MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ

DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOCI

PRZEMOC I PATOLOGIE W RODOWISKU WOJSKOWYM PROBLEMY, ZAGROENIA, SKUTKI ORAZ MOLIWO UZYSKANIA POMOCY
Materia do zaj z ksztacenia obywatelskiego

Warszawa 2008

MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ

DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOCI

Beata Nowak PRZEMOC I PATOLOGIE W RODOWISKU WOJSKOWYM PROBLEMY, ZAGROENIA, SKUTKI ORAZ MOLIWO UZYSKANIA POMOCY

Materia do zaj z ksztacenia obywatelskiego

6
Warszawa 2008

PLAN - KONSPEKT do przeprowadzenia zaj z ksztacenia obywatelskiego

TEMAT:

Przemoc i patologie w rodowisku wojskowym problemy, zagroenia oraz moliwo uzyskania pomocy

CELE:

1. Zapoznanie uczestnikw zaj z pojciem i rodzajami patologii. 2. Charakterystyka wybranych patologii ich skala i zasig wystpowania w wojsku. 3. Uwiadomienie uczestnikom zaj, e w rodowisku spoecznym wojska funkcjonuj instytucje, w ktrych mona uzyska pomoc w przeciwdziaaniu zachowaniom i zjawiskom patologicznym.

CZAS:

2 x 45 min.

METODY: Wykad, dyskusja.

MATERIAY I RODKI DYDAKTYCZNE: Tablica do pisania, rzutnik wiata dziennego lub multimedialny, foliogramy, pyta CD, plansze pogldowe, ustawy, programy profilaktyczne.

MIEJSCE: wietlica, sala wykadowa.

ZAGADNIENIA: 1. Wojsko jako instytucja spoeczna 2. Definicje patologii. Zjawiska patologii, problemy i zagroenia spoeczne. 3. Charakterystyka zjawisk patologii wystpujcych w rodowisku wojska, ich skala i zasig wystpowania: agresja i przemoc w relacjach midzyludzkich nikotynizm, problemy alkoholowe i narkotykowe korupcja inne zagroenia 4. Formy i metody uzyskania pomocy w przeciwdziaaniu zjawiskom patologicznym. 3

LITERATURA: 1. Aktualne problemy pedagogiki resocjalizacyjnej i patologii spoecznej. Red. F. Kozaczuk, M. Radochoski, Rzeszw 2000; 2. Badania problemw spoecznych, pod red. nauk. J. Kwaniewskiego, Warszawa 2003 3. Czy patologie spoeczne... Red. E. Moczuk, Rzeszw 2002; 4. Drzewiecki M., Nowoczesna profilaktyka uzalenie, Kielce 2001; 5. Gaberle A., Przestpczo i zachowania dewiacyjne dzieci i modziey, Krakw 2001; 6. Hoyst B., Spoeczno-kulturowe aspekty mobbingu, 2005; 7. Hoyst B.: Samobjstwo przypadek czy konieczno. PWN, Warszawa 1983; 8. Jasiska-Kania A., Nijakowski L. M., Szacki J., Zikowski M. Wspczesne teorie socjologiczne, Warszawa 2006; 9. Kdzia B., Kowalewski S., Przemoc nowy czynnik ryzyka zawodowego w rodowisku pracy, 2002; 10. Kos B., Mobbing, Informacja nr 941 Biura Studiw i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, 2002 11. Kosewski M.: Agresywni przestpcy. Wiedza Powszechna, Warszawa 1977. 12. Krahe B., Agresja, Sopot 2005; 13. Miukiewicz A., Patologia spoeczna wrd modziey. Stan, metody, analizy i sposoby przeciwdziaania, Warszawa 2003; 14. Patologie spoeczne. Red. M. Jdrzejko. WSH, Putusk 2006; 15. Polska modzie zagroenia, zaburzenia w aktualnej rzeczywistoci spoecznej, pod red. T. Sotysiak i M. Karwowskiej, Bydgoszcz 2001 16. Pospiszyl I.: Patologie spoeczne. PWN, Warszawa 2008. 17. Pospiszyl I.: Razem przeciw przemocy. ak, Warszawa 1999. 18. Pstrg D.: Wybrane zagadnienia z problematyki uzalenie. Wydawnictwo WSP, Rzeszw 2000; 19. Pytka L.: Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Warszawa 2005; 20. Sowik-Gabryelska A., Patologie spoeczne. Alkoholizm, narkomania, nikotynizm, 2006; 21. Szczsny W.W., Zarys resocjalizacji z elementami patologii spoecznej i profilaktyki, Warszawa 2003 22. Szykany w miejscu pracy, Komunikat z bada CBOS, Warszawa, czerwiec 2002 23. witkiewicz G., Profilaktyka w rodowisku lokalnym (praca zbiorowa), Warszawa 2002; 24. Zachowania autoagresywne onierzy. Sztab Generalny WP, Warszawa 1996. 25. Zieliska J., Modzi mczyni w armii, Warszawa 2002 26. Zjawiskowe formy patologii spoecznych oraz profilaktyka i resocjalizacja modziey. Red. T. Sotysiak, J. Sudar Malukiewicz, Bydgoszcz 2003.

PRZEBIEG ZAJ
WSKAZWKI ORGANIZACYJNOMETODYCZNE

L.p.

TRE ZAGADNIENIA CZ WSTPNA

CZAS

1.

Rozpoczcie zaj Zapoznanie uczestnikw z tematem i celem zaj CZ ZASADNICZA

5 min.

Slajd nr 1 (Folia wstp)

2.

ZAGADNIENIE 1 Wojsko jako instytucja spoeczna Instytucje spoeczne speniaj trzy wane funkcje: stanowi podstawowy mechanizm kontroli spoecznej zaspokajaj potrzeby jednostek i caych zbiorowoci instytucje s form organizacji spoecznej, ktra organizuje i podporzdkowuje ludzi. Wyrnikiem organizacji spoecznej jest okrelona hierarchia, ktra ma ukad piramidalny. W wojsku, silniej ni w innych instytucjach, podkrela si rol hierarchii i dy do poszanowania i respektowania rozkazw. Wojsko jest specyficzn organizacj, rnic si od innych tym, e jej podstawowym zadaniem jest zapewnienie Polsce bezpieczestwa zewntrznego, obrona suwerennoci i integralnoci terytorialnej pastwa. Na wojsku jako instytucji spoecznej spoczywa te funkcja wychowawcza - oddziauje na sposb mylenia, ksztatuje opinie, postawy i zachowania. Optymalny model osobowy wychowawcy wojskowego powinien obejmowa: cechy i zdolnoci przywdcze umiejtnoci z zakresu dziaalnoci spoecznowychowawczej sztuk motywowania podwadnych umiejtnoci interpersonalne, ze szczeglnym uwzgldnieniem znajomoci i stosowania zasad komunikacji spoecznej.

15 min.

Slajd nr 2

3.

ZAGADNIENIE 2 Definicje patologii. Zjawiska patologii, problemy i zagroenia spoeczne. W yciu spoecznym bardzo czsto spotykamy si z niekorzystnymi zjawiskami, naruszajcymi ad spoeczny, przynoszcymi ekonomiczne straty, wpywajcymi niekorzystnie na rozwj, potrzeby i funkcjonowanie jednostek i grup spoecznych, naruszajcymi normy i wartoci.

25 min.

Slajd nr 3 (Folia nr 1)

patologie w rnych spoecznociach i okresach wyst- 25 min. puj z rnym nasileniem, zmienia si take ich struktura (typologia), pewn prawidowoci jest, e zjawiska patologii nasilaj si w okresie powanych zmian politycznych, gospodarczych, w wyniku ktrych nastpuje osabienie kontroli spoecznej i dochodzi do dezorganizacji spoecznej. Termin patologia w literaturze definiowany jest w rnoraki sposb. Najczciej pod pojciem patologii rozumie si: 1. Wszelkie formy zachowania jednostek lub grup spoecznych, ktre odbiegaj od powszechnie przyjtych i akceptowanych w danej spoecznoci norm prawnych, moralnych i obyczajowych oraz zasad postpowania i systemw wartoci. 2. Stan spoecznej destrukcji zwizany z naruszeniem istniejcego porzdku, powodujcy dezorganizacj grup spoecznych. Najbardziej rozpowszechniona w literaturze polskiej jest definicja zaproponowana przez A. Pogrskiego: patologia spoeczna - to ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiego systemu spoecznego czy ten rodzaj struktury, ktry pozostaje w zasadniczej nie dajcej si pogodzi sprzecznoci ze wiatopogldowymi wartociami, ktre w danej spoecznoci s akceptowane. Z pojciem patologii zwizany jest termin norma oznaczajcy pewne reguy, zasady postpowania spoecznego, pewne nakazy i zakazy, okrelajce co wolno a czego nie wolno robi. Rodzaje norm: normy prawne zasady zachowania si oparte na przepisach obowizujcych wszystkich czonkw danej zbiorowoci. S ustanowione lub uznane za obowizujce przez pastwo, a ich nieprzestrzeganie sankcjonowane jest przez instytucje pastwowe. normy religijne maj ograniczony zasig, dotycz tylko osb danego wyznania. Czsto utosamiane s z normami moralnymi. normy moralne (etyczne) maj charakter absolutny, oznaczajcy bezwzgldny nakaz lub zakaz okrelonego zachowania. Dotycz zarwno postpowania jednostki,jak i caych grup spoecznych.

Nie dotyczy to wszystkich patologii.

(Folia nr 2)

Slajd nr 4

Slajd nr 5

normy obyczajowe i zwyczajowe to sposoby zachowania si, rytuay i nawyki uznane w danej zbiorowoci. Normy te s wzorcami przekazywanymi z pokolenia na pokolenie, nie oceniaj zachowa ani ich nie wartociuj. Okrelaj co wypada lub czego nie wypada robi. Aby normy byy przestrzegane, konieczna jest kontrola spoeczna. Formy kontroli spoecznej: formalna ujta w regulaminach poszczeglnych organizacji, stowarzysze, w pastwowych kodeksach prawnych nieformalna wszelkie wzory zachowa przekazywane w stosunkach osobistych. W literaturze przedmiotu terminy patologia spoeczna, dewiacja, dezorganizacja spoeczna czsto stosowane s zamiennie. Dewiacja to zachowania jednostkowe lub zbiorowe, ktre wykraczaj poza obszar spoecznej obojtnoci i wywouj potpienie lub wyran aprobat (dewiacja pozytywna, utosamiana np. z nonkonformizmem, innowacyjnoci, twrczym niepokojem, itd.). Dezorganizacja spoeczna to zakcenie wzorw i mechanizmu stosunkw midzyludzkich Patologie mog wystpowa jako: patologie indywidualne mog dotyczy zachowa jednostki (np.: alkoholizm, narkomania, prostytucja, itp.); patologie grupowe lub zbiorowe dotycz tych zjawisk patologicznych, ktre zachodz pomidzy jednostkami, np.: korupcja, dysfunkcjonalno instytucji, rodziny, itp. Najczciej do patologii zalicza si: dysfunkcje rodziny problemy uzalenie (nikotyna, alkohol, narkotyki, , hazard, itp.) zaburzenia w stosunkach midzyludzkich (przemoc, agresj ) problemy przestpczoci patologie funkcjonowania instytucji (nepotyzm, korupcj) patologie pracy (bezrobocie) patologie struktur ludnoci patologie warunkw ycia ludnoci patologie rodowiska naturalnego czowieka dewiacje seksualne zagroenia cyberprzestrzeni

Slajd nr 6 (Folia nr 3)

Slajd nr 7

Pytanie do uczestnikw szkolenia: Wymieni problemy spoeczne wice si z patologiami

4.

