Zbigniew Osiski UMCS Lublin Wyzwania dla edukacji historycznej w okresie formowania si spoeczestwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy.

Rozwaania na temat edukacji historycznej naley zacz od przypomnienia starej maksymy - non scholae sed vitae discimus - uczymy si nie dla szkoy, lecz dla ycia (Seneka Modszy, I w. n.e.). Wiedza i umiejtnoci wynoszone ze szkoy powinny by, w sposb odczuwalny, przydatne do ycia. W przeciwnym razie pojawia si zjawisko, czsto obserwowane w polskich szkoach, polegajce na niechci wielu uczniw do uczenia si, na braku pozytywnej motywacji do korzystania ze szkolnej oferty. Ucze nie bdzie uczy si chtnie i efektywnie, jeeli nie zostanie przekonany, e jest to mu osobicie przydatne do ycia, e podejmowany wysiek ma sens. Uczc historii nie moemy wic abstrahowa od podstawowego pytania po co uczniowi edukacja historyczna? Tak postawione pytanie nabiera szczeglnego znaczenia na pocztku XXI wieku, gdy przeywamy rewolucj informacyjn, ktrej efektem jest tworzenie si globalnego spoeczestwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy. Odpowied nie jest jednoznaczna i prosta, chocia wydaje si, e edukacja historyczna bdzie miaa sens, z punktu widzenia ucznia, wtedy gdy stanie si elementem przygotowa do ycia w nowych realiach, gdy zapewni kompetencje przydatne w nadchodzcych czasach. Rewolucj informacyjn nazywa si proces rozwoju spoecznego trwajcy w rozwinitych ekonomicznie i technologicznie pastwach od drugiej poowy XX wieku, bdcy skutkiem szybkiego postpu w telekomunikacji, mikroelektronice i informatyce. Przejawia si m.in. komputeryzacj wielu dziedzin administracji, gospodarki i ycia prywatnego oraz rozwojem i merytorycznym wykorzystywaniem oglnowiatowej sieci informatycznej zwanej Internetem, pozwalajcej na upowszechnianie informacji i rozwj komunikacji na niespotykan do tej pory skal. Przyspieszeniu i usprawnieniu ulega obieg informacji, wiedzy i idei, zdecydowanie ronie ich dostpno. Komputery, Internet i cyfrowe urzdzenia komunikacyjne stay si nieodcznym elementem dziaalnoci firm, instytucji naukowych, urzdw, placwek owiatowych i opieki zdrowotnej, instytucji upowszechniania kultury, rodkw masowego przekazu itp. Technika komputerowa i technologia informacyjna wpyny na usprawnienie i poszerzenie moliwoci dziaa we wszystkich prawie aspektach ludzkiej aktywnoci. Postp naukowo-techniczny generuje nowe rozwizania biznesowe, te za wywouj zmiany w stylu pracy i ycia czowieka. Rewolucj informacyjn okrela si mianem trzeciej fali w rozwoju cywilizacji ludzkiej, ktrej znaczenie mona porwna do rewolucji rolnej i przemysowej. 1 Skutkuje ona formowaniem si nowej gospodarki - opartej na wiedzy oraz nowego spoeczestwa zwanego globalnym spoeczestwem informacyjnym. 2 Jej przewidywanym efektem bdzie m.in. zastpowanie gospodarki opartej na przemyle przetwarzajcym materi i energi wytwrczoci i usugami opartymi na wiedzy i informacji, bazujcymi na Internecie; staych
1

Pojcie i teza omwione w publikacji: Alvin i Heidi Toffler, Budowa nowej cywilizacji. Polityka trzeciej fali, Pozna 1996. 2 Jedna z definicji spoeczestwa informacyjnego mwi, e spoeczestwo industrialne staje si spoeczestwem informacyjnym, gdy osiga taki stopie rozwoju oraz skal i skomplikowanie procesw spoecznych, gospodarczych i kulturowych, ktry wymaga, a wrcz zmusza do zastosowania nowych technologii i narzdzi gromadzenia, selekcji, przetwarzania, generowania, przekazywania i wykorzystania informacji powstaych w ramach owych procesw. Za: S. Juszczyk, Czowiek w wiecie elektronicznych mediw - szanse i zagroenia (o problemach tworzenia si spoeczestwa informacyjnego), Katowice 2000.

form zatrudnienia - samozatrudnieniem i zespoami zadaniowymi; edukacji ograniczonej zasadniczo do okresu szkolnego i ewentualnie studiw wyszych samoksztaceniem przez cae ycie; wiata podzielonego na pastwa - globaln wiosk i spoeczestwem sieciowym. Informacja stanie si gwnym towarem rynkowym, technika komputerowa oraz technologia informacyjna i komunikacyjna zdominuj wszystkie aspekty ludzkiego ycia. Pojawi si nowe podziay spoeczne wynikajce ze zrnicowanego dostpu do informacji, zrnicowanego udziau w przetwarzaniu i dystrybucji informacji oraz z faktu, e wiele rodzajw ludzkiej pracy zostanie zastpionych przez efektywniejsze roboty i komputery, ale za to pojawi si nowe zawody, wymagajce specyficznych kwalifikacji. Co prawda rewolucja informacyjna ogarna dotychczas tylko czci spoeczestw, pojawia si dopiero w niektrych regionach wiata gwnie w Ameryce Pnocnej, Europie, Australii i czci Azji Poudniowo-Wschodniej, ale jej istnienia nie sposb zanegowa. W poszczeglnych pastwach jej uczestnikami s gwnie ludzie wyksztaceni, posugujcy si na co dzie technologi informacyjn. Rodzce si globalne spoeczestwo informacyjne z jednej wic strony charakteryzuje si wzrastajc iloci i prdkoci przepywu informacji, atwoci komunikowania si, elektronicznym dostpem do rnorodnych usug, edukacji i kultury, itp., z drugiej za strony prowadzi do wykluczenia czci spoeczestw, grup i pojedynczych osb z informacyjnego wiata. Przeciwdziaanie temu wykluczeniu staje si jednym z gwnych zada systemw szkolnych, take w Polsce chocia raczej nie polskiej owiaty w obecnym ksztacie, lecz zdecydowanie przebudowanej. Wyraane s nadzieje, e rewolucji informacyjnej towarzyszy bdzie rewolucja edukacyjna przeobraajca dotychczasowe relacje midzy czowiekiem a wiedz oparte na paradygmacie nauczania, czyli pobierania wiedzy przekazywanej przez innych, a wic w ukadzie nauczyciel ucze. W spoeczestwie informacyjnym rewolucja ta uksztatuje system samoedukacji trwajcej przez cae ycie. 3 Z punktu widzenia edukacji wanym sygnaem s prognozy zapowiadajce moliwo zaniku zawodw, w ktrych pracownik wykonuje rutynowe, dajce si standaryzowa czynnoci, zarwno umysowe jak i fizyczne, poniewa szybciej, dokadniej i taniej mog wykonywa je komputery i roboty. W zwizku z tym w przyszoci czowiekowi pozostan gwnie zajcia wymagajce twrczoci i dziaa nierutynowych, np.: tworzenie wiedzy i dzie kultury, edukowanie ludzi, projektowanie budowli i urzdze, programowanie i serwisowanie komputerw i maszyn, pozyskiwanie odnawialnych rde energii, usugi w zakresie finansw, prawa, handlu, zarzdzania zasobami ludzkimi, opieki zdrowotnej, ochrony rodowiska, rodkw masowego przekazu oraz rekreacji i rozrywki. Kada z wymienionych grup zaj, istniejcych w ramach gospodarki opartej na wiedzy, wymaga bdzie od pracownikw szeregu umiejtnoci i cech: kreatywnoci i innowacyjnoci, posugiwania si technologi informacyjn; efektywnego samoksztacenia si przez cae ycie; sprawnego zdobywania potrzebnych informacji; samodzielnego rozwizywania problemw; pracy w grupach, ktrych skad moe ulega czstym zmianom oraz szybkiego adaptowania si do zmian gospodarczych i spoecznych. Brak tych cech i umiejtnoci skutkowa moe wykluczeniem ze spoeczestwa ludzi pracujcych. Dlatego te prognozuje si, e edukacja staje si czynnikiem warunkujcym przynaleno do globalnego spoeczestwa informacyjnego, od edukacji bowiem, i to w skali caego ycia, a nie przede wszystkim w modoci, zaley nadanie za rozwojem.4 Rewolucja informacyjna przyniesie pomylno, karier i dobrobyt tylko ludziom i spoeczestwom odpowiednio wyksztaconym.

