Edward Musia Politechnika Gdaska

SPRAWDZANIE INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH NISKIEGO NAPICIA. PRZEGLD TRECI ORAZ BDW TUMACZENIA NORMY PN-HD 60364-6:2008
Abstrakt Ustanowiona w grudniu 2008 roku norma PN-HD 60364-6:2008 [5] Instalacje elektryczne niskiego napicia Cz 6: Sprawdzanie jest tumaczeniem na jzyk niby-polski wydanej rok wczeniej anglojzycznej wersji PN-HD 60364-6:2007 (U) [4]. Porwnanie obydwu dokumentw pozwala kademu zainteresowanemu odkry niezliczone bdy merytoryczne tumaczenia i nieudoln polszczyzn. Pozwala te zrozumie gbi maksymy, i przekad to szukanie nie sw, lecz sensw. Trzy wczeniejsze wersje normy [1, 2, 3] dotyczyy tylko sprawdzania odbiorczego, nowa edycja za dotyczy rwnie sprawdzania okresowego i wprowadza wiele innych zmian. Rozszerzono zakres sprawdzania odbiorczego, uwydatniono znaczenie ogldzin, zaakceptowano pomiar impedancji ptli zwarciowej metod cgow i zmodyfikowano niektre wymagania.

1. Sprawdzanie odbiorcze i sprawdzanie okresowe Ustanawiajc w roku 1986 pierwszy arkusz 61 (IEC 364-6-61:1986) dotyczcy sprawdzania odbiorczego Midzynarodowa Komisja Elektrotechniczna IEC zamierzaa wkrtce wyda arkusz komplementarny 62 dotyczcy sprawdzania okresowego i prace w tym kierunku trway do roku 2001 wcznie. Zrezygnowano z dwch powodw. Jedno i drugie sprawdzanie ma podobny zakres i t sam metodyk, co podwaa sens ustanawiania dwch osobnych rwnorzdnych dokumentw normalizacyjnych, a ponadto i to zawayo nie udao si uzgodni w skali midzynarodowej czstoci przeprowadzania sprawdzania okresowego, na co bardzo liczono. Wszczto zatem prace nad arkuszem 6 Sprawdzanie, obejmujcym zarwno sprawdzanie odbiorcze, jak i okresowe. Sprawdzanie stanu technicznego instalacji elektrycznych jest wymagane po zakoczeniu budowy, przebudowy (rozbudowy, modernizacji) bd remontu instalacji jako sprawdzanie odbiorcze oraz w okrelonych odstpach czasu w trakcie jej eksploatacji jako sprawdzanie okresowe. Metodyka jednego i drugiego sprawdzania jest niemal jednakowa, ale zakres sprawdzania odbiorczego jest nieporwnanie szerszy, bo w porwnaniu z okresowym obejmuje teraz dodatkowo: sprawdzanie poprawnoci dokumentacji technicznej stanowicej podstaw budowy, przebudowy bd remontu, sprawdzanie protokow odbiorw czciowych, tzn. ogldzin i bada, ktre mona przeprowadzi tylko podczas budowy obiektu bd instalowania urzdze, np. przy odbiorach robt zanikowych (trasy przewodowe i kablowe, ekranowanie w cianach i stropach, uziomy fundamentowe i bezporednio w gruncie, uoenie i czenie zwodw i przewodw odprowadzajcych naturalnych). Osobie dokonujcej sprawdzania odbiorczego naley udostpni informacje wymienione w Rozdziale 514.5 Czci 5-51 normy i inne informacje niezbdne do wykonania tego sprawdzania (pkt 61.1.2 omawianej normy [5]). Chodzi o kompletne schematy i plany instalacji oraz zestawienia przedstawiajce peny jej ukad i nastpujce dane poszczeglnych obwodw: obcienie szczytowe, liczba i przekrj przewodw oraz sposb ich uoenia, dugo obwodu, umiejscowienie cznikw izolacyjnych i cznikw roboczych (obie funkcje moe spenia 1

jeden cznik: rozcznik izolacyjny lub wycznik izolacyjny), umiejscowienie, rodzaj, typ oraz nastawienie zabezpiecze nadprdowych i innych, jeli wystpuj, prd zwarciowy pocztkowy oraz prd zwarciowy wyczalny zabezpiecze nadprdowych (wycznikw i bezpiecznikw). Waciciel bd zarzdca instalacji powinien aktualizowa t dokumentacj, zwaszcza po kadej przebudowie i rozbudowie oraz kadej zmianie warunkw zasilania. Protok sprawdzania odbiorczego powinien zawiera (61.4): - schematy i plany instalacji z opisem pozwalajcym zidentyfikowa kady obwd, jego wyposaenie (zwaszcza zabezpieczenia) i jego umiejscowienie w budynku lub w terenie, - szczegowy opis wynikw ogldzin, prb i pomiarw, - usterki i braki wymagajce usunicia przed przekazaniem obiektu do uytkowania, - zalecenia odnonie do terminu pierwszego sprawdzania okresowego, - podpisy osb uprawnionych do dokonywania sprawdze i oceny ich wynikw. Osoby odpowiedzialne za bezpieczestwo, budow i sprawdzenie odbiorcze instalacji powinny przedstawi inwestorowi wraz z protokoami bada czciowych i bada odbiorczych protok okrelajcy zakres odpowiedzialnoci kadej z nich (61.4.4). Z kolei sprawdzanie okresowe naley rozpocz od zapoznania si z protokoem poprzedniego sprawdzania (odbiorczego bd okresowego). Jeeli taki protok nie jest dostpny, to mog by konieczne dodatkowe badania (62.1.1 oraz 62.1.2), zwizane z dodatkowymi kosztami. Sprawdzanie okresowe wykonuje si bez demontau bd z czciowym demontaem urzdze. Jeeli szczegowe przepisy nie stanowi inaczej, to akceptuje si zasad ochrony zastanej (62.1.2, UWAGA 1), czyli wystarcza sprawdzenie zgodnoci z przepisami i normami z okresu projektowania i budowy obiektu. Protok sprawdzania okresowego powinien zawiera (62.1.4, 62.3): - schematy i plany instalacji z opisem pozwalajcym zidentyfikowa kady obwd, jego wyposaenie (zwaszcza zabezpieczenia) i jego umiejscowienie w budynku lub w terenie, - szczegowy opis wynikw ogldzin, prb i pomiarw oraz sposobu ich uzyskania (metoda i warunki pomiaru oraz uyte mierniki), - ewentualne ograniczenia zakresu sprawdzania w stosunku do wymaga normy i ich powody, - usterki i braki wymagajce usunicia z podkreleniem usterek wymagajcych usunicia przed najbliszym uruchomieniem okrelonych urzdze, - ewentualne zalecenia modernizacji instalacji w celu doprowadzenia do zgodnoci z aktualnymi normami i przepisami, jeeli przemawiaj za tym wane argumenty, - zalecany termin kolejnego sprawdzania okresowego, - podpisy osb uprawnionych do dokonywania sprawdze i oceny ich wynikw. Czsto sprawdzania okresowego powinna by ustalana (62.2) z uwzgldnieniem rodzaju instalacji, jej narae rodowiskowych (w normie od lat nazywanych bdnie wpywami zewntrznymi) oraz trybu uytkowania, w tym czstoci i jakoci zabiegw konserwacyjnych; wymagana czsto jest zwykle okrelona w przepisach krajowych. Dla budownictwa mieszkaniowego mona dopuci do dugi okres czasu midzy kolejnymi sprawdzeniami okresowymi, np. 10 lat. Zaleca si jednak przeprowadza sprawdzanie przy zmianie uytkownika lokalu, aby kolejny lokator nie by naraony na skutki ewentualnych niefachowych napraw i przerbek dokonanych przez poprzednika. Poza budownictwem mieszkaniowym okres czasu midzy kolejnymi sprawdzeniami okresowymi moe wynosi 4 lata, natomiast powinien by krtszy w nastpujcych przypadkach: a) obiekty o zwikszonym zagroeniu poraeniem, poarem lub wybuchem, b) miejsca, w ktrych wystpuj instalacje zarwno niskiego, jak i wysokiego napicia, c) tereny budowy, d) instalacje bezpieczestwa, e) obiekty gromadzce publiczno (widowiskowe, gastronomiczne, handlowe, usugowe, komunikacyjne, edukacyjne, sportowe). 2

Ta ostatnia pozycja brzmi w tekcie angielskim communal facilities, co przetumaczono jako obiekty komunalne i bd si polscy elektrycy dziwi, dlaczego szczeglnie czsto naley sprawdza instalacje elektryczne wysypisk mieci, oczyszczalni ciekw i cmentarzy. Wtpliwoci interpretacyjne wyjania wersja francuska tekstu: tablissements recevant du public. Chodzi o obiekty gromadzce publiczno (niem. bauliche Anlagen fr Menschenansammlungen), zaliczane w polskich przepisach do wysokiej kategorii zagroenia ludzi ZL. Cytowane wyej postanowienia tekstu oryginalnego normy odnonie do zakresu i czstoci sprawdzania stanu technicznego instalacji elektrycznych nie koliduj z przepisami art. 62.1 polskiej ustawy Prawo budowlane. Norma wyjania ponadto, e sprawdzenia okresowe mog by zastpione nadzorem cigym przez stay wykwalifikowany personel albo monitoringiem cigym dokonywanym przez aparatur. To nowe strategie prowadzenia eksploatacji urzdze elektrycznych wdraane i rozwinite w Niemczech, a nastpnie w USA, pocztkowo w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Maj na celu zmniejszenie kosztw i zwikszenie bezpieczestwa, czyli dwa cele tylko pozornie sprzeczne. Nadzr cigy pozwala wyeliminowa kontrole okresowe oraz sprawozdawczo z nimi zwizan. Powinien odbywa si wedug zasad sformuowanych w ustpie 4.5 normy [8]. 2. Ogldziny, prby i pomiary W obecnym ujciu normy ogldziny s kontrol instalacji elektrycznej dokonywan za pomoc wszelkich zmysw (6.3.2), bez uycia aparatury, w szczeglnoci bez prbnikw i miernikw. Okrelenie za pomoc wszelkich zmysw oznacza, e kontrolujcy powinien wykorzystywa nie tylko wzrok, ale rwnie such (pozwalajcy wykry anormalny przydwik, szum, haas), powonienie (swd spalonej izolacji, nieszczelno instalacji), dotyk (anormalna temperatura). Waciw polsk nazw takiego badania jest ocena organoleptyczna, termin powszechnie uywany przy kontroli jakoci produktw spoywczych, ktry by moe brzmiaby zabawnie w odniesieniu do urzdze elektrycznych. Tym niemniej, korzystajc z norm, trzeba sobie zdawa spraw, e: pojcie ogldziny (w oryginale angielskim inspection) w dwch pierwszych edycjach normy [1, 2] oznaczao dokadnie ogldziny w rozumieniu sownikw jzyka polskiego (Obejrzenie czego przez kogo upowanionego. Ogldziny lekarskie. Ogldziny miejsca zbrodni. Dokona ogldzin zwok), pojcie ogldziny (w oryginale angielskim nadal inspection) w kolejnych edycjach normy, poczynajc od roku 2006 [3, 4, 5], oznacza badanie organoleptyczne, podczas gdy ogldziny sensu stricto w oryginale angielskim nazywaj si teraz visual inspection. Ogldziny wykonuje si przed prbami (za pomoc prbnikw, argonowo nazywanymi testerami) i pomiarami (za pomoc miernikw). Ogldziny przy sprawdzaniu odbiorczym powinny odpowiedzie na pytanie, czy poszczeglne skadniki instalacji zostay poprawnie dobrane w projekcie, a nastpnie prawidowo zainstalowane w czasie budowy instalacji, zgodnie z wymaganiami waciwych przepisw, norm oraz wytycznych producenta (C.61.2.2). Norma wylicza w 61.2.3 i w C.61.2.3 liczne szczegowe aspekty wymagajce sprawdzenia w ramach ogldzin, w tym sprawdzenie doboru przekroju przewodw i ich zabezpiecze nadprdowych, a wic szczegw zwizanych z oglnymi zasadami bezpieczestwa i niezawodnoci. Ogldziny obejmuj rwnie ocen prawidowoci zastosowanych rodkw ochrony przeciwporaeniowej, poprawnoci oznacze przewodw i ich pocze, obecnoci pocze ochronnych i wyrwnawczych oraz doboru przekroju ich przewodw, dostpnoci i poprawnoci rozmieszczenia elementw napdowych i sterowniczych, obecnoci napisw bd kodowanych symboli i barw informacyjnych oraz ostrzegawczych. Obejmuj rwnie sprawdzenie poprawnoci zastosowanych w instalacji rodkw ochrony przeciwpoarowej, w tym budowlanych rodkw ochrony przeciwpoarowej, majcych na celu zapobieganie rozprzestrzenianiu si pomienia (C.61.2.3 b). Nowa norma przykada ogromn wag do rzetelnego przeprowadzania ogldzin, czynnoci dotychczas w Polsce lekcewaonych. Niestety, Zacznik G, zawierajcy dug list szczegowych 3