ZAGADNIENIE 3
CHARAKTERYSTYKA ZJAWISK PATOLOGII WYSTPUJ-

30 min.

CYCH W RODOWISKU WOJSKA, ICH SKALA I ZASIG WYSTPOWANIA Analiza negatywnych zjawisk na przestrzeni ostatnich lat wskazuje, e najpowaniejsze zagroenie w rodowisku wojska stanowi: przemoc i naruszanie zasad wspycia spoecznego (patologiczne przejawy fali i inne formy przemocy w relacjach midzyludzkich, w tym przemocy werbalnej: uywanie wulgarnych sw, wyzwisk); problemy alkoholowe - alkohol jest zasadniczym podoem narusze prawa i dyscypliny wojskowej, najczciej zasad bezpieczestwa w komunikacji (gwnie prowadzenie prywatnych pojazdw w stanie nietrzewoci lub po uyciu alkoholu); zagroenie narkotykowe - przestpstwa z ustawy o przeciwdziaaniu narkomanii stanowiy w 2007 r. 8,2% ogu przestpstw popenionych przez onierzy ale charakter zagroenia powoduje, e musimy traktowa je z naleyt uwag; korupcja - w warunkach wojska dotyczy wydatkowania rodkw pochodzcych z budetu pastwa, a czyny korupcyjne popeniane s przede wszystkim przez onierzy zawodowych, wic ich wymiar spoeczny jest szczeglny. Istotnymi obszarami oddziaywa profilaktycznych s problemy samobjstw oraz zagroenia HIV/AIDS. AGRESJA I PRZEMOC Agresja to zachowanie nastawione na wyrzdzenie krzywdy innemu czowiekowi lub grupie osb. Agresj jako zachowanie odrnia si od agresywnoci, rozumianej jako cecha osobowoci. Rodzaje agresji: werbalna obraliwe sowa, pomwienia, oskarenia, szantae, groby, nakazy, oszczerstwa, wymuszenia, zoliwoci i manipulacje. (Dziaania wymuszajce rne zachowania, np. stawianie wymaga, ktrym kto nie jest w stanie podoa, kierowanie prb, kiedy kto nie jest w stanie nam odmwi, dziaania inwazyjne dla dobra ofiary okrelane s jako zimna agresja); fizyczna naruszenie pola fizycznego czowieka niechciany dotyk, bicie, szarpanie, wizienie, niszczenie czyjego mienia, naruszenie prywatnoci i intymnoci; autoagresja to atak na wasne ciao (np. okaleczenia) nie ma na celu manipulowania innymi, jest sposobem radzenia sobie z cierpieniem emocjonalnym, zazwyczaj na skutek silnej traumy. 8 Slajd nr 8

Slajd nr 9

Slajd nr 10

Przemoc to wszelkie nieprzypadkowe akty wykorzystujce przewag sprawcy, ktre godz w osobist wolno jednostki, przyczyniaj si do jej fizycznej lub psychicznej szkody i wykraczaj poza spoeczne normy wzajemnych kontaktw, albo te wszelkie akty udrczenia i okruciestwa. Formy przemocy: fizyczna psychiczna seksualna Przemoc fizyczna dzieli si na przemoc czynn (np. bicie, szarpanie, potrzsanie, popychanie, duszenie, kopanie) oraz biern (rnego rodzaju zakazy, np. dotyczce zaatwiania potrzeb fizjologicznych). Przemoc psychiczna dotyczy wszelkich zachowa, ktre niszcz godno czowieka. Nale do nich upokorzenia, obraanie, ponianie, izolowanie, terroryzowanie, szantaowanie, straszenie, itd. Wojsko ze swojej natury jest instytucj przemocy, ale przemoc ta jest elementem realizowanej przez siy zbrojne funkcji obronnej. Ma cile okrelony zakres i warunki. Patologi w stosunkach midzy onierzami stanowi zachowania sprzeczne z przepisami prawa oraz naruszajce powszechnie przyjte normy i zasady wspycia spoecznego. Wikszo z nich mona zaklasyfikowa do zachowa agresywnych lub rnych form przemocy. Najczciej jest to werbalna agresja i presja psychiczna, ale s one dla wielu onierzy rwnie dotkliwe, jak przemoc fizyczna. W ocenie onierzy z poboru, przemoc psychiczna jest jedynym zjawiskiem patologii, jakie w wojsku wystpuje czciej ni w rodowisku cywilnym. W badaniach spoecznych onierze zawodowi wskazuj, e stosunkowo czstymi w ich rodowisku zachowaniami s: uywanie wulgarnych sw, wyzwiska, psychiczne zncanie si nad podwadnymi, dokuczanie, omieszanie. Czyny polegajce na: ponieniu lub zniewaeniu podwadnego, naruszeniu jego nietykalnoci cielesnej, zncaniu si fizycznym lub psychicznym nad podwadnym

Slajd nr 11 Z uczestnikami zaj mona omwi ilo i formy przemocy prezentowane w TV w dziennikach informacyjnych. (Folia nr 4)

Pytanie: Jaka jest rnica midzy agresj a przemoc? cel agresji zaszkodzi ofierze cel przemocy wywarcie pewnego wpywu, aby zmusi ofiar do postpowania zgodnego z oczekiwaniem agresora

(Folia nr 5)

zaliczane s w Kodeksie karnym do przestpstw przeciwko zasadom postpowania z podwadnymi. Midzynarodowe konwencje w dziedzinie ochrony praw czowieka zobowizuj Polsk do zapewnienia moliwoci praktycznego korzystania przez personel sucy w wojsku z praw czowieka i podstawowych wolnoci. Zgodnie z Konwencj ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniajcego traktowania albo karania, do okrutnych, nieludzkich 9

i poniajcych zachowa, naruszajcych prawa czowieka, naley zjawisko fali w wojsku. Kady onierz, wobec ktrego dopuszczono si ponienia lub zniewaenia, ma prawo zoy organom cigania zawiadomienie o przestpstwie i domaga si ukarania sprawcy. Zniewaaniem jest np. zwracanie si, bezporednio do onierza lub pod jego adresem, w sposb grubiaski, powszechnie uznany za obelywy, naruszajcy jego cze lub dobre imi (art. 351 kk). Mobbing terror psychiczny okrelany jest w literaturze jako: bullying (tyranizowanie) ganging up on someone (sprzysignicie si przeciwko komu) Zgodnie z art. 94 Kodeksu pracy mobbing oznacza dziaania lub zachowania dotyczce pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegajce na uporczywym i dugotrwaym nkaniu lub zastraszaniu pracownika, wywoujce u niego zanion ocen przydatnoci zawodowej, powodujce lub majce na celu ponienie lub omieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespou wsppracownikw. Podkrela si, e zjawisko mobbingu powoduje wiele niekorzystnych skutkw nie tylko dla ofiar, ale take dla pracodawcw, dlatego zalicza si je do problemw organizacji i zarzdzania. Dziaania mobbingowe dzieli si na 4 kategorie: 1. 2. 3. 4. dziaanie zaburzajce komunikacj dziaania majce zaburzy spoeczny odbir ofiary dziaania wpywajce na sytuacj zawodow ofiary dziaania wpywajce na zdrowie.

W wojsku w 2007 r. popeniono 191 przestpstw przeciwko yciu i zdrowiu oraz 47 przypadkw czynnej napaci

Slajd nr 12

Slajd nr 13

Cechy charakterystyczne mobbingu: zaistnienie konfliktu w grupie pojawienie si ofiary i przeladowcy szykanowanie majce charakter cigy ukrywanie dziaa mobbingujcych dziaanie sprawcw w sposb umylny posugiwanie si kamstwem, plotk pogarszanie si stanu zdrowia ofiary Molestowanie seksualne Kodeks pracy okrela molestowanie seksualne jako kade nieakceptowane zachowanie o charakterze seksualnym lub odnoszce si do pci pracownika, ktrego celem lub skutkiem jest naruszenie godnoci lub ponienie. Na zachowania te mog skada si fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy. 10

Slajd nr 14 (Folia nr 6)

Slajd nr 15 (Folia nr 7)

Molestowanie seksualne traktowane jest jako form przemocy seksualnej - wymuszanie kontaktw seksualnych, np. przy wykorzystaniu stosunku zalenoci. Sprawcami i ofiarami przemocy seksualnej mog by zarwno kobiety jak i mczyni. Dyskryminacja ze wzgldu na pe W porwnaniu z armiami NATO, w SZ RP suy procentowo najmniej kobiet (1,5%). W badaniach spoecznych pytano kobiety-onierzy SZ RP, czy spotkay si w trakcie suby wojskowej lub w trakcie studiw z przejawami dyskryminacji, oraz, czy one same dowiadczyy tego typu zachowa. Uzyskane wyniki s niepokojce, zwaszcza w grupie suchaczek odsetek kobiet, ktre spotkay si z niechci jest stosunkowo wysoki. Najczstsze zachowania, ktre kobiety odbieray jako przejaw dyskryminacji pciowej, stanowiy: docinki, wymiewanie, utrudnianie dostpu do szkole, lekcewaenie, traktowanie prawa do urlopu macierzyskiego jak przywileju, uszczypliwe uwagi. Przemoc w rodzinie Ocena rzeczywistej skali zjawiska przemocy w rodzinach onierzy jest bardzo trudna, rocznie notowanych jest kilkadziesit interwencji andarmerii Wojskowej, jednak naley zakada, e nie wszystkie przypadki s zgaszane. Badania spoeczne wskazuj, e problem istnieje (na ktnie, zaniedbywanie rodziny, pijastwo i zniewaanie wskazywao ok. 20% respondentw bada spoecznych). W ocenie ankietowanych, problem przemocy moe dotyczy ok. 10% rodzin wojskowych. Jako przyczyny wskazuje si najczciej stres, alkohol, z sytuacj materialn, przenoszenie problemw z pracy do domu, problemy maeskie i na tle emocjonalnym. SAMOBJSTWA Samobjstwo to akt wiadomego, celowego odebrania sobie ycia - najdrastyczniejsza forma rozwizania problemw yciowych. W skali caego wiata w okresie od 1950 r. do XXI w. notuje si systematyczny wzrost liczby samobjstw zakoczonych zgonem. Polska naley do krajw o rednim nateniu zgonw samobjczych, ma jeden z najniszych wskanikw zgonw samobjczych kobiet. W Polsce nie odnotowano masowych samobjstw dzieci, ale nadal samobjstwa stanowi drug przyczyn zgonw wrd dzieci i modziey w wieku 7-19 lat. Wedug danych statystycznych GUS, w latach 2000-05 odnotowywano 3046 samobjstw rocznie w grupie wiekowej 10-14 lat oraz 267-285 przypadkw samobjstw zakoczonych zgonem w grupie wiekowej 15-19 lat. Wrd dzieci modszych (79 lat) odnotowano w tym samym okresie 16 samobjstw.

