeniej - i znw nieznacznie spada w zestawieniu (z 69. na 74. miejsce wrd 141 krajw).

43.

Poziom rozwoju a luka instytucjonalna.

Nowoczesna gospodarka wymaga podziau pracy, specjalizacji i wymiany czyli kooperacji. To, czy ta kooperacja jest efektywna i w jakim stopniu ludzie s motywowani by

29 wspdziaa ze sob, czy dominuj zachowania produktywne, czy moe raczej pasoytnicze zaley w ogromnym stopniu od spoecznych regu gry. Produkcja, czy gospodarowanie nie jest tym samym procesem czysto technicznym, ale take spoecznym. Jednak proces budowy instytucji spoecznych i ekonomicznych jest w znaczny stopniu endogeniczny i pozostaje funkcj stopnia rozwoju; bogate kraje maj po prostu lepsze instytucje. Przyczyna jest do prosta: ochrona na przykad praw wasnoci jest kosztowna. Sprawne funkcjonowanie systemu prawa i egzekucja prawa wymagaj duych nakadw, na ktre sta jedynie kraje zamone. Wiele rynkw dla efektywnego dziaania wymaga zastosowania mechanizmw regulacyjnych i pojawienia si rnorakich podmiotw poredniczcych. Jest to kosztowne i usprawiedliwione jedynie w warunkach duego natenia transakcji. W przypadku pytkich rynkw koszty regulacji s czsto prohibicyjnie wysokie. Rynki te dziaaj, ale z reguy w sposb uomny lub mniej efektywny. Istniej wic oczywiste granice efektywnego naladownictwa w obszarze instytucjonalnym. Znaczenie tej kwestii jest o tyle istotne, e ze wzgldu na komplementarno rozwiza instytucjonalnych nie wystarcza, e kraje sabiej rozwinite wdraaj i przyswajaj sobie jedynie niektre instytucje krajw przodujcych. Tym samym luka instytucjonalna pomidzy krajami rozwinitymi a nierozwinitymi powiksza si, a nie maleje.

44. Teoria praw gospodarowania.

wasnoci

praktyka

Przypisanie peni czy wikszoci uprawnie wasnociowych danemu podmiotowi zwiksza bodce dla efektywnego gospodarowania. D. North sformuowa myl, i rozwj gospodarczy w wielu krajach zacz si wraz z dookreleniem praw wasnoci, zwaszcza uprawnienia do czerpania korzyci z innowacji przez indywidualne podmioty. Przyswojone z tego tytuu korzyci nigdy nie s pene i wyczne. W praktyce poszczeglnym wizkom mona przypisa zrnicowane wagi w zalenoci od siy bodcowania czy wielkoci kosztw dookrelania tych praw. Do podstawowych wizek zaliczy naley: prawo posiadania, prawo uytkowania, prawo zarzdzania, prawo swobody przenoszenia praw wasnoci prawo przyswajania korzyci. Prawo posiadania oznacza, i dany podmiot wasnoci dysponuje w sposb wyczny przedmiotem wasnoci. Wyczno posiadania oznacza wykluczenie innych podmiotw z dostpu do posiadanych aktyww. Pozwala to zapobiega problemom wynikajcym z tzw. tragedii wsplnego G. Hardina, strat wynikajcych z nadmiernej eksploatacji i nieefektywnoci wykorzystania wsplnej wasnoci.

45. Prawa wasnoci uprawnienia wasnociowe w ramach wasnoci prywatnej.

1. 2. 3. 4. 5. 6. prawa dysponowania przedmiotem wasnoci (prawo posiadania), prawa kontroli przedmiotu wasnoci (prawo wadania, uytkowania), prawa zarzdzania przedmiotem wasnoci, prawa przyswajania korzyci z przedmiotu wasnoci (np. dzierawa, konsumpcja), prawa sprzeday udziaw wasnociowych (przenono wasnoci), prawa do zmiany cech lub przeznaczenia przedmiotu wasnoci,

30 7. 8. 9. 10. 11. 12. prawa do przekazywania przedmiotu wasnoci w spadku (przenono wasnoci), prawa do ochrony przed wywaszczeniem, prawa do bezterminowego uytkowania, prawa zakazujcego negatywnego uycia przedmiotu wasnoci wobec innych podmiotw, prawa uycia przedmiotu wasnoci jako zabezpieczenia transakcji, prawa zwrotu udzielonych penomocnictw, co do przedmiotu wasnoci po upywie terminu okrelonego w zawartych umowach.

46. Rnice praw wasnoci wasno prywatna a wasno pastwowa.

1. 2. Nie mona sprzeda udziau we wasnoci publicznej We wasnoci pastwowej za darmo staje si wacicielem, w prywatnej trzeba ponie ryzyko 3. Wasno publiczna ma charakter przymusowy 4. Wizi midzy pooeniem materialnym wspwaciciela a jego dziaaniem jest duo sabsza we wasnoci pastwowej ni we wasnoci prywatnej (sabszy system motywacyjny). 5. We wasnoci publicznej s rne podmioty aspirujce do roli waciciela spoeczestwo, managerzy, pracownicy, administracja rzdowa. 6. We wasnoci publicznej trudno jest powiza wynagrodzenia managerw z wynikami ekonomicznymi. 7. Odpowiednikiem akcjonariusza we wasnoci prywatnej, we wasnoci publicznej jest podatnik 8. w ramach wadnoci publicznej nie ma rynkw, nie ma handlu tytuami wasnoci 9. Jeden i drugi sektor moe by regulowany przez pastwo ale prywatny silniej 10. asymetria informacji 11. o charakterze uprawnie waciciela decyduje wysoko kosztw transakcyjnych, wysze we wasnoci prywatnej 12. polityka dyskrecjonalna ma wiksze nastpstwa w sektorze publicznym, a reguy w sektorze prywatnym 13. wysza efektywno funkcjonowania firmy prywatnej

47. Uprawnienia i podmioty wasnoci w ramach common pool resources.

Uprawnienia: - wejcie na obszar i korzystanie - prawo pozyskiwania - zarzdzanie (prawo wewntrznego regulowania sposobu uycia zasobw) - prawo wykluczenia - alienacja Podmioty wasnoci: - uczestnik (posiada prawo wejcia) - uytkownik (moe wej i pozyskiwa) - petent (wejcie, pozyskiwanie, zarzdzanie) - waciciel (wejcie, pozyskiwanie, zarzdzanie, prawo wykluczenia) - posiadacz (posiada wszystkie uprawnienia)

31

48. Tragedia wsplnego zasobu Hardina.

Tragedia wsplnego G. Hardina, straty wynikajce z nadmiernej eksploatacji i nieefektywnoci wykorzystania wsplnej wasnoci. Mona to wyjani na przykadzie ki. Jeli pastwisko jest wasnoci prywatn to liczba pascych si krw bdzie ustalona na poziomie przy ktrym kracowy produkt krowy rwna si jej kosztowi. Jeli jednak ka nie naley do nikogo krowy bd wypasane a do momentu gdy zysk wyniesie zero. Spowoduje to nadmiern eksploatacj obszaru pastwiska.

49.

Prywatyzacja i rne jej warianty.