czynnoci (strony 2934 normy) jakie naley przeprowadza w ramach ogldzin, jest najsabsz czci normy, rwnie jej wersji oryginalnej. Ogldziny tego formularza mog zdenerwowa najbardziej wyrozumiaych elektrykw: bdy tumaczenia zmieniajce sens oryginau, zdeformowana polska terminologia techniczna, pokraczna polszczyzna (patrz zaczona Errata). W oryginale powtarzaj si w rnych miejscach te same zwroty i uwagi, ale po polsku brzmi one rnie w rnych miejscach; wida tumacze mieli za krtk pami, nawet krtsz ni jedna stronica. Ju w oryginale s niejasnoci, spotyka si terminy spoza sownika IEV, czasem okrelenia argonowe; niekiedy wymienia si, jaki element instalacji naley sprawdzi nie precyzujc, na jaki aspekt doboru bd montau albo jego stanu naley zwrci uwag. W 61.3.1 norma wymienia dziesi prb oraz pomiarw, ktre naley przeprowadzi i zaleca je wykona w podanej kolejnoci, chyba e ktra z pozycji nie dotyczy instalacji poddawanej sprawdzaniu. Jeeli wynik ktrejkolwiek prby (pomiaru) jest negatywny, to t prb i kad prb poprzedzajc, na wynik ktrej wykryte uszkodzenie mogo wpyn, naley powtrzy po usuniciu przyczyny uszkodzenia. W dalszej czci artykuu zostan pominite te sprawdzenia, ktrych sposb wykonywania albo kryteria oceny wynikw nie zostay w normie zmienione i w dotychczasowej praktyce jej stosowania nie budz wtpliwoci. 3. Pomiar rezystancji izolacji instalacji elektrycznej Najnowsza edycja normy [4, 5] podwoia najmniejsz dopuszczaln warto rezystancji izolacji w instalacjach o napiciu znamionowym nieprzekraczajcym 500 V, w tym w obwodach o napiciu znamionowym bardzo niskim (ELV). Aktualne wymagania przedstawiono w tabl. 1. Norma [4, 5] ju na pocztku rozdziau 61.3.3 okrela, e Rezystancj izolacji naley zmierzy midzy przewodami czynnymi a przewodem ochronnym, przyczonym do ukadu uziemiajcego. Do tego pomiaru przewody czynne mona poczy razem. (61.3.3, 1. akapit). To powana zmiana w porwnaniu ze wszystkimi poprzednimi wydaniami normy. Pierwsze wydania normy [1, 2] wymagay pomiaru rezystancji izolacji midzy kad par przewodw czynnych oraz midzy kadym przewodem czynnym a ziemi. Norma z roku 2000 [2] dodawaa wyjanienie, i W praktyce pomiar ten mona wykona tylko w czasie montau instalacji przed przyczeniem odbiornikw. Obecn procedur zwarte przewody czynne ziemia nakazywaa jedynie w obwodach z urzdzeniami elektronicznymi. Dokument HD z roku 2003, przyjty w Polsce w roku 2006 [3], wymaga pomiaru rezystancji izolacji midzy kadym przewodem czynnym z osobna a przewodem ochronnym lub ziemi.
Tablica 1. Najmniejsza dopuszczalna warto rezystancji izolacji instalacji (Tablica 6.A w normach [4, 5]) Napicie znamionowe obwodu V SELV, PELV Nie wiksze ni 500 V, w tym FELV Wiksze ni 500 V Wymagane napicie pomiarowe DC V 250 500 1000 Wymagana rezystancja izolacji M 0,5 1,0 1,0

Dotychczasowe wymaganie pomiaru rezystancji izolacji midzy kad par przewodw czynnych oraz midzy kadym przewodem czynnym a ziemi na og nie byo respektowane, bo wymagao przesadnego nakadu pracy w porwnaniu z oczekiwanymi efektami. Uciliwe byo odczanie odbiornikw oraz odczanie przewodu neutralnego pozbawionego cznikw i zabezpiecze. Powszechna bya praktyka sporzdzania fikcyjnych protokow w celu pozorowania zgodnoci z norm i/lub w celu podwyszenia rachunku za pomiary. Liczba koniecznych pomiarw N w obwodzie o liczbie nieuziemionych przewodw n wynosia [16] przy procedurze wymaganej w poprzednich edycjach normy: 4

N =

(n + 1)! 2 (n 1)!

(1)

Wynik tego obliczenia wskazuje na konieczno wykonywania na og szeciu lub dziesiciu pomiarw (tabl. 2) zamiast jednego.
Tablica 2. Liczba pomiarw rezystancji izolacji w zalenoci od liczby przewodw obwodu elektrycznego Liczba nieuziemionych przewodw obwodu n Wymagana liczba pomiarw wedug norm z lat 1993/2000 2007/2008 2 3 1 3 6 1 4 10 1 5 15 1

W dodatku wynikiem pomiaru wcale nie jest warto rezystancji izolacji oczekiwana przez niedowiadczonego elektryka. Na przykad w przewodzie o trzech yach nieuziemionych mona si dopatrzy 6 czstkowych rezystancji izolacji (rys. 1a). Kto przycza megaomomierz do yy 1 i uziemionego przewodu ochronnego bd innej czci o potencjale ziemi, moe naiwnie sdzi, e mierzy czstkow rezystancj izolacji R1E. Nic bardziej bdnego! Mierzy on wypadkow rezystancj ukadu wszystkich szeciu czstkowych rezystancji izolacji (rys. 1b). I czyni to kadorazowo wykonujc sze pomiarw wymaganych przez poprzednie normy, tyle e sposb powizania tych szeciu rezystancji czstkowych za kadym razem jest inny i dlatego wynik pomiaru jest inny.
a) b)

1
L1 R 12 R 13 R12 R 23 R13

R1E R2E R 23 R3E PE

2
R1E R2E

3
R3E

Rys. 1. Czstkowe rezystancje izolacji przewodu o trzech yach nieuziemionych (n = 3): a) rzeczywisty ukad rezystancji czstkowych; b) ukad pocze rezystancji czstkowych przy pomiarze rezystancji izolacji doziemnej R1E yy 1

Nowa norma [4, 5] rezygnuje z oglnego nakazu mierzenia rezystancji izolacji midzy przewodami czynnymi, czyli izolacji, ktra nie stanowi izolacji podstawowej w ochronie przeciwporaeniowej. Rozwaajc konsekwencje tej zmiany wymaga trzeba pamita, e: wprawdzie zwarcia midzy przewodami czynnymi czciej ni zwarcia doziemne s zwarciami wielkoprdowymi bd przeradzaj si w zwarcia wielkoprdowe i s wyczane przez zabezpieczenia zwarciowe, obecne w kadym obwodzie, ale maooporowe zwarcia midzy przewodami czynnymi nie s wyczane przez zabezpieczenia zwarciowe ani przez zabezpieczenia rnicowoprdowe; mog by wyczane co najwyej przez zabezpieczenia przecieniowe, jeli one s, i to na pocztku obwodu, i jeli prd jest dostatecznie duy. Z tych powodw w miejscach niebezpiecznych pod wzgldem poarowym norma [4, 5] nakazuje jednak mierzy rezystancj izolacji rwnie midzy przewodami czynnymi (61.3.3 Uwaga 3). W wielu krajach tak zasad od dawna wprowadzaj przepisy prawa powszechnego. Najmniejsze dopuszczalne wartoci rezystancji izolacji (tabl. 1) dotycz pojedynczego obwodu instalacji elektrycznej: odbiorczego albo rozdzielczego. W obwodzie odbiorczym wymagania doty5

cz obwodu z odczonymi odbiornikami, a nie z odczonym osprztem, jak bdnie sugeruje polska wersja normy [5] w punkcie 61.3.3. Norma objania (C.61.3.3) najprostszy sposb postpowania, a mianowicie wykonanie przy zczu pomiaru rezystancji izolacji caej instalacji (wszystkich zwartych ze sob przewodw czynnych wzgldem ziemi). Gdyby wynik takiego pomiaru by mniejszy od wymaganego w tabl. 1, wtedy naleaoby instalacj dzieli na grupy obwodw, a gdyby i to nie pomogo na pojedyncze obwody. W nastpstwie kolejnych pomiarw akceptuje si cae grupy obwodw, dajce korzystny wynik, i poszukuje obwodu lub obwodw o niezadowalajcym stanie izolacji. Procedur podan w normie opisywa kto majcy przed oczyma niezbyt rozlege instalacje, np. w budynkach mieszkalnych. Nie sposb j wdroy w hali przemysowej bd w szpitalu. Pomiar rezystancji izolacji odbywa si po zamkniciu wszelkich cznikw w badanych obwodach i po wyczeniu instalacji spod napicia. Jeeli wtedy styczniki bd inne zabezpieczenia podnapiciowe odczaj cae obwody bd ich czci, to stan izolacji odczonych czci naley sprawdzi osobno. Jeeli badane obwody zawieraj urzdzenia, ktre mog znieksztaca wynik pomiaru bd ulec uszkodzeniu w zwykych warunkach pomiaru, np. ograniczniki przepi (61.3.3), to naley je odczy na czas pomiaru. Gdyby to byo praktycznie niewykonalne, to napicie pomiarowe wolno obniy do 250 V napicia staego o pomijalnym ttnieniu, nie obniajc wszake wymaganej wartoci rezystancji izolacji 1 M. Do odbiorczych i okresowych pomiarw rezystancji izolacji instalacj elektryczn mona przystosowa ju w trakcie jej projektowania. Jest to szczeglnie wane w obiektach, w ktrych czsto okresowej kontroli stanu technicznego powinna by zwikszona i w ktrych powinna by sprawdzana rwnie izolacja midzybiegunowa, np. w miejscach niebezpiecznych pod wzgldem poarowym. Naley wtedy preferowa ograniczniki przepi w wykonaniu wtykowym i zapewni atwe rozczanie przewodw neutralnych, na przykad za pomoc odcinaczy, czyli cznikw mechanizmowych przestawianych prostym narzdziem, np. wkrtakiem.
V
750

UM

500

Rys. 2. Przykadowa charakterystyka zewntrzna miernika rezystancji izolacji o nominalnym napiciu wyjciowym UN = 500 V (miernik o sile elektromotorycznej Uo = 750 V i rezystancji wewntrznej Rw = 250 k)

250

0 0 1 2 3

IM mA

Nie zmieniy si wymagania odnonie do miernikw rezystancji izolacji [9]. Miernik powinien mie napicie pomiarowe stae o pomijalnym ttnieniu; w stanie jaowym nie powinno ono przekracza 1,5UN, przy czym UN jest nominalnym napiciem wyjciowym odpowiadajcym wymaganemu napiciu pomiarowemu w tabl. 1. Zaleno rzeczywistego napicia pomiarowego UM w funkcji prdu pomiarowego IM obrazuje charakterystyka zewntrzna miernika, ktra w najprostszym przypadku ma posta jak na rys. 2. Prd nominalny IN powinien by rwny co najmniej 1 mA, a warto szczytowa prdu pomiarowego nie powinna przekracza 15 mA. Najwikszy dopuszczalny bd roboczy w oznaczonym zakresie pomiarowym wynosi 30%. Miernik nie powinien ulec uszkodzeniu, jeeli na zaciskach pomiarowych pojawi si przypadkowo, wskutek bdnych manipulacji, napicie zewntrzne stae lub przemienne o wartoci skutecznej dochodzcej do 120% najwyszego nominalnego napicia wyjciowego.