Slajd nr 16

Slajd nr 17

Pytanie: Do jakiej kategorii przemocy zaliczamy samobjstwa Przemoc skierowana do samego siebie

11

W ocenie Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego, liczba prb samobjczych o rnym stopniu zagroenia dla zdrowia i ycia, zwaszcza wrd dzieci i modziey, jest co najmniej 15-krotnie wysza ni liczba samobjstw zakoczonych zgonem. Oznacza to, e liczba prb samobjczych wrd dzieci i modziey moe szacunkowo wynosi 4-5 tysicy rocznie. W 2007 r. w Wojsku Polskim odnotowano 18 przypadkw samobjstw, 10 onierzy zsw i 8 onierzy zawodowych. 26 onierzy podjo prb samobjcz a 24 dokonao samookalecze. Do wikszoci zamachw doszo poza terenem jednostek wojskowych. NIKOTYNIZM Uzalenienie od tytoniu (nikotyny) traktowane jest w midzynarodowej klasyfikacji chorb jako przewleka, nawracajca choroba, prowadzca do zaburze psychicznych i zaburze zachowania spowodowanych paleniem. Mechanizmy prowadzce do uzalenienia od tytoniu (czynniki psychologiczne, rodowiskowe i spoeczne, przebieg uzalenienia, nawroty) s takie same jak przyczyny i mechanizmy uzalenienia od narkotykw lub alkoholu. PROBLEMY ALKOHOLOWE Do gwnych problemw alkoholowych w Polsce nale: uywanie alkoholu przez modzie. Spoywanie alkoholu jest najbardziej rozpowszechnionym zachowaniem ryzykownym wrd nastolatkw. uszkodzenia zdrowia osb uzalenionych i naduywajcych alkoholu (nadcinienie ttnicze, choroby wtroby, wybrane typy nowotworw, zaburzenia psychiczne, zwaszcza o charakterze depresyjnym i lkowym). Corocznie, z przyczyn porednio i bezporednio zwizanych z naduywaniem alkoholu, umiera kilkanacie tysicy osb. Rozmiary populacji osb uzalenionych szacowane s na okoo 700.000 800.000 osb. Liczba osb zarejestrowanych w zakadach lecznictwa odwykowego systematycznie ronie o ok. 6% rocznie. zaburzenia ycia rodzinnego zwizane z alkoholem, w tym zjawisko przemocy w rodzinie. W rodzinach z problemem alkoholowym, tj. w takich, w ktrych co najmniej jedna osoba pije w sposb szkodliwy, yje 34 mln osb, w tym ok. 2 mln dzieci. Wedug niektrych statystyk 95% przypadkw bicia partnerki ma zwizek z alkoholem, a 40% partnerw zncajcych si nad rodzin to osoby uzalenione od alkoholu. naruszenie prawa przez osoby bdce pod wpywem alkoholu. straty ekonomiczne, uszkodzenia rodowiska pracy. Nietrzewo w miejscu pracy nadal jest przyczyn absencji i obnionej wydajnoci osb zatrudnionych w rnych sektorach gospodarki. 12

Slajd nr 18

Wymienione problemy alkoholowe dotycz take rodowiska wojska. Ok. 30% przestpstw i 70% wykrocze popenianych jest przez onierzy bdcych pod wpywem alkoholu. PROBLEMY NARKOTYKOWE Wielko poday rodkw odurzajcych oraz popyt na narkotyki zwizane s z globalnymi problemami spoecznymi i gospodarczymi, ale spoeczne konsekwencje i koszty narkomanii odczuwane s najbardziej dotkliwie na poziomie lokalnym, krajowym. Problemy zwizane z zaywaniem narkotykw odnosz si do wielu rnych niekorzystnych nastpstw: indywidualnych: demobilizacja, niemono efektywnego lub jakiegokolwiek dziaania, postpujca degradacja fizyczna, psychiczna i spoeczna, spoecznych: szkody wystpujce u osb zaywajcych narkotyki, u czonkw rodzin (rozbicie ycia rodzinnego, schorzenia i wrodzone uomnoci u dzieci narkomanw), straty produktywnoci, koszty wynikajce z przedwczesnych zgonw, koszty hospitalizacji zwizanych z uywaniem narkotykw oraz kary pozbawienia wolnoci za przestpstwa narkotykowe, destrukcja obyczajowoci, naruszanie porzdku prawnego, przestpstwa zwizane z narkotykami.

KORUPCJA Sowo korupcja (ac. corruptio) oznacza demoralizacj, rozlunienie zasad moralnych w spoeczestwie. W potocznym odbiorze korupcja utosamiana jest najczciej z biernym lub czynnym apownictwem oraz z patn protekcj. W istocie oznacza naduycie wadzy publicznej dla prywatnych korzyci jednostkowych lub grupowych (partyjnych, organizacyjnych). W szerszym rozumieniu korupcj jest przywaszczenie zasobw publicznych (dbr, wiadcze, usug) lub takie nimi dysponowanie, aby bezprawnie uzyska korzy. Korupcja jest patologi instytucji. Przyczyny zachowa korupcyjnych maj charakter moralny, kulturowy, polityczny, ekonomiczny, spoeczny, ale korupcji sprzyjaj przede wszystkim niskie standardy etyczne w yciu codziennym (kryzys wartoci moralnych, klimat spoeczny sprzyjajcy korupcji). Czynniki sprzyjajce korupcji: niespjno przepisw prawa bezkarno urzdnikw ograniczenie dostpu do informacji stosowanie uznaniowych kryteriw przy przetargach nadmiernie rozbudowany system certyfikatw korporacyjno zawodw dziaania prywatyzacyjne

Slajd nr 19

(Folia nr 8) Slajd nr 20

13

W 2007 r. prokuratura wojskowa zakoczya postpowania karne przeciwko 60 wojskowym sprawcom czynw kwalifikowanych jako przestpstwa o charakterze korupcyjnym. Najbardziej zagroone korupcj obszary w rodowisku wojska to: zakup towarw i usug gospodarowanie mieniem misje zagraniczne wojskowa suba zdrowia organy kontroli lobbing przemysowy Zwalczanie korupcji jest procesem, ktry wymaga czasu na tworzenie prawa, procedur, instytucji, sprawnego systemu kontroli. PROBLEMATYKA HIV/AIDS HIV to skrt okrelenia dla wirusa wywoujcego brak odpornoci immunologicznej (Human Immunodeficiency Virus). AIDS to skrt okrelenia dla nabytego zespou niedoboru odpornoci (Acqiured Immune Dediciency Syndrome). W 2008 roku wykryto w Polsce 642 zakaenia wirusem. Wedug ekspertw, to zaledwie drobna cz zakaonych, szacuje si, e ok. dwie trzecie Polakw yjcych z HIV nie wie o swojej chorobie. Dotychczas wykryto w naszym kraju ponad 11 tysicy przypadkw wirusa, jednak zaraonych wirusem moe by nawet 30 tys. osb. Co trzeci nowo zakaony wirusem HIV Polak to kobieta. Obecnie gwn drog zakae HIV stanowi ryzykowne zachowania seksualne. Najczciej zakaaj si osoby w grupach wiekowych od 18 do 39 lat. Osoby mode s te najbardziej mobilne. Jak wynika z bada GUS, najliczniejsz grup osb wyjedajcych z Polski na co najmniej 2 miesice stanowi osoby midzy 18 a 35 rokiem ycia, stanu wolnego, majce co najmniej rednie wyksztacenie i wyjedajce zarwno w celach zarobkowych (ponad 80%), jak i turystycznych. Grup t charakteryzuje dua aktywno seksualna i gotowo do poszukiwania lub zmiany partnera seksualnego. Ponadto Polacy, mimo i maj wiedz na temat HIV/AIDS, nie stosuj jej w yciu. Brakuje im wyobrani, by zrozumie konsekwencje ryzykownych zachowa - nie odnosz moliwoci zakaenia HIV do siebie.

Pytanie Czy w strukturze organw wojska wystpuj instytucje zwalczajce korupcj? Tak Biuro ds. Procedur Antykorupcyjnych, andarmeria Wojskowa, Garnizonowe Prokuratury Wojskowe, Sdy

14

4.

ZAGADNIENIE 4. Formy i metody przeciwdziaania zjawiskom patologii Aby przeciwdziaa zjawiskom patologii w wojsku naley: - tworzy dobre prawo i przestrzega jego przepisw, - przestrzega prawa, - rozpoznawa rodowisko, - waciwie organizowa funkcjonowanie instytucji, - tworzy instytucjonalne formy przeciwdziaania patologiom: telefony zaufania skrzynki zaufania - spotkania rodowiskowe, - wspdziaa ze rodowiskiem zewntrznym: Policj andarmeri Wojskow organizacjami pozarzdowymi - tworzy modele rozwiza systemowych. Do instytucjonalnych form zapobiegania patologiom nale: - prokuratura, - andarmeria Wojskowa, - Policja, - dowdcy rnych szczebli dowodzenia, - suba wychowawcza, - psycholodzy, - kapelani, - mowie zaufania korpusw osobowych, - suby dyurne, - suba zdrowia. Gwne metody przeciwdziaania patologiom: - stosowanie programw profilaktycznych, - organizacja systemu szkole przeciwdziaajcych patologiom, - analizy dyscypliny, - system spotka rodowiskowych, - tworzenie prawnych rozwiza diagnozujcych zjawisko i przeciwdziaajcych zjawisku. Elementy instytucjonalne wspomagajce wojsko w przeciwdziaaniu patologiom: - programy rzdowe przeciwdziaajce patologiom, - Krajowe Biuro ds. Przeciwdziaania Narkomanii, - Pastwowa Agencja Rozwizywania Problemw Alkoholowych, - Niebieska Linia Zaufania przemoc w rodzinie 0801 120 289, - dla zagroonych alkoholizmem (22) 842 26 00, - policyjny telefon zaufania (22) 669 99 97, - rodzinny telefon zaufania (22) 827 37 11, - Oglnopolski Telefon Zaufania Narkotyki Narkomania 0801 199 990, - Telefon Zaufania AIDS (22) 692 82 26, - Wojskowy Telefon Zaufania - (22) 687 48 00.