Prywatyzacja - to proces przekazywania majtku pastwowego podmiotom prywatnym, przeksztacania gospodarki pastwowej w gospodark prywatn, ograniczania roli pastwa w gospodarce. Proces prowadzcy do zmiany kontroli nad gospodark i zmiany wasnoci spoecznej w prywatn. Prywatyzowa gospodark mona w rny sposb: Wariant kapitaowo-rynkowy poprzez sprzeda przedsibiorstw pastwowych, Wariant pastwowo-administracyjny realizowany dwuetapowo W pierwszym etapie w postaci komercjalizacji przedsibiorstw pastwowych (tworzono jednoosobowe spki skarbu pastwa). Drugi etap polega na prywatyzacji kapitaowej (utworzeniu Spki Akcyjnej). Wariant spoeczno-uwaszczeniowy prywatyzacj zaoycielsk polegajc na wspieraniu powstawania i rozwoju prywatnych podmiotw gospodarczych, przekazywanie majtku pastwowego samorzdom lokalnym. Wariant kapitaowo-rynkowy polega na sprzeday przedsibiorstw pastwowych osobom lub firmom dysponujcym niezbdnym kapitaem. Prywatyzacja kapitaowo-rynkowa oznacza dopyw prywatnego kapitau. Prowadzi on do korzystnych zmian w technice wytwarzania, sposobach zarzdzania, stanie zatrudnienia. Towarzysz temu zmiany jakoci i struktury produkcji. W wyniku tych zmian poprawia si kondycja ekonomiczno-finansowa tak prywatyzowanych firm i umocnienie ich pozycji konkurencyjnej na rynku krajowym i rynkach zagranicznych. Ten sposb prywatyzacji doprowadzi jednak do powanego pogbienia dysproporcji majtkowych i dochodowych w spoeczestwie. Wariant pastwowo-administracyjny by realizowany w pierwszym etapie w postaci komercjalizacji przedsibiorstw pastwowych. Polegao to na ich wyzwoleniu spod bezporedniej zalenoci od organw zaoycielskich i podporzdkowaniu oglnym zasadom kodeksu handlowego. Stworzono jednoosobowe spki skarbu pastwa. Zamiast samorzdw pracowniczych zostay powoane rady nadzorcze przedstawiciele pracownikw stanowi 1/3 rady, pozostali czonkowie reprezentuj interes pastwa. Przedsibiorstwo skomercjalizowane kieruje si zasadami gospodarki rynkowej. Komercjalizacja powinna by traktowana jako droga stopniowego przygotowywania warunkw do drugiego etapu tzn. prywatyzacji kapitaowej. Gdy przedsibiorstwo osignie dobr pozycj finansow moe sprzeda swoje akcje przeksztaca si w Spk Akcyjn. Pakiet kontrolny zatrzymuje pastwo. Do wariantu pa.

32 adm. naley zaliczy spki pracownicze (powstaj w drodze leasingu czyli dzierawienia majtku pastwowego). Wariant spoeczno-uwaszczeniowy moe przybiera rne formy z maksymalnym uwzgldnieniem interesu spoecznego. Moe on by dokonywany np. w formie powszechnego rozdawania bonw stanowicych tytu prawny do wszystkich lub wikszoci przedsibiorstw pastwowych bd te w formie prywatyzacji posiadanych mieszka spdzielczych i komunalnych w caym kraju.Rozdzielone wiadectwa udziaowe w postaci bonw maj stosunkowo niewielk warto . Oznacza to rozproszenie tytuw wasnoci aden z udziaowcw nie miaby istotnego wpywu na przedsibiorstwo. Prywatyzacja bezporednia nie prowokuje wikszych konfliktw spoecznych, poniewa jest z reguy inicjowana oddolnie i dobrowolnie przez organy przedsibiorstwa, tj. rady pracownicze i dyrektorw. W przeciwiestwie do dominujcej w Polsce prywatyzacji poredniej (kapitaowej) dokonuje si jej bez przyjmowania przez przedsibiorstwo formy jednoosobowej spki Skarbu Pastwa.

50. Cele prywatyzacji i problem dookrelenia interesu publicznego.

Cele prywatyzacji: okrelenie praw wasnoci i dalsze ich transfery su wzrostowi efektywnoci; prywatyzacja powinna take zmniejsza koszty transakcyjne i sprzyja dodatnim efektom zewntrznym; projekty prywatyzacyjne s zwizane z precyzowaniem interesu publicznego w powizaniu z interesami grupowymi i jednostkowymi; z prywatyzacj wie si problem optimum spoecznego i zachowania pastwa; granice prywatyzacji (np. Dobra publiczne, monopole naturalne, strategiczne obszary gospodarowania, wane wzgldy spoeczne) zmieniaj si wraz z postpem technicznym i spoecznymi preferencjami; optymalne tempo prywatyzacji to tempo rwnowace rynek prywatyzacyjny i przynoszce maksymalne korzyci spoeczne; w praktyce naley wykorzystywa teoretyczne warianty prywatyzacji (wariant kapitaowo-rynkowy, wariant pastwowo-administracyjny, wariant spoecznouwaszczeniowy) w dostosowaniu do celw prywatyzacji i realiw gospodarczych; w prywatyzacji potrzebne jest uwzgldnienie uwarunkowa mikro i makroekonomicznych. W polskiej praktyce prywatyzacji przenikaj si trzy paszczyzny prywatyzacji: tworzenie rynku, wzrost efektywnoci funkcjonowania podmiotw gospodarczych i wspieranie celw budetowych.
PROBLEM DOOKRELENIA INTERESU PUBLICZNEGO:

Kwestia rozmieszczenia dochodw stanowi najbardziej zawiy problem normatywny w sytuacji wspistnienia sektora prywatnego i publicznego. Wybieranie pomidzy rnymi punktami optimum Pareto wymaga porwnania poziomw dobrobytu osiganych przez rne jednostki i grupy w spoeczestwie. Przy tym porwnaniu naley te uwzgldnia zamiany korzyci jednych na straty drugich, i odwrotnie. W teorii i w praktyce nie ma idealnej metody dla dokonywania obiektywnych porwna midzyjednostkowych poziomw dobrobytu (przesuni w tym poziomie). Jedynym sensownym rozwizaniem wydaje si by mechanizm spoecznych negocjacji i uzgodnie, np. dotyczcy konstrukcji systemu podatkowego, czy wyboru okrelonego wariantu realizacji polityki prywatyzacyjnej. Im bardziej progresywny jest system podatkowy, tym wiksza jest redystrybucja dochodw, ale jednoczenie tym

33 wiksze zakcenia w alokacji czynnikw produkcji. Trzeba dokonywa staych ocen strat wydajnoci pracy i korzyci spoecznych w wyniku zwikszania (zmniejszania) progresji podatkowej.
Podobnie wybr wariantu prywatyzacji sprzyja odmiennemu rozkadowi korzyci majtkowo-dochodowych w spoeczestwie. Krytycy redystrybucji dochodw przez pastwo zwracaj uwag, i zwikszenie polaryzacji majtkowo-dochodowej spoeczestwa. Prowadzi do korzystnych efektw po stronie podaowej gospodarki. Wskazuj take na to, i rozbudowane formy interwencjonizmu pastwowego w zakresie podtrzymywania zagroonego poziomu dochodw niektrych grup i jednostek mog jednak powodowa osabienie ich skonnoci do samodzielnego radzenia sobie z powsta sytuacj. Zaangaowanie si pastwa w redystrybucj dochodw zwiksza take szans skutecznoci presji rnych grup nacisku. To za oznacza na og pogorszenie efektywnoci alokacyjnej zasobw w sensie paretowskim. Redystrybucja zawsze jest realizowana w interesie okrelonych grup; rodki za gromadzone dla jej przeprowadzenia obciaj og jednostek. Ograniczenie nadmiernej redystrybucji wymaga zmiany stosunkw wasnociowych. Poziom redystrybucji przyjty za podany okrela z kolei granice prywatyzacji, ktrych przekroczenie powoduje nie tylko wzrost spoecznego niezadowolenia, lecz rwnie ujemnie wpywa na efektywno ekonomiczn.

