Bezpieczestwo i higiena pracy w maych i rednich przedsibiorstwach przemysu chemicznego, produkcji wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych

Andreas Markom Niels Hjorth

Publikacja przygotowana w ramach projektu finansowanego przez Uni Europejsk PL2002/000-196.01.04 Bezpieczestwo i higiena pracy w sektorze maych i rednich przedsibiorstw (MSP)

agencja wdraajca Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci (PARP) wykonawca sterreichische Akademie fr Arbeitsmedizin (AAM) w konsorcjum z CEEN Consulting GmbH, OVQ GmbH, OQS GmbH, & STRABAG AG

Opracowano i wydano w ramach projektu finansowanego przez Uni Europejsk PL2002/000-196.01.04 Bezpieczestwo i higiena pracy w sektorze maych i rednich przedsibiorstw (MSP) Copyright by Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci Warszawa 2005

ISBN 3-86611-029-4

Verlag und Publikationsservice Franz-Brunner-Weg 12, D-82291 Mammendorf, Niemcy tel.: 08145-99 77 20, fax: 08145-99 799 83 http://www.pro-literatur.de, info@pro-literatur.de

opracowanie graficzne Ida Kumierczyk tumaczenie Maciej Baraski redakcja Katarzyna Rogowska

Spis treci
WSTP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

A. ROZWIZANIA MODELOWE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 A.1. Oglne zagadnienia BHP w przemyle chemicznym, wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 A.1.1. Wprowadzenie do zagadnie bezpieczestwa i higieny pracy w przemyle chemicznym, wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych . . . . . . . . . 7 A.1.2. Znaki bezpieczestwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 A.1.3. Karty charakterystyki substancji i preparatw niebezpiecznych . . . . . . . . . . 34 A.2. Wybrane grupy substancji niebezpiecznych . . . . . . . . . . . . . . . A.2.1. Substancje niebezpieczne podstawowe zasady . . . . . . . . . . A.2.2. Podstawowe zasady postpowania z kwasami . . . . . . . . . . . A.2.3. Podstawowe zasady postpowania z alkaliami . . . . . . . . . . . A.2.4. Podstwowe zasady dotyczce magazynowania gazw . . . . . . . . A.2.5. Podstawowe zasady postpowania z rozpuszczalnikami organicznymi . A.3. Wybrane procesy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A.3.1. Produkcja wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych . . . A.3.2. Wulkanizacja i bienikowanie opon . . . . . . . . . A.3.3. Proces produkcji spienionych tworzyw poliuretanowych . A.4. rodki ochrony indywidualnej . . . . . . . . . . . A.4.1. rodki do ochrony suchu . . . . . . . . . . A.4.2. rodki ochrony oczu i twarzy . . . . . . . . . A.4.3. rodki chronice ukad oddechowy . . . . . . A.4.4. rodki ochrony koczyn grnych . . . . . . . A.4.5. rodki ochrony koczyn dolnych . . . . . . . A.4.6. Odzie ostrzegawcza . . . . . . . . . . . . A.4.7. Dermatologiczne rodki ochrony skry kremy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 . 39 . 46 . 52 . 58 . 64 . 81 . 81 . 87 . 90

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . .

. . . . 96 . . . . 96 . . . . 100 . . . . 104 . . . . 117 . . . . 124 . . . . 131 . . . . 137

B. LISTY KONTROLNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 B.1. Stosowanie list kontrolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 B.2. Ocena ryzyka zawodowego zarys oglny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 B.3. Lista kontrolna dla systemu zarzdzania bhp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 B.4. Lista kontrolna dla zagroe zwizanych z pyami, gazami, parami, dymami i mgami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 B.5. Lista kontrolna dla zagroe zwizanych z elektrycznoci . . . . . . . . . . . . . . 155 B.6. Lista kontrolna dotyczca zapobiegania poarom . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 B.7. Lista kontrolna dla zagroe zwizanych z materiaami palnymi i atwopalnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 B.8. Lista kontrolna dla zagroe zwizanych z narzdziami rcznymi i przenonymi narzdziami z napdem . . . . . . . . . . . . . 161 B.9. Lista kontrolna dla zagroe zwizanych z haasem . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 B.10. Lista kontrolna dla zagroe zwizanych z ruchem pojazdw i transportem . . . . . . . 165

C. ZACZNIKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 C.1. Legislacja przepisy bhp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 C.2. Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 C.3. Uyteczne adresy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 C.4. Adresy uytecznych stron internetowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

WSTP
Niniejszym, oddajemy w Pastwa rce publikacj opracowan w ramach Projektu Pomocy Techniczej PHARE 2002 Bezpieczestwo i Higiena Pracy w sektorze MSP. Nie powinna ona by traktowana jak kolejny podrcznik dla specjalistw zdziedziny bezpieczestwa i higieny pracy na rynku dostpnych jest ju bowiem wiele doskonaych publikacji tego typu, zarwno w formie ksikowej, jak i elektronicznej. Autorzy dalecy s rwnie od dosownego przytaczania obowizujcych aktw prawnych czy norm. Opracowanie to jest raczej przewodnikiem, w ktrym zaprezentowano szereg praktycznych rozwiza zzakresu tworzenia, rozwoju iugruntowywania dobrych praktyk, majcych na celu ograniczanie wypadkw przy pracy i chorb zawodowych, oraz zapobieganie im. Zaproponowane rozwizania maj sprzyja nie tylko ochronie ycia i zdrowia osb pracujcych, ale take przyczynia si do podnoszenia wydajnoci przedsibiorstw oraz jakoci oferowanych przez nie usug iproduktw. Definicja rodowiska pracy obejmuje cae spektrum narae w miejscu pracy, ktre mog spowodowa zagroenie zdrowia i ycia osb pracujcych. W ocenie rodowiska pracy naley stosowa podejcie holistyczne, aby mc rozway wszystkie czynniki, ktre na to rodowisko wpywaj. Celem nadrzdnym dziaa podejmowanych w odniesieniu do BHP jest zapewnienie penej zgodnoci dziaa podejmowanych wprzedsibiorstwach z wymogami prawa. Jednak rozwizaniem idealnym byoby wdraanie takich systemw zarzdzania i organizacji pracy, ktre stwarzajc odpowiednie warunki pracy, minimalizowayby ryzyko zawodowe do zera. Najistotniejszym celem dziaa zzakresu bhp jest ochrona ycia i zdrowia pracownikw. Przewodnik ten dotyczy bezpieczestwa, zdrowia i higieny pracy w maych i rednich przedsibiorstwach sektora chemicznego, produkujcych wyroby z gumy i tworzyw sztucznych. Mae przedsibiorstwa to takie, w ktrych zatrudnienionych jest od 10 do50 pracownikw, rednie to firmy zatrudniajce 50 do 250 pracownikw. Natomisat wmikroprzedsibiorstwach, wktrych wikszo pracownikw to osoby samozatrudniajce si, liczba pracownikw nie przekracza 10 osb. Cho ten przewodnik zosta napisany zmyl omaych i rednich przedsibiorstwach, moe by praktyczny take dla duych imikroprzedsibiorstw. Jednym z celw jakie stawia sobie Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci (PARP), Centralny Instytut Ochrony Pracy Pastwowy Instytut Badawczy (CIOP PIB) oraz Unia Europejska (UE) jest wspieranie wszelkich dziaa, zwizanych z upowszechnianiem zagadnie zzakresu bhp w maych i rednich przedsibiorstwach sektora chemicznego, szczeglnie tych zajmujcych si produkucj wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych.

A. ROZWIZANIA MODELOWE
A.1. Oglne zagadnienia BHP w przemyle chemicznym, wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych A.1.1. Wprowadzenie do zagadnie bezpieczestwa i higieny pracy w przemyle chemicznym, wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych
Najwaniejsze zagroenia
Istnieje 6 najwaniejszych problemw, ktre s charakterystyczne dla przedsibiorstw zajmujcych si produkcj wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych: wypadki przy pracy, chemikalia, pozycje ciaa podczas pracy oraz praca jednostajna, czynniki psychospoeczne, haas, pracownicy modzi i nowo zatrudnieni, kobiety ciarne i karmice. Najwaniejsze procesy w przedsibiorstwach sektora chemicznego produkujcych wyroby z gumy i tworzyw sztucznych to: transport; przygotowanie surowcw; monta urzdze i sortowanie wyrobw; pakowanie wyrobw i ich magazynowanie; obsuga maszyn i aparatury; konserwacja i remonty. Rozdzia ten zawiera propozycje dziaa profilaktycznych i ochronnych, ktre powinny zosta wdroone w przedsibiorstwie.

Podstawowe wymagania
Zagroenia typowe dla omawianych tutaj obszarw produkcji mog by zwizane zprocesami opisanymi poniej i czynnociami wykonywanymi w wielu miejscach.

Przemys chemiczny produkcja wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych

Typowe dla tych bran zagroenia i ryzyko zawodowe maj zwizek z obsug maszyn, mocowaniem form odlewniczych, a take napraw, konserwacj i wykaczaniem wyprodukowanych wyrobw gumowych lub z tworzyw sztucznych. Przykadowe czynnoci, ktre mog stwarza zagroenie to: magazynowanie i przygotowanie surowcw; przygotowanie kompozycji (tworzywa sztuczne) i mieszanek gumowych (wyroby gumowe) mieszanie, mielenie; przygotowanie pproduktw (granulacja, wytwarzanie pyt, kalandrowanie); konfekcja (np. opon samochodowych); wulkanizacja (wyroby gumowe); wtryskiwanie (tworzywa sztuczne); wytaczanie (tworzywa sztuczne); odlewanie (tworzywa sztuczne); powlekanie (tworzywa sztuczne); wykaczanie i kontrola; magazynowanie i dystrybucja. Ponadto ryzyko wypadku moe wystpi podczas przygotowania materiaw iwyrobw do transportu oraz podczas samego etapu transportu. Przykadowe czynnoci przygotowawcze to: skadowanie na paletach, nawijanie szpuli. rodki transportu, ktrych zastosowanie moe wiza si wystpieniem ryzyka to np: przenoniki tamowe i rolkowe, suwnice, wzki widowe. W fabrykach chemicznych ryzyko utraty zdrowia, choroby i wypadkw zwizane jest z moliwoci naraenia na niebezpieczne chemikalia, w tym np. substancje

ipreparaty toksyczne, rce, atwopalne i wybuchowe, lub te z kontaktem z gorcymi materiaami i powierzchniami. Szczeglnie odnosi si to do nastpujcych czynnoci: pracy w pobliu lub na zbiornikach i rurach, ktre pracuj pod cinieniem; prac w fabrykach podczas zmiany produkcji lub podczas konserwacji; pobierania prbek podczas procesw; obchodzenia si z materiaami gorcymi. Niektre wypadki maj miejsce podczas przemieszczania si w fabryce. Ryzyko takiego wypadku jest wiksze, jeeli: podogi i nawierzchnie s nierwne i liskie, istniej rnice w poziomie podg, brakuje oznakowania przej i specjalnych obszarw, przestrze wok stanowisk pracy jest ograniczona.

rodki bezpieczestwa
Przed podjciem dziaa w celu zapobiegania utracie zdrowia, chorobom i wypadkom wane jest, aby zidentyfikowa potencjalne zagroenia i oceni ryzyko zawodowe pozwoli to okreli priorytety dla podjcia dziaa zapobiegawczych. Podczas oceny ryzyka zawodowego naley systematyczne zbada kade miejsce pracy. Przydatne moe si okaza rozwaenie nastpujcych kwestii: Czy pracownicy s naraeni na czynniki stwarzajce ryzyko w miejscu, w ktrym pracuj lub przebywaj. Czy istniej czynniki, ktre mog by przyczyn potencjalnych zagroe. Czy wszystkie ruchome elementy maszyn s osonite lub odgrodzone tak, aby zapobiec urazom palcw, rk, ng lub innych czci ciaa? Czy s osonite gorce lub ostre czci maszyn lub instalacji. Czy moliwe jest zupene zatrzymanie i wyczenie niebezpiecznych maszyn iinstalacji. Czy systemy alarmowe i sprzt ratowniczy s sprawne i atwo dostpne. Czy w fabryce utrzymywany jest porzdek i czy wszystkie przewody, rury i palety znajduj si na swoim miejscu. Czy wszystkie urzdzenia, narzdzia i inne wyposaenie s odpowiednio zabezpieczone, konserwowane i uytkowane w bezpieczny sposb? (Ma to szczeglne znaczenie, midzy innymi, dla urzdze lub mechanizmw podnoszcych albo sucych do przemieszczania). Czy dostpna jest wystarczajco dua przestrze, aby umoliwi bezpieczne funkcjonowanie maszyn i innego sprztu.

 Czy pracownicy zachowuj ostrono, majc na wzgldzie wszystkie potencjalne zagroenia i ryzyko. Czy pracownicy wiedz, co robi w razie wypadku lub zdarze potencjalnie wypadkowych, takich jak usterki maszyn i inne awarie w fabryce, poary lub eksplozje. Czy istniej jakiekolwiek przeszkody fizyczne lub organizacyjne, ktre mog utrudni pracownikom zorientowanie si, e istnieje prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia potencjalnie wypadkowego, lub ktre mog obniy ich uwag albo zdolno odpowiedniego reagowania? (Moe to mie miejsce wprzypadku wyczerpujcej i jednostajnej pracy lub naraenia na haas). Czy w miejscu pracy pracownikom zdarzaj si niewaciwe zachowania lub maj oni nieodpowiednie przyzwyczajenia. Czasami konieczne jest, aby, podczas pracy, pracownicy wykonywali okrelone czynnoci, ktre zapewni im bezpieczestwo. Dlatego wane jest, aby pracownicy: wiedzieli, jakie konkretne ryzyko wie si z wykonywanymi przez nich dziaaniami; mieli dostp do waciwych narzdzi, wyposaenia i/lub metod, ktre pozwol na bezpieczne wykonywanie pracy; mieli wystarczajco duo czasu i zdolnoci fizycznych, aby wykonywa sw prac w najbezpieczniejszy sposb; posiadali motywacj i ch dokadnego przestrzegania instrukcji. Wszyscy pracownicy powinni przej najlepsze z moliwych przeszkolenie dotyczy to szczeglnie nowo zatrudnionych, osb modych oraz pracownikw, ktrzy nie mwi pynnie po polsku. Tre szkolenia powinna skupia si przede wszystkim na zagroeniach zwizanych z okrelonymi czynnociami, oraz na objanieniu, w jaki sposb ich unika, aby zapobiega wypadkom. Najlepsze rezultaty z punktu widzenia ograniczenia wypadkowoci mona osign, jeeli uzaleni si moliwo wykonania pewnych prac od cisego przestrzegania specjalnych procedur. Przykadem takiego rozwizania s specjalne zabezpieczenia, wbudowane w maszyny lub sprzt wykorzystywany do wykonania danej pracy. Dlatego tak wane jest, aby uwzgldni kwestie bezpieczestwa podczas zamawiania maszyn, instalacji, sprztu i materiaw. Praca powinna by zaplanowana w taki sposb, aby nie powstawao zagroenie. Powinno si ustanowi rozsdn i ukierunkowan na okrelone cele polityk bezpieczestwa, i takie procedury pracy. Naley take usun ze rodowiska pracy wszelkie czynniki, ktre mog rozprasza uwag i koncentracj pracownikw. Maszyny, narzdzia i inny sprzt powinny by utrzymywane w taki sposb, aby ich zuycie nie podnosio ryzyka wypadkw ani zdarze potencjalnie wypadkowych.

10

Od czasu do czasu powinno si take przeprowadza wiczenia postpowania wrazie powanych awarii, da to pracownikom moliwo poznania rutynowych procedur, dziki ktrym w razie zdarzenia potencjalnie wypadkowego bd mogli zapobiec nieszczciu. wiczenia potrzebne s rwnie po to, aby procedury wypadkowe stay si rutyn, a odpowiednie umiejtnoci zostay zapamitane i z byy czasem doskonalone. Miejsca pracy, przejcia, magazyny i obszary na zewntrz powinny by utrzymywane w porzdku. Powinno si take motywowa pracownikw do rozwanego zachowania w miejscu pracy. Bezpieczestwo pracy powinno by postrzegane jako niezbdna cecha profesjonalnej firmy. Dlatego naley przekazywa wiedz o zagroeniach i ryzyku zwizanym z okrelonymi czynnociami i sprawi, e wszyscy bd traktowa j jako spraw niezwykle wan. W przedsibiorstwie powinno si dba o waciw kultur pracy, wedug ktrej zachowanie niezgodne z zasadami bezpieczestwa jest niedopuszczalne i traktowane jako oznaka braku profesjonalizmu. Osoby zachowujce si w sposb niezgodny zzasadami bezpieczestwa naraaj na niebezpieczestwo innych. Najlepsze rezultaty przynosi zintegrowanie bezpieczestwa i higieny pracy z codziennymi czynnociami w taki sposb, aby byo to dla pracownikw jasne i zrozumiae. Naley spowodowa, aby wszystkie zdarzenia potencjalnie wypadkowe oraz wypadki byy zgaszane i sprawdzane. Tylko w ten sposb mona wycign z nich wnioski oraz dokona oceny stanu bezpieczestwa i higieny pracy. Zdarzenia potencjalnie wypadkowe i wypadki mog by oznak brakw lub niedocigni, ktre mona skorygowa, aby zapobiec wypadkom i kolejnym zdarzeniom potencjalnie wypadkowym w przyszoci. Przed rozpoczciem jakiejkolwiek pracy pracodawca musi zapewni pracownikom stosowne i wyczerpujce informacje na temat zagroe dla zdrowia i ryzyka, zwizanego z wykonywanymi przez nich czynnociami. Ponadto naley przeprowadzi oglne i szczegowe szkolenia w zakresie bezpiecznej obsugi sprztu i urzdze. Dotyczy to szczeglnie pracownikw modych i nowo zatrudnionych. Prace powinny by zaplanowane i zarzdzane w taki sposb, aby byy cakowicie bezpieczne. Powinno si stosowa odpowiednie maszyny, instalacje i urzdzenia wszdzie tam, gdzie jest to moliwe. Naley ich zawsze uywa tam, gdzie mog zastpi transport rczny, mogcy wywoywa skutki szkodliwe dla zdrowia. Urzdze technicznych naley zawsze uywa w sposb bezpieczny, tak, aby ich wykorzystanie nie miao szkodliwego wpywu na zdrowie. Urzdzenia powinny zawsze by przystosowane do celw, w ktrych s wykorzystywane.

11

Wszelkie urzdzenia naley stosowa jedynie do wykonywania zada i czynnoci okrelonych w instrukcji producenta. Sprzt powinno si regularnie sprawdza i konserwowa. Producent musi dostarczy instrukcj w jzyku polskim, ktra powinna zawiera informacje, midzy innymi o tym, jak czsto powinno si dokonywa przegldw i konserwacji. Teren i budynki bdce miejscem pracy powinny by uporzdkowane i utrzymane w dobrym stanie.

Chemikalia
Chemikalia mog wpywa na zdrowie pracownikw. Naraenie na niektre substancje lub preparaty moe powodowa midzy innymi: nowotwory, uszkodzenia genetyczne i zaburzenia rozrodczoci, uszkodzenia mzgu i ukadu nerwowego, uszkodzenia drg oddechowych, uszkodzenia skry. Jedna substancja moe stwarza kilka rodzajw zagroe jednoczenie. Dlatego dziaania zapobiegawcze podjte w odniesieniu do jednej substancji mog przyczyni si do wyeliminowania kilku rodzajw zagroe. Potencjalne skutki dla zdrowia czowieka Nowotwory Chemikalia rakotwrcze s stosowane w okrelonych procesach lub te mog powstawa podczas reakcji chemicznych. Szkodliwe mog by nawet mae ich stenia, szczeglnie w przypadku dugotrwaego naraenia. Substancje rakotwrcze, ktre s wykorzystywane w opisywanych tutaj rodzajach przedsibiorstw, to np.: akrylonitryl i butadien czsto wystpuj jako monomery resztkowe lub produkty rozkadu podczas ogrzewania tworzyw sztucznych lub materiaw gumowych; benzen moe znajdowa si w niektrych produktach na bazie ropy naftowej; chlorek winylu wykorzystywany do produkcji polichlorku winylu PVC. Uszkodzenia mzgu i ukadu nerwowego Niektre chemikalia mog powodowa uszkodzenia ukadu nerwowego, w tym mzgu (orodkowego ukadu nerwowego), a take samych nerww (obwodowego ukadu nerwowego).

12

Chemikalia powodujce uszkodzenia nerww to np. rozpuszczalniki, takie jak benzen, toluen lub ksylen lub metale, jak ow, stosowane w dodatkach do tworzyw sztucznych, np. zawierajcych PVC. Uszkodzenia mog wystpi natychmiast, jeeli mamy do czynienia z wysokim steniem, lub po jakim czasie, jeeli stenie byo nisze. Uszkodzenia spowodowane dugotrwaym naraeniem na niskie stenia mog by nieodwracalne. Dziaanie mutagenne i wpyw na rozrodczo Niektre chemikalia stosowane w przemyle chemicznym, mog zaburza podno lub prowadzi do bezpodnoci, albo te wpywa na pd wywoywa poronienia lub te wady u dziecka, albo jego dziecka. Potencjalne skutki zale od rodzaju naraenia, czasu jego trwania oraz stenia niebezpiecznej substancji. Na pd moe szkodliwie oddziaywa take wiele rozpuszczalnikw organicznych, ktre mog by przenoszone we krwi. Niebezpieczne oddziaywanie stwarzaj take, np: plastyfikatory stosowane w tworzywach sztucznych, takie jak ftalany, mogce uwalnia si, kiedy PVC i inne tworzywa sztuczne s podgrzewane przed formowaniem; monomery resztkowe lub powstajce podczas rozpadu produktw zawierajcych tworzywa sztuczne, takie jak chlorek winylu, aldehyd octowy i metakrylan metylu (MMA). Dziaanie szkodliwe na drogi oddechowe Niektre chemikalia, stosowane w przemyle chemicznym, szczeglnie podczas produkcji wyrobw z tworzyw sztucznych, mog dziaa szkodliwie na ukad oddechowy zarwno w naraeniu ostrym, jak i przewlekym. Nawet krtkie naraenie naniektre chemikalia wywouje nudnoci, kichanie, wysuszenie bon luzowych, krwawienie, kaszel i bl garda. Czste i dugotrwae naraenie moe wywoywa choroby alergiczne, przewleke zapalenie oskrzeli, astm i obrzk puc. Czsto spotykane chemikalia o dziaaniu szkodliwym na ukad oddechowy to: chemikalia uwalniane podczas ogrzewania materiaw z tworzyw sztucznych, m.in. podczas formowania wtryskowego, np. z PVC mog uwolni si formaldehyd, chlorowodr; lotne chemikalia uwalniane podczas procesw wulkanizacji i kalandrowania, np. mog to by izocyjaniany, aldehydy, ketony, naftaleny lub siarkowodr; chemikalia, na ktre moe istnie naraenie podczas destylacji (rafinacji) ropy naftowej mog to by np. siarkowodr, dwutlenek siarki lub zwizki siarki organicznej. Uszkodzenia drg oddechowych mog wystpi rwnie u pracownikw naraonych na pyy zwizkw chemicznych. Naraenie takie moe mie miejsce np. podczas waenia, przesypywania, mieszania, wysypywania i pakowania pylistych materiaw.

13

Uszkodzenia skry Naraenie skry na niektre chemikalia moe wywoywa podranienie, co z kolei moe prowadzi do uczulenia i powstania wypryskw. Naraenie skry na rozpuszczalniki organiczne moe powodowa odtuszczenie komrek, co pozbawia skr ochrony i pozwala na wniknicie rozpuszczalnika. Moe to zwikszy ryzyko podranienia i wystpienia wypryskw uczuleniowych. Dziaanie dranice na skr maj rwnie detergenty oraz inne rodki czyszczce, zawierajce rozpuszczalniki organiczne, kwasy lub zasady. Typowe naraenia oraz niebezpieczne czynnoci Pracownicy przemysu chemicznego naraeni s na rne chemikalia wykorzystywane podczas produkcji wyrobw, rafinacji lub syntezy chemikaliw. Przy wytwarzaniu tworzyw sztucznych i wyrobw z gumy oraz syntezy lub rafinacji chemikaliw za najbardziej niebezpieczne uznawane s wymienione poniej procesy. Obchodzenie si z chemikaliami Obchodzenie si z chemikaliami i innymi materiaami moe obejmowa cay szereg zada, takich jak: waenie i dodawanie surowcw; mieszanie np. zmielonych materiaw; pobieranie prbek do bada; napenianie lub wybieranie gotowych produktw lub pproduktw; mieszanie cieczy; pakowanie; sortowanie odpadw; wewntrzny transport z wykorzystaniem podnonikw widowych lub przewodw rurowych. Formowanie wtryskowe i wytaczanie Podczas formowania tworzyw sztucznych poprzez ogrzewanie i formowanie termiczne pracownicy mog by naraeni na szkodliwe monomery resztkowe z surowcw tworzyw sztucznych, lub na chemikalia powstae w wyniku rozkadu wywoanego przez ogrzewanie. Moe to mie miejsce np. podczas stosowania poliestru, polistyrenu lub polichlorku winylu (PVC). Wykaczanie produktw z tworzyw sztucznych W trakcie wykaczania wyprodukowanych wyrobw pracownicy mog by naraeni na rozpuszczalniki organiczne, izocyjaniany, pigmenty, chodziwa lub smarowida. Wykaczanie moe obejmowa czynnoci zwizane np. z klejeniem, spawaniem, piowaniem, gadzeniem, szlifowaniem lub dekorowaniem.

14

Wulkanizacja Wulkanizacja gwnie dotyczy przemiany kauczuku za pomoc zwizkw siarki. W wyniku reakcji chemicznej nastpuje obnienie plastycznoci i zwikszenie elastycznoci produktw gumowych. Materiay rozgrzewa si w temperaturze 140200C razem z dodatkami/odczynnikami takimi, jak siarka lub jej organiczne zwizki, z ktrych siarka uwalnia si podczas tego procesu. Podczas wulkanizacji uywa si siarki, przyspieszaczy i rodkw aktywujcych takich, jak tlenek cynku. Destylacja Destylacja suy do rozdzielenia dwch lub wicej lotnych zwizkw chemicznych. Ciecz lub pozostaoci, ktre zostaj w retorcie to najczciej odpad produkcyjny. Odpady z rafinerii czsto wykorzystywane s do produkcji bituminu. Podczas pobierania prbek, procesw napeniania lub innego operowania destylatami lub pozostaociami destylacji pracownicy mog by naraeni na rozpuszczalniki organiczne i ich pary. Inne procesy i zagroenia Kiedy pracownicy podejmuj rzadziej wykonywane czynnoci, mog by bardziej podatni na zagroenia, co moe doprowadzi do wypadku. Naley mie szczeglnie na uwadze, e: podczas wymiany czci lub naprawy maszyn i urzdze pracownicy mog by naraeni na chemikalia, znajdujce si w maszynie; podczas czyszczenia urzdze pracownicy mog by naraeni na chemikalia, pozostajce w urzdzeniu lub jego elementach; wypadki zdarzaj si w zwizku z nieprzewidzianymi lub niespodziewanymi zdarzeniami, ktre mog wymaga dziaa naprawczych i neutralizujcych skutki awarii, innych od rutynowych. Identyfikowanie zagroe i ryzyka Jeeli chcemy dowiedzie si, czy w miejscu pracy wystpuj zagroenia, zwizane z naraeniem na niebezpieczne chemikalia, naley rozway nastpujce kwestie: Czy jest prawdopodobne, e pracownicy bd mieli kontakt z niebezpiecznymi chemikaliami. Czy zbadano, czy niektre z niebezpiecznych materiaw lub substancji nie s rakotwrcze. Czy jest prawdopodobne, e pracownicy bd naraeni na pary niebezpiecznych substancji lub preparatw chemicznych. Czy podczas pracy wykorzystywane s substancje lotne. Czy podczas ogrzewania uwalniaj si niebezpieczne gazy lub produkty rozpadu. Czy pracownicy mog mie podczas pracy kontakt z gazami lub aerozolem czynnika niebezpiecznego.

15

 Czy podejmuje si dziaania, podczas ktrych powstaj materiay pyliste. Czy pracownicy lub ich otoczenie mog ulec zabrudzeniu chemikaliami. Czy w procesie produkcji lub podczas czynnoci czyszczcych wykorzystuje si rozpuszczalniki organiczne. Informacje dotyczce sposobw zapobiegania W zwizku z naraeniem na chemikalia przede wszystkim naley rozway nastpujce czynnoci zapobiegawcze: informowanie i szkolenia, zastpowanie chemikaliw niebezpiecznych mniej niebezpiecznymi, hermetyzacja i wentylacja, rodki ochrony indywidualnej. Informowanie i szkolenia Wszyscy pracownicy podejmujcy czynnoci z udziaem chemikaliw musz by szczegowo poinformowani i wyszkoleni tak, aby posiadali wysoki poziom kwalifikacji w zakresie pracy z chemikaliami. Pracodawca ma obowizek upewni si, e pracownicy s w peni zorientowani w prawidowym sposobie uycia wycigw, oson i wentylacji, oraz wiedz, jak stosowa rodki ochrony indywidualnej, aby zapewniay najlepsz moliw ochron. Zastpowanie Kady pracodawca, rozwaajcy zastosowanie chemikaliw w procesie produkcyjnym, powinien mie wiadomo, e bdzie mia obowizek eliminowa lub redukowa naraenie na pyy, pary lub dymy, pochodzce z materiaw niebezpiecznych (np. pasty lub granulaty tworzywa sztucznego). Jest to powd, dla ktrego czsto podejmuje si prby zastpienia niebezpiecznych chemikaliw substancjami mniej niebezpiecznymi lub nawet cakowicie nieszkodliwymi. Przy wyborze zamiennikw naley stara si dobiera takie rodki, o ktrych mona uzyska rzeteln informacj oraz ktre posiadaj prawidowe karty charakterystyki. Hermetyzacja i wentylacja Aby wyeliminowa lub zmniejszy naraenie na pyy i chemikalia uwalniajce pary i wydzielajce aerozol, powinno si stosowa skuteczne systemy wentylacyjne i systemy hermetyzacyji. Procesy, w trakcie ktrych powstaj takie zanieczyszczenia, powinny by odizolowane od innych czynnoci, i utrzymywane w zamkniciu. aden z pracownikw nie powinien mie kontaktu z niebezpiecznymi chemikaliami. Ssawki wentylacji miejscowej powinny znajdowa si tak blisko rda zanieczyszcze, jak to tylko moliwe. Zwikszy to ich skuteczno.

16

Wszystkie systemy wentylacyjne powinny by zaopatrzone w ukad sterowania sucy regulacji wentylacji oraz ukad wskazujcy, czy system dziaa poprawnie. rodki ochrony indywidualnej Jeeli istnieje ryzyko, e niebezpieczne chemikalia wejd w kontakt ze skr lub dojdzie do naraenia przez drogi odechowe pracodawca ma obowizek poprawi warunki przez zmian procesu pracy. Jeeli nie jest praktycznie moliwe, aby rozwiza ten problem za pomoc wentylacji lub hermetyzacji, pracownicy musz stosowa rodki ochrony indywidualnej, takie jak rkawice, sprzt ochrony drg oddechowych (maski), gogle itp. Trzeba jednak pamita, e sprzt ochronny musi by dostosowany i wyregulowany dla pracownika, ktry bdzie go uywa pozwoli to na wasciwe wykorzystanie moliwoci ochronnych sprztu. Najwaniejsze wymagania Naraenie na czynniki chemiczne, ktre nie zwizane jest z charakterem wykonywanej pracy powinno zosta cakowicie wyeliminowane. Priorytetem powinno by wykorzystanie chemikaliw nieszkodliwych lub mniej szkodliwych, ni stosowane dotychczas. Pracodawca musi posiada karty charakterystyki dla wszystkich chemikaliw wykorzystywanych lub znajdujcych si w miejscu pracy. Karty musz by przygotowane z myl o danym zastosowaniu i musz zawiera informacje o niezbdnych procedurach zapobiegajcych zagroeniom i rodkach ostronoci. Jeeli zanieczyszcze chemicznych nie mona unikn, naley zainstalowa skuteczn wentylacj wycigow obok rda zanieczyszcze. Odprowadzane powietrze nie moe trafia z powrotem do cyrkulacji. Powinna istnie moliwo podgrzania wieego powietrza, ktre zastpuje powietrze odprowadzane. Systemy wentylacyjne powinny by tak ciche, jak to tylko moliwe i, w miar moliwoci, nie powinny powodowa podmuchw powietrza. Systemy wentylacyjne musz by utrzymywane w dobrym stanie. Musz by regularnie sprawdzane i czyszczone. Zwaszcza kobiety w ciy i kobiety karmice powinny by chronione przed chemikaliami, ktre s szczeglnie niebezpieczne dla nich lub dla podu. Zapobieganie iochrona powinny si opiera gwnie na rodkach technicznych i organizacyjnych. Moliwe jest, e kobiety te bd musiay by przeniesione na inne stanowiska pracy, ajeeli nie da si tego zrealizowa, naley rozway konsultacje z lekarzem w celu uzyskania dla nich zwolnienia z pracy do czasu narodzin dziecka. Ocena bezpieczestwa pracy i wszelkich zagroe, szczeglnie zagroe dla kobiet ciarnych i karmicych, naley do obowizkw pracodawcy. Celowym moe by

17

ustanowienie polityki przedsibiorstwa w stosunku do kobiet ciarnych, ktra obejmowaaby wstpn ocen tego, ktre miejsca pracy s dla nich odpowiednie (tzn. nie stwarzaj ryzyka dla kobiet w ciy). W razie jakichkolwiek wtpliwoci naley skonsultowa si z lekarzem medycyny pracy. Pracodawca musi zapewni, aby pracownicy zostali poinformowani o oglnych zagroeniach, wystpujcych w miejscu pracy oraz zagroeniach zwizanych z konkretnymi czynnociami. Szkolenia i nadzr pracownikw naley przeprowadzi w taki sposb, aby zapewni bezpieczestwo pracy. Czynnoci czyszczce w zakadzie pracy naley zawsze przeprowadza w taki sposb, aby zapobiec dalszemu rozprzestrzenieniu si zanieczyszcze.

Podnoszenie, przenoszenie i przemieszczanie ciarw pozycje przy pracy

Wikszo chorb zawodowych, odnotowanych w przemyle chemicznym, zwizana jest z ukadem motorycznym, a wic gwnie z dolegliwociami miniowo-szkieletowymi chorobami koci, mini, staww i cigien. Urazy powstaj czsto w nastpstwie jednostajnej, powtarzalnej pracy oraz wymuszonych przy niej pozycji ciaa. Skutki dla zdrowia wynikajce z jednostajnej, powtarzalnej pracy Wikszo chorb zawodowych wystpuje w obrbie szyi, barkw i rk. Powstaj one na skutek naraenia na jednostajne, powtarzalne ruchy, wykonywane z du czstotliwoci przez cay dzie pracy lub przynajmniej przez jego wiksz cz. Jeeli naraenie jest dugotrwae, moe prowadzi do przewlekych i postpujcych schorze mini, cigien i staww. W takich przypadkach notuje si wystpowanie chorb staww, i naciekw. Ryzyko wzrasta, jeeli pracownicy, wykonujc prac w wymuszonej pozycji, musz jednoczenie uywa znacznej siy, by podnie i przenosi adunki. Podobnie dzieje si przy pracy w wymuszonej pozycji poczonej z silnym skupieniem uwagi na wykonywanych czynnociach, lub gdy pracownicy nie maj adnego wpywu na wykonywane przez nich zadania. W zwizku z powtarzalnoci i jednostajnoci pracy powinno si szczeglnie dokadnie zbada i oceni warunki pracy przy wykonywaniu nastpujcych czynnoci: adowanie i rozadowywanie materiaw z maszyn lub przenonikw; prace wykoczeniowe zarwno z uyciem, jak i bez uycia narzdzi rcznych; czynnoci zwizane z zamocowywaniem, montaem i sortowaniem; pakowanie i ukadanie na paletach.

18

Skutki dla zdrowia wynikajce z pozycji przy pracy Pozycja przy pracy uznawana jest za wymuszon, jeeli pracownik pozostaje wniezmiennej pozycji przez dugi czas. Wymuszone pozycje przy pracy to rwnie te, ktre wymagaj rozcigania si isigania po daleko pooone przedmioty, unoszenia ramion powyej gowy, a take pochylania, skrcania tuowia i szyi. Szkodliwy wpyw mog mie rwnie okrelone ruchy ciaa, np. kiedy pracownicy zmuszeni s przekrca lub zgina nadgarstki, ramiona lub plecy. Podczas oceny warunkw pracy i wykonywanych czynnoci, naley przede wszystkim zwrci uwag na prace, ktre wymagaj przyjcia nastpujcych wymuszonych pozycji: praca wykonywana poniej wysokoci poowy uda w pozycji pochylonej; praca z uniesionymi ramionami; praca wykonywana daleko od ciaa z wyprostowanymi ramionami; praca wykonywana w pozycji skrconej, wymagajca obracania si lub przeciskania; praca wymagajca uycia znacznej siy, zarwno z wykorzystaniem sprztu inarzdzi, jak i bez nich. Do najbardziej mczcych czynnoci wykonywanych w omawianych rodzajach przedsibiorstw nale: zdejmowanie adunkw z przenonikw, tamocigw lub wzkw; monta lub zamocowywanie elementw z tworzyw sztucznych lub gumy, kiedy wymagane jest ich przykrcanie lub zginanie; rczne usuwanie nadmiaru materiaw poprzez cicie, motkowanie lub zginanie; podnoszenie cikich adunkw surowcw z palet przed zaadowaniem ich do maszyn, oraz pakowanie i ukadanie na paletach gotowych produktw. Identyfikowanie zagroe i ryzyka Jednostajna, powtarzalna praca Sprawdzajc stanowisko pracy, powinno si wzi pod uwag: Czy ktrykolwiek z pracownikw wykonuje jednostajn prac. Czy pracownicy wykonuj powtarzajce si czynnoci przez wicej ni poow czasu pracy. Czy pracownicy pracuj w taki sposb codziennie. Czy istniej warunki zwikszajce naraenie (na przykad mczca praca, wymuszone pozycje i ruchy, potrzeba uywania siy, cikie adunki, tempo kontrolowane przez maszyny, gorco, haas, potrzeba cigej koncentracji uwagi, may wpyw na wasn prac).

19

Pozycje przy pracy W peni dopuszczalne, dobre pozycje przy pracy moliwe s do osignicia przy dobrej organizacji przestrzeni w miejscu pracy oraz dobrym zaplanowaniu czynnoci pracy. Naley sprawdzi miejsca pracy, biorc pod uwag: Czy kade stanowisko pracy jest odpowiednie dla danego operatora oraz wykonywanych zada. Czy na stanowisku pracy i w jego pobliu jest wystarczajco duo miejsca dla swobodnego poruszania si oraz poruszania rkami i nogami. Czy pracownicy pracuj z uniesionymi ramionami, czy te pracuj w pozycji pochylonej (pochylone plecy i szyja). Czy pracownicy s w stanie uywa urzdze lub je obsugiwa. Czy owietlenie jest wystarczajce. Czy pracownicy musz podczas pracy uywa siy lub wykonywa wymuszone ruchy. Czy pracownicy uywaj do ochrony nadgarstka elastycznych gumowych opasek lub skrzanych mankietw. Czy pozycja przy pracy jest staa i nie daje pracownikowi moliwoci i zmian pozycji oraz sposobu lub pracy. Informacje dotyczce sposobw zapobiegania Jednostajna, powtarzalna praca Aby zapobiec fizycznym i psychicznym urazom, zwizanym z jednostajn, powtarzaln prac naley mie na uwadze: dostpny czas, tempo, wysiek. Powinno si zapobiega wykonywaniu przez pracownikw monotonnej, jednostajnej pracy przez czas duszy ni 3 godziny dziennie. Naley zaplanowa i zorganizowa zadania tak, aby kady pracownik podczas czasu pracy mia do wykonania jak najbardziej zrnicowane czynnoci. Praca powinna by zaplanowana w taki sposb, eby co pewien czas umoliwia pracownikom odpoczynek lub wykonywanie innych rodzajw czynnoci. Liczba czynnoci wymagajcych szczeglnego wysiku powinna by zredukowana, lub powinny by one uatwione. Wyczerpujce czynnoci to m.in. monta i rczne przenoszenie przedmiotw, a take pakowanie i ukadanie na paletach, podczas ktrych pracownicy musz uywa siy, a take praca w nienaturalnych pozycjach (np. skrconych), i podnoszenie ciarw.

20

Naley pamita, e automatyzacja wyczerpujcych czynnoci moe prowadzi do pracy jednostajnej i monotonnej. Innym rozwizaniem, pozwalajcym na zmniejszenie wysiku, jest wzbogacenie pracy. Metoda ta suy obnieniu psychicznego i fizycznego obcienia, zwizanego z jednostajn, powtarzaln prac. Wzbogacenie pracy mona wprowadzi przez zezwolenie pracownikom na zmienianie si przy wykonywaniu rnych zada i czynnoci, oraz przez poszerzenie zakresu ich obowizkw tak, aby obj planowanie, czynnoci administracyjne i kontrol jakoci. W takich przypadkach pracownicy powinni przej specjalne szkolenie, poszerzajce ich wiedz iumiejtnoci, niezbdne do realizacji nowego zakresu zada. W ten sposb wprowadzamy rnorodno i jednoczenie zwikszamy elastyczno w procesie produkcyjnym. Powinno si te zapewni pracownikom wpyw na tempo, planowanie i sprawdzanie wasnej pracy, wybr metod pracy oraz wsppracownikw. Naley zaangaowa pracownikw w proces opracowywania metod i systemw nadzoru i kontroli. Uatrakcyjnienie pracy obniy zmczenie i apati pracownikw. Cika praca szczeglnie negatywnie wpywa na kobiety w ciy. Naraenie ich np. na podnoszenie ciarw moe by przyczyn przedwczesnego porodu. Peny wykaz prac, przy ktrych nie wolno zatrudnia kobiet, w tym kobiet w ciy, okralaj przepisy wydane na podstawie Kodeksu Pracy. Ciar podnoszonych i przenoszonych adunkw nie powinien przekracza 1012 kg. Zaleca si take, aby od 7. miesica ciy obcienie zostao zmniejszone do 56 kg. Celowe bdzie te ustanowienie polityki przedsibiorstwa, odnonie kobiet wciy, obejmujcej wstpn ocen tego, ktre miejsca pracy s dla nich odpowiednie. Pozycje przy pracy W zapobieganiu szkodliwemu wpywowi wymuszonych pozycji i ruchw przy pracy istniej trzy gwne kierunki dziaa: Czciowa lub cakowita automatyzacja tych procesw, ktre maj najwikszy wpyw na pozycje i ruch przy pracy. Odpowiednia organizacja przestrzeni w miejscu pracy, uwzgldniajca umeblowanie i sprzt. Zrnicowanie pracy z moliwoci zmiany zada na rne pod wzgldem wymaga fizycznych i psychicznych. Wymuszone pozycje przy pracy i wyczerpujca praca szczeglnie negatywnie wpywaj na kobiety w ciy. Ich praca powinna by tak zaplanowana, aby od 4. miesica ciy umoliwia im dokonywanie zmian w pracy midzy wykonywan na stojco ina siedzco, a take prac wymagajc ruchu. W kocowym etapie ciy moe

21

zaistnie potrzeba organizowania dodatkowych przerw w pracy. W takim przypadku powinno si zapewni na terenie zakadu specjalne pomieszczenie do odpoczynku. Najwaniejsze wymagania Kade miejsce pracy musi by starannie zaplanowane. Naley zapewni pracownikowi wystarczajc ilo miejsca, niezbdne umeblowanie, sprzt i materiay. Organizacja przestrzeni w miejscu pracy musi te umoliwia czenie poszczeglnych czynnoci pracy w najprostszy moliwy sposb, oraz prac w dobrej pozycji iswobod ruchu. Naley unika niepotrzebnego naraenia psychicznego i fizycznego. W tym celu naley z udziaem pracownikw wdraa stosowne rodki organizacyjne i techniczne. Pracownicy powinni by odpowiednio i kompleksowo przeszkoleni, tak aby mogli bezpiecznie wykonywa prac. Ma to szczeglne znaczenie dla osb nowo zatrudnionych. Kobiety w ciy przed naraeniem, mogcym na nie wpywa najsilniej, musz by chronione przez zastosowanie np. urzdze technicznych lub odpowiedniej organizacji przestrzeni w miejscu pracy. Jeeli nie jest to moliwe, naley postara si ograniczy lub wyeliminowa naraenie przez zastosowanie rodkw organizacyjnych i odpowiednie zarzdzanie. W miejscu pracy powinno by zapewnione dobre owietlenie zapewnione dziki oglnemu lub oddzielnemu owietleniu danego pomieszczenia, a take poszczeglnych stanowisk pracy.