3 4

Jerzy Muszyski, Spoeczestwo informacyjne. Szkice politologiczne, Toru 2006, s. 80. Polska w drodze do globalnego spoeczestwa informacyjnego. Raport o rozwoju spoecznym, Warszawa 2002, s. 23.

Specjalici zajmujcy si badaniem perspektyw rozwojowych Polski podkrelaj wielk rol edukacji w przeksztacaniu spoeczestwa polskiego z industrialnego w informacyjne oraz gospodarki przemysowo-rolniczej w gospodark opart na wiedzy. Oceniaj, e wymaga to jednak bdzie wspierania, przede wszystkim przez powszechn, odpowiedni edukacj, procesu tworzenia si funkcjonalnej dla kultury informacyjnej, bez ktrej infrastruktura informacyjna nie zostanie dobrze spoytkowana. Chodzi o osignicie stanu, w ktrym przedinformacyjna mentalno wielkich grup spoecznych nie bdzie spowalnia tempa naszej adaptacji do globalnego spoeczestwa informacyjnego.5 System owiaty, w tym take edukacja historyczna, powinien wic uwzgldnia nastpujce uwarunkowania: 1. Model ycia polegajcy na kilkunastoletnim zdobywaniu wiedzy i umiejtnoci w szkole, a nastpnie wykorzystywaniu uzyskanych efektw przez kilkadziesit lat pracy zawodowej, waciwy jest dla spoeczestwa industrialnego. W spoeczestwie informacyjnym na skutek szybkiego postpu i czstych zmian w gospodarce czowiek cigle bdzie musia zdobywa lub aktualizowa wiedz i umiejtnoci, a nawet opanowywa nowe zawody. W zwizku z tym edukacja powinna by nastawiona przede wszystkim na wyposaenie go w umiejtno samoksztacenia si przez cae ycie i wykorzystywania do tego celu Internetu, w ktrym znajdzie si wielka ilo informacji, wiedzy i usug edukacyjnych. Istotne jest take, by absolwent szkoy potrafi w przyszoci okreli swoje potrzeby edukacyjne, by zdawa sobie spraw z tego jaki szybki jest postp w nauce i technice i w jakim kierunku przebiega, jak szybko i w jaki sposb zmieniaj si realia spoeczne i zawodowe i w zwizku z tym jak wane jest dla niego osobicie doksztacanie si przez cae ycie. 2. Kada czynno, ktr mona z gry zaplanowa w oparciu o znan wiedz i uj w algorytmy, bdzie lepiej wykonana przez komputer lub komputerowo sterowan maszyn. Absolwent szkoy podajcej gotow wiedz do zapamitania, a nastpnie do standardowego (wedug okrelonych algorytmw) stosowania, w realiach zawodowych nie sprosta konkurencji ze strony komputerw. Inteligencja ludzka potrzebna bdzie gwnie do wykonywania niestandardowych zada. Dlatego te w modym czowieku naley ksztatowa kreatywno, innowacyjno oraz umiejtno twrczego i oryginalnego rozwizywania problemw. 3. Wiedza i informacje bd gromadzone i udostpniane przede wszystkim w formie elektronicznej, poprzez komputery i Internet. Std te absolwent systemu owiaty powinien sprawnie posugiwa si sprztem i oprogramowaniem komputerowym, wyszukiwa i selekcjonowa potrzebne dane w nowoczesnych, elektronicznych rdach wiedzy, przy wykorzystaniu techniki komputerowej i telekomunikacyjnej. 4. Rosnca, dziki Internetowi, dostpno wiedzy powoduje, e nauczyciele (wsparci podrcznikami) przestaj by dla ucznia podstawowymi rdami informacji wszystkowiedzcymi ekspertami. Maj za to szans sta si koordynatorami uczniowskich projektw, przewodnikami w rozwizywaniu problemw i moderatorami dyskusji prowadzonych na bazie wyszukanej wczeniej wiedzy. Wobec tego zamiast tradycyjnie dostarcza uczniom potrzebnej wiedzy i egzekwowa jej zapamitanie, powinni wikszy wysiek woy w przygotowanie i prowadzenie lekcji metodami aktywizujcymi, w wykorzystanie projektw edukacyjnych oraz w przygotowanie uczniw do celowego i sprawnego czerpania z rosncych zasobw elektronicznych. Powinni sta si przewodnikami w procesie budowania przez uczniw wasnego zasobu wiedzy i umiejtnoci. 5. Spoeczestwo informacyjne produkowa bdzie ogromne iloci danych dostpnych na kliknicie myszk ale przedstawiajcych bardzo rn warto. Od uczcych si,
5

Polska w drodze do globalnego spoeczestwa informacyjnego..., s. 32.