51. Podstawowe dylematy rynku prywatyzacyjnego.

Dylematy:

prywatyzacji

model

Ekwiwalentno i nieekwiwalentno w pierwszym przypadku chodzi o transfer majtku pastwowego poprzez sprzeda poprzedzon wycen wartoci rynkowej, w drugim o bezpatne bd czciowo patne rozdysponowanie mienia Okrelenie tempa prywatyzacji jak szybko prywatyzowa, jak duy jest/bdzie popyt na sprzedawany majtek, powolna prywatyzacja powodowaa, e pastwo bdce nadal wacicielem przedsibiorstw nie byo zdolne do efektywnego zarzdzania Kolejno realizacji projektw prywatyzacyjnych atwe i trudne przypadki, problem sektorw tradycyjnych Usytuowanie uprawnie wadczych do inicjowania i przeprowadzania procesw prywatyzacyjnych kto decyduje o wyborze inwestora: czy minister Skarbu Pastwa czy organy samorzdu pracownikw, kto wybiera ciek przeksztace Wybr midzy prywatyzacj przedsibiorstw pastwowych a kreowaniem sektora nowych przedsibiorstw prywatnych jako metodami zmian struktury wasnociowej gospodarki

52. Transfery praw wasnoci a problem efektywnoci i podziau.

Prawa wasnoci i ich transfery warunkuj osiganie efektywnoci ekonomicznej - ma ona zwizek z systemem nadzoru wacicielskiego. Oddzielenie wasnoci od zarzdzania jest powodem, dla ktrego istnieje konieczno powizania zarzdzajcych menaderw z wasnoci przez nich zarzdzan. Ksztatowanie efektywnego systemu praw wasnoci, stabilnych i skutecznych norm prawnych i innych akceptowanych spoecznie instytucji wymaga silnego pastwa, (co nie musi oznacza pastwa duego). Jednym z istotnych zada pastwa jako instytucji jest ograniczanie zjawisk market failures i wspomoenie skutecznoci oddziaywania mechanizmw rynkowych.

34 Transfery praw wasnoci wywieraj skutki tak dla efektywnoci jak i spoecznej akceptacji lub jej braku korzyci i kosztw z tych transferw wynikajcych. Na rynku pracy transfery praw wasnoci z jednej strony maj suy racjonalizacji zatrudnienia, z drugiej za, poprzez wzrost efektywnoci gospodarczej i dynamizm rozwojowy firm prywatnych, sprzyja tworzeniu nowych, bardziej wydajnych spoecznie (konkurencyjnych) miejsc pracy. Moliwo aktywnego uczestniczenia w nabywaniu i przenoszeniu praw wasnoci wpywa take na decyzje w zakresie poday pracy, zmian struktury zatrudnienia i podnoszenia kwalifikacji zgodnie z wymogami gospodarki rynkowej. Prywatyzacja sprzyja racjonalizacji zatrudnienia wraz z uruchamianiem niezbdnych procesw restrukturyzacji. Moe to powodowa wzrost bezrobocia, zwaszcza w sytuacji braku aktywnej polityki prozatrudnieniowej pastwa.

53.

Granice i bariery prywatyzacji.

Krtko: Bariery: nieuregulowane stosunki wasnociowe brak kapitau Granice: Nie powinny by prywatyzowane takie instytucje jak: o dobra publiczne (publiczna suba zdrowia, szkolnictwo wysze) o obszary strategiczne gospodarowania o wane wzgldy spoeczne. Wielko sektora publicznego powinna by optymalna. Jest warunkiem efektywnoci firm sektora prywatnego.

54.

Prawa wasnoci a koszty transakcyjne.

Rozwizanie Coasea to rynkowy sposb rozwizania problemw spoecznych (nierynkowy- podatki) 1. Dla rozwiza obiektywnych rozkad praw wasnoci nie ma znaczenia gdy koszty transakcyjne s niskie. Najlepsze rozwizania w wyniku targowania. 2. Gdy koszty transakcyjne s wysokie to targowanie jest wtedy mniej korzystne. Wiksza jest rola prywatyzacji i znaczenie ma pierwotny rozkad praw wasnoci. 3. Prawa wasnoci powinny by w ten sposb ksztatowane eby obnia koszty transakcyjne. Wszelka standaryzacja praw wasnoci powoduje mniejsze koszty. Jednoczenie s przesuwane od podmiotu do podmiotu. Obiekt prywatyzowanego majtku powinien trafi do tego, kto wycenia je najwyej.

55.

Koszty transakcyjne istota i podzia.

Koszty transakcyjne dotycz w istocie wszystkich wyznacznikw tworzenia lepszego systemu instytucjonalnego. S one wyrazem spoecznego podziau pracy i specjalizacji produkcji. Koszty transakcyjne to koszty zawieranych transakcji w tym gwnie koszty przezwyciania ogranicze informacyjnych (przed, w trakcie i po zawarciu transakcji). Koszty transakcyjne to koszty poszukiwania alternatywnych rozwiza, koszty mierzenia, koszty rozlicze midzy podmiotami, koszty stanowienia i ochrony praw wasnoci, koszty zawierania umw i transakcji oraz koszty zachowa oportunistycznych.

35 Poziom kosztw transakcyjnych zaley od szeciu podstawowych czynnikw: iloci uczestnikw zawieranych transakcji i ograniczonej racjonalnoci ich postpowania, struktury rynkowej (konkurencja, monopol), charakterystyki wystpujcych w transakcjach zasobw i aktyww, rodzaju zawieranych kontraktw, zakresu niepewnoci postpowania partnerw transakcji (oportunistyczne zachowania), typu i formy wasnoci.

36 Mona dokona innego podziau kosztw transakcyjnych: koszty poszukiwania informacji potrzebne na sprawdzenie czy dane dobro jest dostpne na rynku, kto oferuje najlepsze warunki, etc. S to typowe koszty badania rynku i planowania umw. koszty zarzdzania i zawierania kontraktw potrzebne, aby doprowadzi do zaistnienia transakcji koszty kontroli ponoszone na dopilnowanie, aby druga strona wywizaa si z warunkw kontraktu. Mog to by wszelkie koszty zarzdzania, kontroli, monitorowania procesw i wynikw, ubezpieczenia od strat spowodowanych korupcj i oportunizmem.

56. Koszty transakcyjne a koszty produkcji. Problem granic organizacji.

Poszczeglne rozwizania instytucjonalne cechuj rne koszty transakcyjne. Ich wysoko ma wpyw na zagregowan funkcj produkcji. Nisze koszty transakcyjne to wysza produktywno czynnikw produkcji i przesuwanie funkcji produkcji w gr, co sprzyja procesom rozwojowym. Traktujc przedsibiorstwo jako instytucj organizacj mona wyznaczy optymalne jego rozmiary kierujc si kryterium wielkoci kosztw transakcyjnych w nawizaniu do kosztw produkcji. Efektywne organizacje to organizacje o mniejszych kosztach oglnych gospodarowania, cznych kosztach produkcji i kosztach transakcyjnych. Zagadnienie to przedstawia rysunek nr 1. Rysunek nr 1 Koszty transakcyjne a optimum specjalizacji

37 Koszty

Rosnca specjalizacja produkcji sprzyja obnieniu kosztw produkcji. Jednoczenie jednak rosn koszty transakcyjne. Przy wikszej specjalizacji wystpuje wysza specyfika nakadw, ktra zwiksza ryzyko kosztw utopionych. Przeciwdziaanie temu ryzyku zwiksza koszty transakcyjne. Koszty oglne osigaj minimum w punkcie A, gdzie cznie koszty transakcyjne i koszty produkcji s najmniejsze. Punkt ten wyznacza optymalne rozmiary specjalizacji produkcji (punkt B) przy zaoeniu staoci instytucji. Kryterium lepszej instytucji to kryterium niszych kosztw transakcyjnych, co oznacza na rysunku nr 4 przesunicie funkcji tych kosztw w d, w prawo. Powoduje to obnienie kosztw produkcji, przesunicie funkcji kosztw oglnych w d i wzrost optimum specjalizacji (punkty A1 i B1 przesunite s w prawo). Podobnie problem ten mona odnie do okrelania rozmiarw przedsibiorstwa w obszarze rosncych korzyci skali produkcji. Im wiksze przedsibiorstwo, tym nisze koszty produkcji przy zaoeniu istnienia technik produkcji o rosncych korzyciach skali produkcji. Wzrost rozmiarw przedsibiorstwa powoduje jednak wzrost kosztw transakcyjnych (kosztw menederskich).3 Wzajemne porwnywanie kosztw produkcji i kosztw transakcyjnych pozwala okreli waciwe rozmiary podmiotu gospodarczego.
3

/ Naley pamita, i tworzenie przedsibiorstw ma na celu m.in. zmniejszenie rynkowych kosztw transakcyjnych. Dzieje si tak tylko do pewnych rozmiarw przedsibiorstw, nastpnie koszty transakcyjne rosn z uwagi np. na wiksz zoono zarzdzania i koszty agencji.

