Lepper Przywodca

Etnografia Polska", t. X L V : 2001, z.
1-2 PL ISSN 0071-1861
MIROSAWA D R O Z D - P I A S E C K A Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa
A N D R Z E J LEPPER - CHOPSKI PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

( W I Z E R U N E K M E D I A L N Y PRZEWODNICZCEGO SAMOOBRONY")
WSTP
T e r m i n p r z y w d c a charyzmatyczny" w p r o w a d z i do nauk spoecznych M a x Weber, by okreli zesp cech o s o b o w o c i o w y c h , k t r e umoliwiaj jednostce zdobycie w spoecznoci autorytetu pozwalajcego na skuteczne sprawowanie w a d z y politycznej b d religijnej. Weber wyrni trzy c z y s t e " typy p r z y w d z t w a : tradycyjne, legalne (racjonalne) i charyzmatyczne. Przy w d z t w o charyzmatyczne, j a k pisze Orzechowski (1984, s. 286), byo jego swoist pasj b a d a w c z . U w a a , e charyzma najpeniej i najadekwatniej w y r a a istot p o l i t y k i j a k o sfery ycia spoecznego oraz z a w o d u i p o w o a n i a " . Charyzma (w przeciwiestwie do p r z y w d z t w a tradycyjnego i legalnego) bya zjawiskiem t r w a y m , wystpujcym we wszystkich epokach dziejowych, j a k b y ponadustrojowym, wspistniejcym i k o n k u r u j c y m z charakterystycz n y m i dla tych epok t y p a m i p r z y w d z t w a . Weber postrzega c h a r y z m gwnie j a k o zjawisko typowe dla sytuacji k r a c o w y c h i p r z e o m o w y c h w rozwoju okrelonej sfery ycia spoecznego, epoki czy narodu. Jej naturalnym r o d o w i skiem s czasy p r z e o m u , kryzysu wadzy, idei", elit p r z y w d c z y c h , form i metod r z d z e n i a . R o d z i si w w c z a s naturalne zapotrzebowanie na nowe idee, a p o s t o w i b o j o w n i k w o ich urzeczywistnienie. Misj a p o s t o a i bojow nika, organizatora w a l k i przeciw zastanym w a r u n k o m spenia wanie przy w d c a charyzmatyczny. Charyzma zwraca si zatem przeciw zastanej rzeczy w i s t o c i " , tradycyjnemu adowi, systemowi wartoci. W ten s p o s b stanowi czynnik dziejotwrczy o decydujcym znaczeniu, t w o r z c y nowy ad, torujcy d r o g n o w y m ideom i w a r t o c i o m . P r z y w d c a charyzmatyczny pojawia si wic w okrelonej sytuacji spoecz nego zapotrzebowania. Potrafi z a p a n o w a nad t sytuacj p o d p o r z d k o w u j c sobie masy i p o k i e r o w a je zgodnie ze swoj wol. W weberowskiej inter pretacji jest to czowiek posiadajcy wyjtkowe talenty a w szczeglnoci z d o l n o c i magiczne, moc ducha i m o w y , wyrniajcy si niezwykym boha terstwem, cieszcy si posuszestwem uczniw i w y z n a w c w wycznie z racji czysto osobistych, niecodziennych cech, dziki k t r y m grupuje w o k siebie
48
MIROSAWA DROZD-PIASECKA
z w o l e n n i k w , a nie z uwagi na zajmowane stanowisko lub przejt zgodnie z t r a d y c j g o d n o . A u t o r y t e t charyzmatyczny opiera si na wierze w p r o roka, na osobistym u z n a n i u " dla bohatera wojennego, bohatera ulicy lub demagoga i upada wraz z n i m . W i a r a i uznanie s o b o w i z k i e m , k t r e g o dopenienia wymaga dla siebie p r z y w d c a legitymujcy si c h a r y z m , a k t r e g o naruszenie karci. P o d s t a w autorytetu, prestiu charyzmatycznego p r z y w d c y , trwaoci jego panowania i w a d z y jest sukces. Gdy powodzenie go opuszcza, jego panowanie jest z a g r o o n e , traci moc (Orzechowski 1984, s. 286-293).
1
N a weberowskie rozumienie dziejowej r o l i p r z y w d c w charyzmatycznych s k a d a o si t o , i: a) pojawiaj si w epokach spoecznych i politycznych p r z e o m w ; b) wystpuj przeciwko zastanym w a r u n k o m i ich reprezentan tom; c) w s k a z u j masom idea przyszoci i d r o g k u lepszym brzegom i czasom", gosz nowe idee, wartoci, normy, k t r e wyraaj myli i nastroje opozycyjne, a r t y k u u j potrzeby i cele w a l k i ; d) ogniskuj na sobie d z i a a n i a mas przeciwko zastanemu adowi; e) p o d e j m u j decyzje w s p o s b odpowie dzialny (samotnie) t y l k o na w a s n e ryzyko; f) posuguj si r o d k a m i r e w o l u cyjnego" przymusu i przemocy, aby u t o r o w a d r o g n o w y m ideom, stosun k o m spoecznym i t d . (Orzechowski 1984, s. 291). W ostatnich latach charyzma (charyzmat) staa si pojciem niezwykle popularnym, a nawet n a d u y w a n y m w jzyku publicystyki i p o l i t y k i . W y n i k a to gwnie z d w c h p o w o d w . Pierwszym jest w y r a n i e manifestowana i od czuwana t s k n o t a spoeczna i spoeczne zapotrzebowanie na p r z y w d c w cha ryzmatycznych, z k t r y m i masy m o g y b y si identyfikowa (std ich k w a l i f i kowanie w kategoriach politycznie i etycznie pozytywnych). D r u g i m jest wia d o m o , e charyzma nie naley do zjawisk codziennych, naturalnych, lecz pojawia si rzadko, w sytuacjach kryzysu starych struktur i a p a r a t w b i u rokratycznych. W e wspczesnej publicystyce charyzmie nadaje si inne ni u Webera interpretacje. N i e jest ona, tak j a k w jego analizach, typem ideal n y m , lecz k o n s t r u k c j z o o n z d w c h odmiennych e l e m e n t w : a) w y o b r a e 0 t y m , j a k m o e b y i j a k b y powinno ( t s k n o t a za c h a r y z m i przeciw stawianie jej zbiurokratyzowanego, dalekiego o d mas sposobu r z d z e n i a , m y lenia i odczuwania); b) p r z e k o n a , i p r z y w d z t w o charyzmatyczne m o e b y 1 jest faktem rzeczywistym, e s w dziejach sytuacje r o d z c e zapotrzebowanie na c h a r y z m i p r z y w d c w charyzmatycznych na r n y c h poziomach struk tury spoecznej (od fabryki po kraj czy n a r d ) ; (Orzechowski 1984, s. 294). Wspczesna struktura charyzmatu jest te inaczej eksplikowana ni u Webera (co w y n i k a z odmiennego spojrzenia na te same zjawiska, widzenia innych aspektw m e c h a n i z m w dziaa politycznych). Skadaj si na ni takie elementy jak: a) wiedza (ale nie uczona, akademicka, lecz yciowa praktyczna z umiejt n o c i stosowania wiedzy ksikowej); b) dar syntetycznego f o r m u o w a n i a
Byo to stanowisko odmienne od klasykw marksizmu traktujcych wybitnych przywdcw jako eksponentw i wyrazicieli interesw, de, aspiracji konkretnych si, klas, grup spoecznych (Bonaparte, Luter, Mnzer); (Orzechowski 1984, s. 292-294).
1
A N D R Z E J L E P P E R - PRZYWDCA C H A R Y Z M A T Y C Z N Y ?
49
w y z w a , z a d a epoki, sytuacji i wskazywania s p o s o b w ich rozwizania; c) dar pozyskiwania sobie ludzi do goszonych hase, idei i p r o g r a m w ; d) z d o l n o wzbudzania u c z u przeciwstawnych: od uwielbienia i cakowitego oddania do nienawici i potpienia (ktre nie wykluczaj szacunku i uznania niecodziennych w a l o r w i zalet); e) dar wizjonerstwa spoecznego, umiejtno przewidywania z d a r z e i ich konsekwencji; f) szczeglne zdolnoci p o s u g i w a n i a si sowem ( m w i o n y m lub pisanym); g) wyjtkowe cechy charakteru (skromno, prostota, o t w a r t o , w y r o z u m i a o , cierpliwo); (Orzechowski 1984, s. 295). W r d postaci speniajcych wymogi tej charakterystyki wymieniani s m . i n . Mojesz, Aleksander M a c e d o s k i , Joanna d'Arc, Jan Pawe I I , a ostatnio t a k e dyrektorzy w i o d c y c h m i d z y n a r o d o w y c h korporacji, b a n k w , funduszy powierniczych. W e d u g Johna P. K o t t e r a , z H a r v a r d Business School, to osobnicy otwarci na zmiany, posiadajcy umiejtno porywania i przekonywa nia ludzi do rzeczy niemoliwych oraz rzadki dar zaszczepiania bliniemu swojego entuzjazmu, pewnoci siebie i niewzruszonej wiary w cel, przebojowi, okrelani j a k o : k t o i m a on w sobie c o " . Francois N a i l , szef firmy Naj International, zajmujcej si poszukiwaniem kadry kierowniczej na polskim rynku, u w a a , e nie istnieje co takiego j a k wzorzec charyzmatycznego lidera, do k t r e g o m o n a by p r z y k a d a poszcze g l n y c h k a n d y d a t w i mierzy poziom charyzmy" ( W i l k 1999, s. 4). T o k t o p o t r a f i c y s f o r m u o w a wyznaczone przez siebie cele w kategoriach wizji i m i sji, a p o d w a d n i w to uwierz (tame, s. 5). W dodatku umiejcy szybko zmieni wizj i misj, z a p r e z e n t o w a p o g l d na j a k s p r a w wrcz przeciwny do w a s n e g o wczorajszego i ludzie te m u uwierz. Powinien c h a r a k t e r y z o w a si przede wszystkim kunsztem przemowy (weberowski charyzmatyk K l e o n te by d o s k o n a y m m w c ) i rozmowy, bo wikszo czasu powica k o m u nikowaniu si z innymi. M i e rozlege horyzonty i szerok wiedz, niekoniecznie cile zwizan z b r a n . P r z y w d c a charyzmatyczny balansuje po mistrzowsku m i d z y d w o m a konstytutywnymi, c h o z pozoru sprzecznymi cechami swej osobowoci: o g r o m n pewnoci siebie a otwartoci, skonnoci do kwestiono wania, w t p i e n i a (tame, s. 6). Uznany niemiecki publicysta Gunter Ogger, autor bestselleru Z e r a w gar n i t u r a c h " , twierdzi, e p r z y w d c a charyzmatyczny" musi b y dla zaogi k i m w rodzaju d u s z p a s t e r z a " . Charyzma jest darem, m e n a d e r e m trzeba si ob j a w i . Trzeba u m i e p o r w a ludzi do rzeczy n i e w y o b r a a l n y c h i niemoliwych. Jak wobec tych charakterystyk u s y t u o w a p o s t a wspczesnego p r z y w d c y c h o p s k i e g o , Andrzeja Leppera - zaoyciela i p r z e w o d n i c z c e g o Z w i z k u R o l n i k w S a m o o b r o n a " - od k t r e g o zachowania i dziaania, tak w mediach, j a k i w szerokich k r g a c h spoecznych, rozpowszechnio si okrelenie l e p p e r y z m " na zdefiniowanie o k r e l o n y c h postaw roszczeniowych i s p o s o b w roz w i z y w a n i a spraw spornych d o t y c z c y c h nie tylko c h o p w ? N a to pytanie postaram si odpowiedzie na podstawie analizy m a t e r i a w prasowych z lat 1995-2000, zwaszcza tygodnikw Wprost i Polityka, dziennika Gazeta Wyborcza i u z u p e n i a j c y c h informacji internetowych, radiowych oraz telewizyjnych.
50
R O D Z I N A - PRACA - GOSPODARSTWO
Wczesny okres ycia Andrzeja Leppera nie zosta szczeglnie odnotowany przez dziennikarzy, skoncentrowanych gwnie na jego aktywnych i kontrower syjnych pniejszych zachowaniach. L u n e informacje prasowe i wypowiedzi samego Leppera rzucaj jednak nieco wiata na sylwetk p r z e w o d n i c z c e g o S a m o o b r o n y " i w a r u n k i j ksztatujce jeszcze przed zaoeniem Z w i z k u . U r o d z i si w 1954 r. j a k o najmodsze z dziewiciorga dzieci. O d 11 r o k u ycia nie m i a ojca: Byem najmodszy i nie rozpieszczany... Musiaem by czowiekiem twardym i nie pozwala sobie, by mnie kto popycha. A to robiono - wspomina w rozmowie z J a r o s a w e m K u r s k i m , (Internet, rozmowa, s. 2). Sprzyjay temu umiejtnoci piciarskie, k t r e rozwija przez systematyczne wiczenia t r e n u j c regularnie przez trzy lata boks i zapasy. W y b r tych spor t w kwituje: To w genach. Tak mam natur, e lubi walk (tame, s. 2). U k o c z y Technikum Rolnicze w Sypniewie; przedtem uczszcza do tech n i k w w Supsku, Z o t o w i e i Karolewie, z k t r y c h by relegowany za bjki. P r a c r o z p o c z Lepper od stau w Stacji H o d o w l i R o l i n w G r z y n i e w Supskiem, gdzie po d w c h miesicach zosta specjalist, co sam komentuje: To by ewenement, doceniono mnie bardzo szybko (Internet, rozmowa, s. 3). Po powrocie z wojska w cigu k i l k u lat a w a n s o w a na kolejne stanowiska i funk cje zawodowe w instytucjach zwizanych z rolnictwem. Z o s t a kierownikiem 1200-hektarowego gospodarstwa rolnego. Peni funkcje kierownicze w rzechciskim P G R oraz P a s t w o w y m O r o d k u H o d o w l i Zarodowej w Kusicach (Wprost, nr 16, 18.04.1999, s. 10). W e d u g sw Leppera, w gospodarstwie r o l n y m w Kusicach z b u d o w a on w czynie spoecznym dwa amfiteatry, dwa boiska, orodek rekreacyjny przy paacu, muszl koncertow, w ktrej odbyway si te d o y n k i gminne i czasem wojewdzkie. Wie to nie tylko praca 16 godzin na dob, ale i rozrywka, i kultura - powie reporterowi (Internet, rozmowa, s. 3). Przez dwa lata (1978-1980) Lepper nalea do PZPR i - j a k powiedzia K u r s k i e m u - nigdy tego nie aowa. Nie by aktywist PZPR, ani nawet sekretarzem POP. Zajmowane kierownicze stanowisko w y m a g a o przynalenoci partyjnej, ale w niczym go to nie wizao. Lepper przypomina, i by ministran tem o d szstego r o k u ycia. Przez cay okres szkoy podstawowej r o z p o c z y n a dzie o d mszy witej, p o ktrej dopiero szed do szkoy. Chcia nawet z o s t a ksidzem, lecz ycie uoyo si inaczej [...] ale pracuj z ludmi i dla ludzi (Internet, rozmowa, s. 2). Deklaruje, e wci jest czowiekiem gboko wierzcym i prakty k u j c y m . Co niedziela caa rodzina jest w kociele, a dzieci m a j p i t k i z religii. W 1978 r. Lepper z a w a r zwizek m a e s k i . W 1980 r. przestaje p r a c o w a w P G R : Zacza mnie mierzi praca w gospodarce nakazowo-rozdzielczej. Te nakazy, eby sia rzepak na ziemi szstej klasy po to, by wiosn robi protok zaorania. Powiedziaem, e w tym baaganie pracowa nie bd - skomentuje w wywiadzie (Internet, rozmowa, s. 4). W e d u g ony, Lepper, k t r y w y c h o w a si w ssiedztwie P G R , cae ycie m a r z y o t y m , aby m i e co swojego. Odchodzi na w a s n e , przejmujc p o d u p a d e 23-hektarowe gospodarstwo rolne
ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?
51
w Zielnowie p o d D a r o w e m , k t r e nabywa od milicjanta w zamian za spat d u g w dotychczasowego waciciela. Lepper spaca wszystko. Bierze kredyt dla m o d y c h m a e s t w , k t r y te spaca w cigu piciu lat. P o w i k s z a area do 63 ha. W y p o s a a gospodarstwo w nowoczesny sprzt. W tych latach o maszyny byo t r u d n o , wic Lepper startuje w w o j e w d z k i c h (w Koszalinie) i krajowych olimpiadach wiedzy rolniczej. Nagrodami na tych olimpiadach byy czsto talony na maszyny rolnicze. Talony, a nie maszyny - p o d k r e l a - Tak jako miaem szczcie, e na ktr olimpiad nie pojechaem, to zawsze byem w czo wce (Internet, rozmowa, s. 4). Maszyny kupuje na kredyt. K r e d y t y s p a c a .
2
O d momentu przejcia samodzielnego gospodarstwa rolnego (1980 r.) Lepperowie konsekwentnie powikszaj jego obszar i liczb maszyn rolniczych. rodki masowego przekazu p o d a j rne wielkoci gospodarstwa Leppera w 2000 ., od 40 ha (Internet, wybory, s. 1) do 120 ha ( T V , program 2-gi w cyklu K a n d y d a c i na prezydenta", wrzesie 2000 .). Rozbienoci te, j a k si wydaje, w y n i k a j z kwalifikacji ziemi dzierawionej. W e d u g informacji prasowych z lat 1998-2000 Lepper, m i m o niskiej klasy gleby (gwnie V i V I ) uzyskuje p l o n w wysokoci 45 kwintali pszenicy z ha, trzyma 5 koni pod wierzch (pasja syna), w chlewni ma 20 macior, 160 wi i 50 sztuk byda, dostarcza do p u n k t u skupu 30 b u k a t w rocznie. Roczny d o c h d z tej produkcji szacowany jest na ok. 15 000 z. W gospodarstwie jest kombajn Bizon-Super", 3 cigniki, 6 przyczep i wszystkie n i e z b d n e maszyny. D o m L e p p e r w w y r n i a si we wsi. W 1998 r. wykonano w n i m konieczne prace remontowe. W obejciu jest czysto i dostatnio. Sotys Zielnowa, Zygmunt Kostrzewa, chwali Leppera mwic, i jest to dobry, rzetelny czowiek. Jeli ludzie p o m o g m u w gospodarstwie, to on nie o d m w i maszyny, czy cignika, a Zbigniew Mazurek, jeden z d w c h p r a c o w n i k w najemnych L e p p e r w , twierdzi wrcz, e jego pracodawca nauczy gospodarki ludzi we wsi (Grabowski 1998, s. 23; H y y i inni 1999, s. 23-24). M i m o tych spektakularnych p r z e j a w w d o b r o b y t u i z a m o n o c i gospodarstwo L e p p e r w jest z a d u o n e w bankach, na n i e r u c h o m o c i a c h ustanowiona przymusowa hipoteka, maszyny zastawione. Jak twierdzi Lepper, sytuacja taka jest na wsi typowa, a swoje kredyty i odsetki regularnie spaca (Grabowski 1998, s. 23). Obecnie Lepper nie pracuje j u w gospodarstwie. Prowadzi je o n a Irena (ma d r u g g r u p i n w a l i d z k ) przy pomocy d w c h najemnych r o b o t n i k w i u c z c y c h si dzieci. Syn Tomek jest studentem Szczeciskiej A k a d e m i i R o l n i czej, a z d w c h c r e k starsza (Magosia) uczszcza do renomowanego liceum, m o d s z a jeszcze do szkoy podstawowej. Andrzej Lepper, jak sam twierdzi, zarzdza caoci, wydajc dyspozycje rano lub przez telefon, gdy przebywa poza domem. K u r s k i e m u powie: Od omiu lat powiciem si polityce, walce o godne ycie wsi. Dzi duo by niektrzy dali, mody by odprawiali, ebym tylko powie dzia: ,,Koniec, wracam na swoje, rozrzuca gnj w Zielnowie". Niedoczekanie [...]