Naraenie na czynniki psychospoeczne

Naraenie w miejscu pracy na czynniki psychospoeczne moe wywoywa zmczenie, ble gowy, brak energii, bezsenno, niepokj, lk itp. Dugotrwae naraenie moe powodowa przewleky stres, uczucie wypalenia zawodowego, depresj, wrzody i choroby naczyniowo-sercowe. Moe to prowadzi do absencji, wysokiej fluktuacji kadr, konfliktw w pracy izmniejszonej produktywnoci. Naraenie na czynniki psychospoeczne moe mie zwizek ze wszystkimi rodzajami czynnoci w pracy. Dowiadczenia zebrane podczas monitorowania przedsibiorstw przemysu chemicznego, zajmujcych si produkcj wyrobw z tworzyw sztucznych i gumy, wskazuj, e wikszo problemw powstaje w zwizku z okrelonymi sytuacjami.

22

Potencjalne skutki dla zdrowia czowieka Naraenie na czynniki psychospoeczne zwizane z jednostajn prac Praca, ktra nie wymaga adnej lub wymaga jedynie niewielkiej aktywnoci fizycznej, najczciej zwizana jest z czynnociami nadzorczymi, kontrolnymi i z sortowaniem. W wikszych przedsibiorstwach zajmujcych si produkcj wyrobw asfaltowych znaczna cz pracy, wykonywanej przez pracownikw, odbywa si, wsterowni (pokoju kontrolnym). Z kolei w przemyle tworzyw sztucznych i gumowym przy nadzorze maszyn, stosowanych w procesach technologicznych. Takie jednostajne dziaania mog powodowa u pracownikw stan apatii, w ktrym praca wydaje si nuca i ktry moe powodowa stupor. W rezultacie moe to prowadzi do zmniejszenia tempa pracy i wikszego ryzyka popenienia bdu. Naraenie na czynniki psychospoeczne zwizane z prac wykonywan pod presj czasu Przykadem pracy wykonywanej pod presj czasu jest praca w procesie produkcyjnym, ktry kontrolowany jest gwnie przez maszyny szczeglnie wtedy, kiedy pracownik pracuje przy tamie. Naraenie na czynniki psychospoeczne zwizane z prac zmianow Praca zmianowa, ktr czsto spotyka si w omawianych w ksice rodzajach przedsibiorstw, stanowi powane obcienie psychicznie. Naraenie na czynniki psychospoeczne zwizane z brakiem wpywu na wykonywan prac W omawianych tutaj rodzajach przedsibiorstw pracownicy maj zazwyczaj niewielki wpyw na istot swej pracy moe to mie negatywny, uwarunkowany psychologicznie, wpyw na prac. Naraenie na czynniki psychospoeczne zwizane z niepewnoci pracy Pracownicy mog by niepewni dalszego zatrudnienia, szczeglnie w przypadku zmian zachodzcych w produkcji, likwidacji fabryki lub automatyzacji procesw. Naraenie na czynniki psychospoeczne zwizane ze znaczn odpowiedzialnoci Jeeli od pracownikw wymaga si, aby w razie wypadku lub zdarzenia potencjalnie wypadkowego, ryzykowali zdrowiem i majtkiem wasnym lub innych, wtedy praca moe sta si dla nich stresujca. Powaniejsze wypadki mog powodowa znaczne straty i zanieczyszczenie rodowiska pracownicy musz by w stanie przestawi si zespokojnych, zwykych warunkw pracy na niecodzienne, wystpujce przy powanej awarii.

23

Identyfikacja zagroe i ryzyka Podczas oceny wpywu i wanoci czynnikw psychospoecznych w danym miejscu pracy naley uwzgldni szczeglnie to, czy: kady pracownik ma wpyw na swoj prac, jej metody oraz na dobr wsppracownikw; pracownicy maj moliwo rozwija si zawodowo i prywatnie; pracownik wie, jakie bd przysze warunki jego pracy; pracodawca umoliwia podnoszenie lub zmian kwalifikacji; przestrzegane s wszystkie wymagania dotyczce okrelonej czynnoci; pracownik ma moliwo rozmowy z wsppracownikami o problemach osobistych, spoecznych i zdrowotnych; pracownicy pracuj w systemie pracy akordowej; stosuje si system zmianowy, a jeeli tak, to jak planuje si zmiany; poziom haasu lub tempo pracy nie utrudniaj kontaktu pomidzy pracownikami (nawet jeeli si widz si, mog by w rzeczywistoci od siebie odizolowani ze wzgldu na panujcy haas). Informacje dotyczce sposobw zapobiegania Najlepiej przeciwdziaa naraeniu na zagroenia psychospoeczne czc kilka czynnoci zapobiegawczych, zalenych od rodzaju problemu. Poniej przedstawiono kilka zalece zwizanych z rodzajami naraenia, ktre wymieniono wczeniej. Naley stara si zapobiega sytuacjom, w ktrych zmniejszenie obcienia fizycznego, zwizanego z prac powtarzaln, prowadzi do powstania pracy bardzo jednostajnej. Pracownicy powinni uczestniczy w opracowywaniu systemw i procedur nadzoru i kontroli. Czynnoci pracy powinny by tak zmienne lub rnorodne, jak to tylko moliwe, aby unikn uczucia zmczenia i popadania w stupor. Powinno si rotowa zadania i wzbogaca prac. Wprowadza to zmiany w codziennej pracy zatrudnionych. Naley stara si rwnie przenosi pracownikw do rnych dziaw lub komrek organizacyjnych. Powinno si proponowa pracownikom moliwo zrnicowania czynnoci iprzerw, szczeglnie podczas zmian nocnych. Powinno si unika zlecania pracy na nocnej zmianie duej ni przez trzy kolejne noce. Zmiany powinny nastpowa po sobie zgodnie ze zmian pr dnia (dziewieczrnoc). Daje to dusze okresy odpoczynku midzy zmianami. Pracownicy powinni mie moliwo rozwoju zawodowego i wsparcie w podnoszeniu umiejtnoci. Mona m.in. organizowa spotkania personelu, dni tematyczne

24

dotyczce np. bezpieczestwa i higieny pracy oraz stwarza moliwoci ustawicznego szkolenia. Naley regularnie przeprowadza rozmowy z pracownikami i informowa ich operspektywach pracy, ewentualnych moliwociach rozwoju i awansu, lub przeniesienia na inne stanowisko. W cisej wsppracy z pracownikami powinny by planowane przysze zadania, atake wszelkie zmiany, takie jak automatyzacja dziaa majca na celu zredukowanie iloci pracy, bdcej znacznym obcieniem fizycznym i psychicznym. Powane wypadki naley dokadnie zbada, a pracownicy powinni zosta wczeni w czynnoci zapobiegawcze, podejmowane w zwizku z nimi. Pracownikom powinno si rwnie zapewni profesjonaln opiek, np. psychologa zajmujcego si problemami zwizanymi z prac. Najwaniejsze wymagania Obowizkiem pracodawcy jest stworzenie bezpiecznych pod kadym wzgldem warunkw pracy. Do innych jego obowizkw naley m.in. wyeliminowanie wszystkich czynnikw, ktre w krtszym lub duszym czasie mog mie szkodliwy wpyw na zdrowie pracownikw. Pracownicy i pracodawcy musz wsppracowa w kwestiach dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy. Prac jednostajnych i powtarzalnych powinno si unika lub ogranicza je na tyle, na ile jest to praktycznie moliwe. Obcienie prac powinno by utrzymywane nadopuszczalnym poziomie. Podczas przydzielania zada pracownikom, naley wzi pod uwag ich wiek, moliwoci, wydajno i indywidualne umiejtnoci. Stae miejsca pracy musz by zaprojektowane w taki sposb, aby pod kadym wzgldem zapewniay bezpieczne warunki pracy. Naley rozway wszystkie rodzaje naraenia i uwzgldni je podczas oceny miejsca pracy. Powinno si unika zlecania pracy wykonywanej w odosobnieniu lub w samotnoci. Jeeli jednak jest ona wykonywana w takich warunkach i zwizana jest z powanym ryzykiem, ryzyko to musi by ograniczone lub wyeliminowane. Jeeli ograniczenie lub wyeliminowanie ryzyka jest niemoliwe, nie powinno si pozwala adnemu pracownikowi na prac w odosobnieniu.

Haas
Jeeli pracownicy dugotrwale naraeni s na haas o poziomie dwiku powyej 85dB(A), istnieje ryzyko powstania trwaych ubytkw suchu. Uszkodzenia zale od poziomu haasu, czasu trwania ekspozycji oraz od indywidualnej podatnoci pracownika.

25

Uszkodzenie suchu polega na zniszczeniu komrek czuciowych w uchu wewntrznym. Uszkodzenie takie jest nieodwracalne i czsto w efekcie prowadzi do izolacji spoecznej. Ubytkowi suchu czsto towarzyszy te Tinnitus szum w uszach, choroba powodujca syszenie dwikw, takich jak gwizdy lub dzwonienie, przy braku ich zewntrznego rda. Choroba ta moe by czasowa lub trwaa. Uwaa si j za cikie obcienie spoeczne. Haas moe by rwnie przyczyn stresu, ktry powoduje podwyszenie cinienia krwi, uczucie zmczenia, bezsenno itp. Moe take obnia u pracownikw zdolno koncentracji, co zwiksza ryzyko popenienia bdw i wystpienia wypadkw. Najtrudniejsze warunki, jeeli chodzi o haas, wystpuj w fabrykach, w ktrych przeprowadza si formowanie wtryskowe lub formowanie wytoczne tworzyw sztucznych. Take w fabrykach, w ktrych przeprowadza si rafinacj przetwarzanych wtrnie (odzyskiwanych) produktw naftowych, niektre ze stosowanych urzdze s bardzo gone (do tego uwalniaj pary i sprone powietrze). rdem haasu mog by: silniki, pompy hydrauliczne i inne; szyby wentylacyjne, w ktrych wystpuje gwatowny przepyw powietrza, wywoany wieloma ostrymi zaamaniami, wskimi rurami i zaworami; sprarki; przenoniki, way i urzdzenia suce do pakowania i ustawiania na paletach; rury, maszyny i silniki przymocowane, lub wmontowane w podog lub ciany mog powodowa haas, przenoszony pniej przez konstrukcj/budynek; cylindry i zawory napdzane cinieniowo, lub uderzajce w siebie przedmioty, np. na przenonikach mog by rdem haasu impulsowego/uderzeniowego; spawanie ultradwikowe moe powodowa niebezpieczny haas o wysokich czstotliwociach. Identyfikowanie zagroe i ryzyka Naley zbada wykonywane w miejscu pracy czynnoci generujce haas, i sporzdzi plan rozmieszczenia rde haasu. Naley zwrci uwag, czy haas jest cigy, impulsowy i czy jego poziom jest dranicy. Twarde ciany i podogi nadaj pomieszczeniom nie najlepsze parametry akustyczne, powodujc dugi czas pogosu. Stwarza to nieprzyjemne warunki, w ktrych nawet niewielki haas moe by dranicy. Tam, gdzie podnoszenie gosu jest konieczne do tego, eby by syszanym, powinno si dokona pomiaru poziomu dwiku w celu sprawdzenia, czy nie zostao

26

przekroczone najwysze dopuszczalne natenie haasu 85 dB(A). Naley przy tym wzi pod uwag liczb naraonych na haas osb. Informacje dotyczce sposobw zapobiegania haasowi Redukcja haasu u rda Naley stosowa maszyny o niskiej emisji dwiku. Emitowany przez maszyn poziom dwiku musi by podany w instrukcji producenta. Naley stosowa osony lub obudowy dwikochonno-izolacyjne, aby zatrzyma lub tumi fale dwikowe emitowane przez haaliwe urzdzenia. Naley przeprowadza starann i regularn konserwacj maszyn. Prowadzi to do zmniejszenia poziomu haasu. Redukcja haasu w pomieszczeniach i poza nimi Wok haaliwych maszyn lub procesw naley stosowa dwikochonne kabiny lub obudowy. Prace wywoujce haas i prace nie powodujce haasu naley rozdziela przez ulokowanie ich w oddzielnych pomieszczeniach. Naley pokry sufity i ciany materiaami dwikochonnymi. Redukcja haasu dla pracownikw Naley zaplanowa prac w taki sposb, aby naraonych byo jak najmniej osb i aby byy one naraone przez moliwie najkrtszy czas. Naley przygotowa pomieszczenie kontrolne (sterowni), z ktrego operatorzy bd mogli nadzorowa i zdalnie kontrolowa maszyny emitujce zbyt wysoki poziom haasu. Jeeli haasu nie mona wyeliminowa ani zredukowa, naley stosowa sprzt ochrony suchu. Dodatkowe porady Haas emitowany przez systemy hydrauliczne lub systemy pomp naley ograniczy przez zainstalowanie ich w oddzielnych pomieszczeniach i umieszczenie na dwikochonnych matach (mona tak zrobi ze wszystkimi maszynami emitujcymi haas). Naley unika ostro zaamanych kanaw wentylacyjnych. Dziki temu haas powodowany przez przepywajce powietrze bdzie mniejszy. Haas emitowany przez przenoniki mona ograniczy, obudowujc je, lub zmniejszajc ich szybko. Naley zapobiega nagym zatrzymaniom przenonika i spadaniu z niego przedmiotw.

27

 Przenoniki i way naley pokry dwikochonn warstw gumy lub tworzywa sztucznego. Podczas transportu, przedmioty nie powinny znajdowa si zbyt blisko siebie. Pneumatyczne zawory lub cylindry powinny by wyposaone w tumiki. Naley ogranicza haas powodowany przez dysze powietrzne. Dysze wyposaone w tumiki dwiku maj wiele maych otworw, podczas gdy zwyke dysze maj tylko jeden otwr. Czsto moliwe jest zmniejszenie cinienia bez zmniejszenia funkcjonalnoci, a im nisze cinienie, tym mniejszy haas. Jeeli to tylko moliwe, naley umieszcza sprarki poza obszarem pracy, lub te osania je obudow. Najwaniejsze wymagania Jeeli nie jest moliwe zredukowanie poziomu dwiku tak, aby by on poniej najwyszego dopuszczalnego natenia (NDN), wtedy praca dozwolona jest tylko wtedy, kiedy stosuje si sprzt ochrony suchu. Sprzt ochrony suchu powinno si stosowa ju wtedy, kiedy poziom dwiku przekracza 85dB, lub jeeli jest dranicy dla pracownikw.

Osoby mode (modociani)

Przedsibiorstwa przemysu chemicznego, zajmujce si produkcj wyrobw zgumy i tworzyw sztucznych, zatrudniaj relatywnie wiele osb modych lub nowo zatrudnionych. Wskanik wypadkowoci jest do wysoki w porwnaniu z przemysem produkcyjnym oglnie, a wiele wypadkw ma niestety powany charakter. Ze wzgldu na konieczno szczeglnej ochrony zdrowia modocianych nie mona ich zatrudnia przy niektrych pracach, midzy innymi przy pracach zwizanych znaraeniem na szkodliwe dziaanie okrelonych czynnikw chemicznych. Peny wykaz tych prac okrela rozporzdzenie Rady Ministrw wydane na podstawie przepisw Kodeksu pracy. Wszyscy pracownicy s naraeni na ryzyko zawodowe, jednak modzi poracownicy s na nie bardziej podatni. Prawdopodobiestwo e ulegn oni wypadkowi jest wiksze. Moe to wynika m.in. z niewielkiego dowiadczenia, umiejtnoci oceny sytuacji i nastawienia. Wane jest, aby skoncentrowa si na powanym ryzyku tam, gdzie nie s przestrzegane odpowiednie procedury, np. podczas pobierania prbek do bada lub testw i podczas prac zwizanych z napraw i konserwacj.

28

Nieatwym zadaniem zarwno dla pracodawcy, jak i dowiadczonych pracownikw, jest sprawienie, aby mode osoby otrzymay i przyswoiy wymagane informacje, oraz aby zostay przeszkolone przed powierzeniem im okrelonych obowizkw. Osoby mode czsto doznaj urazw niedugo po zatrudnieniu. Dlatego warto skoncentrowa si na procedurach wprowadzajcych i szkoleniu modych pracownikw nie tylko w zakresie ich zada, ale rwnie w zakresie bezpiecznego zachowania. Aby mie pewno, e informacje zostay przekazane, zrozumiane i e zawarte wnich zalecenia s przestrzegane, powinno si przeprowadza czste i regularne dziaania kontrolne. Naley te wyznaczy mistrza lub osob, ktr mody pracownik zawsze bdzie mg poprosi o rad. Niektrzy modzi ludzie czsto s zbyt niemiali lub dumni, aby zadawa pytania. Z kolei inni s zbyt pewni swojej wiedzy i nie znaj swoich moliwoci. Wane jest wic, aby w przedsibiorstwie zbudowa kultur zadawania pyta.

29

A.1.2. Znaki bezpieczestwa

Znaki bezpieczestwa naley stosowa na stanowiskach pracy oraz na terenie, na ktrym istnieje zagroenie dla osoby pracujcej lub wchodzcej na ten teren. Inne znaki informacyjne su np. do wskazania, gdzie znajduje si sprzt pierwszej pomocy. Znaki bezpieczestwa powinny by umieszczone w taki sposb, aby byy widoczne. W przypadku oglnego zagroenia w zakadzie, gdzie wymagane s rodki ochrony indywidualnej, odpowiedni znak nakazu naley umieci przy wejciu na okrelony obszar (umieszczanie znakw przy wejciu na teren, ktrego dotycz jest powszechnie stosowane w przemyle).

Podstawowe znaczenie znakw bezpieczestwa

Znaczenie lub cel Barwa bezpieczenstwa Barwa kontrastowa Barwa piktogramu Ksztat pola znaku Zakaz Zatrzymanie Czerwona Biaa Czarna Okrgy Nakaz Niebieska Biaa Biaa Okrgy Stan bezpieczenstwa Zielona Biaa Biaa Kwadratowy

Przykad Nieupowanionym wstep wzbroniony Znaczenie lub cel Barwa bezpieczenstwa Barwa kontrastowa Barwa piktogramu Ksztat pola znaku Nakaz stosowania ochrony gowy Pierwsza pomoc medyczna

Ostrzeenie przed niebezpieczestwem ta Czarna Czarna Trjktny

Ochrona przeciwpoarowa Czerwona Biaa Biaa Prostoktny, kwadratowy

Przykad Oglny znak ostrzegawczy, ostrzeenie, ryzyko niebezpieczenstwa Drabina poarowa

30

Przykadowe znaki zakazu

Nie dotyka

Zakaz palenia tytoniu

Zakaz uywania otwartego ognia izakaz palenia

Zakaz przejcia

Zakaz gaszenia wod

Zakaz picia wody (woda niezdatna do picia)

Zakaz ruchu urzdze do transportu poziomego

Nieupowanionym wstp wzbroniony

Przykadowe znaki nakazu

Nakaz stosowania osony twarzy

Nakaz stosowania ochrony oczu

Nakaz stosowania ochrony suchu

Nakaz stosowania ochrony gowy

Oglny znak nakazu (stosowany z innymi znakami)

Nakaz stosowania ochrony ukadu oddechowego

Nakaz stosowania ochrony rk

Nakaz noszenia odziey ochronnej

Nakaz stosowania ochrony stp

Nakaz przechodzenia w oznakowanym miejscu

31

Przykadowe znaki ostrzegawcze

Niebezpieczestwo upadku

Ostrzeenie przed substancjami rcymi

Ostrzeenie przed skaeniem biologicznym

Niebezpieczestwo poaru materiay utleniajce

Promieniowanie niejonizujce

Ostrzeenie przed substancjami radioaktywnymi ipromieniowaniem jonizujcym

Ostrzeenie przed niebezpieczestwem zatrucia substancjami toksycznymi

Niska temperatura

Ostrzeenie przedpromieniami laserowymi

Ostrzeenie przed silnym polem magnetycznym

Niebezpieczestwo wybuchu materiay wybuchowe

Niebezpieczestwo poaru materiay atwozapalne

Ostrzeenie przed urzdzeniami do transportu poziomego

Ostrzeenie przed poraeniem prdem elektrycznym

Oglny znak ostrzegawczy, ostrzeenie, ryzyko niebezpieczestwa

Substancja szkodliwa lub dranica

Ostrzeenie przed atmosfer wybuchow

32

Znaki informacyjne

Oglne wskazanie kierunku do... w poczeniu z kolejnymi znakami

Nosze

Pierwsza pomoc medyczna

Prysznic do przemywania oczu

Telefon awaryjny

Drzwi ewakuacyjne

Drzwi ewakuacyjne

Prysznic bezpieczestwa

Kierunek do wyjcia drogi ewakuacyjnej

Kierunek do wyjcia drogi ewakuacyjnej

Znaki bezpieczestwa do stosowania w ochronie przeciwpoarowej

Kierunek do miejsca rozmieszczenia sprztu poarniczego lub urzdzenia ostrzegajcego do stosowania tylko cznie z, midzy innymi, kolejnymi znakami

Kierunek do miejsca rozmieszczenia sprztu poarniczego lub urzdzenia ostrzegajcego do stosowania tylko cznie z, midzy innymi, kolejnymi znakami

Drabina poarowa

Telefon do uycia w stanie zagrozenia

Hydrant wewntrzny

33

A.1.3. Karty charakterystyki substancji ipreparatw niebezpiecznych

Substancje i preparaty niebezpieczne wykorzystywane s niemal w kadym przedsibiorstwie wane jest wic posiadanie wystarczajcych informacji, pozwalajcych napodjcie odpowiednich rodkw, dziki ktrym uda si ograniczy ryzyko potencjalnie zwizane z tymi substancjami i preparatami. Informacje znajduj si w karcie charakterystyki mona j uzyska od producenta lubdostawcy substancji lub preparatu. Na nich bowiem spoczywa obowizek dostarczenia karty kademu klientowi, ktry stosuje dan substancj lub preparat w dziaalnoci zawodowej. Pracodawca ma obowizek udostpni kart charakterystyki pracownikom, za pracownicy, stosujcy niebezpieczne substancje lub preparaty, maj obowizek zapozna si z ni oraz stosowa si dojej zalece, dotyczcych niezbdnych dziaa zapobiegajcych powstaniu zagroenia. Wszystkie chemikalia, ktre zostay zaklasyfikowane jako niebezpieczne, musz by w obrocie opatrzone odpowiednimi informacjami, przeznaczonymi dla uytkownika. Informacje te przekazywane s w formie oznakowania opakowania oraz karty charakterystyki niebezpiecznej substancji lubpreparatu. Karta charakterystyki musi by przygotowana w sposb systematyczny przez producenta lubdostawc. Skada si ona z 16 punktw, co zapewnia przejrzysto zawartych wniej informacji iuatwia korzystanie z niej. Sposb sporzdzania karty charakterystyki podano w przepisach wydanych na podstawie art. 5.5 Ustawy z 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych [obecnie s to Rozporzdzenia Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r., w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (DzU z 2002r., Nr 140, poz 1171) oraz z dnia 14 grudnia 2004 r., zmieniajce rozporzdzenie w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (DzU z2005 r., Nr 2, poz. 8)]. Poniej zamieszczono streszczenie najwaniejszych informacji, ktre powinny znale si w kadym zpunktw karty charakterystyki.

Zawarto karty charakterystyki

Karta charakterystyki Data sporzdzenia: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Data aktualizacji (jeeli ma zastosowanie): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34

1. Identyfikacja substancji/preparatu Identyfikacja producenta, importera lub dystrybutora Nazwa handlowa: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mona wskaza dodatkowe sposoby identyfikacji: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Znane lub zalecane przeznaczenie lub zastosowania substancji lub preparatu: . . . . . . . Imi i nazwisko osoby lub pena nazwa firmy odpowiedzialnej za wprowadzenie substancji/preparatu do obrotu na terenie Rzeczpospolitej Polskiej: . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adres tej osoby lub firmy: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Numer telefonu/faksu do tej osoby lub firmy: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Numer telefonu alarmowego: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Skad i informacja o skadnikach W punkcie tym musz znale si nastpujce informacje: nazwa substancji: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stenie lub przedzia ste: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nr CAS, jeeli jest dostpny: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nr WE, jeeli jest dostpny: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . klasyfikacja: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Identyfikacja zagroe Najwaniejsze zagroenia dla zdrowia czowieka i rodowiska (objawy i skutki): . . . . . Zagroenia nieujte w kryteriach klasyfikacji (np. pylenie, zmraanie itp.): . . . . . . . . . . 4. Pierwsza pomoc Karta powinna zawiera informacje o tym czy: potrzebna jest natychmiastowa pomoc wymagana lub zalecana jest pomoc lekarza. Informacje o tym, co naley zrobi w miejscu wypadku, podaje si wedug drg naraenia: wdychanie, kontakt ze skr, kontakt z oczami, poknicie. 5. Postpowanie w przypadku poaru W punkcie tym musz znale si w szczeglnoci informacje dotyczce: rodkw ganiczych waciwych ze wzgldu na rodzaj substancji lub preparatu; rodkw ganiczych, ktrych nie wolno uywa ze wzgldw bezpieczestwa; szczeglnych zagroe zwizanych z naraeniem wynikajcym z waciwoci samej substancji lub preparatu, produktw spalania, powstajcych gazw; rodki ochrony indywidualnej dla straakw.

35

6. Postpowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia substancji do rodowiska Podaje si informacje dotyczce: indywidualnych rodkw ostronoci, rodkw ostronoci w zakresie ochrony rodowiska, metod oczyszczania, w szczeglnoci uycia materiau sorpcyjnego. 7. Postpowanie z substancj/preparatem i jej/jego magazynowanie Postpowanie z substancj lub preparatem rodki ostronoci gwarantujce bezpieczne obchodzenie si z substancj lubpreparatem, w tym informacje na temat rodkw technicznych (hermetyzacja procesw, wentylacja itp.). Magazynowanie warunki bezpiecznego magazynowania, w tym niezbdne rodki techniczne (zabezpieczenia kanalizacji i wentylacji, pomieszczenia itp.). 8. Kontrola naraenia i rodki ochrony indywidualnej Opisuje si peny zakres rodkw ostronoci, ktre naley podj wczasie stosowania substancji lub preparatu, midzy innymi: parametry kontroli naraenia (np. NDS, NDSCh, NDSP), systemy ochrony, rodki ochrony zbiorowej, dziaania organizacyjne, rodki ochrony indywidualnej ukadu oddechowego, rk, oczu i twarzy, skry, inne zalecane rodki, np. zapewniajce odpowiedni higien. 9. Waciwoci fizykochemiczne Podaje si informacje dotyczce: postaci; zapachu; pH; temperatury: wrzenia/zakresu temperatur wrzenia, topnienia/zakresu temperatur topnienia, zaponu, samozaponu; palnoci (ciao stae, gaz); waciwoci wybuchowych; waciwoci utleniajcych; prnoci par; gstoci wzgldnej; rozpuszczalnoci; wspczynnika podziau n-oktanol/woda; innych waciwoci.

36

10. Stabilno i reaktywno Okrela si stabilno produktu oraz moliwo wystpienia niebezpiecznych reakcji wpewnych warunkach, podajc: warunki, ktrych naley unika (np. temperatura, cinienie, wiato itp.), materiay, ktrych naley unika (np. woda, powietrze, kwasy itp.), niebezpieczne produkty rozkadu. 11. Informacje toksykologiczne Podaje si opis wszelkich skutkw toksycznego dziaania substancji lub preparatu. Uwzgldnia si skutki naraenia ostrego oraz krtko- i dugoterminowego. Naley poda skutki odnoszce si do rnych drg naraenia: drogi oddechowe, droga pokarmowa, skra, oczy. 12. Informacje ekologiczne W tym punkcie podaje si przede wszystkim informacje, dotyczce ekotoksycznoci, mobilnoci, trwaoci i rozkadu, zdolnoci do bioakumulacji, innych szkodliwych skutkw. 13. Postpowanie z odpadami Jeeli usuwanie substancji lub preparatu stwarza zagroenie, w punkcie tym zamieszcza si opis powstajcych odpadw oraz informacje dotyczce bezpiecznego obchodzenia si z nimi. 14. Informacje o transporcie W punkcie tym wskazuje si: szczeglne rodki ostronoci, wynikajce z przepisw dotyczcych transportu lub przemieszczania substancji lub preparatu, klasyfikacj substancji lub preparatu, zgodnie z przepisami dotyczcymi przewozu towarw niebezpiecznych. 15. Informacje dotyczce przepisw prawnych W punkcie tym powinny znale si: informacje dotyczce zdrowia, bezpieczestwa i rodowiska zamieszczone na oznakowaniu opakowa, zgodne z odpowiednimi przepisami informacje dotyczce szczeglnych przepisw np. ogranicze w zakresie sprzeday lub stosowania tej substancji lub preparatu. 16. Inne informacje Podaje si tutaj dodatkowe informacje, dotyczce m.in.: niezbdnych szkole, zalecanych ogranicze w stosowaniu, moliwoci uzyskania dalszych informacji, rda danych, na podstawie ktrych opracowano kart charakterystyki.

37

Znaki ostrzegawcze stosowane w Unii Europejskiej

Znaki te oryginalnie okrelono w Zaczniku 2 do Dyrektywy 67/548/EWG, natomiast w Polsce wprowadzaj je przepisy wydane na podstawie art. 26 Ustawy z dnia 11 stycznia o substancjach i preparatach chemicznych [obecnie Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 wrzenia 2003 r. w sprawie oznakowania opakowa substancji niebezpiecznych i preparatw niebezpiecznych (DzU z 2003 r., Nr 173, poz. 1679)].

Produkt toksyczny lub Produkt bardzo toksyczny

Produkt wysoce atwopalny lub Produkt skrajnie atwopalny

Produkt dranicy lub Produkt szkodliwy

Produkt wybuchowy

Produkt utleniajcy

Produkt rcy

Produkt niebezpieczny dla rodowiska

38

A.2. Wybrane grupy substancji niebezpiecznych

A.2.1. Substancje niebezpieczne podstawowe zasady
Rozdzia ten dotyczy wymogw bezpieczestwa, higieny pracy w zakresie postpowania z substancjami niebezpiecznymi. Opisano w nim oglnie rodki zapobiegawcze, jakie naley przedsiwzi podczas obchodzenia si z czynnikami chemicznymi. Opisane tutaj rodki maj na celu zapewnienie pracownikom minimalnego stopnia ochrony przed ryzykiem zwizanym z substancjami chemicznymi, szczeglnie e: w zalenoci od poziomu naraenia w zasadzie kada substancja moe stwarza ryzyko dla zdrowia; rodki chemiczne mog zawiera lub wydziela niebezpieczne substancje; niebezpieczne waciwoci wielu substancji nie s wystarczajco dobrze znane lub nie zostay w peni zbadane; szczeglnie jeeli chodzi o wchanianie przez skr, wiedza o intensywnoci dziaania substancji i o naraeniu jest zwykle niewystarczajca, aby odpowiednio oceni ryzyko zawodowe; nie ma wystarczajcej wiedzy naukowej w dotyczcej interakcji pomidzy rnymi substancjami. Zastosowanie opisanych w tym rozdziale minimalnych standardw zapewni ochron przed: dziaaniem dranicym na skr, wywoanym przez rozpuszczalniki, wkna mineralne, gorco, zimno lub prac w warunkach wysokiej wilgotnoci; dziaaniem dranicym na oczy; schorzeniami puc w wyniku naraenia na pyy; przebarwieniami skry i podranieniami nosa, wywoanymi przez czynniki chemiczne. Opisane poniej rodki powinny by dobrane odpowiednio do sytuacji panujcej w danym przedsibiorstwie i, w razie potrzeby, dostosowane do okrelonych warunkw lub okrelonego stanowiska pracy. Jeeli opisane tutaj rodki nie zapewni odpowiedniej ochrony zdrowia pracownikw, niezbdne bdzie zastosowanie dalszych rodkw ochrony. Powinno by to wskazane w ramach oceny stanowiska pracy i odpowiednio udokumentowane.

39

Przygotowanie miejsca pracy

Podczas przygotowania terenu zakadu pracy naley wzi pod uwag ponisze wymagania odnonie do obchodzenia si z czynnikami chemicznymi. Naley zapewni: atwo zmywalne powierzchnie cian, sufitw i podg oraz wykorzystywanych rodkw pracy (maszyn, urzdze itp.) w miar dostpnych przedsibiorstwu moliwoci; moliwo oddzielnego przechowywania czynnikw chemicznych i spoywienia spoywanej przez pracownikw podczas przerw w pracy, a take moliwo spoywania posikw w warunkach, w ktrych nie spowoduje to zagroenia dla zdrowia; umywalnie zaopatrzone w rodki do, mycia, pielgnacji i ochrony skry oraz rczniki. Ponadto mog by wymagane: szatnie lub przebieralnie, pomieszczenie do czyszczenia bardzo zanieczyszczonej odziey roboczej, umywalnie lub pomieszczenia z prysznicami.

Organizacja pracy
Pracodawca ma obowizek podj wszystkie niezbdne dziaania i rodki w celu ochrony bezpieczestwa i zdrowia pracownikw, sprawdza ich skuteczno i, w razie potrzeby, dostosowywa do zmieniajcych si warunkw pracy. Pracodawca musi dopilnowa, aby rodki te zostay wczone w struktur zarzdzania przedsibiorstwem, oraz aby byy przestrzegane podczas wszystkich prac podejmowanych w firmie. Naley podj dziaania, aby zapobiec (na tyle, na ile to moliwe) niewaciwemu stosowaniu lub naduywaniu czynnikw chemicznych, np. umieszcza na pojemnikach lub opakowaniach czytelny i zrozumiay opis. Naley dopilnowa, aby opis na pojemniku lub opakowaniu odpowiada zawartoci. Opisy lub etykiety, ktre s ju nieaktualne naley usun lub zastpi nowymi. W przedsibiorstwach naley zapewni: stosowanie jedynie tych czynnikw chemicznych, ktre przewidzia pracodawca; przechowywanie czynnikw chemicznych w miejscu pracy w takich ilociach, ktre nie stwarzaj ryzyka dla pracownikw; nie naraanie na dziaanie czynnikw chemicznych wikszej liczby pracownikw ni to konieczne m.in. przez przestrzenne lub czasowe rozdzielenie pracy; sprztanie miejsca pracy i utrzymywanie w czystoci wyposaenia;

40

 zapewnienie w pomieszczeniach pracy wystarczajcej iloci wieego, sprzyjajcego zdrowiu powietrza, co mona osign, na przykad, przez zapewnienie skutecznej wentylacji i odpowiednich kanaw wentylacyjnych; niezwoczne i odpowiednie usuwanie zanieczyszcze spowodowanych przez wyciekajce lub rozlane czynniki chemiczne; pojemniki do usuwania odpadw wyposaone, jeeli to moliwe, w pokryw lub wieko; pojemniki musz by opisane w sposb czytelny i zrozumiay (opisy lub etykiety, ktre s ju nieaktualne musz zosta usunite); aby z zewntrznych powierzchni pojemnikw zostay usunite pozostaoci czynnikw chemicznych, lub, jeeli to waciwsze, aby pojemniki te zostay opakowane (np. w przypadku produktw pylcych, ciekych lub lepkich); sprztanie terenu zakadu pracy w taki sposb, aby zapobiec rozprzestrzenianiu si zanieczyszcze, np. bezpyowo; zbieranie odpadw i zuytych materiaw czyszczcych do przygotowanych wtym celu pojemnikw. Magazynowanie czynnikw chemicznych (wymagania minimalne) 1. Czynniki chemiczne naley magazynowa: w wyznaczonych i oznakowanych miejscach lub szafach; zgodnie z prowadzonym w zakadzie rejestrem i, jeeli to moliwe, w oryginalnym pojemniku lub opakowaniu. 2. Czynnikw chemicznych nie naley: magazynowa na stanowiskach pracy, w pomieszczeniach socjalnych, higieniczno-sanitarnych, punktach pierwszej pomocy lub w kwaterach; przechowywa w pojemnikach (kanistry, butelki, beczki itp), ktrych wygld lub oznaczenie mogoby sugerowa, e zawieraj rodki spoywcze. Podczas okrelania rodkw pierwszej pomocy i dziaa lub procedur na wypadek powanych awarii naley wzi pod uwag ryzyko zawodowe stwarzane przez czynniki chemiczne. Przed zastosowaniem nowych czynnikw chemicznych naley poinformowa pracownikw o rodkach ochronnych i rodkach higieny niezbdnych podczas pracy znimi. Jeeli to konieczne, szkolenia takie naley powtarza regularnie. Szczeglnie dokadnie naley przeszkoli pracownikw niedowiadczonych. Wszyscy pracownicy musz mie dostp do instrukcji, podrcznikw i innych informacji o stosowanych czynnikach chemicznych. W udostpnionych instrukcjach powinno si zwraca szczegln uwag na fakt, e dla ochrony zdrowia pracownika celowe jest: noszenie wymaganej odziey roboczej; troska o higien osobist (np. przez utrzymywanie odziey roboczej w czystoci, i niezwoczne oczyszczanie zabrudzonych czci ciaa, jeeli to konieczne, zwykorzystywaniem toalety i bez czekania na przerw w pracy);

41

 korzystanie z pomieszcze lub wyodrbnionych miejsc, przeznaczonych specjalnie do spoywania posikw i palenia tytoniu; przebieranie si po zakoczeniu pracy. Pracownicy maj obowizek w ramach swych moliwoci i w zgodzie z instrukcjami: dba o wasne bezpieczestwo, zdrowie i higien pracy; dba o bezpieczestwo i zdrowie osb trzecich, ktre mog by zagroone wwyniku prowadzenia prac z udziaem czynnikw chemicznych; stosowa czynniki chemiczne, udostpniony sprzt ochronny i rodki ochrony indywidualnej, zgodnie z przeznaczeniem. Ze wzgldu na moliwo kontaktu niektrych czynnikw chemicznych, oraz innych czynnikw ze skr, podczas niektrych dziaa moe wystpi ryzyko zawodowe. Przykady takich dziaa to: praca z wykorzystaniem rozpuszczalnikw, np. odtuszczanie; waenie, obrbka pilnikiem; nakadanie powok, klejenie; cynkowanie i utwardzanie powierzchni; przetwarzanie obrabianych przedmiotw; spawanie, cicie gazowe; manipulowanie wyrobami z wkien i wenami mineralnymi (efekt mechaniczny, swdzenie); czyszczenie i dezynfekowanie rodkw pracy, urzdze, narzdzi i pomieszcze; prace konserwacyjne i naprawy, a take monta i demonta; sortowanie materiaw; praca w warunkach wysokiej wilgotnoci. Podczas stosowania, na terenie przedsibiorstwa, czynnikw chemicznych, mogcych spowodowa uszkodzenia skry, naley zapewni, aby: stosowano waciwe techniki pracy w celu uniknicia rozpryskw cieczy, uwalniania pyw i mgie, a take uszkodze skry w wyniku rozci i perforacji; informacje o ryzyku uszkodzenia skry oraz o uywaniu rodkw do ochrony, czyszczenia i pielgnacji skry zostay zawarte w tzw. instrukcji ochrony skry, ktr umieszcza si w odpowiednim, widocznym dla pracownikw, miejscu; udostpniono i stosowano rkawice ochronne, jeeli jest to konieczne wedug zalece zawartych w karcie charakterystyki, dostarczonej przez dostawc czynnika chemicznego, lub na podstawie innych informacji; stosowane rkawice ochronne miay nisk zawarto substancji uczulajcych, byy trwae i, przez okres stosowania, nieprzepuszczalne dla danego czynnika chemicznego, oraz aby byy przechowywane w czystoci; stosowana odzie robocza zapewniaa w wystarczajcym stopniu ochron skry;

42

 stosowano odzie robocz z dugimi rkawami i, w miar moliwoci, zamknit (np.kombinezon z opaskami na rkawach) w celu ochrony przed podranieniem skry wywoanym przez wkna mineralne; udostpniono gogle w celu ochrony oczu, zgodnie z zaleceniami karty charakterystyki lub innymi informacjami czy danymi, dostarczonymi przez dostawc czynnika chemicznego (ponadto, jeeli to konieczne, w pobliu pomieszczenia pracy naley zapewni moliwo opukania oczu); udostpniono i stosowano rnice si od siebie szmatki do czyszczenia maszyn i wycierania rk. Przy opracowywaniu instrukcji ochrony skry zaleca si skorzystanie z pomocy lekarza lub pielgniarki medycyny pracy. rodki zapobiegawcze (np. zastosowanie rodkw ochrony indywidualnej, kremw), zgodne z instrukcj ochrony skry, powinno si przedsiwzi w przypadku, gdy pracownicy: regularnie wykonuj prace rczne w rodowisku o wysokiej wilgotnoci przez okres duszy ni okoo 1/4 czasu trwania zmiany (okoo 2 godzin) dziennie; stosuj rkawice odporne na wilgo przez taki sam okres; musz czsto lub intensywnie my rce.

Ochrona przed pyem

Wystpienia ryzyka zawodowego spowodowanego uwalnianiem pyw najczciej naley spodziewa si w przypadku nastpujcych, przykadowych, dziaa: wydobycie i obrbka surowcw mineralnych; procesy rozdrabniania i odzyskiwania; otwarte szlifowanie rczne, przenoszenie lub mieszanie pylistych lub pylcych czynnikw chemicznych; obrbka mechaniczna, np.: szlifowanie, polerowane, rozdzielanie lub wiercenie; obrbka strumieniem cierniwa; nieprawidowe magazynowanie, pakowanie i transportowanie pylcych czynnikw chemicznych; budowa obiektw ognioodpornych; wtryskiwanie materiaw izolacyjnych; prace w odlewniach (np: w warsztatach, w ktrych wykonuje si formy i wpomieszczeniach, w ktrych czyci si odlewy); obchodzenie si z pyami z filtrw (np. podczas czyszczenia filtrw); prace przy rozbirce budynkw;

43

 prace konserwacyjne, czyszczenie miejsc zanieczyszczonych pyem; prace w miejscach z niewystarczajc wentylacj lub nieodpowiednimi kanaami wentylacyjnymi. Tam, gdzie to moliwe pylce czynniki chemiczne powinny by przechowywane imagazynowane w zamknitych silosach, zbiornikach, kontenerach transportowych lub workach wykonanych z materiau pyoszczelnego. Materiay masowe (magazynowane luzem) i otwarte kontenery powinny by przykryte np. impregnowanym brezentem. Moliwociom gromadzenia si pyu, na tyle, na ile to moliwe, naley przeciwdziaa przez zastosowanie rozwiza konstrukcyjnych, takich jak dwigary z pochyymi krawdziami, obudowanie trudno dostpnych wnk i naronikw, a take unikanie pokrywania powierzchni materiaami tekstylnymi. Wysoko punktw wyadowywania, napeniania i wysypywania musi by zmniejszona tak bardzo, jak to tylko moliwe. Jeeli to konieczne, punkty te naley otoczy elastycznymi, pyoszczelnymi osonami. Podczas obchodzenia si, na terenie przedsibiorstwa, z pylcymi czynnikami chemicznymi naley take zapewni, aby: stosowano waciwe techniki pracy, pozwalajce unikn uwalniania si pyw; stosowano sprzt oraz metody pracy i przetwarzania, ktre zapewni niski poziom emisji pyw; na tyle, na ile to moliwe, nie dochodzio do gromadzenia si pyw lub aby byy one regularnie usuwane; zastosowano wystarczajc wentylacj i odpowiednie kanay wentylacyjne; pyy nie byy wzniecane podczas prac czyszczcych i nie byy zdmuchiwane za pomoc spronego powietrza; tam, gdzie to moliwe, zwila pyy (np. poprzez zastosowanie kurtyny wodnej) midzy innymi podczas prac czyszczcych lub rozbirki; narzdzia do cicia byy zawsze utrzymywane i ostrzone zgodnie z ich przeznaczeniem; podczas dziaa na wolnym powietrzu, przy ktrych wystpuje pylenie, np. podczas wysypywania, pracownicy byli zwrceni plecami do wiatru i nie stali wchmurze pyu; tam, gdzie to moliwe, oprnione worki byy skadane, zwijane i umieszczane w miejscu ze skutecznie dziaajcym systemem odpylania; odzie robocza przechowywana bya oddzielnie od odziey wasnej (domowej) pracownikw i nie bya trzepana ani przedmuchiwana w celu oczyszczenia; udostpniono i stosowano gogle i, jeeli to konieczne, odpowiednie maski wprzypadku prac zwizanych z uwalnianiem si znacznych iloci pyu w krtkim czasie, lub prac, ktre pracownicy musz wykonywa nad gow.

44

Ochrona przed gazami, parami i mgami

1. Wystpienia ryzyka stwarzanego przez gazy, pary lub mgy naley najczciej spodziewa si w przypadku nastpujcych, przykadowych, czynnoci: praca przy urzdzeniu (lub instalacji) zawierajcym gaz; otwarte prace z wykorzystaniem rozpuszczalnikw lub preparatw zawierajcych rozpuszczalniki, np. podczas czyszczenia lub konserwacji zanieczyszczonych maszyn i instalacji; nakadanie powok i klejenie; napenianie czynnikami chemicznymi, przelewanie, dozowanie i doprowadzanie pynnych czynnikw chemicznych na wolnym powietrzu; manipulowanie czynnikami chemicznymi w wysokich temperaturach (pary iprodukty rozkadu termicznego); procesy rozpylania, malowanie natryskowe (mgy); czyszczenie wysokocinieniowe (mgy, pyy). 2. Podczas pracy si, na terenie przedsibiorstwa, z czynnikami chemicznymi, ktre mog uwalnia gazy, pary lub mgy naley dopilnowa, aby: stosowano waciwe techniki pracy, pozwalajce unikn uwalniania gazw, par i mgie; beczki, w ktrych przechowuje si czynniki chemiczne byy zawsze zamknite i aby otwierano je tylko w celu pobrania lub usunicia danego czynnika chemicznego; zastosowano skuteczn wentylacj i odpowiednie kanay wentylacyjne w pomieszczeniach, w ktrych: napeniania si zbiorniki, cysterny itp. czynnikami chemicznymi, dokonuje si przelewania czynnikw chemicznych, stosuje si czynniki chemiczne w otwartych systemach; rozlane lub wyciekajce czynniki chemiczne byy niezwocznie usuwane, wrazie koniecznoci, z wykorzystaniem odpowiednich oson. 3. Naley stosowa procesy pracy, w ktrych uwalnia si tak mao gazw, par lub mgie, jak to tylko moliwie. Naley unika stosowania czynnikw chemicznych na wolnym powietrzu na duym terenie. Rwnie obnienie temperatury procesu technologicznego moe zmniejszy ilo par uwalnianych przy stosowaniu czynnikw chemicznych. 4. Zmiana technologii, na przykad zastosowanie wlewu zanurzonego (napenianie podpowierzchniowe) do napeniania czynnikiem chemicznym pozwala na uniknicie rozpylenia i rozpryskiwania pynnych czynnikw chemicznych. Podobny efekt ma zastosowanie metody zanurzania, malowania lub nakadania czynnikw chemicznych wakiem zamiast natryskiwania.

