Bank i Kredyt 40 (5), 2009, 6188

www.bankandcredit.nbp.pl
www.bankikredyt.nbp.pl
Streszczenie
Wzrost produktywnoci pracy w Polsce w latach 19952008 by szybszy ni wzrost pac. Celem
badania jest stwierdzenie, w jakim stopniu za owo zjawisko oraz wynikajce z niego zmiany rela-
cji pac do wydajnoci pracy odpowiedzialne byy skutki realokacji sektorowej. Uwzgldnione zo-
stan przy tym podzia na poszczeglne kategorie PKD, jak te mniej szczegowe dekompozycje
na grupy sektorw podlegajcych i niepodlegajcych wymianie zagranicznej, relatywnie praco-
i kapitaochonnych oraz sektory wydobywcze, przemysowe i usugowe. Wyniki analiz opartych
na danych jednostkowych wskazuj, e skutki realokacji sektorowej maj na og niewielki wpyw na
zmiany pozycji pac zarwno trendu, jak i zmiennoci cyklicznej. Niemal ca zmienno pozycji
pac w gospodarce mona objani zmiennoci pozycji pac w ramach poszczeglnych sektorw.
Sowa kluczowe: pozycja pac, produktywno pracy, realokacja sektorowa, dane jednostkowe
JEL: D33, E25
Relacja pac do wydajnoci pracy w Polsce:
ujcie sektorowe
Jakub Growiec*
Nadesany: 18 maja 2009 r. Zaakceptowany: 29 lipca 2009 r.
*
Narodowy Bank Polski, Instytut Ekonomiczny; Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie, Instytut Ekonometrii;
e-mail: jakub.growiec@sgh.waw.pl.
J. Growiec
62
1. Wstp

Wedug powszechnie przyjmowanego w badaniach makroekonomicznych zaoenia, udzia wy-

nagrodzenia czynnika pracy w PKB powinien by stay lub chocia o ile dopuszcza si wyst-
powanie w gospodarce losowych zaburze oscylowa wok staej wielkoci. Powinno tak by,
gdy poczwszy od przeomowego artykuu Solowa (1957), w literaturze zwyko si przyjmowa,
e zagregowana funkcja produkcji w gospodarce ma ksztat funkcji CobbaDouglasa o staych ko-
rzyciach skali. Cech definiujc takie funkcje jest z kolei stao ich elastycznoci czstkowych,
co w przypadku gdy mare monopolistyczne s rwnie stae, pociga za sob stao udziau
wynagrodze poszczeglnych czynnikw w produkcie
2
. Z drugiej strony, powstanie, trwao
i powszechno paradygmatu funkcji CobbaDouglasa opieraj si na empirycznie obserwowanej
w latach powojennych staoci udziau wynagrodzenia pracy w PKB Stanw Zjednoczonych oraz
innych wysoko rozwinitych krajw wiata. Wielko ta zwyka oscylowa wok 2/3, cho moga
nieznacznie rni si w poszczeglnych krajach (por. Bernanke, Grkaynak 2001; Gollin 2002).
Sytuacja ta zmienia si jednak w latach 90. XX w. O ile w USA udzia wynagrodzenia pracy
pozosta w przyblieniu stay, o tyle w innych krajach zacz stopniowo spada, tj. produktyw-
no pracy
3
zacza rosn szybciej ni pace (Bernanke, Grkaynak 2001; Genre i in. 2009; OECD
2009). Zjawisko to wizano w literaturze ze zmian struktury sektorowej gospodarek (np. de Serres
i in. 2002; Kyyr, Maliranta 2008; Genre i in. 2009) oraz czcym si z ni procesem zmian tech-
nologicznych faworyzujcych dobra inwestycyjne (investment-specific technological change; por.
np. Gordon 1990; Whelan 2003). Zauwaono bowiem, e m.in. w krajach Unii Europejskiej, kiedy
po 1990 r. udzia wynagrodzenia pracy w PKB zacz stopniowo spada, rwnoczenie zacz ros-
n udzia w tworzeniu PKB sektorw wysokiej technologii o charakterze eksportowym oraz sek-
torw wykorzystujcych w szerokim zakresie technologie komputerowe i telekomunikacyjne jako
technologie oglnego zastosowania (general purpose technology; por. Timmer i in. 2003)

.
Podobne zjawisko zaobserwowano te w Polsce (Socha 2008; Kolasa 2008) od 1995 r., kiedy rozpo-
czynay si jednolite metodologicznie szeregi czasowe dotyczce polskiego PKB i jego skadowych. Pa-
ce w Polsce rosy odtd na og wolniej ni wydajno pracy. Nie przeprowadzono jednak dotd syste-
matycznych bada, pozwalajcych wskaza na potencjalne rda tego zrnicowania. Ekstrapolacja
wynikw wprost z bada gospodarek wysoko rozwinitych nie wydaje si natomiast zasadna ze wzgl-
du na wystpujce w naszym kraju procesy transformacji, restrukturyzacji oraz realnej konwergencji.
Celem niniejszego opracowania jest zatem wypenienie tej luki w literaturze, a wic okrelenie,
w jakim stopniu zmiany pozycji pac (czyli udziau wynagrodzenia czynnika pracy w produkcie)
w Polsce w latach 19952008 wynikay z:
1
Wszystkie wnioski zawarte w artykule pochodz od autora i nie powinny by utosamiane ze stanowiskiem
Narodowego Banku Polskiego. Odpowiedzialno za wszelkie bdy ponosi autor.
2
Shaikh (1974) zauway natomiast, e moliwa jest te sytuacja odwrotna: jeli (z dowolnych przyczyn) proporcja
wynagrodzenia czynnikw bdzie staa, to metody ekonometryczne identyfkuj zagregowan funkcj produkcji jako
funkcj CobbaDouglasa, nawet jeli w rzeczywistoci ma ona inny ksztat lub nie istnieje.
3
Pojcia wydajno pracy oraz produktywno pracy uywane s w niniejszym artykule zamiennie. Oba te pojcia
odnosz si do wartoci dodanej brutto wytworzonej w cigu roku, w przeliczeniu na jednego pracownika.

Inni autorzy wi te spadek udziau pac w PKB m.in. z: postpami globalizacji, wzrostem integracji midzynaro-
dowej, offshoringu (m.in. Rodrik 1997; Jaumotte, Tytell 2007), deregulacj rynkw pracy oraz zmianami siy przetar-
gowej pracodawcw i pracobiorcw (m.in. Blanchard 1998; Blanchard, Giavazzi 2003), a take zmianami cen surow-
cw naturalnych (Bentolila, Saint-Paul 2003). Szczegowa analiza wpywu tych czynnikw na udzia pac w PKB
wykracza poza zakres niniejszego opracowania.
Relacja pac do wydajnoci pracy w Polsce...
63
1) procesw restrukturyzacyjnych, zmieniajcych wag poszczeglnych sektorw w wykorzy-
staniu czynnikw produkcji oraz tworzeniu polskiego PKB,
2) procesw dostosowa pacowych, zmieniajcych relacj pac pomidzy poszczeglnymi sektorami,
3) procesw zachodzcych w poszczeglnych sektorach.
Moliwe jest, e znaczn cz obserwowanego spadku pozycji pac bdzie objania sa-
ma realokacja pracy z sektorw mniej produktywnych do sektorw bardziej produktywnych, za
to bardziej kapitaochonnych. Moliwe jest te, e waniejsze oka si tu zmiany pozycji pac
w poszczeglnych sektorach, odzwierciedlajce m.in. skutki postpu technologicznego wyprze-
dzajcego dynamik pac oraz procesy globalizacyjne.
W badaniu zastosowano metodyk dekompozycji sektorowej (por. de Serres i in. 2002; Kyyr,
Maliranta 2008; Sharpe i in. 2008), przy czym wykorzystywano rozmaite sposoby podziau gospo-
darki na dziay: (1) podstawowy dla niniejszego badania podzia na 52 sektory wedug dwucyfro-
wej klasyfikacji PKD (tosamy z klasyfikacj NACE Rev. 1.1)
5
, a take pomocniczo (2) podzia na
trzy dziay gospodarki sektor wydobywczy, przemys i usugi, (3) podzia na sektory zorientowa-
ne i niezorientowane na eksport, (4) podzia na sektory dbr i usug podlegajcych i niepodlegaj-
cych handlowi zagranicznemu, (5) podzia na sektory relatywnie kapitao- i pracochonne, (6) po-
dzia na sektory relatywnie silnie lub sabo konkurencyjne.
Struktura niniejszego opracowania jest nastpujca. W rozdziale drugim przedstawiona zosta-
nie metodyka badania. Rozdzia trzeci stanowi omwienie wykorzystanego zbioru danych. W roz-
dziale czwartym przedstawiono wyniki badania gwnego, opartego na dekompozycji gospodar-
ki na 52 sektory wg klasyfikacji PKD. W rozdziale pitym przedstawiono te wyniki w podziale na
grupy sektorw. W rozdziale szstym podsumowano wyniki wiczenia sucego wyizolowaniu
dynamiki poszczeglnych skadnikw pozycji pac. Rozdzia sidmy opisuje wyniki dekompozy-
cji wariancji zmian pozycji pac w latach 19952008. W rozdziale smym skwantyfikowano nato-
miast skutki realokacji pracy oraz zmian relatywnej produktywnoci midzy szerzej zdefiniowa-
nymi dziaami gospodarki. Rozdzia dziewity stanowi podsumowanie.
2. Metodyka badania
W opracowaniu starano si precyzyjnie odpowiedzie na pytanie o wzgldn wag trzech omwio-
nych we wprowadzeniu zjawisk, a wic skutkw:
1) realokacji pracy i kapitau pomidzy sektorami oraz zmian ich wzgldnej produktywnoci,
powodujcych zmian struktury wytwarzania wartoci dodanej w gospodarce,
2) zmian relatywnych wynagrodze w poszczeglnych sektorach gospodarki,
3) zmian pozycji pac w poszczeglnych sektorach.
W tym celu przeprowadzono nastpujc dekompozycj udziau wynagrodzenia pracy w war-
toci dodanej (por. Kyyr, Maliranta 2008; Sharpe i in. 2008):

