Kwartalnik Jzykoznawczy 2010/3-4 (3-4)

Barbara Kulesza

Najnowsze anglicyzmy w jzyku prasy modzieowej

Anglicyzmy we wspczesnym jzyku polskim zarys problemu Wedug denicji przedstawionej przez prof. Andrzeja Markowskiego, anglicyzmy to wyrazy, zwroty, typy derywatw, formy eksyjne, konstrukcje skadniowe lub zwizki frazeologiczne zapoyczone do polszczyzny z jzyka angielskiego1 . Ekspansj anglicyzmw mona, zdaniem wielu badaczy, uzna za rys charakterystyczny dla najnowszej polszczyzny w rejestrach oglnym, naukowo-technicznym i potocznym2 . Wie si to zazwyczaj z pojawianiem si w Polsce nowych technologii i urzdze, pochodzcych z krajw anglojzycznych (szczeglnie ze Stanw Zjednoczonych), a take z ogromnym wpywem, jakie kraje anglosaskie maj na ksztatowanie si tzw. kultury popularnej. Zapoyczenia odnoszce si do nowych zjawisk technologicznych, takie jak np. popularne komputer, skaner, twardy dysk (z ang. hard disc kalka jzykowa), traktowane s do powszechnie jako nieuniknione, ze wzgldu na brak polskich odpowiednikw owych nazw3 . Badacze wspczesnej polszczyzny wskazuj jednak take na inne motywacje mniej ju niezbdnych poyczek z jzyka angielskiego, czynice t problematyk daleko bardziej skomplikowan.
Nowe zapoyczenia zaspokajaj gwnie potrzeby nominatywne, gdy obca nazwa przychodzi do nas wraz z now, dotd nieznan rzecz lub zjawiskiem. Ale ekspansji anglicyzmw sprzyjaj dzi i inne czynniki: snobizm autorw wypowiedzi dowartociowujcych si przez okraszanie tekstu cudzoziemskimi wyraeniami, moda na wszystko, co przywouje wartociowanie jako lepsz kultur amerykask, malejca kompetencja autorw w zakresie jzyka ojczystego, mechaniczne i zbyt dosowne tumaczenia4 .
Nowy sownik poprawnej polszczyzny, pod red. A. Markowskiego, Warszawa 1999, s. 1773. 2 Por. B. Walczak, Kontakty polszczyzny z jzykami niesowiaskimi, w: Wspczesny jzyk polski, pod red. J. Bartmiskiego, Lublin 2001. 3 Por. Nowy sownik poprawnej polszczyzny, s. 1774. 4 R. Przybylska, O najnowszym jzyku polskim, Polonistyka 2002, nr 9, s. 519.
1

Barbara Kulesza, Najnowsze anglicyzmy w jzyku prasy modzieowej

18

Tego typu oceny wydaj si cakowicie uprawnione, szczeglnie jeli jako przedmiot analizy wybierze si jzyk specycznej grupy spoecznej, jak jest modzie w wieku gimnazjalno-licealnym. W jzyku ludzi modych od lat 90. XX wieku panuje moda na anglicyzmy, wywoana wysokim wartociowaniem anglosaskiej kultury, popularnoci anglojzycznych piosenek, lmw i seriali, a take do wysokim wspczynnikiem znajomoci jzyka angielskiego wrd modziey, pozwalajcym na swobodne komunikowanie si, bez ryzyka niezrozumienia. Redaktorzy pism adresowanych do modziey prbuj nawiza relacj z modym odbiorc, posugujc si zblionym do modzieowego jzykiem. Wojciech Kajtoch wskazuje wrcz na nadmierne w stosunku do mwionego jzyka ludzi modych, nagromadzenie anglicyzmw w tego typu wydawnictwach (co czyni, wedug niego, jzyk czasopism modzieowych mimo prb stylizacji do dalekim od podanego wzorca)5 . Uzna wic mona, e z uwzgldnieniem wystpujcego w jzyku wspomnianej prasy nadmiaru anglicyzmw jzyk modziey moe by odpowiednim materiaem do analizy sposobw funkcjonowania najnowszych zapoycze z jzyka angielskiego we wspczesnej modej polszczynie. Zgromadzony przeze mnie materia obejmuje niektre numery czasopism: Dziewczyna, Bravo, Bravo Girl i Twist, ktre ukazay si w pierwszych trzech miesicach 2010 roku6 . W dalszej czci pracy wybrane przeze mnie zapoyczenia poddam klasykacji semantycznej (tu naley zaznaczy, e wiele z nich nie guruje jeszcze w sownikach, jako e jzyk modziey jest rejestrem polszczyzny wyjtkowo zmiennym i podatnym na modykacje). W drugiej czci sprbuj dokona oceny poprawnoci analizowanych anglicyzmw na podstawie kryteriw przyjtych w Nowym sowniku poprawnej polszczyzny pod redakcj Andrzeja Markowskiego.