Potwierdza to Ryszard Mroziski, dyrektora banku Spdzielczego w Darowie, mwic, e w latach osiemdziesitych, z Lepperem nie byo problemw; kredyty, ktre wci bra spaca terminowo (Grabowski 1998, s. 23).
2
52
MIROSAWA D R O Z D - P I A S E C K A
Ja mam obowizek wobec ludzi [...] Ja jestem ich przywdc (Internet, rozmowa, s. 12). Podobnie o m u m w i Irena Lepper: Skamaabym, gdybym powiedziaa, e m przyjeda i jedzi na cigniku. On ju jest raczej politykiem ni rolnikiem. Ale jak trzeba, to doradzi. Ostatnio [...] przyjecha [...] i pomg. Na co dzie wszystko na mojej gowie - powiedziaa do Przegldu Tygodniowego z 16.09.1998 (cyt. za: Internet, rozmowa, s. 12). P r z e o m o w e wydarzenia w yciu Leppera nastpiy w 1990 r. W w c z a s to w y d z i e r a w i a od P G R jeszcze 50 ha. Chce zaj si p r o d u k c j m c z k i ziem niaczanej. N a t inwestycj zaciga 300 m i n z kredytu. W t y m czasie w Polsce n a s t p u j e reforma rynkowa i Lepper (wraz z innymi) wpada w p u a p k kredy t o w . Zaczyna b r a udzia w rolniczych protestach w D a r o w i e , k t r e zade c y d o w a y o jego przyszoci. W wywiadzie dla Gosu Pomorza (3-4.06.1995) m w i : A odsetki rosy i rosy. Stwierdziem, e chobym si wraz z rodzin na mier zaharowa, to nawet na te odsetki nie zarobimy. Wkurzyo mnie to dokadnie. ona pakaa, po nocach nie spaa. Dzieci mielimy ju trjk (cyt. za: Internet, rozmowa, s. 4). W licznych wypowiedziach w 2000 r. powtarza, e w 1990 r. wzi kredyt w wysokoci 300 m i n starych zotych. D o t d spaci j u p t o r a miliarda, a zosta m u jeszcze m i l i a r d (Internet, rozmowa, s. 13).
POLITYKA
K a r i e r a polityczna Leppera rozpocza si na p o c z t k u lat dziewidziesi tych od u d z i a u w rolniczych wiecach na r y n k u w D a r o w i e . Pod koniec 1991 r. (padziernik) przybywa pod Sejm do godujcych, za d u o n y c h r o l n i k w i przycza si do nich. Zostaje wybrany na wiceprze w o d n i c z c e g o k o m i t e t u protestacyjnego. W kwietniu 1992 ., d o m a g a j c si o d d u e n i a gospodarstw, okupuje ze swoj g r u p Ministerstwo Rolnictwa. Negocjuje z przedstawicielami prezydenta Lecha Wasy. Jego przekonanie, e prezydent sam z chopw, to i chopw zrozumie po tych rozmowach ulega weryfikacji. Z czasem skomentuje, i Opatrzno tak chciaa (Internet, roz m o w a , s. 4-5; Internet, wybory). W s p o m i n a j c ten okres Lepper wyzna Jaro sawowi K u r s k i e m u , i j a k o czowiek lubicy s z u k a i d n y wiedzy j u wtedy zdobywa materiay dotyczce Banku wiatowego, Midzynarodowego Fun duszu Walutowego, Europejskiej W s p l n o t y Gospodarczej. Po ich lekturze doszed do jednoznacznego wniosku, e rolnictwo polskie czekaj bardzo cikie lata. T a konkluzja w y w o a a w n i m poczucie koniecznoci spenienia pewnej r o l i . T a k zrodzia si wiara w misj, do ktrej spenienia, zosta p o w o any przez O p a t r z n o . Z a c z dziaa, t r a k t u j c to, co r o b i j a k o o b o w i z e k wobec rodziny, r o l n i k w i Polski: Nie wszyscy mog by przywdcami. Zawsze jest kto, kto ma misj do spenienia, i to Opatrzno tak chciaa, e ja jestem tym przywdc - o d p o w i e d z i a dziennikarzowi (Internet, rozmowa, s. 4-5). W 1992 ., p o d h a s e m N i e rzucim ziemi s k d nasz d u g " , z a k a d a Z w i zek Zawodowy R o l n i k w S a m o o b r o n a " , k t r e g o formy i sposoby d z i a a n i a
53
s zupenie nowe w polskim obyczaju politycznym. N a s t p u j e budowa struk tur organizacyjnych S a m o o b r o n y " , jej oblicza ideowego i z w i z k w z i n n y m i ugrupowaniami politycznymi. T o w a r z y s z temu spektakularne akcje p r o testacyjne prowadzone przez Leppera, interpretowane z r n y c h p u n k t w widzenia. R w n o c z e n i e ronie liczebno S a m o o b r o n y " , k t r a - zdaniem jej d o t d jedynego P r z e w o d n i c z c e g o - wynosia j u w 1998 r. p miliona czon k w i co dzie p r z y b y w a o kilkuset nowych. W rodzinnym Zielnowie, w e d u g tutejszego sotysa, zapisali si do niej wszyscy (Grabowski 1998, s. 23). W maju 1999 r. o d b y si I I I Zjazd Z Z R S a m o o b r o n a " , na k t r y m po raz kolejny Lepper zosta wybrany na Przewodniczcego Z w i z k u (przy d w c h gosach w s t r z y m u j c y c h si). N a Zjazd przyjechao dwa tysice chopskich d e l e g a t w . Obrady r o z p o c z t o o d p i e w a n i e m R o t y " z tekstem: N i e c h si rozpadnie w p r o c h i p y y d o w s k a zawierucha" ( u c z a k i i n n i 1999, s. 30). W r d zaproszonych goci byli: A r t u r Balazs (minister rolnictwa), Andrzej m i e t a n k o (minister w kancelarii Prezydenta), J a r o s a w K a l i n o w s k i (prezes PSL), R o m a n Jagieliski ( p r z y w d c a Partii Ludowo-Demokratycznej), gen. Tadeusz W i l e c k i , rozpoczynajcy k a m p a n i p r e z y d e n c k , k t r e g o stwierdze nie, e obecn wadz trzeba bi w mord i patrze czy rwno puchnie ( u c z a k i i n n i 1999, s. 30) delegaci przyjli z d u y m aplauzem. O b e c n o elit politycz nych i parlamentarnych swoim udziaem w t y m Zjedzie p o r e d n i o uwiary g o d n i a i legitymizowaa S a m o o b r o n " oraz Leppera. S p r a w p r i o r y t e t o w dla S a m o o b r o n y " byo usytuowanie Z w i z k u i jej P r z e w o d n i c z c e g o w strukturach a d m i n i s t r a c y j n o - r z d o w y c h p a s t w a . J u w 1993 r. S a m o o b r o n a " bierze udzia w wyborach parlamentarnych. W jej sztabie wyborczym znajduje si w w c z a s m . i n . Bohdan P o r b a ze Zjednocze nia Patriotycznego G r u n w a l d " , reyser filmowy. Doradcami s: legendarny p i l o t myliwski Stanisaw Skalski, k t r y zasyn w bitwie o A n g l i i byy mistrz olimpijski w pchniciu k u l - W a d y s a w K o m a r . Najbliszym w s p pracownikiem Leppera jest w t y m czasie narodowiec Janusz Bryczkowski, k t r y w p r o w a d z a go w zawioci p o l i t y k i . N a S a m o o b r o n " z a g o s o w a o 2,7% w y b o r c w (Internet, rozmowa, s. 9-10; H y y i inni 1999, s. 24). W na s t p n y c h wyborach parlamentarnych (1997 r.) S a m o o b r o n a " , umieszczona na licie nr 12, u z y s k a a ogem 0,07 procent gosw poparcia. W caym w o j e w d z t w i e k o s z a l i s k i m , w k t r y m ley Zielnowo (wie Leppera) oddano na n i 1456 gosw, czyli mniej ni 1 % (Grabowski 1998, s. 23; M a z u r 1998, s. 13). N i e by to wic w y n i k zapewniajcy miejsce w Parlamencie. P o d koniec 1999 r. Lepper z a d e k l a r o w a udzia w kolejnych wyborach parlamentarnych w 2001 r. m w i c : Chcemy sign po wadz, chcemy by w parlamencie [...] nie chcemy tylko blokowa drg i protestowa (Polityka, nr 1 z 1.01.2000, s. 98). Andrzej Lepper nigdy nie kry, e chciaby zosta prezydentem. W wyborach prezydenckich (1995 r.) opowiedziao si za n i m ok. 235 tys. w y b o r c w , t j . 1,32 procent gosw (Grabowski 1998, s. 23; M a z u r 1998, s. 13; H y y i inni 1999, s. 24); zaj 9 miejsce na 11 k a n d y d a t w . W wyborach prezydenckich
54
w padzierniku 2000 r. Andrzej Lepper uzyska 3,2 % poparcia. Zaj t y m samym 5 miejsce na 12 k a n d y d a t w i wyprzedzi byego prezydenta RP, Lecha W a s . Dziennikarzy intryguje s p o s b i r d a finansowania S a m o o b r o n y " . Sam P r z e w o d n i c z c y odpowiada, e dziaalno z w i z k o w a i polityczna pokrywana jest z dobrowolnych skadek. Przeciwnicy polityczni u t r z y m u j natomiast, i Lepper zawsze mia protektorw, ktrzy posugiwali si nim jak wygodnym narzdziem: Najpierw wspiera go po cichu Belweder, potem SLD, wreszcie PSL (Grabowski 1998, s. 23). Rzecznik U n i i W o l n o c i , Andrzej Potocki, twierdzi, i wiadomo, e w przeszoci Lepper by finansowany przez prorosyjski Instytut Schillera ( H y y i i n n i 1999, s. 23) . o n a Leppera, podobnie j a k o n sam, p o d k r e l a , e nie oy na S a m o o b r o n " z d o c h o d w z gospodarstwa. U t r z y manie biura przy ulicy Marszakowskiej w Warszawie, koszty p o d r y po kraju i bieca dziaalno Z w i z k u pokrywane s ze skadek. D y r e k t o r B a n k u Spdzielczego w D a r o w i e m w i z kolei, e jest w S a m o o b r o n i e " od p o c z t k u , ale a d n y c h skadek nigdy nie paci. Sam w y r a a nadziej, i m o e w przyszoci dowie si, k t o stoi za S a m o o b r o n " i k t o p o k r y w a jej koszty oraz j a k to si dzieje, e gospodarstwa w okolicy uboej, a Leppera kwitnie (Hyy i inni 1999, s. 24). W podobnym duchu wypowiada si rzecznik prasowy K l u b u Parlamentarnego A W S - Piotr a k . Jego zdaniem: Trzeba si zastano wi, kim naprawd jest Lepper i skd ma pienidze. W jaki sposb utrzymuje w Warszawie dobrze wyposaone biuro, skd bierze ludzi? Na blokadach docho dzio do bulwersujcych wypadkw niszczenia pojazdw osb, ktre chciay je omin. Potem okazywao si, e w kilku miejscach takich wyczynw dopuszczay si te same osoby: ,,rolnicy z telefonami komrkowymi" (Hyy i inni 1999, s. 24). N o w e wiato na kwesti pozyskiwania pienidzy przez Leppera rzuca a r t y k u Igora T . M i e c i k a i Piotra Pytlakowskiego (2001). Oparty na wypowiedziach byych w s p p r a c o w n i k w P r z e w o d n i c z c e g o S a m o o b r o n y " , zawiera tez, i uczyni [on] z Samoobrony firm do zarabiania pienidzy na strachu i szantau: za stosown opat odstpowa od blokady lub demonstracji (s. 20).
3
D l a S a m o o b r o n y " bardzo istotne s zwizki z i n n y m i ugrupowaniami politycznymi. Z n a c z c e s t u p r z y k a d y z ostatnich lat. Podczas w y b o r w s a m o r z d o w y c h (wrzesie 1998 r.) PSL i U n i a Pracy zawary z S a m o o b r o n " tzw. Przymierze Spoeczne. Andrzej Lepper kandydo wa z listy Przymierza i zosta wybrany do rady sejmiku wojewdztwa zachodnio pomorskiego. Jest wic radnym tego w o j e w d z t w a ( u c z a k i inni 1999, s. 31). Zdaniem Tomasza Nacza, wielu fakt ten niemile zaskoczy. Szczeglne pretensje zgaszano o to do U n i i Pracy. S p o s b uprawiania p o l i t y k i przez obie partie jest zupenie odmienny. S a m o o b r o n a " i jej p r z y w d c a , Lepper, kojarzeni s z naj-
Schiller-Institut, wedug jednego z jego niedoszych goci (nie wyjawi nazwiska), jest to kryptonim faszystowskiej organizacji amerykasko-niemieckiej, stawiajcej sobie za cel zbudowanie narodowosocjalistycznej, totalitarnej Europy, niechtnej Unii Europejskiej (Hyy i inni 1999, s. 23). W pilnie strzeonej i niedostpnej siedzibie tej organizacji w Laatzen k/Hanoweru, Lepper mia przej specjalny kurs (Hyy i inni 1999, s. 23).
55
radykalniejszymi metodami protestu, U n i a Pracy, z Aleksandrem M a a c h o w s k i m i M a r k i e m Polem, reprezentuje natomiast w y w a o n e p o g l d y i zachowania. W e d u g N a c z a , zamiast p r a w i uszczypliwoci p o d adresem ambicji samo r z d o w y c h Leppera, naley yczy m u powodzenia w wyborach, bowiem jest p o d a n e , aby uczestnicy rolniczych protestw jak najszybciej wkroczyli na drog procedur demokratycznych. Wprawdzie nie bdzie on atwym partnerem, ale lepiej dyskutowa z nim w sejmiku ni na zablokowanej jezdni (Nacz 1998, s. 17). W czerwcu 1998 r. zostaje podpisane porozumienie intencyjne trzech ugrupo w a c h o p s k i c h : Z w i z e k Z a w o d o w y R o l n i k w S a m o o b r o n a " ( A . Lepper), N S Z Z S o l i d a r n o " R o l n i k w Indywidualnych (Roman Wierzbicki) i Krajowy Zwizek R o l n i k w , K e k i Organizaqi Rolniczych (Wadysaw Serafin). Zebrani pod hasem: C h o p i razem" deklarowali wspprac. Inicjatorem porozumienia by Lepper, k t r y pod wpywem popularnoci, j a k przyniosy m u blokady drg, chcia wzi pod swoje skrzyda Jarosawa Kalinowskiego wraz z jego PSL i ogosi si pierwszym chopskim liderem, szefem nowego Bloku Ludowo-Narodowego (Paradowska 2000, s. 31). Pierwszym efektem tego porozumienia bya w s p l n a lipcowa demonstracja w Warszawie. N a tej podstawie m . i n . jeden z byych w s p p r a c o w n i k w Leppera utrzymywa, e jego stosunki z parti l u d o w ulegy znacznej poprawie. Spotyka si niedawno z przywdcami stronnictwa uzgadnia j c w s p l n t a k t y k m a j c polega na t y m , e Lepper bdzie robi zamieszanie, ludowcy bd z dystansu punktowa" rzd Buzka (Grabowski 1998, s. 23). Sam Lepper p r z y z n a w a w t y m czasie, e najatwiej porozumiewa si z dziaaczami PSL. P o w o u j c B l o k L u d o w o - N a r o d o w y , Lepper powiedzia, e chc sta si w Polsce trzeci si, bez ktrej zgody nic w kraju nie m o e si w y d a r z y i b y ustanowione (Maecki 1999, s. 32). Po k i l k u miesicach nie byo j u m o w y o wsppracy wszystkich akcjonariuszy czerwcowego porozumienia. Praktycznie r o z p a d o si ono po akcji w wiecku, w styczniu 1999 r. N a p o c z t k u stycznia 2000 r. w sali Kongresowej P K i N o d b y o si zgroma dzenie, k t r e nazwano: F o r u m na rzecz P o w o a n i a B l o k u Ludowo-Narodowe go . Podpisano deklaracj o w s p p r a c y trzech u g r u p o w a ( S a m o o b r o n a " , Z w i z e k Sierpie 80 i F r o n t Polski generaa Wileckiego, byego szefa Sztabu Generalnego) . M a j one tworzy blok, do ktrego powstania Lepper nawoywa od miesicy; chcia, aby wszystkie wsppracujce ze s o b organizacje utworzyy j e d n parti, a w zasadzie przystpiy do Samoobrony Rzeczypospolitej Polskiej. Partia jest j u zarejestrowana, a j e d y n osob, k t r a m o e j reprezentowa jest on sam. Z a p o w i e d z i a , e bdzie wycznym kandydatem b l o k u w wyborach prezydenckich, ale okazao si, i swoj k a n d y d a t u r wysun te genera Wilecki. W e d u g Janiny Paradowskiej, zebranych w Sali Kongresowej czyy nie spenione ambicje polityczne oraz s p o s b widzenia polskiej transformacji i jej
4 5
Przebiegao ono niemal w folklorystycznej scenerii, przy aplauzie zgromadzonych czon kw Samoobrony" i ich sympatykw, przy grajcych kapelach i przypiewkach w rodzaju: Z Andrzejem Lepperem wesoo jest", zagryzaniu salcesonem i pasztetow. Pisze o tym obszernie Janina Paradowska (2000).
5
56
efektw. Czy w s p o s b widzenia wynika rzeczywicie z ideowych p r z e k o n a , czy te z chwilowej k o n i u n k t u r y jest s p r a w o d r b n . I c h ocena sytuacji w Polsce bya d o prosta. K r a j jest r o z k r d a n przez zagraniczny k a p i t a (generalnie k a p i t a jest symbolem za), na k t r e g o u p wydaje go rodzima elita, zrodzona w w y n i k u u k a d u O k r g e g o Stou (pogardliwie o k r e l a n a j a k o E u r o p e j c z y c y " , w przeciwiestwie do p r a w d z i w y c h P o l a k w " ) z Leszkiem Balcerowiczem na czele (wedug Leppera - ekonomicznego niedouka). D o tego obozu zdrady interesw narodowych doczya ostatnio S o l i d a r n o " . Skutki rozkradania w i d a goym okiem: n d z a , zniewolenie, utrata suweren noci. W t y m stanie rzeczy naley si b r o n i . Jedn z form samoobrony naro dowej jest demaskowanie przestpczych dziaa skierowanych przeciwko narodo wi polskiemu, jego pastwu, gospodarce, spoecznej moralnoci, sprawiedliwoci, przeciw podstawom egzystencji polskich rodzin, przeciw suwerennoci i nie podlegoci Polski. Dziaania te nasilaj si i s powodem coraz wikszej mier telnoci, upadku stanu zdrowotnoci, higieny, coraz wikszej ndzy i niedostatku, niedoywienia modziey, bezdomnoci i bezrobocia (cyt za: Paradowska 2000, s. 31). O b o k czynnoci demaskatorskich formami dziaania s: cigy p r o test, blokady, czyli dezorganizacja. Blok stawia sobie za cel zajcie drugiego miejsca w przyspieszonych wyborach parlamentarnych. Nie p r z y s t a w a do tego ambitnego zadania jego program b d c y w zasadzie zestawem hase m a j c y c h trafi do niezadowolonych z z a c h o d z c y c h przemian, s t a n o w i c y m i e s z a n i n anarchizujcego lewactwa, ideologii skrajnie narodowej z akcen t a m i totalitarnymi. W komentarzu dziennikarskim Paradowska pisaa, i obec nie o wzgldy niezadowolonych zabiega wiele u g r u p o w a (w t y m narodowych, ale o d w o u j c y c h si do religii). Z tego p o w o d u Blok L u d o w o - N a r o d o w y m a d u k o n k u r e n c j i nierealne jest marzenie o drugiej sile, t y m bardziej, e w wyborach Polacy z reguy eliminuj skrajnoci. Ponadto blok m a k o p o t w e w n t r z n y z wyonieniem kandydata do u r z d u prezydenta. Cel n a d r z d n y - demaskowanie zdrady narodowej, a ambicje polityczne Leppera i Wileckiego, to co innego. Czy zatem w s p l n a deklaracja jest prawdziwa, nie jest jasne (Paradowska 2000, s. 31; por. te: Bogusz, Macieja 2000, s. 30-31). Po w s t p n y c h wynikach w y b o r w prezydenckich, 8 p a d z i e r n i k a 2000 ., Lepper stwierdzi w telewizji, e trzeba stworzy Blok L u d o w o - N a r o d o w y , ruch o g l n o n a r o d o w y , a nie tylko agrarny.