4. Sprawdzanie warunku samoczynnego wyczenia zasilania 4.1. Najwikszy dopuszczalny czas samoczynnego wyczenia zasilania Ochrona przeciwporaeniowa dodatkowa (ochrona przy uszkodzeniu) przez samoczynne wyczenie zasilania jest skuteczna, jeeli w razie uszkodzenia izolacji podstawowej (zwarcia L-PE) nastpuje samoczynne wyczenie zasilania w wymaganym czasie. Tablica 3 podaje najwikszy dopuszczalny czas samoczynnego wyczenia zasilania w sekundach w obwodach odbiorczych o prdzie obcienia nieprzekraczajcym 32 A w zalenoci od napicia wzgldem ziemi Uo. W innych obwodach odbiorczych oraz w obwodach rozdzielczych instalacji najwikszy dopuszczalny czas samoczynnego wyczenia zasilania wynosi 5 s w ukadach TN oraz 1 s w ukadach TT. Wikszy czas samoczynnego wyczenia zasilania mona dopuci w publicznych sieciach rozdzielczych i ich stacjach zasilajcych; w Polsce odpowiednie wymagania podaje norma N SEP-E001:2003 [10].
Tablica 3. Najwikszy dopuszczalny czas samoczynnego wyczenia zasilania w sekundach w obwodach odbiorczych o prdzie obcienia nieprzekraczajcym 32 A [6] Ukad TN TT
1

50 V < Uo 120 V AC 0,8 0,3 DC

1 1

120 V < Uo 230 V AC 0,4 0,2 DC 5 0,4

230 V < Uo 400 V AC 0,2 0,07 DC 0,4 0,2

Uo > 400 V AC 0,1 0,04 DC 0,1 0,1

) )

) Wyczenie moe by wymagane z innych powodw ni zagroenie poraeniem.

Wymagane w nowej normie [6] czasy samoczynnego wyczenia zasilania w ukadzie TN nie odbiegaj od dotychczas przyjmowanych. Nowoci jest, e wreszcie okrelono te czasy dla ukadu TT i e s one mniejsze ni w ukadzie TN, a przecie w ukadzie TT trudniej je dotrzyma. Dopuszczono zatem odstpstwo: wolno dla ukadu TT przyj wartoci czasu okrelone dla ukadu TN, jeeli samoczynnego wyczenia zasilania dokonuj zabezpieczenia nadprdowe, a w instalacji s wykonane poczenia wyrwnawcze gwne. W najbardziej rozpowszechnionym ukadzie TN do samoczynnego wyczenia zasilania mona uy zabezpieczenia nadprdowego (bezpiecznika lub wycznika nadprdowego) albo wycznika rnicowoprdowego. Podobnie w ukadzie TT, przy czym rzadkie s sytuacje, kiedy zabezpieczenie nadprdowe jest w stanie speni wymagania stawiane skutecznoci ochrony i zwykym urzdzeniem wyczajcym w ukadzie TT jest wycznik rnicowoprdowy. W ukadzie IT na og jest niepodane samoczynne wyczenie zasilania po jednomiejscowym uszkodzeniu izolacji doziemnej; poza wczeniej wymienionymi urzdzeniami zabezpieczajcymi mog by przydatne urzdzenia monitorujce stan izolacji doziemnej bd prd rnicowy oraz lokalizatory zwar doziemnych. Jeeli warunku samoczynnego wyczenia zasilania w wymaganym czasie nie da si speni, to zgodnie z 411.3.2.6 normy [6] naley wykona poczenia wyrwnawcze miejscowe ograniczajce dugotrwale wystpujce napicie dotykowe do wartoci dopuszczalnej, np. UL 50 V napicia przemiennego. To odstpstwo dotyczy zarwno ukadu TN, jak i ukadu TT, a take ukadu IT. W niektrych komentarzach [13] do nowej normy podkrela si, e dokadne okrelanie wartoci czasu wyczenia i wartoci napicia dotykowego w ukadzie TN nie jest konieczne, bo to napicie dotykowe z natury rzeczy jest na og znacznie mniejsze ni poowa napicia fazowego instalacji (0,5Uo).

4.2. Prd wyczajcy Prd wyczajcy Ia jest to najmniejszy prd wywoujcy zadziaanie, w wymaganym czasie (tabl. 3), urzdzenia zabezpieczajcego powodujcego samoczynne wyczenie zasilania. We wszelkich przypadkach wtpliwych mona posuy si charakterystyk czasowo-prdow urzdzenia zabezpieczajcego i dla wymaganego czasu wyczenia zasilania odczyta z niej (z linii najwikszych czasw wyczania) najmniejszy prd, ktry to wyczenie gwarantuje. Na co dzie nie jest to konieczne. Dla popularnych odmian bezpiecznikw normy przedmiotowe podaj pasma czasowoprdowe, w ktrych powinny si zmieci pasmowe charakterystyki czasowo-prdowe produkowanych wkadek. Dla potrzebnych czasw samoczynnego wyczenia zasilania (0,2 s, 0,4 s, 5 s) mona z nich wynotowa prd wyczajcy Ia (rys. 3) wkadek okrelonej klasy i prdu znamionowego, np. gG 50A, i bdzie on miarodajny dla tych wkadek niezalenie od producenta. Podczas sprawdzania odbiorczego bd okresowego instalacji kontroluje si, czy wkadki s nienaruszone i poprawnie zainstalowane, sprawdza ich klas oraz prd znamionowy i na tej podstawie wnioskuje si o wartoci prdu wyczajcego Ia. W sieciach rozdzielczych niskiego napicia norma N SEP-001:2003 [10] pozwala przyjmowa prd wyczajcy bezpiecznikw na poziomie zaledwie dwukrotnej wartoci prdu znamionowego (Ia = 2Inb), co oznacza czas samoczynnego wyczenia zasilania na poziomie nawet przekraczajcym 1 godzin. Nie jest to grone z punktu widzenia zagroenia poraeniem, bo warunkiem s poczenia wyrwnawcze gwne w zasilanych obiektach, ale jest ryzykowne z punktu widzenia zagroenia poarem, tym bardziej e w sieciach rozdzielczych (poza budynkami) nie s wymagane zabezpieczenia przecieniowe.
t

tp

tw
Rys. 3. Wyznaczanie prdu wyczajcego Ia wkadki topikowej dla wymaganego czasu wyczania 0,4 s z podanego w normie pasma czasowo-prdowego tp czas przedukowy, tw czas wyczania

0,4 s

Inb

Ia

Prd wyczajcy wycznikw nadprdowych jest rwny prdowi zadziaania wyzwalacza zwarciowego bezzwocznego. Tylko dla wycznikw nadprdowych instalacyjnych jest on okrelony wprost wynosi 5In, 10In i 20In odpowiednio dla wycznikw o charakterystyce typu B, C i D, przy czym In jest prdem znamionowym cigym wycznika. W przypadku wikszych wycznikw, sieciowych i stacyjnych, operuje si prdem nastawczym wyzwalacza lub przekanika zwarciowego bezzwocznego Ii (rys. 4), ktry jest wartoci redni rzeczywistego prdu zadziaania o pamie rozrzutu 20% wok prdu nastawczego Ii. Zatem prdem wyczajcym jest prd Ia = 1,2Ii. W przypadku wycznikw stacyjnych kategorii uytkowania B (zwocznych, wybiorczych) wolno przyj mniejszy prd zadziaania wyzwalacza zwarciowego zwocznego, jeeli czas wyczania wycznika uwzgldniajcy zwok wyzwalacza spenia podane w tabl. 3 wymagania odnonie do najwikszego dopuszczalnego czasu wyczania. Podobnie, jak w przypadku bezpiecznikw, prd wyczajcy Ia okrela si na podstawie samych ogldzin wycznika. 8

t
Ia = 1,2 Ii

Rys. 4. Charakterystyka czasowo-prdowa wycznika nadprdowego bezzwocznego

Ir prd nastawczy wyzwalacza przecieniowego, Ii prd nastawczy wyzwalacza zwarciowego, pasmo rozrzutu 20%, Ia prd wyczajcy wycznika nadprdowego
I

Ir

Ii

Prd wyczajcy wycznikw rnicowoprdowych bezzwocznych i krtkozwocznych (o wyzwalaniu typu AC) przez wiele ostatnich lat przyjmowano jako rwny znamionowemu prdowi rnicowemu zadziaania Ia = In (tabl. 4), nie zwracajc uwagi na najwikszy dopuszczalny czas wyczania przy tym prdzie (rys. 5), gwarantowany przez producenta zgodnie z norm: 0,3 s dla wycznika bezzwocznego i krtkozwocznego, 0,5 s przy In i 0,2 s przy 2In dla wycznika selektywnego (zwocznego). Jak wida, te wartoci mog w pewnych warunkach przekracza najwikszy dopuszczalny czas wyczenia zasilania okrelony przez norm (tabl. 3). W dodatku wyczniki o wyzwalaniu typu A oraz B mog mie zalenie od przebiegu prdu rnicowego prd wyczajcy znacznie wikszy ni znamionowy prd rnicowy zadziaania (tabl. 4).
Tablica 4. Prd wyczajcy Ia wycznikw rnicowoprdowych wedug dotychczasowych zasad Rodzaj wycznika Wyczniki bezzwoczne i krtkozwoczne o wyzwalaniu AC Wyczniki bezzwoczne i krtkozwoczne mrozoodporne Wyczniki wybiorcze (selektywne) o wyzwalaniu AC Wyczniki o wyzwalaniu A Wyczniki o wyzwalaniu B Prd wyczajcy Ia In 1,25In 2In 1,4In 2In

Nowa norma [6] stawia spraw jasno, nie czyni wyjtkw. Rwnie w przypadku wycznikw rnicowoprdowych naley sprawdza dopenienie warunku najwikszego dopuszczalnego czasu wyczenia zasilania. Kto ma z tym kopot, choby z braku charakterystyk, powinien szacunkowo przyjmowa prd wyczajcy z nadmiarem: Ia = 5In (411.4.4. Uwaga, 411.5.3 Uwaga 4, 411.6.4 Uwaga 4). Ta zmiana podejcia nie ma adnego praktycznego znaczenia w najbardziej rozpowszechnionym ukadzie TN, w ktrym prdy zwar L-PE s setki i tysice razy wiksze ni jakkolwiek okrelone prdy wyczajce wycznikw rnicowoprdowych. Warto przypomnie, e przed pojawieniem si w roku 1982 pierwszego dokumentu midzynarodowego IEC 364-4-41:1982 w normach i przepisach wielu krajw (m.in. w Niemczech i w Polsce) jako prd wyczajcy wycznikw rnicowoprdowych przyjmowano Ia = 1,2In. Zatem w roku 2005 Midzynarodowa Komisja Elektrotechniczna z rozmachem naprawiaa (IEC 6036441:2005) to, co wczeniej zepsua.