45

A.2.2. Podstawowe zasady postpowania z kwasami

Kwasy to roztwory, ktre w zalenoci od poziomu naraenia, mog powodowa oparzenia chemiczne. W duym uproszczeniu mona przyj, e kwasy mog wej wreakcj z metalami emitujc wodr i ciepo. Rozpryski nawet rozcieczonych kwasw mog powodowa powane obraenia oczu. Kwasy nieorganiczne s niepalne, cho niektre reakcje chemiczne z ich udziaem mog uwalnia wodr. Stony kwas octowy to ciecz atwopalna. Szereg kwasw np. kwas chlorowodorowy, kwas azotowy (V) i wiele kwasw organicznych, moe uwalnia gazy i pary oostrym zapachu. Pary kwasw s najczciej cisze od powietrza. Jeeli stone kwasy stosuje si bez wentylacji mechanicznej, istnieje wysokie ryzyko przekroczenia najwyszego dopuszczalnego stenia w miejscu pracy! Pary niektrych kwasw atwo penetrujcych w gb drg oddechowych, np. kwasu azotowego lub gazy nitrozowe (jest to trujca mieszanina monotlenku azotu i ditlenku azotu) mog powodowa obrzk puc. Zaburzenia i objawy czsto pojawiaj si dopiero kilka godzin po naraeniu. Dlatego w przypadku naraenia, nawet jeeli objaww nie mona zidentyfikowa natychmiast, naley skonsultowa si z lekarzem. Pary niektrych kwasw powoduj take uszkodzenia zbw. W przypadku poaru, kwasy nieorganiczne ulegaj rozkadowi i uwalniaj kwane, niezwykle niebezpieczne, agresywne gazy (np. trjtlenek siarki). Kwas azotowy (V), jeeli jego stenie wynosi okoo 70% i wicej, przyspiesza palenie. Dlatego kwasy te mog powodowa zapon, jeeli wejd w kontakt z atwopalnymi materiaami takimi, jak papier, wiry lub cinki drewna, olej napdowy, smary lub inne atwopalne chemikalia. Podgrzanie kwasu chlorowego (VII) o steniu okoo 50% i wyszym, moe spowodowa wybuch. Najczciej stosowane kwasy nieorganiczne: kwas siarkowy, kwas akumulatorowy; kwas chlorowodorowy, kwas solny; kwas azotowy (V); kwas chlorowy (VII); kwas fosforowy (V); kwas fluorowodorowy. Najczciej stosowane kwasy organiczne: kwas octowy, kwas propionowy, kwas mrwkowy.

46

Przechowywanie
Pojemniki do przechowywania kwasw (zbiorniki, butle itp.) Maksymalna wysoko napeniania powinna by widoczna na kadym stacjonarnym pojemniku. Zalecane jest take, aby zainstalowa na zbiornikach i cysternach przyrzd zapobiegajcy przepenieniu. Do przechowywania kwasw mona uywa tylko takich pojemnikw, ktre zostay do tego celu przeznaczone przez producenta. Do transportu mona stosowa tylko te pojemniki, ktre oznaczone s waciwym numerem ONZ. Ciecze zwikszaj objto, jeeli wzronie ich temperatura, dlatego pojemniki naley napenia najwyej do 95% ich pojemnoci. Ponadto wszystkie opakowania i pojemniki zawierajce kwasy musz by opatrzone oznakowaniem zgodnym z przepisami wydanymi na podstawie art. 26 Ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych [obecnie jest to Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 wrzenia 2003 r. w sprawie oznakowania opakowa substancji niebezpiecznych i preparatw niebezpiecznych (DzU z 2003r., Nr 173, poz. 1679)]. Oznakowanie opakowa zawierajcych kwasy musi zawiera, midzy innymi, nastpujce informacje: Nazwa substancji. Nazwa lub imi i nazwisko, adres i numer telefonu dostawcy (odpowiedzialnego za wprowadzanie produktu do obrotu w Polsce). Kategoria niebezpieczestwa (przedstawiona za pomoc znaku lub znakw ostrzegawczych i napisw okrelajcych ich znaczenie). Zwroty wskazujce rodzaj zagroenia (zwroty R). Zwroty okrelajce warunki bezpiecznego stosowania (zwroty S). Numer WE (Wsplnot Europejskich) jest to numer z wykazw EINECS lub ELINCS, albo numer z wykazu No-longer polymers. Jeeli w przedsibiorstwie stosowane s kwasy (lub inne substancje niebezpieczne) pracodawca musi dla kadej substancji niebezpiecznej zapewni kart charakterystyki, zgodn z przepisami wydanymi na podstawie art. 5.5 Ustawy z 11 stycznia 2001 r. osubstancjach i preparatach chemicznych [obecnie s to Rozporzdzenia Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r., w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej ipreparatu niebezpiecznego (DzU z 2002 r., Nr 140 poz 1171) oraz zdnia 14 grudnia 2004 r., zmieniajce rozporzdzenie w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (DzU z 2005 r., Nr 2, poz. 8)]. Karty charakterystyki naley wymaga od dostawcy kwasw ma on obowizek j dostarczy.

47

Pracodawca ma obowizek udostpni kart charakterystyki pracownikom. Ze wzgldw praktycznych zaleca si, aby karta ta bya atwo dostpna i znajdowaa si blisko tych miejsc, w ktrych kwasy s przechowywane i/lub wykorzystywane. Pracownicy stosujcy kwasy maj obowizek zapozna si z kart charakterystyki oraz zastosowa si do jej zalece, dotyczcych niezbdnych dziaa zapobiegajcych powstaniu zagroenia. Do przechowywania kwasw chlorowodorowych, kwasu azotowego (V) oraz kwasu fosforowego (V) mona stosowa pojemniki ze szka, porcelany, ceramiki lub z odpowiedniego rodzaju tworzywa sztucznego. Kwas fosforowy (V) mona take przechowywa w pojemnikach z metalu. Pojemniki te powinny posiada szczelne zamknicia. Ponadto pojemniki wykorzystywane do przechowywania kwasu azotowego (V) nie powinny przepuszcza promieniowania nadfioletowego. Na jego dziaanie odporne s rwnie niektre rodzaje stali nierdzewnej. Nawet rozcieczone kwasy mog powodowa powane urazy, w szczeglnoci twarzy i oczu. Kwasw nigdy nie wolno przechowywa w butelkach i pojemnikach, uywanych do przechowywania ywnoci lub napojw. Pojemniki, ktre mog ulec stuczeniu (np. te wykonane ze szka) powinny by przechowywane w skrzynkach lub innych pojemnikach, wyoonych niepalnym, absorbujcym wstrzsy materiaem. Do przechowywania kwasw, szczeglnie kwasu azotowego (V) nie powinno si stosowa weny drzewnej (woliny). Pomieszczenia, w ktrych przechowuje si kwasy Pary kwasw s zazwyczaj cisze od powietrza. Dlatego kwasw nie wolno przechowywa w piwnicach lub pomieszczeniach pooonych poniej poziomu gruntu. Lokalizacja pomieszcze, w ktrych magazynowane s kwasy, powinna umoliwia atw ewakuacj w razie stanu zagroenia lub powanej awarii. Jeeli w pobliu kwasw przechowywane s materiay atwopalne, zaleca si, aby ciany, drzwi, okna, podoga i sufit wykonane zostay z materiaw ognioodpornych. Stony kwas octowy powinien by przechowywany w taki sam sposb, jak ciecze atwopalne. Pomieszczenia magazynowe powinny by wyposaone w szczelny basen retencyjny, ktry nie posiada poczenia z kanalizacj. Kwasy mona przechowywa wraz z zasadami tylko wtedy, kiedy moliwe jest wykorzystanie oddzielnego basenu retencyjnego. Niebezpieczne pary kwasw, wyciekajcych z pojemnikw i zbiornikw, mog uszkodzi instalacje w pomieszczeniu magazynowym. Dlatego naley zapewni skuteczn wentylacj techniczn lub naturaln. Ponadto zaleca si, aby co najmniej raz wroku sprawdza instalacj elektryczn w pomieszczeniu, w ktrym przechowuje si kwasy.

48

Przechowywanie na wolnym powietrzu Pojemniki powinno si chroni przed bezporednim dziaaniem soca. Powinno si take zabezpieczy przed przedostawaniem si kwasw do gleby, kanalizacji lub wd gruntowych rozwizaniem moe by basen retencyjny. Szczegowe wymogi dotyczce przechowywania Kwasy powinno si przechowywa jedynie w takich warunkach, w ktrych nie istnieje moliwo wystpienia niebezpiecznej reakcji. Szczegowe warunki przechowywania kwasw powinny by okrelone w ich kartach charakterystyki. W karcie czsto okrela si inne czynniki chemiczne z ktrymi nie wolno, lub nie powinno si, przechowywa kwasw. Mona te spotka zalecenia dotyczce ochrony pojemnikw z kwasami np. przed wigoci, okrelon temperatur lub nasonecznieneim. Oznakowanie miejsc sucych do przechowywania kwasw Miejsca, w ktrych kwasy przechowywane s w znaczcych ilociach znakuje zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 27 ust. 2 Ustawy z dnia 11 stycznia 2001r. o substancjach i preparatach chemicznych [obecnie: Rozporzdzenie Ministra Zdrowia w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurocigw oraz pojemnikw i zbiornikw sucych do przechowywania lub zawierajcych substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne (DzU z 2003 r., Nr 61, poz. 552)]. Najczciej miejsca takie znakuje si jednym z poniszych znakw ostrzegawczych. Znaki te mog zosta uzupenione dodatkow informacj, dotyczc w szczeglnoci nazwy substancji niebezpiecznej, jej wzoru chemicznego, oraz informacj o zagroeniach przez ni stwarzanych. Znak ostrzegawczy umieszcza si w pobliu miejsca przechowywania substancji niebezpiecznych lub preparatw niebezpiecznych, lub te w miejscu wejcia na zagroony teren. W szczeglnoci na drzwiach pomieszczenia, w ktrym przechowywane s substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne, jeeli jest to moliwe na wysokoci linii wzroku, bez jakichkolwiek przeszkd midzy znakiem ostrzegawczym aosob patrzc, w miejscach dobrze owietlonych, atwo dostpnych i widocznych. W przypadku, gdy znak jest sabo widoczny w naturalnym owietleniu, naley stosowa materiay odblaskowe, farby fosforyzujce lub dodatkowe owietlenie znaku.

49

Stosowanie kwasw
Szkolenia Kady pracownik, ktry stosuje kwasy, powinien by przeszkolony w zakresie zagroe, jakie one stwarzaj. Szkolenia te powinny by przeprowadzane co najmniej raz do roku, a ich odbycie si powinno by udokumentowane. Szkolenie powinno obejmowa informacje zawarte w karcie charakterystyki kwasu. Pomieszczenia pracy Pomieszczenia pracy powinny mie podog odporn na ewentualne wycieki kwasw. Take ciany powinny by pokryte warstw kwasoodporn. Powinno si take zapewni skuteczn wentylacj, a w przypadku uwalniania si par lub gazw naley zainstalowa wentylacj mechaniczn. Naley take wzi pod uwag, e jeeli na zewntrz panuje niska temperatura, wiee powietrze trzeba bdzie podgrzewa. Jeeli w pomieszczeniu stosuje si wiksze iloci kwasw, powinno si zainstalowa natryski awaryjne. rodki ochrony indywidualnej Jeeli nie mona wyeliminowa zagroenia dla pracownikw, powstajcego podczas prac z kwasem, naley zapewni rodki ochrony indywidualnej chronice przed dziaaniem kwasw. Do ochrony twarzy naley stosowa oson odporn na dziaanie kwasu. Do ochrony doni i ramion naley stosowa rkawice ochronne. Dodatkowo zaleca si stosowanie fartuchw i obuwia ochronnego, ktre s odporne na kwasy. Jeeli zagroone s drogi oddechowe, ze wzgldu na obecno aerozoli, naley stosowa sprzt ochrony drg oddechowych. Ze wzgldw higienicznych kady naraony pracownik musi mie wasny sprzt ochrony indywidualnej. Dziaania w razie wypadku Jeeli kwasem zostan zanieczyszczone oczy, naley je natychmiast przepuka. Otwarte oczy trzeba przemywa czyst, zimn wod przez 1015 min. Po udzieleniu pierwszej pomocy zawsze naley skonsultowa si z lekarzem. Skr, ktra zostaa zanieczyszczona kwasem, take naley przemywa czyst wod a do zaniknicia uczucia szczypania. Mokr odzie naley natychmiast zdj, chyba

50

e jest przyklejona do skry. W takich przypadkach odzie, ktra cigle znajduje si na skrze naley puka du iloci wody. Otwarte rany naley zakry jaowym bandaem. W razie wchonicia przez drogi oddechowe kwanych par absolutnie konieczne jest skontaktowanie si z lekarzem, poniewa zaburzenia i objawy mog pojawi si nawet dopiero po 36 godzinach ale wwczas pogorszenie stanu zdrowia poszkodowanego moe nastpowa bardzo szybko.

51

A.2.3. Podstawowe zasady postpowania z alkaliami

Wodorotlenki, oraz inne chemikalia o odczynie alkalicznym, zwane dalej, alkaliami to substancje, sprzedawane w formie roztworu, cieczy lub jako ciao stae w formie proszku, stopu lub granulatu. W kontakcie z powietrzem alkalia w formie staej absorbuj zawart w nim par wodn oraz dwutlenek wgla i przybieraj form cieczy lub pasty. Alkalia w formie roztworu to najczciej przezroczyste, bezbarwne ciecze z wyjtkiem wapna gaszonego. Wszystkie alkalia w formie rozpuszczalnika s liskie (mydlaste) w dotyku. Kontakt ze skr prowadzi do zniszczenia tkanek i powstawania oparze chemicznych w postaci otwartych ran, ktre trudno si goj. Alkalia s szczeglnie niebezpieczne dla oczu. Efekty dziaania alkaliw s silniejsze przy wikszym steniu, wyszej temperaturze i duszym czasie naraenia. Alkalia odtuszczaj skr, powodujc, e staje si ona szorstka. Moe to prowadzi do powstania wypryskw. Podczas rozpuszczania alkaliw w wodzie moe dochodzi do powstania wysokich temperatur. Efekt ten moe prowadzi do miejscowego przegrzania i grozi pryskaniem cieczy na twarz i oczy. Alkalia reaguj intensywnie z kwasami i w takich sytuacjach ciecz moe pryska natwarz i oczy. Jeeli wodorotlenki wejd w kontakt z metalem lekkim, takim jak cynk lub aluminium, moe uwalnia si wodr, w wyniku czego moe doj do wybuchu. Najczciej stosowane alkalia: wodorotlenek sodu; wodorotlenek potasu; tlenek wapnia, wapno palone; wodorotlenek wapnia, wapno gaszone; wglan sodu.

Przechowywanie alkaliw
Pojemniki do przechowywania alkaliw (zbiorniki cysterny, naczynia itp.) Maksymalna wysoko napeniania powinna by widoczna na kadym stacjonarnym zbiorniku. Zalecane jest take, aby zainstalowa na zbiornikach lub cysternach przyrzd zapobiegajcy przepenieniu. Do przechowywania alkaliw mona uywa tylko takich pojemnikw, ktre zostay do tego przeznaczone przez producenta.

52

Dotransportu mona stosowa tylko te pojemniki, ktre oznaczone s waciwym numerem ONZ. Ciecze, jeeli wzronie ich temperatura, zwikszaj objto, dlatego nie naley napenia pojemnikw powyej 95% ich pojemnoci. Ponadto wszystkie opakowania i pojemniki zawierajce alkalia musz by opatrzone oznakowaniem zgodnym z przepisami wydanymi na podstawie art. 26 Ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych [obecnie jest to Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 wrzenia 2003 r. w sprawie oznakowania opakowa substancji niebezpiecznych i preparatw niebezpiecznych (DzU z 2003r., Nr 173, poz. 1679)]. Oznakowanie opakowa zawierajcych alkalia musi zawiera, midzy innymi, nastpujce informacje: nazwa substancji; nazwa lub imi i nazwisko, adres i numer telefonu dostawcy (odpowiedzialnego za wprowadzanie produktu do obrotu w Polsce); kategoria niebezpieczestwa (przedstawiona za pomoc znaku lub znakw ostrzegawczych i napisw, okrelajcych ich znaczenie); zwroty wskazujce rodzaj zagroenia (zwroty R); zwroty okrelajce warunki bezpiecznego stosowania (zwroty S); numer WE (Wsplnot Europejskich) jest to numer z wykazw EINECS lub ELINCS, lub te numer z wykazu No-longer polymers. Jeeli w przedsibiorstwie stosowane s alkalia (lub inne substancje niebezpieczne), pracodawca musi, dla kadej substancji niebezpiecznej, zapewni kart charakterystyki, zgodn z przepisami wydanymi na podstawie art. 5.5 Ustawy z 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych [obecnie jest to Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 grudnia 2004 r., zmieniajcym Rozporzdzenie w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (DzU z2005r., Nr 2, poz. 8]. Karty charakterystyki naley wymaga od dostawcy alkaliw ma on obowizek j dostarczy. Pracodawca ma obowizek udostpni kart charakterystyki pracownikom. Ze wzgldw praktycznych zaleca si, aby karta charakterystyki bya atwo dostpna iznajdowaa si blisko miejsc, w ktrych alkalia s przechowywane i/lub wykorzystywane. Pracownicy, stosujcy alkalia, maj obowizek zapozna si z kart charakterystyki oraz zastosowa si do jej zalece, dotyczcych niezbdnych dziaa, zapobiegajcych powstaniu zagroenia. Alkalia dziaaj niszczco na materiay takie, jak aluminium, cynk, magnez, oraz ich stopy. Do pewnego stopnia wpywaj te na szko i poliestry. Dlatego nie naley przechowywa alkaliw w pojemnikach wykonanych z takich materiaw. Nigdy nie wolno przechowywa alkaliw w butelkach lub szklanych pojemnikach, uywanych do picia lub przechowywania ywnoci.

53

Zwykle waciwoci alkalii opisane wyej wystpuj jedynie przy wysokich steniach. Mimo to nawet przy niskich steniach alkalia mog powodowa powane uszkodzenia oczu. Pomieszczenia, w ktrych przechowuje si alkalia Pomieszczenie, w ktrym przechowuje si alkalia, powinno by pooone na tym samym poziomie, co grunt. Ponadto drogi ewakuacyjne musz by zawsze dostpne i wolne od przeszkd. Jeeli w pobliu alkaiw przechowuje si materiay atwopalne, konieczne jest, eby dostpne tam rodki przeciwpoarowe byy rwnie odpowiednie do gaszenia poarw w obecnoci zasad. Do gaszenia nie naley stosowa wody i dwutlenku wgla. Jako regu powinno si przyj, e minimalna wysoko pomieszczenia magazynowego powinna wynosi 3m (w wyjtkowych przypadkach 2m). Powinno si stosowa nieprzepuszczalne dla cieczy baseny retencyjne, ktre zapobiegn przedostawaniu si alkaliw do gleby i wd gruntowych. Stone alkalia mona przechowywa wraz z kwasami w jednym pomieszczeniu tylko wtedy, kiedy mona wykorzysta w tym celu oddzielne baseny retencyjne. Przed spuszczeniem alkaliw do kanalizacji naley je zneutralizowa. Kade pomieszczenie magazynowe powinno mie odpowiedni wentylacj naturaln. Przechowywanie na wolnym powietrzu Pojemniki przeznaczone do przechowywania alkaliw powinno si chroni przed socem. Powinno si take zabezpieczy przed przedostawaniem si alkaliw do gleby, kanalizacji lub wd gruntowych. W tym celu mona zastosowa basen retencyjny. Inne zasady przechowywania substancji alkalicznych Inne substancje mona przechowywa wraz z alkaliami jedynie wtedy, kiedy nie istnieje moliwo wystpienia niebezpiecznej reakcji. Alkaliw nie wolno przechowywa w miejscach znajdujcych si nad miejscami pracy, korytarzami, drogami ewakuacyjnymi, schodami, klatkami schodowymi, na platformach i na podestach. Nie wolno ich take skadowa na schodach i w korytarzach nawet przez krtki czas! Oznakowanie miejsc sucych do przechowywania alkaliw Miejsca, w ktrych alkalia przechowywane s w znaczcych ilociach, znakuje si zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 27 ust. 2 Ustawy z dnia 11 stycznia

54

2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych [obecnie: Rozporzdzenie Ministra Zdrowia w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurocigw oraz pojemnikw i zbiornikw sucych do przechowywania lub zawierajcych substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne (DzU z 2003 r., Nr 61, poz. 552)]. Najczciej miejsca takie znakuje si jednym z poniszych znakw ostrzegawczych. Znaki te mog zosta uzupenione dodatkow informacj, dotyczc w szczeglnoci nazwy substancji niebezpiecznej, jej wzoru chemicznego, oraz informacj o zagroeniach przez ni stwarzanych. Znak ostrzegawczy umieszcza si w pobliu miejsca przechowywania substancji niebezpiecznych lub preparatw niebezpiecznych, lub te w miejscu wejcia na zagroony teren. W szczeglnoci na drzwiach pomieszczenia, w ktrym przechowywane s substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne, jeeli jest to moliwe na wysokoci linii wzroku, bez jakichkolwiek przeszkd midzy znakiem ostrzegawczym aosob patrzc, w miejscach dobrze owietlonych, atwo dostpnych i widocznych. W przypadku, gdy znak jest sabo widoczny w naturalnym owietleniu, naley stosowa materiay odblaskowe, farby fosforyzujce lub dodatkowe owietlenie znaku.

Stosowanie alkaliw
Szkolenia Kady pracownik, ktry stosuje alkalia powinien by przeszkolony w zakresie zagroe, jakie one stwarzaj. Szkolenia te powinny by przeprowadzane co najmniej raz do roku, a ich odbycie si powinno by udokumentowane. Szkolenie powinno obejmowa informacje zawarte w kartach charakterystyki alkaliw stosowanych wprzedsibiorstwie. Podczas szkole powinno si informowa, e przy rozcieczaniu alkaliw uwalniaj si pewne iloci ciepa (szczeglnie, jeeli stosuje si tlenek wapnia). Dlatego, aby unikn wypadkw, naley wzi pod uwag nastpujce zalecenia: Przy rozcieczaniu alkaliw zawsze powinno si operowa tylko maymi porcjami. Przy rozcieczaniu stonych alkaliw za pomoc wody zawsze naley wlewa alkalia do wody, a nie odwrotnie.

55

 Optymalne rozcieczenie mona osign dziki mieszaniu (szczeglnie przy rozgrzewaniu alkaliw do usuwania powok malarskich). Inaczej istnieje niebezpieczestwo miejscowego przegrzania rozcieczanego roztworu i pryskania cieczy na twarz i oczy. Jeeli rozciecza si alkalia o rnych steniach, zawsze naley wlewa roztwr bardziej stony do mniej stonego. Do usuwania alkaliw z pojemnikw, ktre nie s wyposaone w kurek spustowy, zawsze naley uywa pomp bezpieczestwa. Po pracy naley umy cay sprzt, aby zapobiec powstawaniu stwardniaych powok. W miejscu pracy mona przechowywa tylko niewielkie iloci alkaliw (ilo potrzebn na jeden dzie pracy). Prace konserwatorskie rur lub rurocigw, zawierajcych alkalia, mona przeprowadza dopiero po uzyskaniu zgody na ich wykonywanie od odpowiedniej osoby nadzorujcej. Zgoda na takie prace powinna zawiera opis wymaganych rodkw bezpieczestwa. Pomieszczenia pracy Pomieszczenia pracy powinny mie podog odporn na ewentualne wycieki alkaliw. Take ciany powinny by pokryte warstw odporn na dziaanie alkaliw. Powinno si take zapewni skuteczn wentylacj, a w przypadku uwalniania si par, gazw lub aerozoli konieczne jest zainstalowanie wentylacji mechanicznej. Naley take wzi pod uwag, e jeeli na zewntrz panuje niska temperatura, wiee powietrze trzeba bdzie podgrzewa. Jeeli w pomieszczeniu stosuje si wiksze iloci alkaliw, powinno si zainstalowa natryski awaryjne. rodki ochrony indywidualnej Jeeli nie mona wyeliminowa zagroenia dla pracownikw, powstajcego podczas prac z alkaliami, naley zapewni rodki ochrony indywidualnej chronice przed ich dziaaniem. Do ochrony twarzy naley stosowa odpowiedni oson, odporn na dziaanie alkaliw. Do ochrony doni i ramion naley stosowa specjalne rkawice ochronne. Dodatkowo zaleca si stosowanie fartuchw i obuwia ochronnego, ktre s odporne na dziaanie alkaliw. Jeeli ze wzgldu na obecno aerozoli zagroone s drogi oddechowe, naley stosowa sprzt ochrony drg oddechowych.

56

Ze wzgldw higienicznych kady naraony pracownik musi mie wasny sprzt ochrony indywidualnej. Dziaania w razie wypadku Jeeli alkaliami zostan zanieczyszczone oczy, naley je natychmiast przepuka. Otwarte oczy naley obmywa czyst, zimn wod przez 1015 min. Po udzieleniu pierwszej pomocy, zawsze naley skonsultowa si z lekarzem. Skr, ktra zostaa zanieczyszczona alkaliami, rwnie naley obmywa czyst, zimn wod, a do zaniknicia mydlanego odczucia. Mokr odzie naley natychmiast zdj, chyba e jest przyklejona do skry. W takich przypadkach odzie, ktra cigle znajduje si na skrze naley puka du iloci wody. Otwarte rany naley opatrzy jaowym bandaem.

57

A.2.4. Podstwowe zasady dotyczce magazynowania gazw

Gazy pod cinieniem (pynne, skroplone, schodzone) mona przechowywa wbutlach, beczkach cinieniowych, naczyniach kriogenicznych (czyli tzw. zbiornikach przenonych w tym rozdziale bdziemy stosowali oglny termin butle), w specjalnych pomieszczeniach magazynowych, na otwartej przestrzeni, lub pod zadaszeniem. Wkadym przypadku lokalizacja powinna by tak dobrana, aby transport butli odbywa si w sposb bezpieczny. Zaleca si aby drzwi wejciowe do pomieszczenia magazynowego miay co najmniej 1,2m szerokoci. Oprnione i pene zbiorniki przenone naley chroni przed upadkiem i uderzeniami. Nie wolno ich toczy w pozycji lecej (z wyjtkiem beczek wyposaonych, wtym celu, w specjalne obrcze). Butli nie mona take uywa do innych celw ni te, do ktrych zostay zaprojektowane, nie mona usuwa korozji z zewntrznych powierzchni, jeeli s napenione gazem, ani poddawa bezporedniemu dziaaniu ognia. W pomieszczeniach magazynowych, w ktrych przechowuje si gaz, nie powinno si jednoczenie magazynowa rodkw atwopalnych, utleniajcych ani kwasw, Nawet rury zawierajce takie substancje nie powinny przechodzi przez pomieszczenie magazynowe, w ktrym przechowuje si gazy. Butle z gazami palnymi (pene lub oprnione) posiadajce podstawy naley ustawia jednowarstwowo w pozycji pionowej, segregujc je wedug zawartoci. Butle nie posiadajce podstaw naley magazynowa poziomo w drewnianych ramach. Moliwe jest ukadanie butli w stosy o wysokoci do 1,5m. Butle naley zabezpieczy przed upadkiem, stosujc bariery, przegrody lub inne rodki ochronne, a zawory butli zabezpieczy kopakami. Podczas obchodzenia si z gazami wane jest, eby wiedzie, czy s to gazy cisze, czy lejsze od powietrza. Wikszo gazw stosowanych w procesach technicznych jest cisza od powietrza. Lejsze s tylko niektre, takie jak: wodr, hel, metan, acetylen, amoniak.

58

Magazynowanie gazw
Miejsca, w ktrych niedopuszczalne jest magazynowanie gazw Butli z gazem nie mona magazynowa w piwnicach, na klatkach schodowych, na korytarzach, na wskich dziedzicach, w przejciach dla pieszych i przejazdach, atake w ich pobliu, w garaach pojazdw, w pomieszczeniach przeznaczonych do staego pobytu ludzi, na podestach roboczych urzdze i innych instalacji. Nie powinno si te przechowywa butli w miejscach lecych na drogach ewakuacyjnych ani wpomieszczeniach pracy. Strefa zagroenia wybuchem Dla gazw palnych (w tym gazw pynnych) naley ustanowi stref zagroenia wybuchem zgodnie z norm dotyczc zapobiegania wybuchowi i ochronie przed wybuchem. Pomieszczenia magazynowe Pomieszczenia magazynowe powinny by wentylowane, tak aby zapewni odpowiedni ilo wymian powietrza. Jeeli zastosowano wentylacj grawitacyjn, doprowadzajc powietrze bezporednio z zewntrz, zaleca si, eby powietrze doprowadzane byo przez co najmniej dwa otwory o powierzchni aktywnej 600cm2. Pomieszczenia magazynowe, przeznaczone do skadowania gazw palnych, powinny spenia wymagania okrelone dla pomieszcze zagroonych wybuchem. Pomieszczenia, w ktrych magazynuje si butle z gazem palnym, naley chroni przed ogrzaniem do temperatury przekraczajcej 35C. Gazw ciszych od powietrza nie powinno si magazynowa poniej poziomu gruntu (jest to wrcz zabronione w przypadku gazw palnych i pynnych). Zaleca si te, aby pomieszczenia magazynowe, w ktrych przechowuje si wicej ni 50 butli, wyposaone byy w wentylacj mechaniczn, sterowan automatycznie. Powinno si take zapewni, eby ewentualne wycieki gazu nie gromadziy si w pomieszczeniach znajdujcych si poniej pomieszczenia magazynowego. Pomieszczenie, w ktrym magazynuje si butle z gazem, powinno by oznakowane widoczn tablic ostrzegawcz. Pomieszczenie magazynowe, przeznaczone do przechowywania butli z gazem, powinno by wyposaone w sprzt ganiczy i ratunkowy, zgodnie z przepisami oochronie przeciwpoarowej. Jeeli pomieszczenia do magazynowania butli z gazem s ogrzewane, grzejniki powinny by zasilane wod lub par wodn, pochodzc z zewntrznych rde.

59

Odlego zbiornikw przenonych od czynnych grzejnikw powinna wynosi co najmniej 1m. Wprzypadku zastosowania oson termicznych odlego ta moe by zmniejszona do nie mniej ni 0,1m. Pomieszczenia magazynowe dla butli zawierajcych gazy toksyczne, kwane, sprone lub pynne powinny by zaprojektowane w taki sposb, aby drogi ewakuacyjne i inne drogi wyjcia byy dostpne rwnie w przypadku wystpienia powanej awarii. Moliwe jest take zainstalowanie wentylacji mechanicznej. Gazw nie powinno si magazynowa w pomieszczeniach znajdujcych si poniej lub powyej pomieszcze, w ktrych stale przebywaj pracownicy. W pomieszczeniach magazynowych, w ktrych skadowane s gazy palne i wybuchowe, instalacje i urzdzenia elektryczne, powinny by wyposaone w odpowiednie rodki ochrony, ktre zapobiegaj zapaleniu si materiaw palnych, zgodne przepisami o ochronie przeciwpoarowej, przepisami techniczno-budowlanymi oraz z Polskimi Normami. Wsplne przechowywanie rnych rodzajw gazw Dopuszcza si, aby butle z rnymi rodzajami gazw byy magazynowane wsplnie, tylko wtedy, kiedy zastosowane zostan ponisze zalecenia. Nie powinno si przechowywa razem butli z gazami palnymi oraz butli z gazami utleniajcymi/przyspieszajcymi palenie w liczbie wikszej ni 250 sztuk. Wraz z nimi moe by przechowywana dowolna liczba butli zawierajcych gaz obojtny. Pomidzy butlami, zawierajcymi gazy palne a tymi, ktre zawieraj gaz przyspieszajcy palenie, powinno si zapewni bezpieczn odlego zaleca si, aby nie bya mniejsza ni 2m. Na przestrzeni tej mona przechowywa zbiorniki przenone z innymi rodzajami gazw, jeeli nie s to gazy toksyczne. Nie powinno si magazynowa razem wicej ni 15 butli z bardzo toksycznymi gazami. Jeeli jest si w posiadaniu wikszej liczby takich butli, powinno si je magazynowa w oddzielnym pomieszczeniu. Szczegowe wymagania dotyczce wsplnego przechowywania rnych rodzajw gazw powinna okreli karta charakterystyki. Wskae ona czy gaz, ktrego dotyczy, wolno przechowaya razem z innymi rodzajami gazw oraz czy istniej dodatkowe zalecenia lub ograniczenia dotyczce sposobw magazynowania. Magazynowanie butli na otwartej przestrzeni i pod zadaszeniem Miejsce magazynowania zbiornikw przenonych z gazem na otwartej przestrzeni powinno by zabezpieczone przed dostpem osb nieupowanionych. Zabezpieczenie takie moe mie form ogrodzenia zaleca si, aby miao co najmniej 2m wysokoci. Alternatywnie mona zapewni stay nadzr. Jeeli miejsca magazynowania

60

gazw na otwartej przestrzeni nie s ogrodzone, musz by oznakowane widoczn tablic ostrzegawcz. Jeeli gazy magazynowane s pod zadaszeniem, zaleca si, aby miao ono co najmniej 2,5m wysokoci i byo wykonane z materiau ognioodpornego. Przepisy przeciwpoarowe dopuszczaj magazynowanie na zewntrz budynkw produkcyjnych i magazynowych, w miejscu obudowanym z trzech stron penymi cianami o klasie odpornoci ogniowej co najmniej REI 120, do dwch wizek butli zgazem palnym, zawierajcych maksymalnie po 16 butli kada, poczonych wsplnym kolektorem ze stacjami rozprania. Szczeglne sposoby magazynowania gazw Hala magazynowa Dodatkowo, oprcz wymogw i zalece dotyczcych pomieszcze magazynowych, zaleca si, aby: hala bya wykonana z ogniotrwaych materiaw; nie przechowywa w niej materiaw palnych lub przyspieszajcych palenie; przechowywa w niej maksymalnie 50 butli, z czego 25 moe zawiera gazy palne lub przyspieszajce palenie; nie przechowywa butli z gazem w obszarze dziaania stacjonarnego dwigu; rozszerzy stref zagroenia wybuchem, jeeli przeprowadza si prace, przy ktrych powstaj iskry. Skrzynie do magazynowania butli Skrzynie takie czsto wykonane s z ogniotrwaego materiau i posiadaj z przodu specjaln przegrod. Czsto stosuje si je do przechowywania butli z gazem, sucych do napdzania podnonikw widowych. Zbiorniki magazynowe Zbiorniki magazynowe to stacjonarne zbiorniki suce do przechowywania gazw, znajdujce si najczciej na otwartej przestrzeni. Jeeli zbiornik wykorzystywany jest do magazynowania gazw palnych, naley ustanowi stref zagroenia wybuchem. Przy przechowywaniu gazw w zbiornikach magazynowych, powinno si przestrzega tych samych zasad, co dla pomieszcze magazynowych jeeli maj zastosowanie. Szafy na butle gazowe Szafy na butle gazowe powinny by wykonane zgodnie z krajowymi normami ipowinny by oznakowane tak, jak inne miejsca, w ktrych magazynuje si gazy. Dla szaf na butle gazowe nie trzeba ustanawia stref zagroenia wybuchem. W szafach nie powinno si magazynowa razem gazw palnych i gazw przyspieszajcych palenie si. Gazw toksycznych nie powinno si magazynowa z gazami palnymi ani z gazami przyspieszajcymi palenie si.

61

Oznakowanie miejsc magazynowania gazw Miejsca magazynowania gazw naley oznakowa widoczn tablic ostrzegawcz, ktr umieszcza si w odlegoci co najmniej 5m od: wejcia do budynku lub wydzielonego pomieszczenia, w ktrym znajduje si instalacja do produkcji gazw i napeniania zbiornikw przenonych; zbiornikw magazynowych; magazynu zbiornikw przenonych. Tablica ostrzegawcza musi zawiera informacje o rodzaju produkowanych i magazynowanych gazw, oraz informacje o zakazie palenia tytoniu i wstpu osobom nieupowanionym. Oznakowanie moe te zawiera informacje o maksymalnej iloci skadowanych gazw oraz o strefie zagroenia wybuchem.

Stosowanie gazw
Oglne wymogi i zalecenia Naley zapewni pracownikom dostp do informacji o zagroeniach zwizanych z prac, podczas ktrej wykorzystuje si gazy (karty charakterystyki). Pracownicy, wykonujcy prace zwizane z magazynowaniem gazw, powinni zosta przeszkoleni w zakresie: znajomoci zagroe, jakie mog wystpi podczas magazynowania gazw; budowy, dziaania i obsugi zbiornikw magazynowych i przenonych do gazw; zasad postpowania na wypadek poaru lub niekontrolowanego wycieku gazw. Dostp pojazdw transportowych powinien by moliwy jedynie w celu przemieszczania butli. Prace konserwacyjne oraz przetaczanie gazw nie mog odbywa si w miejscu magazynowania gazw. Miejsca magazynowania palnych gazw lub palnych mieszanin gazw Wjazd pojazdw transportowych powinien by dopuszczany jedynie wtedy, kiedy nie ma wyciekw widocznych goym okiem. Jeeli stosowane pojazdy mog stanowi rdo zaponu, powinno si przed ich wjazdem sprawi, aby w miejscu skadowania nie wystpuje wybuchowa mieszana powietrzno-gazowa.

62

Miejsca magazynowania toksycznych gazw i toksycznych mieszanin gazw Powinno si przeprowadza okresowe konserwacje drg ewakuacyjnych (w tym ucieczkowego sprztu ochrony ukadu oddechowego). Powinno si przeszkoli pracownikw w zakresie sposobu wykorzystania sprztu ucieczkowego. Instalacja do wykrywania i ostrzegania o wycieku gazu powinna by okresowo sprawdzana przez upowanion do tego instytucj. Powinno si opracowa plan operacyjno-ratowniczy na wypadek powanej awarii.

Skroplony propan, butan i mieszanina propan-butan szczegowe wymagania

Poza opisanymi wyej wymogami i zaleceniami, przy magazynowaniu skroplonego propanu, butanu i mieszaniny propan-butan, zakwalifikowanych do materiaw niebezpiecznych w grupie wybuchowoci II A, obowizuj take nastpujce zasady. Pomieszczenia magazynowe i inne skadowiska butli ze skroplonym propanem, butanem i mieszanin propan-butan, znajdujce si na placach, powinny by wyposaone w instalacje odgromowe. W miejscach magazynowania tych gazw naley zapewni dostp do butli, umoliwiajcy prowadzenie akcji ratowniczej. Butle ze skroplonym propanem, butanem i mieszanin propan-butan o pojemnoci do 11kg gazu powinny by skadowane w pozycji stojcej, nie wicej ni w trzech warstwach, chyba e butle takie przechowywane s w kontenerach lub na paletach. Odlegoci magazynowania butli zawierajcych te gazy od budynkw mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego i uytecznoci publicznej oraz drg okrelaj przepisy o ochronie przeciwpoarowej oraz przepisy techniczno-budowlane. Zabrania si magazynowania butli z ze skroplonym propanem, butanem i mieszanin propan-butan w: pomieszczeniach znajdujcych si poniej poziomu gruntu; pomieszczeniach, w ktrych znajduj si studzienki, otwory kanalizacyjne lub inne niewentylowane zagbienia; pomieszczeniach do przechowywania produktw ywnociowych; skadach materiaw wybuchowych, atwopalnych lub rcych; kotowniach, hydroforniach i wzach cieplnych; garaach i pomieszczeniach, w ktrych znajduj si pojazdy silnikowe.

63

A.2.5. Podstawowe zasady postpowania z rozpuszczalnikami organicznymi

Podstaw klasyfikacji rozpuszczalnikw organicznych jest ich skad chemiczny oraz waciwoci. Oglnie mwic, rozpuszczalniki, nalece do tej samej klasy, posiadaj podobne waciwoci rozpuszczajce i dziaaj w podobny sposb. Jednak w obrbie tej samej klasy wystpuj istotne rnice we waciwociach toksycznych. Nazewnictwo rozpuszczalnikw organicznych moe by powodem pomyek, poniewa jeden rozpuszczalnik moe mie kilka nazw zwyczajowych Niektre rozpuszczalniki organiczne maj nazwy zwyczajowe lub brzmice podobnie, np. 2-metoksyetanol i 2-etoksyetanol, glikol etylenowy, glikol propylenowy. Karta charakterystyki powinna zawiera zarwno zatwierdzone nazwy chemiczne rozpuszczalnikw, jak rwnie inne nazwy i synonimy.

Waciwoci fizyczne rozpuszczalnikw organicznych

Waciwoci fizyczne maj znaczcy wpyw na procedury bezpiecznego postpowania z rozpuszczalnikami organicznymi i odgrywaj powan rol przy okrelaniu stopnia zagroenia wybuchem, zwizanego z ich zastosowaniem. Przed jakimkolwiek postpowaniem z substancj naley odwoa si do odpowiedniej karty charakterystyki, ktra powinna by udostpniona przez producenta lub dostawc. W kadej karcie charakterystyki powinny by zawsze zawarte poniej wymienione informacje. Temperatura wrzenia Temperatura wrzenia to temperatura przy ktrej zachodzi przemiana fazowa cieczy w gaz. Parametr ten wskazuje, jak atwo substancja staje si gazem (paruje). Zazwyczaj im nisza temperatura wrzenia, tym substancja atwiej paruje. Temperatura zaponu Temperatura zaponu to temperatura, w ktrej dana substancja, ogrzewana wcile okrelonych warunkach, wydziela ilo pary wystarczajc do wytworzenia z powietrzem mieszaniny zapalajcej si przy zblieniu rda zaponu. Im nisza temperatura zaponu, tym zazwyczaj wiksza palno. Rozpuszczalniki o temperaturze zaponu

64

poniej 0C oraz temperaturze wrzenia niszej lub rwnej 35C s skrajnie atwopalne. Jeeli temperatura zaponu rozpuszczalnika wynosi poniej 21C, s one wysoce atwopalne, za jeeli temperatura zaponu wznosi od 21C do 55C s one atwopalne. Ponisza tabela zawiera kilka przykadw skrajnie atwopalnych, wysoce atwoplanych i atwopalnych rozpuszczalnikw organicznych:
Farby i lakiery Kleje Antyzamarzacze Substancje stosowane do odtuszczania Substancje do prania na sucho Dodatki drukarskie toluen, ksylen cykloheksany, aceton alkohol etylowy, izopropanol metyloetyloketon eter naftowy terpentyna, benzyna lakowa, ksylen

Granica wybuchowoci Dolna granica wybuchowoci (d.g.w) jest to najnisze stenie rozpuszczalnika wpowietrzu, przy ktrym ulega on zaponowi. Grna granica wybuchowoci (g.g.w) jest to najwysze stenie rozpuszczalnika w powietrzu, przy ktrym jeszcze ulega on zaponowi. Jako zasad przyjmuje si, e im wiksza rozpito midzy LEL a UEL, tym wiksze niebezpieczestwo poaru. Na przykad:
Eter 1,1,1-trichloroetan, do ktrego dodano stabilizatory d.g.w = 1,9% d.g.w = 8,0% g.g.w = 36,0% g.g.w = 10,5%

Tylko w oparciu o te wartoci mona stwierdzi e eter powoduje wiksze zagroenie poarem ni 1,1,1-trichloroetan z dodatkami. Przy prawidowym okrelaniu zagroenia poarem naley wzi rwnie pod uwag temperatur zaponu oraz prno par. Temperatura samozaponu Jest to temperatura, w ktrej pary w powietrzu ulgaj samoczynnemu zaponowi, jeeli stenie oscyluje midzy wartociami przedstawionymi powyej. Rozpuszczalniki charakteryzujce si bardzo nisk temperatura samozaponu nie powinny by przechowywane w pobliu rde ciepa. Przykadem jest dwusiarczek wgla z temperatur samozaponu 90C.