S T R A T E G I A I T A K T Y K A DZIAA SAMOOBRONY"
S a m o o b r o n a " jest zwizkiem powstaym w wyniku opozycji wobec zaistnia ej na wsi sytuacji ekonomiczno-spoecznej. Dlatego te jej podstawowa strategia i t a k t y k a dziaania czy si przede wszystkim z r n o r o d n y m i f o r m a m i p r o t e s t w . S a m o o b r o n a " protestuje przeciw i m p o r t o w i z b o a i m i s a , domaga si podwyek* cen skupu ywca, z b i innych polskich p r o d u k t w rolnych oraz ich r z d o w y c h z a k u p w interwencyjnych, o d d u e n i a gospodarstw chopskich.
57
W r d d z i a a S a m o o b r o n y " , na k t r y c h czele zawsze stoi Lepper, s: rozruchy i zajcia z r k o c z y n a m i , okupacje b u d y n k w publicznych, nielegalne manifestacje, marsze na W a r s z a w , rozsypywanie z b o a na torach kolejowych i p a r a l i o w a n i e ruchu drogowego w caej Polsce. Blokady d r g m o n a u z n a za niezwykle skuteczny, a jednoczenie specyficzny r o d e k nacisku zastosowa ny u nas pierwszy raz przez S a m o o b r o n " , szybko przejty przez innych p r o t e s t u j c y c h (Grabowski 1998, s. 23). W latach 1992-1993 p o w s z e c h n for m p r o t e s t w byo okupowanie u r z d w wojewdzkich. Uznano je za m a o skuteczne i stopniowo z a s t p o w a n o innymi sposobami, zwaszcza marszami na W a r s z a w i blokadami d r g . C h o p s k i e marsze gwiadziste na W a r s z a w r o z p o c z y n a j si w 1992 r. Prasa (i inne media) informuje, e z r n y c h stron d o t a r y na przedmiecia stolicy 72 k o l u m n y r o l n i k w . Przed Sejmem S a m o o b r o n a " manifestuje z k o sami postawionymi na sztorc. P r b u j e wedrze si do r o d k a Parlamentu, p o d gmach rzucane s koci i ochapy misa. Przed w a r s z a w s k siedzib SdRP rozlewana jest g n o j w k a . W 1993 r. oddzia S a m o o b r o n y " w Praszce wszczy na rozruchy, do k t r y c h przyczaj si bezrobotni. Burmistrz Praszki, inwa lida, o b w o o n y jest przez d e m o n s t r u j c y c h w taczce po r y n k u (Internet, roz m o w a , s. 5; Grabowski 1998, s. 23; u c z a k i inni 1999, s. 30). W kilkanacie miesicy pniej (lipiec 1994 .), w K o b y l n i c y w w o j . Supskim, czonkowie i sympatycy S a m o o b r o n y " nie chcieli dopuci, aby z a d u o n y m gospodar stwem Ryszarda J. k i e r o w a ustanowiony przez s d z a r z d c a komisaryczny, A n t o n i Chodorowski, niegdy bliski w s p p r a c o w n i k Leppera. D o s z o do okupacji gospodarstwa. Chodorowskiego z n i e w a o n o i pobito (Internet, roz m o w a , s. 8; u c z a k i inni 1999, s. 30) . Ogrodnik, k t r e g o w w c z a s b r o n i a S a m o o b r o n a " jest do dzi wacicielem tego gospodarstwa. Lepper u w a a , e nie n a r u s z y prawa, ale swoj akcj tylko w y e g z e k w o w a je. W 1998 r. nasilaj si rolnicze protesty przeciw i m p o r t o w i z b o a . C h o p i b l o k u j tory, wysypuj ziarno na torowiska. W lipcu (1998 r.) ulicami W a r szawy m a s z e r o w a a demonstracja o k o o 10 tysicy r o l n i k w . Bya ona pierw szym efektem w s p l n e g o porozumienia o w s p p r a c y , zawartego w czerwcu 1998 r. m i d z y trzema krajowymi z w i z k a m i rolniczymi: K Z R K i O R , Soli d a r n o c i " R I (frakcja Romana Wierzbickiego) i S a m o o b r o n " (Grabowski 1998, s. 23). Jeden z niesionych t r a n s p a r e n t w gosi: U n i a Europejska to H i t l e r " . Manifestanci zablokowali centralne wzy komunikacyjne. D o s z o do s t a r z policj. T u m o w i - obok p r z y w d c w z w i z k w chopskich, sygna tariuszy porozumienia - przewodzili: Janusz Piechociski (dziaacz PSL, po zbawiony przez w y b o r c w mandatu poselskiego w poprzednim r o k u ) i Piotr
6
Zdenerwowany Chodorowski mwi, i go wyzwano, obnaono, zbito i ogolono. Lepper i jego ludzie zagrozili mu chost. Rozcignli na pododze, kopali i bili witkami po plecach i poladkach, a nastpnie kobiety pluy na jego gow i chciay wystrzyc mu ydowsk gwiazd, a potem go ostrzygy. Bdca na miejscu policja nie interweniowaa. Sponiewieranego Chodorow skiego z wygolon gow i posiniaczonymi poladkami pokazaa telewizja.
58
Ikonowicz ( p r z y w d c a PPS, k t r y u z y s k a mandat do Sejmu, ale z listy S L D ) . Zdenerwowani dziennikarze odnotowali, e ci, co przegrywaj wybory, wygrywa j manifestacje. B u d z u r o b o t n i k w czy r o l n i k w strach przed reformami i a g o d z go d a n i e m zdobycia pienidzy p o d a t n i k w (Mazur 1998, s. 13). W pierwszych tygodniach sierpnia 1998 r. polskie drogi zablokowano w 104 miejscach . Wszdzie strategia blokad bya podobna, z reguy akcja p r z e b i e g a a sprawnie, bez b a a g a n u . T r a k t o r y tarasujce drogi byy t y l k o p r z e d n i s t r a " , w razie potrzeby bowiem w cigu p godziny m o n a byo s p r o w a d z i wicej sprztu, w t y m kombajny. Za p o m o c telefonu k o m r kowego pozostawano w staym kontakcie z kierujcymi protestami w innych miejscowociach. Rolnicy protestowali na dwie zmiany (dzienn i n o c n ) w y m i e n i a j c si. W i e l u ubranych byo w kamizelki odblaskowe.
7
Organizatorzy blokad i akcji niszczenia mienia nie zauwaali, e t r a c s y m p a t i spoeczestwa. Paradoks polega na t y m , e policja - p r z y g o t o w u j c objazdy i pilnujc, aby rolnicy nie pobili si z kierowcami - c h r o n i a protes tujcych, a nie pokrzywdzonych przez nich obywateli. Ten stan rzeczy, dyrek tor Biura Informacji i Promocji Ministerstwa Spraw W e w n t r z n y c h i A d m i n i stracji, P a w e Ciach, u z a s a d n i a t r o s k r z d u o niedopuszczenie do eskalacji protestu. Wydajc decyzj o uyciu siy, trzeba si liczy z tym, e jej skutki mog by tragiczne [...]. Politycy obecnej koalicji niechtnie opowiadaj si za uyciem siy wobec protestujcych, pamitajc czasy, gdy sami - jako polityczna opozycja - brali udzia w starciach z ZOMO. Wiedz jednak, e blokujcy drogi nie mog si czu bezkarni (Leniewski, Macieja i inni 1998, s. 23). P a w e Piskorski, z a s t p c a p r z e w o d n i c z c e g o K l u b u Parlamentarnego U W , u w a a , e r z d susznie nie uy od razu siy. Twierdzi, i: Do takich decyzji trzeba przygotowa spoeczestwo, sprbowa uwiadomi protestujcym, e czyni zo. Gdyby jednak blokady miay si powtarza, dziaania wadz powinny by bardziej zdecydowane (Leniewski, Macieja i inni 1998, s. 23). Pod w p y w e m opinii publicznej, rwnie w r d p o l i t y k w zaczy p o j a w i a si coraz czciej gosy o koniecznoci stosowania r o d k w prewencyjnych wobec u c z e s t n i k w blokad. Krzysztof Budnik (wiceminister spraw w e w n t r z n y c h i administracji) stwierdzi, e p a s t w o demokratyczne musi e g z e k w o w a prawo i b y w t y m konsekwentne. Nie chodzi jednak o to, by ,,paowa" ludzi [...] Za niszczenie mienia i inne przestpstwa, do ktrych dochodzi podczas blokad, sprawcw bdzie ciga prokuratura, zapowiedzieli ju premier Jerzy Buzek, wicepremier Janusz Tomaszewski, a take Hanna Suchocka, minister sprawiedliwoci (Leniew ski, Macieja i inni 1998, s. 22) .
8
Wedug policji, w tyme roku przeprowadzono kilkaset takich akcji. Organizatorami 81 z nich byli rolnicy, pozostaych - zwolennicy wikszej liczby powiatw. Poczucie bezkarnoci protestujcych utwierdza udzia w ich akcjach przedstawicieli wadz samorzdowych, posw koalicji rzdzcej i opozycji. W blokadzie drogi E-40 w Walidrogach (czerwiec 1998 .), zorganizowanej przez zwolennikw utworzenia wojewdztwa opolskiego, uczest niczya posanka A*WS, Elbieta Adamska-Wedler. Policja nie interweniowaa, co wicej na miejsce
8
59
Zamykanie blokujcych w wizieniach u w a a n o za zy p o m y s , bo po k r t k i m zatrzymaniu organizator protestu wychodzi w aureoli chway i m c z e s t w a . Dlatego opowiadano si za stosowaniem wysokich grzywien. Blo kady bowiem nie t y l k o u t r u d n i a j ycie ludziom, ale i p o w o d u j wymierne straty finansowe. Tymczasem protestujcy nie chcieli nawet sucha o ewen tualnej o d p o w i e d z i a l n o c i materialnej. M w i l i : a d n y c h sankcji i grzywien si nie boj. N i e zapac, bo i tak nie m a m pienidzy". W styczniu 1999 r. zablokowano przejcie graniczne w wiecku. Bya to kolejna d u a , w s p l n a akcja porozumienia trzech krajowych z w i z k w r o l niczych z czerwca 1998 ., k t r e miay d o p r o w a d z i do zrywu chopskiego na w i o s n tego r o k u . Protestujcy traktowali j j a k o p r b przed o g l n o p o l s k akcj p r z e w i d z i a n za tydzie. Zapowiedzieli 300 blokad na wszystkich przej ciach granicznych i g w n y c h trasach m i d z y n a r o d o w y c h . W rzeczywistoci zorganizowano prawie 90 blokad, w k t r y c h wzio udzia ponad trzy tysice p r o t e s t u j c y c h . D o tarasowania d r g i przej granicznych u y t o niemal 500 p o j a z d w . Blokujcych d r o g w N o w y m Dworze G d a s k i m policja usu na si. W Lubecku (w w o j . lskim) doszo do p t o r a g o d z i n n e j potyczki policji z demonstrantami. W e d u g informacji rzecznika r z d u , J a r o s a w a Sellina, zbierano tutaj dzieci, k t r e chciano w y k o r z y s t a do osony demon s t r a n t w . N i e b a c z c na te wydarzenia Andrzej Lepper m w i : Skoro z tym rzdem nie mona rozmawia, trzeba odsun go od wadzy (Szczsny i inni 1999, s. 23), co jednoznacznie komentowano j a k o ch doprowadzenia do u p a d k u obecnego gabinetu. W wiecku Lepper, j a k si o k a z a o - proroczo, wtpi w zapowiedziane stanowcze reakcje policji i lokalnej administracji. Jego zdaniem, ten rzd nigdy si nie odway na uycie policji. S mocni tylko w gbie (Szczsny i i n n i 1999, s. 23). J e d n a k e on i jego otoczenie byli przygotowani na interwencj policji. W e d u g relacji r e p o r t e r w Wprost, nawet na n i liczono. W przypadku star zostaliby uwiarygodnieni w oczach p r a w d z i w y c h " r o l n i k w i innych grup zawodowych p r o t e s t u j c y c h w ostatnich dniach. Wypowiedzi Leppera wiad czyy o t y m , e scenariusz akcji by precyzyjnie przygotowany. Miejsce blokady (wieck) znano z trzydniowym wyprzedzeniem, a projekty k o m u n i k a t w p o t piajcych b r u t a l n e dziaania p o l i c j i " rozpowszechniano wraz z przyjazdem a u t o b u s w z pierwszymi demonstrantami . W i k s z o m i a a telefony k o m r kowe, lornetki, drewniane p a k i i cepy. W samochodach ciarowych zgroma dzono wszystko to, co jest na takie demonstracje potrzebne (wedug p r z y w d c y S a m o o b r o n y " ) : koktajle M o o t o w a , brony, opony n a s c z o n e a t w o p a l n y m i
9
protestu przyjechaa delegacja NSZZ Policjantw Komendy Wojewdzkiej w Opolu wrczajc posance wizank kwiatw, co interpretowano jednoznacznie jako ich poparcie dla akcji. Podob nie w Brzezinach, mieszkacy dajcy utworzenia powiatu zatamowali ruch, przy penym popar ciu burmistrza Marka Kopockiego (Leniewski, i inni 1998, s. 22). Przyjechao ich ok. 1,5 tysica, z zapowiedzianych 7 tysicy, chocia Lepper twierdzi, e dotara poowa - 3,5 tysica, co i tak jest sukcesem; du cz policja zatrzymaa na drogach dojazdowych.
9
60
r o d k a m i . y w n o dostarczali ochotnicy w y c h o d z c y do d e m o n s t r a n t w z la su, co ci ostatni komentowali, e czuj si j a k partyzanci. Policja w wiecku nie zamierzaa jednak i n t e r w e n i o w a . Po k i l k u godzi nach, gdy po obu stronach granicy byy j u wielokilometrowe kolejki pojaz d w , a p r o t e s t u j c y zmczeni wielogodzinnym staniem na mrozie, Janusz M a k s y m i u k , Serafin i Wierzbicki pojechali na rozmowy do Ministerstwa R o l nictwa. P r z y w d c a S a m o o b r o n y " u z n a to za z d r a d . Przez gonik oznajmi, e dwa d n i to d o i z a d e c y d o w a o przerwaniu akcji. M a k s y m i u k i Wierzbicki nie wiedzieli o tej decyzji, a pniej uznali j za wielki b d . K i e d y bowiem minister Jacek Janiszewski dojecha j u do granicy, nie m i a z k i m r o z m a w i a (Szczsny i i n n i 1999, s. 23-24). Po wiecku r o z p a d o si porozumienie trzech u g r u p o w a chopskich Z Z R S a m o o b r o n a " , N S Z Z S o l i d a r n o " R I i K Z K i O R - B l o k u z czerwca 1998 r. W l u t y m 1999 r. prasa d o n i o s a o poleceniu Janusza Tomaszewskiego, wicepremiera, ministra spraw w e w n t r z n y c h i administracji, uycia siy, jeli rolnicy ponownie zami prawo i zablokuj drogi ( T y m 1999, s. 116). W t y m samym czasie, j a k b y w odpowiedzi wicepremierowi, J a r o s a w K a l i n o w s k i i kierownictwo PSL, u p r z e d z a j c starcia policji z blokujcymi drogi rolnikami, p o s t a n o w i o rejestrowa ofiary star r o l n i k w z policj a w przyszoci przy z n a i m zbiorowo - j a k uczestnikom p o z n a s k i e g o czerwca 1956 r. - uprawnie nia kombatanckie. N o b i l i t o w a o to z w o l e n n i k w Leppera na m c z e n n i k w w a l k i o w o l n o (najpierw w formie prerogatyw pieninych), a jego samego k r e o w a o na nowego w. Szczepana (Janecki 1999, s. 13). N i c wic dziwnego, e rolnicy czekali na poboczach d r g na telefon od Leppera, po k t r y m zabloko wali d r o g p o d Koszalinem. Policja nie interweniowaa, p o n i e w a wicepremier polecenie o d w o a . By m o e , j a k komentuje w swoim felietonie T y m , liczy na to, e rolnicy si p r z e s t r a s z i nie p r z y s t p i do akcji, skoro jednak nie przestraszyli si, wicepremier zmieni zdanie, u z n a te dziaania za legalne. W e d u g T y m a , byo to przyzwolenie Lepperowi na d o w o l n interpretacj prawa i zgoda r z d u na t jego interpretacj. Wydarzenie to okreli j a k o precedens p r o w a d z c y do anarchii, a z jej nastaniem - do upadku tego r z d u . 20 sierpnia 1999 r. w Bartoszycach oddziay prewencji, interweniujc w czasie okupacji u r z d u miejskiego, zostay rozgromione przez r o l n i k w i t u m g a p i w . W w y n i k u star odnioso rany kilkudziesiciu p o l i c j a n t w i k i l k a o s b a t a k u j c y c h policj. Andrzej Lepper oceni, i: Po tym, jak zaczto bi rolnikw i do nich strzela, za mao jest rannych policjantw (Mazur 1999, s. 8 ) . W e d u g relacji policjantw, u c z e s t n i k w zaj w Bartoszycach, podda nych dugotrwaej terapii psychologicznej na obozie rehabilitacyjnym, rozpra10
Po wydarzeniach 20 sierpnia 1999 r. Pentor wykona sonda telefoniczny na reprezentatyw nej prbie dorosej ludnoci miejskiej. Pytano o to, czy wobec agresywnego tumu policja powinna dziaa bardziej stanowczo, ni w Bartoszycach. Tak" odpowiedziao - 48%, nie" - 34%, nie mam zdania" - 18%. Na pytanie, czy organizatorzy protestw, w ktrych wyniku dochodzi do niszczenia cudzego mienia powinni za to ponosi odpowiedzialno materialn, 80% odpowie dziao - tak", 1 - nie", nie mam zdania" - 7% (Wprost, nr 35, 29.08.1999, s. 8).