In = 30 mA ms

In = 300 mA

500 300 200 150 130

60 50 40

10 15 30 60 150 300 600 1500

I
mA

Rys. 5. Zestawienie pasmowych charakterystyk czasowo-prdowych dwch wycznikw rnicowoprdowych: bezzwocznego In = 30 mA i selektywnego In = 300 mA

Z podanej na wstpie definicji prdu wyczajcego Ia wynika, e jest on cile zwizany z gwarantowanym czasem samoczynnego wyczenia zasilania, ktry powinien spenia wymagania stawiane przez norm (tabl. 3). Std pytania, czy naley, czy warto, czy jest sens pomiarowo sprawdza czas wyczania urzdzenia dokonujcego samoczynnego wyczenia zasilania. Postulat sprawdzania czasu wyczania wkadek topikowych byby pomysem absurdalnym, bo jest to badanie niszczce. Nigdzie na wiecie przy sprawdzaniu stanu instalacji nie weryfikuje si drog pomiaru ani prdu wyczajcego, ani czasu wyczania wycznikw nadprdowych niskiego napicia. Wprawdzie takie pomiary sprawdzajce wykonuje si w przypadku zabezpiecze wsppracujcych z wycznikami wysokiego napicia, ale trzeba widzie rnic w stopniu zoonoci budowy wycznikw nisko- i wysokonapiciowych oraz wspdziaajcych z nimi zabezpiecze. Wrd wymienionych urzdze wyczajcych urzdzenia rnicowoprdowe wyrniaj si szczeglnie du zawodnoci [15]. Z tego powodu w ich przypadku i tylko w ich przypadku wymaga si sprawdzenia dziaania, czyli prby funkcjonalnoci. Na uytkownikach spoczywa powinno sprawdzania zdatnoci zabezpieczeniowej wycznika rnicowoprdowego przez okresowe nacinicie przycisku kontrolnego T, co jednak nie jest rwnoznaczne z potwierdzeniem prawidowej wartoci prdu wyczajcego. Takie potwierdzenie powinno nastpowa przy kadym sprawdzaniu odbiorczym i okresowym instalacji przez osob wykwalifikowan. Odbywa si to przez pomiar miernikiem rzeczywistego prdu rnicowego zadziaania albo przez sprawdzenie prbnikiem, e nie przekracza on przepisanej wartoci. Jest silna pokusa, przede wszystkim finansowa, aby wykonywa rwnie pomiar czasu wyczania wycznikw rnicowoprdowych. Tak zasad zapisano w czci oglnej normy [4, 5] w dwch zblionych sytuacjach: w przypadku stosowania w nowej instalacji wycznikw z odzysku oraz w przypadku rozbudowy lub przebudowy instalacji, jeeli wczeniej zainstalowane wyczniki rnicowoprdowe maj suy rwnie do wyczania obwodw, ktrych dotyczy rozbudowa lub przebudowa. Zasad pomiaru czasu wyczania odrzuciy (Zacznik ZA normatywny normy) w caoci bd w czci liczne kraje: Francja, Niemcy, Wochy, Polska (przy sprawdzaniu okresowym), Hiszpania. Zawsze prezentowaem stanowisko (http://www.edwardmusial.info/pliki/bad_rcd.pdf), e taki pomiar jest zbdny z nastpujcych powodw: 10

a) Czas wyczania jest to czas od chwili pobudzenia ukadu wyzwalajcego rnicowoprdowego do chwili przerwania uku we wszystkich biegunach wycznika. aden ze znanych miernikw nie mierzy czasu wyczania, bo pomiaru dokonuje w stanie bezprdowym torw gwnych. Zdaniem wytwrcy miernik mierzy jaki czas wyzwalania albo czas zadziaania, ale te pojcia nie s zdefiniowane i nie wiadomo, co znacz. b) Czas wyczania zaley od wartoci prdu rnicowego zadziaania wycznika (rys. 5). Zwyky miernik dokonuje pomiaru przy rzeczywistym prdzie rnicowym zadziaania wycznika (okoo 0,7In dla wycznika AC), kiedy czas wyczania jest duy i wykazuje szczeglnie duy rozrzut. Przy nowym podejciu normy [6] odnonie do czasu wyczenia zasilania rwnie przez wyczniki rnicowoprdowe taki pomiar nie jest miarodajny. W rezultacie obecny arkusz 6 normy [4, 5] zaleca pomiar czasu wyczania przy prdzie rnicowym 5In (C.61.3.6.1), jeli brak przesanek, by postpi inaczej i t warto prdu traktuje si jako prd wyczajcy Ia. c) Podstaw wymiarowania ochrony ma by prd wyczajcy Ia wycznika rnicowoprdowego zapewniajcy dotrzymanie wymaganego czasu wyczania (tabl. 3), zgodnie z charakterystyk t-I gwarantowan przez producenta zgodnie z norm (rys. 5). Z zasady dziaania wycznika wynika, e zwaszcza przy prdzie rnicowym znacznie wikszym ni znamionowy prd rnicowy zadziaania In wycznik albo otworzy si w czasie wyranie krtszym ni najwikszy dopuszczalny, albo nie otworzy si w ogle. Inaczej mwic, sprawdzenie rzeczywistego rnicowego prdu zadziaania spraw zaatwia. 4.3. Wymagania i zalecenia odnonie do pomiaru impedancji ptli zwarciowej w ukadzie TN Warunek samoczynnego wyczenia zasilania w ukadzie TN jest speniony, jeeli zwarcie bezoporowe dowolnego przewodu fazowego z przewodem ochronnym PE (PEN) wywouje przepyw prdu co najmniej rwnego prdowi wyczajcemu Ia poprzedzajcego urzdzenia wyczajcego, najbliszego w kierunku rda. Powinien by speniony nastpujcy warunek wicy prd wyczajcy Ia z napiciem fazowym instalacji Uo oraz impedancj ptli zwarciowej Zs:

Uo Ia Zs

(2)

Wymaganie to w zasadzie powinno by spenione przy zwarciach u koca obwodu, w punktach najbardziej odlegych od poprzedzajcego urzdzenia wyczajcego, np. w obwodach gniazd wtyczkowych na kocu przyczonego przewodu ruchomego. Nie wymaga si, aby byo spenione rwnie w razie zwarcia we wntrzu odbiornika, kiedy impedancj ptli zwarciowej zwiksza cz uzwojenia silnika albo rezystora sprztu grzejnego. Zatem zgodno z postanowieniami normy w zasadzie naley sprawdzi (61.3.6.1 a) wykonujc pomiar impedancji ptli zwarciowej pozwalajcy oceni jedyn niewiadom we wzorze (2). Norma objania dwie przykadowe metody pomiaru impedancji ptli (patrz niej). Jednakowo pomiar ten norma pozwala (61.3.6.1a) zastpi sprawdzeniem dugoci, przekroju i cigoci przewodw ochronnych, jeeli s dostpne obliczenia impedancji ptli zwarciowej potwierdzajce spenienie warunku samoczynnego wyczenia zasilania. Pomiar impedancji ptli zwarciowej w ukadzie TN nie jest konieczny, jeli urzdzeniem wyczajcym jest urzdzenie rnicowoprdowe o znamionowym prdzie rnicowym zadziaania In 500 mA. Prd wyczajcy Ia jest wtedy tak may, a najwiksza dopuszczalna impedancja ptli zwarciowej Zs tak dua, e warunki skutecznoci ochrony z natury rzeczy s spenione, jeli tylko jest zachowana cigo pocze ochronnych. Sprawdzanie moe si wtedy ograniczy do kontroli cigoci i poprawnoci pocze przewodw ochronnych. Jeeli w jakikolwiek sposb warunek samoczynnego wyczenia zasilania zosta sprawdzony tu za urzdzeniem rnicowoprdowym, to skuteczno ochrony w miejscach pooonych bliej odbiornikw wolno wykaza poprzez sam kontrol cigoci przewodw ochronnych (61.3.6.1a). Jeli warunki skutecznoci samoczynnego wyczenia zasilania nie s spenione (a nie: s niewystarczajce, jak bdnie napisano w tekcie polskim 61.3.6.3), to sprawdza si skuteczno 11

pocze wyrwnawczych dodatkowych. Inaczej mwic jeeli nie dochodzi do samoczynnego wyczenia zasilania w wymaganym czasie, to utrzymujce si napicia dotykowe nie powinny przekracza wartoci dopuszczalnej dugotrwale i to wystarczy potwierdzi, by pozytywnie oceni stan ochrony. W zaczniku C (informacyjnym!) norma [4, 5] objania, jak mona uwzgldni fakt, e przewody w warunkach rzeczywistego zwarcia nagrzewaj si dodatkowo wskutek przepywu prdu zwarciowego i maj wiksz rezystancj ni podczas pomiaru impedancji ptli maym prdem. Zjawisko to zachodzi przy zwarciach wielkoprdowych: zwarciach L-PE w ukadzie TN oraz dwumiejscowych zwarciach poprzez przewody PE w ukadzie IT. Mianowicie przy pomiarze impedancji ptli zwarciowej metod maoprdow norma zaleca uwzgldni zwikszenie rezystancji przewodw wskutek ich nagrzania (62.1.2 Uwaga 2, C.61.3.6.2) w taki sposb, by zamiast wymagania skutecznoci ochrony wynikajcego z najprostszego rozumowania:
Zs Uo Ia
2 Uo 3 Ia

lub

Ia

Uo Zs

(3)

przyjmowa formu nastpujc:

Zs

lub

Ia

2 Uo 3 Zs

(4)

Oznaczaoby to wymaganie zwikszenia a o 50% prdu zwarciowego pobudzajcego zabezpieczenie nadprdowe dokonujce samoczynnego wyczenia zasilania. W aden sposb nie da si uzasadni potrzeby takiego zaostrzenia wymaga wzrostem temperatury przewodw. Podobny postulat pojawi si ju wiele lat temu w niemieckich komentarzach i by tumaczony dwoma powodami: wzrostem temperatury przewodw (+ 20%) oraz najwikszym dopuszczalnym bdem pomiaru ( 30%) miernikw impedancji ptli. Mona go te tumaczy wprowadzeniem wspczynnika czuoci zabezpieczenia (kc = 1,5) do wzorw (3). Autorzy normy maj wiadomo, e postawione wymaganie jest przesadne, ale pozwala z duym marginesem bezpieczestwa i atwo potwierdzi skuteczno ochrony w tych miejscach, gdzie jest ona zapewniona ze znacznym nadmiarem. W innych przypadkach zalecaj w ptli zwarciowej wyrni czci, w ktrych wzrost temperatury przewodw przy zwarciu jest bardzo rny (sie poprzedzajca do zcza, kolejne linie rozdzielcze, linia odbiorcza) i osobno ocenia nagrzanie kolejnych linii rozdzielczych i linii odbiorczej w oparciu o cak Joulea wyczania zastosowanych zabezpiecze nadprdowych. To zwodnicza porada, bo przewody zabezpieczone bezpiecznikami nagrzewaj si najsilniej przy maoprdowych zwarciach oporowych, a nie przy duym prdzie zwarciowym, kiedy wskanikiem miarodajnym jest caka Joulea. Wystarczyoby uwzgldnia nagrzanie przewodw tylko w obwodzie, w ktrym rozpatruje si zwarcie L-PE (L-PEN). Obwody poprzedzajce maj przewody o (znacznie) wikszym przekroju i ten sam prd zwarciowy nagrzewa je w stopniu znacznie mniejszym. Wystarczy zwikszy o 20% rezystancj przewodw obwodu, u koca ktrego dokonuje si pomiaru impedancji ptli zwarciowej. Oczywicie omawiana okoliczno jest bez znaczenia, jeeli urzdzeniem wyczajcym jest urzdzenie rnicowoprdowe. 4.4. Pomiar impedancji ptli zwarciowej metod sztucznego zwarcia Wikszo miernikw impedancji ptli zwarciowej Zs wykorzystuje zasad sztucznego zwarcia z prdem probierczym Io ograniczonym przez impedancj Zo (rys. 6), nakadajcym si w przewodzie fazowym na prd roboczy wynikajcy z obcienia sieci. Na impedancji ptli Zs prd probierczy wywouje dodatkow strat napicia Io Zs, ktr utosamia si z rnic wskaza woltomierza (E U1) przed i po zamkniciu cznika K2. Wobec tego domniemywa si, e poszukiwana impedancja ptli jest rwna 12

Zs

E U1 Io

(5)

Przed przystpieniem do pomiaru sprawdza si, przez nacinicie przycisku K1, czy jest zachowana cigo pocze ochronnych. Dua rnica napi (E U1) przed i po naciniciu tego przycisku wiadczy o naruszeniu cigoci pocze ochronnych i sygnalizuje, e kontynuowanie pomiaru (przez zamknicie cznika K2) stwarza zagroenie poraeniem.
L1 L2 L3 N PE

Ia
Rys. 6. Zasada pomiaru impedancji ptli zwarcia L-PE w ukadzie TN
K1 K2 A V Rk

Rk rezystor o duej rezystancji ( 10 k) do wstpnej kontroli cigoci ptli, Zo impedor o staej impedancji i nastawianym argumencie (stosunku R/X)