38

57. Modelowanie kosztw sektora transakcyjnego.

transakcyjnych

rola

Problematyk kosztw transakcyjnych mona przedstawi w ujciu modelowym, poprzez pewn adaptacj modeli neoklasycznych. Adaptacja ta polega na przyjciu zaoe, co do braku penej informacji obu stron transakcji (dostawca-odbiorca) oraz ich ograniczonej racjonalnoci postpowania. Mona tu wykorzysta np. koncepcj funkcji transakcji o zblionych waciwociach do funkcji produkcji. Jednoczenie mona wprowadzi do rozwaa wystpowanie przedsibiorstwa penicego rol porednika w dokonywanych transakcjach. Kwestie te przedstawiaj rysunki 1 i 2. Rysunek nr 1 Funkcja transakcji i koszty transakcyjne Xb

C C B

Xb= f(Xa)

45

Xa

Na rysunku 1 przedstawia si wielko kosztw transakcyjnych jako przyczyn rozbienoci midzy planowan (obiecan) wielkoci produkcji producenta-dostawcy - Xa a wielkoci rzeczywicie zrealizowan, akceptowan przez nabywc Xb. Linia 45 pokazuje sytuacj braku wystpowania kosztw transakcyjnych i idealnej zgodnoci midzy rnymi wielkociami produkcji planowanej i faktycznie zrealizowanej. Odcinek OA przedstawia planowan wielko produkcji, ktrej odpowiada odcinek AB mierzcy wielko nabywanej produkcji przez odbiorc (konsumenta). Krzywa rosnca w tempie malejcym to funkcja transakcji Xb =f(Xa). Spaszczanie si funkcji transakcji w miar wzrostu iloci dokonywanych transakcji wiadczy o malejcym produkcie kracowym transakcji dXb/dXa. Jednoczenie rosn koszty transakcyjne mierzone odlegoci midzy lini 45 a funkcj transakcji odcinek BC jest wikszy od odcinka BC.. Wzrost kosztw transakcyjnych wynika np. z potrzeby zwikszenia zakresu monitoringu czy kontroli jakoci w celu wyeliminowania oportunistycznych zachowa dostawcy. Rysunek nr 2 Optimum transakcyjne ujcie mikro

39 Xb

Xb= f(Xa) C
45

D 0

Xa

Na rysunku nr 2 wprowadza si do rozwaa przedsibiorstwo poredniczce w transakcjach midzy dostawcami i odbiorcami. Przedsibiorstwo to maksymalizuje zyski zgodnie z formu =PbXb PaXa, gdzie poszczeglne symbole oznaczaj: - cakowity zysk transakcyjny, Pb cena sprzeday przedmiotu transakcji nabywcy, Xb wielko sprzeday, Pa cena zakupu przedmiotu transakcji od dostawcy, Xa wielko zakupu. Funkcja transakcji Xb =f(Xa) zachowuje waciwoci z rysunku nr1. Punktem optymalnym jest punkt B, w ktrym zachodzi warunek stycznoci (nachylenie prostej i krzywej jest takie samo), co oznacza dXb/dXa= Pa/Pb. Oznacza to, i relacja cen odpowiada relacji produkcyjnoci kracowej transakcji. Dla punktu B przedsibiorstwo poredniczce zakupuje od dostawcy A jednostek przedmiotu transakcji. Zmiany produkcyjnoci kracowej w sferze transakcje i zmiany cen powoduj odpowiednie przesuwania oraz zmiany kta nachylenia funkcji transakcji i linii jednakowego zysku. W powyszym ujciu modelowym pomija si wystpowanie kosztw transakcyjnych wewntrz dwch podmiotw tj. dostawcy-producenta i odbiorcy-konsumenta. Naley take zauway, i due koszty transakcyjne mog spowodowa ograniczenia w wymianie, a nawet mog uniemoliwi zgaszanie popytu ze strony konsumentw.

58. Efekty zewntrzne i metody ich internalizacji. Spr Pigou Coase.

Prawa wasnoci odgrywaj szczeglnie du rol w rozwizywaniu problemw efektw zewntrznych z jednoczesnym uwzgldnieniem faktu wystpowania kosztw transakcyjnych. W teorii ekonomii znane s dwa instytucjonalne sposoby rozwizania tej kwestii, ktre mona okreli jako rozwizania typu podatek Pigou czy te teoremat Coasea. Pierwsze z rozwiza wymaga interwencji pastwa, gdzie rozpatruje si korzyci i koszty takich metod internalizacji efektw zewntrznych jak: podatki, subsydia, limity, kary sdowe. W ujciu Pigou nakadanie podatkw w celu urealnienia cen pozwala na przypisanie niekorzyci zewntrznych podmiotowi, ktre je spowodowa. Ma to tym wiksze znaczenie, im wyszy jest poziom kosztw transakcyjnych. Wedug R. Coasea indywidualne przetargi midzy stronami konfliktu lepiej rozwi problem efektw zewntrznych ni interwencja pastwa. Wynika to z mniejszej asymetrii informacji. W opozycji do Cose jest Pigou, ktry jest zwolennikiem podatkw.

40 Zastrzezenia do twierdze Coasea 1. Cae rozumowanie jest oparte na krtkim czasie, nie bierze pod uwage zmiany wartoci 2. Dobra publiczne, efekt gapowicza w realnym spoleczenstwie 3. Koszty transakcyjne prohibicyjnie wysokie 4. Dochody mog by zawyane- asymetria informacji 5. Endowment ekect (posiadania) nie ma jednolitych cen 6. Monopole i uspoecznianie efektw zewntrznych w praktyce przerzucanie kosztw na zewnatrz, korzysci dla siebie 7. Nadawanie praw wasnoci moe by ze, niepoprawna prywatyzacja 8. Normy spoeczne wysokie s substytutem

59.

Teoremat Coasea.

Rozwizanie Coasea to rynkowy sposb rozwizania problemw spoecznych (nierynkowypodatki) 1. Dla rozwiza obiektywnych rozkad praw wasnoci nie ma znaczenia gdy koszty transakcyjne s niskie. Najlepsze rozwizania w wyniku targowania. 2. Gdy koszty transakcyjne s wysokie to targowanie jest wtedy mniej korzystne. Wiksza jest rola prywatyzacji i znaczenie ma pierwotny rozkad praw wasnoci. 3. Prawa wasnoci powinny by w ten sposb ksztatowane eby obnia koszty transakcyjne. Wszelka standaryzacja praw wasnoci powoduje mniejsze koszty. Jednoczenie s przesuwane od podmiotu do podmiotu. Obiekt prywatyzowanego majtku powinien trafi do tego, kto wycenia je najwyej. Jeeli spenione s warunki: niskie koszty transakcji, prawa wasnoci s dobrze zdefiniowane, redystrybucja dochodw nie ma wpywu na wartoci kracowe, istnieje zewntrzna wadza strzegca egzekwowania zawartych umw jest dostp do swobodnie wymienialnego miernika wartoci (np. Pienidz) to oznacza bdzie to, e: alokacja zasobw bdzie identyczna niezalenie od alokacji praw wasnoci, alokacja bdzie efektywna (w sensie optimum Pareta), a tym samym problem efektw zewntrznych zostanie zminimalizowany.