1 0
61
szanie samych r o l n i k w t r w a o chwil. Potem zza b u d y n k w wybiegy setki ludzi. Rzucali wszystkim, co mieli pod r k , tukli szyby s a m o c h o d w policyj nych, b i l i p o l i c j a n t w , n i e k t r y c h t u m wciga. Postronni, nawet m a t k i z dziemi, ogldali to j a k film. P a n o w a a o g l n a r a d o , e to wreszcie policja dostaje baty (Janik 2000, s. 86, 89). Po Bartoszycach, B o g u s a w M a z u r , w artykule B a n d y t y z m " (1999, s. 8) wyrazi opini, i b y m o e z uwagi na p a m i o P R L blisko p o o w a obywateli u w a a atakowanie p o l i c j a n t w przez d e m o n s t r u j c y c h za czyn dopuszczalny (nie bandycki). R w n o c z e n i e jednak powszechna jest w i a d o m o , e za zniszczenie cudzego mienia trzeba zapaci, ale d o t d sdziowie i prokuratorzy nie podejmowali dziaa wobec d e m o n s t r a n t w niszczcych mienie p a s t w o w e . Co wicej, j a k u w a a reporter, rwnie r z d h o d u j e " politycznych terrorys t w , i m gwatowniejsza jest bowiem demonstracja, t y m wiksze pienidze s w y p a c a n e na zaspokojenie roszcze jej uczestnikw. Sytuacj t w y k o r z y s t u j i usprawiedliwiaj t a k e politycy opozycji, oskarajc przy tym wadz o brutal n o akcji policyjnych wobec m a n i f e s t a n t w . W konsekwencji k a d y p o l i t y k p o d e j m u j c y dialog z osobami t y p u Leppera i n i m samym lub usprawiedliwia j c y a m a n i e prawa przyczynia si do rozwoju politycznego bandytyzmu. Niezalenie od wypowiedzi oceniajcych biece dziaania, protesty r o l nicze S a m o o b r o n y " i jej P r z e w o d n i c z c e g o s w prasie opinie p r b u j c e z d i a g n o z o w a szerszy kontekst spoeczny tych w y d a r z e . O b o k S a m o o b r o n y " , dziaacze kek rolniczych, S o l i d a r n o c i " R I i po litycy PSL p o d k r e l a j , e chopskie protesty s aktem desperacji: ceny arty k u w rolnych spadaj, a dochody r o l n i k w s t a n o w i zaledwie 40% docho d w m i e s z k a c w miast. Dlatego te w styczniu 1999 r. na przejciu granicz n y m w wiecku m w i l i oni w s p l n y m gosem o zbliajcej si chopskiej rewol cie na miar buntu Jemieliana Pugaczowa, przywdcy najwikszej chopskiej rebelii w dziejach Rosji (lata 70. XVIII w.); (Szczsny i inni 1999, s. 23). W e d u g oceny P a w a Ciacha, o eskalacji protestu, n a k r c a n i u n a s t r o j w m o tywujcych d e m o n s t r a n t w do organizowania blokad decyduje splot takich c z y n n i k w j a k : cika sytuacja wsi polskiej i polityczne ambicje Andrzeja Leppera. Rolnicy wykorzystuj te spoeczne nastroje: protesty anestezjologw, pielgniarek, grnikw. Sprzyja im nielojalna wobec rzdu cz ugrupowa A WS. Chopskie protesty poparli przecie Artur Balazs ze Stronnictwa Konser watywno-Ludowego i Marian Pika - prezes ZChN. Zarzd Gwny ZChN wyda nawet w sobot [stycze 1999 r. - M . D - P ] owiadczenie, w ktrym stwier dzono, e motywy tych akcji s take konsekwencj polityki gospodarczej Leszka Balcerowicza' (Szczsny i inni 1999, s. 24). Cz r e p o r t e r w Wprost jest zdania, e wikszo u c z e s t n i k w blokad - poza przekonaniem, e cae zo na polskiej wsi wie si z Balcerowiczem, Jerzym Buzkiem i (tradycyjnie) w p y w a m i y d w w rzdzie - nie wiedziaa, co chce o s i g n . T r u d n o si zgodzi z t a k opini. Domagali si oni bowiem zahamowania i m p o r t u , d o p a t do produkcji, tanich k r e d y t w . Nie byo ich o b o w i z k i e m ledzenie k o p o t w Europy ze s p r z e d a p r o d u k t w rolnych,
62
k t r y c h s p e n e magazyny, ani te p a m i t a n i e o t y m , e r z d Buzka ograni czy i m p o r t ziarna, z a d e c y d o w a o skupie interwencyjnym z b od r o l n i k w (trzy razy wikszym, ni poprzednie r z d y ) , e od stycznia 1999 r. w Polsce o b o w i z u j e najwysze w Europie co na w i e p r z o w i n , s d o p a t y do eksportu, a u d z i a ywnoci w caym imporcie z U E wynosi tylko 6, 1 % . W swej masie nie musieli si te z a s t a n a w i a , e w Warszawie dziaa j u roboczy zesp zoony z przedstawicieli r z d u i organizacji rolniczych, k t r e g o prace k o n centruj si wanie na postulatach rolniczych i , e realizacja p o s t u l a t w p r o t e s t u j c y c h w y m a g a a b y zahamowania wszystkich reform strukturalnych oraz w p a t w t y m r o k u przez k a d e g o podatnika o k o o 100 z do chopskiej kasy zapomogowej" (Szczsny i inni 1999, s. 24). J e d n a k e suszne s uwagi, e sami rolnicy nie zrobili prawie nic, eby zmieni p r o f i l produkcji, obniy koszty, t w o r z y miejsca pracy w otoczeniu rolnictwa. M w i , e nie m o g sprzeda swej produkcji, tymczasem firmy p r z e t w r c z e s k a r si, e na giedach polskich brakuje jczmienia kaszowego, grochu, fasoli. Jest holenderska rzodkiewka, bo polskim rolnikom jej uprawa podobno si nie opaca (Szczsny i inni 1999, s. 24). Andrzej Lepper natomiast chce kontraktacji i skupu produktw rolnych w stylu dekady gen. Jaruzelskiego. Nic to, e wtedy wanie ,,miastow' musieli si ubiega o wzgldy ekspedientek, by dosta kawaek wtrbki, nie wspominajc nawet o innych frykasach [...] Ale na wsi ludzie mieli wtedy dobrze. Sprzedawa wtedy mona byo kade baracho, z brudnym i zakaonym mlekiem wcznie (Wilczyski 2000, s. 48). A u t o r stwierdza sarkastycznie: Pastwo ma zagwarantowa dochody rolnikw nie zalenie od iloci i jakoci oferowanych przez nich produktw (tame, s. 48). Jak wobec tych dyskusji o wymiarze sprawiedliwoci, materialnych, po litycznych i moralnych aspektach demonstracji i blokad w y g l d a sytuacja samego Leppera?
A N D R Z E J L E P P E R W O B E C W Y M I A R U SPRAWIEDLIWOCI
W i k s z o spraw przeciw Lepperowi, k t r e trafiy do s d w i k o l e g i w umarzano ze wzgldu na z n i k o m y stopie spoecznego niebezpieczestwa czynu", z n i k o m szkodliwo spoeczn czynu". Pierwszy raz w swojej karierze politycznej Lepper zosta osadzony w wi zieniu. 13.08 - 5.10.1994 r. by tymczasowo aresztowany po Kobylnicy. N a w o l n o wyszed za p o r c z e n i e m takich p o l i t y k w , jak: M a r i a n Jurczyk - wczesny p r z e w o d n i c z c y S o l i d a r n o c i " '80 i Janusz M a k s y m i u k z k e k rolniczych oraz p o s w PSL i S L D . Wychodzi na w o l n o po spektakularnej scenie rzecznika S a m o o b r o n y " , Stanisawa Mojsy, k t r y p r z y p r o w a d z i rano do sekretariatu prokuratora paczce crki Leppera (ona Leppera bya wtedy w szpitalu). Po p o u d n i u p r o k u r a t o r zmienia areszt na d o z r policyjny k i e r u j c si dobrem dzieci" (Internet, rozmowa, s. 9; u c z a k i i n n i 1999 ., s. 30). D o p i e r o w lipcu 1997 r. Lepper zostaje skazany na osiemnacie miesicy po-
63
zbawienia w o l n o c i w zawieszeniu na trzy lata i tysic zotych grzywny za kierowanie i u d z i a w pobiciu oraz zniewaenie Antoniego Chodorowskiego (Internet, rozmowa, s. 9). W 1998 ., po szecioletnim procesie, S d Rejonowy w Lublinie skaza Leppera za lenie naczelnych o r g a n w p a s t w a , w t y m prezydenta RP, na r o k pozbawienia w o l n o c i w zawieszeniu na dwa lata i trzy tys. z grzywny (Inter net, rozmowa, s. 5). Prokuratura zoya zaalenie na ten w y r o k , ale s p r a w bezterminowo odroczono. Lepper grzywny nie zapaci i w sierpniu 1998 r. - podczas rolniczych b l o k a d d r g - zosta zatrzymany. Po trzech godzinach u r e g u l o w a d u g , opuci wizienie w Biaoce i wrci do akcji, k t r e k o o r d y n o w a o Radio Maryja. S d Rejonowy w Lublinie nie d o p a t r z y si r a c e g o naruszenia prawa. Stwierdzi, e dziaanie Leppera jest uzasadnione i spoecz nie akceptowane". P o w o a si przy t y m na s o n d a e opinii spoecznej i p r o t o k o y r o z m w r z d u z przedstawicielami z w i z k w r o l n i k w , z k t r y c h w y n i k a o , e akcje protestacyjne byy uzasadnione" ( u c z a k i i n n i 1999, s. 31). Zebrany t u m przyj w y r o k s d u lubelskiego z radoci. Lepperowi p i e w a n o s t o l a t " , a on sam powiedzia: Ci, ktrzy ostrzyli sobie zby na to, e zobacz Leppera w wizieniu, powinni z alu wypi po litrze wdki ( u c z a k i inni 1999, s. 31). W o b u wypadkach orzeczenia z a p a d y p o d presj demonstracji S a m o o b r o n y " , wspieranej przez grnicze warty (w strojach galowych) wystawione przez c z o n k w S i e r p n i a " '80. W lecie 1998 r. nasilaj si rolnicze protesty przeciwko i m p o r t o w i zboa. C h o p i b l o k u j tory, wysypuj ziarno na torowiska. W sierpniu (1998 r.) s k r y t y k o w a ich prymas Jzef Glemp, okrelajc styl uprawiania p o l i t y k i przez Leppera p o c z t k i e m terroryzmu". Lepper z a d a od Prymasa prze prosin. U z a s a d n i a : Czy ksidz Prymas jako katolik nie widzi potrzeby wy stpowania Kocioa w obronie biednych? Co roku w Polsce trzy tysice ludzi odbiera sobie ycie z powodw ekonomicznych. Radz Prymasowi, eby jeszcze raz uwanie przeczyta papiesk encyklik Ewangelia ycia". Znajdzie tam akapit, w ktrym jest mowa, e ci, co dopuszczaj do samobjstw z biedy, s winni zbrodni, s mordercami (Gazeta Pomorska, 21.08.1998; cyt. za: Internet, rozmowa, s . l l ) . Prymas Glemp w k r t c e o d w o a swoje sowa m w i c : Mio Jezusa Chrystusa skania mnie do szczeglnego zrozumienia wszystkich, ktrzy poczuli si uraeni moimi wypowiedziami o formach protestw niektrych rol nikw ( u c z a k i inni 1999, s. 31). Nadal tylko arcybiskup Jzef yciski n a z y w a Leppera hochsztaplerem, ktry zapomina o elementarnej zasadzie soli darnoci i kultury [...] Gdyby tak zachowywaa si Matka Boska, to od razu wystawiaby Panu Bogu rachunek. Za to, e po pierwsze musi rodzi podczas podry do Betlejem, a po drugie - e nie zaatwi porzdnego hotelu z luk susowymi warunkami, tylko stajni (uczak i inni 1999, s. 31). R w n o c z e n i e , gdy wczesny wiceminister sprawiedliwoci, Leszek Pio trowski, powiedzia, e miejsce Leppera jest w wizieniu, Lepper wystpi prze ciwko niemu. W pozwie s d o w y m zawar wniosek o zakazanie Piotrowskiemu wypowiadania si na jego temat. Prasa s k o m e n t o w a a to, e korzystajcy
64
z najwikszej w Polsce, niczym nie ograniczonej wolnoci sowa, p r z y w d c a S a m o o b r o n y " odmawia tego prawa innym ( u c z a k i i n n i 1999, s. 31). Lepper niemal za k a d y m razem zarzuca sdziom brak obiektywizmu (np. w sdzie w G d a s k u , pniej w o d z i ) i d o m a g a si zmiany s k a d u orzekaj cego, a w i d z c dziennikarzy krzycza: Jestem pozbawiony praw obywatelskich. To farsa i kompromitacja wymiaru sprawiedliwoci (Polityka nr 27, 1.07.2000, s. 106). Podczas p o b y t u w gorzowskim wizieniu, w trakcie wasnej kampanii prezydenckiej, Lepper wytoczy proces o zniesawienie gazecie Trybuna i jej redaktorowi naczelnemu, Andrzejowi U r b a c z y k o w i (posowi S L D ) za opub likowany 8 sierpnia a r t y k u , k t r e g o autor zarzuca Lepperowi brak wykszta cenia, wiedzy i znajomoci j z y k w obcych oraz to, e jedyn jego kompetencj jest chamstwo i awanturnictwo (Internet, wybory, s. 2). Lepper - gos l u d u " zacz w y z n a c z a standardy prawne, l a m e n t o w a a prasa: Czy Polska zda eg zamin z lepperyzmu", robic dla Jakuba Szeli z telefonem komrkowym" miejsce na politycznym wirowisku"? Czy pozwoli, aby posugujcy si dema gogi i nagminnie amicy prawo Andrzej Lepper sign w kocu po wadz? [...] Kto okae si silniejszy: Andrzej Lepper, ktry z amania prawa uczyni cnot, z oszczerstw i insynuacji instrument walki o wadz, czy ksztatujca si dopiero polska demokracja? ( u c z a k i inni 1999, s. 30-31). Sdy i kolegia nie skazuj Leppera, a on paraduje w glorii bohatera 70 rnych postpowa karnych. Wyglda na to, e niezalena polska Temida jest zalena od strachu przed Samoobron (tame, s. 30). W trzy miesice po wywiadzie w dzkim radiu (koniec czerwca 1999 .), gdzie Lepper n a z w a r z d r e i m e m antypolskim i antyludzkim", a wcze snego wicepremiera b a n d y t z Pabianic", p r o k u r a t o r dzki w e z w a go na przesuchanie. Lepper nie stawi si kilkakrotnie i nawet nie usprawie dliwia nieobecnoci. Przyby dopiero 10 stycznia 2000 ., p r o k u r a t o r przed stawi m u zarzuty. R o z p r a w wyznaczono na 9 marca, ale Lepper nie pojawi si. Dyscyplinujc Leppera p r o k u r a t o r n a k a z a d o p r o w a d z i o s k a r o n e g o na r o z p r a w w dniu 31 marca. d z k i sd, chcc z a k o c z y potyczki z nie stawiajcym si na rozprawy Lepperem, w y d a decyzj o tymczasowym are sztowaniu i rozesa za n i m list goczy, chocia adres P r z e w o d n i c z c e g o by znany. D o 4 kwietnia Lepper by na zjedzie z w i z k w zawodowych w Indiach, o czym powszechnie wiedziano. G d y wrci, aresztowano go na granicy czeskiej, w obecnoci wszystkich m e d i w , a k r t k o potem decyzj tego samego s d u zwolniono. Sytuacj t Lepper w y k o r z y s t a znakomicie. W wietle j u p i t e r w p o k a z a si w r o l i zakutego w kajdanki mczennika cierpicego za pogldy, do tego ubranego w koszulk z biaym orem (Pleniak 2000, s. 8). Po t y m incydencie, minister sprawiedliwoci, Hanna Suchocka, p r z y z n a a , e zatrzymanie i uwolnienie Leppera kadzie si cieniem na wy miarze sprawiedliwoci (tame, s. 8). W t e k k r y m i n a l n o - s d o w y nie opuszcza Leppera t a k e w czasie kampanii prezydenckiej 2000 r. Pierwszy i osobicie przyszed do P a s t w o w e j K o m i s j i Wyborczej, aby zarejestrowa si j a k o kandydat. Przynis wymagane d o k u -
A N D R Z E J L E P P E R - PRZYWDCA C H A R Y Z M A T Y C Z N Y ?
65
menty i podpisy, powiedzia dziennikarzom, e si nie u k r y w a przed policj i c h o b y cigany listem g o c z y m , n i k t go nie z a t r z y m a . W tych dniach S d Rejonowy w Subicach (Lubuskie) p o s t a n o w i na 30 dni a r e s z t o w a Leppera za nieusprawiedliwione niestawianie si na kolejnych rozprawach w procesie 0 b l o k a d terminalu celnego w wiecku, w styczniu 1999 r. Sd m i a wystawi list goczy niezwocznie i p r z e k a z a go komendzie policji. Lepper skomen t o w a : Myl, e sdzia opamita si i ten list goczy zostanie cofnity (Internet, w y b o r y ) . Sdzia nie o p a m i t a si. Po czterech dniach p o s z u k i w a na p o d stawie listu goczego Lepper zosta aresztowany w warszawskiej siedzibie S a m o o b r o n y " . D z i a o si to po konferencji prasowej, ktrej d a t i godzin p o d a m e d i o m publicznie i wczeniejszym ogoszeniu, e uda si na Biaoru 1 tam poprosi o azyl polityczny (Polityka, nr 36, 2.09.2000, s. 12). Zatrzyma nego Leppera przekazano do aresztu w Gorzowie. Po wyjanieniu przewod niczcego P K W , Ferdynanda Rymarza, e: z punktu widzenia prawa wybor czego kandydat, ktry przebywa w areszcie czy wizieniu nadal jest kandydatem i moe uczestniczy w wyborach w mediach zaczto si cieszy, e bdzie o n p r o w a d z i k a m p a n i w y b o r c z zza k r a t wiziennych. Rozpoczy si spekula cje, j a k to bdzie w y g l d a , czy do wizienia w p u s z c z dziennikarzy i kamery telewizyjne, czy nie. P a n o w a a o g l n a r a d o z przewidywanego rozwoju tej sytuacji. Po niecaym tygodniu s p d z o n y m w gorzowskim wizieniu, Lepper wyszed na w o l n o . Tutejszy sd zdecydowa, e areszt by zbyt s u r o w restrykcj za uporczywe nieprzychodzenie na w a s n r o z p r a w . O b r o c a na wszelki wypadek zoy w sdzie porczenie w imieniu k o m i t e t u wyborczego Leppera, zapewniajce, e stawi si on na k a d r o z p r a w . Wyjcie z aresztu gorzowskiego Lepper zamieni w wiec wyborczy. Przed gmachem demonst r o w a o ponad 300 jego z w o l e n n i k w , a w biurze s d u o k o o 100 o c h o t n i k w p o d p i s a o si pod deklaracj, e sami p j d do wizienia, byleby t y l k o sd wypuci Leppera. P u b l i c z n o odpiewaa R o t " , n a s t p n i e K a n d y d a t z k i l kuset zwolennikami poszed p o d k a t e d r i r o z d a w a swoje u l o t k i . M w i , e by na spacerze z i n n y m i winiami, k t r z y twierdzili, e b d g o s o w a na niego i S a m o o b r o n " .