doksztacajcych i pracujcych wymaga to bdzie nie tylko sprawnego wyszukiwania i selekcjonowania informacji, lecz take okrelania, jakich informacji potrzebuj oraz weryfikowania ich poprawnoci i wiarygodnoci, a wic umiejtnoci, ktre nie s raczej ksztatowane przez wspczesn szko. Wrcz przeciwnie, lekcje kadego przedmiotu nauczania przyzwyczajaj ucznia do tego, e informacje, z ktrymi si styka musi przyjmowa za pewne i wiarygodne na wiar, bez cienia wtpliwoci - przecie tak stwierdzia nauka, tak jest napisane w podrczniku dopuszczonym przez ministerstwo odpowiedzialne za edukacji moe usysze. 6. Ucze nie ma wpywu na to z jakimi zagadnieniami i informacjami ma do czynienia w szkole. O tym zadecydowali ju wczeniej twrcy programw nauczania, autorzy podrcznikw i nauczyciele, najczciej nawet bez prby odpowiedzi na pytanie czy te zagadnienia i informacje s potrzebne uczniowi do ycia, czy wywoaj u niego zainteresowanie. System owiaty zdaje si zapomina o wynikach bada nad motywacj uczniw do nauki, z ktrych wynika, e wzbudzenie ciekawoci i uwiadomienie przydatnoci to podstawowe sposoby wzmacniania chci do nauki. 6 Liniowy program nauczania historii, zakadajcy chronologiczne poznawanie faktw i procesw uznanych przez nauk za istotne, nie stwarza warunkw do wspdecydowania przez uczniw o tym, ktre informacje chc pozna, nad jak problematyk chc pracowa. 7. Ze wzgldu na dominujce formy wsppracy zawodowej w nowoczesnych firmach i instytucjach system szkolnictwa musi wyposay ucznia w umiejtno pracy zespoowej: definiowania wsplnych celw, negocjowania sposobw ich osigania, odpowiedzialnoci za terminowo i jako pracy wykonywanej przez kadego z czonkw grupy oraz lojalnoci w stosunku do zespou. Poza tym przydatna bdzie umiejtno atwego adaptowania si do czsto zmieniajcych si grup zadaniowych. Zakorzeniona w szkoach klasowo-lekcyjna organizacja pracy nie sprzyja ksztatowaniu wspomnianych kompetencji. Naley j rozbudowa pod ktem wspierania wszechstronnej pracy grupowej, ktrej nie powinno si myli z prostym wyszukiwaniem, przez kilkuosobowe zespoy uczniw, odpowiedzi na pytania postawione przez nauczyciela. 8. Poszukiwanie najefektywniejszych sposobw dziaania, charakterystyczne dla wspczesnej gospodarki, nie omija te edukacji. Ogromna waga wyksztacenia dla przyszoci modego czowieka wymaga od niego maksymalnie sprawnego nabywania wiedzy i umiejtnoci. Dlatego te szkoa powinna zdecydowanie mielej siga po metody ksztacenia uznawane za najskuteczniejsze rozwizywanie problemw poczone z dyskusjami. 7 W ksztaceniu humanistycznym powinno odchodzi si od encyklopedyzmu na rzecz rozwizywania przez uczniw rnorodnych problemw, spotykanych w codziennym yciu, za pomoc wiedzy wyszukiwanej w rnych rdach informacji. Udowodniono bowiem, e dziaania, bazujce na operowaniu informacjami, a zwaszcza ich wyszukiwaniu, kojarzeniu, przeksztacaniu i porzdkowaniu, zdecydowanie lepiej wspomagaj proces uczenia si ni tradycyjne metody stosowane zwaszcza na lekcjach historii (wykad, opowiadanie, pogadanka, praca pod kierunkiem nauczyciela polegajca na czytaniu podrcznika i odpowiadaniu na pytania) bazujce na podawaniu uczniom gotowej wiedzy w formie syntezy.8 Przegldajc publikacje z ostatnich lat dostrzec mona rosnce zainteresowanie dydaktykw historii i nauczycieli praktykw wymienionymi problemami. Przejawem ich aktywnoci na rzecz modernizacji edukacji historycznej, zgodnie z potrzebami spoeczestwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy, s prace dotyczce m.in. stosowania

6 7

Jere Brophy, Motywowanie uczniw do nauki, Warszawa 2002. Ocena zawarta w pracy: Gordon Dryden, Jeannette Vos, Rewolucja w uczeniu, Pozna 2000, s. 100. 8 Mel Levine, Umys krok po kroku, Warszawa 2006, s. 143.

aktywnych metod ksztacenia i wykorzystania technologii informacyjnej. 9 Przynosz one wiele przykadw dziaa edukacyjnych sucych nabywaniu kompetencji potrzebnych w XXI wieku. Cenny wkad w rozwj nowoczesnej dydaktyki wnis Jerzy Maternicki propagujc aktywno-refleksyjny model ksztacenia historycznego. Scharakteryzowa go w sposb nastpujcy: Model aktywno-refleksyjny zakada gbsze rozumienie aktywnoci poznawczej uczniw. Ucze ma by aktywny nie tylko w zdobywaniu i przyswajaniu sobie gotowej wiedzy historycznej, w dochodzeniu do pewnych konstatacji (np. w oparciu o rda) i prostych uoglnie, narzucajcych si wyjanie i ocen, ale take, a moe nawet przede wszystkim w tworzeniu wasnej wizji przeszoci. W modelu aktywnorefleksyjnym, jak sama nazwa wskazuje, wane s oba jego czony, nie tylko aktywno ale i refleksyjno. Model ten zakada otwarty charakter wiedzy historycznej. Jest ona nie tyle zbiorem ustalonych prawd, podawanych uczniowi do wierzenia, ile pewn propozycj narracyjn, opart wprawdzie na wynikach bada historycznych, ale w wielu istotnych fragmentach bardzo dyskusyjn, niedookrelon, otwierajc szerokie pole dla dalszych
9