Semantyka najnowszych anglicyzmw w jzyku czasopism modzieowych Elbieta Maczak-Wohlfeld w swojej ksice Tendendcje rozwojowe wspczesnych zapoycze angielskich wyrnia kilkadziesit kategorii semantycznych, w jakich mieszcz si wyrazy zapoyczone z jzyka angielskiego we wspczesnej polszczynie. Najwikszy procent wspomnianych wyrazw zaliczya do kategorii sport. Nastpnie pojawiy si grupy takie jak: czowiek
W. Kajtoch, O stylu popularnych pism modzieowych, Polonistyka 2002, nr 9, s. 534. 6 Bravo 2010, nr 5 i 6 (skrt: B); Bravo Girl 2010, nr 5 i 6 (BG); Dziewczyna 2010, nr 3 i 4 (Dz); Twist 2010, nr 3 i 4 (Tw).
5

Barbara Kulesza, Najnowsze anglicyzmy w jzyku prasy modzieowej

19

(relacje spoeczne, grupy spoeczne, ycie, uczucia i zachowania czowieka), ubir i moda, muzyka i poywienie7 . Praca ta powstaa w 1995 roku, proporcje ulegy wic prawdopodobnie pewnym zmianom, aczkolwiek nie tak duym, jak mogoby si wydawa. Rzeczowniki nazywajce desygnaty zwizane ze sportem typu: bungee, tie-break, jogging traktuj ju jako zakorzenione w polszczynie i nalece do rejestru jzyka oglnego, tak wic nie bd przedmiotem mojego zainteresowania, podobnie jak wyrazy okrelajce nowe rodzaje ubra, pojawiajce si w czasopismach modzieowych do czsto (pulower, legginsy, bikini, szorty). Wybrane przeze mnie zapoyczenia w wikszoci zaliczy mona do kategorii czowiek i zachowania ludzkie, co zwizane moe by z duym znaczeniem relacji z grup rwienicz w yciu modych ludzi. W obrbie tej grupy wyrni mona: a) b) c) d) nazwy osb / wykonawcw czynnoci; wyrazy zwizane z wygldem zewntrznym i jego kreacj; wyrazy nazywajce desygnaty zwizane z rozrywk i czasem wolnym; wyrazy ekspresywne / nacechowane emocjonalnie.

A. Nazwy osb i wykonawcw czynnoci Odbiorcy czasopism modzieowych to ju nie dziewczta/dziewczyny czy chopcy/chopaki. Czytelniczk Dziewczyny jest super crazy girl (Dz 2010/3, s. 26), a jej sympati cieszy si boj (czasem wyraz ten zapisywany jest w oryginalnej pisowni angielskiej boy), wzgldnie bad boy (Tw 2010/4, s. 82). Wyrazy te, oznaczajce po angielsku po prostu modego mczyzn i kobiet, pojawiaj si najczciej w wyraeniach zbudowanych z anglicyzmw: look ala country girl (BG 2010/6, s. 5), trendy girl itd. Wzgldnie autonomicznie funkcjonuje jedynie wyraz boj (w tej pisowni), najczciej czony z zaimkiem dzierawczym mj, oznaczajcy partnera lub sympati (dostaam prezent od mojego boja). Co ciekawe, jedynie Nowy sownik gwary uczniowskiej rejestruje sowo boy boj. Wedug autora oznacza ono chopaka lub nauczyciela/wychowawc8 . W analizowanej przeze mnie prasie modzieowej wyraz ten wystpuje jednak jedynie w pierwszym znaczeniu. Powierniczk dziewczyny, ktrej mona opowiedzie o problemach ze swoim bojem jest frendzia (np. DZ 2010/4, s. 34, 43, 48). Wyraz ten pochodzi od
E. Maczak-Wohlfeld, Tendencje rozwojowe wspczesnych zapoycze angielskich w jzyku polskim, Krakw 1995, s. 7076. 8 Nowy sownik gwary uczniowskiej, pod red. H. Zgkowej, Wrocaw 2004, s. 39.
7