Zo

Praktyczne realizacje tej zasady rni si one przede wszystkim: wartoci prdu pomiarowego Io z tego punktu widzenia wyrnia si mierniki maoprdowe (Io < 1 A), rednioprdowe (1 A Io < 30 A) i wielkoprdowe (Io > 30 A, nawet > 100 A), rodzajem prdu pomiarowego prd stay wyprostowany jednopowkowo, prd przemienny, czasem przepywu prdu pomiarowego jeden pokres, jeden okres, kilka okresw, duej, rodzajem impedora obcieniowego zwarcie tylko przez rezystor, zwarcie dwukrotne przez rezystor i przez reaktor, zwarcie przez impedor o okrelonym argumencie, zwarcie przez impedor o staej impedancji i nastawianym argumencie. Zesp waciwoci wyrnionych czcionk bold kwalifikuje miernik do pomiarw w sytuacjach najbardziej kopotliwych, w pobliu stacji zasilajcych: maa impedancja ptli o charakterze indukcyjnym. 4.5. Pomiar impedancji ptli zwarcia doziemnego metod cgow Najnowsza edycja normy [4, 5] wskazuje metod cgow jako przykadow, dopuszczaln metod pomiaru impedancji ptli zwarcia doziemnego (metoda B3 w zaczniku B informacyjnym). Mimo rysunku, na ktrym wyranie wida cgi, w polskim tekcie jest mowa o pomiarze rezystancji ptli uziemienia z uyciem zaciskw prdowych. W zamknitej ptli prdowej obejmujcej co najmniej dwa uziomy (rys. 7) cgowy transformator napiciowy (generator), obejmujcy przewd uziemiajcy, indukuje niedue napicie o okrelonej czstotliwoci, np. 32 V, 1367 Hz. Ze wzgldu na czuo i dokadno pomiaru wybiera si czstotliwo raczej wysok, ale nie bdc cakowit wielokrotnoci czstotliwoci sieciowej. Czstotliwo nie powinna jednak by zbyt wysoka, by nie eksponowa reaktancji ptli. Z kolei cgowy przekadnik prdowy indukcyjny (odbiornik) mierzy pyncy w ptli prd o czstotliwoci pomiarowej. Dla uniknicia zakce jedne i drugie cgi powinny by oddalone od siebie co najmniej o kilkanacie centymetrw. 13

Iloraz napicia i prdu miernik wskazuje jako impedancj ptli (RE +R na rys. 7). Jeeli droga powrotna prdu pomiarowego zamyka si przez wiele rwnolegle poczonych uziomw o wypadkowej rezystancji uziemienia pomijalnie maej (R << RE) w porwnaniu z rezystancj uziemienia uziomu (RE), przez ktry przepywa cakowity prd pomiarowy, to wynik pomiaru mona utosamia z rezystancj uziemienia uziomu (RE), przez ktry przepywa sumaryczny prd pomiarowy.

U I I

RE

Rys. 7. Pomiar impedancji ptli zwarcia doziemnego metod cgow

Zatem metoda cgowa pomiaru impedancji ptli zwarcia doziemnego moe rwnie suy do pomiaru rezystancji uziemienia okrelonego uziomu, jeeli ta rezystancja jest dominujcym skadnikiem impedancji utworzonej ptli zwarcia doziemnego. Dla celw pomiaru nie trzeba odcza badanego uziomu ani wykonywa uziomw pomocniczych (sond pomiarowych). Pomiar jest moliwy w ukadzie TN, w ktrym badany uziom jest poczony z wielokrotnie uziemionym przewodem PE (PEN), wychodzcym z punktu neutralnego ukadu. W ukadzie TT podobne poczenie naleaoby stworzy na czas pomiaru. Metoda ma zastosowanie do wszelkich ukadw uziomowych, w tym odgromowych, a nie tylko do uziemie dla celw ochrony przeciwporaeniowej. Nie wszystkie dostpne na rynku mierniki cgowe speniaj wymagania stawiane pomiarom ochronnym [9], bo na przykad maj za duy zakres pomiarowy i/lub za ma dokadno. Ponadto nie zawsze producent precyzyjnie okrela, na jak warto charakteryzujc przebieg prdu zmiennego miernik reaguje, a ta informacja bywa potrzebna. 4.6. Pomiar rezystancji uziemienia przewodu ochronnego w ukadzie TT Ocena skutecznoci ochrony przez samoczynne wyczenie zasilania w ukadzie TT wymaga okrelenia rezystancji uziemienia RA przewodu ochronnego i przyczonych do czci przewodzcych dostpnych. Poza usytuowaniem w tekcie normy (obecnie Zacznik B, Metoda B1) nic si nie zmienio. Pozosta infantylny opis procedury pomiarowej, na szczcie traktowanej jako przykad postpowania. Pozosta bdny polski tytu: Pomiar rezystancji uziomu zamiast Pomiar rezystancji uziemienia. Uziomem na og jest prt albo tama; rezystancj takiego uziomu mierzy si midzy kocami prta lub tamy za pomoc mostka Thomsona lub innego ukadu do pomiaru maych rezystancji. A rezystancja uziemienia to zupenie co innego. W miejskim albo przemysowym terenie bogato uzbrojonym trudno o zlokalizowanie strefy potencjau zerowego i nie sposb poprawnie zmierzy rezystancj uziemienia. W takich przypadkach norma zaleca (61.3.6.2) pomiar impedancji ptli zwarcia doziemnego dowoln uznan metod zwracajc uwag, i wynik pomiaru bdzie wtedy obarczony bdem dodatnim, a cilej obejmie dodatkowo, a niepotrzebnie rezystancj uziemienia punktu neutralnego sieci oraz rezystancj (impedancj) przewodw caej mierzonej ptli. 14

TT
N

RB

RA

Rys. 8. Klasyczny pomiar rezystancji ptli zwarciowej w ukadzie TT

4.7. Pomiar impedancji ptli zwarciowej w ukadzie TT Nowa wersja normy IEC 60364-4-41 [6] warunek skutecznoci ochrony dodatkowej w ukadzie TT, w ktrym samoczynnego wyczenia zasilania dokonuj zabezpieczenia nadprdowe, formuuje identycznie jak dla ukadu TN:

Zs

Uo Ia

(6)

Obwd prdu zwarcia jednofazowego zamyka si przez ziemi, impedancja ptli Zs obejmuje rezystancj uziemienia przewodu ochronnego i rezystancj uziemienia roboczego ukadu. Impedancja ptli Zs jest stosunkowo dua (co najmniej kilka omw) i ma charakter rezystancyjny. Oba czynniki sprawiaj, e jej pomiar jest atwy, moe by dokonywany pierwszym lepszym, byle rzetelnym, miernikiem rezystancji ptli zwarciowej (rys. 8), rwnie metod cgow. 4.8. Prba cigoci przewodw Norma dopuszcza w wielu sytuacjach zastpowa pomiar impedancji ptli zwarciowej bd pomiar rezystancji uziemienia prb cigoci przewodw ochronnych i wyrwnawczych. Bywa te zalecana prba cigoci przewodw czynnych w przypadku piercieniowych obwodw odbiorczych. Czasem wystarcza potwierdzenie prbnikiem cigoci przewodw ochronnych i ich pocze. Bywaj jednak sytuacje, kiedy naley dokona pomiaru rezystancji przewodw ochronnych. Taki pomiar powinien odbywa si przyrzdem speniajcym wymagania normy PN-EN 61557-4:2007 [9] przy napiciu pomiarowym staym lub przemiennym o wartoci w stanie jaowym 424 V i przy prdzie co najmniej 0,2 A. W razie wykorzystania napicia staego przyrzd powinien umoliwia zmian biegunowoci napicia zasilania, aby wyeliminowa ewentualny wpyw napicia polaryzacji naturalnych mikroogniw w poczeniach przewodw badanego odcinka. Najwikszy dopuszczalny bd roboczy ( 30%) nie powinien by przekroczony w zakresie pomiarowym od 0,2 do 2 . Wiele zwykych multimetrw, pochopnie wykorzystywanych do takiego pomiaru, ma za may prd wyjciowy i za duy bd w podanym zakresie (0,22 ), wobec czego nie nadaje si do takiego pomiaru. 5. Sprawdzanie spadku napicia Norma [4, 5] wyjania, e kiedy wymaga si sprawdzenia warunku dopuszczalnego spadku napicia wedug Rozdziau 525 normy [7], wtedy mona go okreli poprzez pomiar impedancji obwodu albo korzystajc z diagramu odpowiedniego do wyznaczenia wartoci spadku napicia zamieszczonego w zaczniku D (informacyjnym). Ot w braku waciwszych przesanek Rozdzia 525 normy [7] zaleca przyjmowa najwikszy dopuszczalny spadek napicia od zcza instalacji do zaciskw odbiornikw jako rwny 4%. Dla takiej sytuacji Zacznik D podaje diagram pozwalajcy sprawdzi, czy ta warto nie jest 15

przekroczona. Ten diagram odpowiedni zapewne dlatego tak si nazywa, e jest zupenie nieodpowiedni, bo zosta sporzdzony przy zaoeniu jednakowego przekroju przewodw od zcza do zaciskw odbiornika. Okazuje si, e nie tylko w Polsce normalizatorzy zwizani z norm 60364 maj horyzonty mylowe ograniczone do instalacji we wasnym mieszkaniu, ale norm tworz dla wszelkich budynkw, rwnie wielkoprzemysowych. Wspomniana warto dopuszczalnego spadku napicia 4% jest zaokrglon wartoci sumy dwch czstkowych dopuszczalnych spadkw napicia przyjmowanych w Niemczech: 0,5% od zcza do urzdzenia pomiaru rozliczeniowego, wedug TAB 2000 [12] 3% od urzdzenia pomiaru rozliczeniowego do zaciskw odbiornikw, wedug DIN 18015-1 [11]. Niedawny, z marca 2009 roku, niemiecki komentarz [14] do tej procedury sprawdzania spadku napicia dowodzi, e niewiele s warte podane w normie porady (61.3.11), aby spadek napicia wyznacza poprzez pomiar impedancji obwodu albo wedug wykresu podanego w zaczniku D. 6. Kwalifikacje Norma okrela, e sprawdzania stanu instalacji zarwno odbiorczego, jak i okresowego powinny dokonywa osoby wykwalifikowane i kompetentne w zakresie sprawdzania (61.1.6, 62.1.6), speniajce wymagania waciwych krajowych przepisw. Aktualne polskie prawo dopuszcza przyznawanie tzw. wiadectw kwalifikacyjnych D i E, dajcych okrelone uprawnienia do sprawdzania stanu instalacji, rwnie osobom bez adnego wyksztacenia zawodowego. Stoi to w jaskrawej sprzecznoci z postanowieniami normy i ze zdrowym rozsdkiem, bo nawet ignorantom pozwala przyznawa uprawnienia zblione do uprawnie rzeczoznawcy. Prby zmiany tego skandalicznego stanu prawnego napotykaj opr tpych urzdnikw i sklerotycznych dziaaczy stowarzyszeniowych dbajcych o przychody z egzaminw, a nie o interes publiczny. W dodatku komisje egzaminacyjne przy konkurencyjnych podmiotach przecigaj si w obnianiu wymaga, aby przycign jak najwicej zdajcych. To praktyki demoralizujce i w najwyszym stopniu szkodliwe, to demonstracja pogardy dla rzetelnych kompetencji i nieodpowiedzialna akceptacja zwikszonego ryzyka wypadkw natury elektrycznej. Niczego w Polsce nie potrzeba odkrywa, do nikd prowadz kolejne gldzenia w komisjach uprawnie zawodowych bd komisjach szkoleniowych i ich pokrtne elaboraty. Wystarczy przeledzi zasady prowadzenia kontroli stanu technicznego instalacji i uzyskiwania uprawnie do ich wykonywania w starych krajach Unii i skopiowa je. 7. Wnioski Nowelizacja arkuszy 41 oraz 6 normy PN-HD 60364 wprowadza wiele istotnych zmian w dotychczasowej praktyce projektowania oraz sprawdzania instalacji elektrycznych w obiektach budowlanych. Wprowadzono pewien ad w zasadach wymiarowania ochrony (najwiksze dopuszczalne czasy samoczynnego wyczenia zasilania) oraz sprawdzania stanu technicznego instalacji: wyeksponowanie ogldzin, uproszczenie procedur pomiarowych i rezygnacja z nich w licznych sytuacjach. Upynie sporo czasu do chwili, kiedy instalacje projektowane wedug nowych zasad doczekaj si sprawdzania odbiorczego, a zwaszcza sprawdze okresowych. Nie ma jednak adnych przeszkd, aby nowe zasady i procedury wprowadzane przez arkusz 6 [4, 5] stosowa przy sprawdzaniu rwnie dawniej wykonanych instalacji, pamitajc w uzasadnionych sytuacjach o zasadzie ochrony zastanej (62.1.2, UWAGA 1). Kolejne wiksze zamieszanie moe nastpi, kiedy w Warszawie uda si przetumaczy na jzyk niby-polski arkusze 41 i 54. Tekst artykuu cznie z zaczon errat dowodzi, e polska wersja normy PN-HD 603646:2008 zostaa przygotowana niechlujnie, jest wyrazem nieodpowiedzialnoci autorw i ich pogardy wobec uytkownikw dokumentw normalizacyjnych. Przygotowa j 30-osobowy Komitet Techniczny nr 55 do spraw Instalacji Elektrycznych i Ochrony Odgromowej Obiektw Budowlanych, kierowany przez prof. dra hab. in. Zdobysawa Flisowskiego, ex definitione skupiajcy naj16