60. System publicznych.

instytucjonalny

problem

dbr

Dobra publiczne charakteryzuje: brak konkurencyjnoci tj. moliwo konsumowania dobra przez wszystkich chtnych; brak moliwoci wykluczenia, co wynika z niedookrelenia praw wasnoci; due koszty ewentualnego wykluczenia (koszty transakcyjne); wystpowanie silnych efektw zewntrznych; due koszty stae i zerowe koszty kracowe; dominacja postaw gapowicza i niekooperacyjnych zachowa; trudnoci z ujawnianiem preferencji podmiotw; brak cen rynkowych, finansowanie z przychodw podatkowych;

41 dystrybucja dbr przez budet publiczny; moliwo dostarczania dbr publicznych przez firmy sektora prywatnego drog kontraktw rzdowych oraz administracyjno-uznaniowy sposb okrelania poziomu produkcji dbr publicznych przez wadze publiczne. Mechanizm rynkowy nie jest w stanie ujawni preferencji konsumentw w stosunku do tych dbr. Zawodno rynku powoduje potrzeb dostarczania tych dbr przez pastwo. Z dostarczaniem dbr publicznych wi si trzy zagadnienia: okrelenie spoecznie oczekiwanej iloci dobra, jego finansowania oraz wskazania podmiotw ich wytwarzania Istnieje nierwnomierny rozkad korzyci i kosztw w dostarczaniu dbr publicznych. Wyrnia si koszty transakcyjne zwizane z dostarczaniem dbr publicznych. np. koszty zapewnienia porzdku i bezpieczestwa wewntrznego i zewntrznego, koszty powszechnej edukacji na poziomie podstawowym i rednim, koszty dostpu do usug medycznych czy dostarczanie dbr nierynkowych. Grupy nacisku zainteresowane okrelonymi wydatkami budetowymi mog doprowadzi do ograniczenia wydatkw na dobra publiczne, ktre czsto nie posiadaj wyranej instytucjonalnej reprezentacji, bd sia tych instytucji jest niedua. Instytucje polityczne podporzdkowywane s w coraz wikszym stopniu kapitaowi prywatnemu, co powoduje ograniczenie wpywu wyborcw na ksztat przyszej polityki makroekonomicznej i tym samym wybory w sferze dbr publicznych.

61. Sektor prywatny a publiczny substytucyjno i komplementarno.

Produkowaniem dbr publicznych mog si zajmowa zarwno przedsibiorstwa sektora publicznego jak i prywatnego. Niektre dobra (czyste dobra publiczne) jak np. obrona narodowa s bezporednio dostarczane przez pastwo; gdy sektor prywatny nie jest w stanie ich dostarcza. Finansowane to jest poprzez podatki lub inne formy patnoci. Inne dobra (tzw. quasi-dobra o moliwoci wyczenia, niekiedy utosamiane z usugami uytecznoci publicznej) podlegaj wyborom np. w formie zamwie publicznych lub w formie partnerstwa publiczno-prywatnego. Finansowanie dbr publicznych to odpowiedni system podatkowy, o moliwie niskich kosztach fiskalizmu a jednoczenie zdolny zgromadzi odpowiednie rodki dla sfinansowania produkcji dbr publicznych. Komplementarno instytucji: - koordynacja systemu ksztacenia i edukacji z potrzebami rynku pracy, - koordynowanie systemu negocjacji spoecznych, - dostp do systemu wiadcze zdrowotnych - podatki silniej oddziaywaj na relacje popytowo-podaowe w sytuacji atwego dostpu do systemu zabezpieczenia spoecznego i hojnego systemu zasikw dla bezrobotnych; - zakres oddziaywania restrykcyjnoci prawa pracy - zawieranie ukadw zbiorowych pracy - oddziaywanie pacy minimalnej na poda pracy - przepywom z zasobu bezrobotnych do zasobu pracujcych suy komplementarno rozwiza systemu zasikw dla bezrobotnych z rwnoczesnym rozwijaniem aktywnej polityki rynku pracy - rwnoczesne rozwijanie instytucji formalnych i nieformalnych

42

62. 63. 64.

Finanse publiczne a wybr publiczny. System instytucjonalny rynku finansowego. Nadzr finansowy a stabilno finansowa. uwarunkowania kryzysu

65. Instytucjonalne finansowego. 66.

System instytucjonalny rynku pracy.

Instytucje rynku pracy (instytucje-organizacje typu urzdy pracy i agencje porednictwa pracy, prawo pracy w tym ochrona zatrudnienia, wskaniki EPL i nowe formy pracy, konstrukcja obcie fiskalnych pracy, walka o podzia dochodw, poziom zawierania ukadw zbiorowych pracy rola zwizkw pracodawcw i zwizkw zawodowych, polityka pac w tym problem pacy minimalnej, system zabezpieczenia spoecznego i jego dostosowanie do innych rozwiza systemowych oraz charakter polityki rynku pracy) mog sprzyja lepszemu dopasowywaniu poday i popytu na zasoby siy roboczej (Staniek Z., 2008, s.95-127). One te mog ogranicza przyczyny niskiej aktywnoci zawodowej i przyczynia si do zmniejszania bezrobocia np. o komponent bezrobocia instytucjonalnego. Rol instytucji rynku pracy jest ograniczanie zjawisk towarzyszcych asymetrii informacji a jednoczenie niepowodujcych wzrostu kosztw transakcyjnych. Instytucje te maj te wpyw na elastyczno rynku pracy, wyraajc si w umiejtnym dostosowywaniu si do szokw podaowych czy popytowych. Ta umiejtno dostosowywania si zwiksza z kolei sprawno funkcjonowania rynku pracy. Instytucje rynku pracy wywieraj wpyw na zatrudnienie i bezrobocie jedynie w sytuacji cznego, kompleksowego ich wspdziaania. Wrd instytucji rynku pracy szczeglnie istotna jest rola porednictwa pracy oraz okrelenie waciwej regulacji stosunkw pracy. Prawo pracy moe zwiksza elastyczno rynku pracy, co ma konsekwencje dla zatrudnienia i bezrobocia. Wysoka zmienno popytu na prac i dua heterogeniczno siy roboczej wpywa na prawne regulacje nietypowych form zawierania umw o prac. Na podmioty systemu instytucjonalno-organizacyjnego rynku pracy w Polsce skadaj si: publiczne suby zatrudnienia (gwnie wojewdzkie i powiatowe urzdy pracy), agencje zatrudnienia, Ochotnicze Hufce Pracy, instytucje szkoleniowe, instytucje partnerstwa lokalnego oraz instytucje dialogu spoecznego. Trzeba te wspomnie o sdownictwie pracy, gdzie sdy pracy rozstrzygaj spory midzy pracodawcami i pracobiorcami. Wsparcia finansowego instytucjom rynku pracy udziela Fundusz Pracy. Instytucje te s tym skuteczniejsze na rynku pracy, im cilej ze sob wspdziaaj i nawzajem si uzupeniaj. Maj one gwnie wpyw na jako i szybko przepywu informacji na rynku pracy, ktry to przepyw poprzedza dostosowywania popytowo-podaowe. Przepywom informacji i dostosowywaniom rynkowym powinny towarzyszy moliwie niskie koszty transakcyjne. Podstawow instytucj-organizacj rynku pracy s urzdy pracy. W praktyce funkcjonowania urzdw pracy dominowaa funkcja rejestrowania bezrobotnych oraz patnika zasikw. Urzdy te w niedostatecznym stopniu identyfikoway te grup statystycznie bezrobotnych zatrudnionych w gospodarce nieformalnej. Rejestrowanie si w urzdzie pracy nie oznacza faktycznego bezrobocia; std zgaszane postulaty wykrelania osb formalnie bezrobotnych z rejestrw bezrobotnych. Identyfikacja rnych grup bezrobotnych umoliwia koncentracj pracy urzdw i innych instytucji rynku pracy na kontaktach z rzeczywicie bezrobotnymi i pragncymi podj prac. Wymaga to prowadzenia staego monitoringu zachowa bezrobotnych, w tym np. identyfikowania przyczyn ich niskiej

43 aktywnoci w poszukiwaniu pracy. Powoduje to pewien wzrost kosztw transakcyjnych, co jednak ogranicza asymetri informacyjn. Skuteczno funkcjonowania urzdw pracy wymaga zmian systemowo-motywacyjnych, w tym wprowadzenia odpowiednich miernikw oceny ich pracy miernikw skutecznego porednictwa pracy. Dla wikszej skutecznoci w poszukiwaniach pracy przydatne mog by komercyjne agencje zatrudnienia takie jak np. agencje porednictwa pracy, agencje doradztwa personalnego, agencje poradnictwa zawodowego i agencje pracy tymczasowej. Istotne zadania maj tu: Ochotnicze Hufce Pracy, instytucje szkoleniowe czy instytucje partnerstwa lokalnego. Jest tu take miejsce dla organizacji sektora spoecznego. Wane miejsce w systemie instytucjonalnym rynku pracy zajmuj instytucje dialogu spoecznego. Do najwaniejszych instytucji zaliczy naley: rady zatrudnienia (na szczeblu centralnym, wojewdzkim i powiatowym), zwizki zawodowe, zwizki pracodawcw, organizacje zrzeszajce bezrobotnych, organizacje pozarzdowe wsppracujce z publicznymi subami zatrudnienia. Specyficzna instytucj dialogu spoecznego stanowi Trjstronna Komisja do Spraw Spoeczno-Gospodarczych oraz wojewdzkie komisje dialogu spoecznego. Stanowi to instytucjonaln form wsppracy pastwa z innymi podmiotami, gwnie partnerami spoecznymi. Wsppraca ta moe przybra formy rutynowe w rodzaju np. ustalania pacy minimalnej czy nierutynowe np. zawarcie umowy spoecznej dotyczcej rnych problemw.