M. Ausz, Metody nauczania historii a multimedia. Moliwoci zastosowania komputera w metodzie projektw. [w] Metody komputerowe w badaniach i nauczaniu historii. Red. K. Narojczyk, B. Ryszewski, Olsztyn 2005; M. Ausz, Z. Osiski, Edukacyjne wykorzystanie dokumentu filmowego a moliwoci jakie stwarza technologia informacyjna. [w] Dokument filmowy i telewizyjny. Red. M. Szczurowski, Toru 2004; E. Biesiadecka, Metody nauczania historii w zreformowanej szkole. Wiadomoci Historycznie 2000, nr 1; E. Biesiadecka, Strategie aktywizujce ucznia w nauczaniu historii w szkolnictwie ponadgimnazjalnym. [w] Edukacja historyczna i obywatelska w szkolnictwie ponadgimnazjalnym. Red. G. Pako, J. Wojdon, Toru 2003; E. Gurbiel, G. HardtOlejniczak, E. Koczyk, H. Krupicka, M. Syso, Technologia informacyjna na lekcjach historii w szkole ponadgimnazjalnej. [w] Edukacja historyczna i obywatelska w szkolnictwie ponadgimnazjalnym. Red. G. Pako, J. Wojdon, Toru 2003; M. Jadczak, Debata oxfordzka w praktyce szkolnej nauczyciela historii. Wiadomoci Historyczne 1999, nr 4; B. Jakubowska, M. wirski, Wykorzystanie metody Buzana na lekcjach historii w szkole redniej. Wiadomoci Historyczne 1991, nr 4; M. Janik, O metodach i poytkach rdoworodowiskowej orientacji zainteresowa historycznych ucznia szkoy redniej. [w] Edukacja historyczna i obywatelska w szkolnictwie ponadgimnazjalnym. Red. G. Pako, J. Wojdon, Toru 2003; K. Jurek, Internet w pracy nauczyciela historii. Wiadomoci Historyczne 2001, nr 4; S. Lenard, Aktywne metody nauczania historii w gimnazjum. Wiadomoci Historyczne 2000, nr 4; I. Lewandowska, T. Gajownik, Dydaktyczne walory gier komputerowych o tematyce historycznej. [w] Metody komputerowe w badaniach i nauczaniu historii. Red. K. Narojczyk, B. Ryszewski, Olsztyn 2005; I. Lewandowska, Metoda grup roboczych i prezentacyjnych na lekcjach historii. Wiadomoci Historyczne 2000, nr 4; Multimedia w edukacji historycznej i spoecznej. Red. J. Rulka, B. Tarnowska, Bydgoszcz 2002; G. Oka, Metoda projektw w nauczaniu historii. Wiadomoci Historyczne 2000, nr 1; Z. Osiski, Moliwoci sieci Internet w nauczaniu i uczeniu si historii. [w] Metody komputerowe w badaniach i nauczaniu historii. Red. K. Narojczyk, B. Ryszewski, Olsztyn 2005; Z. Osiski, Edukacja historyczna a ksztatowanie kompetencji poszukiwanych na rynku pracy, Wiadomoci Historyczne, 2009, nr 5; Z. Osiski, Edukacja historyczna w Internecie mrzonki czy realne moliwoci? Wiadomoci Historyczne, 2007, nr 1; Z. Osiski, Lekcja historii z wykorzystaniem technologii informacyjnej - przykady praktycznych rozwiza, Wiadomoci Historyczne, 2007, nr 5; Z. Osiski, Perspektywy Web 2.0 a rozwj edukacji historycznej. [w] Megabajty dziejw. Informatyka w badaniach, popularyzacji i dydaktyce historii, red. R. Prinke, Pozna 2007; Z. Osiski, Technologia informacyjna w edukacji humanistycznej. Toru 2005; Z. Osiski, Technologia informacyjna rodkiem dydaktycznym w edukacji historycznej. [w] Edukacja historyczna i obywatelska w szkolnictwie ponadgimnazjalnym. Red. G. Pako, J. Wojdon, Toru 2003; E. Piwnik, O samodzielnoci uczniw na lekcjach historii w liceum oglnoksztaccym. [w] Edukacja historyczna i obywatelska w szkolnictwie ponadgimnazjalnym. Red. G. Pako, J. Wojdon, Toru 2003; A. Radomski, K. Karauda, Edukacja historyczna w szkole a spoeczestwo informacyjne kilka propozycji. [w] Edukacja historyczna i obywatelska w szkolnictwie ponadgimnazjalnym. Red. G. Pako, J. Wojdon, Toru 2003; J. Romanowicz, Metoda dyskusji w nauczaniu historii. Wiadomoci Historyczne 2004, nr 3; A. Skworzec, Metody aktywizujce na lekcjach historii i wiedzy o spoeczestwie. Wiadomoci Historyczne 2002, nr 2; J. Wojdon, Gos w dyskusji nad dyskusj. Wiadomoci Historyczne 2004, nr 2; J. Wojdon, Gry, ktre ucz historii. Edukacja Medialna 2002, nr 1; J. Wojdon, Internet na lekcjach historii. Wiadomoci Historyczne 2002, nr 2; J. Wojdon, Programy komputerowe w nauczaniu historii. Wiadomoci Historyczne 2004, nr 2; D. Wrblewski, Technologia informacyjna jako narzdzie wspomagajce dziaania dydaktyczne. [w] Edukacja historyczna i obywatelska w szkolnictwie ponadgimnazjalnym. Red. G. Pako, J. Wojdon, Toru 2003.

docieka. Model ten zakada aktywny udzia ucznia w tworzeniu wasnej wizji przeszoci. Ma on by wsptwrc swej wiedzy historycznej, ktra moe ale nie musi by zgodna z tym, co mu sugeruje nauczyciel czy autor podrcznika.10 W ten sposb wprowadzi do rozwaa o edukacji historycznej pedagogiczne zasady konstruktywizmu 11, o skutecznoci ktrych przekonuj nieliczne jeszcze, ale wiarygodnie udokumentowane publikacje naukowe.12 W ostatnich latach pojawil si kolejny reformatorski nurt pedagogiczny konektywizm13
10