65

Gsto par Pary, ktre s cisze od powietrza (wzgldna gsto par wiksza ni 1), gromadz si w basenach i rozprzestrzeniaj si na poziomie gruntu oraz w trudno dostpnych miejscach. Pary, ktre s lejsze od powietrza (gsto par mniejsza ni 1) rozpraszaj si. Ponadto, w obu tych sytuacjach ruchy powietrza mog zwiksza rozproszenie par.

Zagroenia dla zdrowia czowieka

Z punktu widzenia niebezpieczestw zwizanych z dowolnym miejscem pracy spraw podstawow jest ponowne podkrelenie i zrozumienie relacji midzy terminami zagroenie, naraenie i ryzyko zawodowe stwarzane przez czynnik chemiczny. Zagroenie jest to stan rodowiska pracy mogcy spowodowa wypadek lub chorob. Nararaenie jest to fizyczny kontakt ywego organizmu z czynnikiem chemicznym, fizycznym lub biologicznym wyraony steniem, nateniem i czasem trwania. Ryzyko zawodowe stwarzane przez czynnik chemiczny jest prawdopodobiestwo (moliwo) wystpienia potencjalnej szkody zdrowotnej w warunkach stosowania czynnika chemicznego lub naraenia na czynnik chemiczny w miejscu pracy. Skutki zdrowotne mog wystpi, jeeli pracownik jest rzeczywicie naraony na szkodliwe czynniki chemiczne. Ryzyko szkd lub choroby zazwyczaj wzrasta wraz czasem trwania i czstotliwoci naraenia, a take wraz ze steniem oraz toksycznoci danego czynnika. Toksyczno jest to zdolno danej substancji chemicznej do wywoywania uszkodze w organizmie. Do ilociowej oceny toksycznoci potrzebne s dane na temat dawki, drogi naraenia, czasu i sposobu naraenia, rodzaju i cikoci uszkodze, czasu potrzebnego do ich wywoania oraz gatunku organizmw W rozdziale tym przedstawiono opis drg naraenia i gwnych efektw zdrowotnych, wraz z przykadami. Drogi naraenia Opisane poniej, szkodliwe dziaanie rozpuszczalnikw organicznych nastpuje na skutek wdychania par, kontaktu oczu i skry z cieczami lub parami, lub w wyniku poknicia. Wdychanie jest zazwyczaj najwaniejsz drog, ktr rozpuszczalniki organiczne dostaj si do organizmu ludzkiego podczas pracy.

66

 Niektre rozpuszczalniki organiczne mog by absorbowane poprzez skr bez adnych wyranych efektw na skrze. Inne natomiast mog wywoywa powane uszkodzenia skry. Poknicie jest drog naraenia majc wzgldnie mae znaczenie w kontekcie naraenia na rozpuszczalniki organiczne w miejscu pracy. Toksyczne zanieczyszczenia atmosfery mog wywoywa skutek miejscowy, jeeli zagraaj tylko czci ciaa, ktra ma z nimi bezporedni kontakt, lub skutek ukadowy, wywoujcy zmiany w dziaaniu organizmu. Skutki dla zdrowia Rozpuszczalniki mog dziaa szkodliwie na zdrowie czowieka. Wchanianie doorganizmu najczciej nastpuje przez kontakt ze skr (w przypadku cieczy) oraz przez drogi oddechowe (w przypadku par). Nadmierne naraenie na rozpuszczalniki (szczeglnie ich pary) moe wywoywa ble gowy, zmczenie, senno, utrat koordynacji, utrat przytomnoci, a nawet mier. Dugotrway kontakt z niebezpiecznymi cieczami, np. podczas mieszania lub prac czyszczcych, moe powodowa podranienia skry (zapalenie skry), bl oczu i podranienia drg oddechowych. Dugotrwae naraenie na rozpuszczalniki organiczne moe powodowa uszkodzenia wtroby i nerek. Moe powodowa te uszkodzenia ukadu nerwowego chorob o nazwie Rozpuszczalnikowy Psycho Syndrom (OPS). Wiele z chorb zawodowych, wywoywanych przez chemikalia, jest rezultatem wdychania powietrza zawierajcego niebezpieczne substancje. Naraenie na niebezpieczne materiay moe by ostre (krtkookresowe) lub przewleke (dugookresowe). Naraenie ostre na og odnosi si do naraenia na pojedyncz dawk o wysokim steniu, trwajcego krtki czas, podczas gdy naraenie przewleke obejmuje powtarzane lub cige naraenie przez dugi czas. Te rodzaje narae mog mie skutki ostre, wystpujce natychmiast, lub skutki przewleke (dugookresowe). Rozmiar skutkw zdrowotnych zaley od czasu trwania i czstotliwoci naraenia, oraz stenia substancji. Poniej podano przykady skutkw zdrowotnych. Drogi oddechowe Pary wielu rozpuszczalnikw organicznych s dranice dla nabonka drg oddechowych, oddziauj, midzy innymi, na nos, gardo i puca. Po naraeniu na pary niektrych rozpuszczalnikw organicznych zanotowano reakcje podobne do objaww astmy. Skra Kontakt rozpuszczalnika organicznego ze skr czsto powoduje wysuszenie, spkanie, zaczerwienienie lub wystpienie pcherzy na naraonej powierzchni. Te objawy, nazywane zapaleniem skry, uatwiaj absorpcj rozpuszczalnikw oraz sprzyjaj

67

wtrnej infekcji. Zapalenie skry moe mie charakter podranieniowy lub uczuleniowy. Wywoane rozpuszczalnikami moe utrzymywa si dugo po okresie naraenia. Absorpcja rozpuszczalnikw poprzez skr moe powodowa ukadowe skutki zdrowotne. Oczy Bezporedni kontakt z rozpuszczalnikami organicznymi w postaci par lub cieczy moe wywoywa podranienie oczu. Jest ono na og odwracalne, a trwae uszkodzenie oczu wystpuje rzadko. Wtroba Wiele rozpuszczalnikw organicznych jest potencjalnie toksycznych dla wtroby, zarwno pojedynczo, jak i w poczeniu z innymi rozpuszczalnikami. Na przykad uszkodzenie wtroby zwizane jest z naraeniem na tetrachlorek wgla, inne chlorowane wglowodory oraz etanol. Spoycie napojw alkoholowych moe zwiksza skutki dziaania wielu rozpuszczalnikw. Nerki Zarwno krtkoterminowe jak i dugoterminowe naraenie na okrelone rozpuszczalniki organiczne uwaa si za szkodliwe dla nerek. Tetrachlorek wgla, trichloroetan i destylaty ropy naftowej (np. benzyna, paliwa lotnicze i terpentyna) nale do najbardziej toksycznych. Ukad krenia Chlorowane wglowodory jako rozpuszczalniki, (takie jak chlorek metylenu i trichlorometan), mog wywoywa niebezpieczne skutki dla serca. W literaturze opisano przypadki nienaturalnego rytmu pracy serca po naraaniu na trichloroetylen. Dugotrwae naraenie na disiarczek wgla jest uwaane za czynnik przyczyniajcy si do powstawania choroby wiecowej serca. Ukad nerwowy Naraenie na rozpuszczalniki organiczne moe skutkowa rnymi powanymi nastpstwami zarwno dla centralnego ukadu nerwowego (CNS mzg i rdze krgowy), jak i ukadu nerwowego obwodowego (PNS nerwy rozmieszczone w pozostaych czciach ciaa). Skutki ostre naraenia na dziaanie rozpuszczalnikw organicznych rozcigaj si od zatrucia podobnego jak po dziaaniu alkoholu a do odurzenia (odrtwienia lub niewraliwoci). Skutki ostre mog prowadzi do utraty przytomnoci i mierci ze wzgldu na brak oddechu. Do porednich nale ospao, bl gowy, zawroty gowy, niestrawno (zaburzenia trawienia) i nudnoci. Wikszo narae dugoterminowych zarwno na n-heksan, jaki i metylo-n-butyloketon jest zwizanych ze zniszczeniem komrek w PNS, co skutkuje drganiem

68

ng, skurczami mini, blami i niedorozwojem koczyn, oraz wielu innymi zaburzeniami funkcjonowania koczyn. Do chronicznych skutkw dugoterminowego powtarzanego naraenia na dziaanie rozpuszczalnikw organicznych na CNS zalicza si zmczenie, zmiany nastroju i problemy z koncentracj, utrat pamici, zmiany osobowoci i utrat motywacji. Zaburzenia te mog si utrwali. Naraenie na rozpuszczalniki organiczne a nowotwory Benzen jest rozpuszczalnikiem organicznym, dla ktrego udowodniono rakotwrcze dziaanie na ludzi przy zastosowaniu przemysowym. Badania przeprowadzone uludzi wskazuj, e przeduajce si naraenie na benzen moe powodowa biaaczk. Natomiast u zwierzt laboratoryjnych raka wywouje, trwajce przez wiksz cz ich ycia, naraenie na wiele innych rozpuszczalnikw organicznych. Podejrzewa si wic, cho nie jest to dowiedzione, e rozpuszczalniki te mog stwarza ryzyko take dla pracownikw poddanych dugoterminowemu naraeniu na nie. Dlatego te, mimo e obecnie posiadane informacje nie dostarczaj dowodw na rakotwrcze dziaanie rozpuszczalnikw innych ni benzen, podczas stosowania rozpuszczalnikw organicznych powinno si zachowa ostrono. Powinny by podjte odpowiednie kroki w celu uniknicia zbdnego naraenia, a kade naraenie powinno by zredukowane do moliwie najniszego poziomu. Przeciwdziaanie i pomiary kontrolne Po dokonaniu identyfikacji zagroe powinno si przeprowadzi ocen metod oraz warunkw pracy, w celu wprowadzenia odpowiednich metod przeciwdziaania ikontroli. Powinno to by czci obowizkw kierownictwa. Ocena Prby rodowiskowe i analizy powinny by wykonywane w regularnych odstpach czasu przez wykwalifikowany personel w oparciu o metody zalecone przez odpowiednie instytucje ochrony zdrowia. Monitorowanie rodowiska pracy obejmuje pomiary zanieczyszczenia atmosfery w wybranych miejscach na stanowisku pracy (monitoring stacjonarny). Monitoring osobisty obejmuje pomiar zanieczyszczenia atmosfery w strefie oddechowej indywidualnego pracownika i jest preferowany ze wzgldu na okrelenie aktualnego naraenia pracownika. Monitoring biologiczny obejmuje pomiary stenia zanieczyszcze, ich metabolitw oraz innych wskanikw w tkankach i/lub pynach ustrojowych pracownika. W niektrych przypadkach monitoring biologiczny moe by wymagany jako zastpczy wobec stacjonarnego lub osobistego.

69

Najwysze dopuszczalne stenia i najwysze dopuszczalne stenia chwilowe Naraenie pracownika na rozpuszczalniki organiczne powinno by utrzymywane na moliwie najniszym poziomie. Powinny by take podejmowane wszelkie starania w celu utrzymania poziomu naraenia poniej najwyszych dopuszczalnych ste. Wartoci najwyszych dopuszczalnych ste okrelane s dla poszczeglnych substancji (w tym rozpuszczalnikw organicznych). Istniej trzy rodzaje najwyszych dopuszczalnych ste NDS, NDSCh oraz NDSP. 1. Najwysze dopuszczalne stenie (NDS) jest to warto rednia waona stenia, ktrego oddziaywanie na pracownika w cigu 8-godzinnego dobowego iprzecitnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, okrelonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywnoci zawodowej nie powinno spowodowa ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszych pokole. 2. Najwysze dopuszczalne stenie chwilowe (NDSCh) jest to warto rednia stenia, ktre nie powinno spowodowa ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeeli wystpuje w rodowisku pracy nie duej ni 15 minut i nie czciej ni 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstpie czasu nie krtszym ni 1godzina. 3. Najwysze dopuszczalne stenie puapowe (NDSP) jest to warto stenia, ktra ze wzgldu na zagroenie zdrowia lub ycia pracownika nie moe by wrodowisku pracy przekroczona w adnym momencie. Naley pamita, e warto NDSP nie jest rwnoznaczna z poziomem ste, ktry nie powoduje adnego dziaania szkodliwego i ktry gwarantuje ochron kadego pracownika. Problemem przy zastosowaniu najwyszych dopuszczalnych ste jest to, e zazwyczaj s one okrelone dla czystych rozpuszczalnikw. Wiele rozpuszczalnikw organicznych skada si ze zoonej mieszaniny wielu wglowodorw. W czasie, gdy organizm jest naraony na dziaanie dwch lub wicej rozpuszczalnikw, czne dziaanie rnych substancji moe mie charakter zarwno addytywny, jak i synergistyczny (skutki dziaania mieszaniny przekraczaj sum skutkw poszczeglnych skadnikw). Cika lub wymagajca wysiku praca moe zwikszy przyjt z atmosfery dawk rozpuszczalnika organicznego. Interakcje substancji w kadej mieszaninie powinny by oceniane przez toksykologw, higienistw pracy lub lekarzy medycyny pracy na podstawie szczeglnych waciwoci toksykologicznych obecnych w niej substancji. rodki kontroli Jeeli istnieje prawdopodobiestwo naraenia pracownikw na dziaanie rozpuszczalnikw organicznych, naley podj wszelkie dziaania, majce na celu zminimalizowanie naraenia w moliwie najwikszym stopniu. Niezbdna jest dokadna ocena

70

metod i praktyk pracy. Naley wprowadzi takie procedury, dziki ktrym pracownicy nie bd naraeni na zagroenia, jeeli nie bdzie to uzasadnione. rodki kontroli obejmuj m.in. nastpujce dziaania (uporzdkowane wedug kryterium efektywnoci): eliminacja/zastpowanie i modyfikacje procesu, rodki techniczne, rodki organizacyjne i oglne zalecenia bezpieczestwa, rodki ochrony indywidualnej. Eliminacja/zastpowanie i modyfikacje procesu Rozpuszczalniki organiczne rni si pod wzgldem stwarzanego przez nie stopnia zagroenia dla zdrowia. Zawsze, kiedy to moliwe, substancje, ktre powoduj szkodliwe dla zdrowia zanieczyszczenia powietrza, powinny by eliminowane lub zastpowane takimi, ktre posiadaj odpowiednie waciwoci techniczne i s uznawane za bezpieczne lub mniej niebezpieczne ni substancje stosowane dotychczas. Zastpowanie jest najbardziej odpowiedni metod eliminowania lub redukowania zagroenia zdrowia w miejscu pracy, jednak nie zawsze mona j zastosowa. Dlatego te konieczne moe by zastosowanie kontroli technicznej lub innych metod. W niektrych przypadkach mona zmodyfikowa oryginalny proces lub zastosowa mniej niebezpieczn metod wykonywania danej czynnoci. Zawsze, kiedy to moliwe, rozpuszczalniki organiczne powinny by zastpowane rozpuszczalnikami wodnymi. Najlepszym przykadem zastosowania takiego rozwizania jest przemys farbiarski, w ktrym farby rozpuszczalnikowe zastpiono farbami wodnorozpuszczalnikowymi (emulsyjnymi). rodki techniczne rodki ochrony technicznej mog obejmowa nastpujce metody: zastosowanie mechanicznego transportu przemysowego i wprowadzenie automatyzacji; zastosowanie miejscowej wentylacji wycigowej u rda wystpowania zanieczyszczenia; izolacja, segregacja lub odgrodzenie czynnoci, podczas ktrych wytwarzane s zanieczyszczenia; zastosowanie oglnej wentylacji mechanicznej. Niebezpieczne zanieczyszczenia powietrza mog by skutecznie eliminowane urda za pomoc miejscowego systemu wycigowego. System ten skada si z: kaptura, ktry wychwytuje zanieczyszczenia w miejscu ich powstawania; systemu przewodw o odpowiednim przepywie powietrza; systemu oczyszczania powietrza, zapobiegajcego zanieczyszczeniu atmosfery zewntrznej;

71

 wentylatora wycigowego; komina lub innego urzdzenia odprowadzajcego oczyszczone powietrze do atmosfery. Niezbdne jest wykazanie odpowiedniej dbaoci przy wyborze, projektowaniu oraz instalacji systemu wentylacyjnego, a take podczas nadzorowania jego dziaania i przeprowadzania konserwacji. Powinno to zapewni, e system cay czas prawidowo eliminuje zanieczyszczenia. Projektowanie skutecznego systemu wentylacji wymaga wysokiej wiedzy specjalistycznej, dlatego powinno by wykonywane przez osoby posiadajce odpowiednie kwalifikacje. Szczegln uwag naley zwrci na projekt systemu jeeli w zakadzie stosuje si materiay palne, atwopalne i potencjalnie wybuchowe. Nigdy nie mona blokowa wlotw i wylotw sytemu wentylacyjnego, i zawsze naley utrzymywa je w czystoci. Powietrze z miejscowego systemu wentylacji nie powinno by recyrkulowane do pomieszcze pracy. Powietrze powinno by oczyszczone w puczce, jeeli to moliwe, i rozproszone na zewntrz, w stosownej odlegoci od innych miejsc pracy, wlotw klimatyzacji lub sprarek dostarczajcych powietrze, przeznaczone do oddychania. W celu redukcji stenia zanieczyszcze, na ktre naraeni s pracownicy, moliwe jest rwnie zastosowanie metody rozcieczania przez doprowadzenie odpowiedniej objtoci czystego powietrza. Ta metoda znajduje zastosowanie w procesach, ktre s przeprowadzane na otwartej przestrzeni lub w konstrukcjach szkieletowych, przykrytych dachem. Mimo e otwarte konstrukcje tego typu zapewniaj dobr naturaln wentylacj, powinny by odpowiednio zaprojektowane, aby wentylacja bya wystarczajco skuteczna. Uwagi specjalistw wymaga szczeglnie ruch powietrza wymuszony rnicami temperatury. Wentylacja oglna i rozcieczanie nie s tak skutecznymi metodami ograniczania zanieczyszcze powietrza, jak miejscowa wentylacja wycigowa. Mog jednak by przydatne, jeeli w zakadzie istniej mniejsze rda emisji o niszej toksycznoci. Niebezpieczne czynnoci powinny by odizolowane i rozdzielone w celu zredukowania do minimum liczby pracownikw, ktrzy mog by naraeni na zanieczyszczenia. Moe by konieczne, aby substancje byy stosowane lub produkowane w cakowicie zamknitych systemach i szczelnych urzdzeniach, ktre stanowi zabezpieczenie przed kontaktem pracownikw z substancj, a take jej uwolnieniem do powietrza wmiejscu pracy. W przypadku, gdy zastosowanie zamknitego systemu nie jest moliwe, a substancja jest niebezpieczna, powinno si maksymalnie doszczelni system lub zastosowa inne metody redukcji naraenia (polegajce np. na ograniczeniu wykonywania pracy do okresu, kiedy w najbliszym ssiedztwie znajduje si tylko kilku pracownikw). Jednak nawet w takim przypadku konieczne jest zastosowanie rodkw ochronnych.

72

rodki organizacyjne i oglne zalecenia bezpieczestwa Powinno si przestrzega nastpujcych zalece: unika kontaktu ze skr oraz wdychania par; nie wchodzi do zamknitych pomieszcze, w ktrych mog gromadzi si pary; nie nachyla si nad zbiornikami zawierajcymi pyny; nie zakada, e puste pojemniki s w peni bezpieczne; nie je, nie spoywa napojw, nie pali tytoniu w miejscu pracy; my rce przed jedzeniem, spoywaniem napojw lub korzystaniem z toalety; oznakowa zamknite pomieszczenia, w ktrych moe wzrasta stenie par rozpuszczalnikw; opracowa procedury pracy w zamknitych pomieszczeniach. Higiena osobista i rodowiskowa Wszystkie wycieki rozpuszczalnikw powinno si niezwocznie usuwa. Sposb oczyszczania powinno si wybra w oparciu o informacje zawarte w karcie charakterystyki, poniewa mog by wymagane specjalne metody lub materiay. Odpady powinny zosta usunite metodami odpowiednimi dla zagroe, jakie mog powodowa. Pracownicy powinni mie atwy dostp do czystej odziey roboczej, odziey ochronnej oraz odpowiedniej umywalni i pralni. W niektrych przypadkach, jeeli maj miejsce sytuacje, podczas ktrych wystpuje powaniejsze zagroenie, powinno si take zapewni natryski i przebieralnie. Rozpryski substancji dranicych i uczulajcych powinny by natychmiast usuwane za pomoc wody z mydem. Zanieczyszczon odzie naley zdj. Palenie tytoniu w obecnoci niektrych lotnych rozpuszczalnikw zwiksza ryzyko poaru i wybuchu. Sprzt ochrony indywidualnej W okrelonych okolicznociach moe by wymagane zastosowanie rodkw ochrony indywidualnej, jako dodatku do innych dziaa zapobiegawczych. Zastosowanie ochrony indywidualnej nie powinno by traktowane jako alternatywa dla innych rodkw kontroli, oraz powinno by stosowane jedynie w poczeniu z metodami takimi, jak eliminacja i zastpowanie. Sprzt ochrony indywidualnej powinien by odpowiednio dobrany i dopasowany po potrzeb poszczeglnych pracownikw, ktrzy powinni zosta przeszkoleni w zakresie jego prawidowego stosowania i konserwacji. Sprzt ten powinno si regularnie sprawdza i konserwowa, aby zapewni pracownikom odpowiedni ochron. Odpowiedni sprzt ochrony ukadu oddechowego powinno si stosowa w nastpujcych sytuacjach: jeeli nie mona zastosowa metod eliminacji i zastpowania, lub nie wystarczaj one do ograniczenia stenia zanieczyszcze w powietrzu do dopuszczalnego poziomu; jeeli nie mona zastosowa kontroli technicznej lub nie wystarcza ona do ograniczenia stenia zanieczyszcze w powietrzu do dopuszczalnego poziomu;

73

 jeeli naraenie wystpuje podczas powanej awarii; jeeli naraenie jest krtkotrwae i wystpuje sporadycznie. Istniej dwa gwne rodzaje sprztu ochrony ukadu oddechowego: oczyszczajcy sprzt ochrony ukadu oddechowego naley stosowa sprzt wyposaony w filtry gazowe (pochaniacze); izolujcy sprzt ochrony ukadu oddechowego aparaty wowe zasysanego powietrza lub z dmuchaw, oraz aparaty powietrzne butlowe; aparaty mog by wyposaone w maski, pmaski lub kaptury; mona te stosowa kombinezony gazoszczelne, skompletowane z izolujcym sprztem ochrony ukadu oddechowego. Dobr, sposb stosowania i konserwacja aparatw ochrony ukadu oddechowego powinny by dokonywane zgodnie z wymogami polskich norm. Pracownicy zawsze powinni stosowa rkawice zapewniajce ochron przed rozpuszczalnikami (powinni te uywa bawenianych kombinezonw oraz obuwia i fartuchw odpornych na dziaanie rozpuszczalnikw). Rodzaj wybranych rkawic musi by odpowiedni do wykorzystywanego rozpuszczalnika. W niektrych przypadkach mona stosowa kremy ochronne. W takich przypadkach powinno si skonsultowa z lekarzem medycyny pracy, ktry okreli, czy takie kremy mona stosowa, jak powinno si je wybiera oraz stosowa. Kremy te powinny by stosowane jedynie wcelach ochronnych, a nie podczas leczenia uszkodze skry. Kremy ochronne mog by traktowane jako rodki zastpcze dla odziey ochronnej tylko wtedy, kiedy nie mona zastosowa rkawic, rkaww lub oson twarzy. Kady wykorzystywany krem powinien zapewnia odpowiedni ochron przed stosowanymi czynnikami chemicznymi. Wikszo kremw ochronnych naley do jednej z dwch grup kremw hydrofobowych lub kremw odpornych na dziaanie olejw. Kremy hydrofobowe nie zapewniaj praktycznie adnej ochrony przed dziaaniem wikszoci olejw i rozpuszczalnikw. Nadmierne stosowanie niektrych rodkw czyszczcych, np. rnych rodzajw detergentw, moe powanie wysuszy skr. Odradza si stosowanie rozpuszczalnikw organicznych (takich jak nafta) do usuwania zabrudze ze skry, poniewa moe to powodowa lub pogbia zapalenie skry. Podczas prac z wykorzystaniem rozpuszczalnikw organicznych pracownicy powinni stosowa okulary ochronne, gogle lub osony twarzy, ktre speniaj wymagania stosownych norm. Magazynowanie Rozpuszczalniki organiczne powinny by magazynowane w odpowiednim pomieszczeniu, przeznaczonym do przechowywania cieczy atwopalnych. Powinno si wzi pod uwag ponisze zalecenia.

74

 Rozpuszczalniki powinny by magazynowane w chodnym miejscu, z daleka od potencjalnych rde zaponu. Miejsce magazynowania powinno by dobrze wentylowane w celu zapobieenia gromadzeniu si par rozpuszczalnikw. Jeeli to moliwe, miejsce magazynowania rozpuszczalnikw powinno by odizolowane od stanowisk pracy i dobrze zabezpieczone. Powinno si regularnie sprawdza ilo przechowywanych rozpuszczalnikw oraz utrzymywa j na moliwie niskim poziomie. Rozpuszczalniki powinno si magazynowa z daleka od ywnoci, napojw oraz produktw leczniczych. Miejsce magazynowania powinno by wyposaone w odpowiedni sprzt przeciwpoarowy. Miejsce magazynowania powinno by atwo dostpne dla pojazdw i personelu sub ratowniczych. W miejscu magazynowania rozpuszczalnikw, oraz w jego pobliu, naley zakaza palenia tytoniu. Rozpuszczalniki organiczne powinno si magazynowa oddzielnie od innych grup chemikaliw. Pojemniki, w ktrych przechowywane s rozpuszczalniki, powinny by odpowiednio oznakowane. Oznakowanie powinno zawiera m.in. informacje o skadzie, stwarzanych zagroeniach i zalecanych sposobach bezpiecznego stosowania imagazynowania. Szczegowych informacji naley zawsze szuka w karcie charakterystyki. Oznakowanie miejsc magazynowania, rurocigw oraz zbiornikw zawierajcych rozpuszczalniki organiczne Miejsca magazynowania, a take rurocigi oraz zbiorniki zawierajce rozpuszczalniki organiczne, lub suce do ich przechowywania, musz by oznakowane zgodnie z obowizujcymi przepisami. Oznakowanie musi mie form odpowiedniego znaku ostrzegawczego. Znaki ostrzegawcze mog by uzupenione dodatkow informacj, dotyczc nazwy rozpuszczalnika, jego wzoru chemicznego, stwarzanych przez niego zagroe. Mona te zamieci informacje dotyczce postpowania w razie powanej awarii. Oznakowanie opakowa rozpuszczalnikw organicznych Opakowania, w ktrych przechowywane s rozpuszczalniki organiczne, musz by odpowiednio oznakowane. Oznakowanie musi zawiera m.in. nazw rozpuszczalnika, nazw, adres i numer telefonu dostawcy, informacj o zagroeniach oraz sposobie bezpiecznego stosowania i/lub postpowania w razie wypadku. Jeeli to wymagane, oznakowanie musi take zawiera znaki ostrzegawcze.

75

Wycieki (niezamierzone uwolnienia do rodowiska) W przypadku wycieku (lub rozlania si) rozpuszczalnika organicznego powinno si: jeeli to bezpieczne, zlikwidowa rdo wycieku, podejmujc odpowiednie rodki ostronoci w celu uniknicia naraenia; mechanicznie ograniczy wyciek np. przez obwaowanie miejsca gromadzenia si rozlanej cieczy, wycieku, lub przez odizolowanie wentylacji; unika wdychania par, i kontaktu rozpuszczalnika z oczami i skr; stosowa odpowiedni sprzt ochrony indywidualnej; zakaza palenia tytoniu i stosowania innych rde zaponu; przenie rozlan ciecz z uszkodzonego opakowania do opakowania szczelnego, lub uszkodzone opakowanie umieci w szczelnym opakowaniu ochronnym, lub usun w zalenoci od tego, ktra metoda jest najbardziej wskazana; zebra pozostaoci wycieku przy uyciu piasku, ziemi lub innego stosownego materiau sorpcyjnego; zapobiec dostaniu si wycieku do kanalizacji lub zbiornikw, w ktrych przechowywana jest woda (przez np. zabezpieczenie kratek i studzienek ciekowych); w zalenoci od wielkoci i lokalizacji wycieku, poinformowa stra poarn, policj i pogotowie. Szczegowe informacje, dotyczce postpowania w przypadku wyciekw, znajduj si w punkcie 6. karty charakterystyki. Powinny by tam rwnie informacje dotyczce sposobu usuwania zebranej substancji. Zagroenie poarem i wybuchem Waciwoci atwopalne i wybuchowe wikszoci rozpuszczalnikw organicznych s powszechnie znane. Istniej znaczce rnice w poziomie zagroenia poarem lub wybuchem, jaki stwarzaj rne rozpuszczalniki. Mona je okreli, uwzgldniajc nastpujce waciwoci fizyczne: temperatur zaponu, granic wybuchowoci (i zapalnoci), temperatur samozaponu. W razie poaru powinno si stosowa aparaty powietrzne butlowe ze spronym powietrzem, z nadcinieniem. Naley unika kontaktu rozpuszczalnika ze skr. Pojemniki, zawierajce rozpuszczalniki, powinno si ochadza wod, aby zapobiec ich odksztaceniom lub pkniciom. Rodzaj rodkw ganiczych, jakie mog by zastosowane, powinien by opisany w karcie charakterystyki. Karta zapewnia take informacje o moliwych niebezpiecznych reakcjach z innymi substancjami, a take o produktach spalania, rozkadu i polimeryzacji danego rozpuszczalnika organicznego.

76

Pierwsza pomoc W miejscach pracy, w ktrych stosuje si znaczne iloci rozpuszczalnikw organicznych, powinny by dostpne prysznice bezpieczestwa oraz punkty z prysznicem do przemywania oczu. Powinny by take okrelone procedury pierwszej pomocy wodniesieniu do kadego z wykorzystywanych rozpuszczalnikw organicznych szczegowe informacje powinny znajdowa si w ich kartach charakterystyki. W razie wtpliwoci w sytuacji awaryjnej powinno si stosowa prysznic bezpieczestwa lub prysznic do przemywania oczu przez co najmniej 15min.

Popularne rozpuszczalniki organiczne

Acetaldehyd Synonimy: aldehyd octowy; aldehyd; etanal; aldehyd etylowy. Dziaa toksycznie przez drogi oddechowe. Dziaa dranico na skr, oczy i bony luzowe. Nadmierne naraenie moe dziaa odurzajco na orodkowy ukad nerwowy oraz wywoywa obrzk puc (wod w pucach). Aceton Synonimy: dwumetyloketon, dimetyloketon, propanon, propan-2-on. Jego pary maj dziaanie dranice dla oczu, nosa i garda (w wysokim steniu maj dziaanie odurzajce). Benzen Dziaa toksycznie przez drogi oddechowe. Dziaa dranico na skr i oczy. Dziaa odurzajco i znieczulajco na orodkowy ukad nerwowy. Dziaa rakotwrczo na czowieka. Moe uszkadza skadniki krwi i powodowa powan anemie. Disiarczek wgla Synonimy: dwusiarczek wgla; siarczek wgla. Dziaa toksycznie przez drogi oddechowe i po pokniciu. Dziaa dranico na skr i oczy. Dziaa odurzajco i znieczulajco na orodkowy ukad nerwowy. Powoduje objawy, jak przy zaburzeniach psychiatrycznych. Moe by wchaniany poprzez skr, dziaajc toksycznie. Moe powodowa chorob wiecow serca. Dziaa toksycznie na embriony zwierzt.

77

Tetrachlorek wgla Synonimy: czterochlorek wgla, czterochlorometan, tetrachlorometan, tetrachlorek wgla, tetra. Dziaa toksycznie przez wszystkie drogi naraenia. Dziaa odurzajco na orodkowy ukad nerwowy. Dranicy dla skry i oczu. Wielokrotny kontakt ze skr powoduje zapalenie skry. Dziaa szkodliwie na wtrob i nerki. Dziaa rakotwrczo na zwierzta. 1,2-Dichloroetan Synonimy: dichlorek etylenu; dichloroetylen; chlorek etylenu. W stanie ciekym dziaa dranico na skr. Pary dziaaj dranico na oczy i bony luzowe. Wysokie stenia par mog powodowa zawroty gowy i utrat przytomnoci. Wielokrotny kontakt ze skr powoduje zapalenie skry. Dziaa rakotwrczo na zwierzta. Dichlorometan Synonimy: chlorek metylenu, dichlorek metylenu; dichlorek metanu. Dziaa znieczulajco przy wysokich steniach par. W stanie ciekym dziaa dranico na oczy i skr. Para dziaa dranico na oczy, nos i gardo. Wielokrotny kontakt ze skr powoduje zapalenie skry. Dziaa rakotwrczo na zwierzta. Etanol Synonimy: alkohol etylowy; spirytus zboowy; spirytus ziemniaczany; alkohol; spirytus. W stanie ciekym i w postaci stonej pary powoduje podranienia oczu, skry ibon luzowych. Dugotrwae naraenie powoduje senno i zawroty gowy. Due dawki mog powodowa zatrucie alkoholowe. Eter etylowy Synonimy: eter dietylowy; rozpuszczalnik eterowy; eter. W stanie ciekym i w postaci stonej pary powoduje podranienia oczu, skry ibon luzowych. Gwnym efektem naraenia jest odurzenie i oglne znieczulenie. Hepatotoksyczny (dziaa toksycznie na wtrob).

78

Glikol etylenowy Synonimy: 1,2-etanodiol; 1,2-dihydroxyetan. glikol monoetylenu; glikol; alkohol glikolowy. Dziaa toksycznie po pokniciu. Dziaa dranico na skr i oczy. Po pokniciu dziaa szkodliwie na nerki. Formaldehyd Synonimy: aldehyd mrwkowy, metanal, formalina Dziaa dranico na oczy, skr i drogi oddechowe. Moe powodowa pierwotne i alergiczne kontaktowe zapalenie skry. Dziaa rakotwrczo u zwierzt. Heksan Synonimy: n-heksan. Powoduje agodne podranienia skry i oczu. Pary w duym steniu dziaaj odurzajco. Dugotrwae naraenie zawodowe na wysokie stenia powoduje neuropati ruchow (upoledzenie dziaania nerww kontrolujcych minie). Metanol Synonimy: alkohol metylowy; alkohol drzewny; spirytus drzewny; nafta drzewna. Dziaa dranico na oczy, skr i bony luzowe. Wdychanie par moe powodowa ble gowy, utrat koordynacji i utrat przytomnoci. Poknicie moe powodowa zniszczenie ukadu nerwowego, lepot i mier. Chlorek metylu Synonimy: monochlorometan; chlorometan. Dziaa toksycznie przez drogi oddechowe. Sabe dziaanie odurzajce i znieczulajce na orodkowy ukad nerwowy. Wywouje zmiany w zachowaniu. Perchloroetylen Synonimy: tetrachloroetylen; 1,1,2,2-tetrachloroeten. Dziaa dranico na skr, oczy, nos i gardo. Wywiera wpyw na orodkowy ukad nerwowy. Dugotrwae dziaanie moe powodowa zapalenie skry. Dziaa rakotwrczo uzwierzt.

79

Styren Synonimy: winylobenzen; fenyloetylen Dziaa dranico na oczy, bony luzowe, ukad oddechowy i oczy. Wdychanie styrenu w wysokich steniach moe powodowa depresj orodkowego ukadu nerwowego. Toluen Synonimy: metylobenzen; fenylometan. Dziaa odurzajco na orodkowy ukad nerwowy. Dziaa dranico na oczy. Dugotrwae dziaanie moe powodowa zapalenie skry. Pary dziaaj dranico na bony luzowe i ukad oddechowy. 1,1,1-Trichloroetan Synonimy: 1,1,1-trjchloroetan. Dziaa dranico na skr i oczy. Dziaa odurzajco na orodkowy ukad nerwowy. Naraenie moe powodowa zaburzenia akcj serca. Trichloroetylen Synonimy: trjchlorek etylenu; 1,1,2-trichloroeten; 1-chloro-2,2-dichloroeten; tri;. Dziaa silnie dranico na skr i oczy. Wdychanie trichloroetylenu o wysokim steniu powoduje narkoz i znieczulenie. Naraenie dugotrwae powoduje uszkodzenia wtroby. Naraenie moe powodowa zaburzenia akcji serca. Ksylen Synonimy: dwumetylobenzen, dimetylobenzen, metylotoluen, ksylol Dziaa toksycznie przez drogi oddechowe. Ksylen w stanie ciekym oraz jego pary dziaaj dranico na oczy, skr i bony luzowe. Dziaa odurzajco na orodkowy ukad nerwowy. Wpywa szkodliwie na embriony zwierzt. Lista nie jest wyczerpujca i nie zawiera popularnych mieszanin, bdcych rozpuszczalnikami, takich jak terpentyna, benzyna lakowa czy spirytus chirurgiczny. Odnotowano, e wielokrotne naraenie na niektre mieszaniny rozpuszczalnikw organicznych w dugim przedziale czasu prowadzi do zmian nastroju i funkcji mzgu. Informacj na temat dziaania mieszanin rozpuszczalnikw mona znale w odpowiednich kartach charakterystyki.

80

A.3. Wybrane procesy

A.3.1. Produkcja wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych
Produkcja wyrobw z tworzyw sztucznych i gumy obejmuje wiele procesw. Niektre z nich mog stwarza ryzyko dla zdrowia i bezpieczestwa pracownikw. Oglnie ujmujc, produkcja wyrobw z tworzyw sztucznych i mieszanki gumowej obejmuje czynnoci zwizane ze stosowaniem chemikaliw (np. mieszanie substancji) oraz czynnoci zwizane z obsug maszyn (np. formowanie, prasowanie). Procesy chemiczne i mechaniczne maj rny wpyw na warunki pracy. Typowe problemy bezpieczestwa i higieny pracy w przemyle gumowym i tworzyw sztucznych to: bezporedni kontakt z (niebezpiecznymi) substancjami i preparatami chemicznymi, w tym naraenie przez drogi oddechowe na rozpuszczalniki oraz toksyczne pary i pyy; naraenie na haas i drgania mechaniczne powodowane przez maszyny i urzdzenia; naraenie na czynniki mechaniczne; obecno pyw; mikroklimat panujcy w zakadzie lokalne rnice temperatur, wilgotnoci, zapylenia i obecne w atmosferze zakadu odgazy i pary. W celu zapobiegania wypadkom i powstawaniu szkodliwego rodowiska pracy kadra kierownicza powinna jako priorytetowe potraktowa: Obnienie czstotliwoci wypadkw przez odpowiednie zaprojektowanie zakadu i dobr kontrol dziaania. Minimalizowanie skutkw wypadkw przez: odpowiednie zaprojektowanie zakadu, wprowadzenie odpowiednich procedur, wczeniejsze opracowanie zestawu planw operacyjno-ratowniczych dla personelu. Informowanie pracownikw o moliwych rdach i przyczynach wypadkw. Poniej nakrelono kilka zagadnie z zakresu bezpieczestwa i higieny pracy charakterystycznych dla przemysu gumowego i tworzyw sztucznych. Istotnym krokiem w zapewnieniu bezpieczestwa i higieny pracy w przemyle produkcji wyrobw z gumy i tworzyw sztucznych jest zapobieganie potkniciom opozostawione na powierzchni przedmioty, a take uderzeniom i wpadaniu pracownikw

81

na rne przeszkody. Pozwoli to zapobiec bardzo wielu moliwym do uniknicia wypadkom. Dlatego powinno si rozway: Czy miejsce pracy jest czyste i uporzdkowane. Czy odlegoci midzy urzdzeniami wykorzystujcymi lub zawierajcymi surowce, a urzdzeniami stosowanymi do dalszej obrbki s moliwie najmniejsze. Czy istniej dostateczne rda sztucznego wiata i czy miejsca pracy s wystarczajco dobrze owietlone. Czy miejsca, w ktre dociera zbyt duo wiata sonecznego s odpowiednio osonite. Czy klimat panujcy wewntrz budynku jest odpowiedni, jeeli chodzi o temperatur, wilgotno i wymian powietrza. Czy zapewniono pomieszczenia, w ktrych pracownicy mog umy si przed spoywaniem posikw i po pracy.

Naraenie na niebezpieczne substancje i preparaty

Zagadnienia oglne Pracownicy przemysu gumowego i tworzyw sztucznych mog by naraeni naniebezpieczne substancje i preparaty (w tym rozdziale nazwano je oglnie chemikaliami). Problemy zwizane z niebezpiecznymi chemikaliami (rwnie w formie pyw) zwizane s przede wszystkim z naraeniem przez drogi oddechowe oraz przez kontakt ze skr. Bezporedni kontakt z niebezpiecznymi chemikaliami moe by powodem wielu chorb szkodliwie dziaanie substancji i preparatw na zdrowie czowieka moe by bardzo rnorodne. Wiele z nich ma dziaanie rce, cz moe wywoywa m.in. schorzenia ukadu oddechowego, a niektre s rakotwrcze. Na przykad silnie stone kwasy i alkalia s rce oznacza to, e powoduj oparzenia, kiedy wejd wkontakt z nieosonit skr. Gwne zagroenia dla pracownikw wykonujcych prace z udziaem niebezpiecznych substancji i preparatw w przemyle gumowym: Podczas procesu przetwarzania kauczuku pracownicy mog by naraeni nanitrozaminy i dymy uwalniane w procesie wulkanizacji. Czynniki te mog by rakotwrcze i naraenie na nie moe by przyczyn nowotworu pcherza, puc i odka. Potencjalne naraenie na nitrozaminy jest problemem w przypadku wszystkich procesw (takich jak mieszanie, kalandrowanie, formowanie wtryskowe i wulkanizacja), podczas ktrych podgrzewa si surowce i wyroby z gumy.

82

Gwne zagroenia dla pracownikw wykonujcych prace z udziaem niebezpiecznych substancji i preparatw w przemyle tworzyw sztucznych: Naraenie na niebezpieczne chemikalia ma miejsce gwnie podczas produkcji tworzyw termoutwardzalnych, takich jak ywice poliestrowe i tworzywa poliuretanowe. Procesy produkcyjne mog by rdem emisji styrenu (wykorzystywanego jako rozpuszczalnik) i nadtlenkw organicznych. Produkcja tworzyw poliuretanowych wymaga zastosowania izocyjanianw, ktre s substancjami bardzo niebezpiecznymi. Emisje zwizane z procesem produkcji spienionych tworzyw poliuretanowych to emisje rodkw porotwrczych, takich jak pentan. Tworzywa termoplastyczne produkowane s (z granulatu) w urzdzeniach zamknitych, co zapobiega naraeniu pracownikw na chemikalia. Wyjtkiem s emisje pentanu podczas produkcji polistyrenu spienianego (eps). Naley rwnie zaznaczy, e w zalenoci od jakoci stosowanego surowego PVC podczas produkcji wyrobw z PVC mog wystpi emisje wolnych monomerw (chlorku winylu). Chlorek winylu jest substancj rakotwrcz. W zwizku z powyszymi zagroeniami, naley zwrci uwag na nastpujce zagadnienia: Czy opracowano list wszystkich niebezpiecznych substancji i preparatw stosowanych w przedsibiorstwie (w tym dodatkw). Czy w zakadzie dostpne s karty charakterystyki tych substancji i preparatw, zawierajce m.in. informacje dotyczce skadu, stwarzanych zagroe, rodkw zapobiegawczych i rodkw ochrony indywidualnej. Czy w miejscach, w ktrych stosuje si niebezpieczne chemikalia, umieszczono ostrzeenia o zagroeniach i/lub instrukcje ich bezpiecznego stosowania. Czy worki, beczki, kadzie i kontenery, zawierajce niebezpieczne chemikalia, s prawidowo oznakowane. Czy pracownicy s naraeni na niebezpieczne chemikalia takie, jak kwasy. Czy s wiadomi zagroe, ktre stwarzaj te substancje. Czy pracownicy zawsze przestrzegaj zalece bezpieczestwa, dotyczcych operowania chemikaliami, ich magazynowania, usuwania i transportu, oraz zalece odnonie do kontroli naraenia, zastosowania rodkw ochrony indywidualnej ipierwszej pomocy. Czy pracownicy, wykonujcy prace z udziaem bardzo niebezpiecznych chemikaliw, wiedz, e naley stosowa (grube) gumowe rkawice. Czy podczas nadzorowania procesu przetwarzania kauczuku wprowadzono rodki zapobiegajce naraeniu na pyy, nitrozaminy i dymy, uwalniane w procesie wulkanizacji.