15 min. Slajd nr 21

Slajd nr 22

(Folia nr 9)

Slajd nr 23

(Folia nr 10)

15

16

SKRYPT DO KONSPEKTU Przemoc i patologie w rodowisku wojskowym problemy, zagroenia, skutki oraz moliwo uzyskania pomocy

17

18

ZAGADNIENIE 1 WOJSKO JAKO INSTYTUCJA SPOECZNA

Wojsko jest wanym elementem funkcjonowania systemu spoecznego pastwa. Jako instytucja podlega oddziaywaniu innych elementw systemu spoecznego i instytucji. Jest instytucj zapewniajc pastwu i jego obywatelom podstawow warto - bezpieczestwo. Czynne uczestnictwo wojska w formowaniu onierskich postaw i zachowa sytuuje siy zbrojne wrd instytucji wychowawczych. Wychowanie w wojsku stanowi integraln cz dowodzenia, kierowania i szkolenia, za gwnym celem oddziaywa wychowawczych jest tworzenie warunkw dla sprawnego funkcjonowania si zbrojnych oraz wypeniania przez nie zada szkoleniowych i bojowych. Wojsko cieszy si wysokim spoecznym zaufaniem ok. 80% Polakw. Wojsko, podobnie jak inne instytucje, ulega oddziaywaniu zewntrznych elementw i uwarunkowa. Z jednej strony jest to pogbiajcy si proces globalizacji i rosncej wspzalenoci pastw. Z drugiej strony, regionalizacja i odywajce nacjonalizmy. Pozycja, rola i funkcje wojska we wspczesnych pastwach zale wic od wielu czynnikw, w tym od typu systemu politycznego i kultury politycznej, rozwiza instytucjonalno-prawnych, wizji ideologicznych i realizowanych programw politycznych. Wojsko jest wanym ogniwem administracji pastwowej, wanym pracodawc, dysponentem broni i sprztu wojskowego. Jest instytucj, ktra od obywateli pastwa moe zada naraenia ich wasnego ycia. Wojsko jako grupa spoeczna uczestniczy w yciu politycznym, moe suy elitom politycznym do zdobycia i utrzymania wadzy. Peni te rol aparatu przemocy. Rola, jak i funkcje wojska nie s czym staym - ulegaj zmianie i dostosowuj si do rnych sytuacji i przeobrae. W aspekcie polityczno-spoecznym wojsko stanowi jeden z podstawowych elementw kadego aparatu pastwowego. Wojsko w pastwie moe spenia trzy rodzaje funkcji: zewntrzn wewntrzn autonomiczn

Funkcja zewntrzna to podstawowy czynnik bezpieczestwa narodowego. Funkcja autonomiczna zwizana jest z deniem do niezalenoci i samodzielnoci w pastwie i spoeczestwie. Wojsko rzdzi si wasnymi, specjalnymi prawami, jednak autonomia ta granice - mieci si w porzdku prawnym pastwa. Funkcja wewntrzna wojsko nawet w okresie pokoju przygotowuje si do walki zbrojnej i realizacji zada w sytuacjach wyjtkowych. Ingerencj wojska w sprawy wewntrzne kraju dopuszcza midzynarodowe prawo publiczne. Uycie wojska w stanie wyjtkowym, w przypadku zamachu stanu, w stanie wojny moe by dziaaniem w obronie demokracji.

ZAGADNIENIE 2 DEFINICJA PATOLOGII

Wspczenie mamy do czynienie z ogromn iloci zjawisk, ktre moemy okreli jako patologiczne. Wrd klasycznych zjawisk takich jak alkoholizm, bezrobocie czy przemoc, XXI wiek przynis nam wiele nowych patologii spoecznych: coraz czciej syszymy o ludziach uzalenionych od Internetu czy telefonw komrkowych, pogo za doskonaym wygldem, oprcz anoreksji i bulimii przyczynia si do uzalenie od solarium i zabiegw kosmetycznych. Internet i telefony komrkowe stay si nie tylko narzdziem komunikacji, ale take przestpstw i przemocy.

19

Etymologicznie rzecz ujmujc, sowo patologia oznacza nauk o cierpieniu (gr. pathos choroba, cierpienie; Logos nauka). Termin patologia definiowany jest w rnoraki sposb, jednak kad z definicji zaliczy mona do jednego z trzech sposobw rozumienia patologii, jako: wszelkich form zachowania si jednostek lub grup spoecznych, ktre odbiegaj od powszechnie przyjtych i akceptowanych w danej spoecznoci norm prawnych, moralnych i obyczajowych oraz zasad postpowania i systemw wartoci; stan spoecznej destrukcji, zwizany z naruszeniem istniejcego porzdku, powodujcy dezorganizacj grup spoecznych; nauk zajmujc si destruktywnymi zjawiskami spoecznymi, wpywajcymi niekorzystnie na rozwj, potrzeby i funkcjonowanie jednostek, jak i caych struktur spoecznych, a wic przyczyniajcych si do swoicie rozumianego cierpienia.1 Najczciej podkrela si, e o zaliczeniu danego zjawiska do patologii decyduj: destruktywno, wystpowanie w wikszej zbiorowoci, brak spoecznej akceptacji dla tego rodzaju zachowa oraz konieczno wykorzystania siy caej spoecznoci, do poradzenia sobie z tym problemem. W pracach powiconych zjawiskom patologii spoecznej funkcjonuje kilka poj kluczowych: patologia, dewiacja, dezintegracja, dezorganizacja. Pojcia patologia i dewiacja stosowane s zamiennie. Sowo dewiacja pochodzi z aciskiego devio schodz z drogi. Pojcie dewiacji odnosi si czsto do zachowa jednostki lub mniejszych grup; patologii za do zachowa grupowych. Dezintegracja to zaburzenia w stosunkach midzyludzkich w grupie. Dezorganizacja to zaburzenie struktur spoecznych. Zjawiska patologiczne mona w rny sposb klasyfikowa, w literaturze przedmiotu stosuje si wiele kryteriw (charakter, liczebno, zasig, stopie szkodliwoci oraz niezgodnoci zjawisk patologicznych z istniejcym systemem i wartociami spoecznymi). Najbardziej wyczerpujcy jest podzia rnych procesw i zdarze traktowanych jako zjawiska patologiczne przedstawiony przez E. Moczuka. Autor wymienia nastpujce problemy spoeczne: dysfunkcja rodziny (problemy rodzin przestpczych i uciliwych spoecznie, rozwody i zwizane z tym problemy rodzin niepenych, przestpstwa przeciwko rodzinie, przemoc w rodzinie, upoledzenia zdrowotne w wyniku zaniedba opiekuczych, obnione aspiracje yciowe, apatia); problemy alkoholowe (wzrost spoycia alkoholu w spoeczestwie, wzrost iloci osb uzalenionych od alkoholu i naduywajcych alkoholu, zwikszenie si liczby dzieci i modziey uywajcych alkoholu, zachorowalno i miertelno z powodu naduywania alkoholu, przestpczo); problemy narkomanii (zwikszenie si liczby osb uzalenionych od narkotykw, wzrost populacji dzieci i modziey uywajcych narkotykw, zachorowalno i miertelno z powodu naduywania narkotykw, zmiany obyczajw zwizanych z narkomani, przestpczo zwizana z narkotykami, powstanie narkobiznesu); problemy przestpczoci (nasilenie przestpczoci wedug rodzajw popenianych przestpstw, np. przeciwko mieniu, yciu, zdrowiu; skala zjawiska przestpczoci osb dorosych oraz osb nieletnich, skala recydywy, pojawienie si nowych rodzajw przestpczoci, w tym przestpczoci zorganizowanej, gospodarczej, terrorystycznej, politycznej); patologia funkcjonowania instytucji (naduywanie wadzy, karierowiczostwo, apwkarstwo, indoktrynacja, manipulowanie informacj - wykorzystywanie prasy, radia i telewizji do indoktrynacji);

D. Pstrg: Postawy modziey wobec zjawisk patologii spoecznej. /W:/ Aktualne problemy pedagogiki resocjalizacyjnej i patologii spoecznej. Red. F. Kozaczuk, M. Radochoski. Wydawnictwo WSP, Rzeszw 2000, s. 149.

20

patologia pracy (bezrobocie jako marnotrawstwo wiedzy i kwalifikacji, nieakceptowany spoecznie system wynagrodzenia, zaniedbania bezpieczestwa i higieny pracy); patologia struktur ludnoci (deformacje struktury demograficznej, zwikszenie si populacji osb w wieku poprodukcyjnym, wzrost liczby osb w warstwach niszych, uboenie spoeczestwa, emigracje z powodw ekonomicznych); patologia warunkw ycia ludnoci (zasig sfer niedostatku i ubstwa, malejca rola spoecznych funduszy spoycia, zachwiana struktura wydatkw indywidualnych na ochron zdrowia, kultur, owiat, nauk i rekreacj, warunki mieszkaniowe i sytuacja mieszkaniowa spoeczestwa, stan infrastruktury spoecznej, warunki ycia emerytw i osb niepenosprawnych); patologia rodowiska naturalnego czowieka (zanieczyszczenie rodowiska naturalnego, skaenie ywnoci, chemizacja ywnoci, zakcenia rodowiska psychicznego, a w tym haas, wibracje, promieniowanie, zatoczenie, konflikty); dysfunkcja przestrzeni (patologia procesw urbanizacji przestrzeni mieszkalnej, dysproporcje w sieci infrastruktury spoecznej i technicznej, odpyw ludnoci z okrelonych terenw, zagroenia zwizane z klskami ywioowymi); zagroenia stanu zdrowia spoeczestwa (skrcenie si przecitnego trwania ycia, nadmierna zachorowalno, zgony, umieralno niemowlt, poronienia, nadumieralno mczyzn, wzrost liczby samobjstw i usiowa samobjczych, wskaniki zachorowa na choroby cywilizacyjne); dewiacje seksualne (skala zjawiska pornografii, szczeglnie dziecicej, zjawisko prostytucji, take dziecicej i homoseksualnej); wzrost iloci osb zaraanych wirusem HIV i chorych na AIDS).2