Jerzy Maternicki, Aktywno refleksyjny model ksztacenia historycznego, Wiadomoci Historyczne 2003, nr 2, s. 83. 11 Konstruktywizm jest najbardziej znaczcym ostatnio trendem w pedagogice odnoszcym si do relacji midzy tym jak nauczyciele ucz, a jak ucz si uczniowie. Stanowi atrakcyjn podbudow teoretyczn dla tych wszystkich pogldw i dziaa pojawiajcych si w edukacji, ktre stawiaj na aktywnego ucznia oraz na nauczyciela organizujcego mu rodowisko uczenia si. U jego podstaw le idee pedagogiczne Janusza Korczaka, Marii Montessori, Heleny Parkhurst, Ovidiusza Declory'ego, a przede wszystkim Kilpatricka i Dewey'a oraz Piageta, Leontiewa i Wygotskiego. Jednak najpeniej rol aktywnego ucznia, z perspektywy konstruktywizmu, opisa w swoich pracach Jerome Bruner. Konstruktywizm ma dwie gwne podstawy: z jednej strony neurobiologiczn teori funkcjonowania mzgu, a z drugiej koncepcje pedagogiczne, wskazujce na efektywno regu dziaania pedagogicznego tworzcych zaoenia konstruktywizmu. Nurt ten twierdzi, e ludzie ucz si w interakcji z otoczeniem, aktywnie konstruuj wasn wiedz, wykorzystujc wiedz ju posiadan. Nie rejestruj informacji ale buduj struktury wiedzy z dostpnych danych. Rodzi to pedagogiczny postulat, aby uczniowie byli aktywni i twrczy, gdy prba biernego przyswajania wiedzy dostarczonej przez nauczyciela i podrcznik nie przyniesie zadowalajcych efektw. Poza tym wiedza nie jest tylko zbiorem danych, regu, zasad i teorii, to take zdolno wykorzystywania informacji w racjonalny sposb oraz umiejtno interpretacji zdarze i zjawisk. Natomiast rodowisko uczenia si nie ogranicza si tylko do systemu owiaty. Tworzy go wszystko to, co uczestniczy w konstruowaniu nowej wiedzy o wiecie, to wiedza uprzednia, styl poznawczy uczcego si, a take relacje midzy uczcym si a przedmiotem poznania. Nadawanie znaczenia nadchodzcym bodcom odbywa si w kontekcie ju posiadanej wiedzy i dowiadcze. Konstruowanie wiedzy wymaga interpretacji, reorganizacji, transformacji oraz uoglniania nadchodzcych informacji. Procesy te raczej rzadko uwzgldniane s w edukacji szkolnej. Najczciej wystpuj w uczeniu si naturalnym w nabywaniu wiedzy potocznej. Szkolne sytuacje dydaktyczne czsto blokuj te naturalne procesy i dlatego s nieatrakcyjne dla ucznia i nieefektywne. Zabijaj wewntrzn motywacj do nabywania wiedzy. Szkolne rodowisko nauczania, ubogie w wyzwania i stymulacje poznawcze, jest rodowiskiem edukacyjnie trudnym. Jest przede wszystkim tworzone przez przekazywanie wycznie "uporzdkowanych reprezentacji" bez odniesienia do posiadanej ju przez ucznia wiedzy. Takie trudne edukacyjnie rodowisko uczenia si powoduje lune nakadanie si kolejnych warstw nowych wiadomoci, ktre nie tylko, e nie sprzyjaj samodzielnemu tworzeniu wiedzy, ale nie wchodz w interakcje z tymi wiadomociami, ktre ju s trwaym elementem struktur wiedzy ucznia. W efekcie dobrze osadzone struktury wiedzy ju posiadanej (uksztatowanej w toku codziennego dowiadczenia) jako struktury atwiej dostpne - bo ju indywidualnie przetworzone znacznie czciej reguluj zachowania ucznia. Efekt ten wida wyranie gdy porwnamy uczniw uczcych si bez zainteresowania, dla zdobycia pozytywnej oceny z tymi, ktrzy ucz si z zainteresowaniem, ktrzy wiele wiadomoci zdobywaj samodzielnie, ktrzy znaleli osobist motywacj do podejmowania wysiku z potrzeby samodzielnego zrozumienia czego. Konstruktywizm proponuje oparcie ksztacenia na eksperymentowaniu, poszukiwaniach opartych na pomysach uczniw, stawianiu atrakcyjnych dla nich problemw oraz tworzeniu uczniowskich modeli i hipotez. Zaleca zajmowanie si zagadnieniami zwizanymi z codziennym yciem modych ludzi, traktowanymi holistycznie, z uwzgldnieniem wstpnego zasobu ich wiedzy i dowiadcze. Rol nauczyciela powinno by stwarzanie uczniom moliwoci podejmowania dziaa poznawczych oraz budowanie pomostw pomidzy aktualnym rozumieniem danego problemu, a rozumieniem bardziej zoonym. Lekcja powinna zaczyna si nie od prezentacji wiedzy przez nauczyciela, lecz od rozpoznawania w jaki sposb uczniowie rozumiej podstawowe jej problemy. Nastpnie, wykorzystujc surowe dane oraz podstawowe rda wiedzy nauczyciel powinien kierowa ich ku wasnemu, ale opartemu na racjonalnych przesankach, rozumieniu omawianych zagadnie, weryfikacji dotychczasowych przekona, budowaniu uoglnionych struktur i konfrontowaniu wasnych opinii z cudzymi. Opracowano na podstawie: Stanisaw Dylak, Konstruktywizm jako obiecujca perspektywa ksztacenia nauczycieli. Tekst dostpny na stronie http://www.cen.uni.wroc.pl/teksty/konstrukcja.pdf [12.04.2010]. 12 Dorota Klaus Staska, Konstruowanie wiedzy w szkole, Olsztyn 2002. 13 Konektywizm jest teori uczenia si w epoce cyfrowych zasobw informacji i wiedzy. Jej twrcami s kanadyjscy uczeni, George Siemens i Stephen Downes, ktrzy zaproponowali now koncepcj analizujc ograniczenia innych wspczesnych teorii pedagogicznych, takich jak behawioryzm, kognitywizm czy konstruktywizm. Opisali j w artykule Connectivism: A Learning Theory for the Digital Age