Barbara Kulesza, Najnowsze anglicyzmy w jzyku prasy modzieowej

20

angielskiego friend i oznacza przyjacik (aden ze sownikw jzyka modziey, z ktrych korzystaam, nie rejestruje tego sowa, co wskazuje na niedawne pojawienie si zapoyczenia w polszczynie). Wyraz frendzia wystpuje take, chocia rzadziej, w liczbie mnogiej, oznaczajc do grup przyjaci Spraw gifta frendsom! (Dz 2010/3, s. 50). Super crazy girl powinna by rwnoczenie fashionistk (Tw 2010/4, s. 16) (z ang. fashion) lub trendsetterk (Dz 2010/4, s. 29) (z ang. trendsetter). Wyrazy te rwnie nie wystpuj w sownikach gwary uczniowskiej i slangu modzieowego, a oznaczaj osoby interesujce si tematyk mody, bdce zorientowane w tej dziedzinie, te, na ktrych mona si wzorowa. Trendsetterkami czsto okrela si czsto mode gwiazdy show-biznesu. Podobne znaczenie mona przypisa wyraeniu trendy girl (BG 2010/4, s. 1213). Przymiotnik trendy oznacza tu to samo, co bdcy na czasie, modny, stylowy. Odnosi si nie tylko do osb, ale i do przedmiotw. Jeli element ubioru, nowy model telefonu komrkowego, wykonawca muzyczny jest trendy, w rodowisku modziey wstydem okazuje si nie mie na jego temat nic do powiedzenia. Trendsetterka, dbajca o swj wygld zewntrzny i potraca odnale si w towarzystwie, ma szans zosta prawdziw star (Dz 2010/3, s.10, 52) (z ang. star gwiazda), czyli osob popularn, wyrniajc si pozytywnie na tle swojego rodowiska. Sowa star uywa si take w odniesieniu do muzykw, aktorw czy innych tzw. gwiazd show-biznesu. Mody mczyzna natomiast moe zosta nazwany bossem (Dz 2010/3, s. 49). Wedug Nowego sownika gwary uczniowskiej wyraz ten uywany jest w co najmniej kilku znaczeniach: dyrektor szkoy, chopak z szalonymi pomysami, chopak dobrze zbudowany, ucze dobry w jakiej dziedzinie, czowiek, ktry imponuje innym9 . Pierwsze znaczenie opuszcza Sownik slangu modzieowego Macieja Czeszewskiego, deniujc bossa jako osob, ktra imponuje innym, ma szalone pomysy10 . Co ciekawe, okrelenie to pojawia si rwnie w socjolekcie graczy w gry komputerowe, gdzie
[o]znacza wyjtkowo trudnych do pokonania przeciwnikw, z jakimi zwykle trzeba si pojedynkowa pod koniec kadego etapu gry11 .

Synonimem bossa w znaczeniu osoby imponujcej i dobrze si prezentujcej jest debeciak (Dz 2010/4, s. 3) (z ang. the best najlepszy). Wedug Bartka Chaciskiego, autora Totalnego sownika najmodszej polszczyzny:
9 10 11

Ibidem, s. 3839. M. Czeszewski, Sownik slangu modzieowego, Warszawa 2001, s. 36. B. Chaciski, Totalny sownik najmodszej polszczyzny, Krakw 2007, s. 140.

Barbara Kulesza, Najnowsze anglicyzmy w jzyku prasy modzieowej debeciakami s Beckham [...], Mel Gibson [...], U2, raper Snoop Dogg, Kazik i Lepper [...]. Ale to nie koniec. Debeciakiem zosta rwnie Jan Pawe II12 .