A N D R Z E J L E P P E R - POGLDY I SYMPATIE P O L I T Y C Z N E
W r d p o g l d w politycznych Leppera zwraca u w a g jego konsekwentnie pozytywna ocena P R L . Swj stosunek do P R L wyrazi j u w 1995 r. w Dzien niku dzkim (z 9.10.1995 r.) m w i c : Ja si urodziem i yem w PRL-u, jak wikszo Polakw. PRL zlikwidowa analfabetyzm, wyksztaci ludzi, rozbudo wa fabryki, kopalnie, huty, budownictwo mieszkaniowe, rozwin rolnictwo. Ale trzeba pamita, kto to zrobi. Ot nie zrobili tego sekretarze partii, tylko zwykli ludzie. To my zbudowalimy Polsk! (cyt. za: Internet, rozmowa, s. 3-4). T opini o P R L , jej gospodarce ( w t y m kontraktacjach rolniczych z epoki Gierka) p o w t r z y pniej wielokrotnie w wywiadach z dziennikarzami, t a k e
66
j a k o kandydat na prezydenta w 2000 r. (np. w programie 2 T V , w cyklu K a n d y d a c i na prezydenta", w d n i u 27 wrzenia 2000 .). Wprawdzie Lepper p o d k r e l a , i najbardziej nie lubi ludzi bez w a s n e g o zdania, z a c h o w u j c y c h si j a k chorgiewki na wietrze (Internet, rozmowa, s. 9), to jednak jego osobiste sympatie polityczne wobec p o l i t y k w i ich p r o g r a m w nie s stae. Relacje te, oczywicie, odwzajemnia druga strona. R z u tuj one na usytuowanie S a m o o b r o n y " w szerszym kontekcie z w i z k w z i n n y m i ugrupowaniami. Bliscy w s p p r a c o w n i c y p r z e w o d n i c z c e g o S a m o o b r o n y " u t r z y m u j , e j u na p o c z t k u lat dziewidziesitych, gdy jedzili do Warszawy, Lepper m w i , i w Europie powinna rzdzi socjaldemokracja. Pracownik najemny Leppera (Zbigniew Mazurek) u w a a , e szef szanuje K w a n i e w s k i e g o " (Hyy i inni 1999, s. 24). W e d u g ony Leppera, kiedy uwierzyli w S o l i d a r n o " , Was i Mazowieckiego, j e d n a k e bardzo zawiedli si na tych p r z y w d c a c h . Dlatego teraz wierz tylko w Boga i r o l n i k w . Twierdzi ona, e politycy nie bywaj u Leppera, czasami d z w o n i . Ostatnio np. czsto r o z m a w i a z ministrem Janiszewskim. Lepper nie l u b i W a s y , Krzaklewskiego i Balcerowicza, gdy si zdenerwuje m w i na ich temat ostre rzeczy, ale tylko w telewizji, bo w d o m u nigdy nie podnosi gosu i nie u y w a brzydkich w y r a z w .
1 1
W notatkach prasowych ze s p o t k a Leppera d o czsto podnoszony jest jego stosunek do y d w . W informacji zamieszczonej w Nowinach (z 18.12.1995) cytowana jest jego w y p o w i e d : Najbardziej niebezpieczn dla Polski nacj jest nacja ydowska. Oni s wszdzie. Wszdzie intryguj. Potrafi do przesady nagoni najdrobniejsze fakty ich dotyczce a do znudzenia. Ale tego, e w Polsce wiesza si z rozpaczy ponad trzy tysice ludzi rocznie, nikt nie widzi (cyt. za Internet, rozmowa, s. 7-8). W Trybunie Opolskiej (z 12.05.1997) czytamy: Jestem narodowcem i ludowcem. Nie takim, ktry namawia do rnicia ydw, lecz twierdzcym, e w Polsce powinni rzdzi Polacy (cyt. za Internet, rozmowa, s. 8). Pytany, dlaczego u w a a nacj ydowsk za najgroniejsz dla Polski, odpowiada, e to k a m s t w o wyrwane z kontekstu. Ludzie prowokacyjnie p y t a j na spotka niach, m w i , e ydzi r z d z Polsk. Ostentacyjnie dystansuje si w wywiadzie dla Ekspressu Wieczornego, m w i c o swoim byym w s p p r a c o w n i k u , Januszu Bryczkowskim: Wci mi co gldzi o Hitlerze, faszystach, ydach, oddziaach szturmowych. Nie braem tego powanie [...] A tymczasem on to traktowa serio (cyt. za Internet, rozmowa, s. 10). Sam u w a a , e dla nas najniebezpieczniejszy jest nie n a r d ydowski, ale niemiecki. M w i oficjalnie na spotkaniach, e tego, co nie zdobyli si Bismarck i Hitler, to dzi dostaj darmo K o h l i Schroeder (Internet, rozmowa, s. 8).
W kampanii prezydenckiej Lepper powiedzia o Balcerowiczu, e by to najbardziej kom petentny w sensie negatywnym czowiek w ostatnich rzdach. Konsekwentnie realizowa program zgodny z interesami Banku wiatowego i U E . Ale nie tylko on jest winien, bo nie by sam w tych rzdach i nie sam zrujnowa Polsk. Prawd jest, e troch adniej wygldaj nasze miasta, ale w sferze spoecznej i ekonomicznej wida gwnie negatywy: przemys upad, rolnictwo jest w skandalicznym stanie, cho jeszcze si trzyma itd. (Internet, wybory).
1 1
67
Lepper zaprzecza, e jest antysemit. Nieprawdziwe s, w e d u g niego, opo wieci Chodorowskiego, e m u chcieli wygoli gwiazd Dawida. W w c z a s musia t y l k o p r z y p o m n i e , e za zabranie dorobku caego ycia bya w Polsce chosta. Jest to polska tradycja i przestroga dla wszystkich, dla k o m o r n i k w i b a n k w , e wicej nie bdzie ani jednej licytacji zagrody chopskiej. W latach 1936-1937 symbolem c h o p a byy wbite na p o d w r k u widy i kosa na sztorc. K i l k u k o m o r n i k w odwayo si wej do gospodarstw, ale a d e n nie wyszed. Lepper u w a a , e historia lubi si p o w t a r z a , przestrzega, wic przed s a m o s d a m i , nad k t r y m i nie zapanuje (Internet, rozmowa, s. 9). Lepper nigdy nie u k r y w a swoich ambicji politycznych sigajcych naj wyszych stanowisk w p a s t w i e , wcznie z p r e z y d e n t u r , jeli spoeczestwo tak zadecyduje i bd widzia tak wol i poparcie (Internet, rozmowa, s. 10). Przyznaje, i jest i idealist, i cynicznym, zimnym draniem (tame, s. 10). M a ide zmian, ale od dawna m w i , e wiat nie m o e i w kierunku kapi talizmu, podobnie j a k i k o m u n i z m by nie do przyjcia, wiatu potrzebna jest trzecia droga. Teraz o k a z a o si, e wielu ludzi jest podobnego zdania, z p a p i e e m Janem P a w e m I I na czele. wiadczy ma o t y m m o t t o wiszce na cianie biura, cytat z wypowiedzi p a p i e a : Nie do przyjcia jest twierdzenie, i po upadku komunizmu jedyn alternatyw jest kapitalizm (cyt. za Internet, rozmowa, s. 11). U w a a , e jego g w n y m celem jest zbudowanie potnej rolniczej organizacji zawodowej. Zjednoczenie wsi polskiej. Polacy s uczci w y m i pracowitym narodem, naley n i m i tylko m d r z e p o k i e r o w a , nawet gdyby to przebiegao od demokracji, przez anarchi, a do dyktatury, wtedy - w y z n a K u r s k i e m u - zrobi porzdek" (Internet, rozmowa, s. 13). Swoje p o g l d y gospodarcze i polityczno-spoeczne w odniesieniu do spraw krajowych i zagranicznych wyoy Lepper w kampanii prezydenckiej 2000 r. P r z e d s t a w i je na licznych spotkaniach z wyborcami, w wywiadach i konferen cjach prasowych, audycjach radiowych i telewizyjnych w wielu miastach kraju. N i e k t r e treci p o w t a r z a kilkakrotnie w r n y c h miejscach (Internet, wybory). Oficjaln k a m p a n i p r e z y d e n c k Lepper r o z p o c z w Lublinie m w i c , e p r z y s z e d czas na takiego j a k on czowieka, k t r y jest n i e s k a o n y w a d z i ma czyste rce, co m u daje realne szanse przejcia do drugiej tury w y b o r w . Wierzy w to t y m bardziej, e ludzie go znaj i r o z p o z n a j , deklaruj, e b d na niego g o s o w a . W kampanii bdzie chcia przedstawi oszukiwanemu s p o e c z e s t w u p r a w d . Powiedzia: Nie bdzie epitetw i oszczerstw. Nie bdzie take tematw zastpczych typu aborcja, lustracja czy dekomunizacja. W mojej kampanii postawi na sprawy socjalne, gospodarcze i stosunki midzynarodowe [...] zajm si take przestrzeganiem konstytucji, ktra zapewnia m.in. bezpatn sub zdrowia i rwny dostp do nauki, tymczasem notorycznie amana jest przez rzd, prezydenta i parlament (Internet, wybory). W czasie kampanii z o s t a n zawieszone blokady, o k t r y c h trzeba j u z a p o m n i e i z a m i e n i a je na k a r t w y b o r c z " . Zadaniem priorytetowym jest uzdrowienie gospodarki. T u oprze si na d w u filarach: rolnictwie i budownictwie mieszkaniowym; jeli si nie postawi na te dziay, nie ma m o w y o poprawie sytuacji gospodarczej.
68
Oceniajc biece wydarzenia w kraju Lepper s k o m e n t o w a wyjcie U W z r z d u : Balcerowicz zachowuje si j a k szczur uciekajcy z p o n c e g o o k r t u , a zrobi to dlatego, bo s y p i s i " finanse publiczne i nie widzi wyjcia z tej sytuacji. Skoro j u jednak Balcerowicz, gwny niszczyciel i szkodnik, odszed, to teraz Krzaklewski powinien sobie szybko p r z y p o m n i e i zrealizowa obiet nice przedwyborcze; nie m a innego wyjcia, j a k z o s t a premierem. R z d nie jest przygotowany na a d n klsk ywioow, nie m a rezerw, zachowuje si j a k s t r a a k , k t r y zaczyna k o p a studni dopiero wtedy, gdy wybucha p o a r , przetrwa zatem tylko do k o c a r o k u . W y b o r y powinny b y najpniej na w i o s n . Opiniujc a k t u a l n sytuacj g o s p o d a r c z o - s p o e c z n powiedzia, i w cigu ostatnich dziesiciu lat najwiksz strat poniosy kobiety, w r d nich panuje te najwiksze bezrobocie. Podobnie emeryci i rencici najbardziej odczuli przemiany. O b o w i z k i e m p a s t w a jest zapewnienie i m takich r o d k w ma terialnych, aby mieli pienidze na swoje potrzeby bytowe: To skandal, eby emeryci i rencici nie mieli pienidzy na wykupienie recept, czy na opacenie czynszu (Internet, wybory). O n i s te wyrzucani na bruk, e k s m i t o w a n i . Inflacja powoduje to, e biednym ludziom yje si najgorzej. W i n za ni p r b u j e si o b a r c z a r o l n i k w . S to n a s t p n e k a m s t w a r z d z c y c h . T o oni, ich firmy p a s t w o w e , wci p o d n o s z ceny paliw, energii i o p a u , co m a w p y w na wzrost cen ywnoci. A przecie dzisiaj cena trzody chlewnej, dro biu, nawet z b o a jest nisza, ni trzy lata temu. W zakresie spraw gospodarczych i spoecznych kraju Lepper w swojej ostatniej kampanii obieca, i jeli zostanie prezydentem, to k a d a cztero osobowa rodzina w trudnej sytuacji materialnej bdzie m i a a zapewnione m i n i m u m socjalne ok. 2,5 tysica zotych. Pienidze na ten cel uzyska m . i n . z prywatyzacji b a n k w i n a d w y k i dewizowej. Najmniej zarabiajcy, na pozio mie m i n i m u m socjalnego, powinni b y w ogle zwolnieni z podatku; dla p o z o s t a y c h obecny system podatkowy m g b y by zachowany. Rolnicy po w i n n i paci podatek dochodowy, nie V A T . F i r m y eksportujce swoje pro d u k t y p o w i n n y m i e prawo do ulg podatkowych. N a l e y wrci do o b o w i z kowego ubezpieczenia w gospodarstwie zwierzt i upraw. G d y b y pacili je wszyscy rolnicy, s k a d k i byyby niskie. M o n a b y o b y z nich p o k r y tegorocz ne straty spowodowane susz. Nasz handel i rolnictwo niszcz zagraniczne sieci. K o r z y s t a j z ogromnych przywilejw, nie p a c podatku dochodowego, zabieraj miejsca pracy, wykorzystuj p r a c o w n i k w , szczeglnie m o d z i e , m o d e dziewczyny, k t r e p r a c u j po 10-12 godzin i zarabiaj 500-600 z/mies. Ponadto, o czym nie m w i si oficjalnie, s molestowane i wykorzystywane
12
Wedug Leppera, za t ustaw odpowiada obecny prezydent, Aleksander Kwaniewski, bo jako pose w lipcu 1994 r. gosowa za takim rozwizaniem. Podobnie gosowa cay klub S L D i PSL, a prezydent Wasa ustaw t podpisa. Krzaklewski przez trzy lata rzdzenia Polsk nie zrobi nic, eby ten zapis usun. Projekty przeciw eksmisji na bruk AWS odrzuca ju po pierwszym czytaniu.
1 2
69
seksualnie. Dlatego te m a przygotowany projekt ustawy uniemoliwiajcy powstanie jakiegokolwiek super czy hipermarketu. W zakresie prywatyzacji bdzie d a rozliczenia si kolejnych r z d w po 1989 ., co k t r y sprzeda, za ile i gdzie s te pienidze. Bdzie te zabiega o ujawnienie z a r o b k w z a r z d w i rad nadzorczych f i r m b d c y c h s p k a m i skarbu p a s t w a . W r d p o g l d w polityczno-gospodarczych Leppera charakterystyczne jest jego negatywne stanowisko wobec U n i i Europejskiej. Kiedy wszystkie postkomu nistyczne rzdy zabiegay o przystpienie Polski do U E , p r z y w d c a S a m o o b r o n y " konsekwentnie by i jest temu przeciwny. W trakcie obrad Rady Krajowej S a m o o b r o n y " Lepper powiedzia: Unia Europejska to nastpny kochoz. Jeden mia siedzib w Moskwie, drugi ma siedzib w Brukseli (Polityka, nr 9, 26.02.2000, s. 114). N i e jest to postawa tylko werbalna, ale i czynna, w y r a a j c a si m . i n . organizowaniem niezliczonych, skutecznych blokad i p r o t e s t w rolniczych przeciw i m p o r t o w i ywnoci z U E (Maecki 1999, s. 32). Podczas swojej k a m panii prezydenckiej (2000 r.) Lepper podkrela wielokrotnie: Mwimy nie" dla Unii. Niczego tam nie osigniemy i nic nie dostaniemy za darmo. W sprawach gospodarczych powinnimy gow zwrci na wschd, nie na zachd (Internet, wybory). U E chce zrobi z nas rynek zbytu dla swoich p r o d u k t w . Profity z tego idce osign gwnie Niemcy (Maecki 1999, s. 32-33). Nie wierz, e ktokolwiek moe nam co da za darmo. Pienidze w Brukseli s, ale przecie pochodz od krajw czonkowskich. Jeeli bdziemy w Unii, to bdziemy musieli je paci - m w i w Koszalinie, Lublinie i B i a y m s t o k u . W trakcie kampanii wyborczej agodzi nieco swoje wypowiedzi, opowiada si za k o n i e c z n o c i podjcia debaty telewizyjnej na temat przystpienia Polski do U E (Koszalin) oraz za o g l n o p o l s k i m referendum w tej sprawie, w czasie k t r e g o w z y w a b y do g o s o w a n i a przeciw (Krzczonowo); (Internet, wybory). G d y zostanie Prezydentem, zoy pierwsze wizyty w M o s k w i e i Brukseli. Lepper m w i w w c z a s te, e c z o n k o s t w o w N A T O nie daje gwarancji bezpieczestwa: W 1939 r. te byy ekstra ukady i co, pomg nam kto? (Internet, wybory). Przewodniczcy S a m o o b r o n y " niejednokrotnie o p o w i a d a si r w n i e za cakowitym zakazem sprzeday ziemi cudzoziemcom (np. Szcze cin). U w a a bowiem, e Niemcy zawizuj spki z polskim k a p i t a e m , by w y k u p i ziemi, ale to oni p o z o s t a j faktycznymi wacicielami gospodarstw. Dzieje si to nie t y l k o na ziemiach zachodnich, ale nawet i w Polsce centralnej. W ocenach k o m e n t a t o r w zagranicznych zastanawiajce jest, e kseno fobiczne deklaracje Leppera popiera, w e d u g CBOS, 25-35% badanych i jest to poparcie wysze ni dla premiera Jerzego Buzka, czowieka S o l i d a r n o c i " . R w n o c z e n i e poparcie to nie opiera si na tradycyjnej bazie wiejskiej, lecz rozprzestrzenia si na tereny miejskie. W jesiennej manifestacji 1999 r. - jednej z najwikszych w erze postkomunistycznej - brali udzia nie t y l k o chopi, ale i kolejarze, pielgniarki, zwizki grnicze, bezrobotni, pracownicy prze mysu. Byo 30 000 protestujcych. D o Leppera, przywdcy ultranacjonalistycznej S a m o o b r o n y " , przyczyli si inni p r z y w d c y i organizacje z w i z k o w e ( M a e c k i 1999, s. 32-33).
70
W e d u g wypowiedzi wielu tysicy r o l n i k w , sytuacja w Polsce pogarsza si z r o k u na rok. R o s n koszty i gospodarstwa u p a d a j , ludzie s coraz bardziej zdesperowani, t r a c w s z e l k nadziej i uwaaj, e tylko Lepper m o e ich u r a t o w a . W 1999 r. w y g r a on blokadami i rolniczymi protestami zakaz i m p o r t u ywnoci z U E . W ocenie Brukseli, dwa miliony gospodarstw rolnych potrzebuje przeksztace, eby d o s t o s o w a si do r y n k u U E . Lepper twierdzi, e w U E zgodzimy si tylko na partnerstwo i p o d t y m warunkiem si do niej p r z y c z y m y , nigdy natomiast nie zgodzimy si na to, aby b y dla niej rynkiem zbytu. W e d u g CBOS, poparcie dla wejcia do U E w 1996 r. w y n o s i o 80%, a w 1999 - 55%. T r u d n o jest wic przewidzie co, kiedy i w j a k i m stopniu w p y w a na stan u m y s w r o l n i k w i j a k i jest w t y m udzia d e m a g o g w . Susznie zatem Leszek Balcerowicz twierdzi, e spoeczestwu trzeba wyja nia, co daje p r z y n a l e n o do U n i i i inne reformy. W obecnej sytuacji, po odejciu od gospodarki planowej i wprowadzeniu rynkowej, gdy ludziom yje si biednie, wyraaj swoje niezadowolenie i gniew na z e w n t r z (w bloka dach, manifestacjach). Andrzej Lepper jest dla nich j e d y n f o r m nacisku na r z d ( M a e c k i 1999, s. 33).