5
Ze wzgldu na specyfk wykorzystywanych danych, z analiz wyczone zostay sektory rolnicze (NACE 1-2), a take
sektor porednictwa fnansowego (NACE 65), sektor ubezpiecze i funduszy emerytalno-rentowych (NACE 66), sek-
tor dziaalnoci pomocniczej zwizanej z porednictwem fnansowym i ubezpieczeniami (NACE 67), sektor gospo-
darstw domowych zatrudniajcych pracownikw (NACE 95) oraz sektor organizacji i zespow eksterytorialnych
(NACE 99).
J. Growiec
64
,
1 1

= =
|
|
.
|

\
|
= =
m
i i
i
i
i i
m
i
i
w
w
Y
Y
Y
L w
L
Y
w
Y
wL
1
L Y
w
Y
wL
/
=
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

*
1 1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
t t
t
t t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
Y
L w
Y
L w
+
+
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

m
i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 1 ,
1
*
*
(2)
+

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
2
1 *
+
=
t t
x x
x
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
~

*
1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
{
i
i
G i t i
t i t i
it
it it
G G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
L
L
Y
L w
Y
L w
+ +
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

G i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 ,
1
*
*
(3)
+ }
1
1 ,
* *

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
G i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
w
G
L
G
Y
G
*
1 1 ,
1 , 1 ,
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

=

i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
A
*
|
|
.
|

\
|
i
i
Yw
w Y
(tj. pozycja pac w sektorze * udzia wartoci dodanej sektora * odwrotno relatywnej pacy w sek-
torze), gdzie w oznacza pac na jednego pracownika, L liczb zatrudnionych, a Y warto do-
dan brutto. Indeks i odnosi si do i-tego sektora gospodarki, a zmienne bez indeksw oznaczaj
wielkoci zagregowane. W przypadku podziau gospodarki na 52 sektory wg dwucyfrowej klasy-
fikacji PKD, mamy wic m = 52. Podobnie jest w przypadku podziau na mniejsz liczb szerzej
zdefiniowanych dziaw gospodarki.
Zauwamy, e udzia wynagrodzenia pracy w wartoci dodanej brutto jest rwnoczenie pro-
porcj pacy do wydajnoci (produktywnoci) pracy:
,
1 1

= =
|
|
.
|

\
|
= =
m
i i
i
i
i i
m
i
i
w
w
Y
Y
Y
L w
L
Y
w
Y
wL
1
L Y
w
Y
wL
/
=
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

*
1 1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
t t
t
t t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
Y
L w
Y
L w
+
+
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

m
i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 1 ,
1
*
*
(2)
+

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
2
1 *
+
=
t t
x x
x
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
~

*
1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
{
i
i
G i t i
t i t i
it
it it
G G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
L
L
Y
L w
Y
L w
+ +
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

G i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 ,
1
*
*
(3)
+ }
1
1 ,
* *

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
G i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
w
G
L
G
Y
G
*
1 1 ,
1 , 1 ,
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

=

i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
A
*
|
|
.
|

\
|
i
i
Yw
w Y
.
2.1. Dekompozycja zmian pozycji pac
Rozbijajc przyrost pozycji pac (udziau wynagrodzenia pracy w produkcie) w czasie na zmiany w po-
szczeglnych sektorach, otrzymujemy nastpujc rwno (t biecy rok, t 1 poprzedni rok):

,
1 1

= =
|
|
.
|

\
|
= =
m
i i
i
i
i i
m
i
i
w
w
Y
Y
Y
L w
L
Y
w
Y
wL
1
L Y
w
Y
wL
/
=
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

*
1 1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
t t
t
t t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
Y
L w
Y
L w
+
+
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

m
i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 1 ,
1
*
*
(2)
+

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
2
1 *
+
=
t t
x x
x
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
~

*
1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
{
i
i
G i t i
t i t i
it
it it
G G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
L
L
Y
L w
Y
L w
+ +
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

G i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 ,
1
*
*
(3)
+ }
1
1 ,
* *

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
G i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
w
G
L
G
Y
G
*
1 1 ,
1 , 1 ,
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

=

i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
A
*
|
|
.
|

\
|
i
i
Yw
w Y


,
1 1

= =
|
|
.
|

\
|
= =
m
i i
i
i
i i
m
i
i
w
w
Y
Y
Y
L w
L
Y
w
Y
wL
1
L Y
w
Y
wL
/
=
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

*
1 1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
t t
t
t t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
Y
L w
Y
L w
+
+
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

m
i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 1 ,
1
*
*
(2)
+

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
2
1 *
+
=
t t
x x
x
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
~

*
1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
{
i
i
G i t i
t i t i
it
it it
G G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
L
L
Y
L w
Y
L w
+ +
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

G i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 ,
1
*
*
(3)
+ }
1
1 ,
* *

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
G i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
w
G
L
G
Y
G
*
1 1 ,
1 , 1 ,
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

=

i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
A
*
|
|
.
|

\
|
i
i
Yw
w Y
(2)

gdzie
,
1 1

= =
|
|
.
|

\
|
= =
m
i i
i
i
i i
m
i
i
w
w
Y
Y
Y
L w
L
Y
w
Y
wL
1
L Y
w
Y
wL
/
=
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

*
1 1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
t t
t
t t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
Y
L w
Y
L w
+
+
|
|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

m
i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 1 ,
1
*
*
(2)
+

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
2
1 *
+
=
t t
x x
x
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
~

*
1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
{
i
i
G i t i
t i t i
it
it it
G G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
L
L
Y
L w
Y
L w
+ +
|
|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

G i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 ,
1
*
*
(3)
+ }
1
1 ,
* *

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
G i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
w
G
L
G
Y
G
*
1 1 ,
1 , 1 ,
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