21

Chaciski wspomina take, e sowo to uzyskao ju swj eski odpowiednik debeciara. W niespolszczonej formie wyraenie the best (Tw 2010/4, s. 14) ma znaczenie ekspresywne, oznacza, e co jest najlepsze i nie ma sobie rwnych. Dodatnio wartociujcym rzeczownikiem, ktry odnie mona zarwno do dziewczt, jak i chopcw, jest sowo krejzol krejzolka (Dz 2010/3, s. 31) pochodzce od angielskiego crazy (szalony, zwariowany) i oznaczajce nie tyle osob niezrwnowaon psychicznie, co raczej osob charakteryzujc si duym stopniem optymizmu i spontanicznoci, tak zwanego pozytywnego szalestwa. Jak podkrela Wojciech Kajtoch w artykule O stylu popularnych czasopism modzieowych, zarwno polskie, jak i obce rzeczowniki powizane ze stanem szalestwa lub obdu s obecnie przez modych ludzi wartociowane jednoznacznie pozytywnie13 . Super crazy girl i jej boj mog przey love (lub nawet big love) (Dz 2010/3, s. 13, 17) czyli mio lub wrcz wielk mio. Wyraz love moe by zreszt uywany zarwno w znaczeniu rzeczownikowym, jak i czasownikowym (kocha). Jako czasownik odnosi moe si zarwno do osb, jak i do zwierzt, ulubionych czynnoci czy przedmiotw. Crazy girl i boj mog si take kissowa (Dz 2010/3, s. 9) (z ang. to kiss caowa si), majc nadziej, e ich big love bdzie trwao forever (Dz 2010/3, s. 54) (z ang. na zawsze). Sowo forever pod wpywem angielskiej fonetyki zapisywane jest czsto 4ever lub skrtem FRV. Co ciekawe, wedug Nowego sownika gwary uczniowskiej nie jest to przyswek, a rzeczownik, bdcy okreleniem osoby, ktr uznaje si za gupi14 . B. Wyrazy zwizane z wygldem zewntrznym i jego kreacj W analizowanym przeze mnie materiale jednym z najczciej pojawiajcych si zapoycze jest sowo look, po angielsku oznaczajce m.in. wygld zewntrzny. W kwietniowym numerze Dziewczyny wyraz ten pojawia si a 4 razy (Dz 2010/4, s. 16, 23, 31, 32). Look czy total look jest odpowiednikiem uywanej powszechnie w oglnej polszczynie stylizacji obejmuje makija, fryzur i ubranie, ktre skadaj si na oglne wraenie wywoywane przez nosicielk czy wacicielk danego looku. Sowo to nie guruje
12 13 14

Ibidem, s. 6667. W. Kajtoch, op.cit. Nowy sownik gwary uczniowskiej, s. 105.

Barbara Kulesza, Najnowsze anglicyzmy w jzyku prasy modzieowej

22

w wykorzystywanych przeze mnie sownikach. Czsto deniuje si w nich jednak wyraz pochodny, ju spolszczony lukn, znaczcy tyle co patrze, rzuci okiem15 . Synonimem looku jest dizajn (Dz 2010/3, s. 21) zapisywany w formie spolszczonej, oznaczajcy tu ju nie kierunek w nowoczesnej sztuce, a caociowy, oglny wygld czego / kogo. Anglicyzm ten odnosi si take do przedmiotw ozdobionych nowoczesnym, ascetycznym wzorem lub o wyjtkowo oryginalnym ksztacie (przymiotnik dizajnerski). Jeli kto pracowicie dba o swj look, mona take powiedzie, e posiada stajl (Dz 2010/3, s. 30) (od ang. style) czyli po prostu styl, klas. Gwnym skadnikiem looku jest wygld fejsu (Dz 2010/3, s. 10) czyli twarzy (z ang. face). Ciekawe, e forma ta w argonie uytkownikw Internetu odnosi si take do popularnego wrd modziey portalu spoecznociowego www.facebook.com. Tak wic wyraenie siedz teraz na fejsie nie ma konotacji sadystycznych, a oznacza raczej przegldanie ulubionej strony internetowej. Od fejsu w pierwszym znaczeniu powsta take nieuywany powszechnie w czasopismach modzieowych, ale wymieniony przez internetowy Miejski sownik slangu i mowy potocznej czasownik fejsowa oznaczajcy tyle co upiksza, uatrakcyjnia, ale take ukada, porzdkowa, uwypukla, uwidacznia16 . eby natomiast look fejsu mg spodoba si kademu boyowi, niezbdny jest nie tylko make-up (zapoyczenie zakorzenione ju w polszczynie oglnej), ale i smajl (Dz 3/2010, s. 61) (od ang. smile), czyli polski umiech. No i oczywicie naley by ekstremalnie t (Tw 4/2010, s. 47) (od ang. t zdrowy zycznie)! Niezawodnym sposobem na wykreowanie looku wg czasopism modzieowych, jest shopping (wzgldnie szopping) (Dz 2010/4, s. 42) z frendzi czyli zakupy z przyjacik. Bywa to take pewien sposb spdzania czasu. W polszczynie oglnej funkcjonuje termin window shopping oznaczajcy ogldanie wystaw sklepowych bez zamiaru konkretnego zakupu. C. Wyrazy zwizane z rozrywk i czasem wolnym Jeli nie spdza si czasu na shoppingu, zawsze mona i na bauns, czyli, jak deniuje Hip-hop sownik, po prostu zabaw, imprez taneczn17 . Wyraz ten pochodzi z amerykaskiego slangu hiphopowego. W socjolekcie polskich hiphopowcw bauns oznacza take odmian piosenki hiphopowej, zwizanej z zabaw18 . Od rzeczownika bauns pochodzi take czasownik baunsowa (Dz 2010/3, s. 46) bawi si na imprezach19 . Odpowiednikiem baunsu, uy15 16 17 18 19

www.miejski.pl, strona z dnia 31.5.2010 www.miejski.pl, strona z dnia 31.5.2010 P. Fliciski, S. Wjtowicz, Hip-hop sownik, Warszawa 2007, s. 10. Ibidem, s. 9. Ibidem, s. 10.