A N D R Z E J L E P P E R - C E C H Y OSOBOWOCIOWE - OPINIE
Przytaczane przez p r a s opinie o Lepperze, jego cechach o s o b o w o c i o wych, k o n c e n t r u j si na ocenie i uwypuklaniu z a c h o w a p r z e w o d n i c z c e go S a m o o b r o n y " w k i l k u podstawowych, przenikajcych si sferach. D o tycz one: Jego ocen czoowych postaci naszego ycia spoeczno-politycznego (cz si one z w t k i e m kryminalno s d o w y m ) ; Ocen jego metod dziaa w obrbie S a m o o b r o n y " , dokonywanych przez p o l i t y k w innych u g r u p o w a i w s p p r a c o w n i k w ; Oceny przez innych politykw jego aspiracji politycznych; Scharakteryzowanych ju wczeniej metod dziaa na zewntrz (zwizanych ze strategi w a l k i i koalicjami z i n n y m i ugrupowaniami politycznymi). Dziennikarzy prasowych zdaje si bardzo b u l w e r s o w a s p o s b wypowiedzi Leppera, k t r y w k i l k u przypadkach m i a swj epilog w sprawach s d o w y c h . Z d u wic satysfakcj d o n o s z w swoich relacjach, i wprowadza on nowe standardy do polskiego obyczaju politycznego. Lepper nigdy nie przebiera w sowach w ocenie innych. Niemal wszyst k i m uczestnikom sceny politycznej przyczepia jednoznaczne etykietki: Lecha W a s n a z w a d o b r y m kombinatorem, Jana Olszewskiego - pijakiem i dege neratem, Andrzeja Stelmachowskiego i Jacka K u r o n i a - gbem, Janusza Lewandowskiego - gnojkiem i g w n i a r z e m , w o j e w o d pomorskiego, k t r y k a z a si u s u n b l o k a d w N o w y m Dworze - bandziorem i g w n i a r z e m . Profesora Leszka Balcerowicza okreli ekonomicznym niedoukiem i zapro p o n o w a wicepremierowi korepetycje z ekonomii. Jzef lisz jest d u y i gupi,
71
p o s o w i e t o zdrajcy, a S o l i d a r n o " - c r k a C I A i K G B , Rada M i n i s t r w natomiast - r z d zdrady narodowej. Prymasa Jzefa Glempa wzywa, by si o p a m i t a , grozi biskupowi G o c o w s k i e m u szubienicami stawianymi na K r a k o w s k i m Przedmieciu, zaproszony przez Aleksandra K w a n i e w s k i e g o o b r a a go w p a a c u prezydenckim (Hyy 1999, s. 23-24; u c z a k i inni 1999, s. 31; komentarz zawarty w Internet, rozmowa, s. 5; Polityka, nr 5, 29.01.2000, s. 86). Takie zachowania d r a n i i irytuj dziennikarzy, p r o w o k u j ich do podobnych reakcji. P r z y k a d e m tego jest Stanisaw T y m , k t r y w artykule pt. E p i t e t " (1999) n a p i s a m.in.: W epitetach z magla rodem silny jest te tzw. lider Samoobrony [...] gdy kto zacign poyczki i zamiast je spaca, nada sobie przywdztwo grupy, demagogw amicych prawo, to jest dla mnie gwnie cwaniak i kombinator [...] Teraz cwaniaczek z Darowa ogasza, e wznowi blokady drg. Komornikw bankowych i inkasentw - niech nikt nie way si wy sya tych urzdnikw do gospodarstw, bo bd czekay na nich kosy" - grozi i straszy. Niedawno przypomnia biskupowi, e w Polsce biskupw si wieszao [...] (Wprost, nr 8, 21.02.1999, s. 116). Bardziej w y w a o n e s relacje dziennikarzy - p r a w n i k w . Aleksander C h e k o w Polityce (2000) napisa, e nazwanie w dzkim radiu (w 1999 r.) r z d u r e i m e m antypolskim i anty l u d z k i m " mieci si (cho z trudem) w granicach prawa do swobodnej wypowiedzi i politycznej k r y t y k i , czyli p r z e s t p s t w e m nie jest i nie podlega interwencji prokuratora. Zniewaenie wicepremiera natomiast, o k r e l o n e g o j a k o b a n d y t a z Pabianic", kwalifikowa m o n a do rozprawy cywilnoprawnej lub na wniosek pokrzywdzonego. Zasady legalizmu nakazyway prokuratorowi ciga Leppera z urzdu, sam jednak s p o s b , w j a k i to zrobi by nieudolny i nie do k o c a p r z e m y l a n y (zakoczy si na granicy aresztem Leppera w koszulce z orem - M . D - P ) ; ( C h e k o 2000, s. 18). Lech Falandysz, w felietonie pt. E u r o p e j c z y k Lepper" (1999, s. 107) spojrza na zachowania Leppera z odmiennego p u n k t u widzenia. Znany praw n i k stwierdzi, i Lepper jest prawdziwym mistrzem w rzucaniu inwektyw i groeniu swoim przeciwnikom. Potrafi znakomicie u r a a , s z o k o w a , nie p o k o i , bi sowem. Po k a d y m jego emocjonalnym wywiadzie zdaje si b y naruszony niemal cay kodeks karny (zniesawienie, zniewaga funkcjonariusza publicznego, ponienie konstytucyjnego organu RP, g r o b a bezprawna i karal na). Najlepsi polscy dziennikarze ( M o n i k a Olejnik - T V , Krzysztof Skowroski - radio Z e t " ) nie m o g sobie p o r a d z i z t y m t r u d n y m r o z m w c . Jako p r z y k a d m o e p o s u y zadziwienie redaktora S k o w r o s k i e g o pytajcego Leppera w wywiadzie r a d i o w y m : K o g o pan straszy, panie p r z e w o d n i c z c y - biskupa?". Zdaniem Falandysza, Andrzej Lepper m a ostoj, ale w Euro pejskim Trybunale Praw Czowieka w Strasburgu. T r y b u n a udziela bowiem ochrony prawnej wypowiedziom agresywnym, szokujcym, u r a a j c y m lub z a k c a j c y m s p o k j oraz uznaje bardzo szerokie ramy dopuszczalnej k r y t y k i p o l i t y k w i jeszcze szersze w przypadkach k r y t y k i r z d u . Lepper jest wic w istocie bojownikiem o nieskrpowan wolno wypowiedzi w sferze polityki, czego nie dostrzegaj nie tylko funkcjonariusze pastwa, ale rwnie dziennikarze
72
(Falandysz 1999, s. 107). G d y , ci ostatni dziwi si, j a k m o n a b l o k o w a drogi i u t r u d n i a ycie niewinnym ludziom, Lepper odpowiada k r t k o : europejski standard. Z n a on te europejskie standardy wolnoci wypowiedzi, bo stara si u n i k a okrele t y p u w o k " czy g u p e k " , a m w i np. r o z t r z e p a n y Sellin". Spokojnie moe nazywa rzd antypolskim i antyludzkim, bo ci, ktrzy s w rzdzie, o swoich przeciwnikach mwi, e s parti zdrady narodowej. Mwic 0 rzeczniku rzdu, e jest roztrzepany, nie nazywa go jednak ,,popapracem", ani insektem [...] ci, co dzisiaj rzdz te [...] kiedy krzyczeli: zodzieje", znajdzie si kij na (odpowiedniego czowieka) ryj", komunistyczny kapu" itp. Gdy minister Janiszewski ze zgroz stwierdza, e spalono flag Unii Europej skiej, Lepper lekcewaco macha rk: europejski standard" (tame, s. 107). Przecie to nie o n pali kiedy k u k prezydenta W a s y p o d Belwederem, a w k u k Balcerowicza p o d Sejmem walili kijami na oczach kamer r w n i e p o s o w i e PSL. Dziki Andrzejowi Lepperowi cz polskich chopw jest ju jedn nog w Europie (tame, s. 107). Liczne cytaty prasowe p o w i c o n e s t y p o w y m zachowaniom Leppera. R o m a n Jagieliski, p r z y w d c a Partii Ludowo-Demokratycznej, ocenia, i zachowania Leppera s nieprzewidywalne, czsto zmienia zdanie, czasem w sposb irracjonalny. Ale nikt nim nie steruje, decyzje podejmuje sam. Czasem dyskutuje z bliskimi sobie ludmi, ale ostatecznie dziaa wedug wasnego uznania (Hyy i inni 1999, s. 24). Opini t podzielaj wsppracownicy Leppera m w i c , e rzdzi on S a m o o b r o n " sam. Sam te obsadza stanowiska, k t r y c h rotacja jest w Zwiz k u tak czsta, e waciwie to jest j u trzecia S a m o o b r o n a " , a z pierwszej 1 drugiej w grupie przywdcw nie pozosta nikt (Grabowski 1998, s. 23). R w n i e byy wiceprzewodniczcy S a m o o b r o n y " , Ireneusz M a r t y n i u k , twierdzi, i p r z e w o d n i c z c y S a m o o b r o n y " nie poddaje si ani partyjnej, ani zwizkowej k o n t r o l i , a niepokornych odsuwa. Z tych p o w o d w rozsta si z Januszem Bryczkowskim, k t r y p r b o w a przej przywdztwo w S a m o o b r o n i e " , gdy on p r z e b y w a w areszcie (Bogusz, Macieja 2000, s. 31). Janusz Bryczkowski na p o c z t k u w s p p r a c y z Lepperem powiedzia w w y wiadzie dla Ekspresu Wieczornego (23.12.1993): Nie chciabym zupenie dezawuo wa Leppera. To jest niewtpliwie talent polityczny. Zgubia go przesadna wiara we wasne posannictwo. Ju uwierzy, e jest na szczycie i zacz pomiata ludmi. Taki may dyktatorek. Wyrzuca z hukiem kadego, kto mu si przeciwstawi. Jego aspiracje sigay fotela prezydenckiego. Ani szczebel niej. Wywiad udzielony przez kogo z nas wywoywa w nim agresj. Mnie w oczach Leppera zaczo gubi nadmierne zainteresowanie prasy moj osob. U nas przyjto uwaa, e niewane, co pisz, byleby cokolwiek pisali. A Lepper nie jest gupi, eliminowa ze swego otoczenia kadego, kto mg mu potencjalnie zagrozi (cyt. za: Internet, rozmowa, s. 10). W j a k i m momencie Bryczkowski oceni, e jeli wsppracuje si z Leppe rem, to trzeba si liczy z t y m , e w pewnej chwili nie wyjdzie si drzwiami, ale z d r z w i a m i " . Lepper stwierdzi, i Bryczkowski wyszed z drzwiami i wicej nie wrci. Przyzna, e wykorzystywa go do czasu, gdy by m u potrzebny. Zorgani z o w a struktury, k t r e istniej do dzi. D o ludzi ze swojego najbliszego
73
otoczenia m w i natomiast: Dla dobra zwizku, eby ty byl najlepszym moim wsppracownikiem - jak przyjdzie czas - to wylecisz z hukiem, bez sowa dzikuj. Jestem bezwzgldny (Internet, rozmowa, s. 10). Szczeglnie d u o miejsca zajmuj w prasie komentarze zwizane z aspira cjami politycznymi Leppera. Po blokadach w l u t y m 1999 r. P a w e Piskorski (pose U W ) stwierdzi, i wiele wskazuje na to, e ostatnie dziaania Leppera s p o c z t k i e m jego k a m panii prezydenckiej: Jego celem jest zwrcenie na siebie maksymalnej uwagi, doprowadzenie do sytuacji, w ktrej nie bdzie moliwe adne rozwizanie, a rzdowi nie pozostanie nic innego jak uycie siy. Dlatego uwaam, e nie naley prowadzi z nimi adnych rozmw, bo bdzie to tylko zacht do podobnych dziaa w przyszoci (Hyy i inni 1999, s. 24). W t y m samym czasie niemiecki Die Zeit n a z w a Leppera drugim Was. W zagrodzie L e p p e r w zaczli b y w a niemal codziennie dziennikarze, pytajc I r e n L e p p e r o w , czy czuje si wiejsk D a n u t W a s o w . Sama m i a a n a m a w i a m a , aby przej Ministerstwo Rolnictwa, jeli z a p r o p o n u j m u to stanowisko, ale o d m w i onie t u m a c z c , e nie zostawi ludzi, w o l i b u d o w a Zwizek (Hyy i inni 1999, s. 23). Pod koniec 1999 r. Lepper ogosi, e bdzie k a n d y d o w a w wyborach w 2000 r. Plany prezydenckie Leppera wywoay r n e reakcje. W S a m o o b r o n i e " , Ireneusz M a r t y n i u k (do niedawna bliski w s p p r a c o w n i k Leppera) w l u t y m 2000 ., w licie do kierownictwa Z w i z k u napisa, e coraz mniej c z o n k w rozumie gr p r o w a d z o n przez P r z e w o d n i c z c e g o . Z a rzuci m u sprawowanie dyktatorskiego modelu p r z y w d z t w a , a m a n i e zasad demokratycznych w podejmowaniu decyzji oraz z a a p e l o w a o k o n t r o l finan sw Z w i z k u . R w n o c z e n i e stwierdzi, e Lepper, aby odnie sukces musi najpierw stumi bunt we w a s n y m ugrupowaniu: Wszyscy boj si publicznie krytykowa przewodniczcego, a on niszczy ludzi [...] najpierw wykorzystuje, a potem odsuwa, na chopskiej biedzie i ludzkim nieszczciu pragnie zbi kapita polityczny (Bogusz, Macieja 2000, s. 30). Odmienne stanowisko zaj Janusz Malewicz, wiceprzewodniczcy S a m o o b r o n y " . W e d u g niego, Lepper byby d o b r y m prezydentem: Co wicej lep szym prezydentem ni Kwaniewski, bo myli po polsku, a nie po europejsku, a teraz dominuje opcja ,,eurodebili" [...] byskawicznie z trybuna ludowego zmie niby si w ma stanu. Ublia, wali prawd w oczy, bo inaczej by nie zaistnia, ale on taki nie jest (Bogusz, Macieja 2000, s. 31). K a n d y d o w a n i e Leppera w wyborach prezydenckich s p o t k a o si z dez a p r o b a t p r z y w d c w PSL, S o l i d a r n o c i " R I i k e k rolniczych. Jacek Soska - rzecznik PSL - oceni: Jeli myli o prezydenturze, to jest skoczonym czowiekiem, bo dla osobistych sukcesw zapomnia o ludziach z miliona gospodarstw rolnych, ktrzy yj z rolnictwa i pokadali w nim nadzieje. Zapomnia te o drugim milionie gospodarstw, ktrych waciciele szukaj innych rde dochodw lub finansowego wsparcia w rolnictwie. Te problemy winien rozwizywa zwizek zawodowy. Poza PSL, nie robia tego adna partia i nie zanosi si na to by robia. [...] Ja bardzo szanuj pana Leppera [...], natomiast jeeli
74
startuje na prezydenta, jasno si okrela. Pokazuje, e ma w nosie nawet czonkw Samoobrony, ktrzy wierzyli w niego (cyt. za: Polityka, nr 50 z 11.12.99, s. 88). W a d y s a w Serafin, p r z e w o d n i c z c y Krajowego Z w i z k u R o l n i k w , K e k i Organizacji Rolniczych, oraz R o m a n Wierzbicki, p r z e w o d n i c z c y S o l i d a r n o c i " R I , w licie do kierownictwa S a m o o b r o n y " opowiedzieli si za jed noci wsi i c h o p w p o l s k i c h " oraz rozdzieleniem funkcji S a m o o b r o n y " j a k o zwizku i partii. Napisali te, i prawo kandydowania na prezydenta RP pana Leppera jest jego prawem niezbywalnym, nie moe jednak stanowi prze szkody w rozmowach i wsppracy w negocjacjach z rzdem (cyt. za: Bogusz, Macieja 2000, s. 31). W licznych wypowiedziach Serafin i Wierzbicki p o d krelali, e o n i i ich organizacje nie b d uczestniczy w kampanii Leppera i p o p i e r a jego blokad. N i e zwaajc na to, e w marcu (2000 r.) S a m o o b r o n a " oficjalnie zawiesia protesty utrzymywali, e przygotowywane przez Leppera blokady nie p o w i o d y si. W dodatku z S a m o o b r o n y " zaczli od c h o d z i ludzie, jej notowania w s o n d a a c h opinii publicznej spady, przy w d c a S a m o o b r o n y " (tym samym) w y p a d z gry", a zwizki rolnicze za czy skutecznie d o g a d y w a si z r z d e m " . Okazao si, e sprawy mona rozwizywa bez niego i wiat si nie zawali (Bogusz, Macieja 2000, s. 30). Stan ten bardzo o d p o w i a d a ministrowi rolnictwa, Jackowi Janiszewskiemu, k t r y nie b a c z c na fakty stwierdzi, e: teraz wida ile znaczy Samoobrona. Lepper wypyn na fali niezadowolenia po zaamaniu si rynku rosyjskiego [wypyn wczeniej, po p u a p c e kredytowej - M . D - P ] czas pokaza, e znacznie lepiej przygotowane s organizacje Wierzbickiego i Serafina (tame, s. 31). W i o s n 2000 ., Ireneusz K r z e m i s k i , socjolog z Uniwersytetu Warszaw skiego, oceni, e czas najwikszej p o p u l a r n o c i Andrzeja Leppera j u m i n . Stwierdzi te, e Polacy nie maj szacunku dla prawa, nagminnie je ami, ale - paradoksalnie - marz o tym, aby ich kraj by pastwem prawa. I w kocu uwiadamiaj sobie, e Lepper nie przestrzega adnych zasad. Dlatego traci zaufanie ( t a m e , s. 31). W e d u g opinii dziennikarzy Wprost, w tej sytuacji ratunek dla Leppera przyszed w ostatniej chwili, kiedy zosta spektakularnie aresztowany na gra nicy polsko-czeskiej. W nastpstwie nasuwa si pytanie: czy Leppera i S a m o o b r o n " czeka powolna marginalizacja? W ocenie Antoniego D u d k a , politologa z Uniwersytetu Jagielloskiego, Lepper potrzebuje obecnoci kamer i dziennikarzy, bo r o z p o c z ostatni etap w a l k i o w a d z na wsi o d k d zapowiedzia, e bdzie k a n d y d o w a w wyborach prezydenckich. Wprawdzie nie myli o wygranej, ale chce o t r z y m a wicej gosw ni kandydat PSL, bo wydaje m u si, e w w c z a s uzyska mandat Sejmowy. Wprawdzie PSL m a wicej pienidzy i lepsze struktury, to jednak Lepper jest bardziej ni K a l i n o w s k i zdeterminowany (Bogusz, Macieja 2000, s. 30-31). Tymczasem w wyborach prezydenckich w p a d z i e r n i k u 2000 r. Lepper zaj 4 miejsce i o t r z y m a ponad 3% gosw. O PSL, k t r e o d m w i o p r z y s t p i e n i a do B l o k u Ludowo-Narodowego, powiedzia, e w n a s t p n e j kadencji wyeliminuje je ze sceny politycznej.
75
A N D R Z E J L E P P E R W SONDAACH OPINII P U B L I C Z N E J
W y r a z e m aprobaty spoecznej dla o s b powszechnie znanych, ich postaw i c z y n w , s miejsca zajmowane w r n e g o rodzaju s o n d a a c h i rankingach. W przypadku Andrzeja Leppera w y n i k i ankiet, przeprowadzonych t y l k o w r o k u 1999 przez rozmaite o r o d k i b a d a opinii publicznej, byy z a s k a k u j c o pozytywne. F a k t ten w y w o a na a m a c h prasy pytania o przyczyny tego aplauzu spoecznego. Odpowiedzi szukano tak w naukowych opiniach eksper ckich, j a k i w indywidualnych ocenach dziennikarskich. Te ostatnie nie s wolne od a r t y k u o w a n i a o d c z u subiektywnych, a z racji swego szerokiego zasigu o d d z i a y w a n i a bywaj czsto przyswajane j a k o wasne, zwaszcza przez obywateli mniej zorientowanych w biecych wydarzeniach politycznych. W e d u g w y n i k w b a d a I n s t y t u t u Spraw Publicznych, przeprowadzonych 17-19 czerwca 1999 r. (na 707-osobowej p r b i e m i e s z k a c w wsi i 437-osobowej p r b i e r o l n i k w ) , gdyby wybory prezydenckie odbyy si w czerwcu 1999 ., to na wsi p r z y w d c a S a m o o b r o n y " u z y s k a b y 8%, tyle samo co M a r i a n Krzaklewski, w y g r a b y je natomiast Aleksander K w a n i e w s k i , na k t r e g o g o s o w a o b y 4 5 % m i e s z k a c w wsi (Lizut 1999, s. 6). Zdaniem Instytutu, w p o r w n a n i u z wyborami prezydenckimi w 1995 r. wida wyrany wzrost liczby z w o l e n n i k w urzdujcego prezydenta i Leppera. Odsetek gosw oddanych cztery lata temu na k a n d y d a t w ludowych (14%), nie uleg zmianie w p o r w n a niu z deklarowanym poparciem w czerwcu 1999 r. (14%). Z analizy e l e k t o r a t w poszczeglnych k a n d y d a t w wynika, e przywdc S a m o o b r o n y " , prcz rolni k w , szczeglnie tych poniej 35 r o k u ycia, popieraj t a k e bezrobotni. K o m e n t u j c w y n i k i przeprowadzonego s o n d a u , Lena K o l a r s k a - B o b i s k a , socjolog, dyrektor ISP, p o d s u m o w a a m.in.: na licie p o l i t y k w cieszcych si zaufaniem spoecznym Lepper zajmuje obecnie szste miejsce, wyprzedza j c premiera Buzka. W y s o k akceptacj cieszy si zwaszcza w r d niezado wolonych r o l n i k w i bezrobotnych na wsi. W i d z w n i m reprezentanta swoich interesw, k t r y spenia w a n rol n a r z d z i a nacisku na rzd. Lepper m a poparcie t y l k o j a k o p o l i t y k protestu i konfrontacji. Jest postrzegany w k o n tekcie b l o k a d i skandali. Jako osoba p o t r a f i c a f u n k c j o n o w a w g w n y m nurcie ycia politycznego, k t r a m o e odpowiedzialnie s p r a w o w a w a d z nie u w i a r y g o d n i si. Dlatego zaufanie spoeczne nie p r z e k a d a si na poparcie wyborcze ani dla niego, ani dla S a m o o b r o n y " , nawet w r d r o l n i k w . G w n si p o l i t y c z n na wsi jest nadal PSL, m i m o wielu pretensji, jakie m a j do niego rolnicy. R w n o c z e n i e jednak poparcie dla samej partii nie oznacza akceptacji dla jej p r z y w d c y w przyszych wyborach, o czym wiadczy niskie poparcie dla ewentualnego kandydata na prezydenta J a r o s a w a Kalinowskiego (Lizut 1999, s. 6). W e d u g ankiety CBOS, z maja 1999 ., Andrzej Lepper by szstym p o d w z g l d e m p o p u l a r n o c i polskim politykiem (uzyska 4 1 % poparcia). Zaini c j o w a n przez niego akcj blokowania d r g z a a k c e p t o w a a ponad p o o w a P o l a k w ankietowanych przez CBOS ( u c z a k 1999, s. 30).