67. Bezrobocie dobrowolne Bezrobocie instytucjonalne.

przymusowe.

Bezrobocie dobrowolne lub bezrobocie z wyboru - zjawisko, w wyniku ktrego osoba bezrobotna wiadomie rezygnuje z szansy podjcia pracy. Powodem dla ktrego osoba jest bezrobotna z wyboru jest system socjalny, ktry pozwala na otrzymywanie zasikw na tyle wysokich, aby zrekompensowa utrat staego zarobku i tym samym stworzy zacht do pozostawania zawodowo bezczynnym. Bezrobocie przymusowe - jest to niemoliwo znalezienia pracy (bezrobocie) pomimo akceptacji rynkowego poziomu wynagrodze za prac.Bezrobocie przymusowe jest zatem wielkoci bezrobocia wystpujcego ponad poziomem bezrobocia naturalnego. Bdzie ono zawierao w sobie bezrobocie strukturalne, sezonowe, technologiczne a take czciowo bezrobocie ukryte. Bezrobocie instytucjonalne jest wynikiem wystpowania sztywnoci rynku pracy spowodowanej obecnoci zwizkw zawodowych i ich oddziaywaniem na pracodawcw i pace. Wanym kryterium klasyfikacji osb bezrobotnych jest czas pozostawania bez pracy wyrnia si tutaj osoby bezrobotne krtkookresowo (poniej 6 miesicy), dugookresowo (od 6 do 12 miesicy) oraz dugotrwale bezrobotne.

68.

Instytucje rynku pracy a krzywa Beveridgea.

Wspczesne gospodarowanie w coraz wikszym stopniu determinowane jest czynnikami instytucjonalnymi (instytucje organizacje, instytucje formalne, instytucje nieformalne) skadajcymi si na system instytucjonalny. Jako instytucji wpywa na tempo wzrostu, lecz jednoczenie wiksze wartoci PKB na jednego mieszkaca sprzyjaj wyszej jakoci instytucji. W krajach bogatszych atwiej o efektywniejsze systemy instytucjonalne, dotyczce caej gospodarki i poszczeglnych rynkw (w tym rynku pracy). Z uwagi na komplementarno systemu instytucjonalnego instytucje rynku pracy wymagaj odpowiednich zmian instytucji na innych rynkach. Rola systemu instytucjonalnego wzrasta w

44 sytuacji dominacji bezrobocia dugookresowego w bezrobociu ogem, co jednoczenie wie si z efektem histerezy i wzgldn trwaoci stopy bezrobocia. Bezrobotni dugookresowo naraeni s na utrat kapitau ludzkiego i brak popytu na ich usugi pracy. Efektywny system instytucjonalny wymaga spjnego ukadu instytucji zwikszajcych stopie adaptacji systemu ekonomicznego jako caoci. Efektywno zmian instytucjonalnych na rynku pracy wyraa si gwnie poprzez lepsze relacje midzy pracodawcami a pracobiorcami. Niesprawne instytucje mog powodowa wzrost bezrobocia o komponent bezrobocia instytucjonalnego. Rol instytucji rynku pracy jest ograniczanie zjawisk towarzyszcych asymetrii informacji a jednoczenie niepowodujcych wzrostu kosztw transakcyjnych. Instytucje te maj te wpyw na elastyczno rynku pracy, wyraajc si w umiejtnym dostosowywaniu si do szokw podaowych czy popytowych. Ta umiejtno dostosowywania si zwiksza z kolei sprawno funkcjonowania rynku pracy Krzywa Beveridgea wyraa odwrotn zaleno midzy wakatami, a wielkoci bezrobocia. Rwnowaga na rynku pracy, przedstawiona w punkcie A, oznacza zrwnanie si stopy bezrobocia i stopy wolnych miejsc pracy. Oddalenie punktu rwnowagi od pocztku ukadu jest miar elastycznoci miejsc pracy. Im ta odlego wiksza tym elastyczno rynku pracy mniejsza. W punkcie B pomimo wyszej stopy miejsc pracy V, obserwujemy wysz stop bezrobocia U - std wniosek o nieskutecznym przebiegu kojarzenia zatrudnienia w tym punkcie. Oznacza to tyle, i pracownicy s le informowani bd te nie mog lub nie chc przyj ofert pracy. U- Bezrobocie, V-Wakaty.

69. Prawo pracy i jego restrykcyjno wskaniki EPL.

Prawo pracy ma na celu regulowanie stosunkw pracy, wskazanie na zakres i charakter uprawnie oraz obowizkw pracodawcw i pracobiorcw. Okrela warunki pracy i pacy. Bezporednio wpywa na wielko zatrudnienia i bezrobocia poprzez wpyw na koszty pracy oraz wzajemne dostosowania popytu i poday na rynku pracy. Kryterium jakociowe jest centraln czci prawa pracy. Ma to decydujcy wpyw na poprawne funkcjonowanie rynku pracy. Najwaniejsze dokumenty dot. Prawa pracy to: Konstytucja, Kodeksy, inne przepisy prawne. Wan rol odgrywa elastyczno prawa pracy czyli zdolno do dostosowywania si prawa do zmiennych sytuacji tak by wygenerowa stosunki prawne jak najbardziej korzystne dla jak najwikszej grupy podmiotw podlegajcych prawu. Generalnie chodzi tutaj o uproszczenie/uatwienie procedur zwizanych z szeroko pojtym zatrudnieniem.