=

i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
A
*
|
|
.
|

\
|
i
i
Yw
w Y
dla x odpowiadajcego odpowiedniemu ilorazowi z powyszego wzoru.
Pierwszy skadnik, zmiana udziau pracy w sektorach, pozwala wychwyci t cz cakowi-
tej zmiany pozycji pac, ktr spowodoway zmiany pozycji pac w poszczeglnych sektorach go-
spodarki. Im wiksza jego rola, tym bardziej symetryczne okazuj si zmiany pozycji pac pomi-
dzy sektorami oraz tym mniejsze znaczenie ma realokacja midzysektorowa.
Drugi skadnik, zmiana relacji pac, odpowiada za zmian pomidzy kolejnymi okresami rela-
cji redniej pacy w danym sektorze gospodarki do redniej pacy w gospodarce ogem. Jego dua ro-
la oznaczaaby, e za znaczn cz dynamiki pozycji pac odpowiedzialne byyby zmiany relatyw-
nych pac w poszczeglnych sektorach. Mogyby wystpi np. w przypadku selektywnej liberalizacji
niektrych gazi gospodarki, otwarcia wybranych rynkw na wiksz konkurencj, zmiany wzgld-
nej siy przetargowej pracodawcw i pracobiorcw na rynkach pracy w niektrych gaziach. Skad-
nik ten naley wic wiza przede wszystkim z procesami restrukturyzacyjnymi oraz konwergencyj-
nymi, oddziaujcymi na rynki pracy. W dalszej czci artykuu bdzie on nazywany pacowym.
Trzeci skadnik, zmiana udziau wartoci dodanej, odzwierciedla zrnicowanie dynamiki
wartoci dodanej w poszczeglnych sektorach. Relatywnie szybszy wzrost wartoci dodanej w wy-
branych gaziach moe wynika z szybszego postpu technicznego w tych sektorach, wikszego
(1)
,
1 1

= =
|
|
.
|

\
|
= =
m
i i
i
i
i i
m
i
i
w
w
Y
Y
Y
L w
L
Y
w
Y
wL
1
L Y
w
Y
wL
/
=
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

*
1 1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
t t
t
t t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
Y
L w
Y
L w
+
+
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

m
i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 1 ,
1
*
*
(2)
+

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
2
1 *
+
=
t t
x x
x
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
~

*
1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
{
i
i
G i t i
t i t i
it
it it
G G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
L
L
Y
L w
Y
L w
+ +
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

G i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 ,
1
*
*
(3)
+ }
1
1 ,
* *

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
G i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
w
G
L
G
Y
G
*
1 1 ,
1 , 1 ,
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

=

i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
A
*
|
|
.
|

\
|
i
i
Yw
w Y
,
1 1

= =
|
|
.
|

\
|
= =
m
i i
i
i
i i
m
i
i
w
w
Y
Y
Y
L w
L
Y
w
Y
wL
1
L Y
w
Y
wL
/
=
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

*
1 1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
t t
t
t t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
Y
L w
Y
L w
+
+
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

m
i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 1 ,
1
*
*
(2)
+

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
2
1 *
+
=
t t
x x
x
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
~

*
1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
{
i
i
G i t i
t i t i
it
it it
G G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
L
L
Y
L w
Y
L w
+ +
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

G i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 ,
1
*
*
(3)
+ }
1
1 ,
* *

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
G i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
w
G
L
G
Y
G
*
1 1 ,
1 , 1 ,
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

=

i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
A
*
|
|
.
|

\
|
i
i
Yw
w Y
Relacja pac do wydajnoci pracy w Polsce...
65
zwrotu z nowych inwestycji, lecz moe te odzwierciedla wiksze tempo akumulacji kapitau fi-
zycznego w wybranych sektorach lub wzmoony napyw nowych pracownikw kosztem innych
gazi. Z jednej strony skadnik ten zwizany jest wic z procesami restrukturyzacyjnymi i kon-
wergencyjnymi, oddziaujcymi na produktywno pracy w wybranych sektorach. Z drugiej stro-
ny wie si on z realokacj czynnikw produkcji, kapitau i pracy midzy gaziami. W dalszej
czci artykuu bdzie on nazywany restrukturyzacyjnym.
Zwizki midzy procesami konwergencyjnymi a drugim i trzecim skadnikiem dekompozycji s
wic zoone. Najwaniejszy obserwowany empirycznie mechanizm polega tu na koncentrowaniu si skut-
kw konwergencji w sektorach dbr eksportowych oraz, oglniej, dbr i usug podlegajcych handlowi
midzynarodowemu (tradables). W sektorach tych atwiej bowiem o bdcy nonikiem konwergencji mi-
dzynarodowy transfer technologii, dobrych praktyk zarzdzania i know-how. Wszystkie te korzyci, a take
fakt, e nowoczesne technologie w sektorach produkcyjnych s na og bardziej kapitaochonne ni tech-
nologie tradycyjne, wywouj presj w kierunku obniki pozycji pac w sektorach tradables. Presja ta zostaa
odzwierciedlona w trzecim skadniku dekompozycji zaproponowanej w rwnaniu (2). Z drugiej strony na
procesach konwergencyjnych relatywnie trac sektory dbr i usug niepodlegajcych handlowi zagranicz-
nemu (nontradables), na og bardziej pracochonne ni sektory tradables, w ktrych transfer technologii
i know-how zachodzi wolniej. Perspektywa arbitrau wytwarza jednak wwczas presj w kierunku wzro-
stu pac take w tych sektorach
6
. Efekt ten powinien z kolei znale odzwierciedlenie w drugim skadniku,
pacowym, o ile rnica kapitaochonnoci w obu grupach sektorw jest dostatecznie dua.
Na omwione powyej efekty konwergencyjne nakadaj si jednak efekty realokacyjne,
zwaszcza wystpujca w caym okresie 19952008 tendencja do przepywu pracownikw z prze-
mysu do usug. Oddziauje ona na pozycj pac odwrotnie ni efekty konwergencyjne: wywiera
bowiem presj w kierunku jej wzrostu. Z faktu, e w latach 19952008 pozycja pac w Polsce wy-
ranie si obniya, naley jednak wnioskowa, i w skali caej gospodarki omawiany efekt by
sabszy ni efekty konwergencyjne oraz wewntrzsektorowe. W przypadku wybranych sektorw,
zwaszcza usugowych, mogo ju jednak by odwrotnie.
2.2. Przedstawienie wynikw w podziale na grupy sektorw
Oprcz dekompozycji cakowitej zmiany pozycji pac w gospodarce zasadne jest te zbadanie, jak
zjawiska te przebiegay w wybranych grupach sektorw. Moe si np. okaza, e wzgldna wa-
ga poszczeglnych trzech skadnikw w sektorach przemysowych jest zdecydowanie odmienna
ni w sektorach usugowych. W celu przeprowadzenia takiej dekompozycji, naley zmodyfikowa
wzr (2) tak, by obj zasigiem jedynie wybrany wycinek gospodarki:

,
1 1

= =
|
|
.
|

\
|
= =
m
i i
i
i
i i
m
i
i
w
w
Y
Y
Y
L w
L
Y
w
Y
wL
1
L Y
w
Y
wL
/
=
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

*
1 1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
t t
t
t t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
Y
L w
Y
L w
+
+
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

m
i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 1 ,
1
*
*
(2)
+

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
2
1 *
+
=
t t
x x
x
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
~

*
1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
{
i
i
G i t i
t i t i
it
it it
G G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
L
L
Y
L w
Y
L w
+ +
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

G i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 ,
1
*
*
(3)
+ }
1
1 ,
* *

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
G i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
w
G
L
G
Y
G
*
1 1 ,
1 , 1 ,
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

=

i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
A
*
|
|
.
|

\
|
i
i
Yw
w Y

,
1 1

= =
|
|
.
|

\
|
= =
m
i i
i
i
i i
m
i
i
w
w
Y
Y
Y
L w
L
Y
w
Y
wL
1
L Y
w
Y
wL
/
=
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

*
1 1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
t t
t
t t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
Y
L w
Y
L w
+
+
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

m
i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 1 ,
1
*
*
(2)
+

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
2
1 *
+
=
t t
x x
x
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
~

*
1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
{
i
i
G i t i
t i t i
it
it it
G G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
L
L
Y
L w
Y
L w
+ +
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

G i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 ,
1
*
*
(3)
+ }
1
1 ,
* *

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
G i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
w
G
L
G
Y
G
*
1 1 ,
1 , 1 ,
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