wyszej klasy specjalistw w tej dziedzinie w Polsce. W skad komitetu wchodzi kilku profesorw oraz kilku doktorw. Wchodzi te kilku dawnych pracownikw niesawnej pamici COBR Elektromonta, ktrzy po dzi dzie skwapliwie graj rol zbiorowej Renaty Beger polskiej elektryki stosowanej. Tene Komitet Techniczny nr 55 podobnie spartaczy wiele norm, o czym szczegowo pisaem, zaczajc wykazy racych bdw. Na przykad w INPE nr 48 z roku 2002 [17] pisaem o powanych bdach w normach PN-IEC 60364-5-54:1999 (Uziemienia i przewody ochronne) oraz PN-IEC 60364-5-523:2001 (Obcialno prdowa dugotrwaa przewodw). Te bdy nigdy nie zostay skorygowane, KT 55 nigdy si do nich nie przyzna. Jak wida, pobaliwo ze strony kierownictwa PKN rozzuchwala. By moe prezesom PKN i Radzie Normalizacyjnej trudno poj, e profesor zwyczajny moe by zwyczajnym partaczem. Zapewniam, e w Polsce to moliwe i nie jest to aden ewenement. Dowody s na stole. Jeli zajdzie potrzeba, to bd na stole sdziowskim. Do parodiowania normalizacji! Do sabotau intelektualnego i gospodarczego przy udziale prawdziwych albo rzekomych luminarzy nauki! Literatura
1. PN-93/E-05009/61 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Sprawdzanie. Sprawdzanie odbiorcze. 2. PN-IEC 60364-6-61:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Sprawdzanie. Sprawdzanie odbiorcze. 3. PN-HD 384.6.61 S2:2006 (U) Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Cz 6-61: Sprawdzanie Sprawdzanie odbiorcze. 4. PN-HD 60364-6:2007 (U) Instalacje elektryczne niskiego napicia Cz 6: Sprawdzanie. 5. PN-HD 60364-6:2008 Instalacje elektryczne niskiego napicia Cz 6: Sprawdzanie. 6. PN-HD 60364-4-41:2007 (U) Instalacje elektryczne niskiego napicia Cz 4-41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczestwa Ochrona przeciwporaeniowa. 7. PN-IEC 60364-5-52:2002 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobr i monta wyposaenia elektrycznego. Oprzewodowanie. 8. PN-EN 60079-17:2008 (U) Atmosfery wybuchowe Cz 17: Kontrola i konserwacja instalacji elektrycznych. 9. PN-EN 61557- : Bezpieczestwo elektryczne w niskonapiciowych sieciach elektroenergetycznych o napiciach przemiennych do 1 kV i staych do 1,5 kV. Urzdzenia przeznaczone do sprawdzania, pomiarw lub monitorowania rodkw ochronnych. Norma wieloarkuszowa. 10. N SEP-E-001:2003 Sieci elektroenergetyczne niskiego napicia. Ochrona przeciwporaeniowa. 11. DIN 18015-1:2007-09 Elektrische Anlagen in Wohngebuden Teil 1: Planungsgrundlagen. 12. Technische Anschlubedingungen fr den Anschlu an das Niedespannungsnetz. TAB 2000. 13. Baade W., Bonhagen S.: Prfung elektrischer Anlagen nach DIN VDE 0100-600. Elektropraktiker, 2008, nr 9, s. 802-805. 14. Hrmann W.: Prfung des Spannungsfalls. Elektropraktiker, 2009, nr 3, s. 193-196. 15. Musia E., Czapp S.: Wyczniki ochronne rnicowoprdowe. Niezawodno. Miesicznik SEP INPE Informacje o normach i przepisach elektrycznych, 2008, nr 110-111, s. 3-40 (www.edwardmusial.info/pliki/rcd_03.pdf). 16. Musia E., Roskosz R.: Wyznaczanie prdu upywowego przez pomiar czstkowych rezystancji izolacji w wielobiegunowych obwodach instalacji. W: [Materiay Konferencyjne] XII Midzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna Bezpieczestwo elektryczne, Wrocaw, 1999. Inst. Energoelekt. Polit. Wroc., SEP Oddz. Wrocaw. 1999, t. I, s. 415-423. 17. Musia E.: Najwyszy czas zaprzesta parodiowania normalizacji. Miesicznik SEP INPE Informacje o normach i przepisach elektrycznych, 2002, nr 48 s. 96-110. 18. Pisarek W.: Sownik jzyka niby-polskiego czyli bdy jzykowe w prasie. Wydawnictwo: Zakad Narodowy im. Ossoliskich, Wrocaw, 1978.

17

Zacznik

Errata do polskiej wersji tekstu normy PN-HD 60364-6:2008 Instalacje elektryczne niskiego napicia. Cz 6: Sprawdzanie

Miejsce
s. 2 wiersz 17 od gry s. 2 wiersz 19 od gry s. 5 wiersz 6-8 od gry s. 6 61.1.2 s. 6, 61.2.2 s. 6 s. 21 s. 7 61.2.3 s. 7 61.2.3 s. 7 61.2.3 s. 7 61.3.1, 1. akapit s. 8, (cd. 61.3.1) 1. akapit s. 8 61.3.3 1. akapit 61.2.3 C.61.2.3

Jest
informacja dotyczca pomiaru impedancji ptli zwarciowej z zaciskami prdowymi; zalecenia dla stosowanego ponownie wyposaenia elektrycznego; Sprawdzanie odbiorcze ma miejsce po wykonaniu nowej instalacji lub po zakoczeniu uzupenie lub zmian instalacji istniejcych. 61.1.2 Osobie dokonujcej sprawdzania odbiorczego naley udostpni informacje o wymaganiach 514.5 z Czci 5-51 i inne zostao dobrane prawidowo oraz zainstalowane zgodnie z HD 60364 b) wystpowanie przegrd ogniowych

Powinno by
informacja dotyczca pomiaru impedancji ptli zwarcia doziemnego metod cgow; zalecenia dla wyposaenia elektrycznego z odzysku; Sprawdzanie odbiorcze odbywa si po wykonaniu nowej instalacji oraz po rozbudowie lub przebudowie istniejcej instalacji. 61.1.2 Osobie dokonujcej sprawdzania odbiorczego naley udostpni informacje wymagane w 514.5 z Czci 5-51 i inne zostao prawidowo dobrane i zainstalowane zgodnie z HD 60364 b) obecno przegrd ognioodpornych

d) dobr i nastawienie urzdze zabezpieczaj- d) dobr i nastawienie urzdze zabezpieczajcych i sygnalizacyjnych cych i monitorujcych j) oznaczenie obwodw, urzdze zabezpiecza- j) oznaczenie obwodw, zabezpiecze nadprjcych przed prdem przeteniowym dowych l) wystpowanie i cigo przewodw ochron- l) obecno i poprawno pocze przewonych dw ochronnych pod warunkiem e dadz one nie gorsze wyniki. prb t i prb poprzedzajc, jeeli wykryte uszkodzenie moe mie wpyw na ich wynik, naley powtrzy Rezystancj izolacji naley zmierzy pomidzy przewodami czynnymi a przewodem ochronnym, przyczonym do ukadu uziemiajcego. Do tego pomiaru przewody czynne mona poczy razem. Rezystancja izolacji mierzona przy napiciu pomiarowym o wartociach podanych w Tablicy 6A jest zadowalajca, jeeli jej warto dla kadego obwodu z odczonym osprztem jest nie mniejsza ni odpowiednia warto podana w Tablicy 6A. Jeeli istnieje prawdopodobiestwo, e ograniczniki przepi (SPD) lub inne urzdzenia mog mie wpyw na prb sprawdzajc lub mog si uszkodzi, takie urzdzenia naley odczy przed wykonaniem pomiaru rezystancji izolacji. pod warunkiem e dadz one wyniki co najmniej rwnie miarodajne. prb t i kad prb poprzedzajc, na wynik ktrej wykryte uszkodzenie mogo wpyn, naley powtrzy Rezystancj izolacji naley mierzy pomidzy przewodami czynnymi a uziemionym przewodem ochronnym. Do tego pomiaru przewody czynne mona zewrze. Rezystancja izolacji jest zadowalajca, jeeli jej warto, mierzona przy napiciu pomiarowym wedug Tablicy 6A w kadym obwodzie z odczonymi odbiornikami, jest nie mniejsza ni odpowiednia warto podana w Tablicy 6A. Jeeli ograniczniki przepi (SPD) lub inne urzdzenia mog wpywa na wynik pomiaru albo ulec uszkodzeniu, to przed pomiarem rezystancji izolacji naley je odczy.

s. 8 61.3.3 2. akapit

s. 8 61.3.3 4. akapit

18

s. 9 61.3.4 2. akapit

Warto rezystancji uzyskana wg 61.3.4.1, 61.3.4.2 i 61.3.4.3 powinna by co najmniej taka, jak w Tablicy 6A dla obwodu o najwyszym napiciu. W przypadku separacji elektrycznej z odbiornikami zainstalowanymi w wicej ni jednym obwodzie sprawdzenie powinno by wykonane za pomoc pomiarw lub metod obliczeniow dla przypadku dwch przypadkowych uszkodze o pomijalnej impedancji midzy rnymi przewodami czynnymi, a take midzy przewodem ochronnym pocze wyrwnawczych lub czciami przewodzcymi dostpnymi przyczonymi do niego; co najmniej jeden z uszkodzonych obwodw powinien by odczony. Jeeli do ochrony przeciwpoarowej s stosowane rwnie urzdzenia RCD, sprawdzanie warunkw ochrony za pomoc samoczynnego wyczania zasilania moe by rozwaane w aspekcie postanowie Czci 4-42. 2) sprawdzenie charakterystyk i/lub

Warto rezystancji wskazana wg 61.3.4.1, 61.3.4.2 i 61.3.4.3 powinna by co najmniej taka, jak w Tablicy 6A dla obwodu o najwyszym z wystpujcych napi. Jeeli separacja elektryczna obejmuje wicej ni jeden odbiornik, to za pomoc pomiaru lub oblicze naley sprawdzi, czy w przypadku dwch jednoczesnych zwar o pomijalnej impedancji rnych przewodw czynnych z przewodem wyrwnawczym albo poczon z nim czci przewodzc dostpn, co najmniej jeden z obwodw dotknitych zwarciem zostanie wyczony.