45 Wpyw zmian w regulacjach prawnych syntetycznie znajduje wyraz we wskaniku ochrony zatrudnienia - EPL- Employment Protection Legislation. Wskanik ten uwzgldnia zarwno pracownikw zatrudnionych na stae, jak i na czas okrelony. Wskanik EPL zawiera rne elementy skadowe, bardziej lub mniej wymierne w trzech podstawowych grupach: pracy staej, pracy okresowej i zwolnie grupowych. W zakresie pracy na czas nieokrelony bierze si pod uwag takie elementy jak: dugo okresu wypowiedzenia, uzasadnienie przyczyn wypowiedze, konsultacje z organizacjami zwizkowymi, zawiadamianie urzdw pracy o planowanych zwolnieniach, definicja zwolnienia nieuzasadnionego, okres prbny, przywrcenie do pracy czy obowizek odpraw. Odnonie pracy na czas okrelony pojawia si kwestia dopuszczalnoci form prawnych zawieranych kontraktw o wiadczenie pracy, ilo moliwych ponowie umw o prac, agencje pracy tymczasowej czy dugo obowizywania rnych form wiadczenia pracy.. Wszystkie wyej wymienione czynniki podlegaj agregacji w 3 etapach z uwzgldnieniem odpowiednich wag. Kocow faz okrelania indeksu EPL jest agregacja wczeniej wymienionych elementw z uwzgldnieniem przypisanych im wag. Przyjmuje on wartoci graniczne od 0 do 6, przy czym kraje o bardzo elastycznych regulacjach dotyczcych zatrudnienia osigaj wskanik w przedziale 0-1. Zbyt duy wskanik EPL (powyej 4) oznacza nadmiern ochron pracownikw, mogcych mie trudnoci ze znalezieniem nowej pracy w wyniku np. restrukturyzacji zatrudnienia. Im wyszy wskanik tym wiksza restrykcyjno prawa pracy. Zmniejszanie si tych wskanikw oznacza postpujc deregulacj rynku pracy, co w Polsce miao miejsce np. w wyniku zmian wprowadzonych w Kodeksie Pracy w latach 20002001. Wskanik EPL uleg obnieniu o ok. 0,3 punktu procentowego. W tym te okresie wzrastao jednak rwnie bezrobocie, co moe porednio wskazywa na ograniczony wpyw zmniejszania restrykcyjnoci prawa pracy. Sia oddziaywania wskanikw EPL na koszty pracy i produktywno pracy jest zrnicowana w zalenoci od struktury gospodarczej i udziau w niej rnej wielkoci przedsibiorstw, rodzaju prowadzonej dziaalnoci gospodarczej czy sytuacji ekonomiczno-finansowej firm. Im bardziej dominuj w tej strukturze przedsibiorstwa due, nalece do gazi gospodarki o niskim stopniu przetworzenia produkcji, tym wiksza ochrona miejsc pracy i tym wysze koszty ich zmniejszania w postaci odpraw. W Polsce dotyczyo to np. zwalnianych miejsc w grnictwie. Regulacje prawne dotyczce ochrony zatrudnienia dotycz zarwno pracodawcw jak i pracobiorcw. Regulacje te stwarzaj pracownikom odpowiednie warunki pracy (bezpieczestwo, czas, normy) jak i zabezpieczenia na wypadek koniecznoci restrukturyzacji zatrudnienia. Obowizek informowania pracownikw o planowanych redukcjach zatrudnienia pozwala pracownikom na poszukiwanie nowej pracy w trakcie zatrudnienia. Informacje te powinny by dostarczone z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym. Dla pracodawcw regulacje te wprowadzaj, np.. obowizek okresowych zmian stanowisk pracy dla odpowiednio kwalifikowanych pracownikw czy konieczno wsppracy ze zwizkami zawodowymi lub urzdami pracy w celu wzgldnej stabilizacji zatrudnienia i zwizania pracownikw z danym przedsibiorstwem. Wzajemna relacja umw zawieranych na czas okrelony i nieokrelony wpywa na warto wskanika EPL. Im przepisy prawne przewiduj wiksze moliwoci wielokrotnego zawierania umw o prac na czas okrelony tym niszy wskanik EPL. Warto tego wskanika podnosi za automatyczne przechodzenie z umw okresowych na umowy na czas nieokrelony. Zbyt dua ochrona zatrudnienia powoduje wzrost kosztw ponoszonych przez pracodawcw na wynagrodzenia pracownicze oraz wyduanie si okresw przeprowadzania zwolnie. Pracodawcy staraj si przenosi te koszty na pracownikw poprzez odpowiednie dostosowania pacowe. Im skuteczniejsze dostosowania, tym mniejsza groba wzrostu bezrobocia. To przerzucanie kosztw zalene jest od sytuacji na rynku pracy i elastycznoci

46 poday pracy wzgldem pac. Przy braku moliwoci odpowiednich dostosowa pacowych spada popyt na prac. Polityka ochrony zatrudnienia moe nadmiernie usztywnia warunki pracy i pacy oraz prowadzi do nieefektywnych zmian struktury zatrudnienia. Ochrona dotyczy pracownikw ju zatrudnionych (insiders); prawie nie obejmuje outsiders. W wikszoci krajw UE wystpuj podobne, (cho nieidentyczne) regulacje prawne dotyczce ochrony zatrudnienia. Kraje - nowi czonkowie UE posiadaj np. szczeglnie restrykcyjne przepisy w zakresie zwolnie grupowych. Jednoczenie z bada empirycznych w krajach transformacji wynika, i np. korelacje midzy wskanikami EPL i zatrudnienia byy dodatnie. Generalnie jednak wskaniki EPL wykazuj tendencje do wyrwnywania si. Trudno te o jednoznaczno wpywu tych wskanikw na zatrudnienie i bezrobocie. Kraje z relatywnie niskim bezrobociem kraje nie odznaczaj si wcale wysok elastycznoci swoich rynkw pracy (np. Szwecja czy Niemcy (bez d. NRD)), a np. W. Brytania mimo wyszej elastycznoci cechuje wysza stopa bezrobocia Restrykcyjne prawo pracy bardziej dotyczy utrwalania bezrobocia ju istniejcego ni jego zmian. Wskaniki EPL wpywaj te bardziej na zmiany w strukturze zatrudnienia ni na oglny jego poziom. Wzrost restrykcyjnoci prawa pracy generalnie ogranicza przepywy midzy zasobami pracujcych, nieaktywnych zawodowo i bezrobotnych. Restrykcyjne przepisy prawne ochrony zatrudnienia powoduj w krtkim okresie zmniejszenie dopywu do bezrobocia, gdy w pewnym zakresie chroni zatrudnionych przed zwolnieniem z pracy. Przepisy te wpywaj te na zachowania pracodawcw usztywniajc ich postpowanie i zmniejszaj przepyw bezrobocia do zasobu pracy. Takie dziaania mog doprowadzi do jednoczesnego spadku bezrobocia krtkookresowego i wzrostu bezrobocia dugookresowego. Zbyt restrykcyjna ochrona zatrudnienia moe przedua okres bycia bezrobotnym. Ma to konsekwencje makroekonomiczne wyraajce si w presji pacowej i tendencji inflacyjnych. Bezrobotni dugookresowo nie wpywaj na pace z uwagi na ich oddalenie od rynku produktw i rynku pracy. Ograniczanie bezrobocia dugookresowego np. poprzez polityk mikroekonomiczn pastwa ma mae zwizki z biecymi relacjami bezrobocia krtkookresowego i inflacji.

70.

Paca minimalna jako kotwica fiskalna.

Paca minimalna to najnisze wynagrodzenie uzyskiwane za prac penoetatow w normalnych warunkach jej wiadczenia. Ustalana jest przez prawo lub poprzez system negocjacji spoecznych. Dotyczy ona takich grup spoecznych jak: gwnie osby o niskich kwalifikacjach oraz modziey podejmujcej po raz pierwszy prac zawodow. Z tego te wzgldu wysoko pacy nominalnej bardziej wpywa na zatrudnienie osb modych ni pozostaych grup zatrudnienia. Jej poziom i relacje do innych wynagrodze maj, zatem pewien ograniczony wpyw na sytuacj ogln rynku pracy. W ustalaniu wysokoci tej pacy i jej rnicowaniu dy naley do godzenia interesw pracodawcw (w tworzeniu miejsc pracy) i pracobiorcw (bodce do podjcia pracy). Godzeniu sprzecznych interesw pracodawcw i pracobiorcw suy moe odpowiednia relacja pacy minimalnej do pacy przecitnej. Pacy minimalnej usztywnia zarwno popyt jak i poda pracy; cho oddziaywanie np. na poda pracy jest wiksze wraz ze wzrostem klina. Paca minimalnej w gospodarce narodowej ma ona zastosowanie np. przy obliczaniu wiadcze socjalnych.. Wykorzystywana te jest w ubezpieczeniach, gdzie przy jej pomocy okrela si doln granic odpowiedzialnoci towarzystwa ubezpieczeniowego Paca minimalna jako kotwica fiskalna wystpuje w warunkach duego udziau gospodarki nieformalnej.. Ma to miejsce w sytuacji podpisywania formalnych umw o prac na warunkach pacy minimalnej i wypacania wyszego faktycznego wynagrodzenia. Obnia to koszty pracy pracodawcy, lecz jednoczenie pozbawia pracownikw skadek emerytalnych. Pracownicy jednak zgadzaj si na tego rodzaju propozycje obawiajc si bezrobocia.