=

i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
A
*
|
|
.
|

\
|
i
i
Yw
w Y

,
1 1

= =
|
|
.
|

\
|
= =
m
i i
i
i
i i
m
i
i
w
w
Y
Y
Y
L w
L
Y
w
Y
wL
1
L Y
w
Y
wL
/
=
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

*
1 1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
t t
t
t t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
Y
L w
Y
L w
+
+
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

m
i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 1 ,
1
*
*
(2)
+

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
2
1 *
+
=
t t
x x
x
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
~

*
1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
{
i
i
G i t i
t i t i
it
it it
G G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
L
L
Y
L w
Y
L w
+ +
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

G i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 ,
1
*
*
(3)
+ }
1
1 ,
* *

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
G i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
w
G
L
G
Y
G
*
1 1 ,
1 , 1 ,
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

=

i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
A
*
|
|
.
|

\
|
i
i
Yw
w Y
6
Zgodnie z logik efektu BalassySamuelsona wywouje to rwnie wzrost cen wzgldnych dbr i usug nontradables.
(3)
J. Growiec
66
gdzie:
G dany podzbir (grupa) sektorw,
G {1, 2,., 52},
w
G
rednia paca w grupie sektorw G,
L
G
czna liczba pracownikw w tej grupie sektorw,
Y
G
sumaryczna warto dodana brutto w tej grupie sektorw.
Naley podkreli, e w takim badaniu podstawowy podzia sektorowy nadal oparty jest na
zbiorze 52 sektorw wg PKD, z ktrego do analiz wybierany jest odpowiedni podzbir. Na koniec
uzyskane wyniki s waone odwrotnoci udziau zatrudnienia w badanej grupie sektorw w ca-
kowitym zatrudnieniu, tak by mc wnioskowa o sile oddziaywania poszczeglnych skadnikw,
jak gdyby caa gospodarka miaa struktur sektorow odpowiadajc danemu dziaowi. Wagi te
oczywicie nie wpywaj na procentowy podzia cakowitej zmiany pozycji pac pomidzy po-
szczeglne skadniki. Ponadto efekty pacowe i restrukturyzacyjne nadal odnosz si do zmian
relacji pac oraz udziau wartoci dodanej wzgldem caej gospodarki, a nie tylko wybranego jej
dziau.
2.3. Symulacje kontrfaktyczne
Kolejny wany etap badania stanowi symulacje kontrfaktyczne. Pozwalaj one odpowiedzie na
pytania:
1) jak zachowywaaby si pozycja pac w gospodarce, gdyby struktura sektorowa produkcji
i pac bya staa?
2) jak zachowywaaby si pozycja pac w gospodarce, gdyby bya ona staa w ramach sektorw?
Odpowied na pierwsze z powyszych pyta polega na przeanalizowaniu dynamiki szeregu
czasowego:

,
1 1

= =
|
|
.
|

\
|
= =
m
i i
i
i
i i
m
i
i
w
w
Y
Y
Y
L w
L
Y
w
Y
wL
1
L Y
w
Y
wL
/
=
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

*
1 1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
t t
t
t t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
Y
L w
Y
L w
+
+
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

m
i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 1 ,
1
*
*
(2)
+

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
2
1 *
+
=
t t
x x
x
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
~

*
1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
{
i
i
G i t i
t i t i
it
it it
G G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
L
L
Y
L w
Y
L w
+ +
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

G i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 ,
1
*
*
(3)
+ }
1
1 ,
* *

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
G i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
w
G
L
G
Y
G
*
1 1 ,
1 , 1 ,
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

=

i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
A
*
|
|
.
|

\
|
i
i
Yw
w Y
gdzie czynnik
,
1 1

= =
|
|
.
|

\
|
= =
m
i i
i
i
i i
m
i
i
w
w
Y
Y
Y
L w
L
Y
w
Y
wL
1
L Y
w
Y
wL
/
=
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

*
1 1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
t t
t
t t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
Y
L w
Y
L w
+
+
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

m
i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 1 ,
1
*
*
(2)
+

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
2
1 *
+
=
t t
x x
x
+
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
~

*
1 ,
1 , 1 ,
1
1 1
{
i
i
G i t i
t i t i
it
it it
G G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
G
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
L
L
Y
L w
Y
L w
+ +
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

G i t i
t
it
t i
i
i i
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
1 ,
1
*
*
(3)
+ }
1
1 ,
* *

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
G i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
w
G
L
G
Y
G
*
1 1 ,
1 , 1 ,
|
|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|
=

=

i
i
m
i t i
t i t i
it
it it
t
Yw
w Y
Y
L w
Y
L w
A
*
|
|
.
|

\
|
i
i
Yw
w Y
opisuje struktur sektorow gospodarki. Na potrzeby badania bdziemy
przyjmowa cztery warianty przyblie tej struktury: (1) struktur kroczc, tj. redni z lat t i t 1;
(2) sta struktur z 1995 r., (3) sta struktur z 2008 r., (4) sta struktur rwn strukturze red-
niej za okres 19952008.
W przypadku drugiego z powyszych pyta uwaga zostanie skupiona na dynamice szeregu
czasowego:

m
i t i
t
it
t i
i
i i
t t
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
C B
1 1 ,
1
*
*

m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
). , cov( 2 ) , cov( 2 ) , cov( 2 ) ( ) ( ) ( ) (
2 2 2 2
C B C A B A C B A X V V V V
) (
) , cov( ) , cov( ) (
2
2
X
C A B A A
V
V
) (
) , cov( ) , cov( ) (
2
2
X
C B B A B
V
V
) (
) , cov( ) , cov( ) (
2
2
X
C B C A C
V
V
T1
'w
i
L
i
/Y
i
'w
i
/w 'Y
i
/Y
i i i
Y L Dw /
'w
i
/w
'Y
i
/Y
T2
'w
i
L
i
/Y
i
'w
i
/w
'Y
i
/Y
'w
i
L
i
/Y
i
'w
i
/w
'Y
i
/Y
Sposoby ustalania wag, czyli czynnikw oznaczonych gwiazdkami w powyszym wzorze,
bd analogiczne do omwionych powyej.
(4)
(5)
Relacja pac do wydajnoci pracy w Polsce...
67
2.4. Dekompozycja wariancji
Omwiona dotd dekompozycja pozycji pac w gospodarce suya wskazaniu skadnikw obser-
wowanej zmiany poziomu tej zmiennej w poszczeglnych latach. Mona jednak zapyta take
o wkad poszczeglnych skadowych A, B, C, zdefiniowanych w powyszym podrozdziale, w ca-
kowit wariancj pozycji pac w gospodarce w badanym okresie (pozycj pac oznaczono tu jako
X = A + B + C):

m
i t i
t
it
t i
i
i i
t t
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
C B
1 1 ,
1
*
*

m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
). , cov( 2 ) , cov( 2 ) , cov( 2 ) ( ) ( ) ( ) (
2 2 2 2
C B C A B A C B A X V V V V
) (
) , cov( ) , cov( ) (
2
2
X
C A B A A
V
V
) (
) , cov( ) , cov( ) (
2
2
X
C B B A B
V
V
) (
) , cov( ) , cov( ) (
2
2
X
C B C A C
V
V
T1
'w
i
L
i
/Y
i
'w
i
/w 'Y
i
/Y
i i i
Y L Dw /
'w
i
/w
'Y
i
/Y
T2
'w
i
L
i
/Y
i
'w
i
/w
'Y
i
/Y
'w
i
L
i
/Y
i
'w
i
/w
'Y
i
/Y
Zgodnie ze standardow w makroekonomii metodyk (por. np. Caselli 2005) skadniki kowa-
riancyjne rozkadane bd rwno pomidzy obie wystpujce w nich zmienne. Wkad procentowy
wariancji zmiennej A w wariancji X obliczany bdzie zatem jako:

m
i t i
t
it
t i
i
i i
t t
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
C B
1 1 ,
1
*
*