83

Naraenie na pary rozpuszczalnikw i (toksyczne) dymy Szkodliwe dziaanie rozpuszczalnikw na zdrowie czowieka zostao opisane wrodziale A.2.5. Podstawowe zasady postpowania z rozpuszczalnikami organicznymi. Niebezpieczne dla zdrowia rozpuszczalniki czsto stosowane w przemyle gumowym: wglowodory alifatyczne (takie jak pentan, heksan, heptan i oktan); wglowodory aromatyczne (takie jak benzen, ksylen i toluen); wglowodory chlorowane (w procesach czyszczcych i odtuszczaniu parowym); kleje na bazie ksylenu wykorzystywane do czenia gumy i metalu (przy wykaczaniu); roztwr amoniaku (w procesie oczyszczania lateksu). Niebezpieczne dla zdrowia rozpuszczalniki czsto stosowane w przemyle tworzyw sztucznych: rozpuszczalniki uywane w procesach wykoczeniowych, takich jak wykonywanie nadrukw lub nakadanie powok na gotowe produkty; rozpuszczalniki wykorzystywane podczas chemicznego czyszczenia maszyn iurzdze; aceton lub chlorek metylenu, wykorzystywane w produkcji termoutwardzalnych tworzyw, takich jak poliestry.
Czy pracownicy s wiadomi zagroe zwizanych ze stosowaniem rozpuszczalnikw organicznych i wystpowaniem ich (toksycznych) dymw? Czy dokonano przegldu, lub czy opracowano list wszystkich procesw w zakadzie, wktrych stosuje si rozpuszczalniki organiczne, i/lub podczas ktrych uwalniaj si toksyczne dymy? Czy pracownicy s naraeni na rozpuszczalniki organiczne? Czy pracownicy naraeni s na (toksyczne) dymy? Czy dla procesw produkcyjnych, podczas ktrych emitowane s pyy lub pary, zapewniono wystarczajcy system wentylacyjny? Czy filtry tego systemu s regularnie sprawdzane i wymieniane? Czy beczki i kanistry zawsze zamyka si po uyciu? Czy nakadanie i schnicie farb i klejw odbywa si w osobnym pomieszczeniu lub pomieszczeniach? (Kleje powinno si nakada za pomoc specjalnego pistoletu, aby zapobiec naoeniu zbyt duej iloci)? Czy z miejsc, w ktrych wykorzystuje si rozpuszczalniki usunito wszystkie rda ciepa, i czy wszystkie urzdzenia elektryczne s uziemione, aby unikn wybuchu i poaru? Czy prace spawalnicze s zabronione w miejscach, w ktrych uwalniaj si pary substancji lub preparatw chemicznych? Czy pracownicy zostali przeszkoleni w zakresie stosowania sprztu ochrony drg oddechowych i odziey ochronnej?

84

Naraenie na pyy Pracownicy mog by naraeni na pyy podczas wszystkich procesw, w ktrych wykorzystuje si suche materiay. Py moe powsta podczas wstpnego mieszania na sucho materiaw surowych i dodatkowych, lub podczas przygotowywania mieszanek tworzyw sztucznych lub gumowych. Pyy mog uwalnia si take podczas przetwarzania materiaw np. formowania wtryskowego, kalandrowania, wulkanizacji (w przypadku materiaw kauczukowych) lub podczas procesw wykoczeniowych (szlifowanie i polerowanie). Naley podkreli, e naraenie na pyy czciej wystpuje podczas obrbki tworzyw termoplastycznych ni podczas przetwarzania materiaw kauczukowych,. Dzieje si tak, dlatego e termoplasty najczciej przetwarzane s w formie granulatu, podczas gdy wyroby gumowe produkowane s zkauczuku w arkuszach. Szczeglnie produkcja PVC moe wiza si ze znacznymi emisjami pyw, poniewa materia surowy PVC podawany jest w formie proszku, anie granulatu. Powinno si rozway nastpujce zagadnienia: Czy dokonano przegldu, lub czy opracowano list wszystkich procesw w zakadzie, podczas ktrych emitowany jest py, ze szczeglnym uwzgldnieniem procesw, podczas ktrych pracownicy s na niego naraeni? Czy pracownicy naraeni na py zostali wyposaeni w odzie ochronn? Czy pracownicy t odzie ochronn stosuj? Czy wyposaono ich w sprzt ochrony drg oddechowych? Czy zawsze stosuj ten sprzt? Czy procesy produkcyjne, podczas ktrych powstaje py, zostay zaopatrzone wwycigi pyu?

Bezpieczestwo maszyn i sprztu

Wiele zagroe, powstajcych podczas z prac w przemyle gumowym i tworzyw sztucznych, jest zwizanych z obsug maszyn. Cz wypadkw ma miejsce w wyniku usterek technicznych maszyn, a cz przez niebezpieczne metody pracy. W celu sprawdzenia bezpieczestwa ze strony maszyn i sprztu, powinno si rozway nastpujce zagadnienia: Czy pracownicy zostali odpowiednio przeszkoleni w zakresie bezpieczestwa maszyn i sprztu? Czy pracownicy zostali wyposaeni w instrukcje bezpieczestwa (mog to by take instrukcje przygotowane w zakadzie)? Czy pracownicy zostali wyposaeni w sprzt ochrony suchu, taki jak wkadki inauszniki przeciwhaasowe (jeeli wykorzystuje si sprzt generujcy haas)?

85

 Czy w maszynach zainstalowano wszystkie dostpne zabezpieczenia? Czy stosuje si maszyny obsugiwane dwiema rkami rwnoczenie? Czy dostp do miejsc, w ktrych dokonuje si obrbki skrawaniem, ograniczono jedynie do personelu obsugujcego maszyny podczas godzin pracy? Czy podjto rodki w celu ochrony przed olnieniem (jeli wystpuje), takie jak np. zainstalowanie aluzji? Czy pracownicy nosz ognioodporn odzie (jeeli w zakadzie wystpuj rozgrzane maszyny)?
rodki zapobiegawcze Czy w przedsibiorstwie dokonano analizy problemw, ktre najpilniej wymagaj podjcia dziaa w obszarze bezpieczestwa i higieny pracy? Czy dokonano analizy moliwoci podjcia dziaa zapobiegawczych w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy? Czy zastosowano rodki zapobiegawcze, w taki sposb, e rdo zagroe dla zdrowia zostao wyeliminowane (np. przez zastosowanie uprzednio zmieszanych surowcw, automatyzacji mieszania, zastosowaniu alternatywnych chemikaliw)? Czy dokonano analizy moliwoci izolowania rde zagroenia dla zdrowia i bezpieczestwa pracownikw (np. przez zastosowanie miejscowej wentylacji wycigowej)? Czy w przedsibiorstwie wprowadzono zmiany majce na celu odizolowanie rde zagroe dla zdrowia pracownikw?

86

A.3.2. Wulkanizacja i bienikowanie opon

Kontakt z gotowymi produktami gumowymi bardzo czsto wywouje zapalenie skry. Zwizane jest to z obecnoci w nich pewnych czynnikw chemicznych, ktre wykorzystywane s na wielu etapach produkcji gumy i przetwarzania kauczuku. Przed wulkanizacj opon pracownicy mog korzysta z kleju, aby uatwi przytwierdzenie materiaw atajcych do opony. Klej nakadany jest w stosunkowo niewielkich ilociach za pomoc pdzla lub pistoletu natryskowego. Wikszo klejw to preparaty, ktre skadaj si w ponad 90% z rozpuszczalnikw organicznych, a pozostae skadniki to kauczuk naturalny lub butadienowo-styrenowy. Proces wulkanizacji rozdar i dziur w bieniku i czole opon samochodowych skada si znastpujcych krokw: przycicie za pomoc noa uszkodzonych czci opony dookoa rozdarcia; oczyszczenie obszaru za pomoc szczotki drucianej, napdzanej elektrycznie lub pneumatycznie; pokrycie rozdarcia klejem kauczukowym od wewntrznej strony opony, wycicie at z kauczuku i pogumowanej tkaniny kordowej, oraz wprowadzenie ich wrozdarcie za pomoc rcznego waka w celu zapewnienia przylegania (moliwe jest te wstrzyknicie aty z pogumowanej tkaniny kordowej w rozdarcie za pomoc pistoletu); zakrycie rozdarcia z zewntrz mieszank bienikow i wprowadzenie jej do otworu za pomoc rcznego waka; przycicie aty za pomoc noa; umieszczenie opony w formie wulkanizatora, ktry podgrzano do okrelonej temperatury; dostosowanie cinienia wywieranego na opon znajdujc si w formie; docinicie opony w formie i pozostawienie do momentu, w ktrym kauczuk si zwulkanizuje, a ata stopi si z otaczajc j gum; sprawdzenie i wyczyszczenie opony. Zagroenia zwizane z prowadzeniem serwisu k Upadki w wyniku potknicia o przedmioty i odpady pozostawione na pododze w warsztacie. Upadki w wyniku polizgnicia spowodowanego wilgotnoci powierzchni wwarsztacie. Uderzenia lub zmiadenia spadajcymi oponami, albo innymi cikimi przedmiotami, np. elementem formy lub narzdziami.

87

 Zmiadenia i cinicia doni i palcw podczas wkadania opon do formy. Przecicia i skaleczenia spowodowane ostrymi krawdziami narzdzi tncych. Otarcia skry spowodowane kontaktem z automatycznym sprztem do polerowania i cierania. Uszkodzenia (szczeglnie oczu), spowodowane latajcymi fragmentami gumy iinnymi elementami podczas cierania i polerowania. Oparzenia spowodowane uwalnianiem si pary wodnej (z form ogrzewanych par). Oparzenia spowodowane kontaktem gorcych powierzchni form i naczy cinieniowych (podgrzewanych par lub elektrycznie). Poraenie prdem elektrycznym w wyniku kontaktu z uszkodzonym sprztem elektrycznym. Ostre zatrucia spowodowane kontaktem z rozpuszczalnikami lub innymi toksycznymi chemikaliami. Moliwe zagroenie wybuchem przy nieprawidowym zabezpieczeniu, konserwacji lub uywaniu naczy cinieniowych. Moliwe zagroenie wybuchem przy uyciu nieprawidowych technik nadmuchiwania opon lub braku zabezpiecze. Zmczenie lub choroby spowodowane wysok temperatur, zwizane z naraeniem w pomieszczeniu pracy na wysok temperatur, wytwarzan przez rozgrzany sprzt, wykorzystywany do wulkanizacji. Ubytek suchu spowodowany ekspozycj na wysoki poziom haasu, wytwarzanego przez narzdzia pneumatyczne. Choroby skrne, ktre mog si rozwin w wyniku naraenia na rne czynniki chemiczne, wykorzystywane jako dodatki w procesie wulkanizacji. Choroby skrne lub ukadowe reakcje alergiczne, ktre mog wystpi w wyniku naraenia na alergeny lateksu w mieszankach gumowych. Naraenie na uciliwy py i sadz uwalniane podczas cierania i polerowania. Naraenie na rozpuszczalniki organiczne zawarte w kleju kauczukowym. Moliwe naraenie na rozpuszczalniki chlorowane, zawarte w spoiwach i mieszankach rozpuszczalnikw. Schorzenia plecw lub inne schorzenia ukadu miniowo-szkieletowego, albo przepuklina, spowodowane przenoszeniem znacznych ciarw i wymuszonymi pozycjami przy pracy. W zwizku z powyszymi zagroeniami zaleca si, aby: stosowa obuwie ochronne z podeszwami przeciwpolizgowymi; stosowa grube rkawice ochronne podczas cierania i polerowania; stosowa odpowiednie rodki ochrony oczu (o porad naley poprosi osob odpowiedzialn za bezpieczestwo i higien pracy lub dostawc);

88

 stosowa rkawice i/lub kombinezony chronice przed gorcem podczas pracy z gorcymi elementami; zainstalowa skuteczn wentylacj wycigow i klimatyzacj w celu zapobieenia zanieczyszczaniu powietrza w zakadzie i wystpieniu stresu cieplnego upracownikw; stosowa rkawice chronice przed dziaaniem czynnikw chemicznych (jeeli to niepraktycznie, powinno si stosowa odpowiednie kremy ochronne); przykrywa opony skadowane na wolnym powietrzu, eby zapobiec gromadzeniu si wody; przeszkoli pracownikw w zakresie bezpiecznych metod podnoszenia i przenoszenia cikich i nieporcznych ciarw (powinno si take stosowa narzdzia mechaniczne, uatwiajce podnoszenie).

89

A.3.3. Proces produkcji spienionych tworzyw poliuretanowych

Pianka poliuretanowa produkowana jest przez doprowadzanie do reakcji midzy ywic, i najczciej polieterem, takim jak np. polioksypropylenotriol, a izocyjanianami i wod. Podczas produkcji dodaje si take mae iloci rodka emulgujcego, katalizatora polimeryzacji oraz smaru silikonowego. W przypadku niektrych pianek jako rodka porotwrczego uywa si chlorku metylenu. Do pianek trudnozapalnych o maej szybkoci palenia dodaje si te zwizki cyny. Skadniki miesza si, a mieszanin wylewa na ruchomy przenonik. ywica polioksypropylenotriolowa oraz izocyjaniany polimeryzuj i cz si, tworzc uretanow ywic w ksztacie cigej piankowatej struktury, zwanej blokiem. Mieszanin mona te wprowadzi w formie odpowiadajcej jej przyszemu ksztatowi wtedy rwnie zachodzi bardzo podobny proces. Z punktu widzenia zagroe zawodowych w produkcji pianek poliuretanowych najwaniejsz substancj s izocyjaniany. S one wan grup chemikaliw o maej masie czsteczkowej. Najczciej stosowanymi izocyjanianami s: TDI diizocyjanianotolulen. MDI diizocyjanian difenylometylenu. HDI diizocyjanian heksametylenu. W zalenoci od rodzaju izocyjanianw oraz sposobu ich zastosowania mog one by dostarczane w formie staej lub ciekej. TDI i HDI to ciecze, ktre mog przybiera odcienie od zupenego braku barwy a do bladej ci. MDI moe by czasami dostarczony w formie staej jako biae lub te patki, ale najczciej jest dostarczany wformie ciemnobrzowej, lepkiej cieczy. TDI to mieszanina 2,4-diizocyjanianotolulenu oraz 2,6-diizocyjanianotolulenu. TDI wykorzystywany jest do produkcji elastycznej pianki, stosowanej w wielu produktach, m.in.: materacach, poduszkach tapicerskich, fotelach samochodowych, materiaach opakowaniowych. TDI zostao zastpione przez MDI w produkcji sztywnych pianek, poniewa MDI jest mniej niebezpieczne, dziki mniejszej lotnoci (zdolnoci do tworzenia par). Sztywne pianki stosowane s jako materia izolacyjny w domowych lodwkach ipiekarnikach, a pianki, ktre mona wtryskiwa, stosowane s do izolacji w wagonach, naczepach i przyczepach do ciarwek, oraz w odziach. MDI stosuje si w odlewniach w produkcji form odlewniczych metod no-bake.

90

Przechowywanie beczek i obchodzenie si z nimi

Beczki powinno przechowywa si w dobrze wentylowanym miejscu, pooone na boku albo stojce w taki sposb, aby duy czop beczki by zawsze u gry. Beczki, ktre zostay uszkodzone w transporcie powinny by traktowane jako zagroenie dla zdrowia, i umieszczone oddzielnie. Izocyjanianw nie wolno wydobywa z beczek poprzez zwikszanie cinienia, poniewa (w przypadku gdy beczka nie jest prawidowo odpowietrzana) stwarza to niebezpieczestwo wybuchu. Po oprnieniu beczki, przed jej usuniciem, naley j odkazi i odpowietrzy. Czopy beczek, ktrych zawarto nie zostaa jeszcze do koca wykorzystana, musz by szczelnie umocowane wcelu zapobiegania dostawaniu si wody do wntrza beczki. Woda z izocyjanianami wchodzi w powoln reakcj, przy ktrej wydziela si dwutlenek wgla, ktry mgby spowodowa pknicie beczki.

Wycieki i rozlane izocyjaniany

Wycieki izocyjanianw typu TDI stwarzaj bezporednie zagroenie dla zdrowia, poniewa stenie par w atmosferze dookoa wycieku szybko przekracza warto najwyszego dopuszczalnego stenia w miejscu pracy. Bardzo wane jest, aby wszystkie wycieki niezwocznie usuwa, wykorzystujc do tego odpowiedni mieszanin do odkaania. Wycieki izocyjanianw typu MDI nie tworz niebezpiecznych iloci pary chyba, e s gorce, ale to zdarza si rzadko. Wycieki o niskiej temperaturze powinno si niezwocznie usuwa, stosujc mieszanin odkaajc, lub zbierajc je materiaem sorpcyjnym, takim jak piasek lub szmaty. Zanieczyszczone materiay przed usuniciem naley umieci w wiadrze z wod lub na wieym powietrzu a do momentu, gdy izocyjaniany rozo si (potrzeba na to okoo tygodnia).

Zagroenia zwizane z izocyjanianami

Ze wzgldu na wysok reaktywno izocyjanianw efekty naraenia na nie to przede wszystkim podranienia, uczulenie i nadwraliwo (reakcje alergiczne). Gwne obszary ciaa, w ktrych wystpuj skutki naraenia na izocyjaniany, to ukad oddechowy, oczy i skra. Wane jest, aby wzi pod uwag take dodatki i rozpuszczalniki stosowane wprodukcji poliuretanu. W procesie produkcji mog by wykorzystywane takie katalizatory, jak sole metali (np. zwizki cynoorganiczne) lub aminy trzeciorzdowe. Do preparatu, z ktrego powstaje pianka, mog by dodawane rwnie rodki opniajce palenie si i rodki porotwrcze. S to najczciej fosforany organiczne lub fosfoniany. rodki

91

te mog zawiera take chlor lub brom. W charakterze substancji porotwrczych stosuje si na przykad chlorek metylenu lub chlorofluorowglowodory. Dziaanie na ukad oddechowy Szkodliwe dziaanie na system oddechowy, zwizane z naraeniem na izocyjaniany, obejmuje ostre (krtkoterminowe) oraz przewleke (dugotrwae) skutki, wynikajce zpojedynczej nadmiernej ekspozycji, a take przewleke problemy z oddychaniem wrezultacie dugotrwaego naraenia o niskim poziomie. Naraenie na izocyjaniany moe take wywoywa astm zawodow i alergiczne zapalenie puc (reakcj alergiczn puc). Najwikszym problemem, w kontekcie naraenia na izocyjaniany i zwizanego znim szkodliwego dziaania na ukad oddechowy, jest astma. Jej objawy zaczynaj by widoczne pod koniec dnia pracy, trwaj przez ca noc, i dopiero w godzinach porannych odczuwalna jest lekka poprawa cykl ten powtarza si kadego dnia. Uczuleni pracownicy zgaszali wystpienie objaww nawet przy niezwykle niskim poziomie naraenia (jedna cz na miliard ppb). Mimo tego, e poprzez leczenie astmy mona kontrolowa objawy u pracownikw lub im zapobiega, cigle istnieje ryzyko nieoczekiwanego, miertelnego ataku astmy. Ponadto leczenie nie wpywa na przyczyny wystpienia astmy, wic cige naraenie na izocyjaniany moe prowadzi do powaniejszej i dugotrwaej choroby. Cige naraenie moe take spowodowa, e powysze objawy bd powodowane rwnie przez inne czynniki nie tylko izocyjaniany. Nawet po ustaniu naraenia objawy zwizane z ukadem oddechowym mog utrzymywa si przez lata. Badania naukowe, prowadzone wrd pracownikw naraonych na TDI, wskazuj, e 520% spord z nich moe uczuli si na t substancj. Zanotowano te przypadki, w ktrych odsetek ten wynosi 30%, w zalenoci od poziomw naraenia i kryteriw uytych do oceny. Wydaje si jednak, e nie istnieje zwizek midzy histori alergii lub atopi (nadwraliwo o podou genetycznym) a rozwiniciem si astmy spowodowanej izocyjanianami. Czas trwania naraenia na izocyjaniany do momentu rozwinicia si astmy moe by bardzo rny (od miesicy do lat). Mimo e sugeruje si, i rozwinicie si astmy, spowodowanej izocyjanianami, wymaga okoo 2-letniego naraenia, to okres, w ktrym nie ma objaww jest tak nieprzewidywalny, e trudno robi podobne uoglnienia. Dziaanie na skr Bezporedni kontakt izocyjanianw ze skr moe wywoa podranienie skry, wysypk, powstanie pcherzy i zaczerwienienia. W literaturze fachowej wskazuje si,

92

e kontakt moe powodowa take alergiczne uczulenie skry. Kontakt TDI ze skr moe doprowadzi take do nadwraliwoci drg oddechowych. Oczy Naraenie na unoszce si w powietrzu izocyjaniany moe powodowa zawienie i podranienie oczu, oraz chwilowe obnienie ostroci widzenia. Jeeli rozprynite krople izocyjanianw trafi do oka, mog powodowa powane podranienie oraz mog uszkodzi rogwk (membran pokrywajc soczewk oka). Dziaanie na ukad nerwowy Objawy dziaania na ukad nerwowy obejmuj stan podobny do skutkw wywoywanych przez wypicie alkoholu odrtwienie i utrat rwnowagi. Wedug opisw objawy te wystpiy natychmiast po pojedynczym, powanym naraeniu na TDI straakw w poncej fabryce pianki poliuretanowej. Niektre z objaww trway do 4 lat. Straacy zgaszali rwnie inne symptomy, takie jak mdoci, wymioty i bl brzucha byy to jednak objawy przejciowe. Nowotwory Midzynarodowa Agencja Bada nad Rakiem ustalia, e istniej wystarczajce dowody rakotwrczego dziaania TDI na zwierzta dowiadczalne, ale nie posiada ona wystarczajcych dowodw takiego dziaania na ludzi. Istnienie wystarczajcych dowodw dziaania rakotwrczego na zwierzta oznacza, e, uzasadnione jest uznanie, i TDI moe dziaa rakotwrczo na ludzi. Zagroenia poarowe Kiedy izocyjaniany wchodz w reakcj z wod, amoniakiem, alkoholami lub silnymi zasadami, uwalnia si ciepo i dwutlenek wgla. Jeeli do takiej reakcji dojdzie wzamknitym pojemniku, moe on wybuchn, uwalniajc pary izocyjanianw i inne toksyczne gazy. Izocyjaniany nie s uznawane za wysoce palne. Jednak w przypadku obecnoci ognia i wysokiej temperatury, bd si one pali, uwalniajc toksyczne gazy, takie jak tlenek wgla, tlenki azotu i cyjanowodr. Gotowe produkty poliuretanowe s bardziej palne ni izocyjaniany i, jeeli pon, mog uwalnia wiele niebezpiecznych substancji.

93

Zaprojektowanie miejsca pracy Jeeli substancji niebezpiecznej nie mona zastpi inn, ktra jest mniej toksyczna, wtedy najskuteczniejszym sposobem zmniejszenia naraenia jest zastosowanie rodkw technicznych. Najlepsz ochron bdzie obudowanie lub osonicie procesw i/lub zainstalowanie wycigu miejscowego w miejscu uwalniania si izocyjanianw. Odizolowywanie procesw rwnie moe zmniejszy naraenie. Stosowanie respiratorw jest mniej skuteczne ni zastosowanie rodkw technicznych, ale czasami jest konieczne. Podczas oceny miejsca pracy powinno si uwzgldni nastpujce zagadnienia: Jak niebezpieczna jest stosowana substancja? Jaka ilo substancji uwalnia si w miejscu pracy? Czy moe wystpi kontakt substancji niebezpiecznej ze skr lub oczami? Czy moliwe jest, aby automatycznie przepompowywa pynne izocyjaniany zbeczek lub innych pojemnikw, w ktrych s przechowywane, bezporednio do pojemnikw procesowych? Jeeli koniecznie jest uycie izocyjanianw, czy stosowane s te, ktre posiadaj mniej wolnych grup izocyjanianowych, lub te ktre s mniej lotne? Pracownicy obchodzcy si z izocyjanianami powinni stosowa odzie ochronn (np. kombinezon), a take gogle i oson twarzy, chronice przed rozpryskami chemikaliw, oraz gumowe rkawice. Izocyjaniany mog powodowa, e guma stanie si krucha i popka, dlatego naley dba o to, aby wymienia uszkodzony lub zuyty sprzt ochronny. Wszelki sprzt ochrony indywidualnej (odzie, rkawice, obuwie, osony twarzy) powinien by czysty, zawsze dostpny i zakadany przed rozpoczciem pracy. Odzie lub sprzt ochronny, ktre ulegn zanieczyszczeniu izocyjanianami powinny zosta odkaone przed ponownym uyciem. W celu namoczenia zanieczyszczonej odziey mona zastosowa roztwr, skadajcy si z 9 czci wody, 1 czci amoniaku i pewnej iloci pynnego detergentu. Pracodawca musi wzi na siebie odpowiedzialno za oczyszczanie zanieczyszczonej odziey i za zapewnienie, e pracownicy pralni s wiadomi zagroe zwizanych z oczyszczaniem odziey zanieczyszczonej izocyjanianami. Pracownicy nie powinni zabiera zanieczyszczonej odziey do domu. Prysznice do przemywania oczu powinny by dostpne bezporednio w obszarze pracy do wykorzystania w razie wypadku W razie kontaktu niebezpiecznych substancji ze skr naley j niezwocznie obmy lub opuka, aby usun chemikalia. W miejscach, w ktrych izocyjaniany s przechowywane, przetwarzane lub winny sposb wykorzystywane nie powinno si spoywa jedzenia, pi napojw ani

94

pali tytoniu, poniewa moe doj do poknicia substancji. Naley dokadnie umy rce przed spoyciem jedzenia, piciem, paleniem tytoniu lub udaniem si do toalety. Jeeli istnieje ryzyko nadmiernego naraenia na izocyjaniany, powinno si stosowa izolujcy respirator, z czci twarzow w formie penej maski, dziaajcy w trybie nadcinieniowym. Dla dodatkowej ochrony powinno si go uywa zzapasowym, autonomicznym aparatem oddechowym ze spronym powietrzem z nadcinieniem. Jeeli istnieje moliwo przekroczenia najwyszego dopuszczalnego stenia izocyjanianw w miejscu pracy (NDS dla obu skadnikw TDI: 0,035 mg/m3) powinno si stosowa izolujcy aparat oddechowy, z czci twarzow w formie maski, dziaajcy w trybie nadcinieniowym. Sprzt ochrony ukadu oddechowego powinien by uywany tylko wtedy, kiedy pracodawca opracowa program ochrony drg oddechowych, uwzgldniajcy warunki pracy, wymagania szkoleniowe pracownikw, badania przydatnoci respiratorw i badania medyczne. Awaryjny sprzt ochronny powinien by przygotowany i atwo dostpny na wypadek wycieku. Powinien obejmowa respiratory, nieprzepuszczalne rkawice z dugimi rkawami, peny ubir wodoszczelny, gumowe buty i sprzt ochrony gowy. Procedury pierwszej pomocy na wypadek rozpryskw lub przypadkowego poknicia izocyjanianw powinny by wywieszone w dostpnych miejscach. W pomieszczeniu pracy powinno si umieszcza informacje o zagroeniach, iostrzeenia. Ponadto powinien by te prowadzony cigy program szkoleniowy z zakresu bezpieczestwa i higieny pracy, oraz zagroe stwarzanych przez izocyjaniany.

95

A.4. rodki ochrony indywidualnej

A.4.1. rodki do ochrony suchu
Stosowanie rodkw ochrony suchu
Sprzt chronicy such dzieli si na dwie gwne grupy: wkadki przeciwhaasowe, ktre wprowadza si do przewodu suchowego; nauszniki przeciwhaasowe, ktre zakada si na ucho zewntrzne. Za zapewnienie sprztu do ochrony suchu odpowiedzialny jest pracodawca to on musi go naby istaje si jego wacicielem. Ochronniki suchu przeznaczone s do uytku osobistego i nie mog by stosowane przez kilka osb. Stosowanie ochron suchu moe powodowa u niektrych uytkownikw pewien dyskomfort, taki jak uczucie gorca lub podranienie skry. Przy doborze ochrony konieczne jest wic uwzgldnienie indywidualnych potrzeb pracownika. Pracodawca ma obowizek kontrolowa ten wybr. Pracownik ma obowizek stosowa sprzt do ochrony suchu wtedy, kiedy jest to wymagane. W adnym wypadku stosowania sprztu do ochrony suchu nie mona uwaa za ostateczne rozwizanie problemu ekspozycji na haas. Haas powinno si redukowa u jego rda. Jeeli za pomoc rodkw technicznych lub organizacyjnych nie jest moliwe zredukowanie dziennej ekspozycji na haas dopoziomu poniej najwyszego dopuszczalnego natenia w rodowisku pracy czyli 85dB(A) pracodawca musi dopilnowa, aby praca bya wykonywana tylko zzastosowaniem sprztu ochrony suchu. Pracodawca powinien zapewni sprzt do ochrony suchu rwnie wtedy, kiedy poziom haasu jest wyszy ni 80dB(A), lub kiedy mona go uzna za szkodliwy zinnych powodw. Mog to by sytuacje, w ktrych mamy do czynienia z bardzo wysokimi poziomami haasu, wystpujcymi wbardzo krtkich przedziaach czasu, lub zhaasem impulsowym. Rwnie w takich przypadkach naley zapewni pracownikom sprzt ochrony suchu. Sprzt ochrony suchu moe wpywa na zdolno komunikowania si z innymi osobami itym samym powodowa odizolowanie stosujcego go pracownika. Naley

96

to wzi pod uwag, jeeli na stanowisku pracy istnieje ryzyko wystpienia nieoczekiwanych, niebezpiecznych sytuacji. Sprzt, ktry tumi dwik silniej ni jest to potrzebne, moe zwikszy to ryzyko. Jeeli rodki chronice such stosowane s prawidowo i konsekwentnie, uzyskiwane dziki nim obnienie poziomu haasu moe by nastpujce: wkadki przeciwhaasowe 1020dB, nauszniki przeciwhaasowe 2030dB. Takie wartoci mona osign jedynie wtedy, kiedy: rodki ochrony suchu stosuje si cay czas podczas trwania ekspozycji. Obnienie poziomu haasu bdzie znacznie mniejsze, jeeli zaprzestanie si stosowania rodkw ochrony suchu choby na krtki czas. rodki ochrony suchu s stosowane prawidowo. Wkadki przeciwhaasowe musz pasowa do przewodu suchowego, a nauszniki przeciwhaasowe musz dokadnie obejmowa maowiny uszne, i cile przylega do gowy. Sprzt ochrony suchu jest dobrze konserwowany. Jeeli warunki te nie bd spenione, uzyskane obnienie poziomu haasu nie bdzie wiksze ni 10dB.

Dobr rodkw do ochrony suchu

Nauszniki przeciwhaasowe Midzy ich poszczeglnymi modelami mog istnie rnice, szczeglnie w przypadku egzemplarzy przeznaczonych do ochrony przed haasem o niskiej czstotliwoci. Ochronniki suchu wyposaone w ukad elektroniczny to nauszniki z mikrofonami zainstalowanymi na zewntrz oraz gonikami zamontowanymi wewntrz. Taka konstrukcja pozwala na przekazywanie dwikw ze rodowiska, a jednoczenie redukuje wysoki poziom haasu. Wkadki przeciwhaasowe Wkadki modelowane fabrycznie s wykonane z materiaw mikkich, np. waty mineralnej, silikonu, gumy, tworzyw sztucznych. Naley je stosowa jedynie przez krtki czas przy niskim poziomie haasu, poniewa ich skuteczno w obnianiu poziomu haasu jest ograniczona. Wkadki modelowane fabrycznie maj gadk powierzchni, ktra dopasowuje si do cian przewodu suchowego. Niektre typy mog mie wymienne zawory doregulowania poziomu tumienia haasu.

97

Wkadki (elastyczne) formowane przez uytkownika s wykonane z materiaw ciliwych, np. bdcych kompozycj woskw i waty baweniano-wiskozowej. Uytkownik ksztatuje wkadki przed woeniem ich do zewntrznego przewodu suchowego. Jeeli s dostosowane prawidowo, do skutecznie obniaj poziom haasu. Wkadki dzieli si na dwa rodzaje: jednorazowego uytku i wielokrotnego uytku. Wkadki wielokrotnego uytku mog by dostarczane z czcym je sznureczkiem lub spryn dociskow. Niektre wkadki zakrywaj tylko wejcie przewodu suchowego, natomiast inne mog by stokowate lub elastyczne, co umoliwia ich dopasowanie. Producent rodkw do ochrony suchu musi wraz ze sprztem dostarczy instrukcj uytkowania w jzyku polskim, zawierajc wyczerpujce informacje o jego waciwociach ochronnych, sposobie regulacji i dopasowania, zasadach uytkowania, konserwacji i przechowywania. Ochronniki suchu musz spenia zasadnicze wymagania bezpieczestwa i ergonomii, oraz by oznakowane symbolem CE. Potwierdzania ich zgodnoci z wymaganiami mog dokonywa jedynie uprawnione do tego celu laboratoria. Wartoci liczbowe redniego tumienia dwiku wraz z ich odchyleniami standardowymi i APV (Assumed Protection Value suy do szacowania poziomu dwiku A pod ochronnikami) powinny by podane dla kadej czstotliwoci testowej oraz wartoci H, M, L, SNR dla parametru alfa rwnego 1. Na tej podstawie kady uytkownik moe spord sprztu dostpnego na rynku wybra rodzaj ochrony najodpowiedniejszy do warunkw panujcych na stanowisku pracy. Wartoci H, M i L wyraaj obnianie poziomu haasu w zakresie czstotliwoci wysokiej (H), redniej (M) oraz niskiej (L). W przypadku nausznikw rozmiaru maego lub duego w instrukcji producenta powinna by podana informacja na temat ich dokadnych wymiarw. Nauszniki normalnego rozmiaru powinny by dobre dla wikszoci uytkownikw.

Znaki bezpieczestwa oznakowanie

Pracodawca musi okreli i oznakowa tereny, na ktrych naley stosowa rodki ochrony suchu. Powinien uy znaku przedstawiajcego symbol rodkw ochrony suchu. Znak ten jest okrgy, ma niebieskie to z biaym piktogramem. Moliwe s sytuacje, w ktrych strefy, na ktrych naley uywa rodkw ochrony suchu s rozrzucone lub maj tak duy obszar, e stosowanie znakw bezpieczestwa nie jest moliwe.

98

Konserwacja
eby sprzt ochrony suchu zachowa zdolno tumienia dwiku, musi by odpowiednio uywany iprawidowo konserwowany. Elastyczne konierze naley regularnie sprawdza, a kiedy zaczynaj twardnie lub kiedy zostan uszkodzone, naley je wymieni. Wkadki przeciwhaasowe przeznaczone do jednorazowego uytku powinny by uyte tylko raz. Wkadki wykonane z tworzywa sztucznego, gumy itd., a take mikkie i elastyczne elementy nausznikw naley codziennie czyci w sposb okrelony w instrukcji obsugi. Sprzt ochrony suchu, kiedy nie jest uywany, powinno si prawidowo przechowywa, aby zapobiec jego odksztacaniu si i gromadzeniu na jego powierzchni kurzu lub brudu.

99

A.4.2. rodki ochrony oczu i twarzy

Rozdzia ten dotyczy ochrony oczu i twarzy ochronnych okularw, gogli, oson twarzy oraz spawalniczych przybic i tarcz. Przedstawiono w nim podstawowe zasady doboru i stosowania rodkw ochrony oczu oraz stawiane im wymagania. Oczy to jeden z najdelikatniejszych i najbardziej skomplikowanych narzdw worganizmie ludzkim. Szacuje si, e ponad 80% informacji o otaczajcym wiecie dociera do nas drog wzrokow. Podranienie oczu lub ich uszkodzenie spowodowane kontaktem z odpryskami cia staych, strumieniem gorcej lub rcej cieczy moe doprowadzi do nieodwracalnych zmian lub nawet cakowitej utraty wzroku. rodkami ochrony oczu i twarzy nazywamy kady rodzaj wyposaenia, ktry pokrywa co najmniej tzw. obszar oczny. Jeli dodatkowo osonita jest twarz, taki typ ochrony indywidualnej nazywamy ochron oczu i twarzy. Do ochrony oczu zaliczamy ochronne okulary, gogle lub osony twarzy, a take spawalnicze przybice, tarcze lub kaptury. Funkcj ochrony oczu speniaj rwnie czci twarzowe sprztu ochrony ukadu oddechowego, wyposaonego w wizjery zabezpieczajce oczy. rodki ochrony oczu i twarzy maj za zadanie ochron przed: uderzeniami o rnym stopniu zagroenia, promieniowaniem optycznym, stopionymi metalami i gorcymi ciaami staymi, kroplami i rozbryzgami, pyami, gazami, ukiem elektrycznym powstajcym przy zwarciu, kad kombinacj tych zagroe. Wymienione czynniki moemy zaliczy do grupy zagroe: mechanicznych, termicznych, chemicznych i biologicznych, wywoanych przez promieniowanie optyczne (nadfioletowe, intensywne promieniowanie widzialne, podczerwone lub laserowe).

100

Wymienione zagroenia mog wystpowa pojedynczo lub cznie. Bardzo czsto szkodliwemu promieniowaniu optycznemu towarzysz zagroenia zwizane zwystpowaniem znacznie podwyszonej temperatury (promieniowanie nadfioletowe) lub zagroenia mechaniczne spowodowane wystpowaniem np. rozbryzgw stopionego metalu. Waciwa identyfikacja zagroe wystpujcych na stanowiskach pracy jest podstaw prawidowego doboru rodkw ochrony oczu i twarzy.

Zasady doboru i stosowania rodkw ochrony oczu i twarzy

Podstawowych informacji umoliwiajcych waciwy dobr rodkw ochrony oczu i twarzy dostarcza analiza wynikw oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy. W zwizku z tym przed nabyciem rodkw ochrony indywidualnej naley sprawdzi, czy: s one odpowiednie do istniejcego zagroenia, odpowiadaj warunkom panujcym na danym stanowisku pracy, speniaj wymagania ergonomiczne i uwzgldniaj stan zdrowia pracownika, s dopasowane do uytkownika. Ocena taka powinna obejmowa: analiz zagroe (tzn. identyfikacj czynnikw szkodliwych i niebezpiecznych wystpujcych na stanowisku pracy), ktrych nie mona unikn innymi rodkami, oraz okrelenie ryzyka zawodowego i czci ciaa pracownika naraonych na dziaanie czynnikw szkodliwych i niebezpiecznych; okrelenie wymaganych typw rodkw ochrony oczu i twarzy oraz cech, jakie musz posiada, aby skutecznie chroniy przed zidentyfikowanymi zagroeniami (z uwzgldnieniem ryzyka, jakie mog stwarza same rodki); porwnanie cech rodkw ochrony indywidualnej dostpnych na rynku z wymaganiami okrelonymi na podstawie powyszej analizy. Analiza taka powinna by powtarzana w przypadku zmiany ktregokolwiek z elementw. Ponadto, kupujc rodki ochrony oczu naley upewni si, czy uzyskay one stosowny certyfikat i czy zostay prawidowo oznakowane. W celu zmniejszenia prawdopodobiestwa zakupienia niewygodnych rodkw ochrony oczu i twarzy ich dobr naley przeprowadzi w porozumieniu z pracownikami. W poniszej tabeli podano wykaz czynnikw szkodliwych i niebezpiecznych oraz przykady najczciej stosowanych typw rodkw ochrony oczu i twarzy.

101

Czynniki szkodliwe i niebezpieczne wystpujce na stanowiskach pracy Chemiczne: rozbryzgi lub krople cieczy, pyy, gazy Termiczne: rozpryski stopionych metali lub odpryski gorcych cia staych

Najczciej stosowane typy rodkw ochrony oczu Osony twarzy lub gogle Okulary, gogle, osony twarzy, przybice lub tarcze spawalnicze

podczerwone, widzialne, nadfioletowe Okulary, gogle, osony twarzy Promieniowanie spawalnicze laserowe Mechaniczne: odpryski cia staych Biologiczne: mikroorganizmy Spawalnicze: przybice, tarcze lub kaptury Okulary, gogle, osony twarzy Okulary, gogle, osony twarzy, przybice lub tarcze spawalnicze Okulary, gogle, osony twarzy

Wymagania Kada ochrona oczu i twarzy zasadniczo skada si z dwch podstawowych elementw, ktrymi s oprawa i tzw. szybka ochronna. Obecnie oba te elementy wykonywane s gwnie z tworzyw sztucznych. Wymaga si, aby materiay przeznaczone na oprawy przede wszystkim nie wywoyway odczynw alergicznych w kontakcie ze skr uytkownika, aby byy wytrzymae mechanicznie i termicznie, a take eby posiaday waciwo atwego dopasowania si do twarzy (dotyczy to gwnie opraw gogli). Materiay, z ktrych wykonywane s szybki ochronne musz posiada idealne waciwoci optyczne, by odporne na zarysowania i zmatowienia powierzchni, aprzede wszystkim musz posiada jak najwiksz wytrzymao mechaniczn, zapewniajc ochron przed rnego rodzaju odpryskami. Jeli szybka ochronna ma zabezpiecza rwnie przed okrelonym rodzajem promieniowania optycznego, musi posiada waciwoci filtracyjne w zakresie promieniowania, przed ktrym zapewnia ochron. Jeeli pracownik nosi okulary korekcyjne, to sprzt ochrony oczu powinien umoliwia jednoczesne noszenie okularw, lub by wyposaony w odpowiednie soczewki korekcyjne. Producenci rodkw chronicych oczy musz wraz z nimi dostarczy instrukcj obsugi, zawierajc informacje o specyfikacji technicznej, kontroli, uytkowaniu, konserwacji i przechowywaniu.

102

Znaki bezpieczestwa oznakowanie

Miejsce lub teren, na ktrym naley stosowa rodki ochrony twarzy powinien by oznaczony zgodnie z okrelonymi wymogami. Oznakowanie jest w kolorze niebieskim z biaym piktogramem i moe by uzupenione innym znakiem informujcym, jaki rodzaj rodkw ochrony twarzy i oczu naley stosowa.

103

A.4.3. rodki chronice ukad oddechowy

Rozdzia ten dotyczy sprztu ochraniajcego ukad oddechowy, jego budowy, funkcji, doboru, uywania i oznaczania. Sprzt ochrony ukadu oddechowego zalicza si do rodkw ochrony indywidualnej, zapobiegajcych wdychaniu zanieczyszczonego powietrza oraz utracie przytomnoci z powodu niedoboru tlenu (poniej 17% obj.).

Stosowanie sprztu do ochrony ukadu oddechowego

Sprzt chronicy ukad oddechowy jest tylko ostatecznym rozwizaniem w przypadku, gdy praca nie moe by wykonywana w warunkach akceptowalnego ryzyka. Przepisy wymagaj, aby wszystkie substancje chemiczne emitowane podczas pracy (w formie gazw, dymw, pyw, mgie itp.), majce szkodliwy wpyw na zdrowie pracownika, zostay zredukowane urda, w celu uniknicia kontaktu z nimi. Ich stenie w miejscu pracy powinno by zawsze utrzymywane na moliwie najmniejszym poziomie. Jeli poprzez rodki techniczne nie mona utrzyma w rodowisku pracy stenia poniej najwyszego dopuszczalnego poziomu, lub pracownicy naraeni s na kontakt z czynnikiem rakotwrczym, powinno si zastosowa sprzt ochronny ukadu oddechowego. rodki ochrony indywidualnej znacznie obciaj organizm pracownika, dlatego naley dy do minimalizowania czasu ich stosowania lub stosowa je wtedy, gdy praca wykonywana jest sporadycznie (np. prace zwizane z czyszczeniem, prace konserwatorskie). Pracodawca musi: zapewni uytkownikom odpowiedni ochron ukadu oddechowego, zalen od rodzaju prac, potencjalnego naraenia na dziaanie poszczeglnych czynnikw oraz warunkw stosowania ochron, oraz upewni si, e dane rodki ochrony s stosowane podczas caego okresu naraenia na czynniki szkodliwe; zapewni, e w kadym przypadku dostarczony sprzt ochronny ukadu oddechowego daje wymagan ochron, oraz e nie powoduje jakichkolwiek niedogodnoci (sprzt musi by odpowiedni do danych warunkw pracy i potrzeb uytkownika); upewni si, e sprzt speni wymagania oceny zgodnoci z zasadniczymi wymaganiami bezpieczestwa i oznakowany jest symbolem CE;

104

 utrzymywa, czyci, suszy oraz dezynfekowa sprzt przed jego uyciem; upewni si, e wszyscy uytkownicy zostali poinformowani o zagroeniach na stanowisku pracy oraz doborze i odpowiednim sposobie stosowania sprztu ochrony ukadu oddechowego (pracownicy musz zosta odpowiednio przeszkoleni oraz przej wiczenia praktyczne). Pracownik musi zaoy sprzt tu przed rozpoczciem pracy i musi nosi go przez cay czas jej wykonywania. Zobowizany jest do wsppracy przy doborze sprztu do zagroe oraz do dbania o jego prawidowe dziaanie. Ponadto powinien zgasza pracodawcy lub nadzorowi wszelkie zauwaone usterki i niedogodnoci. Ograniczenia w uyciu sprztu ochrony ukadu oddechowego Oczyszczajcy sprzt chronicy ukad oddechowy moe by uywany jedynie wtedy, gdy zidentyfikowany jest poziom zagroe i nie wystpuje niedobr tlenu, atake praca nie jest wykonywana w pomieszczeniu o niewielkiej kubaturze (np. studzienki, koty, zbiorniki). W szczeglnie uciliwych warunkach (znaczne przekroczenie najwyszych dopuszczalnych ste czynnikw chemicznych, niekorzystny mikroklimat, naraenie na zwizki silnie toksyczne lub rakotwrcze) zalecane jest stosowanie sprztu oczyszczajcego ze wspomaganiem przepywu lub wymuszonym przepywem powietrza. Izolujcy sprzt ochrony ukadu oddechowego, czy te sprzt oczyszczajcy zewspomaganiem przepywu lub z wymuszonym przepywem powietrza, moe by uywany przez cay dzie, naley jednak zapewni przerwy w pracy w zalenoci odintensywnoci ipoziomu trudnoci prac wykonywanych przez pracownika. Wszdzie tam, gdzie naraenie na szkodliwe czynniki wchaniane poprzez drogi oddechowe jest zbyt wysokie lub zagroenia nie s zidentyfikowane powinno si uywa izolujcego sprztu ochraniajcego ukadu oddechowy. W przypadku prac z materiaami zawierajcymi azbest zalecane jest uywanie sprztu ze wspomaganiem przepywu lub ze wspomaganiem, a ostatecznoci izolujcego sprztu ochronnego. W przypadku, gdy w trakcie dnia maj by wykonywane rne rodzaje prac, mona stosowa naprzemiennie sprzt izolujcy i oczyszczajcy, przestrzegajc jednak odpowiedniego czasu noszenia sprztu oczyszczajcego.