Barbara Kulesza, Najnowsze anglicyzmy w jzyku prasy modzieowej

23

wanym przez rodowiska inne ni hiphopowe jest party (Dz 2010/3, s. 43) (z ang. party zabawa). Sowo to rejestruje zarwno Nowy sownik gwary uczniowskiej, jak i Sownik slangu modzieowego, deniujc je jako dyskoteka, impreza20 lub prywatka, potacwka, impreza, a take, co ciekawe, spotkanie fanw komputerowych jednego typu21 . Kolejnym zapoyczeniem odnoszcym si do kategorii rozrywka jest fun (Tw 2010/4, s. 17) czyli, z ang., zabawa, rado, zadowolenie. Fun ma jednak znaczenie szersze nie dotyczy jedynie do sytuacji tanecznego spotkania czy zabawy w klubie. Niezy fun mona mie te, idc na shopping albo wygupiajc si na przerwach z frendziami. Baunsowa mona za free (Dz 2010/4, s. 68) (z ang. for free za darmo), jeli ma si szczcie. Jeli nie, potrzebny jest cash (Dz 2010/3, s. 49) (z ang. cash pienidze22 ). Kiedy brakuje cashu, zawsze mona jeszcze sign po booka (Dz 2010/4, s. 5) (z ang. book ksika). Sowo book wedug Nowego sownika gwary uczniowskiej w liczbie mnogiej (booki) oznacza ksiki, zwaszcza podrczniki23 . W czasopismach modzieowych jednak uywane jest do rzadko, najczciej w odniesieniu do literatury piknej. Book moe by rodzajem suprajsu (Dz 2010/4, s. 42) (z ang. suprise niespodzianka) czyli gifta (Dz 2010/3, s. 50) (z ang. gift prezent) od frendsw. W gwarze uczniowskiej sowo gift oznaczao dawniej papierosa czy papierosa z marihuan, obecnie jednak przyjo si raczej rozumienie przejte dosownie z jzyka angielskiego24 . Rozrywk moe by te obejrzenie show (Dz 2010/4, s. 25) dawanego w telewizji przez gwiazdy szobizu (Dz 2010/3, s. 29). Show lub rzadsze, w spolszczonym zapisie, szo (z ang. show przedstawienie, pokaz, sztuka teatralna) ma w najmodszej polszczynie znaczenie zblione do angielskiego, oznaczajc wszelkie wydarzenia, przykuwajce uwag grupy ludzi. Szobiz lub inaczej show-biz (Tw 2010/4, s. 11) to skrcona forma angielskiego sowa show business, deniowana przez Hip-hop sownik jako przemys rozrywkowy25 . D. Ekspresywizmy, wyrazy nacechowane emocjonalnie Jak zauway we wspomnianej wczeniej pracy W. Kajtoch, funkcja perswazyjna, jak maj spenia artykuy z czasopism modzieowych, wymaga uywania wielu okrele nacechowanych bardzo pozytywnie26 . Funkcje takie
20 21 22 23 24 25 26

Nowy sownik gwary uczniowskiej, s. 265. M. Czeszewski, op. cit., s. 263. Por. P. Fliciski, S. Wjtowicz, op.cit., s. 27. Nowy sownik gwary uczniowskiej, s. 38. Ibidem, s. 115. Por. P. Fliciski, S. Wjtowicz, op.cit., s.154. W. Kajtoch, op.cit.