m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
). , cov( 2 ) , cov( 2 ) , cov( 2 ) ( ) ( ) ( ) (
2 2 2 2
C B C A B A C B A X V V V V
) (
) , cov( ) , cov( ) (
2
2
X
C A B A A
V
V
) (
) , cov( ) , cov( ) (
2
2
X
C B B A B
V
V
) (
) , cov( ) , cov( ) (
2
2
X
C B C A C
V
V
T1
'w
i
L
i
/Y
i
'w
i
/w 'Y
i
/Y
i i i
Y L Dw /
'w
i
/w
'Y
i
/Y
T2
'w
i
L
i
/Y
i
'w
i
/w
'Y
i
/Y
'w
i
L
i
/Y
i
'w
i
/w
'Y
i
/Y
Analogicznie wkad zmiennej B to:

m
i t i
t
it
t i
i
i i
t t
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
C B
1 1 ,
1
*
*

m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
). , cov( 2 ) , cov( 2 ) , cov( 2 ) ( ) ( ) ( ) (
2 2 2 2
C B C A B A C B A X V V V V
) (
) , cov( ) , cov( ) (
2
2
X
C A B A A
V
V
) (
) , cov( ) , cov( ) (
2
2
X
C B B A B
V
V
) (
) , cov( ) , cov( ) (
2
2
X
C B C A C
V
V
T1
'w
i
L
i
/Y
i
'w
i
/w 'Y
i
/Y
i i i
Y L Dw /
'w
i
/w
'Y
i
/Y
T2
'w
i
L
i
/Y
i
'w
i
/w
'Y
i
/Y
'w
i
L
i
/Y
i
'w
i
/w
'Y
i
/Y
a wkad zmiennej C to:

m
i t i
t
it
t i
i
i i
t t
w
w
w
w
Y
Y
Y
L w
C B
1 1 ,
1
*
*

m
i t
t i
t
it
i i
i i
Y
Y
Y
Y
w
w
Y
L w
1 1
1 ,
* *
). , cov( 2 ) , cov( 2 ) , cov( 2 ) ( ) ( ) ( ) (
2 2 2 2
C B C A B A C B A X V V V V
) (
) , cov( ) , cov( ) (
2
2
X
C A B A A
V
V
) (
) , cov( ) , cov( ) (
2
2
X
C B B A B
V
V
) (
) , cov( ) , cov( ) (
2
2
X
C B C A C
V
V
T1
'w
i
L
i
/Y
i
'w
i
/w 'Y
i
/Y
i i i
Y L Dw /
'w
i
/w
'Y
i
/Y
T2
'w
i
L
i
/Y
i
'w
i
/w
'Y
i
/Y
'w
i
L
i
/Y
i
'w
i
/w
'Y
i
/Y
Tak zdefiniowana dekompozycja wariancji pozwoli wic na (czciowe) uchwycenie cyklicz-
nych waciwoci szeregu czasowego pozycji pac: dziki niej moliwe bdzie okrelenie, ktra ze
skadowych pozycji pac w najwikszym stopniu determinuje si i czstotliwo jej waha.
Uwzgldnienie w dekompozycji wariancji skadnikw kowariancyjnych pozwala natomiast, oprcz
porwnania wzgldnych wariancji poszczeglnych skadnikw, wykorzysta w badaniu informacj
o sile i kierunku wspzalenoci midzy nimi. W przypadku ujemnego skorelowania skadnikw mo-
e by bowiem tak, e niektre z omawianych skadnikw bd w niewielkim (lub nawet ujemnym)
stopniu determinowa wariancj zmian pozycji pac. Ich wahania bd si wwczas znosi. Z kolei
w przypadku silnego skorelowania pozytywnego nawet relatywnie powoli zmieniajce si w czasie
skadniki mog, wzmacniajc si nawzajem, wywoywa du wariancj zmiennej wynikowej. Jak oka-
e si w nastpnych rozdziaach, dane dla Polski potwierdzaj raczej t pierwsz moliwo.
3. Dane
3.1. rda danych
Mimo e punkt wyjcia niniejszego badania stanowi przede wszystkim obserwacje makroekono-
miczne, wykorzystane tu dane maj charakter mikroekonomiczny. Wszelkie analizy zostay bo-
(6)
J. Growiec
68
wiem oparte na danych jednostkowych ze zbieranych przez GUS sprawozda finansowych przed-
sibiorstw (tzw. formularzy F-01), wypenianych przez wszystkie firmy zatrudniajce co najmniej
50 osb, z wyczeniem sektorw rolniczych (NACE 1-2), a take sektora porednictwa finansowe-
go (NACE 65), sektora ubezpiecze i funduszy emerytalno-rentowych (NACE 66), sektora dziaal-
noci pomocniczej zwizanej z porednictwem finansowym i ubezpieczeniami (NACE 67), sekto-
ra gospodarstw domowych zatrudniajcych pracownikw (NACE 95) oraz sektora organizacji i ze-
spow eksterytorialnych (NACE 99). Prba obja lata 19952008 w ujciu rocznym. czna liczba
obserwacji wyniosa okoo 204 tys.
Ze wzgldu na tak zdefiniowany zakres badania naley si spodziewa, oprcz omwio-
nych powyej wycze sektorw, rwnie znacznego niedoreprezentowania sektorw, w kt-
rych dominuj przedsibiorstwa zatrudniajce mniej ni 50 osb. Dotyczy to bdzie zwaszcza
(relatywnie pracochonnych) sektorw usugowych oraz sektorw dbr i usug niepodlegajcych
handlowi midzynarodowemu. Z drugiej strony uwzgldnienie w badaniu wycznie sektora
przedsibiorstw powyej 50 zatrudnionych pozwala jednak unikn problemw metodologicznych
zwizanych z koniecznoci rozdzielenia dochodu mieszanego osb samozatrudnionych pomi-
dzy wynagrodzenie kapitau i pracy. Oczywicie nie pozwala unikn tego, e pewna cz wy-
nagrodzenia pracy moe zosta ukryta w kategorii podwykonawstwo (usugi obce), traktowanej
jak wynagrodzenie kapitau, jeli podwykonawc jest np. osoba prowadzca samodzieln dziaal-
no gospodarcz.
Omawiane problemy powodujce zaburzenie prby mog prowadzi do systematycznego nie-
doszacowywania pozycji pac w caej gospodarce (zob. OECD 2009), czasem nawet o 510 pkt proc.
Tak dzieje si te w przypadku Polski; najwaniejsza dla artykuu tendencja spadkowa pozycji pac
jest jednak obserwowana niezalenie od doboru prby firm. Na wykresie 1 porwnano oszacowa-