76
Komentarze prasowe na temat w y n i k w b a d a ankietowych s bardzo emocjonalne i z r n i c o w a n e . K a d te nacisk na r n e aspekty przeywanej przez a u t o r w rzeczywistoci. Jerzy Surdykowski, w artykule A m e r y k a Europy" (Wprost, nr 45, 7.11.1999), oceniajc w y n i k i badania opinii publicznej, w e d u g k t r y c h Andrzej Lepper, zdaniem autora - wiejski w a t a k a , nie majcy nic do zaproponowania p r c z destrukcji p a s t w a i recydywy socjalizmu - cieszy si d u o wiksz s y m p a t i , ni premier Jerzy Buzek, profesorski mediator, w z r spokoju i dobrych manier, stwierdzi, i s one objawem signicia dna przez p o l s k p o l i t y k (s. 36). Dziennikarz zwraca przy t y m u w a g , i ponad 80% P o l a k w twierdzi w tych badaniach, e nie widzi na scenie politycznej grupy lub p a r t i i , k t r a by ich r e p r e z e n t o w a a , wic nie m a j na kogo gosowa (przed p a r u laty byo ich niespena 5 0 % ) . M i k o a j Lizut z Gazety Wyborczej uwaa, e Lepper zdaje si dostrzega swj dylemat: jeli bdzie uwiarygodnia si jako polityk pastwowy", moe zacz by postrzegany jako cz estabilishmentu i traci akceptacj niezadowolonych. Zwaszcza, e nieufno do niego wrd ogu spoeczestwa jest jeszcze silniejsza ni zaufanie. Zaufanie do Leppera stanowi jednak duy potencja, ktry moe przeoy si na gosy, jeli nadal bdzie rosn wrd rolnikw poczucie opuszcze nia przez elity, a rzd ograniczy si do pustych obietnic (Lizut 1999, s. 6). Z kolei R a f a Pleniak z Wprost jest zdania, e Lepper r o b i wszystko, aby z d o b y rozgos i opini bezkompromisowego o b r o c y c h o p w . Organizuje blokady d r g , marsze protestacyjne, o b r a a politykw. J e d n a k e , w e d u g w y n i k w s o n d a u Pentora, tylko nieliczni ycz m u kariery prezydenta RP. Dzienni karz, nie zwaajc na to, co pisz inni redakcyjni koledzy (np. W a c a w Wilczyski i Leszek Balcerowicz) o skutecznoci akcji Leppera w zakresie w y c i g a n i a pienidzy z kasy p a s t w o w e j " , pienidzy p o d a t n i k a " na nieren towne rolnictwo, w swoim komentarzu stwierdza, e wikszo nie chce, by reprezentowa ich polityk, k t r y poza zdolnoci do destrukcji niewiele zaprezen t o w a . Efektem dziaalnoci Leppera s dziesitki spraw w kolegiach i s d a c h . Prawdopodobnie dlatego co p i t y Polak u w a a , e Lepper jest zbyt surowo traktowany przez w y m i a r sprawiedliwoci, t y m bardziej, e na og w jego sprawach z a p a d a j w y r o k i uniewinniajce (Wprost, nr 16, 16.04.2000, s. 8). Niezalenie o d czsto emocjonalnych wypowiedzi r e p o r t e r w d o t y c z c y c h dziaalnoci Andrzeja Leppera okazuje si, i w rankingach dziennikarskich czoowych t y g o d n i k w krajowych zajmuje on bardzo e k s p o n o w a n pozycj. Przedstawiony w informacji internetowej j a k o najbardziej wojowniczy polski r o l n i k (Internet, w y b o r y , s. 1) w corocznej ankiecie tygodnika Polityka pt. N A J , dotyczcej najgoniejszych, najbardziej szokujcych w y d a r z e i postaci r o k u 1999, znalaz si na czele listy. O k r e l o n y zosta w t y m rankingu j a k o najwikszy kozak wyrniajcy si w r d o r g a n i z a t o r w b l o k a d w 1999 r. (nr 2, 8.01.2000, s. 8). R w n o c z e n i e Andrzej Lepper zaj eksponowane miejsce na licie najskuteczniejszych p o l i t y k w w rankingu tygodnika Wprost, pt. Politycy '99, s p o r z d z o n y m p o d k t e m skutecznoci pojmowanej j a k o
77
u m i e j t n o o s i g a n i a celw, bez wzgldu na to, czy s one p o y t e c z n e dla o g u . Nazwany mianem S a m o p a , uznany zosta za najwikszego o b r o c chopskiej biedy, z k t r e j , j a k p o d k r e l o n o , j u niele yje. Jego prawdziwym sukcesem nie jest jednak blokowanie drg i uliczne bijatyki, lecz to, e w ten sposb zmusi do pertraktacji wadze RP (Wprost nr 52, 26.12.1999 ., s. 26). Zgodnie z komentarzem, o r g a n i z o w a blokady i zajcia k o c z c e si pobiciem p o l i c j a n t w . B e z k a r n o zapewnia m u m i k k o " wielu sdziw.
A N D R Z E J L E P P E R - SOCJOTECHNIKA
W scenariuszach w y s t p i e S a m o o b r o n y " s: blokady, rozlewana gno j w k a , rzucane o c h a p y m i s a , kosy na sztorc, b a t o e n i e k o m o r n i k w , grupy antyegzekucyjne, i t d . Czy wszystkie s p o m y s e m Leppera? Sam zainteresowa ny m w i , e sucha ludzi, inspiruj go, ale decyzje podejmuje osobicie, b i o r c p o d u w a g t o , e pomys musi by widowiskowy, taki, eby si przebi przez rodki przekazu do opinii publicznej (Internet, rozmowa, 7). D o b r z e wypada w mediach, bo o p r c z wrodzonych predyspozycji w c i pracuje nad swoim zachowaniem i wizerunkiem. Powie, e jest to powizanie i wrodzonego talentu, wrodzonej inteligencji, bystroci umysu, i wiedzy, ktr mam na temat socjotechniki, na temat psychologii. Ja bardzo dokadnie prze studiowaem sobie ksik Le Bona Psychologia tumu". No, opracowania Gebelsa rwnie - nie boj si tego powiedzie - ktry by wielkim czowiekiem w dziedzinie socjotechniki i ustawia Hitlera, jak ma stan, jak rk podnie, jak si odezwa, gdzie co zrobi. Radzibym, eby wszyscy skorzystali z tego i wypadali tak samo jak ja (Internet, rozmowa, s. 6). Dziki temu panuje nad swoimi wypowiedziami, czego niejednokrotnie d o w i d , w trakcie r o z m w z przedstawicielami m a s s - m e d i w . W i e doskonale, kiedy p o d n i e gos, umie c h n si. M w i to, co wszyscy m y l , tylko boj si wypowiedzie. T a metoda o k a z a a si skuteczna i jeli kiedy by krytykowany za wulgarny jzyk, to dzi zdobywa wielki aplauz (Internet, rozmowa, s. 5-6). D o b r lektur w y r a n i e zirytowa a u t o r w a r t y k u u pt. P r a w o Leppera". Oburzeni pisz, e Andrzej Lepper publicznie chwali si, i przeczyta Psy chologi tumu" Gustawa Le Bona. Chyba dziki temu sprawnie posuguje si sformuowan tam tez: Tum nie poda prawdy i gardzi rzeczywistoci, ubstwia natomiast zwodnicze zudzenia". Oznajmia wic bez jakichkolwiek oporw, e Samoobrona ma ju milion czonkw. Mwi o rzdzie, i jest antyludzki, gdy reformy w subie zdrowia doprowadziy do tego, e w ostatnich dwch miesicach miertelno wzrosa o 11% w stosunku do analogicznego okresu ubiegego roku" [...]. Drugim [...] wzorem [...] Leppera jest dr Joseph Goebels [...]. Hitlerowski geniusz za" ogosi 24 sierpnia 1944 r. rozpoczcie wojny totalnej". Lepper w lutym tego roku zapowiedzia akcj totaln" - zada dymisji rzdu i rozwizania Sejmu. Gdyby to nie nastpio, zapowiedzia blokady drg, torw, przej granicznych oraz sparaliowanie Warszawy [...] (uczak i inni 1999, s. 31).
78
13
Lepper przyznaje, e socjotechnik stosuje na zimno, z w y r a c h o w a n i e m i nie u k r y w a tego: A dlaczego ja miabym si dawa w mediach tym, ktrzy chc zadoowa Leppera. Ja musz [...] odbija pieczk i musz to robi bardzo szybko. A e to jest przygotowane i wiadome, to rwnie jest wyrafinowane (Internet, rozmowa, s. 6). K u r s k i e m u , powiedzia: Ja oszukaem rodki maso wego przekazu. Opracowaem taktyk, jak przebi si i zaistnie na scenie politycznej. I to mi si udao. Trzeba byo przyj brutalne metody. Dziki temu Samoobrona" zaistniaa. Po prostu socjotechnika (Internet, rozmowa, s. 1). K i e d y media zaczy n a z y w a rolnicze protesty l e p p e r i a d " , a Leszek Balcerowicz uy okrelenia l e p p e r y z m " , uzna, to za wasny sukces, z k t r e g o cieszy si (Internet, rozmowa, s. 7).
N a podstawie w y c i n k w z lokalnych gazet (przechowywanych w archiwum redakcyjnym Gazety Wyborczej) z lat 1993-1997 na temat Leppera, J a r o s a w K u r s k i odtworzy scenariusz jego p o s t p o w a n i a , k t r y w konsekwencji przynis m u sukces. Lepper przyjeda do miejscowego d o m u kultury lub kina, siada za stoem prezydialnym i nie zwracajc uwagi, e na sali siedzi tylko k i l k a o s b (organizator i d w c h dziennikarzy, czy sami organizatorzy) p r z e m a w i a j a k do t u m w . Przez dwie godziny m w i to samo do czterech osb, co do tysica. Dzi m a tego efekty. Niezalenie od frekwencji, uczestnicy wzili ulotk, opowiedzieli innym, dziennikarze co napisali, jeli bya kamera i p o k a z a a p u s t sal, to j e d n o c z e n i e m u s i a a p o k a z a Leppera. W ten s p o s b , przez te wszystkie lata istnia w mediach. Dziki u p o r o w i i silnej w o l i dzi, j a k twierdzi, zbiera n i w o . Reporterowi m w i : Nikt nie wierzy w to, e wie moe si zjednoczy. A ja w to zawsze gboko wierzyem... Nieraz mi niektrzy tumaczyli: po co to robisz, to nie ma sensu. Chopi gupi s. To chamy. Nic z tego nie bdzie takie myli nie przychodziy mi nawet do gowy. Wiedziaem, e musz by kon sekwentny, uparty, bo to przyniesie sukces (Internet, rozmowa, s. 7). Ludzie reaguj rnie w sytuacjach stresowych, zaamuj si i zawsze musi b y k t o , k t o wie, co r o b i idc na czele, jest opanowany. L u b i twardych p r z y w d c w , p o d c h o d z c y c h do sprawy z z i m n krwi, z wyrachowaniem, oni czuj, e ja nie artuj, e jak ja mwi, to i pniej robi (Internet, rozmowa, s. 11). G d y b y sam s t a n wobec drugiego Leppera, strategi, j a k z a s t o s o w a b y wobec niego b y o b y najpierw rozpoznanie, potem omamienie, wcignicie w o r b i t wadzy, uczynienie w s p o d p o w i e d z i a l n y m (Internet, rozmowa, s. 11). Zastosowanie socjotechniki jest widoczne tak w postawie, j a k i caym otoczeniu Leppera. W ostatnich latach zmieni swj zewntrzny wizerunek.
Jako przykad Lepper podaje tu wydarzenia z 1992 r. Wwczas to odbywa si zjazd gwiadzisty na Warszaw. Brao w nim udzia jedynie 400 osb. Stolica bya jednak zupenie zablokowana. Uyto helikopterw, skotw, armatek wodnych. W tym czasie on siedzia z policj, jad grochwk, na ktr zaprosi take dziennikarzy, aby si nie szwendali i nie sprawdzili, ile nas naprawd jest i opowiada, e dziesitki grup stoj w lasach podwarszawskich. Dziennikarze niczego nie sprawdzajc uwierzyli w to, co mwi. W prasie przeczyta potem, e 72 kolumny jad na stolic: Wielu dziennikarzy jest naiwnych. Bardzo szybko kupuj takie moje triki, a mnie wanie o to chodzi (Internet, rozmowa, s. 6).
1 3
79
N i e jest to j u c h o p w jesionce, lecz w garniturze, jedwabnym krawacie, kamizelce, eleganckiej koszuli, o w y p i e l g n o w a n y c h paznokciach i fryzurze, z k o m r k w r k u . Odbiega w y g l d e m od przecitnego c h o p a . M i m o wypie l g n o w a n y c h r k , k t r e dawno nie miay do czynienia z p r a c fizyczn, Lepper twierdzi i pokazuje, e nadal m a c h o p s k p i " i u m y s c h o p s k i " . M w i : Trudno, ebym jecha na spotkanie, przed wsi stawa, ziemi rce bru dzi, odciski sobie robi i mwi: ,,Chopy, ja jestem z was!". Nie, ja jestem ich przywdc! (Internet, rozmowa, s. 12). Efekty te s t a k e widoczne w aranacji warszawskiego biura Z w i z k u i zachowaniu gospodarza. W lokalu S a m o o b r o n y " na M a r s z a k o w s k i e j s czarne s k r z a n e fotele, st j a m n i k , flagi narodowe i zielony sztandar S a m o o b r o n y " . N a cianie m o t t o ze S. Staszica: U p a m o e nawet n a r d wielki, nie b r o n i si - tylko nikczemny". Gospo darz, w a d c z y m gestem zapraszajcy do gabinetu, w czasie rozmowy siedzcy w fotelu, z d o n i o p a r t na skroni, patrzy r o z m w c y prosto w oczy, u m i e c h a si, przyjanie zagaja, p e n a kurtuazja. Zachowuje si w ten s p o s b nawet, gdy za cian sycha m e l d u n k i , telefony, komendy idce w teren: B r o n i si!" Jestecie wojskiem Samoobrony!" (Internet, rozmowa, s. 1). Z innych, szeroko komentowanych w prasie socjotechnicznych z a c h o w a Leppera, m o n a przytoczy . , i po oficjalnym ogoszeniu o kandydowaniu na u r z d prezydenta RP poszed z kwiatami do ambasady Rosji, aby przeprosi za incydent w p o z n a s k i m konsulacie. Wczeniej, wraz z rolnikami i aktywem S i e r p n i a " '80, d e m o n s t r o w a przed ambasadami Niemiec i U S A przeciw ekspansji k a p i t a u zagranicznego w Polsce (Polityka, nr 13, 25.03.2000, s. 122). N a s t p n i e owiadczenie, e w o l r o l n i k w , k t r on tylko przekazuje jest, by na p o m n i k u P o z n a s k i e g o Czerwca znalaza si data 1999 (obok istniejcych j u : 1956, 1968, 1976, 1980, 1981) u p a m i t n i a j c a r o k , w k t r y m w a d z a strzelaa do polskich r o l n i k w " (Bartoszyce). Lepper zapewnia: Na pewno dat przykleimy. W przewiadczeniu t y m utwierdzao go poparcie przewodniczcego jednego ze z w i z k w k o m b a t a n t w Czerwca '56, k t r y stwierdzi, i: Lepper walczy o suszne prawa rolnikw [...] jak Traugutt w powstaniu styczniowym (Polityka, nr 8, 19.02.2000, s. 106). Naley rwnie powiedzie o socjotechnicznej umiejtnoci Leppera, dyskon towania niekorzystnych dla siebie sytuacji. N a p o c z t k u 2000 r. prasa d o n o s i a o jego w y p a d n i c i u z g r y " (nie byo blokad, S a m o o b r o n " opuszczali ludzie, s p a d y notowania w s o n d a a c h opinii publicznej, inne zwizki rolnicze zaczy skutecznie d o g a d y w a s i " z r z d e m ) . Wtedy to sd na podstawie listu g o c z e g o w y d a nakaz aresztowania Leppera na granicy czeskiej. P r z y w d c a S a m o o b r o n y " znakomicie w y k o r z y s t a to dla swojej kampanii prezydenckiej. W i e d z c o poszukiwaniach i decyzji o aresztowaniu, zwleka z powrotem do kraju. Dziennikarze informowali, e czescy dziaacze ludowi p r o p o n u j m u azyl polityczny, za co p o d z i k o w a . Jego kolejne ruchy media relacjonoway na b i e c o . Pojawi si na granicy w K u d o w i e , w koszulce z orem na piersiach. Funkcjonariusze, w r d otaczajcego t u m u i kamer, zakuli go w kajdanki na jego w y r a n e d a n i e , p r a w i d o w o z r k a m i do przodu (rce z tyu skuwa si
80
stawiajcym o p r ) . Aresztowanie na granicy czeskiej byo medialnym poka zem Leppera, k t r y o g l d a a caa Polska. T r u d n o si dziwi dziennikarzom, k t r z y mieli gotowe widowisko do pokazania, czy g w n e m u a k t o r o w i nie t y l k o l u b i c e m u poklask, ale czsto samodzielnie reyserujcemu swoje sceny. Jednak to organy wadzy wsptworzyy owo o g l n o p a s t w o w e przedstawienie, k t r e p r z y s p o r z y o Lepperowi p u n k t w wyborczych ( C h e k o 2000, s. 18). Zdarzenie to Lepper s k o m e n t o w a ironicznie: Moe sd chcia mi pomc w kampanii wyborczej, moe Suchocka popiera moj kampani prezydenck? Jeli Serafin jest zazdrosny, to niech sobie zamwi kamery. Przecie PSL rzdzi telewizj (Bogusz, Macieja 2000, s. 30-31).