Barbara Kulesza, Najnowsze anglicyzmy w jzyku prasy modzieowej

24

peni na przykad pojawiajcy si czsto w tytuach artykuw lub w artykuach reklamowych angielski wykrzyknik wow! (B 2010/6, s. 22) Powszechne s pojawiajce si rwnie czsto w mwionym jzyku modzieowym sowa cool (Dz 2010/4, s. 27) (dzi uywane do rzadko) i hot (Tw 2010/3, s. 37) (z ang. hot gorcy). Przymiotnik hot wystpuje czsto w grze sw Hot or not wykorzystywanej przez redaktorw czasopism jako tytu rubryk, porwnujcych to, co jest na topie (z ang. on the top na szczycie, na grze), z tym, co dawno ju niemodne. W analogicznej funkcji duo czciej uywa si obecnie zbitki In/out (BG, 2010/6, s. 611, B 2010/5, s. 5). Rzecz naprawd hot po jakim czasie zaczyna rzdzi rule. Std sformuowania typu: chopak z klasy rulez27 (w zalenoci od stopnia intensywnoci zmienia mona liczb liter z na kocu wyrazu). Wedug Totalnego sownika najmodszej polszczyzny jest to po prostu:
pisane wiadomie z bdem angielskie sowo rules, trzecia osoba czasownika to rule czyli rzdzi. Czsto w Ameryce na oznaczenie czego najlepszego w swojej kategorii, zespou sportowego, muzycznego, lmu i tym podobnych28 .

Do kategorii wyrazw oznaczajcych pozytywny stosunek emocjonalny do opisywanej rzeczy nale take wspomniane ju wczeniej wyrazy jak trendy i crazy. Bardzo silnie nacechowane dodatnio s wszelkie neologizmy tworzone za pomoc preksw super-, mega- i ekstra-. Przedrostki te dodaje si do kadej waciwie czci mowy w kadym kontekcie. Mamy wic supermarketingowca (Dz 2010/3, s. 44), supermyk (Dz 2010/3, s. 58), supergur (Tw 2010/4, s. 43), megagaleri (Dz 2010/3, s. 49), megaszok (B. 2010/6, s. 21), a nawet superwampira (B. 2010/6, s. 22). Co moe by natomiast superprzewiewne (Tw 2010/4, s. 36), superwane (Tw 2010/4, s. 57), megadziewczce (Dz 2010/3, s. 5) i superwygodne (BG, 2010/6, s. 11).

Prba oceny poprawnoci badanych zapoycze A. Markowski w Wielkim sowniku poprawnej polszczyzny proponuje pi kryteriw, wedug ktrych ocenia mona poprawno wyrazw przeniesionych z innych jzykw. Wedug niego, przy dokonywaniu poprawnociowej werykacji zapoycze naley zada sobie pi podstawowych pyta:
http://twist.pl/article.php/art-id,99/title,Przewodnik-po-szkolnych-ciachach/place, 1/kid,/ (strona z dnia 2.6.2010) 28 B. Chaciski, op.cit., s. 275.
27

Barbara Kulesza, Najnowsze anglicyzmy w jzyku prasy modzieowej

25

1. Czy obce elementy jzykowe uzupeniaj tylko nasz system leksykalny, czy take gramatyczny? 2. Czy niepolskie wyrazy maj swoje odpowiedniki w sownictwie rodzimym? 3. Czy obce sownictwo jest uywane w jzyku oglnym, czy te w odmianie naukowo-technicznej? 4. Czy poyczki pochodz z okrelonego jzyka narodowego, czy maj charakter internacjonalizmw? 5. Czy odbiorcy tekstw zawierajcych zapoyczenia maj szans je zrozumie?29 W swojej pracy skupiam si na zapoyczeniach o charakterze leksykalnym, wic pierwsze kryterium nie znajduje dla nich zastosowania. Wyjtkiem mog tu by obce preksy typu super- czy mega-, wystpujce bardzo czsto w systemie sowotwrczym najmodszej polszczyzny. Wypary one niemal zupenie polskie przedrostki typu naj- i prze-30 . W wikszoci jednak to cakowite zapoyczenia z jzyka angielskiego takie jak dizajn, fejs czy debeciak przystosowuj si do polskiego systemu gramatycznego, przyjmujc polski wzorzec odmiany i waciwe dla polszczyzny kocwki (patrz debeciak /debeciara). Kryteria 3. i 4. nie wydaj si znaczce w przypadku wymienianych przeze mnie zapoycze. Wikszo z nich nie dotyczy desygnatw zwizanych z naukowo-techniczn odmian jzyka, nie maj one take charakteru internacjonalnego, chocia by moe (moe by to materia do interesujcych bada komparatystycznych) podobne wyrazy zapoyczane s take przez pras modzieow w innych krajach europejskich. Tak wic swego rodzaju okolicznoci agodzce, jak przynaleenie do nomenklatury naukowotechnicznej lub grupy wyrazw internacjonalnych, w podjtej przeze mnie ocenie nie maj zastosowania. Jak mona byo zauway w powyszej analizie, waciwie wszystkie wymienione przeze mnie anglicyzmy maj w polszczynie oglnej identyczne semantycznie odpowiedniki. Sowa takie jak kissowa, fejs, boy, girl, book czy look, niektre zaadaptowane do polszczyzny gracznie, nie uzyskuj w niej ani znaczenia odmiennego od rdzennego, ani nawet nie wydaj si bardziej ekspresywne. Wspominane wyej innowacje znaczeniowe sw boss czy forever,
Wielki sownik poprawnej polszczyzny, pod red. A. Markowskiego, Warszawa 2004, s. 1695. 30 Preks prze- wydaje si wspczenie wraca do najnowszej polszczyzny, np. we wspomnianym przez Chaciskiego sformuowaniu przeagent (Totalny sownik najmodszej polszczyzny, s. 258) czy (zasyszane) przelol.
29