nie pozycji pac w sektorze przedsibiorstw, obliczonej na podstawie wykorzystanej w badaniu
0,350
0,400
0,450
0,500
0,550
0,600
0,650
0,700
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
OECD STAN Dane F-01
Wykres 1
Pozycja pac w caej gospodarce Polski (wedug danych OECD) oraz w sektorze przedsibiorstw
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS) oraz OECD STAN.
Relacja pac do wydajnoci pracy w Polsce...
69
bazy danych F-01, z pozycj pac dla caej gospodarki Polski wedug bazy danych OECD STAN
7
.
Jak wida, relacja wynagrodzenia czynnika pracy do wartoci dodanej brutto w sektorze przedsi-
biorstw bya w latach 19952007 rednio o 8,4 pkt proc. nisza ni w caej gospodarce. Jej spadek
by ponadto gwatowniejszy, zwaszcza w latach 20012004. Zauwaalne zwikszenie si dystan-
su midzy pozycj pac w sektorze przedsibiorstw oraz w caej gospodarce w badanym okresie
naley wiza z przechodzeniem pracownikw z przemysu do usug oraz wzrostem pozycji pac
w sektorach rolniczych, nieobjtych niniejszym badaniem (por. OECD 2009).
Na podstawie danych jednostkowych obejmujcych polski sektor przedsibiorstw dla wszyst-
kich sektorw gospodarki (wg dwucyfrowej klasyfikacji PKD) oraz wszystkich lat objtych analiz
obliczono: (1) rednie wielkoci pac w przeliczeniu na jednego pracownika
8
, (2) rednie wielkoci
produktywnoci pracy (tj. warto dodan brutto na jednego pracownika), (3) cakowite zatrudnie-
nie oraz (4) sumaryczn warto dodan brutto. Obie wielkoci rednie zostay przy tym obliczone
jako rednie waone; wagami byy udziay poszczeglnych firm w cakowitym zatrudnieniu.
Wszystkie omawiane w badaniu wartoci maj charakter nominalny. Zastosowanie takiego po-
dejcia jest uzasadnione faktem, e metodyka badania opiera si na pozycji pac, udziale wartoci
dodanej poszczeglnych gazi gospodarki w cznym produkcie oraz proporcji pac pomidzy sek-
torami, a wic wycznie na kategoriach wzgldnych, niedenominowanych w adnej walucie
9
.
3.2. Charakterystyka wykorzystanego zbioru danych
Pierwsze spojrzenie na wykorzystane w badaniu dane wskazuje, e w latach 19952008 pace
w Polsce rosy wyranie wolniej ni wydajno pracy. Tendencja ta podlegaa jednak dodatkowym
wahaniom (por. wykres 2). Najwiksz dysproporcj midzy tymi dwiema dynamikami odnoto-
wano w latach 20012004; z drugiej strony w latach 19951996 oraz 20072008 nastpiy znacz-
ne korekty tej tendencji. W caym okresie 19952008 produktywno pracy w sektorze przedsi-
biorstw wzrosa o 309%, a rednia paca o 256%. Cakowite zatrudnienie w badanej grupie firm
najpierw spadao, z okoo 4,3 mln pracownikw w 1995 r. do okoo 3,4 mln w 2002 r., a nastpnie
roso i w 2008 r. osigno poziom okoo 4,1 mln zatrudnionych.
Jak wspomniano, niniejsze badanie zostao oparte na dekompozycji gospodarki na 52 sektory
wedug klasyfikacji PKD. W celu dokadniejszego omwienia uzyskanych wynikw dodatkowo po-
dzielono te gospodark na szeroko zdefiniowane kategorie:
1) sektory zorientowane na eksport (udzia przychodw z eksportu w przychodach ogem
przekraczajcy 20%) oraz pozostae;
2) sektory dbr i usug podlegajcych handlowi zagranicznemu (tradables, czyli takie, w ktrych
udzia przychodw z eksportu w przychodach ogem przekracza 5%) oraz pozostae (nontradables);
3) sektor wydobywczy (NACE 10-14), przemys (NACE 15-45) i usugi (NACE 50-93);
4) sektory relatywnie kapitaochonne oraz pracochonne (udzia wynagrodzenia pracy, odpo-
wiednio, poniej i powyej mediany);
7
http://webnet.oecd.org/WBOS/.
8
Przez pace rozumiemy tu sum wynagrodze wypaconych przez poszczeglne frmy oraz poniesionych przez nie
kosztw ubezpiecze spoecznych i innych wiadcze.
9
Podejcie takie byoby ponadto rwnowane podejciu opartemu na pacach i produktywnociach realnych, gdyby
obie te wielkoci przelicza na ceny stae wedug tego samego defatora, wsplnego dla wszystkich sektorw.
J. Growiec
70
5) sektory relatywnie silnie oraz relatywnie sabo konkurencyjne (indeks Lernera
10
, odpowied-
nio, poniej i powyej mediany).
Na wykresie 3 pokazano, jak w badanym okresie ewoluowaa produktywno pracy (warto
dodana brutto na jednego pracownika) w wybranych dziaach gospodarki: w przemyle, usugach
10
Indeks Lernera (1934) jest rwny: 1 koszty/przychody (ogem). Jeli przychody przewyszaj koszty, bdzie on
dodatni. W przypadku wartoci bliskich zera mare s niskie, czyli konkurencyjno sektora jest dua, i odwrotnie
wartoci odlege od zera oznaczaj ma konkurencyjno sektora (por. Gradzewicz, Hagemejer 2007).
Wykres 3
Ewolucja produktywnoci pracy w wybranych dziaach gospodarki
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).