ZAGADNIENIE 3 CHARAKTERYSTYKA ZJAWISK PATOLOGII WYSTPUJCYCH W RODOWISKU WOJSKA, ICH SKALA I ZASIG WYSTPOWANIA.
Agresja i przemoc w relacjach midzyludzkich rodowisko i najblisze otoczenie, w ktrym pracujemy, oddziauje na przebieg wszystkich procesw jakim podlegamy: emocjonalnych, intelektualnych, motywacyjnych, determinuje nasze zachowania. Relacje interpersonalne to system wzajemnych wizi i zalenoci, formalnych i nieformalnych, w relacjach przeoony-podwadny oraz w relacjach poziomych, bdcych funkcj wykonywanych obowizkw i posiadanych uprawnie. Stosunki te ksztatuj si na podstawie wiadomych i nie w peni wiadomych oddziaywa. Armia charakteryzuje si wysokim stopniem sformalizowania stosunkw wewntrznych, hierarchiczn budow oraz cisym przestrzeganiem zalenoci subowych. Wszystko to znajduje swj wyraz w strukturach organizacyjnych, formalnoprawnym systemie zalenoci subowych, okreleniu toku ycia i wizi pomidzy ludmi, uprawnieniach przeoonych, dyscyplinie wojskowej, a take w wojskowej obyczajowoci. rodowisko wojskowe, ze wzgldu na wyrane zalenoci subowe stwarza dogodne warunki do powstawania do powierzchownych, sformalizowanych stosunkw midzyludzkich. Zdecydowana przewaga tego typu relacji niekorzystnie oddziauje na osobowo i zachowania onierzy. Utrudnia agodzenie trudnych dowiadcze i emocji oraz sprzyja rodzeniu si rnych dysfunkcji, patologii stosunkw interpersonalnych, zarwno w wymiarze subowym, jak i obyczajowo-obrzdowym3. W przypadku relacji subowych w wojsku trudne moe si okaza wskazanie granicy pomidzy dowodzeniem i dyscyplin a naduywaniem pozycji subowej. Mimo, i w badaniach spoecznych onierze wrd poddanych ocenie elementw suby najlepiej (najwyej) oceniaj relacje midzyludzkie, wiele sygnaw wskazuje na zdarzajce si nieprawidowoci i zachowania sprzeczne z normami spoecznymi. Patologi w stosunkach midzyludzkich s te zachowania, ktre s
2 3

E. Moczuk: Wprowadzenie. /W:/ Czy patologie spoeczne. Red. E. Moczuk, Wydawnictwo UR, Rzeszw 2002, s. 9-11. Ksztatowanie stosunkw interpersonalnych w pododdziale, pod red. D. Kocickiej, SG WP, Warszawa 1995)

21

sprzeczne z przepisami prawa oraz naruszaj powszechnie przyjte normy i zasady wspycia spoecznego. Wikszo z nich mona zaklasyfikowa do zachowa agresywnych lub rnych form przemocy. Deformacje w relacjach interpersonalnych w rodowisku wojskowym polegaj gwnie na wiadomym wywoywaniu dolegliwoci moralno-psychicznych lub fizycznych. rodowisko onierskie w ostatnich latach ulego znacznemu zrnicowaniu sub wojskow peni coraz wicej kobiet, coraz liczniejszy jest korpus szeregowych zawodowych. Obecno tych grup wpywa na ksztat relacji miedzy onierzami, ujawnianie si nowych dla wojska zjawisk i zagroe (dyskryminacja, molestowanie seksualne). Zdaniem onierzy, do najczstszych negatywnych zjawisk, jakich dowiadczaj w wojsku, nale4: wulgaryzmy i wyzwiska, dokuczanie, omieszanie, uywanie przemocy wobec modszych staem suby. Badania spoeczne wskazuj take, e wprawdzie incydentalnie, jednak zdarzaj si przypadki molestowania seksualnego i mobbingu. Wszelkie zachowania zwizane ze stosowaniem przemocy: zarwno patologiczne zachowania zwizane z fal, mobbing, molestowanie seksualne, dyskryminacja, jak i pojedyncze akty agresji majce charakter np. zniewaenia czy obelg, stosowanie niewaciwych metod szkolenia, doszkalania, czy wykorzystywanie pozycji subowej przeoonego dla uzyskania okrelonych korzyci - s niezgodne z prawem. Kady onierz zobowizany jest do prezentowania najwyszych wartoci moralnych i etycznych oraz postawy godnej munduru wojskowego. Do odpowiedniego zachowania zobowizuje onierzy Regulamin oglny si zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, ktry stanowi, e: onierze w stosunku do innych onierzy i do osb cywilnych s obowizani przestrzega zasad etycznych, norm wspycia spoecznego oraz zachowywa si z godnoci, uprzejmie i taktownie. Zasady Kodeksu honorowego onierza zawodowego nakazuj onierzom zawodowym szczegln dbao o zachowanie wysokiej kultury dowodzenia, okazywanie szacunku podwadnym oraz prezentowanie najwyszych wartoci obyczajowych i moralnych. Podkreli naley, e funkcjonujcy w Siach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej system skarg i wnioskw oraz Regulamin oglny si zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej daj onierzowi prawo do zoenia skargi, wniosku lub zaalenia z pominiciem drogi subowej m.in. w przypadku naruszenia zasad poszanowania godnoci osobistej oraz w przypadku naduycia przez przeoonych uprawnie subowych. Zachowania agresywne to wszelkie dziaania czowieka wobec innego czowieka, naruszajce jego granice fizyczne lub psychiczne bez jego zgody i wyrzdzajce mu szkod. Zachowania agresywne s celowe, wiadome lub wystpuj jako skutek silnych emocji bezporednio poprzedzajcych zdarzenie. Maj posta aktw fizycznych (bicie, kopanie, gwat) lub psychicznych (obraliwe sowa, pomwienia, oskarenia, szantae, groby, nakazy, oszczerstwa, wymuszenia, zoliwoci, manipulacje). Czasem intencj agresora jest wyrzdzenie krzywdy, czasem spowodowanie zmiany zachowania, a czasem realizowanie wasnych celw np. rozadowanie napicia, zaspokojenie potrzeb np. dominacji, wadzy, kontroli), zaspokajanie popdw, osiganie zyskw materialnych i psychicznych.

rdem zachowa agresywnych mog by:

instynkt, frustracja wynik niezaspokojenia jakiej potrzeby, okoliczno zewntrzna, przeszkoda -czowiek moe zmniejszy napicie przy uyciu takich zachowa jakie ma w swoim repertuarze, np. przez zachowania agresywne, wynik wyuczenia takiego stylu zachowania, nawyk. Jeeli takie zachowania doprowadzaj do osignicia podanego celu, nawyk utrwala si. Wyksztaceniu nawyku agresywnych zachowa sprzyjaj: aprobata czonkw grupy, z ktrymi czowiek si identyfikuje oraz temperament (bardziej naraeni na wyksztacenie postawy agresywnej s ludzie aktywni, pobudliwi i impulsywni trudniej im zachowa kontrol nad odruchami);
4

J. Zajdzik, M. Iwanek, Patologie spoeczne w rodowisku wojskowym, WBBS, Warszawa stycze 2007

22

wpyw mediw na modelowanie zachowa agresywnych oswajanie si z istnieniem agresji wrd ludzi, obcowanie z drastycznymi przykadami okruciestwa moe powodowa pewnego rodzaju znieczulic, otpienie na tego typu sygnay; rodki zmieniajce wiadomo jednym ze skutkw ich zaywania jest zniesienie kontroli nad zachowaniem i pobudzenie w sferze emocji. Profilaktycy podkrelaj, e za zachowanie agresywne zawsze odpowiedzialny jest czowiek, ktry dokonuje aktw agresji niezalenie od przyczyny, ktra uruchomia takie zachowanie. Jego agresja oznacza, e nie radzi sobie z trudnymi dla niego emocjami. niezaleni od intencji, biegu zdarze czy przyczyn zajcia. Przemoc ma rne formy (fizyczna, psychiczna, seksualna, ekonomiczna, zaniedbanie) - kada z nich charakteryzuje si tym, e jest intencjonalna, stanowi jednorazowe lub powtarzajce si, umylne dziaania. Przemoc narusza prawa osobiste ofiary, godno, nietykalno cielesn, wolno, powoduje szkody w jej zdrowiu fizycznym i psychicznym. Ofiarami przemocy s najczciej osoby w jakikolwiek sposb zalene od sprawcy w wymiarze psychicznym, fizycznym, ekonomicznym. Autoagresja to dziaanie lub szereg dziaa majcych na celu spowodowanie psychicznej albo fizycznej szkody, jest to agresja skierowana do wewntrz. To pewne zaburzenie instynktu samozachowawczego, ktry wyraa si tendencj do samookalecze, samouszkodze zagraajcych zdrowiu, a nawet yciu.5 Autoagresja bywa elementem zaburze psychicznych i emocjonalnych, takich jak jak psychopatia, czy schizofrenia. Wyrniamy nastpujce typy autoagresji: bezporednia (bicie, samookaleczanie, samooskaranie), porednia (jednostka wymusza, prowokuje i poddaje si agresji innych), werbalna i niewerbalna. Autoagresja werbalna polega na zanianiu swej samooceny, poprzez wmawianie sobie wasnej maej wartoci, czst krytyk siebie i swojego zachowania. Autoagresja niewerbalna to samookaleczenie, uszkodzenie ciaa, ktre moe mie form powierzchownych lub gbokich ran citych, wbijanie ostrych przedmiotw w ciao, poykanie ich, polewanie si kwasem, przypalanie, amanie koci, itp. Jednym z kracowych i najdrastyczniejszych form zachowa autoagresywnych jest samobjstwo. Samobjstwo to wiadome zachowania jednostki, ktrego przynajmniej jednym z bezporednich celw jest pozbawienie siebie ycia. Samobjstwo zwykle nie jest aktem przypadku, lecz trwajcym tygodniami, miesicami lub nawet latami cigiem powizanych ze sob myli i czynw. B. Hoyst uywa na nie okrelenia zachowanie suicydalne jest to cig reakcji wyzwolonych w czowieku w momencie, gdy w jego wiadomoci samobjstwo pojawi si jako podany stan rzeczy, jedyne wyjcie z danej sytuacji - cel6. Nieatwo jest jednoznacznie okreli co popycha ludzi do targnicia si na wasne ycie - w wikszoci przypadkw znalezienie przyczyny jest niemoliwe. Jednym z czstszych powodw zamachw samobjczych w ostatnich latach jest trudna sytuacja ekonomiczna lub naga utrata jedynego rda utrzymania. Rwnie istotnymi, bezporednimi przyczynami samobjstw bywaj nieporozumienia rodzinne, przewleke choroby. W Polsce, podobnie jak w wielu krajach, sukcesywny wzrost liczby samobjstw nastpi po II wojnie wiatowej. Obecnie Polska naley do krajw o rednim nateniu zgonw samobjczych i jednym z najniszych wskanikw zgonw samobjczych kobiet. Subkultura onierska Subkultura onierska to normy i reguy postpowania, obyczaje, obrzdy i zwyczaje oraz znaki i symbole wytwarzane i przekazywane sobie przez onierzy w jednostkach wojskowych. Mona przewidywa, e nie zniknie z pododdziaw wraz z zakoczeniem suby z poboru, bdzie wystpowa rwnie w pododdziaach zawodowych.