47 Obnienie pacy minimalnej mogoby za skutkowa obnieniem wynagrodze w umowach o prac. Zmniejszeniu mogyby ulec wpywy z podatku dochodowego oraz skadki na ZUS. Pogorszeniu ulegaby sytuacja budetowa. Rozmiary zatrudnienia nie ulegyby z tego powodu zmianom. Spory rzdu i zwizkw zawodowych na tle wysokoci i ewentualnego rnicowania pacy minimalnej maj czsto charakter pozorny, nastawiony na uytek opinii publicznej i cele polityczne. Zwizki zawodowe s silne w tych obszarach gospodarki, gdzie pracownicy zarabiaj wicej ni pace minimalne.

71.

Aktywna i pasywna polityka rynku pracy.

Aktywna polityka rynku pracy pastwa to polityka zmierzajca do likwidacji przyczyn bezrobocia. Wszystkie instytucje-organizacje (zwaszcza urzdy pracy) zostay zobligowane do prowadzenia aktywnej polityki rynku pracy. Aktywna polityka rynku pracy to polityka ukierunkowana na aktywizacj bezrobotnych i zwikszenie motywacji w poszukiwaniu pracy oraz staym podnoszeniu kwalifikacji. Aktywne instrumenty gwnie ukierunkowane s na zachcenie bezrobotnych do podejmowania pracy i powrotu do zasobu pracujcych. Oznacza to podejmowanie dziaa na rzecz zwikszenia stopnia aktywnoci zawodowej, np. poyczki dla osb bezrobotnych i zakadw pracy, udzielane w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz podjcia wasnej dziaalnoci gospodarczej przez bezrobotnego, szkolenia i przekwalifikowania osb bezrobotnych, umoliwiajce zdobywanie nowych umiejtnoci i podtrzymywanie aktywnoci zawodowej, prace interwencyjne - forma zatrudnienia subsydiowanego, ktra pozwala tworzy stanowiska pracy przy ponoszeniu niskich nakadw ze strony pracodawcy, roboty publiczne - prace na rzecz rozwoju spoeczno-gospodarczego gmin (na przykad budowa infrastruktury), ktre daj szans podtrzymania aktywnoci zawodowej bezrobotnego i moliwo osignicia dochodu przez osoby bez prawa do zasiku, finansowanie zatrudniania absolwentw, czyli refundowanie pracodawcy kosztw wynagrodzenia bezrobotnego, co umoliwia absolwentowi odbycie stau i zdobycie nowych kwalifikacji, programy specjalne - przeznaczone dla osb dugotrwale bezrobotnych (finansowe wsparcie inicjatyw skierowanych do grup bezrobotnych majcych najwiksze problemy z uzyskaniem pracy). Dziaanie publicznych sub zatrudnienia: Doradztwo zawodowe Szkolenia z metod poszukiwania pracy, przygotowania CV, itp. Aktywizowanie bezrobotnych Monitorowanie wysikw wkadanych w poszukiwanie pracy Specjalne programy aktywizujce profesjonalna i dostpna administracja zatrudnienia, szkolenia dla bezrobotnych, wspomaganie modziey w wejciu na rynek pracy, subsydiowanie zatrudnienia grup o niskiej zatrudnialnoci, wspomaganie tworzenia miejsc pracy dla osb niepenosprawnych Pasywna polityka dziaania pastwa na rynku pracy, ma na celu likwidacj skutkw bezrobocia, ale bez wspomagania procesu powstawania nowych miejsc pracy. Polityka ta obejmuje rne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych, jak zasiki, jednorazowe odszkooowania dla osb zwalnianych z pracy, dodatki zwizane z wczeniejszym przechodzeniem na emerytur. Pasywna polityka (w formie rnych wiadcze i zasikw) to polityka o charakterze socjalnym zabezpieczajcym podstawowe potrzeby bezrobotnych. Pasywne instrumenty polityki rynku pracy su raczej utrwalaniu istniejcej sytuacji i maj na celu ochron sytuacji bezrobotnych. Polityka pasywna powinna by traktowana jako

48 przejciowa forma wsparcia bezrobotnych. Wikszo wydatkw o charakterze pasywnym to wydatki na wypat zasikw dla osb bezrobotnych bdcych raczej nastpstwem ni przyczyn utrzymywania si relatywnie wysokiego bezrobocia.

72. Rynek pracy spoecznego.

system

zabezpieczenia

Rozbudowany system wiadcze socjalnych prowadzi do przyrostu osb uzalenionych od wiadcze oraz zjawisk pokusy naduycia (nie opaca si wychodzi z grona wiadczeniobiorcw). Podjcie pracy i otrzymywanie dochodw z tytuu pac pozbawia, bowiem udziau w rnych programach pomocy spoecznej. Nie sprzyja to, zatem aktywnemu poszukiwaniu pracy. Z kolei pewno otrzymania transferu nie motywuje do wzrostu intensywnoci w poszukiwaniu pracy, zwaszcza pracy nisko opacanej. Powoduje to rwnie korzystanie ze wiadcze osb, ktre nie byy zagroone utrat pracy. Rnego rodzaju transfery socjalne oddziaywuj na stron podaow rynku pracy, szczeglnie na decyzje osb w wieku przedemerytalnym. Do najwaniejszych transferw tego rodzaju zaliczy naley: renty inwalidzkie czy renty z tytuu niezdolnoci do pracy, renty rodzinne, zasiki i wiadczenia przedemerytalne oraz wczeniejsze emerytury. Podstawowym elementem zabezpieczenia spoecznego s wiadczenia emerytalne, wice si gwnie z okresem pracy, paconymi skadkami, wysokoci wynagrodze (przy istnieniu rnych ogranicze). Ma tu te miejsce proces przechodzenia na emerytury przed osigniciem wieku emerytalnego. wiadczenia przedemerytalne przysuguj rwnie bezrobotnym, co odrnia je od wczeniejszych emerytur. Sprzyjaj one wycofywaniu bezrobotnych z rynku pracy. Na zmniejszenie poday pracy wpywa take duy udzia rent z tytuu niezdolnoci do pracy oraz rent rodzinnych. Dua cz tych rent zostaa przyznana na czas nieokrelony, co ogranicza pole moliwych dziaa racjonalizujcych np. okresow weryfikacj rent. Systemy zabezpiecze na wypadek utraty pracy przewiduj zarwno pomoc spoeczn dla bezrobotnych jak i wypacanie zasikw. Zasiki dla bezrobotnych wypacane s ze rodkw pochodzcych z obowizkowych skadek na Fundusz Pracy, ktre uiszczaj pracodawcy. Braki finansowe uzupeniane s wydatkami budetowymi. Wpyw zasikw na zatrudnienie i bezrobocie mona omawia poprzez poziom zasikw, okres ich pobierania, sposb finansowania i dostpno do wiadcze. W Polsce wielko zasikw zaley od okresu wiadczonej pracy (wraz z okresami dodatkowymi typu korzystanie z pomocy spoecznej, urlopy bezpatne) przy pominiciu wysokoci wynagrodze. Aktualnie zasiki podlegaj waloryzacji i pewnemu zrnicowaniu. Okresy pacenia zasikw zale od terytorialnie zrnicowanych stp bezrobocia. Zasiki pacone w duszym czasie sprzyjaj bezrobociu dugookresowemu. Wysokie i atwo dostpne zasiki nie sprzyjaj wzrostowi dopasowa na rynku pracy. Hojne systemy zasikw dla bezrobotnych wpywaj na bezrobocie poprzez zmniejszenie obawy przed bezrobociem i bezporednio zwikszaj nacisk na pace ze strony pracownikw (np. poprzez zwizki zawodowe). Rwnie osabiaj motywacje w poszukiwaniach pracy oraz zwikszaj wymagania, co do wyboru oferowanych miejsc pracy. Podnosz poziom pacy progowej. Trzeba tu jednak zauway, i prawo do otrzymywania zasiku wymaga uprzednio wiadczonej pracy, co skania do poszukiwa pracy i zatrudniania.

49

73. Komplementarno instytucji rynek pracy a rynek produktw i rynek finansowy. 74. System instytucjonalny w ochronie zdrowia.

75. Instytucje a rynek usug zdrowotnych. Dobra prywatne, spoeczne i publiczne. 76. Niedorozwj globalizacji. instytucjonalny procesw