0
20
40
60
80
100
120
tys. z
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Tradables Przemys Usugi Nontradables
0
20
40
60
80
100
120
tys. z
1995 1996 1997
Produktywno pracy Pace Zatrudnienie (prawa o)
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
3,0
3,2
3,4
3,6
3,8
4,0
4,2
4,4
4,6
mln osb
Wykres 2
Produktywno pracy, pace i wielko zatrudnienia w sektorze przedsibiorstw w Polsce
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
Relacja pac do wydajnoci pracy w Polsce...
71
oraz sektorach tradables i nontradables. Widzimy, e podlegaa szybkiemu wzrostowi w caym ba-
danym okresie; wyrana bya te tendencja do szybszego wzrostu produktywnoci w sektorach
przemysowych ni w usugowych. Co ciekawe, dane wskazyway na stale wysz produktywno
sektorw nontradables ni tradables
11
. Gdyby omawiane tendencje rozwojowe wyrazi w jednost-
kach realnych, uwzgldniajc tym samym zmiany cen relatywnych pomidzy grupami sektorw,
dysproporcja pomidzy stopami wzrostu produktywnoci przemysu i usug powinna by wiksza,
a ponadto analogiczna rnica mogaby wystpi pomidzy tradables i nontradables.
Ewolucj pac w Polsce w latach 19952008 ukazano na wykresie 4. Okazuje si, e zmiany
pac byy odczuwane w poszczeglnych dziaach gospodarki w podobnym stopniu, a rnice mi-
dzy nimi byy niewielkie i w miar stabilne. Naley te podkreli, e szybki wzrost przecitnych
pac w latach 19952000 zosta zahamowany w 2001 r.
12
, po czym ponownie przyspieszy dopie-
ro w 2006 r.
Na wykresie 5 zobrazowano zmiany pozycji pac (udziau wynagrodzenia pracy w wartoci do-
danej brutto). W badanym okresie podlegaa ona tendencji spadkowej, gdy jak wykazano ju po-
wyej wydajno pracy rosa wwczas szybciej ni pace, zwaszcza w sektorach przemysowych.
Okazuje si jednak, e rnice pozycji pac pomidzy sektorami na og maj charakter trway.
Zmiany cykliczne nastpoway w poszczeglnych sektorach rwnolegle, a najsilniejszy spadek po-
zycji pac odnotoway wszystkie sektory rwnoczenie, w latach 20012004.
11
Moe to czciowo wynika z niepenej reprezentacji sektorw nontradables w bazie F-01.
12
Mona przypuszcza, e szybki wzrost przecitnych pac w latach 19952000 zwizany by czciowo z obserwo-
wanym w tamtym okresie spadkiem zatrudnienia: w pierwszej kolejnoci zwalniani s przecie na og pracownicy
najmniej produktywni, a przez to relatywnie mao zarabiajcy; z rynku wychodzio wwczas ponadto wiele frm
sektora publicznego, oferujcych relatywnie niskie wynagrodzenia.
Wykres 4
Ewolucja pac w wybranych dziaach gospodarki
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
0
10
20
30
40
50
60
tys. z
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Tradables Przemys Usugi Nontradables
J. Growiec
72
4. Wyniki badania gwnego
Przejdmy do przedstawienia najwaniejszych wynikw niniejszego badania, czyli rezultatw
dekompozycji zmian pozycji pac w sektorze przedsibiorstw w Polsce, opartej na rwnaniu (2).
Wyniki sumaryczne tego wiczenia (por. tabela 1 oraz wykres 6) wskazuj jednoznacznie, e za
najwiksz cz spadku pozycji pac (a wic szybszego wzrostu produktywnoci pracy od wzro-
stu pac w gospodarce) odpowiaday w badanym okresie zmiany zachodzce wewntrz sektorw.
Efekty restrukturyzacyjne i pacowe, mimo e wyranie widoczne, odgryway jedynie role
drugoplanowe.
Skadnik zwizany z wewntrzsektorowymi zmianami pozycji pac w caym okresie 1995
2008 spowodowa okoo 56% spadku pozycji pac ogem. Pozostae 44% to skutek zmiany relacji
pac (efekt pacowy okoo 28%) oraz restrukturyzacyjny efekt zmiany udziau poszczeglnych
sektorw w wytwarzaniu wartoci dodanej (okoo 16%).
Opisany powyej centralny wynik caego niniejszego badania jest wic nastpujcy: skut-
ki realokacji midzysektorowej wyjaniaj cznie mniej ni 50% cakowitej zmiany pozycji pac
w polskich przedsibiorstwach w latach 19952008. Najwaniejsze pozostaj zmiany pozycji pac
w ramach poszczeglnych sektorw. Skadnik wewntrzsektorowy jest te najsilniej skorelowany
z cakowit zmian pozycji pac. To wanie on by gwn przyczyn gwatownego spadku pozy-
cji pac w latach 20012004 oraz jej korekty w latach 19951996 i 20072008.
W tabeli 1 wida jednak dodatkowe regularnoci. Po pierwsze, zawarty w trzeciej kolumnie
skadnik restrukturyzacyjny by najpierw, w latach 19962002, stale ujemny, przez co przyczy-
nia si do spadku pozycji pac. Nastpnie zmieni znak na dodatni i w pozostaym okresie 2002
2008 przeciwdziaa tej tendencji. Naley to wiza przede wszystkim ze znacznym spadkiem
pozycji pac w sektorach przemysowych w latach 19972002 w zwizku z procesami konwergen-
Wykres 5
Ewolucja udziau wynagrodzenia pracy w wartoci dodanej brutto w wybranych dziaach gospodarki
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Tradables Usugi Przemys Nontradables
0,30
0,35
0,40
0,45
0,50
0,55
0,60
0,65
0,70
Relacja pac do wydajnoci pracy w Polsce...
73
Tabela 1
Dekompozycja zmian pozycji pac pomidzy trzy skadniki. Wyniki sumaryczne
Rok w
i
L
i
/Y
i
w
i
/w Y
i
/Y Ogem
1996 0,0238 -0,0019 0,0041 0,0261
1997 -0,0008 0,0033 -0,0096 -0,0071
1998 0,0235 -0,0034 -0,0041 0,0160
1999 0,0251 -0,0065 -0,0022 0,0163
2000 -0,0375 -0,0010 -0,0088 -0,0473
2001 0,0236 -0,0004 -0,0124 0,0108
2002 -0,0349 0,0010 -0,0066 -0,0405
2003 -0,0386 -0,0026 0,0034 -0,0378
2004 -0,0645 -0,0016 0,0019 -0,0643
2005 0,0253 -0,0014 0,0015 0,0254
2006 -0,0154 -0,0015 0,0061 -0,0108
2007 -0,0030 -0,0043 0,0080 0,0007
2008 0,0347 0,0007 0,0077 0,0431
Ogem -0,0393 -0,0199 -0,0113 -0,0705
W % 55,7470 28,2351 16,0179 100,0000
W poszczeglnych kolumnach znajduj si:
w
i
L
i
/Y
i
zmiana pozycji pac w ramach sektorw
w
i
/w zmiana relacji pac (skadnik pacowy)
Y
i
/Y zmiana relacji wartoci dodanej (skadnik restrukturyzacyjny)
Wykres 6
Dekompozycja zmian pozycji pac midzy trzy skadniki. Wyniki sumaryczne
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
-0,08
-0,06
-0,04
-0,02
0
0,02
0,04
0,06
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
2
0
0
8
Zmiana pozycji pac
w ramach sektorw
Zmiana relacji
pac
Zmiana relacji wartoci
dodanej
J. Growiec
74
cyjnymi (por. rozdziay 56) oraz realokacj pracy z przemysu do usug. Po drugie, uwag zwraca
te stale ujemny wpyw powoli zmieniajcego si w czasie skadnika pacowego na pozycj pac
w latach 20022007. Najsilniej oddziaywa on na spadek pozycji pac w sektorach relatywnie ka-
pitaochonnych, relatywnie mao konkurencyjnych oraz w sektorach dbr niepodlegajcych han-
dlowi zagranicznemu (nontradables).
5. Dekompozycja zmian pozycji pac w ujciu sektorowym, w podziale
na grupy sektorw
Przedstawione powyej wyniki sumaryczne warto przedstawi w rozbiciu na podgrupy sektorw,
tak by mc wyodrbni zrnicowanie siy oddziaywania poszczeglnych efektw na wybrane
fragmenty gospodarki.
Wyniki przedstawione w tabeli 2 wskazuj wyranie, e urednione wyniki dla caego sektora
przedsibiorstw atwo zinterpretowa, jednak wyniki przedstawione dla wybranych fragmentw
gospodarki daj nieco mniej klarowny obraz.
W tabeli 2, jak te na wykresie 7 wida, e w przypadku dbr i usug podlegajcych handlowi
zagranicznemu gwn rol odgryway efekty restrukturyzacyjne. To wanie w sektorach tra-
dables bardzo silnie odczuwane byy skutki rnego tempa wzrostu produktywnoci oraz wzmo-
onej realokacji kapitau i pracy pomidzy sektorami. Sektory tradables rozwijay si w badanym
okresie z ponadprzecitn szybkoci, ale wyrane byy te rnice midzy nimi (m.in. sektory
zorientowane stricte na eksport zwikszay sw produktywno szybciej ni sektory produkuj-
ce gwnie na rynek krajowy). Odwrotn sytuacj zaobserwowano w przypadku sektorw nontra-
dables (wykres 8), ktre w latach 19952008 rozwijay si relatywnie powoli. W ich przypadku
Wykres 7
Dekompozycja zmian pozycji pac midzy trzy skadniki: sektory dbr i usug podlegajcych handlowi
midzynarodowemu
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
-0,08
-0,06
-0,04
-0,02
0
0,02
0,04
0,06
0,08
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
2
0
0
8
Zmiana pozycji pac
w ramach sektorw
Zmiana relacji
pac
Zmiana relacji wartoci
dodanej
Relacja pac do wydajnoci pracy w Polsce...
75
efekt restrukturyzacyjny przyczynia si do wzrostu udziau wynagrodzenia pracy w produk-
cie, zwaszcza w 1997 i 2008 r. W rzeczywistoci nie zaobserwowalimy jednak adnych istotnych
zmian pozycji pac w sektorach nontradables w latach 19952008, gdy efekt w zosta zniwelowa-
ny silniejszym spadkiem pozycji pac w sektorach dbr i usug nontradables.
Podzia na sektory tradables i nontradables pokaza znaczne zrnicowanie wewntrznej dy-
namiki pozycji pac pomidzy sektorami gospodarki Polski. Mimo e w skali caej gospodarki do-
minujc rol odgryway skutki zmiany pozycji pac w poszczeglnych sektorach, przy takim po-
dziale bardzo wyrane byy te efekty restrukturyzacyjne. Zmiany wzgldnej produktywnoci
sektorw silnie wpyny bowiem na spadek pozycji pac w sektorach tradables oraz wzrost pozy-
cji pac w sektorach nontradables.
Tabela 2
Dekompozycja zmian pozycji pac pomidzy trzy skadniki: grupowanie sektorw
Eksportowe Nieeksportowe Tradables Nontradables
suma w % suma w % suma w % suma w %
w
i
L
i
/Y
i
0,027 -18,72 -0,059 125,66 0,010 -7,68 -0,095
w
i
/w 0,003 -1,94 -0,027 57,10 -0,006 4,49 -0,034
Y
i
/Y -0,175 120,66 0,039 -82,76 -0,138 103,19 0,133
Ogem -0,145 100,00 -0,047 100,00 -0,134 100,00 0,005 100,00