5 6

www.autoagresja.pl, stan na dzie 25.06.2008r. B. Hoyst: Samobjstwo przypadek czy konieczno. PWN, Warszawa 1983, s. 121.

23

Spord rnorodnych form agresji w subkulturze onierskiej wymieni naley: 1. agresj prewencyjn polegajc na zastraszaniu, 2. agresj egzekucyjn speniajc funkcj kary za naruszenie albo demonstracyjne ignorowanie norm obowizujcych w grupie, 3. agresj z motywem wymuszania posug ukierunkowan na onierzy modszych sub, 4. agresj przeniesion agresja wyadowywana jest zazwyczaj na osobach przypadkowych, 5. agresja autoteliczna stosowanie przemocy wobec innych bez jakiegokolwiek powodu. W 2007 r. Wojskowa Prokuratura obja postpowaniem przygotowawczym 47 onierzy za czynn napa, 44 za przemoc i zniewaenie, 196 za przestpstwa przeciwko postpowaniu z podwadnymi, 98 za udzia w bjkach, pobiciu oraz 33 za rabunki razem 418 onierzy odpowiadao za czyny zwizane z przemoc.

MOBBING
Jedn z form patologii w stosunkach midzyludzkich jest drczenie, przeladowanie, gnbienie, szykanowanie pracownika w miejscu pracy okrelane jako mobbing. Agresja fizyczna jest rzadko spotykana w miejscu pracy, czciej wystpuj znacznie bardziej wyrafinowane formy wrogiego zachowania, jak np. izolacja spoeczna ofiary, nadmierne krytykowanie, zoliwe arty, przerywanie wypowiedzi, pomijanie przy nagrodach itp. Badania nad mobbingiem wykazay, e przyczyn naley szuka przede wszystkim w zej organizacji pracy i braku umiejtnoci rozwizywania konfliktw przez osoby znajdujce si na kierowniczych stanowiskach (np. przez wczenie si przeoonego w proces drczenia pracownika, co przyczynia si do zaprzeczenia istnienia konfliktu i jego eskalacji). Mobbingowi sprzyjaj take: ze zarzdzanie (przesadna dyscyplina, polityka zamknitych drzwi, zbyt mocno zhierarchiwizowana struktura i autokratyczny styl zarzdzania, brak koncepcji na konstruktywne rozwizywanie konfliktw i rozpatrywanie skarg, ograniczanie wydatkw na zasoby ludzkie); stresogenne miejsce pracy (instrumentalne traktowanie pracownikw, przesadne nastawienie na produktywno); monotonia (przeladowaniu sprzyja zasiedziaa atmosfera, brak wyzwa, nuda); zaprzeczanie istnieniu zjawiska - mobbing pojawia si, bo jest na to przyzwolenie, czsto kierownictwo ignoruje narastajce konflikty lub przeciwnie uczestniczy w nich, stajc si jedn ze stron); nieetyczne dziaania organizacji (mobbing jako metoda zamknicia ust osobom odkrywajcym nieetyczne zabiegi, nie przyzwalajcym na nie), zbyt paska struktura organizacyjna (mobbing stosowany przez jednostki przesadnie ambitne w celu zdyskredytowania innych, eby samemu wykaza si przed zarzdzajcymi; zmiany organizacyjne (restrukturyzacje, fuzje itp. powoduj poczucie zagroenia utrat pracy lub stanowiska i niepewno zwizan z perspektyw bezrobocia - sama praca, bez wzgldu na warunki, staje si wartoci, w zwizku z czym ofiara zazwyczaj nie broni si, pozostaje bierna). Mobbing powoduje wiele niekorzystnych skutkw. W skali spoecznej oznacza due koszty zwizane z absencj pracownika z powodu chorb bdcych wynikiem dziaa mobbingowych, wczeniejszym przechodzeniem na emerytur. W skali przedsibiorstwa oznacza zy klimat w rodowisku pracy, powoduje utrat motywacji i chci do pracy, niszczy stosunki midzyludzkie, co w sposb wymierny wpywa na efektywno i rozwj przedsibiorstwa. Dla jednostki oznacza destrukcyjne skutki dla jej zdrowia. Skutkiem choroby bywa czsto wykluczenie z rynku pracy. W publikacjach na temat mobbingu czsty jest pogld, e wojsko, ze wzgldu na hierarchi, jest podatne na wystpowanie mobbingu w postaci ostrzejszej i bardziej dolegliwej ni gdziekolwiek indziej. Zdaniem autorw, na formalne relacje subowe nakadaj si nieformalne ukady, sympatie i antypatie, grupy interesw. 24

Problem mobbingu w rodowisku onierzy zawodowych diagnozowano m.in. w badaniach spoecznych dotyczcych stosunkw interpersonalnych w wojsku w 2003 r. Zgodnie z uzyskanymi w ankietach odpowiedziami, ponad poowa onierzy nie znaa pojcia mobbing, ale trafnie identyfikowaa typowe dla mobbingu zachowania, jedna trzecia znaa pojecie i wiedziaa na czym polega zjawisko mobbingu. Wedug deklaracji badanych, doznawali oni np. szykan ze strony przeoonych, naruszania przysugujcych praw, zastraszania, obraania, sw godzcych w godno osobist, podwaania kompetencji, umiejtnoci zawodowych, podwaania poczucia wartoci jako czowieka. Wyniki bada wskazuj, e w rodowisku wojska zdarzaj si zachowania typowe dla mobbingu. Mona si spodziewa, e wiadomo pozaprawnego charakteru zachowa, ktre do tej pory byy identyfikowane z uprawnieniami przeoonych lub kultur dowodzenia, moe spowodowa w przyszoci roszczenia wobec pracodawcy, ktry ma obowizek przeciwdziaania mobbingowi i innym formom dyskryminacji pracownikw.

NIKOTYNIZM
W literaturze przedmiotu przez nikotynizm rozumie si nag palenia lub ucia tytoniu, bd zaywania tabaki, ktry powodujc przewleke zatrucie nikotyn7. Nikotyna jest siln trucizn. Przyjmowana systematycznie w maych dawkach powoduje uzalenienie psychiczne, fizyczne i spoeczne8. W skad dymu z papierosa wchodzi okoo 6000 zwizkw chemicznych, w tym 60 rakotwrczych i promieniotwrczych. Niezwykle szkodliwe na organizm i psychik czowieka dziaaj: nikotyna, tlenek wgla, alkohole, substancje smoowate, metale cikie. 9 Jednym z najgroniejszych skadnikw dymu tytoniowego s substancje smoowate (ciaa smoliste). Do tej grupy naley 50 zwizkw, z czego niektre z nich uwaa si za rakotwrcze10. Midzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorb i Problemw Zdrowia okrelia uzalenienie od tytoniu jako zesp objaww behawioralnych, fizjologicznych i zmian w procesach poznawczych, ktre s nastpstwem systematycznego uywania tytoniu. Podobnie jak w przypadku uzalenienia od alkoholu czy narkotykw, u osoby palcej systematycznie pojawia si uzalenienie psychiczne i fizyczne. Naturalnym nastpstwem uzalenienia jest rwnie zwikszenie tolerancji organizmu na rodek (nikotyn), a po jej nagym odstawieniu pojawia si zesp abstynencyjny: gd nikotynowy, draliwo i/lub zniecierpliwienie, frustracja lub gniew, stany lkowe, trudnoci w koncentracji uwagi, ble gowy, bezsenno i/lub trudno w zasypianiu, obnienie czstotliwoci ttna, wzmoony apetyt i wzrost masy ciaa, silne pragnienie konsumowania sodyczy.11 Palenie tytoniu jest zjawiskiem powszechnym w kulturze europejskiej. Spoeczestwo w zasadzie nie traktuje tego uzalenienia jak zjawiska patologicznego, co wicej palacze czsto nie widz w swoim naogu adnych zagroe. Tymczasem w Polsce co roku umiera okoo 110 000 ludzi w wyniku chorb odtytoniowych, z czego prawie 30 000 z powodu raka puc. Nastpstwem nikotynizmu jest wiele chorb i zaburze, m.in. nowotwory zoliwe, choroby ukadu sercowo-naczyniowego, choroby ukadu oddechowego, choroby ukadu nerwowego (udar mzgu), choroby ukadu pokarmowego, choroby ukadu rozrodczego kobiet i mczyzn: degeneracja plemnikw, bezpodno, ryzyko poronie, impotencja u mczyzn. Choroby, bdce nastpstwem palenia rozwijaj si nie tylko u osb palcych czynnie, ale rwnie u palaczy biernych.

PROBLEMY ALKOHOLOWE
Picie alkoholu i popenione pod jego wpywem naruszenia prawa od wielu lat stanowi jeden z najistotniejszych problemw dyscypliny a tym samym kierunkw oddziaywa profilaktycznych. Pod wpywem alkoholu onierze popeniaj ok. 30% przestpstw i 70% wykrocze. Najczstsze to naruszenia zasad bezpieczestwa w komunikacji, w tym gwnie prowadzenie prywatnych pojazdw w stanie nietrzewoci lub po uyciu alkoholu. Wypadki komunikacyjne nale do gwnych przyczyn mierci onierzy.
7 8

D. Pstrg: Wybrane zagadnienia z problematyki uzalenie. Wydawnictwo WSP, Rzeszw 2000, s 20. Resocjalizacja. Tom 2. Red. B. Urban, J. M. Stanik. PWN, Warszawa 2007, s. 47-48. 9 Tame, s. 46-48. 10 Tame. 11 S Tame, s. 50.