Dobr sprztu ochrony ukadu oddechowego

Oglne warunki Przed doborem sprztu ochrony ukadu oddechowego naley rozway, czy zastosowa sprzt oczyszczajcy, czy izolujcy (zasilany zewntrznie).

105

Wane jest, aby zna wasnoci i przeznaczenie rnych typw sprztu do ochrony ukadu oddechowego by mc w ten sposb wybra odpowiedni. Zy wybr moe powanie zagrozi uytkownikowi, np. jeli zastosuje on sprzt oczyszczajcy tam, gdzie stenie tlenu w powietrzu bdzie zbyt mae (poniej 17% obj.). Sprzt musi by odpowiedni do czynnikw zanieczyszczajcych powietrze. Jeli praca wymaga jednoczesnego noszenia innych rodkw ochrony indywidualnej (np. sprztu do ochrony oczu i twarzy, gowy czy ochron suchu), naley uwzgldni podczas doboru bezkolizyjno ich stosowania. Zawsze naley sprawdzi, czy sprzt dobrze ley na twarzy uytkownika. Mona to zrobi, zasaniajc filtr rk lub kawakiem folii, a nastpnie sprawdzajc, czy maska jest w stanie wytrzyma nad- lub podcinienie przez 10s. Prawidowe dopasowanie sprztu mona take sprawdzi, uywajc rodka o silnym zapachu, ktry w atwy sposb daby si wyczu pod czci twarzow. Naley pamita, aby do testu sprawdzajcego skuteczno uywa odpowiedniego elementu oczyszczajcego filtra, pochaniacza czy filtrpochaniacza (zob. punkt: Wskanik ochrony). Naley dopilnowa, aby klasa i typ pochaniacza odpowiaday rodzajowi czci twarzowych i innym elementom (np. cznikom), ktre maj by uyte. Jest bardzo wane, aby dopasowanie maski nie powodowao uczucia dyskomfortu u uytkownika, skaniajcego go do zdjcia maski w trakcie wykonywania pracy. Niestety niektrych niedogodnoci nie da si unikn, np. trudnoci z oddychaniem lub podranie skry. Z tego powodu konieczne jest poinformowanie pracownikw stosujcych sprzt oczyszczajcy, e znaczny wzrost oporu oddychania lub wyczuwanie nieprzyjemnego zapachu powinny by sygnaem do natychmiastowej wymiany sprztu na nowy. Stosowanie sprztu ze wspomaganiem lub wymuszonym przepywem powietrza zmniejsza niedogodnoci zwizane ze stosowaniem sprztu ochrony ukadu oddechowego. Izolujcy sprzt ochraniajcy ukad oddechowy Izolujcy sprzt ochronny powinien by stosowany wtedy, kiedy: moe wystpowa zmniejszenie zawartoci tlenu w powietrzu (mniej ni 17% obj.); stenie zanieczyszcze jest tak wysokie, e aden rodzaj sprztu oczyszczajcego nie gwarantuje obnienia tego stenia po poziomu najwyszego dopuszczalnego stenia dla danej substancji chemicznej; niezidentyfikowane s czynniki zanieczyszczajce;

106

 maska nie gwarantuje szczelnoci ze wzgldu na zarost, ksztat twarzy lub okulary (naley wtedy zastosowa sprzt ze wspomaganiem lub wymuszonym przepywem powietrza); wystpuje obcienie du iloci pracy, poniewa wtedy oddychanie przez filtr jest uciliwe imoe powodowa znaczne obcienia ukadu oddechowego; praca wykonywana jest pomieszczeniu o niewielkiej kubaturze. Czysto i jako powietrza dostarczanego do izolujcego sprztu ochronnego, moe by okrelona przez odpowiednie przepisy (eby zapobiec zanieczyszczeniu smarami do sprarek lub innymi zanieczyszczeniami zewntrznymi, ktre mogyby dosta si do strumienia powietrza). Oczyszczajcy sprzt ochraniajcy ukad oddechowy W porwnaniu do sprztu izolujcego sprzt oczyszczajcy ma nastpujce zalety: jest lekki, jego uytkownik jest bardziej mobilny, jest wygodnym rozwizaniem dla krtkotrwaych zada i prac na tymczasowych stanowiskach. Ma jednak rwnie swoje wady: skuteczno pochaniacza dotyczy tylko substancji i ich ste, do ktrych jest on przeznaczony; pochaniacz ma ograniczony czas dziaania; oddychanie jest utrudnione przez opr filtra; uywanie jest ograniczone, gdy szybko nastpuje zatkanie powierzchni filtra, chyba e zastosuje si sprzt zwymuszonym przepywem powietrza lub ze wspomaganiem. Wskanik ochrony Nominalny wskanik ochrony (wyznaczony metodami laboratoryjnymi) wskazuje na to, o ile razy sprzt chronicy ukad oddechowy jest w stanie zmniejszy stenie niebezpiecznych substancji chemicznych wewntrz czci twarzowej (maski, pmaski lub wiermaski) w stosunku do stenia zanieczyszczenia w rodowisku. Jeli stenie w otoczeniu wynosi 1000mg/m3, a wskanik ochrony wynosi 500, to stenie wewntrz maski (w warunkach laboratoryjnych) bdzie wynosi 2mg/m3. Wskanik ochrony nie moe by stosowany jako jedyny wyznacznik doboru sprztu, lecz moe by bardzo pomocny w podjciu ostatecznej decyzji w zakresie wyboru typu i klasy sprztu.

107

Wskanik ochrony w stosunku do izolujcego sprztu chronicego ukad oddechowy Jeli sprzt spenia zasadnicze wymagania bezpieczestwa i jest oznakowany symbolem CE, to mona spodziewa si, e poziom wskanika ochrony wyznaczonego metodami laboratoryjnymi osign wartoci przedstawione poniej. Wskanik ochrony
Rodzaj maski Maska Pmaska Izolujcy sprzt stacjonarny 2000 50 Izolujcy sprzt autonomiczny 2000

Wymienione wskaniki ochrony dotycz sprztu izolujcego stacjonarnego ze staym przepywem powietrza i sprztu izolujcego autonomicznego z podcinieniem. Przez termin stay przepyw rozumie si przepyw midzy zbiornikiem lub sprark amask. W urzdzeniu znajduje si zawr zapewniajcy stay przepyw. Zarwno powietrze wydychane, jak i nadmiar powietrza wypuszcza si przez zawr wydechowy lubinne elementy. Termin podcinienie oznacza, e do sprztu doczony jest zawr otwierajcy si przy bardzo niskim podcinieniu w masce, co umoliwia dopyw wieego powietrza ze zbiornikw. Sprzt ochrony ukadu oddechowego z mask i zaworem nadcinieniowym ma wskaniki ochrony dopiciu razy wiksze ni sprzt z przepywem staym lub z podcinieniem. Przez zawr nadcinieniowy rozumie si zawr, ktry cay czas zapewnia niewielkie nadcinienie w masce. Sprzt ochraniajcy ukad oddechowy, zawierajcy kaptur, posiada rne wskaniki ochrony wzalenoci od budowy sprztu. Po dokadne dane naley sign do instrukcji producenta. Wskanik ochrony dla oczyszczajcego sprztu chronicego ukad oddechowy Nominalne wskaniki ochrony przedstawiono w tabeli.
Filtr Pmaska Maska P1 4 5 P2 10 16,5 P3 20 100 Pochaniacz 50 2000

108

Podstawowym warunkiem jest, eby pochaniacze byy nieuywane i nowe, aby nie nastpio wysycenie warstwy pochaniajcej. Kiedy pochaniacz jest nasycony, nie zapewnia adnej ochrony (zob. punkt: Wymiana pochaniaczy). W przypadku czonego uycia filtrw i pochaniaczy naley wzi pod uwag zarwno wskaniki dla aerozoli (pyw, dymw, mgie), jak i dla gazw. Wskaniki ochrony dla pmasek filtrujcych FFP1 i FFP2 odnosz si odpowiednio dopmasek filtrujcych klasy P1 i klasy P2. Odpowiedni wskanik ochrony dla pmaski filtrujcej FFP3 wynosi20. Sprzt zwymuszonym przepywem powietrza i ze wspomaganiem przepywu ma wskanik ochrony zaleny odkonstrukcji sprztu. Wskanik ochrony w czasie pracy W praktyce nie jest moliwe osignicie powyszych wskanikw ochrony, poniewa zostay one obliczone w warunkach laboratoryjnych. W praktyce naley oczekiwa znacznie mniejszych wskanikw ochrony np. 10dla pmasek lub pmasek filtrujcych klasy 2 i 3, oraz 100 dla masek. Ochrona zapewniana zarwno przez sprzt izolujcy, jak i oczyszczajcy z pmaskami oraz maskami polega na odpowiedniej regulacji i dopasowaniu nie da si tego osign wprzypadku, gdy uytkownik ma zarost, okulary lub inne elementy mogce stanowi barier midzy twarz a krawdzi maski.

Rne rodzaje sprztu

Dostpne s dwa gwne typy sprztu chronicego ukad oddechowy: sprzt izolujcy (dziaajcy przez doprowadzenie powietrza lub tlenu ze rda wolnego odzanieczyszcze), sprzt oczyszczajcy (dziaajcy przez oczyszczenie powietrza). Czci twarzow, zarwno w jednym jak i w drugim przypadku, moe by maska, pmaska, wiermaska, cz ta moe te mie posta kaptura lub ustnika. Sprzt izolujcy Aparaty wowe spronego powietrza przeznaczone do kompletowania z maskami lub kapturami Sprzt zasilany jest ze stacjonarnej sprarki lub zbiornika z powietrzem pod cinieniem. Zasb powietrza nie jest ograniczony, sam sprzt jest zazwyczaj lekki, jednak zasig uycia jest ograniczony przez przymocowany w oddechowy.

109

Aparaty powietrzne butlowe Sprzt z przenonymi butlami jest sprztem zasilanym powietrzem z butli. Jest raczej ciki (ok. 18kg), a czas jego uywania jest ograniczony uytkownik moe jednak swobodnie si porusza. Aparaty regeneracyjne Jest to sprzt z zamknitym obiegiem gazu do oddychania. Powietrze wydychane z maski jest kierowane do zamknitego obiegu, w ktrym dwutlenek wgla jest pochaniany przez aktywny wkad. Oprcz tego ukad ten wzbogaca krce powietrze w tlen. Tego typu sprzt moe by stosowany jedynie przez kompetentne, wyszkolone osoby. Uytkownicy musz by przeszkoleni w zakresie sposobu uytkowania i uczestniczy wwiczeniach praktycznych. Aparaty wowe wieego powietrza Jest to sprzt, w ktrym uytkownik oddycha przez w oddechowy, doprowadzajcy wiee powietrze. Tego typu sprzt skompletowany z mask dziaa lepiej, jeli jest wyposaony w dmuchaw (rczn lub mechaniczn).

Sprzt izolujcy. Aparat weowy spreonego powietrza wyposaony w kaptur.

Sprzt izolujcy. Aparat wowy spronego powietrza wyposaony w mask lub pmask.

Sprzt izolujcy. Aparat powietrzno-butlowy skompletowany z mask.

Sprzt oczyszczajcy ze wspomaganiem przepywu powietrza.

Sprzt oczyszczajcy. Maska z elementem oczyszczajcym.

110

Sprzt oczyszczajcy. Pmaska z elementami oczyszczajcymi.

Pmaska filtrujca.

Sprzt oczyszczajcy Sprzt oczyszczajcy moe by w postaci maski lub pmaski z wymiennymi filtrami przeciwko czstkom i/lub gazom. Jeli sprzt oczyszczajcy jest wyposaony wdmuchaw zasilan bateri, to kaptur moe by uywany jako ochrona twarzy. Sprzt oczyszczajcy jest dostpny take w postaci masek filtrujcych. Sprzt oczyszczajcy w postaci masek lub pmasek z filtrami przeciwpyowymi Filtry nie chroni ani przed gazami, ani przed parami. Przykadowe pyy to azbest i krzemionka. Niektre filtry nie chroni przed aerozolami ciekymi (mgy). Patrz: ponisza klasyfikacja. Filtry przeciwpyowe grupuje si w trzy klasy: P1 pierwsza klasa ochronna. P2 druga klasa ochronna. P3 trzecia klasa ochronna. Klasa P1 posiada najmniejsz zdolno zatrzymywania czstek, chroni tylko do okrelonego poziomu. Jeli filtr zosta przetestowany zgodnie z norm EN 143:2000, to chroni zarwno przed czstkami staymi, jak i ciekymi (wszelkie aerozole). Klasa P2 posiada lepsz zdolno do zatrzymywania czsteczek i dlatego daje lepsz ochron. Filtry tej klasy mog by uywane przy niebezpiecznym lub toksycznym pyle, lecz nie chroni przed pyami radioaktywnymi, bakteriami lub wirusami. Mog zatrzymywa wszelkie aerozole (py, dym, mga), jeli speniaj wymagana normy EN 143:2000. Klasa P3 jest najbardziej efektywna. Oferuje ochron tak, jak klasa P2, a dodatkowo chroni przed pyem radioaktywnym, bakteriami i wirusami. Jeli filtr spenia wymagania zgodne z norm EN 143:2000), to chroni zarwno przed czstkami staymi, jak i ciekymi. Nie wszystkie filtry P3 s przeznaczone do pracy z pmaskami.

111

Maski i pmaski pochaniajce gazy Pochaniacze nie chroni przed pyami. Pochaniacze zostay podzielone na klasy i typy. Klasa wskazuje na ilo gazw lub par, ktr moe wchon masa sorpcyjna sprztu. Typ wskazuje na rodzaj gazu, ktry pochaniacz jest w stanie pochania. Pochaniacze podzielone s na trzy klasy: Klasa 1. niska pojemno sorpcyjnej. Klasa 2. rednia pojemno sorpcyjnej. Klasa 3. wysoka pojemno sorpcyjnej. Typy pochaniaczy, ktre maj by uyte do okrelonych gazw i par zwizkw chemicznych: Pochaniacz typu A oznaczony barw brzow przeznaczony jest do ochrony przed okrelonymi przez producenta organicznymi parami i gazami o temperaturze wrzenia powyej 65C (takimi jak benzyna lakowa, toluen, ksylen (dwumetylobenzen) czy octan butylu). Pochaniacz typu AX oznaczony barw brzow przeznaczony jest do ochrony przed okrelonymi przez producenta organicznymi parami i gazami, o temperaturze wrzenia powyej 65C. Filtr typu AX jest dostpny tylko w jednej klasie. Filtry te zuywaj si i musz by wymienione w dniu, w ktrym byy uywane. Pochaniacz typu B oznaczony barw szar przeznaczony jest do ochrony przed okrelonymi przez producenta nieorganicznymi parami i gazami, z wyjtkiem tlenku wgla. Pochaniacz typu E oznaczony barw t przeznaczony jest do ochrony przed dwutlenkiem siarki oraz innymi, okrelonymi przez producenta, parami igazami kwanymi. Pochaniacz typu K oznaczony barw zielon przeznaczony jest do ochrony przed amoniakiem oraz okrelonymi przez producenta organicznymi pochodnymi amoniaku. Niektre pochaniacze cz w sobie cechy typw A, B, E i K. Nazywane s wtedy wielogazowymi. Poniej podano wykaz filtropochaniaczy specjalnego przeznaczenia: Filtropochaniacz typu Hg-P3 oznaczony barwami czerwon i bia przeznaczony jest doochrony przed rtci. Filtropochaniacz typu NO-P3 oznaczony barwami niebiesk i bia przeznaczony jest doochrony przed tlenkami azotu. Filtropochaniacz typu SX oznaczony barw fioletow przeznaczony jest do ochrony przed okrelonymi przez producenta substancjami (tzw. pochaniacz specjalny).

112

Filtry typu Hg-P3, NO-P3 i SX s dostpne jedynie w jednej klasie.

Zanieczyszczenia Klasa P1 Aerozole P2 P3 1 2 3 Typ S/SL S/SL SL Kolor biay biay biay Zapewniana ochrona aerozole (przy niewielkim poziomie stenia zapylenia) wszelkie aerozole wszelkie aerozole, niebezpieczne lub toksyczne; pyy radioaktywne, bioaerozol organiczne pary i gazy o temperaturze wrzenia poniej 65C organiczne pary i gazy o temperaturze wrzenia powyej 65C nieorganiczne pary i gazy, z wyjtkiem tlenku wgla dwutlenek siarki oraz podobne kwane pary i gazy

brzowy

AX 1 2 3 Pary, gazy 1 2 3 1 2 3 3 3

brzowy

szary

ty

zielony

amoniak oraz pochodne amoniaku

Hg-P3 biao-czerwony rt NO-P3 SX biao-niebieski fioletowy tlenki azotu specjalne chemikalia

Sprzt filtrujco-pochaniajcy W przypadku, gdy wymagana jest jednoczesna ochrona przed pyami i gazami, mona uywa razem pochaniacza i filtra. Filtr jest umieszczany przed pochaniaczem, aby chroni go zanieczyszczeniami. W przypadku wystpowania aerozoli i par lub gazw, np. przy malowaniu natryskowym, przydatne jest uywanie filtra wstpnego (poprzedzajcego waciwy), aby przeduy ywotno pochaniacza.

113

Sprzt oczyszczajcy z wymuszonym przepywem powietrza i ze wspomaganiem Moe by zestawiony z dmuchaw, np. napdzan bateri. Dmuchawa wymusza obieg powietrza. Sprzt skada si z: maski, hemu lub kaptura, np. kaptura z oson twarzy; dmuchawy zasilanej bateriami; elementw oczyszczajcych. Sprzt oczyszczajcy ze wspomaganiem przepywu lub z wymuszonym przepywem powietrza moe by wyposaony w filtr, pochaniacz, lub filtropochaniacz. Znakowanie oczyszczajcego sprztu ze wspomaganiem i wymuszonym przepywem powietrza Sprzt ze wspomaganiem przepywu (kompletowany z mask, pmask lub wiermask) TM oraz klas. Sprzt z wymuszonym przepywem powietrza (kompletowany z kapturami, ochronami gowy) TH i klas. Jeli tego rodzaju sprzt wyposaony jest w pochaniacz, obowizuje dla niego takie samo znakowanie, jak dla pochaniaczy. Pochaniacze oznaczane s klasami 1, 2 lub 3. Naley zwrci uwag na to, e nie istnieje zwizek midzy tymi klasami pochaniaczy a klasami pochaniaczy przeznaczonych do uycia z maskami i pmaskami, ktre nie posiadaj turboobiegu. Naprzykad pojemno pochaniacza klasy 2 do sprztu z dmuchaw jest mniejsza ni pojemno pochaniacza do masek bez dmuchawy. Pmaski filtrujce Pmaski filtrujce skadaj si w caoci lub czciowo zmateriau filtrujcego. Tego typu maski nie mog by oddzielone od filtra. Najczciej przeznaczone s one do jednorazowego uytku.

Znakowanie sprztu ochrony ukadu oddechowego

Kady sprzt ochraniajcy ukad oddechowy, jak rwnie wszystkie jego gwne elementy funkcjonalne, musz posiada oznakowanie CE (wskazane obok). Temu symbolowi powinien towarzyszy numer jednostki notyfikowanej, wskazujcy niezalen instytucj odpowiedzialn za kontrol jakoci sprztu. Za oznakowanie CE odpowiedzialny jest producent sprztu ochraniajcego ukad oddechowy.

114

Instrukcja producenta
Producent musi dostarczy uytkownikowi instrukcj napisan w jzyku polskim. Powinna by ona zrozumiaa oraz powinna zawiera nastpujce informacje: przechowywanie, uywanie, czyszczenie, konserwacja, przeprowadzanie napraw i dezynfekcja (rodki niezbdne do tych czynnoci nie mog szkodzi uytkownikowi ani samemu sprztowi); dokadne dane techniczne sprztu okrelone w drodze bada laboratoryjnych (skuteczno jakiegokolwiek sprztu ochrony ukadu oddechowego powinna by potwierdzona w badaniach); lista pasujcych do sprztu elementw oczyszczajcych oraz czci zamiennych; czas przydatnoci do uytku samego sprztu, jak rwnie jego czci; zalecane rodki transportu; znaczenie zastosowanych piktogramw i symboli. Dla sprztu ze wspomaganiem lub wymuszonym przepywem powietrza naley poda informacj o moliwych poczeniach masek, elementw oczyszczajcych idmuchawy.

Znaki bezpieczestwa i ich rozmieszczenie

Stanowiska pracy, na ktrych wymagane jest stosowanie sprztu ochraniajcego ukad oddechowy musz by oznakowane w sposb przedstawiony obok. Znak bezpieczestwa moe by uzupeniony przez inny, wskazujcy na rodzaj i typ czci twarzowej oraz elementu oczyszczajcego, ktrych naley uywa na danym obszarze. W przypadkach, gdy miejsca wymagajce zastosowania sprztu ochronnego s rozrzucone, moe okaza si, e dokadne znakowanie nie jest moliwe.

Konserwacja, przechowywanie i czas uywania elementw oczyszczajcych

Przestrzegaj zalece instrukcji producenta eby by pewnym, e sprzt ochrony ukadu oddechowego bdzie dziaa optymalnie i waciwie, wane jest, aby przestrzega zalece zawartych w informacji od

115

producenta, wczajc w to konserwacj, czyszczenie i przechowywanie. Czas przydatnoci sprztu do uytku zaley gwnie odtego, czy bdzie si uwzgldnia zawarte w instrukcji wskazwki. Wymiana filtrw Czsteczki pyw, odkadane w filtrach, zwikszaj opr powietrza przy oddychaniu. Kiedy utrudnienia zaczn zauwaalnie wpywa na wygod pracy, naley wymieni filtr. Wymiana pochaniaczy Pochaniacz moe zaabsorbowa okrelon ilo zanieczyszczenia z powietrza. Kiedy jego pojemno si wyczerpie, zanieczyszczenia przedostan si przez pochaniacz. Zanim to nastpi, naley wymieni pochaniacz. Zanieczyszczenie nie moe by wyczuwalne wchem. Jeli maska jest odpowiednio wyregulowana, amimo to mona po zapachu wyczu zanieczyszczenie, pochaniacz musi by natychmiast zmieniony. Najwysze dopuszczalne stenie w rodowisku pracy moe by ju dawno przekroczone, zanim bdzie mona je wyczu wchem. Wane jest, eby przetestowa, czy dana osoba jest w stanie wyczu okrelone zanieczyszczenie. Jeli z jakiego powodu zanieczyszczenie jest wyczuwalne jeszcze przed upyniciem czasu przydatnoci do uycia, naley natychmiast wymieni pochaniacz mimo nieprzekroczenia tego terminu. Moe tak si zdarzy, kiedy wdanym miejscu wystpuje stenie zanieczyszcze wiksze ni przewidziane przez producenta.

116

A.4.4. rodki ochrony koczyn grnych

Stosowanie rkawic ochronnych
W rozdziale tym podano informacje dotyczce rkawic ochronnych ich odpowiedniego doboru, stosowania, czyszczenia i przechowywania. Rce podczas wykonywania rnego rodzaju prac s naraone na znaczn liczb moliwych uszkodze: zagroenia natury mechanicznej powodujce niszczenie skry: obtuczenia, przecicia, przebicia; dziaanie czynnikw chemicznych mogce powodowa podranienia skry, alergie, lub przenikajcych do wntrza ciaa; czynniki biologiczne mogce dosta si do organizmu w wyniku skaleczenia itp.; oddziaywania termiczne mogce spowodowa pcherze, poparzenia itp.; drgania mogce wywoywa chorob biaych palcw; poraenie prdem. Eliminacja zagroe i ryzyka przez zastosowanie rodkw technicznych, organizacyjnych iodpowiedniego zarzdzania zawsze ma pierwszestwo przed zastosowaniem rodkw ochrony indywidualnej. Przy doborze naley jednak pamita, e dugotrwae uywanie rkawic stwarza zagroenia, takie jak: zawilgocenie lub zamoczenie skry, a w nastpstwie jej niszczenie; alergie powodowane przez materiay uyte wrkawicach, np. chrom wwyrobach skrzanych lub lateksie. pochwycenie lub wcignicie rkawic przez wczone maszyny, takie jak piy tarczowe, co moe doprowadzi douszkodzenia palcw. Podstawowe wymagania dotyczce rodkw ochrony indywidualnej mona znale w zbiorze odpowiednich polskich norm (np. PN-EN 420, PN-EN 374, PN-EN 388, PN-EN 407, PN-EN 511), wprowadzajcych postanowienia Dyrektywy UE 89/686/EEC. Rkawice ochronne musz by oznakowane symbolem CE. Zgodnie z poniszymi informacjami naley oceni wszystkie stanowiska pracy, zidentyfikowa wystpujce na nich zagroenia, i oceni zwizane z nimi ryzyko.

117

Wzalenoci odwyniku tej oceny naley dokona odpowiedniego wyboru rkawic ochronnych.

Dobr rkawic ochronnych

Podczas wyboru rkawic ochronnych zaleca si: Oszacowa szczegowe zagroenia przecicia, stuczenia, przebicia, kwasy, zasady, rozpuszczalniki. Oceni warunki pracy wraliwo, elastyczno, przyczepno, czas kontaktu zwod. Oceni rodowisko pracy czas uywania, pocenie si, temperatura. Uwzgldni osobiste wymogi uytkownika rozmiar, dopasowanie, skonno do alergii wywoywanych przez rne materiay. Zada od potencjalnych dostawcw specyfikacji oraz opisu warunkw uycia. Uzyska od potencjalnych dostawcw dodatkowe informacje, potrzebne do dalszej oceny, ze szczeglnym uwzgldnieniem czasu bezpiecznego stosowania rkawic. Wyprbowa przykadowe produkty w rzeczywistych warunkach. Wybra najlepsz ofert, rozpatrujc wszystkie parametry, wczajc w to wygod noszenia, odr/zapach, kolor itp.

Znakowanie rkawic ochronnych

Rkawice ochronne powinno si oznacza czytelnym i trwaym znakiem, umieszczanym na: rkawicach, nanajmniejszym bdcym w obrocie, jednostkowym opakowaniu i na karcie produktu. Powinny si tam znale informacje takie, jak: nazwa, znak handlowy lub inne dane okrelajce producenta lub jego autoryzowanego przedstawiciela; nazwa rkawicy lub jej symbol, pozwalajcy uytkownikowi zidentyfikowa produkt z jego producentem lub autoryzowanym przedstawicielem; oznaczenie wielkoci; znak graficzny (wraz z kodem cyfrowym w przypadku odpornoci na czynniki mechaniczne itermiczne); symbol CE; data wanoci, jeli wasnoci produktu z czasem mog ulec zmianie.

118

Kategorie rkawic wedug zasad Dyrektywy 89/686/EWG dotyczcej procedur oceny zgodnoci z zasadniczymi wymaganiami bezpieczestwa i ergonomii
Kategoria I Znak CE Numer produktu Rozmiar Nazwa produktu Adres producenta Kategoria II Znak CE Numer produktu Rozmiar Znak Adres producenta Kategoria III Znak CE Nazwa instytucji testujcej i wydajcej certyfikat, nr ewid. Numer produktu Rozmiar Nazwa produktu Adres producenta Nieznaczne ryzyko Niskie wymogi ochrony. Na rkawicach musi by widoczny znak CE. Na opakowaniu musi by umieszczony napis Do prac o nieznacznym ryzyku. Producent nie musi przeprowadza zewntrznych testw. rednie wymogi ochrony Rkawice musz by przetestowane i zaaprobowane przez certyfikowany instytut. Na rkawicach musi by widoczny znak CE oraz jeden bd wicej znakw i oznacze poziomw zabezpiecze. Wysokie ryzyko Rkawice musz chroni przed nieodwracalnymi i miertelnymi zagroeniami. Poza fiszk producenta, produkcja musi by pod nadzorem systemu kontroli jakoci albo pod cig obserwacj instytucji certyfikujcej. Na rkawicach musi by widoczny znak CE oraz jeden bd wicej znakw i oznacze poziomw zabezpiecze i numer instytucji certyfikujcej.

Znaki graficzne Znaki graficzne okrelaj, jakiego rodzaju testy zostay przeprowadzone w stosunku do danych rkawic. Symbol i obok znaku oznacza, e naley przestrzega informacji dostarczonej przez producenta. Odpowiedni znak graficzny mona umieci dopiero wtedy, kiedy produkt przejdzie pomylnie odpowiednie testy. W przypadku, gdy naley przeprowadzi kilka rnego rodzaju testw, obok piktogramu bdzie pokazanych kilka odpowiadajcych im liczb. Im wysza liczba, tym lepszy rezultat. Symbol 0 oznacza, e albo test wypad niepomylnie, albo testu w ogle nie przeprowadzono.

119

Ochrona przed mechanicznymi zagroeniami 14 15 14 14 Odporno Odporno Odporno Odporno na na na na cieranie. przecicie. dalsze rozdzieranie materiau. przebicie.

W przypadku ograniczonego ryzyka, zwizanego z czynnikami mechanicznymi (np. przy pracach ogrodowych), wystarczajca moe by kategoria I. Jeli przewiduje si cisz prac, naley uywa kategorii II. Nie istniej rkawice kategorii III w odniesieniu do ochrony przed czynnikami mechanicznymi. Zawarto w skrzanych rkawicach rozpuszczalnego w wodzie chromu VI musi by mniejsza ni 2ppm. Wszystkie rkawice skrzane musz by odporne na pH wzakresie 3,59,5. Rkawice plastikowe z lateksu, neoprenu, nitrylu (NBR) i pcv s przeznaczone do rnych chemikaliw. Ochrona przed przeciciami pochodzcymi od spadajcych przedmiotw

Ochrona przed czynnikami chemicznymi

Penetracja Oglnie, odporno rkawic testuje si zgodnie z norm PN-EN 374-2 za pomoc powietrza i wody. Powinny by uywane jedynie rkawice kategorii III. Przenikanie Przenikanie substancji chemicznej przez rkawice ochronne okrela si na podstawie tzw. czasu przebicia materiau rkawicy przez badany zwizek podczas cigego kontaktu rkawicy ze zwizkiem.

120

Na podstawie czasu przebicia wyrnia si 6 klas, odpowiadajcych danemu poziomowi ochrony: klasa 1 > 10 min, klasa 2 > 30 min, klasa 3 > 60 min, klasa 4 > 120 min, klasa 5 > 240 min, klasa 6 > 480 min. Wysoka temperatura i polunienie podczas noszenia mog skrci czas przenikania o 50%. Ochrona przed gorcem i/lub ogniem
Znakowi moe towarzyszy 6 symboli, kady oznacza skuteczno wzgldem poszczeglnych czynnikw. Im wysza liczba, tym lepsza ochrona. 14 Moliwo zapalenia. 14 Kontakt z gorcym przedmiotem. 13 Ciepo konwekcyjne. 14 Promieniowanie cieplne. 14 Drobne rozpryski stopionych metali. 14 Due iloci pynnego metalu.

Odporno na zimno
14 Zimno konwekcyjne. 14 Kontakt z zimnym przedmiotem. 01 Przepuszczalno wody.

Ochrona przed mikroorganizmami

Penetracja Oglnie, odporno rkawic testuje si powietrzem i wod, zgodnie znorm PN-EN 374 (Rkawice chronice przed chemikaliami imikroorganizmami. Terminologia i wymagania). Powinny by uywane jedynie rkawice kategorii III. Przenikanie Czynniki biologiczne nie przenikaj przez rkawice.

121

Do uycia przy pracy z piami acuchowymi

Ochrona przed elektrycznoci statyczn

Poniej podano klasy rkawic elektroizolacyjnych wraz z odpowiadajcymi im wartociami napicia probierczego: klasa 00 2,5 kV, klasa 0 5 kV, klasa 1 10 kV, klasa 2 20 kV, klasa 3 30 kV, klasa 4 40 kV.

Inne rodzaje oznaczania przydatnoci

Kategoria A H Z M R C Waciwoci specjalne rkawice odporne na dziaanie kwasu rkawice odporne na dziaanie oleju rkawice odporne na dziaanie ozonu rkawice o zwikszonej odpornoci mechanicznej rkawice odporne na dziaanie kwasu, oleju, ozonu oraz o zwikszonej odpornoci mechanicznej rkawice odporne na dziaanie skrajnie niskiej temperatury

Instrukcja producenta
Producent powinien zapewni uytkownikom nastpujce informacje, podane wich wasnym jzyku: Nazwa i peny adres producenta lub upowanionego przedstawiciela. Identyfikacja poprzez znak handlowy, nazw artykuu czy numer.

122

 Informacja o dostpnym zakresie wielkoci. Objanienie kodu cyfrowego przy znaku graficznym, wraz z numerem odpowiedniej normy. Zaznaczenie, jeli rkawica zapewnia ochron tylko na czci swojej powierzchni (np.wodniesieniu do pi acuchowych). Lista potencjalnych reakcji alergicznych (jeli wystpuj). Instrukcja uytkowania. Instrukcja przechowywania i konserwacji. Informacje dotyczce wyposaenia dodatkowego i czci zapasowych. Odpowiednie opakowanie.

123

A.4.5. rodki ochrony koczyn dolnych

Do obuwia ochronnego zaliczamy, pbuty, trzewiki, buty, buty do kolan, buty zprzeduon cholewk, jeli posiadaj jedn lub wicej wasnoci ochronnych. Obuwie ochronne dzielimy nabezpieczne, ochronne i zawodowe w zalenoci od rozmiarw zagroe, przed ktrymi chroni. Wrozdziale tym uywany bdzie termin obuwie ochronne, odnoszcy si oglnie do rodkw ochrony koczyn dolnych, chyba e konieczne bdzie odniesienie dokonkretnej grupy.

Stosowanie obuwia ochronnego

Obuwia ochronnego naley uywa zawsze wtedy, kiedy nie jest moliwe bezpieczne rozplanowanie lub wykonanie pracy w normalnie do tego przeznaczonym obuwiu. Pracodawca musi dostarczy obuwie ochronne, dba o nie i utrzymywa je wczystoci, poniewa pozostaje ono jego wasnoci. Istnieje moliwo scedowania wasnoci i obowizkw z ni zwizanych w wyniku ustale midzy pracodawc aprzedstawicielami pracownikw. Pracodawca jest odpowiedzialny za to, e dostarczone przez niego obuwie bdzie speniao wymogi zwizane z przeznaczonym mu celem, nie bdzie powodowao niedogodnoci lub wywoywao dyskomfortu, i e bdzie uywane przez pracownikw podczas pracy. Pracodawca musi poinformowa i odpowiednio przeszkoli pracownikw wsprawie potencjalnych zagroe wystpujcych na ich stanowisku pracy, oraz niebezpieczestw im grocych w przypadku, gdy nie bd nosi przeznaczonego do pracy obuwia. Informacja powinna dotyczy rwnie odpowiedniej konserwacji i czyszczenia obuwia ochronnego. Zabrudzone obuwie zaraz po uyciu musi zosta wyczyszczone, wysuszone iewentualnie zdezynfekowane. Pracownicy maj obowizek uywa obuwia ochronnego zawsze wtedy, kiedy jest ono wymagane. Obuwia ochronnego z noskami naley uywa wtedy, kiedy wystpuje zagroenie zmiadenia lub uderzenia spadajcymi przedmiotami, takimi jak narzdzia lub adunki, np.podczas transportu cikich lub niewymiarowych przedmiotw. Obuwie ochronne naley stosowa w przypadku wystpowania zagroe zwizanych ze zmiadeniem, upuszczeniem ciarw wikszych ni 1620kg. Ryzyko jest wiksze, jeli materiay te maj ostre krawdzie lub s twarde.

124

Obuwie z podnoskami jest wymagane na budowie podczas: zaadunku i rozadunku urawi, wcignikw itp.; montau i demontau elementw konstrukcyjnych, elementw szalunku, pyt, elektrycznych tablic rozdzielczych; operowaniu elementami kanalizacyjnymi, czciami studni, materiaami dachowymi, sprztem kuchennym, brodzikami, toaletami, kaloryferami lub innym sprztem grzewczym; stawiania i rozmontowywania rusztowa; prac wyburzeniowych; wyadunku kamieni lub pyt do budowy drg i chodnikw; wystpowania ryzyka przebicia podeszwy przez ostre przedmioty, takie jak gwodzie, szko itd. wymagane jest wtedy obuwie ze wzmocnion podeszw. Obuwie z podeszw antypolizgow moe by uywane w przypadku zagroenia polizgniciem si iprzewrceniem na liskiej powierzchni. Ryzyko zaley do powierzchni podoa oraz rodzaju podeszwy obuwia. Obuwie z poduszkami chronicymi kostk (buty z wysok cholewk) s uywane wtedy, kiedy wystpuje niebezpieczestwo uderzenia w nogi lub kostki, np. wskadach elaza. Obuwie chronice przed czynnikami chemicznymi uywane jest w przypadku niebezpieczestwa przewrcenia si na chemikalia takie, jak oleje, kwasy czy zasady. Antyelektrostatyczne, antyiskrowe obuwie uywane jest tam, gdzie w powietrzu mog wystpowa wybuchowe gazy, wyziewy i pyy, np. w zakadach chemicznych. Obuwie chronice przed czynnikami termicznymi uywane jest w gorcych albo zimnych warunkach pracy, podczas pracy zim lub w chodniach. Tego typu sprzt musi zapewnia wchanianie potu lub wentylacj stopy. Obuwie chronice przed zimnem musi mie rozmiar umoliwiajcy uycie grubych skarpet lub ubrania. Obuwie niepalne jest uywane tam, gdzie wystpuje ryzyko promieniowania cieplnego, iskier, kropel roztopionego metalu, np. podczas spawania. Moe wystpowa take obuwie czce kilka cech ochronnych, np.obuwie zewzmocnion podeszw oraz ochron kostki, stosowane w zakadach chemicznych.

Dobr obuwia ochronnego

Przy doborze obuwia powinno si wzi pod uwag potencjalne zagroenia nastanowisku pracy, iwybra takie obuwie, ktre jest w stanie im zapobiec. Naley rwnie wzi pod uwag warunki pracy, takie jak temperatura, wilgotno i stan nawierzchni (nierwna, twarda, liska itd.), gwny tryb pracy (chodzcy, czy stojcy). Oznacza to, eprzykadowo, gdy trzeba chodzi po twardej powierzchni, lepiej jest uywa obuwia z amortyzujc podeszw, a gdy powierzchnie s trudne inierwne, np.w zakadzie

125

chemicznym, lepiej jest uywa obuwia odpowiednio dopasowanego i dobrze lecego nanodze. Obuwie powinno by indywidualnie dobrane do uytkownika i jego potrzeb. Musi pasowa na nog iby odpowiedniego rozmiaru. Jest to szczeglnie wane przy stosowaniu obuwia z noskami. Podeszwa musi zapewnia dobr frykcj (tarcie). Do prac na drabinach, schodach oraz konstrukcjach wsporczych i im podobnych, lub te do prac wymagajcych chodzenia, preferowane powinno by obuwie z elastyczn podeszw i oddzielonym obcasem.

Instrukcja obsugi oraz oznakowanie

Obuwie ochronne powinno by dostarczone wraz z instrukcj obsugi w jzyku polskim, zawierajc informacje na temat jego wasnoci ochronnych, dostosowywania, uywania, konserwacji i przechowywania. Obuwie musi by oznakowane symbolem CE (patrz obok). Za oznakowanie odpowiedzialny jest producent albo jego przedstawiciel. Obuwie bezpieczne zazwyczaj, zgodnie z norm PN-EN345:1996 (Wymagania dla obuwia bezpiecznego do uytku w pracy), produkowane jest z noskami, zdolnymi wytrzyma uderzenie zenergi 200J kategoria S. Obuwie ochronne produkuje si natomiast zgodnie z norm PN-EN 346 (Wymagania dla obuwia ochronnego do uytku w pracy) kategoria P. Obuwie zawodowe produkuje si zgodnie z norm PN-EN 347:1996 (Wymagania dla obuwia zawodowego do uytku w pracy) bez podnoska kategoria 0. Normy te zawieraj szczegowe wymagania, dotyczce oznakowania obuwia. Obuwie bezpieczne, ochronne i zawodowe dzieli si na dwie klasy: Klasa I obuwie ze skry lub innych materiaw, z wyjtkiem obuwia caogumowego i caotworzywowego. Klasa II obuwie caogumowe (wulkanizowane) i caotworzywowe (formowane wtryskowo). Norma PN-EN 345 Wymagania dla obuwia bezpiecznego do uytku w pracy Podstawowe wymagania wymienione s w tabeli normy PN-EN 345, poniej za przedstawiona jest tabela, w ktrej zamieszczono szczegowe wymagania dla obuwia bezpiecznego.

126

Normy PN-EN 345

Symbol P C A HI CI E WRU HRO Szczegowe wymagania Odporno na przekucie (gwodziami), min. 1100 N Obuwie prdoprzewodzce, maks. 100 k Obuwie antyelektrostatyczne, min. 100 k maks. 1000 M Izolacja od ciepa Izolacja od zimna Obuwie absorbujce energi w czci pitowej, min. 20 J Odporno wierzchw obuwia skrzanego na przepuszczanie wody i absorpcj wody Odporno spodw na kontakt z gorcym podoem

Oznaczenia mog by czone i odpowiednio do zapewnianej ochrony zaliczane do podanych niej kategorii. Kategorie obuwia bezpiecznego normy PN-EN 345 Norma PN-EN 345-2 zawiera dodatkowe wymagania dla obuwia przeznaczonego do specyficznych zastosowa.
Kategoria SB S1 S2 S3 S4 S5 Wymagania podstawowe I lub II I I I II II Zabudowana pita. Waciwoci antyelektrostatyczne. Absorpcja energii w czci pitowej Jak S 1. Dodatkowo przepuszczalno wody i absorpcja wody Jak S 2. Dodatkowo odporno na przekucie. Urzebienie podeszwy Waciwoci antyelektrostatyczne. Absorpcja energii w czci pitowej Jak S 4. Dodatkowo odporno na przebicie. Urzebienie podeszwy Wymagania dodatkowe

127

Wymagania i symbole

Obuwie chronice przed przeciciem pi acuchow Symbol M CR Ochrona rdstopia

Do uycia przez brygady stray poarnej

Szczegowe wymagania

Ochrona przed przeciciami i ostrymi przedmiotami

Norma PN-EN 346 Wymagania dla obuwia ochronnego do uytku w pracy Podstawowe wymagania dla obuwia ochronnego mona znale w tabeli normy PN-EN 346. W normie PN-EN 346 uywane s podobne oznaczenia szczegowych wymaga, jakie mona znale wPN-EN 345.
Symbol ORO Szczegowe wymagania Odporno na olej napdowy

Do tego dochodzi poniszy wymg dodatkowy. Obuwie ochronne posiadajce dwie cechy ochronne lub wicej mona zaliczy do jednej z poniszych klas/kategorii.
Kategoria PB P1 P2 P3 P4 P5 Zabudowana pita. Waciwoci antyelektrostatyczne. Absorpcja energii w czci pitowej Jak P 1, Dodatkowo przepuszczalno wody i absorpcja wody Jak P 2. Dodatkowo odporno na przekucie Waciwoci antyelektrostatyczne Jak P 4. Dodatkowo odporno na przekucie Wymagania dodatkowe

128

Norma PN-EN 347 Wymagania dla obuwia zawodowego do uytku w pracy Podstawowe wymagania mona znale w tabeli tej normy. W normie PN-EN 347 uywane s podobne oznaczenia dodatkowych wymaga, jakie mona znale wPN-EN 345. Do tego dochodzi ponisze wymaganie dodatkowe.
Symbol WR Szczegowe wymagania Obuwie zawodowe odporne na wod

Obuwie zawodowe posiadajce dwie lub wicej cech ochronnych mona zaliczy dojednej z poniszych klas/kategorii. Kategorie obuwia zawodowego normy
Kategoria 01 02 03 04 05 Wymagania dodatkowe Zabudowana pita. Podeszwy odporne na olej napdowy. Waciwoci antyelektrostatyczne. Absorpcja energii w czci pitowej Jak 0 1. Dodatkowo przepuszczalno wody i absorpcja wody Jak 0 2. Dodatkowo odporno na przebicie. Urzebienie podeszwy Podeszwy odporne na olej napdowy. Waciwoci antyelektrostatyczne. Absorpcja energii w czci pitowej Jak 0 4. Dodatkowo odporno na przebicie. Urzebienie podeszwy

Znaki przedstawione w Normie Europejskiej powinny by uywane zawsze, kiedy obuwie spenia odpowiednie wymogi, np. w odniesieniu do przebicia przez gwodzie. Najwaniejsze w doborze obuwia s wytyczne podane przez producenta w instrukcji obsugi, mwice dokadnie o rodzajach ochrony zapewnianej przez obuwie.