s. 9 61.3.4.3 2. akapit

s. 9 61.3.6 UWAGA

Jeeli urzdzenia RCD s stosowane rwnie do ochrony przed poarem, to sprawdzanie warunkw ochrony za pomoc samoczynnego wyczenia zasilania mona uwaa za sprawdzanie postanowie Czci 4-42. 2) sprawdzenie danych znamionowych i/lub

s. 10 TN, pkt 2) s. 10 TN, pkt 2) s. 11 TT, pkt 2) s. 10 TT, pkt 1) s. 11 IT

ponownie uytych urzdze RCD; urzdze RCD z odzysku; rozbudowy lub zmiany istniejcej instalacji, rozbudowy lub przebudowy instalacji, jeeli w ktrej istniejce urzdzenia RCD maj by istniejce urzdzenia RCD maj suy rwuyte rwnie do wyczania obwodw w tej nie do wyczania obwodw, ktrych dotyrozbudowanej lub zmienionej instalacji. czy rozbudowa lub przebudowa. UWAGA Jeeli pomiar rezystancji RA jest UWAGA Jeeli pomiar rezystancji RA jest niemoliwy, to mona go zastpi, wykonujc niemoliwy, to mona go zastpi pomiarem pomiar impedancji ptli zwarciowej jak w a)1). impedancji ptli zwarciowej jak w a)1). UWAGA 1 Pomiar jest wykonywany tylko wwczas, gdy przeprowadzenie oblicze jest niemoliwe z powodu braku wszystkich parametrw. Podczas wykonywania pomiaru naley zachowa ostrono, aby unikn niebezpieczestwa podwjnego doziemienia. Wystarczy, e brakuje jednego parametru! UWAGA 1 Pomiar jest wykonywany tylko wwczas, gdy przeprowadzenie oblicze jest niemoliwe, bo nie s znane wszystkie parametry. Podczas wykonywania pomiaru naley zachowa ostrono, aby unikn zagroenia w wyniku podwjnego doziemienia. nie s znane wszystkie parametry brakuje wszystkich parametrw Jeeli wymagania niniejszego podpunktu nie s spenione Jeeli urzdzenie RCD jest uyte do ochrony przy uszkodzeniu i do ochrony uzupeniajcej, to wystarczajca jest prba wedug odpowiednich wymaga Czci 4-41, dotyczcych ochrony przy uszkodzeniu. Osoba lub osoby odpowiedzialne za bezpieczestwo, budow i sprawdzenie instalacji powinny przedstawi inwestorowi, wraz z protokoami wymienionymi w 61.4.3, protok okrelajcy zakres odpowiedzialnoci kadej z nich. obiekty gromadzce publiczno; W tekcie francuskim normy jest: tablissements recevant du public

s. 11 61.3.6.3 3. akapit s. 12 61.3.7 UWAGA

Jeeli wymagania niniejszego podpunktu s niewystarczajce Jeeli urzdzenie RCD jest przewidywane do ochrony przy uszkodzeniu i do ochrony uzupeniajcej, to wystarczajca jest prba wedug odpowiednich wymaga Czci 4-41, dotyczcych ochrony przeciwzwarciowej. Chodzi o ochron przeciwporaeniow! W protokle naley poda osob lub osoby odpowiedzialne za bezpieczestwo, budow i sprawdzenie instalacji, uwzgldniajc indywidualn odpowiedzialno tych osb w stosunku do osoby zlecajcej prac, razem z zapisami wymienionymi w 61.4.3. obiekty komunalne;

s. 13

61.4.4

s. 14

62.2.1

19

s. 15 A.2 3. akapit

Pomiar impedancji naley wykona, dla pewnoci, co najmniej w trzech wybranych losowo miejscach, uznanych za konieczne.

Aby wyniki byy wiarygodne, pomiar impedancji naley wykona w tak licznych miejscach wybranych losowo, jak to si wydaje konieczne, jednak co najmniej w trzech. Elektroda jest metalowym trjnogiem, ktrego wsporniki, stykajce si z podog, tworz trjkt rwnoboczny. Kady wspornik ma elastyczn podeszw, ktra po obcieniu zapewnia z badan powierzchni dobr styczno o powierzchni okoo 900 mm2 i wprowadza rezystancj mniejsz ni 5000 .

s. 16 A.3 1. akapit

Elektroda jest metalowym statywem trjnonym, ktrego elementy, spoczywajce na pododze, tworz wierzchoki trjkta rwnobocznego. Kady z podtrzymujcych punktw jest wyposaony w elastyczn podstaw zapewniajc, po obcieniu, dokadny styk z badan powierzchni o powierzchni okoo 900 mm2, przedstawiajcym rezystancj mniejsz ni 5000 .

s. 18 B.1 1. akapit s. 18 rys. B.1

Nastpujca procedura, podana jako przykad, Kiedy wymaga si pomiaru rezystancji uziemoe by zastosowana przy pomiarze rezystan- mienia, mona na przykad postpi nastpujcji uziomu (patrz Rysunek B.1). co (patrz Rysunek B.1). Obszary pomiaru rezystancji (nieoddziaywujce na siebie) T1: uziom pomocniczy T2: drugi uziom pomocniczy Obszary leja potencjau uziomw (nieoddziaywajce na siebie) T1: uziom pomocniczy prdowy T2: uziom pomocniczy napiciowy Pomiar rezystancji ptli zwarcia doziemnego metod cgow

s. 20 B.3 Pomiar rezystancji ptli uziemienia z uyciem zaciskw prdowych Tytu rozdziau i Podpis rysunku B.3 s. 20 B.3 2. akapit s. 20 B.3 4. akapit s. 20 B.3 6. akapit

Pierwszy zacisk wprowadza napicie pomia- Pierwsze cgi indukuj w ptli napicie porowe U do ptli, drugi zacisk mierzy prd I w miarowe U, drugie cgi mierz prd I w pptli. tli. Kady zacisk moe by indywidualnie przyczony do miernika lub zespolony w jeden specjalny zacisk. W ukadach TT, w ktrych dostpne jest tylko nieznane poczenie z ziemi, ptla podczas pomiaru moe by zamknita krtkotrwaym poczeniem midzy uziomem a przewodem neutralnym (ukad quasi TN). W celu uniknicia ewentualnego ryzyka spowodowanego prdami powstaymi na skutek rnicy potencjaw midzy przewodem neutralnym a ziemi, ukad powinien by wyczony podczas przyczania i odczania zaciskw. Instalacj uszczelnie sprawdza si Ochrona przed prdem przeteniowym ukadw oprzewodowania jest ochrona przed prdem przeteniowym Kade z cgw mog by osobno poczone z miernikiem albo mog by wykonane jako cgi zespolone. W ukadzie TT, w ktrym jest dostp tylko do uziemienia objtego pomiarem, ptl mona zamkn czc krtkotrwale, na czas pomiaru, to uziemienie z przewodem neutralnym (ukad quasi TN). Aby unikn ryzyka wynikego z rnicy potencjaw midzy przewodem neutralnym a ziemi, wspomniane wyej poczenie zaleca si wykonywa i rozcza po wyczeniu zasilania instalacji. Uzyskan szczelno sprawdza si Zabezpieczenia nadprdowe przewodw s zabezpieczenia nadprdowe

s. 20 B.3 7. akapit

s. 21 s. 21 s. 21

C.61.2.3 b) C.61.2.3 b) C.61.2.3 b)

s. 21 C.61.2.3 c) i d) s. 21 C.61.2.3 i)

Dobr przewodw, uwzgldniajcy ich mate- Dobr przewodw, uwzgldniajcy ich budoria, sposb zainstalowania i przekrj, monta w, materia i przekrj oraz sposb ukadania przewodw Istnienie schematw, napisw ostrzegawczych lub innych podobnych informacji Schemat okrelony w 514.5 Czci 5-51 jest szczeglnie niezbdny, gdy instalacja zawiera kilka rozdzielnic tablicowych. Obecno schematw, napisw ostrzegawczych i podobnych informacji Schemat okrelony w 514.5 Czci 5-51 jest niezbdny szczeglnie, jeli instalacja zawiera kilka rozdzielnic.

20

s. 22

C.61.3.2

Prba ta jest wymagana do sprawdzenia warunkw zabezpieczenia za pomoc samoczynnego wyczenia zasilania (patrz 61.3.6) i jest uznana za miarodajn, jeeli przyrzd pomiarowy uyty do tej prby ma odpowiednie wskazania. Gdy instalacja zawiera zarwno obwody separowane, jak i inne obwody, to wymagana izolacja jest uzyskiwana przez skonstruowanie urzdzenia, zgodnie z wymaganiami stosownych norm. Zgodnie z HD 60364-4-41:2007, przy sprawdzaniu zgodnoci z maksymalnymi czasami wyczania, do prby powinien by stosowany prd rnicowy o wartoci 5In. Jeeli pomiary s wykonywane w temperaturze pokojowej, przy maych prdach, to postpowanie opisane dalej moe by stosowane, poniewa uwzgldnia zwikszenie rezystancji przewodw ze wzrostem temperatury na skutek zwarcia, aby potwierdzi w przypadku ukadu TN zgodno zmierzonej wartoci impedancji ptli zwarciowej z wymaganiami 411.4 w Czci 41. Zs(m) jest zmierzon wartoci impedancji ptli zwarciowej, rozpoczynajcej si i koczcej w miejscu zwarcia, w (); Uo jest napiciem przewodu fazowego wzgldem uziemionego punktu neutralnego, w (V);

Prba ta jest wymagana do sprawdzenia warunkw ochrony za pomoc samoczynnego wyczenia zasilania (patrz 61.3.6), a jej wynik jest zadowalajcy, jeeli wskazania uytego miernika s waciwe. Jeeli urzdzenie zawiera zarwno obwd separowany, jak i inne obwody, to wymagan izolacj zapewnia si przez konstrukcj urzdzenia zgodn z wymaganiami bezpieczestwa stosownych norm. Zgodnie z HD 60364-4-41:2007, najwikszy dopuszczalny czas wyczania zaleca si sprawdza przy prdzie rnicowym o wartoci 5In. Kiedy pomiary wykonuje si w temperaturze pokojowej maym prdem, mona postpi nastpujco, aby uwzgldni zwikszenie rezystancji przewodw wskutek wzrostu ich temperatury przy zwarciu, w celu sprawdzenia dla ukadu TN zgodnoci zmierzonej wartoci impedancji ptli zwarciowej z wymaganiami 411.4 w Czci 41. Zs(m) jest zmierzon wartoci impedancji ptli zwarciowej przy zwarciu w rozpatrywanym miejscu, w (); Uo jest napiciem przewodu fazowego wzgldem uziemionego przewodu neutralnego, w (V);

s. 22

C.61.3.4.3

s. 22

C.61.3.6.1

s. 22

C.61.3.6.2

s. 23 objanienia pod wzorem

s. 23

a) w pierwszej kolejnoci mierzy si, przy a) najpierw mierzy si impedancj ptli zwarzczu instalacji, impedancj ptli zwarciociowej Ze przy zczu instalacji; wej Ze, obejmujcej przewd fazowy i uziemiony punkt neutralny; d) wartoci rezystancji zmierzonych wedug a), d) wartoci rezystancji zmierzonych wedug a), b) i c) zwikszy na podstawie wzrostu temb) i c) zwiksza si stosownie do przyrostu peratury, uwzgldniajc przy tym, w przytemperatury, przyjmujc za podstaw w padku prdw zwarciowych, energi przeprzypadku zwarcia cak Joulea wyczapuszczon przez urzdzenie zabezpieczajnia urzdzenia zabezpieczajcego; ce; e) te zwikszone wartoci rezystancji s na e) te zwikszone wartoci rezystancji wedug d) koniec dodawane do wartoci impedancji pdodaje si odpowiednio do impedancji ptli tli zwarciowej Ze, obejmujcej przewd zasizwarciowej Ze, otrzymujc wartoci Zs w lajcy fazowy i uziemiony punkt neutralny, rzeczywistych warunkach zwarcia. tak aby otrzyma realn warto Zs w warunkach zwarcia. przewody miedziane w izolacji PVC podzieli na 2 podzieli na 1,6 przewody miedziane o izolacji PVC podzieli przez 2 podzieli przez 1,6

s. 23

s. 23

s. 24 Napisy nad wykresem s. 25 Tytu zacznika E s. 25 2. akapit

Zalecenia dotyczce wyposaenia elektryczne- Zalecenia dotyczce uycia w nowej instalacji go, ktre ponownie zastosowano w instalacjach wyposaenia elektrycznego z odzysku elektrycznych W czasie sprawdzania instalacji powinny by Do sprawdzania wyposaenia z odzysku zaleca dostpne dokumenty dotyczce ponownie za- si przygotowa dokumenty zawierajce co stosowanego wyposaenia, zawierajce co najmniej nastpujce informacje: najmniej informacje na temat:

21

s. 26 Tytu zacznika F s. 26 s. 26 s. 27, grna tablica

Opis instalacji przeznaczonej do sprawdzenia Modyfikacja Identyfikacja uytych przyrzdw:

Opis sprawdzanej instalacji Modernizacja Wykaz uytych przyrzdw:

Tablica na kocu erraty

poczenie sprawdzono czniki izolacyjne i zabezpieczenia Przykady zagadnie, Ocena oglna

s. 28 grna tablica sprawdzane poczenie 5-krotnie s. 28 dolna tablica Urzdzenia izolacyjne i ochronne s. 30 G.2 Przykady tematw, Postanowienia oglne

s. 30 wiersz 4 od gry s. 30 wiersz 5/6 od gry s. 30 wiersz 7 od gry s. 30 wiersz 9 od gry s. 30 wiersz 12 od gry s. 30 wiersz 16 od gry s. 30 wiersz 17 od gry s. 30 wiersz 9 od dou s. 30 wiersz 7 od dou s. 30 wiersz 6 od dou s. 30 wiersz 5/4 od dou s. 30 wiersz 3 od dou s. 30 wiersz 2 od dou s. 30 wiersz 1 od dou s. 31 wiersz 1 od gry s. 31 w. 5 od gry s. 31 wiersz 6 od gry