ZAKOCZENIE
Andrzej Lepper naley do najbardziej m e d i a l n y c h " p o l i t y k w naszej doby. Przytoczone przeze mnie liczne p r z y k a d y wskazuj na to, e jego wizerunek, j a k o p r z y w d c y politycznego, przekazywany przez media (stacje radiowe i tele wizyjne oraz p r a s - zwaszcza gazety: Wprost, Polityka, Gazeta Wyborcza) z w i z a n e od p o c z t k u z polskimi przemianami, budowany jest gwnie z ele m e n t w skadajcych si na spoecznie negatywne postrzeganie tej postaci. N i e su temu tylko same zapisy cytowanych wypowiedzi Leppera i ujcia kamer pokazujce go w czasie oglnie szokujcych sytuacji, ale take konstrukcja i t o n przekazu reporterskiego, kontekst i komentarze, w jakich zostay uyte. Nawet w w c z a s , gdy w y r a a j one zadziwienie, a niekiedy i a p r o b a t . D o b r y m - reprezentatywnym - tego p r z y k a d e m jest zamieszczona w Poli tyce relacja Tomasza Zalewskiego z wyjazdu Leppera do U S A , gdzie p o d koniec lata 1999r. wraz z innymi p r z y w d c a m i chopskimi zosta zaproszony przez A n i m a l Welfare Institute ( A W I ) . Pobyt Leppera w U S A uznany zosta przez dziennikarzy prasowych, telewizyjnych i radiowych za jeden z jego najbardziej spektakularnych wyjazdw zagranicznych. Zalewski pisze, i orga nizator, T o m Garrett (ranczer i doradca A W I ) przedstawi Leppera j a k o jed nego z najbardziej dynamicznych przywdcw w Europie, ktrego akcje wstrzs ny caym kontynentem (Zalewski 1999, s. 18). Podczas przyjcia w p o d ziemiach K a p i t o l u przemawiali i inni czonkowie polskiej delegacji, ale t y l k o w y s t p i e n i e Leppera p r z e r y w a y oklaski". By wietnie przygotowany, prze1 4
AWI - sponsor podry - znany jest z walki o humanitarne traktowanie zwierzt. Wraz z farmerami-i od owcami i ekologami prowadzi rne formy dziaalnoci przeciw wielkim kor poracjom rolniczym, produkujcym ywno metodami przemysowymi. Jedna z nich, Smithfield Foods Inc. z Wirginii wykupia w kwietniu wikszociowe udziay w polskim Animeksie. Przeciw tej agrokorporacji dziaacze AWI zorganizowali akcj w Waszyngtonie. Ich zdaniem, produkcja zwierzca w Polsce ma by podporzdkowana metodom przemysowym (zamerykanizowana"). Zaproszony Lepper zapewnia, e przeciwstawi si wzrostowi wpyww Smithfield w Polsce. Ju w sierpniu pod naciskiem Samoobrony" Smithfield podnis cen skupu trzody o 30% i zgodzi si na umowy wieloletnie z gwarantowanymi cenami (Zalewski 1999, s. 18).
1 4
81
m a w i a j a k tutejszy polityk, z dowcipem i kurtuazyjnym u k o n e m w s t r o n sponsora. M w i wartko, konkretnie, z oratorskim zaciciem, a m e r y k a s c y gospodarze gwizdali z zachwytu. Zalewski pisze t a k e , e p r z e w o d n i c z c y S a m o o b r o n y " na konferencji w Waszyngtonie m w i o spiskach m i d z y n a r o d o w y c h korporacji, d c y c h do z a g a d y polskiego p r z e m y s u p r z e t w r c z e g o , czego p r z y k a d e m jest przej cie H o r t e x u przez banki a m e r y k a s k i e , o trzeciej drodze" - n o w y m sojuszu r o b o t n i c z o - c h o p s k i m i zbliajcej si konfrontacji z r z d e m , a na pytanie, czy jego a m e r y k a s k a wizyta jest przygotowaniem do kampanii prezydenckiej o d p o w i a d a , e takiej decyzji jeszcze nie podj. Amerykanie nie u k r y w a l i swojego podziwu i aplauzu dla Leppera i jego konfrontacyjnej t a k t y k i . W komunikacie dla prasy podali, e S a m o o b r o n a " reprezentuje znaczny segment polskich f a r m e r w , a jej demonstracje p o p i e r a a wikszo P o l a k w . Zachwytu, j a k i Lepper budzi w Amerykanach nie po dzielali pozostali czonkowie polskiej delegacji (Zalewski 1999, s. 18). U d e r z a j c y jest t o n tego sprawozdania. A u t o r u b a r w i a swj przekaz licz n y m i ozdobnikami s o w n y m i typu: wystpi z tyrrad przeciw spiskom midzy narodowych korporacji, pragncych wykoczy polski przemys przetwrczy; by rzecznikiem biedoty - ju nie tylko wiejskiej - i gosem ludu szykujcego si do powstania [...]; odpowiada z rumiecem na twarzy. Z kolei zainteresowanie A m e r y k a n w k w i t o w a : amerykascy gospodarze - zwizkowcy i obrocy ro dowiska - suchali yczliwie, bo te nie kochaj globalizacji; Amerykascy sponsorzy nie orientowali si w zawiociach polskiej polityki, zreszt j u sam t y t u a r t y k u u ( L e p p e r broni A m e r y k i " ) z a p o w i a d a k o n w e n c j tej relacji. Stanowi ona rodzaj szablonu, k t r y stosuj dziennikarze w odniesieniu do opisu z a c h o w a Leppera. Jego p o d s t a w jest i r o n i a , napastliwo, przy r w n o c z e s n y c h z a k o p o t a n i u i , niestety, czstej niekompetencji w zakresie podejmowanych kwestii. Nie m a w n i m miejsca na zastosowanie a r g u m e n t w merytorycznych, refleksj, na ile i w czym Lepper m i a jednak racj, i t d .
15
Konwencja ta z d o m i n o w a a te wikszo prezentacji w ostatniej kampanii prezydenckiej Leppera. P r z y k a d e m tego m o e by zbiorowy wywiad dziennika rzy telewizyjnych z K a n d y d a t e m na Prezydenta", Lepperem (27.09.2000 r. w 2 programie T V ) . Dociekliwo reporterska k o n c e n t r o w a a si gwnie na kryminalnej przeszo, d u g a c h , pochwale pewnych reform epoki Gierka, a nie na merytorycznych aspektach jego wypowiedzi i ich reprezentatyw noci dla ogromnej wikszoci wiejskiej. Przy t y m , gdy nie potrafili s p r o s t a argumentom r o z m w c y , w a s n niewiedz p o k r y w a l i k p i n a m i i miechem (np. Barbara Czajkowska).
Przykadem tego jest te informacja tygodnika Polityka (nr 10, 4.03.2000, s. 106), w ktrej odnotowano, e Lepper rozdaje kasety wideo z nagran relacj ze swojej wizyty w Ameryce we wrzeniu 1999 r. Dziennikarza ycia" ogldajcego ten film miaa wzruszy najbardziej scena, w ktrej Lepper ze zami w oczach wysuchuje opowieci o problemach czarnoskrych farmerw z Karoliny Pnocnej (s. 106).
1 5
82
P o w a n i e p o t r a k t o w a a natomiast Leppera M o n i k a Olejnik, w audycji z cyklu K r o p k a nad i " , 26.09.2000, w T V N , p r o w a d z c a wywiady z kan dydatami na prezydenta RP, chocia by on niewtpliwie t r u d n y m partne rem rozmowy. T u na szczeglne podkrelenie zasuguje d o rozlega wiedza Leppera w zakresie poruszanych t e m a t w i jego niebywaa elokwencja. Ope ruje on szybkimi, prostymi wypowiedziami, nie zostawiajc r o z m w c y czasu na r i p o s t . Nie pesz go trudne pytania, k t r e korzystnie dla siebie dyskon tuje. Pewne treci demagogicznie powtarza, utrwala. Przytoczone przeze mnie m a t e r i a y w s k a z u j - j a k si wydaje - e Andrzej Lepper w duej mierze odpowiada, przytoczonym we wstpie, w s p c z e s n y m charakterystykom politycznych p r z y w d c w charyzmatycznych. Spenia on z p e w n o c i kryteria c z o w i e k a - p r z y w d c y stawiajcego wyzwania istniejcej sytuacji historycznej i gospodarczo-spoecznej. Przy t y m nie jest on rzecz nikiem nowych idei i w a r t o c i , lecz generalnie - zgodnie z o k r e l o n y m zapo trzebowaniem spoecznym - o b r o c tradycyjnych (o niezbyt odlegej genea logii). Z a i s t n i a j a k o p r z y w d c a polityczny c h o p w w p r z e o m o w e j i trudnej dla nich chwili dziejowej - transformacji gospodarczo-spoecznej nie t y l k o wsi, ale kraju i caego dotychczasowego b l o k u politycznego. T o wanie ta sytuacja ze wszystkimi swoimi pozytywnymi i negatywnymi konsekwencjami w kadej dziedzinie ycia jednostek i funkcjonowania p a s t w a z a d e c y d o w a a o p o l i tycznych narodzinach" Leppera - p r z y w d c y i jego karierze publicznej. Pomo gy m u w t y m wrodzone predyspozycje, u p r i konsekwencja w p o s t p o w a niu i budowaniu wizerunku wasnej sylwetki, pogbianie wiedzy o zasadach funkcjonowania spoeczestwa i jego struktur p a s t w o w y c h oraz wykorzys tywanie tej wiedzy w r n o r o d n y c h dziaaniach. Dziki n i m o d n i s sukces, sta si p r z y w d c skutecznym. I nie jest istotne w t y m miejscu, czy osign to p o s t p u j c zgodnie z prawem, czy wbrew niemu, sama bowiem Temida ma problemy z kwalifikowaniem jego czynw, a w 1999 r. w wiecku nie tylko on, ale te i dziaacze k e k rolniczych, S o l i d a r n o c i " R I i politycy PSL grozili c h o p s k r e w o l t , na m i a r tej Jemieliana Pugaczowa (Szczsny i i n n i 1999, s. 23). M o n a wic miao zaoy, e nie jest to kwestia najwaniejsza dla mas, k t r y m przewodzi. Lepper, j a k p r z y s t a o na modelowego charyzmatyka, wzbudza ambiwa lentne uczucia. G r o m a d z si w o k niego ludzie zdesperowani, k t r y m nie p o w i o d o si w yciu, niekoniecznie z ich winy, liczcy na to, e obroni ich przed upadkiem gospodarstw, bankami. W i e l u jest te takich, k t r z y sdz, e przy n i m z r o b i kariery polityczne. Oponenci u w a a j go za p o p u l i s t , dema goga m a r z c e g o o karierze politycznej, k t r y traktuje swoj w a l k j a k o od skoczni do prywatnego sukcesu. T w i e r d z , e nigdy nie bdzie politykiem k o n s t r u k t y w n y m . Z a r z u c a j m u zbytni p o u f a o z osobami wysoko usytuo w a n y m i w strukturach r z d o w y c h (np. A r t u r e m Balazsem - ministrem rolnic twa i rozwoju wsi), z p a a c e m prezydenckim", z d u y m k a p i t a e m . Niedawno z m a r y wybitny polski poeta i edytor, P a w e Hertz, w swoim tecie na inteligencj r o z m w c w prowokacyjnie twierdzi, e wycznie lider
83
Samoobrony" Andrzej Lepper jest powan postaci majc zrozumienie dla kwestii wociaskiej (Michalski 2001, s. 10). Tomasz N a c z , w felietonie pt. W i d m o Szeli" (1998, s. 17) napisa, i o g r o m n przesad byoby uznanie Andrzeja Leppera za kolejne wcielenie Jakuba Szeli. J e d n a k e kariera a d n e g o z nich nie byaby m o l i w a bez chopskiego poczucia beznadziejnoci i krzywdy, atwo zmieniajcego si w bunt. Zachowania takie m o n a e l i m i n o w a przez usuwanie ich przyczyn, a nie s k u t k w , czyli k o r y g u j c p o l i t y k wobec wsi r o z a d o w y w a wystpujce tam niezadowolenie. Podobnie sdzi Aleksander M a a c h o w s k i w cytowanym przez Polityk (nr 51, 18.12.1999, s. 106) fragmencie felietonu (Lepper... M i c h n i k epoki Krzaklewskie go"). A u t o r , wieloletni opozycjonista, jeden z p r z y w d c w U n i i Pracy, liczcy si autorytet m o r a l n y i polityczny, zwracajc si do A d a m a M i c h n i k a napisa: Bo mj kolega, Jdrek Lepper - drogi Adamie - to jest taki Adam Michnik epoki Krzaklewskiego. Jaka epoka taki Michnik. [...] Ty intelektualista, wojowae sowem, on chop, bije cepem i ustawia traktory w poprzek drogi - ale sprawa jest ta sama. Ludziom dzieje si le. Trzeba co z tym robi. Jak potoczy si dalsza kariera polityczna Andrzeja Leppera jest s p r a w o t w a r t , zalen od kondycji polskiej gospodarki, stanu okrzepnicia naszej modej demokraqi, stabilizaqi wymiaru sprawiedliwoci. Przewodniczcy S a m o o b r o n y " , m i m o r n y c h wtpliwoci i o p o r w , by d o t d traktowany j a k o p o w a n y partner gry politycznej. Z pewnoci decydujce znaczenie bdzie mia w t y m przypadku postp reform rolnictwa oraz stopie zuboenia i bezrobocia na polskiej w s i . Zdaniem Leppera bowiem, zgodnie z art. 25 Powszechnej Deklara cji Praw C z o w i e k a : kady czowiek ma prawo do dobrobytu, a - j a k przyznaje - wszystkie jego dziaania s ambitne i polityczne. Kiedy jest w akcji, dowodzi, wydaje rozkazy, d z w o n i telefony i krc kamery m w i o sobie, e wtedy jest jak w transie: Ja wtedy yj. Nie tak jak Wasa - w Watykanie, ale tu w Polsce midzy ludmi aduj akumulatory (Internet, rozmowa, s.13) .
16 17
L I T E R A T U R A CYTOWANA B o g u s z A., M a c i e j a D. 2000, Zjazd Leppera, Wprost, nr 16, 16. 04., s. 30-31. C h e k o A. 2000, Skuty na cztery nogi, Polityka, nr 16, 15.04., s. 18. F a l a n d y s z L . 1999, Europejczyk Lepper, Wprost, nr 6, 7.02., s. 107. G r a b o w s k i K . 1998, Rewolwerowiec. Benefis Andrzeja Leppera, Wprost, nr 33, 16.08., s. 23. H y y A. i inni, 1999, Trybun Ludu, Wprost, nr 7, 14.02., s. 23-24. J a n e c k i S. 1999, Kombatanci, Wprost, nr 6, 7.02., s. 13. J a n i k M . 2000, Rwny oddech policjanta, Polityka, nr 24, 10.06., s. 86-89. L e n i e w s k i ., M a c i e j a D. i inni. 1998, Blokada pastwa, Wprost, nr 30, 30.08., s. 21-23. L i z u t M . 1999, Na chopski rozum, Gazeta Wyborcza, 24.09., s. 6. W maju 2001 r. zostao ono oszacowane w skali kraju na 18%; na wsi procent ten jest wielokrotnie wyszy. Demografowie uwaaj 16% za puap bezpieczestwa, po ktrego prze kroczeniu zaczynaj si zachowania rewolucyjne. W wyborach do Sejmu (23 wrzenia 2001 r.) Samoobrona" otrzymaa 10,20% gosw [dop. Red.]
1 7 1 6
84
u c z a k M . i inni. 1999, Prawo Leppera, Wprost, nr 20, 16.05., s. 30-31. M a e c k i P. i inni. 1999, Seeds of doubt, Time, 4.., s. 32-33. M a z u r . 1998, Argument kosy, Wprost, nr 29. 07., s. 13. - 1999, Bandytyzm, Wprost, nr 35, 29.08., s. 8. M i c h a l s k i C. 2001, Dom i wiat Pawa Hertza, ycie, 15.05., s. 10. M i e c i k I . T . , P y t l a k o w s k i P. 2001, Chwyt Leppera, Polityka, nr 10, 10.03., s. 20-24. N a c z T. 1998, Widmo Szeli, Wprost, nr 39, 27.09., s. 17. O r z e c h o w s k i M . 1984, Polityka, wadza, panowanie w teorii Webera, Warszawa. P a r a d o w s k a J. 2000, Blok z blokady, Polityka, nr 5, 29.01., s. 31. P l e n i a k R. 2000, Ora cie, Wprost, nr 16, 16.04., s. 8. P y t l a k o w s k i P. 2000, cigany, Polityka, nr 9, 26.02., s. 26. S z c z s n y J . i inni. 1999, Chopska droga, Wprost, nr 5, 31.01., s. 23-24. T y m [S.] 1999, Epitet, Wprost, nr 8, 21.02., s. 116. W i l c z y s k i W. 2000, Nasz polski ppek, Wprost, nr 35, 27.08., s. 48. W i l k E . 1999, Wielki boss, Polityka, nr46, 13.11., s. 3-9. Z a l e w s k i T. 1999, Lepper broni Ameryki, Polityka, nr 39, 25.09., s. 18. Polityka, 1995-2000. Wprost, 1995-2000. Gazeta Wyborcza, 1995-2000. Internet (4.10.2000), strona: Andrzej Lepper, Wybory/Kandydaci, Gazeta Wyborcza (w tekcie: Internet, wybory). adny plon mi wyrs, rozmowa Jarosawa Kurskiego (Gazeta Wyborcza) przeprowadzona na pocztku 1999 r. z Andrzejem Lepperem, nadana w Internecie dn. 4.10.2000, s. 1-14 (w tekcie: Internet, rozmowa). Maj, 2001 r.
A N D R Z E J L E P P E R - T H E C H A R I S M A T I C PEASANT L E A D E R ?
(THE M E D I A I M A G E OF T H E L E A D E R OF " S A M O O B R O N A " ["SELF-DEFENCE"] PEASANT T R A D E UNION)
Summary Andrzej Lepper, the founder, the first and as yet, the only leader of the Peasant Trade Union "Samoobrona" belongs to the most controversial politicians of the present political life in Poland. He set up his party in 1992 after the market economy reform had been introduced by Minister Leszek Balcerowicz. Like many other Polish farmers he fell into the "credit trap." He started organizing protest mass meetings of different kind, rallies, stay-in demonstrations in public buildings, blockades of public roads etc. demanding the clearing of peasants' debts, cheap credits, ban on import of foreign foodstuffs. The form of his activities originated the term "lepperism" referring to particular "demanding" attitudes and non-conciliatory ways of solving conflicts. Lepper ran for the post of the President of Poland twice, in 1995 and in 2000, in the latter election he came the fifth leaving Lech Wasa behind. Andrzej Leppers's style of behaviour, his political ambitions and his attitudes to systemic transformations taking place in Poland incessantly attract the attention of mass media. The article aims at portraying the image of the leader of "Samoobrona" as it was presented in media in the years 1995-2000, and especially in two weeklies: Wprost and Polityka, the daily Gazeta Wyborcza and, as supplementary, news, statements and opinions published in Internet, radio and TV. All the mentioned media represent those supporting and being in favour of the economic transform ations introducing market economy. The author wonders if Andrzej Lepper can be defined as a charismatic leader both in Weberian and contemporary sense of the term.

Lepper Przywodca

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Lepper Przywodca

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Etnografia Polska", t. X L V : 2001, z.

1-2 PL ISSN 0071-1861

MIROSAWA D R O Z D - P I A S E C K A Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa

A N D R Z E J LEPPER - CHOPSKI PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

ANDRZEJ LEPPER - PRZYWDCA CHARYZMATYCZNY?

You might also like