Znaki bezpieczestwa i ich rozmieszczenie

Pracodawca ma obowizek okrelenia stref, w ktrych obowizkowe jest uycie rodkw ochrony osobistej, oraz do wystawienia, zgodnie z ich rozlokowaniem, oznakowania przy uyciu odpowiednich znakw bezpieczestwa. Znak biay symbol na niebieskim tle moe zosta uzupeniony przez dodatkowy znak okrelajcy kategori wymaganego obuwia.

129

W niektrych miejscach, ze wzgldu na rozrzucone stanowiska pracy, dokadne oznakowanie miejsc wymagajcych ochrony jest trudnym zadaniem, dlatego w takim przypadku wystawianie znakw nie jest wymagane.

130

A.4.6. Odzie ostrzegawcza

Poniszy rozdzia zawiera informacje, o tym: czym jest odzie ostrzegawcza o intensywnej widocznoci, kiedy i gdzie powinno si uywa poszczeglnych klasy odziey ostrzegawczej. Przez odzie ostrzegawcz o intensywnej widocznoci do uytku profesjonalnego rozumie si rodki ochrony indywidualnej, ktre w sposb widoczny sygnalizuj, e osoba je noszca jest obecna. Ubrania takie skadaj si z materiaw ta (tkaniny, dzianiny, materiay powleczone, laminaty itd.) w jaskrawych barwach (fluorescencyjna , pomaracz lub czerwie), wyranie widocznych podczas dnia, oraz zmateriau odblaskowego. Tak wykonane ubrania nazywamy odzie ostrzegawcz.

Stosowanie odziey ostrzegawczej

Obowizkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikowi odziey ostrzegawczej, o ile na podstawie oceny stanowiska pracy stwierdzono, e konieczne jest, eby pracownik by dobrze widoczny podczas wykonywania pracy lub pobytu na danym terenie. Na pracodawcy spoczywa take odpowiedzialno za dopilnowanie tego, eby odzie ostrzegawcza bya uywana przez pracownika przez cay czas jego pobytu wmiejscu pracy. Odzie ostrzegawcza jest zaliczana do rodkw ochrony indywidualnej. Tym samym powinna by stosowana tylko w ostatecznoci, poniewa prac naley zaplanowa w taki sposb, aby stosowanie odziey ostrzegawczej nie byo konieczne. Powinno si to osign przez zastosowanie rodkw technicznych i organizacyjnych, zapewniajcych pracownikowi pen ochron przez np. oznakowanie drg, ogrodzenie terenu lub przekierowanie ruchu drogowego. Poniej podano przykady warunkw pracy, w ktrych zaleca si wykorzystywanie odziey ostrzegawczej. Zawsze moliwe jest zastosowanie odziey ostrzegawczej wyszej klasy ni okrelona minimalnymi wymaganiami (tzn. odziey klasy 3., jeeli wymagana jest klasa 2., lub klasy 3. lub 2., jeeli wymagana jest klasa 1.). Warunki pracy, ktre nie wymagaj stosowania odziey ostrzegawczej Uywanie odziey ostrzegawczej nie jest wymagane w nastpujcych warunkach: podczas obecnoci na wewntrznych drogach lub ciekach, chodzenia wzdu nich lub ich przekraczania naterenie posiadajcym oglne owietlenie i przejcia dla pieszych, na ktrym obowizuj ograniczenia prdkoci;

131

 kiedy maj zastosowanie przepisy ruchu drogowego, a pracownicy nie wykonuj nadrodze adnych zada zwizanych z prac, np.: chodzenie do lub z biura, stowki, na parking lub do innych budynkw zakadu pracy lub okrelonych obszarw pracy; obecno w dobrze owietlonych pomieszczeniach pracy lub magazynach, gdzie odbywa si tylko ograniczony ruch pojazdw (tylko dwigi i wzki widowe); kiedy pracownik potrzebuje przej na drug stron drogi, w celu dotarcia doklienta. Waciwoci ochronne Odzie ostrzegawcza nie zapewnia adnej ochrony w przypadku bezporedniego uderzenia uytkownika przez pojazd. Zadaniem ostrzegawczej funkcji odziey jest jedynie sprawienie, eosoba, ktra j nosi, jest lepiej widoczna, take z dalszej odlegoci, co daje kierowcy wicej czasu nazareagowanie. W zwizku z tym zaleca si stosowanie zbiorowych rodkw ochrony, takich jak oznakowanie terenu, wprowadzenie ogranicze prdkoci lub przekierowanie ruchu drogowego poza obszar, w ktrym odbywaj si prace. Prosimy zwrci uwag, e zarzdy drg i kolei mog wymaga stosowania dodatkowych rodkw ochrony w odniesieniu do bezpieczestwa ruchu drogowego.

Dobr odziey ostrzegawczej

Przed dokonaniem wyboru odziey ostrzegawczej o intensywnej widocznoci, pracodawca powinien dopilnowa, aby: Ryzyko wypadkw z udziaem pojazdw mechanicznych w miejscu pracy zostao zredukowane lub wyeliminowane, dziki przestrzeganiu przepisw ruchu drogowego. Podczas oceny stanowiska pracy zidentyfikowano inne potencjalne zagroenia, ktrym odzie ostrzegawcza powinna przeciwdziaa, np. ogie, iskry, zimno, skaleczenia. Jeeli zagroenia takie istniej, odzie musi zapewni odpowiedni ochron. Materiay odblaskowe s umieszczone na odziey na poziomie wiate samochodw. Bywa, e materiay odblaskowe umieszczone s nakocach nogawek spodni, ktre czsto ulegaj zabrudzeniu lub s chowane wkaloszach. Warto wic rozway umieszczanie materiaw odblaskowych wyej.

132

 Odzie pasuje na pracownikw. Powinno si udostpni rne rozmiary odziey i da pracownikom moliwo wyboru midzy kurtk i spodniami a kombinezonem. Odzie jest dostosowana do warunkw pracy, co mona sprawdzi, testujc j wpraktyce pod ktem wygody i swobody ruchw. Odzie jest trwaa i mona j pra, czyci, take chemicznie (np.wcelu usunicia zabrudze bituminem).

Oznaczenia i klasyfikacja
Odzie ostrzegawcza musi by oznaczona symbolem CE. Wymg widocznoci jest speniony, o ile odzie ostrzegawcza zostaa przetestowana, zaklasyfikowana, zatwierdzona zgodnie z norm PN-EN 471 :2004 (U). Norma ta zawiera szczegow specyfikacj wymogw widocznoci odziey ostrzegawczej. Odzie ostrzegawcz dzieli si na trzy kategorie/klasy pod wzgldem minimalnej powierzchni materiaw stanowicych elementy odziey (materiau ta i materiau odblaskowego). Klasa 3. odziey ostrzegawczej Odzie ostrzegawcza klasy 3. powinna by wykorzystywana w nastpujcych okolicznociach: budowa drg w przypadku, gdy pracownicy wykraczaj poza oznakowany lub ogrodzony teren; inne prace lub obecno na drogach jeeli nie zastosowano odpowiedniego oznakowania lub nie ma fizycznej bariery midzy terenem, na ktrym odbywa si praca a obszarem ruchu dla pojazdw poruszajcych si z normaln prdkoci; praca w portach z uyciem pojazdw takich, jak ciarwki, wzki widowe itp.; praca w tunelach (zarwno kolejowych, jak i drogowych) gdzie pracownicy podczas pracy mog niekiedy wychodzi poza obszar ogrodzony, nawet jeli transport, ktry si tam odbywa, jest zwizany wycznie z prowadzonymi pracami; praca na czynnych torach kolejowych lub w ich pobliu wprzypadku, gdy nie ma fizycznej bariery oddzielajcej pracownikw od ruchu. Zaleca si stosowanie odziey ostrzegawczej klasy 3., jeeli warunki, w ktrych odbywa si praca mog si atwo zmieni lub nie s wczeniej znane. Odzie ostrzegawcza klasy 3. moe skada si zdwch elementw odziey ostrzegawczej klasy 2. (np. spodni i kurtki lub kamizelki) noszonych jednoczenie.

133

Klasa 2. odziey ostrzegawczej Odzie ostrzegawcza klasy 2. powinna by stosowana w nastpujcych okolicznociach: podczas dokonywania przez pracownika nadzorujcego inspekcji prac wymagajcych stosowania odziey ostrzegawczej klasy 3.; prace drogowe prowadzone wewntrz obszarw oznakowanych lub ogrodzonych jeli nie mona wykluczy pojawienia si pojazdw mechanicznych; inne prace lub obecno na drogach jeeli nie zastosowano odpowiedniego oznakowania lub nie ma fizycznej bariery midzy terenem, na ktrym odbywa si praca a obszarem ruchu dla pojazdw poruszajcych si ze znacznie ograniczon prdkoci. Klasa 1. odziey ostrzegawczej Odzie ostrzegawcza klasy 1. powinna by wykorzystywana w nastpujcych okolicznociach: podczas wizyt osb towarzyszcych na obszarach, gdzie uywana jest odzie ostrzegawcza klasy 2. i 3.; podczas prac wykonywanych np. przez pracownikw sub oczyszczania miast ktrzy prowadz je wzdu drg i niekiedy wchodz w obszar ruchu drogowego obok swojej ciarwki, oznakowanej zgodnie z przepisami ruchu drogowego (jeli warunek ten nie jest speniony, naley stosowa odzie ostrzegawcz wyszej klasy). Minimalna wymagana powierzchnia materiau w m2
Materia Materia ta Materia odblaskowy Materia penicy obie te funkcje Klasa 3. 0,8 m
2

Klasa 2. 0,5 m
2

Klasa 1. 0,14 m2 0,1 m2 lub 0,2 m2*

0,2 m2

0,13 m2

*Klasa 1. Odzie tej klasy moe skada si albo z materiau ta o powierzchni 0,14m2 i materiau odblaskowego o powierzchni 0,1 m2 albo z materiau penicego obie te funkcje o powierzchni 0,2m2.

Instrukcja producenta
Producent lub dostawca sprzedajc odzie ostrzegawcz, musi dostarczy pracodawcy instrukcj obsugi w jzyku polskim, zawierajc informacje dotyczce waciwoci

134

ochronnych, regulacji, uytkowania, sposobu konserwacji, a take dopuszczalnej liczby pra lub czyszczenia chemicznego. Szczegowe wymagania mona znale wnormie PN-EN 340. Pracodawca zobowizany jest zapewni zachowanie przez odzie waciwoci ochronnych (ostrzegawczych) podczas okresu jej trwaoci, ktry podany jest w instrukcji obsugi.

Inne rodzaje odziey ochronnej

Do prac w budownictwie w zalenoci od istniejcych zagroe mog by stosowane rne rodzaje odziey ochronnej. Najczciej stosowana jest odzie chronica przed zimnem i opadami atmosferycznymi oraz odzie chronica przed pyami. Prace wykonywane na przestrzeni otwartej w trudnych warunkach atmosferycznych wymagaj stosowania przez pracownikw odziey chronicej przed zimnem idziaaniem czynnikw atmosferycznych. Odzie ciepochronna do prac w przestrzeni otwartej wykonywana jest z ukadu materiaw, w ktrym tkanina zewntrzna zapewnia ochron pracownika przed opadami atmosferycznymi i wiatrem, a warstwa ciepochronna waciw izolacj ciepln. Materiay warstwy zewntrznej powleczone kauczukiem, polichlorkiem winylu, poliuretanem lub wykonane z tkanin impregnowanych powinny charakteryzowa si wodoszczelnoci. Warstwy zapewniajce izolacj ciepln s wykonane jako oddzielny ocieplacz lub jako stae ocieplenie, poczone z wierzchni warstw odziey. Izolacyjno cieplna warstw odziey zaley przede wszystkim od ich gruboci. Jako warstwy ocieplajce stosowane s czsto odpowiednie wkniny puszyste. Odzie chronica przed zimnem w zalenoci od warunkw rodowiska zewntrznego powinna spenia wymagania normy PN EN 342: 2005 (U) (temperatura poniej 5C lub PN EN 14058:2004 (U) do 5C). Odzie chronica pracownika jedynie przed opadami atmosferycznymi wykonywana jest podobnie jak odzie ciepochronna z tkanin zapewniajcych wodoszczelno powleczonych kauczukiem, polichlorkiem winylu lub poliuretanem. Ubiory wykonane z tych tkanin stanowi barier dla wody, ale rwnie i dla pary wodnej, przez co nie daj penego komfortu uytkowego. Czas pracy w tej odziey powinien by limitowany w zalenoci od wydatku energetycznego pracownika. W ostatnich latach pojawiy si materiay powleczone, paroprzepuszczalne, charakteryzujce si niskim oporem przenikania pary wodnej. Odzie wykonana z takich materiaw powinna zapewni pracownikowi komfort cieplny. Odzie chronica przed opadami atmosferycznymi powinna spenia wymagania normy PN EN 343:2004 (U). W normie tej przewidziano trzy klasy odziey w zalenoci od poziomu wodoszczelnoci.

135

Do prac, podczas ktrych pracownik naraony jest na dziaanie pyw toksycznych, np. azbestu, powinna by stosowana odzie zapewniajc szczelno w stosunku do czstek staych. Do prac z azbestem moe by uywana odzie krtkotrwaego uytku z wknin powleczonych, np. z Tyveku, o konstrukcji zapewniajcej szczelno. Odzie powinna spenia wymagania normy PN EN ISO 13982-1:2005 (U).

136

A.4.7. Dermatologiczne rodki ochrony skry kremy

Stosowanie kremw ochronnych
Kadego roku przedsibiorstwa trac wiele dni roboczych z powodu rnych chorb skry, naktre cierpi ich pracownicy. Roczne straty przemysu, poniesione z tego powodu, mona liczy wsetkach milionw euro. W rozdziale tym nakrelono strategi ograniczenia strat wywoanych chorobami skry. Zostay w nim poruszone take zagadnienia zwizane zzastosowaniem kremw upracownikw, ktrzy s naraeni na szkodliwie dziaanie substancji na skr. Bardzo wiele substancji wykorzystywanych w przemyle chemicznym moe dziaa naskr dranico, powodowa jej odtuszczenie, lub w inny sposb osabia jej naturaln ochron. To z kolei moe prowadzi do dwch najczciej spotykanych chorb zawodowych skry: podranieniowego kontaktowego zapalenia skry i alergicznego kontaktowego zapalenia skry. eby unikn jakiejkolwiek formy kontaktowego zapalenia skry, powinno si unika kontaktu zsubstancjami, ktre je wywouj! Kremy do uytku podczas wykonywania pracy nie powinny by uznawane za podstawow form ochrony skry. Mog jednak peni wan rol w oglnym, przyjtym w przedsibiorstwie, programie ochrony skry. Mog np. skutecznie wspomaga proces usuwania brudu podczas mycia, zmniejszajc prawdopodobiestwo koniecznoci uycia silnych rozpuszczalnikw lub ciernych materiaw czyszczcych. A ju samo to powinno ograniczy liczb uszkodze skry. Dodatkowo, kremy pomagaj w utrzymaniu mikkoci skry, wic ich stosowanie moe sprawi, e pracownik bdzie bardziej wiadomy istnienia zagroe dla skry. Kremw stosowanych po pracy powinno si uywa za kadym razem po jej zakoczeniu, ale dopiero po umyciu rk. Naley zawsze sprawdza z dostawc, czy dany krem jest odpowiedni do okrelonego celu.

Dobr kremw ochronnych

Na rynku dostpna jest ogromna liczba kremw ochronnych, ktre mona podzieli na2kategorie kremy stosowane przed rozpoczciem pracy i po jej wykonaniu. Kremy stosowane przed rozpoczciem pracy Koncepcja stosowania kremw przed prac ma ju ponad 50lat. Czsto s one nazywane kremami barierowymi i zazwyczaj s przygotowane w taki sposb, aby

137

odpychay oleje, tuszcze, farby, rozpuszczalniki itp., a take produkty na bazie wody, takie jak sabe kwasy, zasady oraz pyny stosowane podczas obrbki metali. Producenci niektrych kremw utrzymuj nawet, e ich produkty zapewniaj ochron przed tymi obiema grupami czynnikw. Zadaniem kremw stosowanych przed prac jest stworzenie warstwy ochronnej midzy skr asubstancj. Kremy ochronne stosowane przed prac nie mog by traktowane, jak rkawice w pynie. Kremy nie gwarantuj bowiem takiego poziomu ochrony, jak prawidowo dobrane rkawice ochronne. Nigdy nie naley stosowa kremw ochronnych zamiast rkawic, poniewa: podczas mycia rk wikszo ludzi regularnie opuszcza niektre miejsca nanich; podobnie jest podczas nakadania kremu pewne miejsca na skrze mog pozosta bez ochrony, tak jak wprzypadku uywania dziurawych rkawic; podczas doboru rkawic naley wzi pod uwag to, jak szybko niebezpieczne substancje przenikn przez materia, z ktrego je wykonano dane takie, dostpne dla rkawic, jak do tej pory nie s dostpne dla kremw. Kremy stosowane po pracy Kremy stosowane po pracy to nawilacze oglnego stosowania, ktrych rol jest zastpienie naturalnej, pokrywajcej skr warstwy tuszczowej, usunitej w wyniku kontaktu z rozpuszczalnikami i detergentami. 10 krokw do zachowania zdrowej skry 1. Naley wyeliminowa niepotrzebne naraenie.
2. Przed stosowaniem kremu lub zakadaniem rkawic naley zawsze upewni si, czy rce s czyste. 3. Naley zawsze upewni si, czy rodki ochrony osobistej s czyste i w dobrym stanie. Jeli rkawice bd uywane przez dugi czasu, naley rozway zaoenie pod waciwe rkawice dodatkowych rkawic absorbujcych (np. z baweny lub jedwabiu) w celu ograniczenia skutkw pocenia si doni. 4. Jeli stosuje si kremy uywane przed prac, szczegln uwag naley zwrci na to, aby pokry nimi take paznokcie, opuszki palcw oraz skr midzy nimi. O ile jest to moliwe, naley zdj piercionki, bransoletki, zegarki. 5. Przed zdjciem rkawic naley je umy, aby zapobiec zanieczyszczeniu czystej skry. 6. Naley koniecznie umy rce przez jedzeniem, piciem lub pjciem do toalety. 7. Podczas mycia rk naley uywa tak agodnych rodkw czyszczcych, jak to tylko moliwe. 8. Po uyciu detergentu naley spuka rce pod strumieniem ciepej wody. 9. Umyte rce naley dokadnie osuszy. Nie naley uywa brudnych rcznikw! 10. Po powrocie do pracy naley pamita o ponownym naoeniu kremu i rkawic. Pozakoczeniu pracy naley zawsze uy odpowiedniego kremu.

138

B. LISTY KONTROLNE
B.1. Stosowanie list kontrolnych
Listy kontrolne to narzdzia, ktre wspomagaj dziaania na rzecz bezpieczestwa i higieny pracy poniewa pozwalaj rozpozna uchybienia w zarzdzaniu bhp. Listy kontrolne mog by rwnie adaptowane lub opracowywane specjalnie dla okrelonych stanowisk pracy. Lista kontrolna moe by pomocna przy monitorowaniu stanu bezpieczestwa ihigieny pracy, penic tym samym wan rol we wdraaniu systemw zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy. Korzyci ze stosowania list kontrolnych: uatwiaj sprawdzenie stanu bezpieczestwa i higieny pracy poniewa wymieniaj te elementy wyposaenia, urzdze lub aspekty procesw pracy, na ktre naley zwrci uwag; w razie stwierdzenia uchybie uatwiaj podjcie dziaa korygujcych, co moe przyczyni si do obnienia ryzyka dla zdrowia i bezpieczestwa pracownikw; stanowi cz dokumentw niezbdnych do oceny stanu bhp, dlatego ich wykorzystanie uatwia okrelenie i przypisanie zada w zakresie zarzdzania bhp; uatwiaj jednoznaczne wyznaczenie osb odpowiedzialnych za bezpieczestwo i higien pracy. Jeli byoby moliwe opracowanie kompleksowej listy kontrolnej dla wszystkich wymogw bezpieczestwa i higieny pracy, to z trudem daaby si ona pomieci wkilku tomach. Dlatego te listy kontrolne, prezentowane w tym przewodniku, powinny by postrzegane jako wzory i punkty wyjcia do opracowywania list kontrolnych, dostosowanych do wymogw i potrzeb okrelonych przedsibiorstw. Opracowanie odpowiedniej listy kontrolnej rozpoczyna si od okrelenia jej celw. Zarys listy mona pniej modyfikowa, w zalenoci od tego kto bdzie z niej korzysta. Wane jest bowiem, czy dana lista ma za zadanie np. wskaza podstawowe zagroenia osobie niedowiadczonej, czy te np. przeznaczona jest dla przeszkolonych pracownikw stosujcych urzdzenia elektryczne. Przewodnik ten zawiera listy kontrolne, mogce suy obu tym celom, chocia wpewnych przypadkach niezbdne moe by naniesienie pewnych poprawek. Dlatego

139

te przy opracowywaniu lub adaptowaniu list kontrolnych dla potrzeb okrelonych przedsibiorstw powinno si uwzgldni ponisze pytania: Do kogo jest adresowana dana lista kontrolna (np. operatora, nadzorcy, kierownika ds. bhp, lekarza/pielgniarki medycyny pracy itp.)? Kto powinien otrzyma do wgldu kopi listy kontrolnej (np. pracownicy)? Jakie procedury powinno si wprowadzi, aby zagwarantowa, e stosowanie listy kontrolnej bdzie stanowio integralny element procesw, majcych na celu korygowanie uchybie w zarzdzaniu bhp? Na kim spoczywa oglna odpowiedzialno za bezpieczestwo i higien pracy? W podrczniku zamieszczono listy kontrolne dotyczce rnych zagadnie. Listy te mog znale zastosowanie w systemie zarzdzania firm lub te w odniesieniu do konkretnego stanowiska pracy. Jeli na ktrekolwiek z pyta, postawionych w tych listach, padnie odpowied nie, naley zgosi problem odpowiedniej osobie, oraz ustali odpowiednie dziaania, majce na celu usunicie uchybie.

140

B.2. Ocena ryzyka zawodowego zarys oglny

Definicje
W zalenoci od kontekstu, sowom zagroenie i ryzyko mona nadawa rne znaczenie. Dla potrzeb bezpieczestwa i higieny pracy proponujemy nastpujce definicje: Zagroenie swoista waciwo lub zdolno danej rzeczy lub czynnoci (np. przedmiotw pracy, wyposaenia, metod i praktyk pracy), ktra potencjalnie moe powodowa szkody (niekorzystne skutki zdrowotne u pracownikw, wypadki). Ryzyko prawdopodobiestwo, e szkody rzeczywicie wystpi przy konkretnych warunkach stosowania lub naraenia, a take wielko tych szkd. Ocena ryzyka zawodowego proces szacowania ryzyka dla zdrowia i bezpieczestwa wynikajcego z zagroe, na ktre pracownicy naraeni s podczas pracy.

Cel oceny ryzyka zawodowego

Ocena ryzyka zawodowego jest narzdziem ktre pozwala na ocen potencjalnego naraenia na rne zagroenia, na ktre pracownicy mog by naraeni podczas pracy. Mog to by, na przykad, zagroenia fizyczne, chemiczne lub biologiczne, atake naraenie na czynniki psychospoeczne i obcienia miniowo-szkieletowe. Oceny ryzyka zawodowego dokonuje si poprzez identyfikacj zagroe wystpujcych w miejscu pracy oraz oszacowanie zwizanego z nimi ryzyka. Oceny tej dokonuje si w celu umoliwienia pracodawcom i pracownikom: Okrelenia rodkw, jakie naley podj w celu zapewnienia bezpieczestwa iochrony pracownikw. Dokonania najlepszego doboru sprztu, wykorzystywanych substancji i preparatw chemicznych, wyposaenia miejsca pracy oraz organizacji pracy. Sprawdzenia, czy zastosowane rodki s waciwe. Ustalenia priorytetw w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy, jeeli ocena wykae, e niezbdne jest zastosowanie dodatkowych rodkw. Wykazania wszystkim zainteresowanym osobom i instytucjom, e decyzja odnonie rodkw, majcych zapewni bezpieczestwo i higien pracy zostaa

141

podjta wiadomie po uwzgldnieniu wszystkich czynnikw, wpywajcych na bezpieczestwo pracy. Zapewnienia, e rodki zapobiegawcze oraz metody pracy i produkcji, ktre wwyniku oceny ryzyka uznano za niezbdne i nastpnie wdroono, zapewniaj lepszy poziom ochrony zdrowia i bezpieczestwa pracownikw ni rodki i metody stosowane dotychczas.

Kryteria stosowane podczas oceny ryzyka

Wymagania prawne Nale do nich opublikowane przepisy prawne, standardy i wytyczne, np. krajowe wytyczne techniczne, kodeksy postpowania, najwysze dopuszczalne stenia, standardy stowarzysze przemysowych, wytyczne producentw i inne. Hierarchia dziaa majcych na celu zapobieganie ryzyku Unikanie ryzyka. Zastpowanie czynnika niebezpiecznego mniej niebezpiecznym. Eliminacja ryzyka u rda. Zastosowanie rodkw ochrony zbiorowej w pierwszej kolejnoci, przed rodkami ochrony indywidualnej (np. kontrola naraenia na dymy przez zainstalowanie miejscowej wentylacji wycigowej zamiast indywidualnych respiratorw). Dostosowywanie stosowanych technologii i metod do postpu technicznego izmian dostpnych informacji. Cige doskonalenie dziaa na rzecz poprawy stanu bezpieczestwa i higieny pracy.

Ocena ryzyka krok po kroku

Ocena miejsca pracy Definicja Miejsce pracy to kade miejsce w zakadzie pracy, do ktrego pracownik ma dostp w zwizku z wykonywan prac.

142

Wymagania Naley wzi pod wag szczegowe przepisy okrelajce wymagania odnonie miejsc pracy, dotyczce: sprztu elektrycznego; drg ewakuacyjnych i wyj ewakuacyjnych; wykrywania poarw i wyposaenia przeciwpoarowego; wentylacji; temperatury w pomieszczeniach; podg, cian, stropw i dachu; okien i wietlikw; drzwi i bram; tras ruchu; dwigw, ramp zaadunkowych; wymiarw pomieszcze i niezbdnej przestrzeni w miejscu pracy; punktw pierwszej pomocy; dostosowania miejsca pracy do potrzeb osb niepenosprawnych; miejsc pracy usytuowanych na otwartej przestrzeni. Dokonywanie oceny Oceny dokonuje si najczciej na podstawie inspekcji miejsca pracy oraz na podstawie oceny czynnoci pracy. Pomocna dokumentacja Podczas oceny ryzyka mona zastosowa listy kontrolne, opracowane w sposb umoliwiajcy porwnanie sytuacji panujcej w zakadzie pracy z sytuacj optymaln pod wzgldem bezpieczestwa i higieny pracy. Sytuacja optymalna z punktu widzenia bhp, zaley od celw, jakie przedsibiorstwo stawia sobie w ramach cigego doskonalenia dziaa na rzecz poprawy stanu bezpieczestwa i higieny pracy. Minimalnym wymaganiem dla sytuacji optymalnej jest zgodno z krajowymi przepisami i normami. Ocena ryzyka zwizanego ze stosowaniem maszyn i urzdze Definicja Maszyny i urzdzenia obejmuj wszystkie maszyny, przyrzdy, narzdzia i instalacje wykorzystywane podczas pracy.

143

Wymagania Przed wprowadzeniem maszyn do obrotu producenci musz speni okrelone wymagania. Maszyny takie powinny, na przykad, posiada znak CE. Zagroenia zwizane ze stosowaniem maszyn i urzdze Jeeli w miejscu pracy s stosowane maszyny i urzdzenia naley dokona oceny ryzyka dla zdrowia i bezpieczestwa pracownikw. Nadmierne ryzyko zwizane ze stosowaniem maszyn i urzdze moe wystpi ze wzgldu na: charakter miejsca pracy; sposb organizacji pracy; stosowanie maszyn lub urzdze, ktrych nie powinno si stosowa jednoczenie; kumulatywny efekt wykorzystania kilku urzdze (np. haas lub gorco). Ocena najczciej wystpujcych zagroe Powinno si sprawdzi: Czy instrukcje producenta s wystarczajce i czy s przestrzegane. Czy wszystkie zabezpieczenia i urzdzenia ochronne opisywane przez producenta zawsze dziaaj? Czy ergonomiczna konstrukcja wyposaenia i rozplanowanie miejsca pracy s dostosowane do osoby wykonujcej prac? Czy fizyczne i psychiczne obcienie osoby wykonujcej prac jest dopuszczalne? Czy speniono wszystkie wymagania, dotyczce danego miejsca pracy? Waciwa ocena ryzyka Procedura waciwej oceny ryzyka powinna zazwyczaj obejmowa wszystkie aspekty, tzn. maszyny i urzdzenia, czynnoci wykonywane podczas pracy, miejsce pracy, stosowane substancje i preparaty niebezpieczne oraz rodki ochrony indywidualnej. Pomocna dokumentacja Przydatne moe okaza si wykorzystanie nastpujcych dokumentw: Instrukcje obsugi (oraz dokumentacje techniczno-ruchowe). Listy kontrolne dotyczce rodkw ochronnych. Odpowiednie przepisy i normy.

144

B.3. Lista kontrolna dla systemu zarzdzania bhp

Oglne zagadnienia dotyczce bhp
Zaangaowanie kierownictwa Czy kierownictwo zna problemy, wystpujce w przedsibiorstwie w zakresie bhp? Czy na zebraniach kierownictwa s omawiane zagadnienia zwizane z bhp? Czy najwysze kierownictwo uczestniczy w inspekcjach stanu bhp? Czy najwysze kierownictwo zachca pracownikw do angaowania si w dziaania zwizane z bhp? Czy kierownictwo uczestniczy w ustalaniu celw w zakresie bhp? Czy kierownictwo brao udzia w cigu ostatniego roku w szkoleniach na temat bhp? Identyfikacja zagroe i ocena ryzyka zawodowego Czy s identyfikowane zagroenia wystpujce w miejscu pracy? Czy ustalono sposoby identyfikowania zagroe wystpujcych w miejscu pracy? Czy jest przeprowadzana ocena ryzyka zawodowego zwizanego ze zidentyfikowanymi zagroeniami? Czy identyfikacj zagroe oraz ocen ryzyka zawodowego przeprowadza si ponownie, zawsze wtedy kiedy jest to wymagane wedug obowizujcych przepisw? Czy pracownicy s angaowani w ocen ryzyka zawodowego na swoich stanowiskach pracy? Czy w wyniku oceny ryzyka zawodowego s planowane i przeprowadzane odpowiednie dziaania korygujce i zapobiegawcze? Wymagania prawne i inne Czy kierownictwo przedsibiorstwa zna obwizujce przepisy prawne dotyczce bhp (w zakresie waciwym dla rodzaju dziaalnoci przedsibiorstwa)? Czy ustalono rda informacji o wymaganiach prawnych i innych, obowizujcych przedsibiorstwo w zakresie bhp i sposb pozyskiwania tych informacji? Czy w przedsibiorstwie okrelono sposb wprowadzania postanowie przepisw prawa?

145

 Czy w przedsibiorstwie sporzdzano wykazy przepisw prawnych i norm dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy i czy s one na bieco sprawdzane iaktualizowane? Czy przed zakupem towarw lub zleceniem usug s identyfikowane zwizane z nimi wymagania prawne dotyczce bhp? Planowanie dziaa Czy s ustalane cele dotyczce bhp? Czy przy ustalaniu celw i planw w zakresie bhp uwzgldnia si aktualne wymagania prawne i inne? Czy przy ustalaniu celw i planw w zakresie bhp uwzgldnia si wyniki kontroli stanu bhp? Czy przy ustalaniu celw i planw w zakresie bhp uwzgldnia si wyniki oceny ryzyka zawodowego? Czy przy ustalaniu celw i planw w zakresie bhp uwzgldnia si wyniki analiz przyczyn awarii, wypadkw przy pracy, zdarze potencjalnie wypadkowych ichorb zawodowych? Czy cele i plany w zakresie bhp s ustalane przy wspudziale osb, ktre bd je realizowa? Czy przy ustalaniu celw i planw w zakresie bhp okrela si rodki niezbdne do ich realizacji? Czy przy ustalaniu celw i planw w zakresie bhp okrela si terminy ich realizacji? Czy przy ustalaniu celw i planw w zakresie bhp okrela si sposoby monitorowania stanu ich realizacji? Czy w razie potrzeby przeprowadza si korekty planw w zakresie bhp? Czy w przedsibiorstwie ustalono kryteria wyboru podwykonawcw uwzgldniajce wymagania w zakresie bhp? Czy parametry, majce wpyw na bhp s uwzgldniane przy dokonywaniu zakupw? Struktura, odpowiedzialno i uprawnienia Czy okrelono struktur organizacyjn? Czy wszyscy pracownicy maj okrelone zadania, zakres odpowiedzialnoci iuprawnienia w zakresie bhp? Czy okrelono kompetencje potrzebne osobom zatrudnionym na danych stanowiskach?

146

 Czy pracownicy znaj swoje zadania i zakres odpowiedzialnoci w zakresie bhp? Czy okrelono zadania, zakres odpowiedzialnoci i uprawnienia osb wyznaczonych do postpowania w sytuacjach awaryjnych? Czy kierownictwo wyznaczyo osob (osoby) odpowiedzialn za dziaania narzecz bhp w caym przedsibiorstwie? Szkolenie, wiadomo, kompetencje i motywacja Czy wszyscy pracownicy posiadaj waciwe i odpowiednio udokumentowane kompetencje do wykonywania powierzonych im zada (wynikajce z wyksztacenia, przeszkolenia i/lub dowiadczenia)? Czy w przedsibiorstwie zosta opracowany harmonogram szkole pracownikw? Czy programy szkole w zakresie bhp s zrnicowane i dostosowane do potrzeb rnych grup pracownikw (kierownictwo, nadzr, pracownicy produkcyjni, pracownicy administracji itp.)? Czy ustalono, w jaki sposb bd okrelane potrzeby szkoleniowe w zakresie bhp? Czy przeprowadzane s wszystkie wymagane przepisami szkolenia w zakresie bhp (wstpne, podstawowe, okresowe)? Czy wyniki przeprowadzanych szkole s sprawdzane? Czy przeprowadzono szkolenia dotyczce wykonywania prac szczeglnie niebezpiecznych zgodnie z ustalonymi instrukcjami? Czy w przedsibiorstwie s prowadzone systematyczne szkolenia z zakresu udzielania pierwszej pomocy? Czy pracownicy s informowani o korzyciach wynikajcych z identyfikowania zagroe i ograniczania zwizanego z nimi ryzyka? Czy pracownicy s informowani o potencjalnych konsekwencjach nieprzestrzegania ustalonych zasad postpowania majcych na celu zapewnienie bezpieczestwa pracy? Czy kady pracownik ma wiadomo odpowiedzialnoci za bezpieczestwo wasne i swoich kolegw? Czy pracownicy nadzoru zwracaj uwag, gdy pracownik wykonuje prac wsposb niezgodny z przepisami bhp? Czy pracownicy stosuj przewidziane na ich stanowiskach rodki ochrony? Czy zostay wprowadzone rozwizania organizacyjne motywujce pracownikw do angaowania si w dziaania na rzecz poprawy bhp? Czy pracownicy s wyrniani i nagradzani za przestrzeganie przepisw bhp?

147

Komunikowanie si Czy ustalono, jakie informacje i komu bd przekazywane wewntrz przedsibiorstwa, w jaki sposb bdzie si to odbywa? Czy ustalono zasady pozyskiwania z zewntrz potrzebnych w przedsibiorstwie informacji dotyczcych bhp? Czy dziaania zwizane z zapewnieniem bezpieczestwa i ochrony zdrowia s konsultowanie z pracownikami lub ich przedstawicielami? Czy, w razie potrzeby, przedsibiorstwo korzysta ze specjalistycznego doradztwa z zakresu bhp? Czy pracownicy bez obawy zgaszaj problemy zwizane z bhp kierownictwu iosobom odpowiedzialnym za bhp? Czy s w przedsibiorstwie organizowane spotkania, rwnie nieformalne, naktrych omawiane s m.in. zagadnienia bhp? Dokumentacja bhp Czy ustalono, jakie dokumenty z zakresu bhp powinny by opracowane w przedsibiorstwie? Czy opracowano potrzebne dokumenty? Czy dokumenty dotyczce bhp s: uporzdkowane? posiadaj odpowiedni system identyfikacji, pozwalajcy na szybkie odnalezienie potrzebnych dokumentw? Czy upowanione osoby dokonuj przegldw i aktualizacji dokumentw dotyczcych bhp? Czy opracowanie w przedsibiorstwie dokumenty dotyczce bhp s zrozumiae oraz atwo dostpne dla wszystkich pracownikw, ktrych dotycz? Czy zapisy dotyczce bhp s zabezpieczone przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub utrat? Czy ustalono czas przechowywania tych zapisw? Czy opracowano instrukcje wykonywania prac szczeglnie niebezpiecznych? Czy s sporzdzane i przechowywane karty pomiarw czynnikw szkodliwych? Czy jest prowadzony rejestr wynikw bada i pomiarw czynnikw szkodliwych dla zdrowia na stanowisku pracy? Czy jest sporzdzane sprawozdanie o warunkach pracy? Czy jest sporzdzana odpowiednia dokumentacja powypadkowa (protok powypadkowy, statystyczna karta wypadku)?

148

 Czy jest prowadzony rejestr wypadkw? Czy jest prowadzony rejestr zachorowa na choroby zawodowe? Czy zapisy dotyczce rodowiska pracy s udostpniane pracownikom? Prace i dziaania zwizane ze znaczcymi zagroeniami Czy s identyfikowane prace i obszary dziaa, w ktrych wystpuj znaczce zagroenia (mogce spowodowa powane i nieodwracalne uszkodzenie zdrowia lub mier), wystpujce przede wszystkim przy wykonywaniu prac szczeglnie niebezpiecznych? Czy jest sporzdzany rejestr prac szczeglnie niebezpiecznych? Czy s opracowane instrukcje lub procedury, zapewniajce bezpieczne wykonywanie prac szczeglnie niebezpiecznych? Czy zostay zidentyfikowano instytucje, ktre bd wczone w dziaania w przypadku wystpienia powanych awarii (moe to by np. Stra Poarna, Pogotowie Ratunkowe, Inspekcja Ochrony rodowiska)? Czy opracowano sposoby wspdziaania z zewntrznymi instytucjami (moe to by np. Stra Poarna, Pogotowie Ratunkowe, Inspekcja Ochrony rodowiska) na wypadek powanych awarii? Gotowo i reagowanie na wypadki przy pracy Czy ustalono zasady postpowania w razie wypadku przy pracy? Czy wszyscy pracownicy s informowani o zasadach postpowania w razie wypadku przy pracy? Czy ustalono sposb postpowania w przypadku powanej awarii (np. wybuch, poar)? Czy wszyscy pracownicy s informowani o zasadach postpowania w przypadku awarii? Czy s wykonywane przegldy urzdze i sprztu uywanego w sytuacjach wypadkowych i awaryjnych? Czy s zapewnione rodki niezbdne do udzielenia pierwszej pomocy? Monitorowanie Czy pracownicy podczas codziennej pracy zwracaj uwag na stan bezpieczestwa na swoich stanowiskach pracy? Czy pracownicy nadzoru sprawdzaj stan bhp w podlegych im obszarach?

149

 Czy jest monitorowana realizacja dziaa w zakresie bhp? Czy w przedsibiorstwie s przeprowadzane przegldy stanu bhp? Czy s planowane i przeprowadzane przegldy stanu technicznego i konserwacje maszyn i urzdze? Czy s przeprowadzane badania i pomiary czynnikw szkodliwych dla zdrowia? Czy przeprowadza si analizy przyczyn wypadkw przy pracy i chorb zawodowych? Czy wyposaenie wykorzystywane do monitorowania parametrw rodowiska pracy jest odpowiednio wzorowane, a zapisy z tym zwizane s przechowywane? Czy wyniki monitorowania s zapisywane i przechowywane? Czy wyniki monitorowania prowadz do podjcia odpowiednich dziaa zapobiegawczych i korygujcych? Dziaania korygujce i doskonalenie Czy wszyscy pracownicy znaj sposoby zgaszania dostrzeonych problemw, sytuacji niebezpiecznych itp.? Czy przeprowadza si analiz przyczyn wystpujcych problemw, sytuacji niebezpiecznych itp.? Czy ustalono sposb inicjowania, planowania i wdraania dziaa korygujcych lub zapobiegawczych, prowadzcych do usunicia problemw, sytuacji niebezpiecznych itp.? Czy realizacja dziaa korygujcych jest monitorowana? Czy ustalono zasady postpowania, pozwalajce na ograniczenie skutkw niezgodnoci, ktra wystpia?

150

B.4. Lista kontrolna dla zagroe zwizanych zpyami, gazami, parami, dymami i mgami
Czy przechowywane s karty charakterystyki substancji niebezpiecznych dla kadego produktu, bdcego w uyciu? Czy rozpoznano czynniki mogce zaszkodzi przez ich wdychanie, poknicie, lub te przez wchanianie przez skr lub kontakt ze skr? Czy mona zastosowa mniej niebezpieczny materia lub metod, ni stosowane dotychczas? Czy zapewniono odpowiedni wentylacj? Czy stosowane s rodki ochrony indywidualnej w celu ochrony przed naraeniem? Czy poinformowano pracownikw o zagroeniach zwizanych z prac z wykorzystaniem niebezpiecznych czynnikw chemicznych? Jeli pracownicy mog by naraeni na nadmierne iloci gazw, par, dymw, pyw i mgie, czy ich ilo zostaa oceniona przez kompetentn osob w celu okrelenia, czy ich stenie jest niebezpieczne? Czy dostarczone pracownikom filtrujce (przeciwpyowe) czci twarzowe sprztu ochrony ukadu oddechowego s nowe (nieuywane)? Czy uycie maski przeciwpyowej nie utrudnia pracy w bezpieczny sposb? Czy uycie maski pochaniajcej nie utrudnia pracy w bezpieczny sposb? Czy istnieje udokumentowany program ochrony ukadu oddechowego, zawierajcy: ocen stanu zdrowia osb, ktre bd stosowa sprzt ochrony ukadu oddechowego? procedury i harmonogramy czyszczenia, dezynfekcji, przechowywania, inspekcji, napraw, wycofania i innych sposobw konserwacji takiego sprztu? Czy plan ten zawiera procedury doboru sprztu ochronnego do uycia w miejscu pracy? Czy plan ten zawiera oceny stanu zdrowia osb majcych uywa tego sprztu? Czy plan ten zawiera procedury testowania szczelnoci uoenia sprztu szczelnie przylegajcego? Czy plan ten zawiera procedury dotyczce waciwego uycia sprztu ochrony ukadu oddechowego przy rutynowych czynnociach, jak rwnie przy moliwych do przewidzenia powanych awariach?

151

 Czy plan ochrony ukadu oddechowego zawiera instrukcje i harmonogramy dla czyszczenia, dezynfekcji, skadowania, inspekcji, naprawy, usuwania i innych sposobw konserwacji takiego sprztu? Czy plan ten zawiera rwnie procedury zapewniajce odpowiedni jako powietrza, jego ilo i przepyw w przypadku sprztu zasilanego powietrzem zotoczenia? Czy plan ten przewiduje przeszkolenie pracownikw w zakresie zagroe dla ukadu oddechowego, na jakie mog oni by naraeni w zwizku z rutynowymi i wyjtkowymi sytuacjami? Czy plan ten przewiduje przeszkolenie osb w zakresie odpowiedniego uycia sprztu ochronnego (zakadanie, zdejmowanie, ograniczenia w uyciu i konserwacja)? Czy program ten opisuje procedury majce na celu okresow ocen jego skutecznoci? Czy wyznaczono osob odpowiedzialn, ktra dziki odpowiedniemu przeszkoleniu i posiadanemu dowiadczeniu jest przygotowana do: zarzdzania programem ochrony ukadu oddechowego? przeprowadzania wymaganych ocen jego skutecznoci? Czy przed uyciem sprztu ochronnego w pracy przeprowadzono ocen medyczn, ktra wykazaa dopuszczalno uywania sprztu przez dan osob? Czy indywidualny sprzt ochronny danej osoby jest czyszczony i dezynfekowany tak czsto, jak to niezbdne do utrzymywania go w odpowiednim stanie? Czy sprzt ochrony ukadu oddechowego, przeznaczony do uytku wielu osb, jest czyszczony przed kad zmian uytkownika? Czy sprzt ten jest skadowany w sposb zapewniajcy ochron przed uszkodzeniami, zanieczyszczeniami, pyem, wiatem sonecznym, ekstremalnymi temperaturami, nadmiern wilgoci lub niszczcym dziaaniem chemikaliw? Czy sprzt oddechowy uywany regularnie jest sprawdzany przed kadym uyciem i podczas czyszczenia? Czy sprzt, ktry nie przeszed pomylnie inspekcji lub te w inny sposb uznano go za wadliwy, zosta wycofany z uycia i usunity albo naprawiony? Czy tam, gdzie to moliwe, zastosowano rodki techniczne w celu ograniczenia skaenia powietrza? Czy sprzt ochrony ukadu oddechowego, szkolenia i badania lekarskie s zapewniane pracownikom nieodpatnie? Czy sprzt jest dobierany jest do przewidywanych potencjalnych zagroe? Czy potencjalne zagroenia dla ukadu oddechowego zostay rozpoznane i ocenione?