ktry moe zrewolucjonizowa ksztalcenie. Jednake praktyka szkolna wyranie odstaje od wskaza nowatorskich dydaktykw i pedagogow. Przykadem nienadania praktyki owiatowej za potrzebami spoecznymi i wskazaniami dydaktyki jest problem podrcznikw. W dalszym cigu s one podstawowym, obok nauczyciela, rdem szkolnej wiedzy. Jednake, mimo zmian spoecznych i gospodarczych, nie zmienia si ich tradycyjny model syntezy podajcej uczniowi cile wyselekcjonowane fakty, opisy, uoglnienia i sdy. Taki podrcznik w niewielkim tylko stopniu odpowiada na potrzeby spoeczestwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy, nie wspiera aktywno-refleksyjnego modelu ksztacenia historycznego.14 Dostrzegane przez dydaktykw pozytywne zmiany odchodzenie od chronologicznego ukadu treci na rzecz problemowego, wprowadzanie wicze ksztaccych umiejtnoci, wzbogacenie materiau ilustracyjnego, poprawienie strony jzykowej nie s jednak wystarczajce. W podrcznikach do historii dominuj tematy, ktrych zwizek z yciem ucznia i jego zainteresowaniami jest niewielki. W dalszym cigu otrzymuje on zbir treci, ktre ma tylko zapamita. Podrcznik taki nie generuje samodzielnoci i aktywnoci intelektualnej, nie zachca do twrczej pracy i korzystania z elektronicznych rde wiedzy. Mimo pierwszych prb doczania pyt CD/DVD z zawartoci multimedialn oraz wizania treci podrcznika z zawartoci Internetu, nie s to jeszcze pomoce wspierajce nabywanie umiejtnoci przydatnych w realiach XXI wieku. 15 Podobnie wyglda sprawa stosowania przez nauczycieli aktywizujcych metod ksztacenia i nowoczesnych rodkw dydaktycznych. Badania przeprowadzone przez autora na pocztku 2006 r.16 wykazay, e w wielu polskich szkoach konserwatyzm metodyczny
(http://www.elearnspace.org/Articles/connectivism.htm [12.04.2010]). Punktem wyjcia jest stwierdzenie faktu istotnego oddziaywania technologii informacyjnej i komunikacyjnej na nasze ycie, na sposb komunikowania si, a take na to, jak si uczymy. Podstaw konektywizmu jest wykorzystanie sieci z jej rnymi wzami (wze oznacza tu co wicej ni zasb, rdo) i poczeniami jako centralnej metafory procesu uczenia si. Wezem moe by wszystko, co czy si z innymi wzami: informacja, dane, uczucia, obrazy, itp. Uczenie si jest w tej teorii procesem tworzenia pocze pomidzy rnymi wzami i rozwijania sieci. George Siemens i Stephen Downes twierdz, e nie wszystko musimy mie w gowie. Wiedza, ktr posiadamy wcale nie musi by w nas, moe znajdowa si w zasobach poza nami (np. w internetowych bazach danych) i to dopiero poczenie si z tymi zasobami czy bazami uruchamia proces uczenia si. Sama czynno czenia si staje si waniejsza ni to, co aktualnie wiemy. Teoria konektywizmu zakada, e decyzje podejmujemy na podstawie okrelonego zasobu informacji, ale ten nieustannie zmienia si. Cigle doczaj do niego nowe informacje. Kluczow kompetencj staje si wic rozrnianie, co jest istotne, a co nie jest. Rwnie wane jest uwiadomienie sobie, w ktrym momencie nowa informacja zmienia w sposb istotny fundament, na ktrym przed chwil podjlimy okrelon decyzj. Inaczej mwic "wiedzie jak" (know-how) czy "wiedzie co" (know-what) zostaje zastpione przez "wiedzie gdzie" (know-where), poniewa to jest klucz prowadzcy do poszukiwanego zasobu wiedzy. W tej koncepcji naucza oznacza proponowa model i dowiadczenia, za uczy si praktyk i refleksj. Opracowano na podstawie: George Siemens, W poszukiwaniu nowych modeli ksztacenia. Tekst dostpny na stronie http://www.edunews.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=749&Itemid=766 [12.04.2010]; Julian P. Sawiski, Konektywizm, czyli rewolucja w uczeniu si? Tekst dostpny na stronie http://www.edunews.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=1077&Itemid=1 [12.04.2010] oraz Marcin Polak, Konektywizm: pocz si, aby uczy. Tekst dostpny na stronie http://www.edunews.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=1068&Itemid=5 [12.04.2010]. 14 Jerzy Maternicki, Podmiotowo ucznia w nauczaniu uczeniu si historii, jej uwarunkowania i granice. [w] Ucze i nowa humanistyka, red. M. Kujawska, Pozna 2000. 15 Wicej na ten temat w pracy: Zbigniew Osiski, Dwa typy multimedialnej obudowy podrcznika do nauczania historii w trzeciej klasie gimnazjum. [w] Prace Komisji do Oceny Podrcznikw Szkolnych, t. IV, red. G. Chomicki, Krakw 2006. 16 Byy to badania ankietowe, ktre objy wszystkich studentw V roku historii oraz IV i V roku midzywydziaowych europeistycznych studiw filozoficzno-historycznych UMCS w Lublinie, ktrzy w tym czasie uczszczali na zajcia z dydaktyki historii, a take mieli za sob przynajmniej praktyk asystenck i cig praktyk pedagogiczn w szkoach. Ich celem byo udzielenie odpowiedzi na pytanie - Jaki jest faktyczny wpyw praktyk odbywanych przez studentw w szkoach na ich przygotowanie do zawodu

przewaa nad nowatorstwem, a wikszo nauczycieli historii wykorzystuje w swej pracy bardzo nieefektywne metody z grupy podajcych, takie jak wykad i opowiadanie oraz bardzo ubogi zestaw rodkw dydaktycznych, wrd ktrych zdecydowanie dominuje podrcznik, a technologia informacyjna wykorzystywana jest jedynie incydentalnie. Przegldajc materiay nauczycieli zamieszczone w Internecie, takie jak: prace dyplomowe pisane w trakcie studiw podyplomowych, scenariusze lekcji i programy nauczania tworzone na potrzeby awansu zawodowego17, mona doj do wniosku, e nie potrafi oni wyj poza pewien schemat dydaktyczny. Polega on m.in. na wstawieniu komputerw i elektronicznych rde wiedzy w tradycyjn struktur lekcji, w miejsce podrcznika lub zeszytu. Uczniowie wyszukuj wtedy informacje potrzebne do udzielenia odpowiedzi na nauczycielskie pytanie w encyklopedii lub innym programie multimedialnym z wiedz historyczn zamiast w tradycyjnym rdle wiedzy jakim jest podrcznik drukowany. Ewentualnie suchaj sw nauczyciela ilustrowanych komputerow prezentacj lub pisz notatk w edytorze tekstu zamiast w zeszycie. Problem polega na tym, e uczniowie w dalszym cigu maj do czynienia z gotowym materiaem i encyklopedycznym podejciem do wiedzy. W dalszym cigu lekcja ma charakter podajcy a nie aktywizujcy. Co prawda czsto stosowana jest grupowa organizacja pracy, ale jest ona niewaciwie zorganizowana grupa wykonuje proste zadanie wymagajce znalezienia okrelonych przez nauczyciela informacji w dostarczonym przez niego rdle wiedzy, w sytuacji gdy takie samo zadanie moe skuteczniej i szybciej wykona kady ucze samodzielnie. Edukacja historyczna adekwatna do potrzeb XXI wieku powinna uwzgldnia nastpujce dziaania uczniw: 1. Tworzenie tematycznych bibliografii z wykorzystaniem katalogw on-line18 oraz gotowych bibliografii internetowych19.
nauczyciela? Uzyskane odpowiedzi pokazay take jak wyglda praktyczna strona edukacji historycznej w szkoach. Dokadny opis i wyniki bada dostpne s w artykule: Zbigniew Osiski, Szkolne praktyki pedagogiczne w oczach studentw historii i MESFH (midzywydziaowych europeistycznych studiw filozoficzno historycznych) oraz opiekuna praktyk z ramienia uczelni. [w] Jako ksztacenia w szkole wyszej. Nabywanie praktycznych umiejtnoci w ksztaceniu kierunkowym, red. B. Sitarska, K. Jankowski, R. Droba, Siedlce 2006, s. 179 - 190. 17 Przykady takich materiaw (mimo, e nauczyciele w trakcie awansu zawodowego umieszczaj w Internecie due iloci wasnych pomysw na lekcje, to jednak przykady wykorzystania technologii informacyjnej w edukacji historycznej s niezwykle rzadkie): Scenariusz lekcji historii wspomaganej komputerowo Pastwo Kazimierza Wielkiego http://www.odn.pila.pl/opracowanianauczycieli/gimnazja/olejnik/olejnik.htm ; Konspekt lekcji z wykorzystaniem komputera Polacy w walce o niepodlego i tosamo narodow. Walki narodowowyzwolecze Polakw w XIX w." - http://www.profesor.pl/art_zip.php?id_m=581 ; Scenariusz lekcji historii w klasie V z zastosowaniem komputera Wrd greckich bogw http://www.profesor.pl/mat/na9/pokaz_material_tmp.php?plik=na9/na9_n_fierek_040316_1.php&id_m=9814 ; Przyczyny odkry geograficznych. Wielcy eglarze odkrywcy - praca z encyklopedi multimedialn "Historia wiata" - http://www.profesor.pl/art_zip.php?id_m=9753 ; Cywilizacja Frankw (VI IX wiek) http://www.interklasa.pl/portal/index/dokumenty/interklasa/frankowie.pdf?page=info&action=showdoc&oid=31 1294 ; Przykady praktycznych zastosowa prezentacji multimedialnych i Internetu w nauczaniu historii regionalnej http://www.oeiizk.edu.pl/historia/jeznach/multimedia.pdf . Zajcia komputerowe przeprowadzone na kku historycznym http://www.profesor.pl/publikacja,11809,Scenariusze,Region-Kozla-zajecia-komputerowe-przeprowadzone-nakolku-historycznym [wszystkie adresy z 12.04.2010]. 18 Np. NUKAT - http://www.nukat.edu.pl/; KARO - http://karo.umk.pl/Karo/; katalogi Biblioteki Narodowej http://alpha.bn.org.pl/; katalogi bibliotek wojewdzkich i uniwersyteckich. 19 Np. Bibliografia Historii Polskiej - http://www.bibliografia.ipn.gov.pl/; Bibliografia historii Wielkopolski http://www.ptpn.poznan.pl/BHW/BHW_main.htm; BazHum - http://www.polishhistory.pl/bazhum.html; Centralna Biblioteka Wojskowa - http://www.cbw.pl/bazy.php?str=100; Bibliografia Historii Kocioa -