Barbara Kulesza, Najnowsze anglicyzmy w jzyku prasy modzieowej

26

wymieniane przez sowniki slangu modzieowego, wydaj si zdecydowanie ustpowa miejsca znaczeniom przejtym dosownie z angielszczyzny, by moe ze wzgldu na coraz wiksz znajomo tego jzyka wrd modych ludzi. Uywanie tego typu wyrazw nie wpywa take dodatnio na ekonomiczno jzyka formy zapoyczone nie s krtsze lub atwiejsze w wymowie ni ich polskie synonimy, czasem jest wrcz przeciwnie (wyraz szopping nie wydaje si atwiejszy do wymwienia ni rodzime zakupy). W duym stopniu zapoyczenia te sprawiaj wraenie redundantnych w stosunku do polszczyzny oglnej. Niezalenie od tego, czy mog zosta zrozumiane przez odbiorcw (najprawdopodobniej tak ich znaczenia s moliwe do uchwycenia w kontekcie nawet dla osb nieczytajcych regularnie modzieowej prasy), wydaje si, e uywane s ze wzgldu na wysokie wartociowanie przez modzie angielskiej kultury popularnej i krajw anglojzycznych w oglnoci. Uywanie podobnych form przez modzie moe by uzasadnione wykorzystywaniem jzyka do identykacji z grup rwienicz lub chci manifestacji swojej znajomoci jzyka i kultury angielskiej. Do takiej motywacji zdecydowanie krytycznie odnosi si A. Markowski:
uywanie wyrazw i zwrotw obcojzycznych tylko ze snobizmu, z chci popisania si ich znajomoci, jest zawsze naganne. Nie ma adnych podstaw, eby uwaa jaki obcy jzyk, nawet tak modny i popularny jak dzi angielski (zwaszcza w odmianie amerykaskiej), za lepszy, atrakcyjniejszy, bardziej zasugujcy na szacunek i podziw ni jzyk ojczysty31 .

Jan Miodek wypowiedzia si w wywiadzie dla Sowa Polskiego na temat uywania wyrazw zapoyczonych z angielskiego przez modzie moe mniej kategorycznie, take jednak akcentujc konieczno znajomoci i uywania przede wszystkim rodzimych odpowiednikw:
Nie ma sw niepotrzebnych jzykowi. W tym sensie jestem i za wow, i za super, i za ekstra, czy za odjazdem, odlotem, cool i jazzy. Cae zo zaczyna si w momencie, gdy kto, uczepiwszy si takiego modnego sowa, rezygnuje z caego wachlarza konstrukcji wariantywnych32 .

Zapoyczenia w jzyku modzieowym nie s traktowane przez badaczy (E. Maczak-Wohlfeld, J. Miodek) jako realne zagroenie dla polszczyzny. Istotn wydaje si jednak w ich wypowiedziach prba zwrcenia uwagi na
Wielki sownik poprawnej polszczyzny, s. 1695. Prof. Miodek: Jestem za ekstraodlotem, rozmowa z A. Fulder i J. Antczakiem, za: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1342,page,2,title,Prof-Miodek-jestem-za-ekstraodlotem (strona z dnia 2. 6. 2010).
32 31

Barbara Kulesza, Najnowsze anglicyzmy w jzyku prasy modzieowej

27

istniejce w jzyku rodzimym odpowiedniki uywanych sw. Uywanie sowa fejs, gdy mona uy neutralnego polskiego wyrazu twarz, czy szeregu rnorodnie nacechowanych synonimw od buki do gby pozostaje chyba jedynie prb dostosowania si do obowizujcej mody na angielszczyzn.