25

Alkohol sprzyja zachowaniom falowym, pod wpywem alkoholu onierze dopuszczaj si bjek i pobi, kradziey, zakcenia porzdku i spokoju publicznego, dewastacji mienia publicznego i prywatnego, rabunkw, spoywaj alkohol na terenie koszar, w stan nietrzewoci wprawiaj si bezporednio przed objciem suby lub podczas jej penienia. Po spoyciu alkoholu onierze najczciej dopuszczaj si przestpstw: przeciwko zasadom penienia suby, przeciwko bezpieczestwu w komunikacji, przemocy i zniewaenia przeoonych, czynnych napaci na przeoonych i starszych stopniem, przeciwko dziaalnoci instytucji pastwowych, przeciwko zdrowiu i yciu, przeciwko mieniu, przeciwko zasadom postpowania z podwadnymi. Do najwaniejszych przesanek naduywania alkoholu przez onierzy nale: wzorce kulturowe spoywania alkoholu uksztatowane wskutek socjalizacji w rodzinie, oddziaywanie rodowiska rwieniczego, skuteczno ogranicze dostpnoci alkoholu na terenie jednostek wojskowych Prawie 90% onierzy suby zasadniczej miao za sob pierwsze dowiadczenia z alkoholem przed ukoczeniem 18 roku ycia. Ponad poowa ankietowanych onierzy to osoby majce uksztatowane nawyki czstego (czciej ni raz w miesicu) picia alkoholu, znaczny odsetek stanowi ci, ktrzy pili systematycznie12. Wnoszenie i spoywanie alkoholu na terenie jednostki jest zakazane ustawowo, ale zdaniem 6,5% badanych, na terenie jednostki mona naby alkohol (legalnie i nielegalnie). Podstaw prawn profilaktyki problemw alkoholowych w wojsku stanowi: ustawa z dnia 26 padziernika 1982 r. o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziaaniu alkoholizmowi oraz Narodowy Program Profilaktyki i Rozwizywania Problemw Alkoholowych. Ponadto SZ RP wczone s w realizacj zada Programu Razem bezpieczniej, Przeciwdziaania przemocy w rodzinie, Bezpieczestwa Ruchu Drogowego - Gambit. Narodowy Program Profilaktyki i Rozwizywania Problemw Alkoholowych zalicza do gwnych problemw alkoholowych w Polsce: uywanie alkoholu przez modzie - do regularnego spoywania alkoholu przyznaje si Okoo 30% nastolatkw, tylko 4% to abstynenci. uszkodzenia zdrowia osb uzalenionych. Liczba osb zarejestrowanych w zakadach lecznictwa odwykowego systematycznie ronie o ok. 6% rocznie. Znaczcy wzrost pacjentw w porwnaniu z pocztkiem lat 90tych mona przypisa poprawiajcej si jakoci i efektywnoci leczenia odwykowego, wzrastajcemu poziomowi wiedzy o uzalenieniach w spoeczestwie ale take zwikszonej konsumpcji alkoholu. uszkodzenia zdrowia zwizane z naduywaniem alkoholu. Badania z 2005 roku przeprowadzone na zlecenie Pastwowej Agencji Rozwizywania Problemw Alkoholowych pozwalaj ocenia, e 16% dorosej populacji Polakw przekracza prg naduywania alkoholu13. Najwikszy wzrost w tym zakresie odnotowano wrd modych kobiet w grupie wiekowej 1829 lat. Naduywanie alkoholu jest przyczyn uszkodze ciaa i mierci w wyniku wypadkw komunikacyjnych, przemocy interpersonalnej, utoni i samobjstw.. Zaburzenia ycia rodzinnego zwizane z alkoholem, w tym zjawisko przemocy w rodzinie. Naruszenie prawa przez osoby bdce pod wpywem alkoholu, w tym kierowanie pojazdem pod wpywem alkoholu. Straty ekonomiczne, uszkodzenia rodowiska pracy. Do nasilenia wymienionych problemw przyczyniaj si nastpujce czynniki: niewystarczajca wiedza i szkodliwe postawy spoeczne wobec problemw alkoholowych, zbyt dua dostpno i promocja napojw alkoholowych. Dostpno terytorialna (gsto sieci sprzeday), godzinowa i cenowa alkoholu bezporednio wpywaj na poziom jego konsumpcji i wielko problemw zdrowotnych i spoecznych14,
Patologie spoeczne w rodowisku wojska, WBBS, Warszawa, stycze 2005 Spoywanie powyej 10 litrw czystego 100% alkoholu rocznie przez mczyzn i 7,5 litra przez kobiety 14 Wicej na temat bada dotyczcych relacji midzy dostpnoci alkoholu a problemami zdrowotnymi i spoecznymi w Alkoholizm i Narkomania 2005, Tom 18 nr 4
13 12

26

wysoki poziom spoycia alkoholu i ryzykowne wzory picia. Profilaktyka problemw alkoholowych w SZ RP obejmuje dziaania prawne, organizacyjne, edukacyjne, dorane dziaania prewencyjne (np. kontrole trzewoci kierowcw i wartownikw). Istotn rol w ograniczaniu dostpu onierzy do alkoholu odgrywaj dziaania prewencyjne andarmerii Wojskowej, ukierunkowane na likwidacj nielegalnych miejsc sprzeday alkoholu, ujawnianie przypadkw wnoszenia alkoholu na teren obiektw wojskowych, przestrzeganie prawa w zakresie umiejscowienia punktw sprzeday alkoholu w pobliu jednostek wojskowych.

PROBLEMY NARKOTYKOWE
Szacuje si, e w krajach UE tzw. twarde narkotyki (heroina, kokaina) zaywa ok. 2 milionw ludzi. Co roku w Europie od 7000 do 8000 zgonw jest spowodowanych przedawkowaniem narkotykw - stanowi one 3% wszystkich zgonw osb dorosych poniej 40. roku ycia. W Polsce w 1995 r. KG Policji odnotowaa 4282 przestpstw narkotykowych, w 2006 r. ju 70.202. Wraz ze wzrostem iloci przestpstw narkotykowych obnia si wiek sigajcych po narkotyki. Midzy 1992 a 2003 rokiem prawie piciokrotnie (z 5% do 24%) wzrosa liczba uczniw, ktrzy w cigu roku poprzedzajcego badanie eksperymentowali z nielegalnymi substancjami odurzajcymi15. Wedug sondau CBOS16, nielegalnych substancji psychoaktywnych prbowao 4% dorosych Polakw, gwnie do 34 roku ycia. Oznacza to, e mniej wicej co dziesity dorosy, ktry nie przekroczy 34 roku ycia, mia ju dowiadczenia z narkotykami. Wrd osb majcych od 25 do 34 lat do uywania nielegalnych substancji odurzajcych przyznaje si 17% mczyzn i 3% kobiet. Najnowsze badania i rodki masowego przekazu wskazuj na zagroenie, zwaszcza wrd modych ludzi, zaywaniem dopalaczami. W wielu miastach funkcjonuj sklepy, oferujce syntetyczne narkotyki, ktrych sprzeda jest legalna, poniewa ich skadniki nie s zabronione polskim prawem. Ich sprzeda prowadzona jest take za porednictwem Internetu. Skala rzeczywistego zagroenia narkotykowego wrd onierzy jest trudna do okrelenia, dysponujemy bowiem danymi dotyczcymi ujawnionych przestpstw lub deklaracjami samych onierzy. W cigu ostatnich kilku lat, w wyniku zintensyfikowania dziaa prewencyjnych i profilaktycznych oraz konsekwentnej reakcji dowdcw, liczba onierzy - sprawcw przestpstw z ustawy o zapobieganiu narkomanii zmniejszya si znacznie. Popeniane one przez onierzy przestpstwa w wikszoci przypadkw polegaj na posiadaniu drobnych iloci narkotykw (gwnie marihuany, rzadziej amfetaminy, ecstazy, haszyszu) lub rzadziej udzielaniu ich innym onierzom. Mimo, i ani skala, ani ciar tych przestpstw nie s alarmujce, ze wzgldu na bezpieczestwo suby zagroenie narkotykowe w wojsku traktowa naley z naleyt uwag. Podstaw prawn profilaktyki narkotykowej stanowi: ustawa o przeciwdziaaniu narkomanii z dnia 29 lipca 2005 r. oraz zadania okrelone w Krajowym Programie Przeciwdziaania Narkomanii. Celem profilaktyki problemw narkotykowych jest zmniejszanie ryzyka uywania substancji psychoaktywnych oraz zwizanych z ich uywaniem problemw poprzez niedopuszczanie do poszerzania si krgu osb eksperymentujcych z legalnymi i nielegalnymi substancjami. Profilaktyka problemw zwizanych z uywaniem substancji psychoaktywnych obejmuje trzy podstawowe kierunki: ograniczanie poday, ograniczanie popytu oraz ograniczanie szkd. Obecnie zakada si, e nierealne jest cakowite zamknicie dostpnoci do narkotykw, mimo gigantycznych nakadw si i rodkw (ciganie, karanie, rekwirowanie, suby celne, policja, itp.). Skoro walka z poda okazuje si mao skuteczna, za bardziej obiecujc uznano strategi ograniczania popytu. Wzorem profilaktyki staje si takie ksztatowanie rodowiska spoecznego i relacji midzyludzkich, aby mala popyt na substancje psychoaktywne. Ograniczanie popytu zakada uodpornienie potencjalnego nabywcy na narkotykow ofert, aby potrafi j odrzuca.

15 16

Modzie a substancje psychoaktywne, komunikat z bada CBOS, Warszawa 2003. Postawy wobec wybranych substancji psychoaktywnych, Centrum Badania Opinii Spoecznej, Warszawa, marzec 2007.