Obwody, ktre powinny by separowane (brak Oddzielenie obwodw (brak poczenia miwzajemnego poczenia punktw neutralnych dzy przewodami neutralnymi rnych obwoobwodw). dw). Obwody, ktre powinny by rozpoznane (przewody neutralny i ochronny w takiej samej kolejnoci jak przewody fazowe) Czasy wyczania, moliwe do spenienia przez zainstalowane urzdzenia ochronne. Wystarczajca liczba przewidzianych gniazd wtyczkowych. Gwne odczniki do wyczenia wszystkich przewodw czynnych, jeeli ma to zastosowanie Wszystkie poczenia bezpieczne Identyfikacja obwodw (przewody neutralne i ochronne uoone razem z waciwymi przewodami fazowymi) Dotrzymanie wymaganych czasw wyczania przez zainstalowane zabezpieczenia. Wystarczajca liczba zainstalowanych gniazd wtyczkowych. Obecno, jeli wymagana, rozcznika izolacyjnego odczajcego wszystkie przewody czynne Poprawnie wykonane poczenia (przewodw)

Caa instalacja uziemiona zgodnie z normami W caej instalacji uziemienia wykonane krajowymi zgodnie z normami krajowymi Przewody inne ni gitkie i przewody sznurowe Prawidowy prd znamionowy Przewody inne ni gitkie Wystarczajca obcialno prdowa

Przewody nieosonite chronione obudow Przewody bez powoki s chronione rur inrury instalacyjnej, kanau kablowego lub listwy stalacyjn albo listw zamknit bd otwieran Przewody osonite prowadzone w dozwolonych strefach lub majce dodatkow ochron mechaniczn Odpowiedni typ, jeeli s naraone na bezporednie dziaanie wiata sonecznego Prawidowo dobrane i zainstalowane do uytkowania, np. wbudowane Prawidowo dobrane i zainstalowane do uytkowania na cianach zewntrznych Wewntrzne promienie gicia zgodne z odpowiednimi normami. Osony zaciskw Instalacja pozwalajca na atw wymian w przypadku uszkodzenia przewodw Przewody kabelkowe i kable s uoone w dozwolonych miejscach albo maj dodatkow ochron od uszkodze mechanicznych Przewody naraone na bezporednie nasonecznienie s odpowiedniego typu Przewody ukadane w ziemi s poprawnie dobrane i uoone Przewody ukadane na cianach zewntrznych s poprawnie dobrane i uoone Promienie gicia przewodw zgodne z waciw norm. Zaciski umieszczone w osonach Moliwo atwej wymiany uszkodzonych przewodw

22

s. 31 wiersz 7 od gry

Instalacja przewodw taka, aby unikn nadmiernych napre przewodw i zakocze

Sposb uoenia zapobiegajcy nadmiernym napreniom w przewodach i zaciskach W jednej rurze przewody tylko jednego obwodu To nie to samo! Poczenia przewodw (rozmiar zaciskw dostosowany do przekroju przewodw) gwarantujce wystarczajcy docisk zestykowy

s. 31 Jedna rura instalacyjna do przewodw tego wiersz 9/10 od gry samego obwodu s. 31 w. 11/12 od gry Poczenie przewodw (rozmiar zaciskw przystosowany do przekroju przewodw); powinien by zagwarantowany wystarczajcy docisk stykowy

s. 31 wiersz 17 od gry s. 31 wiersz 19 od gry s. 31 w. 20/21 od gry

Dobrane pod wzgldem odpornoci na uszko- Przewody odpowiednie pod wzgldem ciepodzenie spowodowane nagrzewaniem odpornoci Poczenia, ktre maj by wykonane z uyciem zczek do przewodw Poczenia kracowe z innymi odbiornikami prdu, waciwie zabezpieczone lub rozmieszczone tak, aby zapobiec napreniom przewodw Zawieszone masy nie przekraczaj prawidowych wartoci Stan pocze wykonanych z uyciem zczy wtykowych (gniazdo wtyczka) Przyczenia kocwek przewodw w odbiornikach s zabezpieczone albo rozmieszczone w sposb zapobiegajcy napreniom w zaciskach Obcienia zwieszakw nie s nadmierne

s. 31 wiersz 22 od gry s. 31 wiersz 17 od dou s. 31 wiersz 12 od dou s. 31 wiersz 9 od dou s. 31 wiersz 6/5 od dou s. 34 wiersz 2/3 od gry s. 31 wiersz 4 od dou s. 31 wiersz 1 od dou

Przewody ochronne doprowadzone do kadego Przewody ochronne s doprowadzone do kapunktu i osprztu dego miejsca przyczenia Prawidowy rozmiar gwnych i dodatkowych przewodw wyrwnawczych Widoczne wskazanie Brak ostrych krawdzi na otworach do wprowadzenia przewodw, bach wkrtw itd., ktre mogyby powodowa uszkodzenia przewodw Nieosonite przewody i yy przewodw, z ktrych usunito oson, nie wystaj poza obudow Prawidowy przekrj przewodw pocze wyrwnawczych gwnych i dodatkowych Widoczne oznaczenia Otwory do wprowadzenia przewodw ani by wkrtw nie maj ostrych krawdzi, ktre mogyby uszkadza przewody Poza obudowami nie ma przewodw bez powoki ani y o jednej warstwie izolacji To nie to samo!

Goe przewody ochronne z nasadk o barwie Koszulki zielono-te u kocw goych przena przemian zielonej/tej wodw ochronnych Nasadka znaczy zupenie co innego (patrz IEV 442-07-02) Zaciski docinite i obejmujce wszystkie yy przewodw Zacisk przewodu sznurowego zastosowany prawidowo lub uchwyty dopasowane do przewodw w taki sposb, aby chroniy zaciski przed napreniem Co by to mogo znaczy??? Element zcza Umieszczony poza zasigiem osoby korzystajcej z azienki lub prysznica Prawidowy kod barwny lub oznakowanie przewodw Kod barwny jest rodzajem oznakowania! Wszystkie druty yy wielodrutowej s zacinite w kocwce Prawidowa odcika lub opaska zaciskowa na przewodzie, aby zapobiec przenoszeniu napre na zaciski

s. 32 wiersz 1 od gry s. 32 wiersz 2/3 od gry

s. 32 wiersz 14 od gry s. 32 wiersz 15 od gry s. 32 wiersz 15 od dou s. 32 wiersz 13 od dou

Zcze wtykowe Umieszczone poza zasigiem rki osoby korzystajcej z wanny lub natrysku Przewody maj poprawne oznaczenia barwne lub napisy

osoby korzystajcej z azienki lub prysznica osoby korzystajcej z wanny lub natrysku

23

s. 32 wiersz 3 od dou s. 33 wiersz 3 od gry s. 33 wiersz 7 od gry s. 33 wiersz od gry s. 33 w. 10/11 od gry s. 33 wiersz 19 od gry s. 33 wiersz 19 od dou s. 33 wiersz 16 od dou s. 33 w. 11/10 od dou

Puszki odpowiednie do wcigania przewodw Przewody fazowe i neutralny osonite t sam rur instalacyjn Odpowiednio podtrzymywana i zakoczona Rezerwa na wyduanie i kurczenie Puszki i osprzt mocujcy dostosowany do masy zawieszonej oprawy owietleniowej w spodziewanej temperaturze Mocowanie przewodw w cigach pionowych

Waciwe rozmieszczenie i rodzaj puszek do wcigania przewodw Przewody fazowe i neutralny w tej samej rurze Odpowiednio umocowana i czona Zapewniona kompensacja dylatacji cieplnych Puszki i uchwyty dostosowane do masy zawieszonej oprawy owietleniowej i spodziewanej temperatury W cigach pionowych przewody s umocowane

Przewody fazowe i neutralne osonite t sam Przewody fazowe i neutralny jednego obwodu listw metalow w tej samej listwie metalowej Pewne poczenia mechaniczne i odpowiednia Uyte zczki zapewniaj naleyt wytrzycigo z dopasowanymi powizaniami mao mechaniczn i cigo elektryczn ??? Nieprzewodzce pokrycia aparatury rozdziel- Nieprzewodzce odejmowalne pokrywki zaciczej usunite w miejscach przyczenia prze- skw ochronnych, jeli konieczne, zaoone po wodu ochronnego i, jeeli konieczne, dobrze przyczeniu zabezpieczone po przyczeniu Uwzgldnienie moliwych do wystpienia Waciwie dobrane do warunkw rodowiska warunkw, np. waciwych dla przewidywane- pracy go rodowiska Odpowiednie, jako rodki do izolowania, jeeli W wymaganych miejscach maj zastosowanie czniki izolacyjne zainstalowano

s. 33 wiersz 8/7 od dou s. 33 wiersz 5 od dou s. 33 wiersz 4 od dou s. 34 wiersz 5 od gry s. 34 wiersz 6/7 od gry s. 34 wiersz 10 od gry s. 34 wiersz 11 od gry s. 34 wiersz 12 od gry s. 34 wiersz 15 od gry s. 34 wiersz 22 od gry s. 34 wiersz 16 od dou s. 34 wiersz 15 od dou

Niedostpne dla osoby korzystajcej prawido- Niedostpne dla osoby korzystajcej prawidowo z azienki lub prysznica wo z wanny lub natrysku Odpowiedni dostp i odpowiednia przestrze Naleyta dostpno i przestrze obsugowa do pracy Obudowy odpowiednie do ochrony mechanicz- Obudowa waciwa do ochrony od uszkodze nej i, tam gdzie maj zastosowanie, do ochrony mechanicznych i, jeli to wymagane, od ognia przed ogniem Dobr i nastawienie zabezpiecze (przete- Zabezpieczenia nadprdowe poprawnie dobraniowych) ne i nastawione Zabezpieczenie przypisane indywidualnie do Kady obwd ma osobne zabezpieczenie kadego obwodu w rozdzielnicy tablicowej w rozdzielnicy

Prawidowo zakoczone lub umieszczone we Prawidowo przyczone z uyciem waciwewaciwym osprzcie go osprztu Prawidowo zlokalizowane Prawidowo rozmieszczone

Widoczny znak zgodnoci z waciw norm Widoczny znak zgodnoci z waciw norm wyrobu, jeeli jest wymagany w tej normie wyrobu Izolacja klasy ochronnoci 2 lub przyczony Klasa ochronnoci II lub przyczony przewd przewd ochronny ochronny

24

s. 27, grna tablica

Poprawna wersja tablicy:

Informacje o zasilaniu i uziemieniu Uziom
dostawcy energii odbiorcy Zaznaczy pole i ew. wpisa dane

Liczba i rodzaj przewodw czynnych

Dane sieci zasilajcej w miejscu przyczenia

Zabezpieczenie w miejscu przyczenia

Typ: ...........................

Ukad sieci TN-C TN-C-S TN-S TT IT

1-fazowy, 2-przewodowy (LN) 1-fazowy, 3-przewodowy (LLM) 2-fazowy, 3-przewodowy (LLN) 3-fazowy, 3-przewodowy (LLL) 2-biegun. 3-biegun. inny inny

AC

DC

Napicie znamionowe,

....................................
(1)

U/Uo f

.........V
Prd znamionowy:

Czstotliwo znamionowa,
(1)

........... Hz

Najwikszy spodziewany prd zwarciowy,

.................A

Icc (2)..........kA
Impedancja ptli zwarciowej (L-PE),

Ze (2)............

Czuo RCD, jeli zastosowano:

Inne rda zasilania

(szczegy w zaczeniu)

3-fazowy, 4-przewodowy (LLLN)

inny

Uwagi: (1) zapyta dostawc (2) zapyta, zmierzy lub obliczy

.............mA

Dane bibliograficzne:

Musia E.: Sprawdzanie instalacji elektrycznych niskiego napicia. Przegld treci oraz bdw tumaczenia normy PN-HD 60364-6:2008. Miesicznik SEP INPE Informacje o normach i przepisach elektrycznych, 2009, nr 118-119, s. 24-54.

25