Jzyk prasy modzieowej czyli jzyk modziey? Prba podsumowania Wyrnione przeze mnie grupy semantyczne to grupy zapoycze najbogatsze ilociowo. Pozwala to na prb rekonstrukcji jzykowego obrazu wiata, jaki kreuj czasopisma modzieowe. Zapoyczenia z jzyka angielskiego, stereotypowo kojarzce dany desygnat z wartociowan pozytywnie popularn kultur anglosask, odnosz si tu przede wszystkim do sfer zabawy, rozrywki i wygldu zewntrznego, stawiajc rwnoczenie te zagadnienia w centrum uwagi modego czytelnika. Pozostaje jednak pytanie czy modzie rzeczywicie mwi w ten sposb? Przysuchujc si codziennym rozmowom modziey (w szkoach, na wyszych uczelniach, w dyskotekach), mona wychwyci tylko niektre z odnalezionych w prasie zapoycze. Najczciej s to wyrazy zaliczone przeze mnie do kategorii wyraajcych stosunek emocjonalny do danej rzeczy, takie jak popularne wow czy cool. Z drugiej strony w Totalnym sowniku najmodszej polszczyzny Chaciskiego, wydanym w 2007 roku, 147 z 660 nowych sw to wyrazy o bezporednim pochodzeniu z jzyka angielskiego. Stanowi one znaczn cz leksyki socjolektu subkultury hiphopowej, co nie wydaje si dziwne ze wzgldu na fakt, e wikszo elementw tej kultury pochodzi bezporednio ze Stanw Zjednoczonych (tutaj zapoyczenia te maj funkcj nazywania nowych desygnatw, co nawet wedug purystw jzykowych jest dopuszczalne). Co interesujce, mimo prb zblienia jzyka modzieowej prasy do rzeczywistego socjolektu modziey szkolnej, w badanych czasopismach nie korzysta si niemal w ogle z gwary uczniowskiej czy studenckiej, opartej na wyrazach polskich (wyjtkami s popularne obecnie w polszczynie modych wyraenia typu: ciacho (BG, 2010/6, s. 49) na okrelenie atrakcyjnego chopaka czy niezy wypas (B 2010/6, s. 12), pojawiaj si one jednak znacznie rzadziej ni wyrazy zapoyczone), unika si take, jak zauwaa Kajtoch, wyrae nacechowanych pejoratywnie (np. wulgaryzmw).
W sumie Popcorn, Bravo, Dziewczyna stwarzaj obraz jzyka modziey daleki od pierwowzoru. Abstrahujc bowiem od zagadnienia, czy rzeczywicie mody czowiek powiedziaby, e co jest super-

Barbara Kulesza, Najnowsze anglicyzmy w jzyku prasy modzieowej -hiper [...], udajcy argon modziey jzyk tych pism musi by sztuczny, skoro pewne elementy zagszcza (sowa modne i niektre anglicyzmy), a niektrych tych drastycznych unika33 .

28

W jzyku mwionym modziey polskiej w wieku szkolnym z pewnoci funkcjonuje ogromna ilo anglicyzmw, od tych na stae ju w polszczynie zakorzenionych, nazywajcych urzdzenia, bez ktrych nie sposb si obej, jak komputer, skaner czy komrka, do tych, na ktre panuje aktualnie moda. Nie sposb jednak nie zauway, e w niektrych czasopismach modzieowych nadmierne nagromadzenie wyrazw zapoyczonych, wypywajce z prb stylizacji (czsto do niezrcznych), tak jak w zbitce spraw gifta frendsom, przybiera wrcz ksztaty karykaturalne, niejednokrotnie faszywie wiadczc o zangielszczeniu polskiej modziey.

Latest anglicisms in youth press summary Research into the most recent press addressed to young people shows that the number of words borrowed from English into Polish is continuously increasing, especially in the language of the youth. The newest borrowings from English which appear in the press, can be divided into four groups: a) a name of a person/subject of activity; b) words connected with appearance; c) words connected with entertainment and free time; d) expressive/emotional words. Most of the borrowings are synonymous with Polish words, so many of Polish linguists think that they are redundant. But it is important to not identify the language of the press with the language of the young people. The language of the press is automatically articial, so the amount of fashionable words in the magazines is bigger than the amount used by an average teenager in everyday life.

33

W. Kajtoch, op.cit., s. 534.

O Autorce
Barbara Maria Kulesza - studentka III roku Midzywydziaowych Indywidualnych Studiw Humanistycznych na Uniwersytecie Wrocawskim. Studiuje filologi polsk i dziennikarstwo (std midzy innymi zainteresowanie jzykiem modzieowej prasy). W krgu jej pasji badawczych znajduje si przede wszystkim literatura wspczesna (jest autork prac powiconych twrczoci Jacka Kaczmarskiego), a take najnowsze teorie literatury.