27

ZAGROENIA HIV/AIDS
Mimo, i do tej pory problem HIV/AIDS nie dotyczy bezporednio naszej armii, w podejmowanych dziaaniach edukacyjnych i profilaktycznych musimy uwzgldnia zagroenie, jakie ze sob niesie. HIV to skrt od angielskiego okrelenia dla wirusa wywoujcego brak odpornoci immunologicznej (Human Immunodeficiency Virus). AIDS to skrt od angielskiego okrelenia dla nabytego zespou niedoboru odpornoci (Acqiured Immune Dediciency Syndrome). AIDS nie jest pojedyncz chorob, lecz zespoem objaww rnych chorb, ktre w charakterystyczny sposb atakuj osoby zakaone HIV. Wiele z tych chorb wystpuje powszechnie, ale dla osb z powanie uszkodzonym systemem odpornociowym niektre z nich mog by miertelne. AIDS jest nie tylko problemem medycznym, wywouje znaczne reperkusje spoeczne, moralne, gospodarcze, prawne i organizacyjne w yciu rodzin, spoeczestw i pastw. Jest ogromnym obcieniem finansowym dla suby zdrowia. Wg szacunkw UNAIDS (agendy ONZ powoanej do walki z epidemi), liczba zakaonych wirusem HIV w 2007 r. wynosia ok. 33 mln. Najwicej zakaonych i chorych yje w Afryce, do najwikszej liczby infekcji dochodzi w Azji. Kadego dnia zakaa si HIV ok. 14 tys. osb, a umiera z przyczyn zwizanych z HIV/AIDS okoo 8 tys. osb17. W Europie yje obecnie 2,2 mln osb zakaonych HIV. Dziki prewencyjnym dziaaniom oraz wprowadzeniu szerokiego dostpu do terapii antyretrowirusowej, w krajach uprzemysowionych obserwuje si spadek zachorowa na AIDS. Powoduje to, e spada poczucie zagroenia i w konsekwencji wzrasta liczba nowych zakae HIV18 - w cigu kilku ostatnich lat liczba nowych zakae wzrosa niemal dwukrotnie. Na wzrost zakae wpywa take migracja przybywanie do pastw Unii Europejskiej osb z obszarw wiata o wysokiej iloci zakaonych HIV, a take migracje wewntrz pastw Unii. W Polsce dotychczas wykryto ponad 11 tysicy przypadkw wirusa, tylko w 2008 roku wykryto 642 zakaenia. Zdaniem ekspertw, zakaonych wirusem moe by nawet 30 tys. osb, szacuje si, e blisko dwie trzecie Polakw yjcych z HIV nie wie o swojej chorobie. W Polsce gwn drog zakae HIV stanowi obecnie ryzykowne zachowania seksualne - wczeniej byo to uywanie doylnych rodkw odurzajcych. Najczciej zakaaj si osoby bdce w grupach wiekowych od 18 do 39 lat. W oglnej liczbie zakaonych przewaaj mczyni, jednak w ostatnich latach obserwuje si wzrost liczby zakae u kobiet stanowi one okoo 30 % zakaonych. Jak wynika z bada Gwnego Urzdu Statystycznego, najliczniejsz grup osb wyjedajcych z Polski na co najmniej 2 miesice stanowi osoby midzy 18 a 35 rokiem ycia, stanu wolnego, wyjedajce zarwno w celach zarobkowych (ponad 80%), jak i turystycznych. Grup t charakteryzuje dua aktywno seksualna i gotowo do poszukiwania lub zmiany partnera seksualnego. Std kampania adresowana do tej grupy pn. Wr bez HIV oraz mocno akcentowana w profilaktyce rola wstrzemiliwoci seksualnej wrd modziey oraz wiernoci w trwaych monogamicznych zwizkach. Wedug Krajowego Centrum ds. AIDS, Polacy maj wiedz na temat HIV/AIDS, nie stosuj jej jednak w yciu codziennym. Brakuje im wyobrani, by zrozumie konsekwencje ryzykownych zachowa. Nie odnosz moliwoci zakaenia HIV do siebie. Podstawowym dokumentem okrelajcym polityk rzdu RP w zakresie HIV/AIDS jest rozporzdzenie Rady Ministrw z 13 wrzenia 2005 r., ustanawiajce Krajowy Program Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakaeniom HIV. Wrd podmiotw realizujcych Program jest resort Obrony Narodowej.

17 18

Harmonogram Realizacji Krajowego Programu Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakaeniom HIV, opracowany na lata 2007-2011. Marco Evers, 25 lat z AIDS!, Der Spiegel, 23.08.2006

28

ZAGADNIENIE 4 FORMY I METODY UZYSKANIA POMOCY W PRZECIWDZIAANIU ZJAWISKOM PATOLOGICZNYM

System oddziaywa wychowawczych w cigu kilku ostatnich lat uleg wielu istotnym zmianom. wpyw na taki stan rzeczy miay przemiany ustrojowe oraz nowe wyzwania jakie staway przed polskimi Siami Zbrojnymi. Siy Zbrojne, podobnie jak inne rodowiska czy grupy zawodowe, podlegaj temu samemu prawu, warunkom ekonomicznym i spoecznym, zmianom cywilizacyjnym, obyczajowym i etycznym. Zagroenie patologi jest istotnym problemem organizacyjnym i spoecznym wojska. Wystpujce w rodowisku zjawiska patologii spoecznej godz w organizacj, atmosfer i warunki suby. Postulat likwidacji przejaww patologii jest raczej nieosigalny. Dziaania zmierzajce do ograniczenia patologii stanowi priorytet dziaa organizacyjnych i wychowawczych podejmowanych przez komrki i instytucje MON, rodzaje si zbrojnych i jednostki wojskowe. Na podstawie bada spoecznych, danych Naczelnej Prokuratury Wojskowej oraz statystyk andarmerii Wojskowej, mona postawi tez, e praktycznie wszystkie zjawiska patologii wystpuj obecnie w wojsku z coraz mniejszym nateniem. W ostatnich latach odpowiedzialnym za analizowanie, programowanie i realizowanie zada wychowawczych, dyscypliny, profilaktyki psychologicznej, edukacji obywatelskiej jest Departament Wychowania i Promocji Obronnoci. Departament Wychowania i Promocji Obronnoci w zakresie przeciwdziaania patologiom wsppracuje z organizacjami pozarzdowymi, tworzy system szkole i programy profilaktyczne. Wspdziaa z organami wymiaru sprawiedliwoci, andarmeri Wojskow, suba zdrowia, Polskim Towarzystwem Psychologicznym, Pastwow Agencj Rozwizywania Problemw Alkoholowych, Krajowym Biurem ds. Przeciwdziaania Narkomanii, Krajowym Centrum ds. AIDS, Policj, psychologami, duszpasterstwem wojskowym, dyurnymi subami operacyjnymi w jednostkach i instytucjach, oddziaami i sekcjami wychowawczymi w jednostkach wojskowych. Organizuje system szkole dla: dowdcw jednostek wojskowych oficerw wychowawczych psychologw onierzy w jednostkach wojskowych z zakresu przeciwdziaania patologiom

DWiPO dokonuje analizy i prowadzi monitoring zakce wystpujcych w yciu spoecznym wojska. Opracowuje kierunki i propozycje dziaa profilaktycznych prowadzonych w jednostkach wojskowych. W strukturze Departamentu Wychowania i Promocji Obronnoci funkcjonuje Wojskowy Telefon Zaufania (874-800), ktry suy do zgaszania problemw zwizanych z patologiami w yciu wojska. W okresie funkcjonowania WTZ, tj. od 1 lutego 2002 r. do 31 grudnia 2007 r. zatelefonowao do WTZ okoo 3 tysicy osb. Od marca 2004 r. funkcjonuje take Wojskowa Internetowa Skrzynka Zaufania, do ktrej do dnia 31 grudnia 2007 r. zgoszono 4195 spraw. Zgodnie z przyjt metodologi dziaa, DWiPO prowadzi szereg kursw edukacyjnych, ktrych celem jest przygotowanie dowdcw, oficerw wychowawczych, psychologw, lekarzy do prowadzenia dziaa profilaktycznych w jednostkach wojskowych, w zakresie konstruowania programw, rozpoznawania, diagnozowania i prognozowania patologii spoecznych w rodowisku wojska. Zorganizowano szkolenia certyfikujce dla realizatorw programu profilaktycznego w zakresie problematyki narkotykowej oraz HIV/AIDS, przeszkolono okoo 4,5 tysica onierzy zawodowych.

29

Prokuratorzy wojskowi w celu ksztatowania wiadomoci prawnej przeprowadzaj kadego roku kilka tysicy spotka z kadr, onierzami i pracownikami wojska. andarmeria Wojskowa przeszkolia ponad 4 tysice onierzy zawodowych w zakresie identyfikacji substancji narkotycznych. Jednostki organizacyjne andarmerii Wojskowej, wsplnie z Policj, wdroyy koncepcj prewencyjnej osony jednostek wojskowych. Do prowadzenia dziaalnoci edukacyjnej przygotowano rwnie lekarzy. Wiele przedsiwzi z zakresu profilaktyki jednostki wojskowe realizuj we wsppracy z samorzdem terytorialnym. Skuteczno dziaa profilaktycznych zaley w duym stopniu od nastawienia rodowiska do poszczeglnych przejaww patologii. Dlatego konieczne jest wyeliminowanie zachowa i przyzwyczaje kadry zawodowej arogancji, wulgaryzmw, opryskliwoci, ktre przyczyniaj si do negatywnego odbioru warunkw suby.

30

NOTATKI

31

NOTATKI

32

W dziaalnoci wychowawczej prowadzonej w Siach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej istotn rol odgrywa edukacja obywatelska onierzy, ktra realizowana jest poprzez programowe ksztacenie obywatelskie. Ksztacenie obywatelskie obejmuje midzy innymi wiedz o funkcjonowaniu pastwa i jego instytucjach, polityce zagranicznej, wewntrznej, spoecznej, owiatowej, gospodarczej i obronnej, systemie prawnym oraz prawach i obowizkach obywateli, a take prawach i obowizkach onierzy. 1. Zasadniczym celem ksztacenia obywatelskiego onierzy jest: a) ugruntowanie wiadomoci obronnej; b) zrozumienie polskiej racji stanu i interesw narodowych; c) pena akceptacja gotowoci do ponoszenia ofiar i dobrowolnych ogranicze dla ochrony i obrony najwyszych wartoci niepodlegoci, suwerennoci i bezpieczestwa pastwa oraz wolnoci i praw obywatelskich; d) uksztatowanie pozytywnych postaw wspdziaania sojuszniczego; e) ksztatowanie postaw etycznych i moralnych onierzy, zaangaowania w subie oraz karnoci i zdyscyplinowania; f) zapobieganie patologiom spoecznym. 2. W procesie ksztacenia obywatelskiego naley odwoywa si do: a) wartoci konstytucyjnych wolnoci i praw obywatelskich, regu pastwa prawa, poszanowania wasnoci, wartoci ustroju demokratycznego, idei samorzdnoci, sprawiedliwoci spoecznej, niepodlegoci i suwerennoci pastwa; b) tradycji narodowych i ora polskiego; c) uniwersalnych wartoci lecych u podstaw cywilizacji europejskiej, w szczeglnoci: wolnoci, rwnoci, tolerancji, pokoju, prawdy; d) zasad etyki i honoru onierza.

(Metodyka ksztacenia obywatelskiego onierzy w czynnej subie wojskowej, Warszawa 2008)

www.wojsko-polskie.pl www.mon.gov.pl