2. Wyszukiwanie informacji potrzebnych do rozwizania problemu w bibliotekach cyfrowych20, internetowych bazach danych21 i otwartych zasobach edukacyjnych22. 3. Wyszukiwanie informacji na dany temat z wykorzystaniem rnorodnych wyszukiwarek internetowych23. Porwnywanie merytorycznej wartoci materiaw znalezionych za pomoc poszczeglnych wyszukiwarek. 4. Siganie po rozwizania wzbudzajce zainteresowanie modych ludzi, a jednoczenie rozwijajce kreatywno, takie jak komputerowe gry strategiczne 24 i Web 2.025. Gry komputerowe, oczywicie nie wszystkie, motywuj do aktywnoci dziki wzbudzeniu zaciekawienia, symuluj realne sytuacje i pozwalaj wpywa na ich przebieg, generuj nabywanie dowiadcze i nawykw, uwiadamiaj, e bez okrelonego zasobu wiedzy i umiejtnoci trudno odnie sukces, a nawet umoliwiaj nabywanie potrzebnej wiedzy i umiejtnoci. 26 Z kolei moliwoci Web 2.0 pozwalaj na
http://bazy.biblioteka.uksw.edu.pl/bhk.php; Polska Bibliografia Literacka - http://pbl.ibl.poznan.pl/dostep/; bibliografie Biblioteki Narodowej - http://mak.bn.org.pl/w10.htm; Bibliografia Estreichera http://www.estreicher.uj.edu.pl/. 20 Np. Polska Biblioteka Internetowa - http://www.pbi.edu.pl/index.html; Federacja Bibliotek Cyfrowych http://fbc.pionier.net.pl/owoc; Biblioteka Wirtualna ICM - http://vls.icm.edu.pl/; CEEOL http://www.ceeol.com/; FeedBooks - http://www.feedbooks.com/. 21 Np. World Digital Library - http://www.wdl.org/en/; Polish History - http://www.polishhistory.pl/main.html; Videofact - http://www.videofact.com/polish.htm; Wikirda - http://pl.wikisource.org/wiki/Strona_gwna; Internetowe Muzeum Solidarnoci - http://elfal.com/solidarnosc/index.html; Ibidem http://www.ibidem.com.pl/zrodla/; Fotohistoria - http://fotohistoria.pl/main.php; Smart History http://www.smarthistory.org/. 22 Np. Europeana - http://www.europeana.eu/portal/; Otwarta Nauka - http://otwartanauka.pl/?dir; Otwrz Ksik - http://otworzksiazke.pl/; Wolne Podrczniki - http://wiki.wolnepodreczniki.pl/Strona_gwna; Curriki - http://www.curriki.org/xwiki/bin/view/Main/WebHome; Merlot - http://www.merlot.org/merlot/index.htm. 23 Oglne: Google - http://www.google.pl/; Bing - http://www.bing.com/; Viewzi - http://www.viewzi.com/; Wolfram - http://www52.wolframalpha.com/; Hakia - http://www.hakia.com/; Googawho http://www.googawho.com/searchawho.php?; Specjalistyczne: Ambiently - http://ambiently.com/; Scirus http://www.scirus.com/; pdf Search Engine - http://www.pdf-search-engine.com/; Google Scholar http://scholar.google.pl/; Google Books - http://books.google.pl/; SearchEdu - http://www.searchedu.com/; Internet Archive - http://www.archive.org/index.php. 24 Komputerowa gra strategiczna jest to program sucy jako jedno, bd wieloosobowe gra, w ktrym wygrana zaley nie tylko od losu, ale przede wszystkim od strategii, wiedzy i planowania. Takie gry mog wymaga od uytkownika np. umiejtnoci dowodzenia oddziaami wojska, pozyskiwania wiedzy na okrelony temat w celu podjcia decyzji lub zarzdzania kapitaem przedsibiorstwa. Do gier strategiczny naley grupa zwana RTS (Real Time Strategy - strategia czasu rzeczywistego), w ktrej uczestnicy wykonuj dziaania w tym samym czasie, rywalizujc ze sob o wygran. Te gry s bardziej dynamiczne i efektowne. Wymagaj zdecydowania, szybkiego mylenia, umiejtnoci planowania, oraz przewidywania posuni przeciwnika. Definicja pochodzi z internetowej encyklopedii - Wikipedii - http://pl.wikipedia.org/wiki/Komputerowa_gra_strategiczna . 25 Web 2.0 to okrelenie stron internetowych nowej generacji, stworzone w celu odrnienia ich od stron tradycyjnych (Web 1.0). Strony Web 2.0 charakteryzuj si generowaniem treci przez uytkownikw, a nie tylko twrcw i wykorzystaniem interaktywnych technik programistycznych. Nazwa Web 2.0 rozpowszechnia si w 2004 r., po serii konferencji na temat nowych technik internetowych organizowanych przez firmy O'Reilly i MediaLive International. Celem twrcw Web 2.0 jest doprowadzenie do sytuacji, w ktrej sie WWW bdzie dawaa uytkownikom jak najwiksz moliwo interakcji i integracji. Jedn z cech Web 2.0 jest to, e rodek cikoci stron WWW zostaje przesunity w kierunku uytkownika. Autorzy stron przygotowuj serwis, ale jdrem jego funkcjonowania s uytkownicy, ktrzy dostarczaj zawarto (np. zdjcia, pliki wideo, linki do ciekawych stron internetowych itp.) oraz tworz spoeczno uytkownikw, ktra zaczyna ze sob wsppracowa i y wasnym yciem. Od czasu rozpowszechnienia si Web 2.0 du popularnoci zaczy si cieszy te serwisy internetowe dziaajce w oparciu o mechanizm wiki i blogi. Powysza definicja Web 2.0 stworzona zostaa przez internautw w encyklopedii Wikipedia - http://pl.wikipedia.org/wiki/Web_2.0 - bdcej przykadem strony Web 2.0. 26 O edukacyjnej przydatnoci gier komputerowych przekonuj nieliczne jeszcze, ale wiarygodne publikacje: M. Botu, P. Botu, Inne spojrzenie na nauczanie w oparciu o gry. E-Mentor 2004, nr 2 - http://www.ementor.edu.pl/artykul_v2.php?numer=4&id=43 ; L. Margulis, Gry w wirtualnym rodowisku nauczania. EMentor 2005, nr 1 - http://www.e-mentor.edu.pl/artykul_v2.php?numer=8&id=124 ; H. Tuzun, Quest Atlantis