152

 Czy przeprowadzono odpowiednie testy jakociowe oraz ilociowe na osobach uywajcych szczelnie przylegajcego sprztu? Czy przeprowadzono test przed pierwszym uyciem sprztu ochrony ukadu oddechowego, a take po zastosowaniu innej czci twarzowej (rozmiar, rodzaj, model, egzemplarz), oraz przynajmniej raz w roku? Czy noszenie szczelnie przylegajcych czci twarzowych sprztu ochronnego jest zabronione, kiedy powstan zakcenia w dziaaniu zaworu twarzowego? Czy noszone okulary korekcyjne lub gogle, albo inne rodki ochrony indywidualnej nie wpywaj na szczelno czci twarzowej noszonego przez uytkownika sprztu? Czy test szczelnoci wykonywany jest przez pracownika za kadym razem, kiedy zakada on szczelnie przylegajcy sprzt? Czy pracownicy opuszczaj teren, na ktrym wymagana jest ochrona ukadu oddechowego, jeeli: zajdzie potrzeba obmycia twarzy i czci twarzowych sprztu? w celu wymiany filtra, pochaniacza i innych elementw? kiedy wykryj przedostanie si oparw czy gazw? zmiany w swobodzie oddychania? przeciek w czci twarzowej? Czy sprarki stosowane do wspomagania oddychania ustawione s tak, by uniemoliwi dostanie si skaonego powietrza do obiegu wieego powietrza? Czy sprarki stosowane do wspomagania oddychania s skonstruowane wsposb minimalizujcy zawarto wilgoci w powietrzu? Czy sprarki stosowane do wspomagania oddychania s wyposaone w sorbent i filtry w celu zapewnienia odpowiedniej jakoci powietrza? Czy sprarki stosowane do wspomagania oddychania s zaopatrzone w etykiety, informujce o ostatnim terminie wymiany filtrw oczyszczajcych i wkadw pochaniajcych, podpisane przez osob uprawnion do wykonywania tych wymian? Czy smarowane olejem sprarki wyposaone s w alarmy wysokiej temperatury i/lub stenia tlenku wgla? Czy filtry, wkady i zbiorniki s oznaczone i pokolorowane zgodnie z Polskimi Normami? Czy zapewniono przeszkolenie osb majcych stosowa sprzt ochrony ukadu oddechowego dotyczce: informacji o powodach stosowania sprztu ochrony ukadu oddechowego? sposobu jego odpowiedniego stosowania, zakadania, sprawdzania szczelnoci?

153

procedur konserwacji i skadowania sprztu? jego moliwociach oraz ograniczeniach? sposobu uycia sprztu w razie powanych awarii? rozpoznawania objaww medycznych, ktre mog ograniczy lub uniemoliwi efektywne uywanie sprztu? Czy przeprowadzono ocen stanowiska pracy, aby upewni si, e udokumentowany program ochrony ukadu oddechowego jest odpowiednio wprowadzany? Czy zapisy odnonie do bada medycznych pracownikw i bada ich zdolnoci do pracy przechowywane s przez 50 lat?

154

B.5. Lista kontrolna dla zagroe zwizanych z elektrycznoci

Czy podczas zlecania prac zwizanych z napraw lub konserwacj urzdze iinstalacji wymaga si zgodnoci odpowiednimi wymogami? Czy wszyscy pracownicy musz zgasza najszybciej, jak to moliwe, jakiekolwiek zauwaone zagroenie ycia lub mienia, odnoszce si do wyposaenia elektrycznego lub przewodw? Czy pracownicy zostali poinstruowani, aby wykonywa wstpne sprawdzenie i/lub odpowiednie testy w celu okrelenia, jakiego typu warunki wystpuj przed rozpoczciem prac na stanowisku? Gdy sprzt elektryczny lub przewody wymagaj serwisu, konserwacji, lub korekty, czy niezbdne przeczniki da si (zawsze kiedy to konieczne): otwiera? zamyka? oznacza? Czy przenone narzdzia elektryczne i innego rodzaju sprzt jest uziemiony lub te podwjnie izolowany? Czy elektryczne urzdzenia, takie jak odkurzacze, polerki lub automaty sprzedajce, s uziemione? Czy przeduacze posiadaj przewd uziomowy? Czy wszystkie tymczasowe przewody s chronione przez wyczniki lub czniki wtykowe w miejscu poczenia ze sta instalacj? Czy instalacje elektryczne znajduj si w niebezpiecznych obszarach wystpowania pyw czy par? Jeli tak, to czy speniaj one wymaganie stawiane urzdzeniom do pracy wtakich warunkach? Czy wystawione przewodu i kable z postrzpion i poniszczon izolacj naprawiane natychmiastowo? Czy elastyczne przewody i kable nie maj wzw ani supw? Czy stosowane s odgitki na elastyczne przewody i kable przy wtyczkach, odbiornikach, narzdziach i podobnym sprzcie, oraz czy osona dobrze trzyma si na miejscu? Czy wszystkie poczenia przewodw, kabli i korytek/kanaw/listw elektroinstalacyjnych s nieuszkodzone i zabezpieczone?

155

 Czy sprzt elektryczny i narzdzia znajdujce si w mokrych lub zawilgoconych pomieszczeniach s odpowiednie do stosowania w takich miejscach, lub te s w inny sposb zabezpieczone? Czy przed rozpoczciem kopania, wiercenia lub podobnych robt okrelone zostao miejsca rozmieszczenia linii i kabli elektrycznych (napowietrznych, podziemnych, w pododze, po drugiej stronie ciany)? Czy rnego rodzaju metalowe tamy miernicze, sznury, rczne liny, lub podobne urzdzenia z metalicznymi wknami wplecionymi w materia, s zabronione w miejscach, w ktrych mog si zetkn z przewodami i czciami pod napiciem? Czy uycie metalowych drabin zabronione jest w miejscach, w ktrych drabina, lub osoba jej uywajca, mogaby wej w kontakt z przewodami lub czciami pod napiciem? Czy wszystkie odczniki i przeczniki s podpisane w celu ich identyfikacji? Czy odczniki zawsze otwiera si zanim zostan wymienione wkadki topikowe? Czy okablowanie wewntrz budynku umoliwia uziemienie metalowych czci korytek elektroinstalacyjnych, sprztu i obudowy? Czy wszystkie korytka, kanay lub listwy elektroinstalacyjne i obudowy s odpowiednio i bezpiecznie osadzone? Czy wszystkie znajdujce si pod napiciem czci okablowania elektrycznego oraz sprztu s chronione przed przypadkowym kontaktem przez odpowiednie, zgodne z wymogami, szafy i obudowy? Czy zapewniono i utrzymano wystarczajco duo miejsca do pracy, by umoliwi bezpieczne dziaanie i prace konserwacyjne? Czy wszystkie nieuywane otwory (wliczajc w to przebicia przewodw kablowych) w obudowach elektrycznych i mocowaniach s zamknite odpowiednimi pokrywami, wtyczkami lub pytami? Czy obudowy sprztu elektrycznego, takie jak szafy przecznikw, odbiornikw i zcznikw, wyposaone s w szczelnie przylegajce pokrywy? Czy w urzdzeniach sterowniczych maszyn napdzanych silnikiem elektrycznym, i podobnego sprztu mogcego spowodowa obraenia od niezamierzonego uruchomienia, zamieszczono zabezpieczenie zapobiegajce niezamierzonemu uruchomieniu? Czy kady odcznik albo wycznik silnika elektrycznego jest umieszczony wzasigu wzroku przy urzdzeniu sterujcym silnikiem? Czy w celu zapobieenia niekontrolowanemu uruchomieniu i dziaaniu silnikw elektrycznych:

156

 kady silnik elektryczny jest umieszczony w zasigu wzroku od swojego urzdzenia sterowniczego? lub czy odcznik urzdzenia sterujcego moe by zablokowany w pozycji otwartej, lub czy w zasigu wzroku od kadego silnika umieszczone w obwodzie s oddzielne odczniki? Czy pracownicy regularnie pracujcy przy znajdujcych si pod napiciem urzdzeniach lub przewodach s przeszkoleni w metodach przywracania akcji serca i oddechu?

157

B.6. Lista kontrolna dotyczca zapobiegania poarom

Czy w kadej chwili moliwy jest dostp do sprztu przeciwpoarowego w zakadzie pracy? Czy sprzt przeciwpoarowy jest umieszczony w widocznych miejscach? Czy sprzt przeciwpoarowy jest okresowo sprawdzany i utrzymywany w stanie nadajcym si do uytku? Czy odlego dojcia do ganicy przeciwpoarowej jest odpowiednia? Czy na kadym pitrze znajduje si przynajmniej jedna ganica? Czy przynajmniej jedna ganica znajduje si przy klatce schodowej? Czy ganice przeciwpoarowe s zabezpieczone przez zamarzniciem? Czy przenone ganice przeciwpoarowe s wybrane odpowiednio do przewidywanych rodzajw poarw oraz ich rozmiarw i stopnia zagroenia? Czy sprzt z silnikiem spalinowym wewntrznego spalania jest umieszczony wtaki sposb, e spaliny s daleko od materiaw atwopalnych? Kiedy spaliny pochodzce z takiego silnika wyprowadzane s poza budynek, czy utrzymywana jest odpowiednia odlego rur wyprowadzajcych od materiau atwopalnego? Czy zachowana jest stabilno stosu materiaw atwopalnych? Czy pncza i trawa s cinane, oraz czy zorganizowano regularne sprztanie caego obszaru? Czy skadowane na zewntrz materiay atwopalne s w odpowiedniej odlegoci od budynku lub budowli? Czy materiay skadowane wewntrz budynkw nie utrudniaj dostpu do wyj? Czy materiay skadowane wewntrz budynkw s skadowane, gospodarowanie i ukadane w sposb minimalizujcy rozprzestrzenianie si ognia, oraz umoliwiajcy wygodny i atwy dostp ekip straackich? Czy utrzymywana jest odpowiednia odlego midzy grnym poziomem skadowanych materiaw atwopalnych a owiewkami kierunkowymi instalacji tryskaczowej? Czy utrzymywana jest odpowiednia odlego od lamp, reflektorw i innych rde ciepa, mogcych spowodowa zapalenie si materiaw atwopalnych? Czy utrzymywana jest odpowiednia odlego od drg dostpu do wyj ewakuacyjnych, gdy nie ma odpowiednich barier? Czy materiay atwopalne s umieszczone z dala od obszaru otwierania si drzwi przeciwpoarowych? Czy tymczasowe rda ogrzewania s umieszczone w odpowiedniej odlegoci od materiaw atwopalnych?

158

B.7. Lista kontrolna dla zagroe zwizanych z materiaami palnymi i atwopalnymi

Czy palne cinki, skrawki i odpady (zaoliwione szmaty itp.) s magazynowane wprzykrytych metalowych zasobnikach i bezzwocznie usuwane ze stanowiska pracy? Czy materiay skaduje si w sposb prawidowy, aby ograniczy ryzyko poaru, wliczajc w to samozapon? Czy wszystkie miejsca pocze w zbiornikach i beczkach na palne ciecze s szczelne, zarwno jeli chodzi o ciecze, jak i ich pary? Czy wszystkie atwopalne ciecze, gdy nie s uywane, trzymane s w zamknitych pojemnikach (np. zbiorniki do czyszczenia czci)? Czy due beczki atwopalnej cieczy s odpowiednio ustawione na ziemi i powizane z kontenerami podczas rozprowadzania? Czy magazyny na ciecze palne i atwopalne maj dachy odpowiednie dla budowli zagroonych wybuchem? Czy magazyny na ciecze palne i atwopalne maj wentylacj grawitacyjn lub mechaniczn? Czy atwopalne gazy s magazynowane i uywane zgodnie z bezpiecznymi praktykami i standardami? Czy znaki zakaz palenia s umieszczone na zbiornikach z atwopalnym gazem? Czy zbiorniki do przechowywania atwopalnego gazu s zabezpieczone przed zderzeniem z pojazdami? Czy odpady rozpuszczalnikw i atwopalne pyny s trzymane w odpornych na ogie, przykrytych zbiornikach do czasu ich usunicia ze stanowiska pracy? Czy do usuwania atwopalnego pyu, kiedykolwiek jest to konieczne, uywa si odkurzania zamiast zamiatania? Czy do rozdzielania pojemnikw z palnymi iatwopalnymi materiaami uywa si trwaych rozdzielaczy, aby zapewni ich odpowiednie podparcie i stabilno, w przypadku gdy ustawiane s one jeden na drugim? Czy zbiorniki z gazem i zbiorniki z tlenem s przy skadowaniu oddalone od siebie i przedzielone odporn na ogie oson? Czy ganice przeciwpoarowe s wybrane i dostarczone odpowiednio do danych materiaw w miejsca, gdzie mog by potrzebne? Czy miejsca, gdzie przechowywane s ganice s atwo dostpne?

159

 Czy ganice s serwisowane, utrzymywane i oznaczane okresowo zgodnie zwymogami prawnymi? Czy naadowane ganice s znajduj si na wyznaczonych miejscach? Czy znaki zakaz palenia s umieszczone tam, gdzie skadowane s materiay atwopalne lub palne? Czy do usuwania cieczy palnych i atwopalnych w miejscu ich uycia stosowane s kanistry bezpieczestwa? Czy wszystkie plamy rozlanej palnej lub atwopalnej cieczy s bezzwocznie usuwane? Czy zbiorniki magazynowe s odpowiednio wentylowane, tak by zabezpieczy przed wytworzeniem si nadmiernego pod- lub nadcinienia w wyniku wypeniania, oprniania lub zmian temperatury? Czy zbiorniki s wyposaone w system wentylacji wypadkowej, ktra usunie zbyt due cinienie, spowodowane przez wystawienie na dziaanie ognia? Czy zakaz palenia jest przestrzegany w obszarach, w ktrych przechowuje si lub uywa niebezpiecznych materiaw?

160

B.8. Lista kontrolna dla zagroe zwizanych znarzdziami rcznymi i przenonymi narzdziami z napdem
Czy wszystkie narzdzia uywane przez pracownikw na ich stanowiskach pracy s w dobrym stanie? Czy narzdzia rczne, jak duta i punktaki, ktre od uywania maj ju grzybkowate gwki, s odpowiednio naprawiane lub wymieniane, gdy zajdzie taka potrzeba? Czy pknite lub uszkodzone trzonki od motkw, siekier i podobnego sprztu s bezzwocznie wymieniane? Czy wyrobione lub wygite klucze s wymieniane regularnie? Czy do pilnikw i podobnego sprztu uywa si odpowiednich trzonkw? Czy pracownicy s wiadomi niebezpieczestwa zwizanego z uywaniem uszkodzonego lub niewaciwie uywanego narzdzia rcznego? Czy pracownicy nosz odpowiednie okulary bezpieczestwa, osony twarzy itp. podczas korzystania z narzdzi rcznych lub sprztu, ktrego zastosowanie wie si z rozrzutem elementw obrabianych materiaw, lub moliwoci wyrzutu odamanej czci narzdzia (np. pilarki tarczowe)? Czy lewarki s okresowo sprawdzane w celu oceny ich stanu? Czy trzonki narzdzi s odpowiednio osadzone w gwkach? Czy tnce krawdzie narzdzi s odpowiednio ostre, tak by nie powodoway zacinania si narzdzia lub szarpania? Czy narzdzia s przechowywane w suchych, zabezpieczonych miejscach, gdzie nieupowanione osoby nie mog ich dosign? Czy uywana jest osona oczu i twarzy przy wbijaniu utwardzonych lub hartowanych wbijakw, gwodzi? Czy szlifierki, pilarki i podobny sprzt dostarczony jest z odpowiednimi zabezpieczeniami? Czy narzdzia z napdem s uywane z waciw oson, zabezpieczeniem lub nakadk zalecan przez producenta? Czy przenone pilarki tarczowe s dostarczone z osonami ponad prowadnic iponiej niej? Czy sprawdzono osony pilarek tarczowych, aby upewni si, czy nie s one podniesione, przez co dolna cze ostrza jest nieosonita?

161

 Czy ruchome i obracajce si czci wyposaenia s osonite tak, by uniemoliwi kontakt fizyczny? Czy wszystkie poczone kablem, sterowane elektrycznie narzdzia i sprzt s odpowiednio uziemione lub dostarczone z kablem podwjnie izolowanym? Czy sprzt wcignikowy jest uywany do podnoszenia i przemieszczania cikich obiektw, i czy wskaniki i charakterystyki s odpowiednie do zadania? Czy we pneumatyczne lub hydrauliczne w narzdziach z napdem s regularnie sprawdzane, czy nie maj uszkodze?

162

B.9. Lista kontrolna dla zagroe zwizanych z haasem

Czy dla wszystkich czynnoci i sprztu, po ktrych spodziewane jest przekroczenie poziomu ekspozycji na haas odniesionego do 8-godzinnego dnia pracy LEX,8h rwnego 85 dB(A), zostay okrelone odpowiadajce im poziomy haasu? Jeli poziom haasu od czynnoci lub sprztu jest rwny 85 dB(A) bd wikszy, czy przeprowadzono indywidualn kontrol dozymetryczn na naraonych osobach w celu okrelenia ich redniego naraenia odniesionego do 8-godzinnego dnia pracy? Czy zastosowano moliwe techniczne lub organizacyjne rodki kontroli w celu ograniczenia powodowanego przez czynnoci lub sprzt haasu o poziomie 85dB(A) lub wikszego, liczonego w odniesieniu do 8-godzinnego dnia pracy? Czy przeprowadza si ponown ocen poziomw haasu przy zmianie wyposaenia lub rodzaju przeprowadzanych czynnoci, ktre mog zwikszy naraenie na haas? Czy pracownicy mog obserwowa pomiary haasu? Czy pracownicy s informowani w przypadku naraenia na haas przekraczajcy poziom 85 dB(A) w odniesieniu do 8-godzinnego dnia pracy? Czy sprawdzono, czy rodki ochrony suchu rzeczywicie zapewniaj obnienie poziomu haasu poniej 85 dB(A) w odniesieniu do 8-godzinnego dnia pracy? Czy zapisy z pomiarw haasu s przechowywane przynajmniej trzy lata? Czy zapisy z testw suchu pracownikw s przechowywane przez czas ich zatrudnienia? Jeli pomiary wykazuj poziom haasu w odniesieniu do 8-godzinnego dnia pracy wikszy od 85 dB(A), czy wprowadzono program objaniajcy wpyw haasu na such, przeznaczenie rodkw ochrony suchu i sposb ich uycia, cel bada audiometrycznych? Jeli pomiary wykazuj poziom haasu w odniesieniu do 8-godzinnego dnia pracy wikszy od 85 dB(A), czy przekazano pracownikom wyniki odniesienia oraz wyniki testw audiometrycznych, wykonanych bez dodatkowych kosztw na odpowiednio ustawionym i wykalibrowanym sprzcie? Czy testy audiometryczne s przeprowadzane przez uprawnionego i posiadajcego certyfikat audiologa lub innego lekarza?

163

 Jeli testy audiometryczne wykazuj utrat suchu z powodu naraenia na haas w pracy, czy wprowadzono procedury dla odpowiednich odniesie, obowizkowego uywania rodkw ochrony suchu i szkolenia? Czy wszyscy pracownicy naraeni na 85 dB(A) lub wicej w odniesieniu do 8-godzinnego dnia pracy otrzymuj szkolenie dotyczce ochrony suchu, gdy rozpoczynaj prac i nastpne w corocznych odstpach?

164

B.10. Lista kontrolna dla zagroe zwizanych z ruchem pojazdw i transportem

Czy bezpiecznie rozgraniczono ruch pieszych i ruch pojazdw? Czy na trasie ruchu pojazdw znajduj si odpowiednie przejcia dla pieszych? Czy jest wystarczajco duo miejsc parkingowych dla wszystkich pojazdw? Czy drogi przeznaczone dla ruchu pojazdu maj moliwie jak najmniej ostrych lub trudno widocznych zakrtw? Czy na terenie zakadu mona zastosowa system drg jednokierunkowych? Czy drogi s wystarczajce szerokie? Czy drogi maj odpowiednio tward i rwn nawierzchni? Czy na drogach nie ma przeszkd lub te jakichkolwiek innych zagroe? Czy drogi s odpowiednio dobrze utrzymywane? Czy drogi s, tam gdzie to potrzebne, odpowiednio oznakowane, tak by np. okreli pierwszestwo na skrzyowaniach? Czy stosowane s, tam gdzie jest to niezbdne, lustra w celu poprawienia widocznoci na ostrych lub mao widocznych zakrtach, lub te garby na drodze wcelu ograniczenia prdkoci, i barierki w celu oddzielenia pojazdw od pieszych? Czy sporzdzono na pimie zasady transportu wewntrznego? Czy kierowcy spoza zakadu przed wjazdem na teren zgaszaj si przy wjedzie po instrukcje? Czy zastosowano pojazdy i przyczepy odpowiednie do wykonywanych zada? Czy pojazdy posiadaj sprawne hamulce zarwno none, jak i postojowe (rczne)? Czy jeli to potrzebne, pojazdy posiadaj odpowiednie zewntrzne lusterka iinnego rodzaju dodatkowe elementy (np. CCTV telewizja w ukadzie zamknitym, telewizja dozorowa itp.) w celu zapewnienia optymalnej widocznoci przy wykonywaniu manewrw? Czy s one wyposaone w klaksony, wiata, reflektory, wiata cofania i innego rodzaju elementy poprawiajce bezpieczestwo na drodze? Czy posiadaj odpowiednie fotele z pasami bezpieczestwa? Czy maj zamontowane zabezpieczenia przed dostpem do niebezpiecznych miejsc pojazdu, np. przystawki poboru mocy, napdw acuchowych, eksponowanych rur wydechowych? Czy kierowcy maj oson przed niesprzyjajcymi warunkami pogodowymi lub te nieprzyjaznym rodowiskiem pracy, np. zimnem, pyem, kurzem, dymami, nadmiernym haasem i drganiami?

165

 Czy pracodawca sprawdza wczeniejsze dowiadczenie swoich kierowcw i odpowiednio ocenia je tak, by upewni si, e s kompetentni do wykonywania tej pracy (np. przy pracy z wzkami widowymi, prowadzeniu ciarwek)? Czy pracodawca przeprowadza odpowiednie szkolenia w zakresie tego, jak wykonywa dan prac, czy przekazuje informacje na temat poszczeglnych zagroe, ogranicze prdkoci, odpowiednich miejsc parkingowych i zaadowczych itp.? Czy pracodawca posiada zaplanowany program odnawiania szkole kierowcw i innych osb, aby zapewni, e ich kwalifikacje i umiejtnoci cigle utrzymywane s na wysokim poziomie? Czy kierowcy prowadz ostronie, np. uywajc odpowiednich drg, prowadzc pojazd z odpowiedni do ogranicze prdkoci, i przestrzegaj jakichkolwiek innych zasad, obowizujcych w danym miejscu? Czy parkuj bezpiecznie w odpowiednich do tego miejscach? Czy pracownicy przestrzegaj bezpiecznych procedur pracy, np. podczas zaadunku/rozadunku, zabezpieczania adunkw, przeprowadzania czynnoci konserwacyjnych itp.? Czy kierowcy i inni pracownicy maj wystarczajco duo czasu po to, eby nie musieli si spieszy z wykonaniem swojej pracy, lub nie musieli pracowa po godzinach? Czy kierownicy regularnie sprawdzaj czy pracownicy podczas prowadzenia pojazdu zachowuj si w sposb bezpieczny?, Czy w przypadku wykrycia niebezpiecznych zachowa kierownictwo podejmuje stosowne dziaania? Czy przeoeni daj odpowiedni przykad przestrzegania instrukcji, dotyczcych odseparowania ruchu pieszych i ruchu pojazdw na terenie zakadu, oraz noszenia, tam gdzie to potrzebne, odpowiednich ubra? Czy przeoeni, kierowcy i inni, wliczajc w to wykonawcw i kierowcw spoza zakadu, s wiadomi obowizujcych w nim zasad, i swojej odpowiedzialnoci w zakresie utrzymywania bezpiecznego miejsca pracy i bezpiecznych praktyk pracy? Czy kady w miejscu pracy jest nadzorowany i odpowiedzialny za swoje obowizki, oraz czy istnieje jasny system wycigania konsekwencji, gdy pracownicy, wykonawcy i inni nie przestrzegaj ustalonych standardw? Czy podejmuje si odpowiednie kroki w celu wykrycia niebezpiecznego zachowania kierowcw pojazdw z danego obiektu, pojazdw goci i pieszych, wcelu rozpoznania ich przyczyn i korekty? Czy wyznaczono odpowiednie osoby, odpowiedzialne za wykrywanie, badanie i korekt niebezpiecznych zachowa? Czy istnieje bezpieczny sposb dostania si do i wyjcia z kabin pojazdw oraz innych miejsc, do ktrych niezbdny jest dostp?

166

 Czy zapewniono ochron kierowcy przed obraeniami, mogcymi wynikn zkapotau (przewrcenia si), lub te przed uderzeniem spadajcymi przedmiotami, jeli te ochrony s uzasadnione? Czy kierowcy przeprowadzaj podstawowe czynnoci sprawdzajce przed rozpoczciem pracy? Czy zosta wprowadzony program rutynowych przegldw stanu technicznego dla kadego pojazdu, oraz czy jest on przeprowadzany we wczeniej okrelonych terminach lub te po osigniciu danego przebiegu? Tam, gdzie sprzt zamontowany na pojazdach suy do podnoszenia ludzi lub materiaw, wymagane jest przeprowadzenie caociowego sprawdzenia czy ma to miejsce? Czy istnieje system drg jednokierunkowych, ograniczajcy potrzeb wykonywania manewrw cofania? Czy wyczono obecno zbdnych osb w miejscach, w ktrych czsto jest wykonywany manewr cofania? Czy miejsca zawracania wybrano i oznaczono tak, aby ich lokalizacja bya oczywista zarwno dla kierowcw, jak i pieszych? Czy montowane na zewntrz lusterka boczne i tylne daj optymaln widoczno? Czy zamontowano na pojazdach dodatkowe elementy uatwiajce widoczno, w celu ograniczenia liczby niewidocznych miejsc podczas wymaganego cofania? Jeli powysze nie jest moliwe do zastosowania, do kierowania cofajcymi pojazdami wymagany jest sygnaowy czy jest on odpowiednio przeszkolony iwidoczny? Czy kierowcy korzystaj z wyznaczonych im miejsc parkingowych? Czy zawsze stosuje si hamulce postojowe w przyczepach cignikach? Czy kierowcy zawsze upewniaj si, e ich pojazdy oraz przyczepy maj zacignity hamulec, i przed zostawieniem ich na parkingu sprawdzaj, czy s zabezpieczone? Czy zaadunek/rozadunek ma zawsze miejsce w obszarze wolnym od ruchu przelotowego, ruchu pieszych i innego niezwizanego z sam operacj? Czy adunki, pojazdy dostawcze i pojazdy rozadowcze s ze sob dopasowane? Czy dostpny jest odpowiedni sprzt dwigowy do rozadowywania pojazdw? Czy zaadunek/rozadunek jest przeprowadzany w miejscach o paskiej, twardej i wolnej od dziur nawierzchni? Czy pojazdy s odpowiednio zablokowane lub ustabilizowane w celu uniknicia ich niebezpiecznych przemieszcze podczas zaadunku/rozadunku? Czy kierowcy wywrotek i inne osoby znajduj si w odpowiedniej, bezpiecznej odlegoci od pojazdu podczas przeprowadzania procesu zaadunku?

167

 Czy adunek/rozadunek jest przeprowadzany w taki sposb, e adunek jest rozprowadzany rwnomiernie, aby nie powodowa niestabilnoci ciarwki czy pojazdu? Czy wprowadzone s testy zapewniajce, e pojazdy nie bd obciane poza sw nono? Czy wyeliminowano, tam gdzie byo to moliwe, wchodzenie pracownikw na przestrze adunkow pojazdw? Czy stosuje si metody zakadania plandek moliwe do przeprowadzenia z poziomu gruntu? Czy operacje zakadania i zdejmowania plandeki przeprowadzane s w bezpiecznych miejscach, z dala od ruchu pojazdw i pieszych, oraz osonitych przed silnymi wiatrami i z pogod? Czy pojazdy s parkowane na rwnym podou, z zacignitymi hamulcami postojowymi, i z usunitym ze stacyjki kluczykiem? Czy osoby zaangaowane w proces zakadania lub zdejmowania plandeki zostay zaopatrzone w stosowne rkawice, obuwie ochronne i, jeli jest to uzasadnione, w rodki ochrony twarzy i oczu, oraz czy stosuj si do obowizku ich noszenia? Tam, gdzie niemoliwe jest uniknicie rcznego zakadania lub zdejmowania plandeki, czy istnieje system, ktry eliminowaby potrzeb wspinania si na wierzch pojazdu lub wierzch jego adunku, np. dziki platformie, z ktrej mona by byo przeprowadza tak operacj? Czy kierowcy przyjezdni zgaszaj si do kierownika danego miejsca po odpowiednie instrukcje przed rozpoczciem zsypywania adunku? Czy z obszaru zsypywania usunito niepotrzebny personel? Czy operacja zsypywania materiau odbywa si w miejscu, ktre jest rwnie istabilne oraz wolne od znajdujcych si na wysokoci niebezpieczestw, takich jak napowietrzne linie napicia, rurocigi itp.? W przypadku, gdy place nie s rwne i stabilne, czy miejsca wyadunku s bezpieczne (np. ubite i bez znaczcych spadkw) dla pojazdw zaangaowanych w operacj zsypywania? Czy w miejscu wyadunku zapewniono odpowiednich rozmiarw odboje, jeeli pojazdy musz cofa przed rozpoczciem zsypywania? Czy tylnie klapy s zwalniane lub usuwane wtedy, kiedy to potrzebne? Czy kierowcy przed przystpieniem do zsypywania sprawdzaj, czy ich adunki s rwnomiernie rozprowadzone po przestrzeni adunkowej? Czy kierowcy s wystarczajco dowiadczeni, by mc przewidzie przyczepianie si adunku? Czy kierowcy zawsze upewniaj si, e przestrze adunkowa jest cakowicie pusta, i przejedaj nie wicej ni kilka metrw, by upewni si, e adunek zosta zrzucony?

168

C. ZACZNIKI
C.1. Legislacja przepisy bhp
Wykaz obowizujcych w polskim prawie regulacji z zakresu bezpieczestwa ihigieny pracy. Stan prawny aktualny na dzie 20.04.2005 r.

Ustawy
Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobw zawierajcych azbest (DzU z 2004 r., Nr 3, poz. 20, z pn. zm.). Ustawa z dnia 28 padziernika 2002 r. o przewozie drogowym towarw niebezpiecznych (DzU z 2002 r., Nr 199, poz. 1671). Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (DzU z 2001 r., Nr 11, poz. 84, z pn. zm.).

Rozporzdzenia
Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 stycznia 2005 r. w sprawie wzoru ksieczki bada profilaktycznych dla osoby, ktra bya lub jest zatrudniona wwarunkach naraenia zawodowego w zakadach stosujcych azbest w procesach technologicznych, sposobu jej wypenienia i aktualizacji (DzU z 2005 r., Nr13, poz. 109). Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy zwizanej z wystpowaniem w miejscu pracy czynnikw chemicznych (DzU z 2005 r., Nr 11, poz. 86). Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 lipca 2004 r. w sprawie ogranicze, zakazw lub warunkw produkcji, obrotu lub stosowania substancji niebezpiecznych i preparatw niebezpiecznych oraz zawierajcych je produktw (DzU z 2004 r., Nr 168, poz. 1762). Rozporzdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobw i warunkw bezpiecznego uytkowania i usuwania wyrobw zawierajcych azbest (DzU z 2004 r., Nr 71, poz. 649). Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 lipca 2003 r. w sprawie metod przeprowadzania bada waciwoci fizykochemicznych, toksycznoci i ekotoksycznoci substancji i preparatw chemicznych (DzU z 2003 r., Nr 232, poz. 2343). Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie substancji stwarzajcych szczeglne zagroenie dla rodowiska (DzU z 2003 r., Nr217, poz. 2141)

169

 Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 wrzenia 2003 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacj i oznakowaniem (DzU z 2003r., Nr 199 poz. 1948). Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 wrzenia 2003 r. w sprawie oznakowania opakowa substancji niebezpiecznych i preparatw niebezpiecznych. (zawiera wzory znakw ostrzegawczych, ktre powinny by umieszczane na etykiecie lub bezporednio na opakowaniu substancji lub preparatu niebezpiecznego) (DzU z 2003 r., Nr 173, poz. 1679). Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 wrzenia 2003 r. w sprawie kryteriw i sposobu klasyfikacji substancji i preparatw chemicznych (DzU z 2003 r., Nr 171, poz. 1666). Rozporzdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 9 lipca 2003 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy produkcji, transporcie wewntrzzakadowym oraz obrocie materiaw wybuchowych, w tym wyrobw pirotechnicznych (DzU z 2003 r., Nr 163, poz. 1577) Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 lutego 2003 r. w sprawie sposobu dokonywania oceny ryzyka dla zdrowia czowieka i dla rodowiska stwarzanego przez substancje chemiczne (DzU z 2003 r., Nr 52, poz. 467). Rozporzdzenie Ministrw Infrastruktury oraz spraw wewntrznych i administracji z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie wzoru formularza rocznego sprawozdania z dziaalnoci w zakresie przewozu drogowego towarw niebezpiecznych oraz sposobu jego wypeniania (DzU z 2002 r., Nr 240, poz. 2072). Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisw o przewozie drogowym towarw niebezpiecznych do transportu odpadw niebezpiecznych (DzU z 2002 r., Nr 236, poz.1986). Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie wiadectwa dopuszczenia pojazdw do przewozu niektrych towarw niebezpiecznych (DzU z 2002 r., Nr 237, poz. 2011). Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie uzyskiwania wiadectwa przeszkolenia doradcy do spraw bezpieczestwa wzakresie transportu drogowego towarw niebezpiecznych (DzU z 2002 r., Nr 237, poz. 2013). Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 sierpnia 2002 r. w sprawie obowizku dostarczania karty charakterystyki niektrych preparatw niezaklasyfikowanych jako niebezpieczne (DzU z 2002 r., Nr 142, poz. 1194). Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (DzU z 2002 r., Nr 140, poz. 1171). Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 7 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy przetwrstwie tworzyw sztucznych (DzU z2002r., Nr 81, poz. 735).

170

 Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy procesach galwanotechnicznych (DzU z 2002r., Nr 19, poz. 192). Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 15 padziernika 2001 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy produkcji wyrobw gumowych (DzU z2001r., Nr 131, poz. 1462, z pn. zm.). Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 2 kwietnia 1998 r. wsprawie zasad bezpieczestwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego uytkowania takich wyrobw (DzU z 1998 r., Nr 45, poz. 280). Rozporzdzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spoecznej z dnia 1 lipca 1996 r. wsprawie wprowadzenia zakazu stosowania, obrotu i transportu niektrych niebezpiecznych substancji chemicznych (DzU z 1996 r., Nr 86, poz. 393). Rozporzdzenie Ministra Przemysu i Handlu z dnia 1 marca 1995 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy produkcji, stosowaniu, magazynowaniu itransporcie wewntrzzakadowym nadtlenkw organicznych (DzU z 1995 r., Nr37, poz. 181). Rozporzdzenie Ministra Handlu Wewntrznego i Usug z dnia 21 marca 1974r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy w zakadach produkujcych wiece oraz pasty do obuwia i podg (DzU z 1974 r., Nr 12, poz. 76). Rozporzdzenie Przewodniczcego Komitetu Drobnej Wytwrczoci z dnia 21marca 1970 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy w zakadach przemysu torfowego (DzU z 1970 r., Nr 9, poz. 75). Rozporzdzenie Ministra Przemysu Chemicznego z dnia 15 grudnia 1960 r. wsprawie bezpieczestwa i higieny pracy w przemyle wkien syntetycznych poliamidowych (DzU z 1961 r., Nr 4, poz. 21). Rozporzdzenie Ministra Przemysu Chemicznego z dnia 15 grudnia 1960 r. wsprawie bezpieczestwa i higieny pracy w przemyle wkien sztucznych wiskozowych (DzU z 1961 r., Nr 4, poz. 22). Rozporzdzenie Ministrw Pracy i Opieki Spoecznej oraz Zdrowia z dnia 11sierpnia 1953 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy wytwarzaniu i przerobie arsenu oraz jego zwizkw (DzU z 1953 r., Nr 48, poz. 236). Rozporzdzenie Ministrw Pracy i Opieki Spoecznej oraz Zdrowia z dnia 1 czerwca 1953 r. w sprawie higieny pracy w zakadach wytwarzajcych pap smoowcow iuywajcych paku i smoy pogazowej przy produkcji (DzU z 1953 r., Nr35, poz.151). Rozporzdzenie Ministrw Opieki Spoecznej oraz Przemysu i Handlu z dnia 25listopada 1937 r. wydane w porozumieniu z Ministrami Spraw Wojskowych, Komunikacji i Skarbu o warunkach wyrobu i stosowania czteroetylku oowiu (DzU z 1937 r., Nr 88, poz. 635).

171

C.2. Literatura
Domaski W.: Zagroenia chemiczne w garbarniach, CIOP, Warszawa, 2001. Domaski W., Makles Z.: Niebezpieczne nitrozoaminy, CIOP, Warszawa, 2003, ISBN: 83-7373-055-9 Gliski M.: Ograniczanie emisji zanieczyszcze w pomieszczeniach pracy, CIOP, Warszawa, 2001, ISBN: 83-88703-52-8. Grado L., Majchrzycka K.: Efektywna ochrona ukadu oddechowego przed zagroeniami pyowymi, CIOP, Warszawa, 2001, ISBN: 83-88703-08-0. Gromiec J. P.: Pomiary i ocena ste czynnikw chemicznych i pyw w rodowisku pracy; CIOP, Warszawa, 2004, ISBN: 83-7373-126-1. Jankowska E., Jankowski T.: Kompleksowa metoda badania obszarw wentylowanych i niewentylowanych w pomieszczeniach pracy, CIOP, Warszawa, 2001, ISBN: 83-88703-63-3. Benczek K. M.: Wiarygodno wynikw pomiarw czynnikw chemicznych w powietrzu na stanowiskach pracy, CIOP, Warszawa, 2004, ISBN: 83-7373-066-4. Poniak M. (red.): Zagroenia chemiczne w wybranych procesach technologicznych, CIOP, Warszawa, 1999, ISBN: 83-87354-53-8. Poniak M., Kozie E., Jeewska A.: Wytyczne do oceny naraenia na szkodliwe substancje chemiczne wydzielajce si w procesie przetwrstwa ywic fenolowo-formaldehydowych i ograniczania zwizanego z nimi ryzyka zawodowego, CIOP, Warszawa, 2001, ISBN: 83-88703-81-1. Poniak M., Makhniashvili I., Kowalska J.: Substancje chemiczne w procesach przetwrstwa mas bitumicznych pomiar, ocena i ograniczanie naraenia zawodowego; CIOP, Warszawa, 2001. Poniak M., Makhniashvili I., Kozie E., Kowalska J.: Spaliny silnikw Diesla w rodowisku pracy. Pomiar i ocena. Naraenie na substancje chemiczne, CIOP, Warszawa, 2001, ISBN: 88-88703-24-4. Borysiewicz M., Kacprzyk W., urek J.: Zintegrowane oceny ryzyka i zarzdzanie zagroeniami w obszarach przemysowych, CIOP, Warszawa 2001.

172

C.3. Uyteczne adresy

Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci ul. Paska 81/83, 00-834 Warszawa tel. (22) 432 80 80 faks: (22) 432 86 20, (22) 432 84 04 e-mail: biuro@parp.gov.pl http://www.parp.gov.pl Centralny Instytut Ochrony Pracy ul. Czerniakowska 16, 00-701 Warszawa tel. (22) 623 36 98 faks: (22) 623 36 93, (22) 840 24 62 e-mail: oinip@ciop.pl http://www.ciop.pl Gwny Inspektorat Pracy ul. Krucza 38/42, 00-926 Warszawa tel. (22) 661 94 19, 661 93 93 faks: (22) 661 89 15, 625 46 58 e-mail: kancelaria@gip.pl Okrgowy Inspektorat Pracy w Biaymstoku ul. Fabryczna 2, 15-483 Biaystok tel. (85) 664 21 46, 664 22 56, 664 22 60 faks: (85) 742 27 73 http://www.bialystok.oip.pl Okrgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy pl. Piastowski 4A, 85-012 Bydgoszcz tel. (52) 321 42 42, 321 40 04 faks: (52) 321 42 40 http://www.bydgoszcz.oip.pl Okrgowy Inspektorat Pracy w Gdasku ul. Dmowskiego 12, 80-264 Gdask-Wrzeszcz tel. (58) 520 18 22, (58) 340 09 13 faks: (58) 520 18 24 http://www.gdansk.oip.pl Okrgowy Inspektorat Pracy w Katowicach ul. Dbrowskiego 23, 40-032 Katowice tel. (32) 358 7013, 358 70 00 faks: (32) 358 70 50 http://www.katowice.oip.pl Okrgowy Inspektorat Pracy w Kielcach ul. 1000-lecia Pastwa Polskiego 4, 25-314 Kielce tel. (41) 343 82 76 tel./faks: (41) 344 43 65 http://www.kielce.oip.pl Okrgowy Inspektorat Pracy wKrakowie Plac Szczepaski 5, 31-011 Krakw tel. (12) 422 90 82, 422 67 80 faks: (12) 421 50 11 http://www.krakow.oip.pl Okrgowy Inspektorat Pracy wLublinie ul. Pisudskiego 13, 20-011 Lublin tel. (81) 532 42 01, 532 59 18 faks: (81) 532 59 18 http://www.lublin.oip.pl

173

Okrgowy Inspektorat Pracy w odzi Al. Kociuszki 123, 90-441 d tel. (42) 636 23 13 faks: (42) 636 85 13 http://www.lodz.oip.pl Okrgowy Inspektorat Pracy w Olsztynie ul. Kopernika 29, 10-512 Olsztyn tel. (89) 527 70 55, 534 94 24 faks: (89) 527 60 82 http://www.olsztyn.oip.pl Okrgowy Inspektorat Pracy w Opolu ul. Pisudskiego 11, 45-706 Opole tel. (77) 470 09 00, 470 09 13 faks: (77) 457 42 07 http://www.opole.oip.pl Okrgowy Inspektorat Pracy w Poznaniu ul. Libelta 16/20, 61-706 Pozna tel. (61) 851 01 01, 852 18 40 faks: (61) 852 24 92 http://www.poznan.oip.pl Okrgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie ul. Rejtana 67, 35-959 Rzeszw tel. (17) 875 31 00, 875 31 10 faks: (17) 875 31 40 http://www.rzeszow.oip.pl

Okrgowy Inspektorat Pracy w Szczecinie ul. Pszczelna 7, 71-663 Szczecin tel. (91) 431 19 29, 431 19 31 faks: (91) 431 19 32 http://www.szczecin.oip.pl Okrgowy Inspektorat Pracy w Warszawie ul. Lindleya 16, 00-973 Warszawa tel. (22) 628 96 29, 583 15 00 faks: (22) 621 92 72 http://www.warszawa.oip.pl Okrgowy Inspektorat Pracy we Wrocawiu ul. Zielonego Dbu 22, 51-621 Wrocaw tel. (71) 348 50 20 faks: (71) 371 04 70 http://www.wroclaw.oip.pl Okrgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Grze ul. Dekoracyjna 8, 65-722 Zielona Gra tel. (68) 451 39 00 faks: (68) 451 39 11 http://www.zielonagora.oip.pl

174

C.4. Adresy uytecznych stron internetowych

Centralny Instytut Ochrony Pracy http://www.ciop.pl Forum Zwizkw Zawodowych http://www.fzz.org.pl Gwny Inspektorat Sanitarny http://www.gis.mz.gov.pl Gwny Urzd Nadzoru Budowlanego http://www.gunb.gov.pl Inspekcja Ochrony rodowiska http://www.pios.gov.pl Inspekcja Transportu Drogowego http://www.gitd.gov.pl Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego http://www.krus.gov.pl Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej http://www.kgpsp.gov.pl Komenda Gwna Policji http://www.kgp.gov.pl Konfederacja Pracodawcw Polskich http://www.kpp.org.pl Krajowy Punkt Centralny Europejskiej Agencji Bezpieczestwa iZdrowia w Pracy http://www.bp.edu.pl Krajowy System Usug dla MSP http://ksu.parp.gov.pl Ministerstwo Gospodarki i Pracy http://www.mgpips.gov.pl Ministerstwo Polityki Spoecznej http://www.mps.gov.pl Najwysza Izba Kontroli http://www.nik.gov.pl NSZZ Solidarno http://www.solidarnosc.org.pl Oglnopolskie Porozumienie Zwizkw Zawodowych http://www.opzz.org.pl Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci http://www.parp.gov.pl Polska Konfederacja Pracodawcw Prywatnych http://www.prywatni.pl Polskie Centrum Bada i Certyfikacji http://www.pcbc.gov.pl Rada Ochrony Pracy przy Sejmie RP http://rop.sejm.gov.pl Sejm Rzeczypospolitej Polskiej http://www.sejm.gov.pl Urzd Dozoru Technicznego http://www.udt.gov.pl Wyszy Urzd Grniczy http://www.wug.gov.pl Zwizek Rzemiosa Polskiego http://www.zrp.gov.pl

175