aktywne uczestniczenie w tworzeniu zasobw Internetu i uczenie si dziki pracy nad tymi zasobami. Przykadem moe by opracowywanie hase do internetowej encyklopedii - Wikipedii27, tworzenie materiaw w Google Earth28, tworzenie wasnych zbiorw wiedzy na dowolny temat w formie prezentacji umieszczonej w serwisie VoiceThread 29 lub serwisu na takich portalach jak Ning 30 i Wikis in Education31; pisanie tematycznych blogw, czyli zbiorw osobistych przemyle, uwag i polemik komentowanych przez Internautw; tworzenie i udostpnianie zbiorw zdj i filmw cyfrowych; redagowanie tematycznych serwisw internetowych recenzowanych przez uytkownikw tych materiaw; gromadzenie linkw do ciekawych stron znajdujcych si w Internecie i recenzowanie tych materiaw; uczestniczenie w tworzeniu odpowiedzi na pytania zadawane przez Internautw, itp.32 Nauczyciel XXI wieku powinien umie wykorzysta tkwicy w grach strategicznych i Web 2.0 edukacyjny potencja pozwalajcy na odejcie od uczenia si, e co jest lub miao miejsce, czyli opisowego na rzecz uczenia si jak to mona rozwiza, czyli problemowego. 5. Opracowywanie informacji i wiedzy z wykorzystaniem internetowych narzdzi: generator schematw i diagramw 33, program do gromadzenia i selekcjonowania materiaw z Internetu34. 6. Praca aktywizujcymi metodami z wykorzystaniem zasobw Internetu: WebQuest35, Mapa myli36, Linia czasu37. To tylko przykady dziaa, ktre w zalenoci od moliwoci danej szkoy mog sta si elementami lekcji lub pracy domowej. Internet zawiera wiele materiaw, ktre podpowiadaj nauczycielom jak efektywnie edukowa w XXI wieku 38, a take przykady innowatorstwa wdroonego do praktyki39. Na zakoczenie warto wspomnie o interesujcych pogldach goszcych, e rewolucj w edukacji XXI wieku bdzie wprowadzenie do nauki przyjemnoci, zabawy i poczucia przydatnoci, zamiast trudnoci, ktre kojarzyy si z ni od wiekw.40 Take przed takim wyzwaniem stoi edukacja historyczna.

gra komputerowa, ktra przekracza ramy komputera. E-Mentor 2004, nr 3 - http://www.ementor.edu.pl/artykul_v2.php?numer=5&id=64 [adresy z 12.04.2010]. 27 http://pl.wikipedia.org/wiki/ [12.04.2010]. 28 http://earth.google.com/intl/pl/ [12.04.2010]. 29 http://voicethread.com/#home [12.04.2010]. 30 http://www.ning.com/ [12.04.2010]. 31 http://wikisineducation.wetpaint.com/ [12.04.2020]. 32 Wicej na ten temat w artykule: Z. Osiski, Perspektywy Web 2.0 a rozwj edukacji historycznej. [w] Megabajty dziejw. Informatyka w badaniach, popularyzacji i dydaktyce historii, red. R. Prinke, Pozna 2007. 33 http://www.drawanywhere.com/ [12.04.2010]. 34 http://www.zotero.org/ [12.04.2010]. 35 http://webquest.furgol.org/ [12.04.2010]. 36 http://www.bubbl.us/, http://freemind.sourceforge.net/wiki/index.php/Main_Page, http://mindomo.com/ [12.04.2010]. 37 http://www.timetoast.com/ [12.04.2010]. 38 Np. Scholaris - http://www.scholaris.pl/cms/index.php/; EduNews - http://www.edunews.pl/index.php; Edukacja i Dialog - http://www.edukacjaidialog.edu.pl/; Teacher Tube - http://www.teachertube.com/; Educause - http://www.educause.edu/; EduBlog Awards - http://edublogawards.com/. 39 Np. Collegium Futurum - http://www.cf21.pl/pl/; Librus - http://www.spe.librus.pl/; Bishop Carroll High School - http://www.bishopcarroll.ca/. 40 M. Prensky, The motivation of gameplay or, the real 21st century learning revolution. On The Horizon 2002, nr 10(1), s. 5 - 11.

10