Sektor wydobywczy Przemys Usugi
suma w % suma w % suma w %
w
i
L
i
/Y
i
-0,079 18,17 -0,013 8,94 -0,080 -83,67
w
i
/w 0,027 -6,20 -0,020 13,77 -0,026 -26,99
Y
i
/Y -0,381 88,02 -0,112 77,29 0,200 210,66
Ogem -0,433 100,00 -0,145 100,00 0,095 100,00

Pracochonne Kapitaochonne Niekonkurencyjne Konkurencyjne
suma w % suma w % suma w % suma w %
w
i
L
i
/Y
i
-0,046 41,58 -0,026 -0,036 -134,57 -0,043 28,60
w
i
/w -0,002 1,45 -0,048 -0,040 -150,32 -0,004 2,57
Y
i
/Y -0,063 56,97 0,070 0,103 384,89 -0,104 68,83
Ogem -0,11 100,00 -0,004 100,00 0,027 100,00 -0,151 100,00
Uwagi: w przypadku sektorw nontradables oraz sektorw relatywnie kapitaochonnych czna zmiana pozycji
pac bya bardzo bliska zera, wic wyznaczanie wkadw procentowych poszczeglnych trzech skadnikw nie
miao sensu. Ponadto w przypadku sektorw usugowych oraz relatywnie niekonkurencyjnych zmiana pozycji
pac ogem bya dodatnia, przez co wkady procentowe skadowych ujemnych maj ujemne wagi, mimo e dziaa-
j zgodnie z ogln tendencj do spadku pozycji pac w caej gospodarce.
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
J. Growiec
76
Na wykresie 9 widoczny jest przebieg zmian pozycji pac w polskim sektorze przedsibiorstw
w podziale na sektory wydobywcze
13
, przemysu przetwrczego oraz usugowe. Widzimy na nim,
e przebieg w najdokadniej odwzorowywany by przez sektory przemysowe, natomiast w pozo-
13
Wyniki dla sektorw wydobywczych naley traktowa z ostronoci, gdy dzieli si on zaledwie na cztery gazie,
wrd ktrych dominujc rol (pod wzgldem zatrudnienia i przychodw) odgrywa grnictwo wgla kamiennego
i brunatnego.
Wykres 9
Dynamika pozycji pac w podziale na sektory wydobywcze, przemys przetwrczy i usugi
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
-0,12
-0,10
-0,08
-0,06
-0,04
-0,02
0,00
0,02
0,04
0,06
0,08
0,10
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
2
0
0
8
Sektor wydobywczy Ogem Usugi Przemys
Wykres 8
Dekompozycja zmian pozycji pac midzy trzy skadniki: sektory dbr i usug niepodlegajcych handlowi
midzynarodowemu
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
-0,08
-0,06
-0,04
-0,02
0
0,02
0,04
0,06
0,08
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
2
0
0
8
Zmiana pozycji pac
w ramach sektorw
Zmiana relacji
pac
Zmiana relacji wartoci
dodanej
Relacja pac do wydajnoci pracy w Polsce...
77
staych dwch grupach sektorw dynamiki ksztatoway si odmiennie. Dzia usug odnotowywa
bowiem wzrost udziau wynagrodzenia pracy w niemal caym pocztkowym okresie 19952001;
dopiero pniej wystpia w nim oglna tendencja spadkowa, obserwowana ju wczeniej w prze-
myle. W sektorze wydobywczym przez cay badany okres (z wyjtkiem lat 2001 i 2008) obserwo-
wano natomiast sukcesywne spadki pozycji pac, czasem bardzo silne.
Inne byy te przyczyny obserwowanych rnic. Jak wynika z tabeli 2 oraz wykresw 1011,
w sektorze usugowym oraz wydobywczym bardzo wana bya presja w kierunku obniki pozy-
Wykres 11
Dekompozycja zmian pozycji pac w ujciu sektorowym: sektory usugowe
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
-0,10
-0,08
-0,06
-0,04
-0,02
0
0,02
0,04
0,06
0,08
0,10
0,12
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
2
0
0
8
Zmiana pozycji pac
w ramach sektorw
Zmiana relacji
pac
Zmiana relacji wartoci
dodanej
Wykres 10
Dekompozycja zmian pozycji pac w ujciu sektorowym: przemys przetwrczy
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
-0,08
-0,06
-0,04
-0,02
0
0,02
0,04
0,06
1
9
9
6
Zmiana pozycji pac
w ramach sektorw
Zmiana relacji
pac
Zmiana relacji wartoci
dodanej
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
2
0
0
8
J. Growiec
78
cji pac wywierana przez zmiany wewntrzsektorowe. W przypadku sektorw przemysowych by-
a ona nieco sabsza. Decydujc rol, rnicujc dynamiki zmian pozycji pac w przemyle oraz
usugach, odegra jednak skadnik restrukturyzacyjny. W badanym okresie tempo wzrostu pro-
duktywnoci pracy w poszczeglnych sektorach przemysowych i wydobywczych byo bowiem
znacznie bardziej zrnicowane ni w przypadku sektorw usugowych. Ponadto nastpowaa
tam realokacja pracy w kierunku sektorw o relatywnie niskiej pozycji pac, podczas gdy w sek-
torach usugowych wystpowao zjawisko odwrotne. Co ciekawe, w przypadku sektorw usugo-
wych efekt restrukturyzacyjny okaza si silniejszy od skumulowanych efektw wewntrzsek-
torowych zmian pozycji pac oraz efektw pacowych, przez co efekt netto by dodatni: pozycja
pac w usugach minimalnie wzrosa
14
.
Podsumowujc, naley podkreli zrnicowanie wynikw w przypadku podziau gospodarki
na sektory dbr podlegajcych i niepodlegajcych handlowi zagranicznemu oraz, do pewnego stop-
nia odpowiadajcego mu, podziau gospodarki na dzia wydobywczy, przemysowy i usugowy.
Oglna tendencja w gospodarce Polski a wic znaczny spadek pozycji pac w poszczeglnych sek-
torach w przypadku przemysu bya bowiem wzmacniana niepacowymi efektami konwergencyj-
nymi i realokacyjnymi, natomiast w sektorach usugowych bya niwelowana dziki tym efektom.
To wanie efekt restrukturyzacyjny najsilniej rnicowa ewolucj sektorw przemysowych
i usugowych. Jego relatywnie niewielki wkad w dynamik pozycji pac w gospodarce ogem wy-
nika wic jedynie z faktu, e oddziaywa on na te dwa dziay gospodarki w przeciwnych kierun-
kach, przez co po zagregowaniu efekty te w duym stopniu si zniosy
15
.
Wpyw efektw pacowych, polegajcych na zmianie proporcji pac pomidzy sektorami, by
we wszystkich grupach sektorw nieznaczny, bardzo powoli si zmienia oraz by sabo skorelowa-
ny z dynamik pozycji pac ogem. Mimo e w latach 19952008 w polskiej gospodarce wystpio
wiele zjawisk powodujcych zmiany struktury sektorowej pac oraz konkurencyjnoci niektrych
rynkw, w niewielkim stopniu wpyno to na udzia wynagrodzenia pracy w produkcie.
6. Symulacje kontrfaktyczne
Metoda badawcza wykorzystana w prezentowanym artykule pozwala take atwo uzyska odpo-
wied na inne istotne pytanie badawcze: jak zachowywaaby si pozycja pac, gdyby struktura sek-
torowa produkcji i pac w gospodarce bya staa? Okazuje si, e jej dynamika w caej gospodarce
byaby wwczas zbliona do rzeczywistej. Pozwala to przypuszcza, e wykorzystywanie w anali-
zach o charakterze makroekonomicznym, skoncentrowanych na wahaniach cyklicznych, wycz-
nie szeregw czasowych pozycji pac ogem, a wic nieuwzgldnienie skutkw realokacji midzy-
sektorowej, tylko nieznacznie bdzie zaburza dalsze wnioskowanie.
Przedmiotem biecej analizy jest wyizolowany skadnik pierwszy, wewntrzsektorowy,
uwzgldniajcy zmiany pozycji pac w ramach poszczeglnych sektorw wg klasyfikacji PKD, lecz
nieuwzgldniajcy efektw realokacyjnych, wicych si ze zmian relatywnych pac pomidzy
sektorami (efekt pacowy) oraz zrnicowan dynamik produktywnoci pracy w poszczegl-
14
Wykresy analogiczne do 1011, opisujce wyniki dekompozycji pozycji pac w podziale na sektory kapitao- i pra-
cochonne oraz relatywnie konkurencyjne i niekonkurencyjne, dostpne s u autora.
15
Wyniki te s zgodne z tendencjami obserwowanymi w wysoko rozwinitych krajach wiata (por. Timmer i in. 2003;
Whelan 2003).
Relacja pac do wydajnoci pracy w Polsce...
79
nych sektorach i realokacj czynnikw pomidzy nimi (efekt restrukturyzacyjny). Szereg czaso-
wy dla owego wyizolowanego skadnika zosta porwnany z szeregiem czasowym dynamiki po-
zycji pac ogem.
Jak powiedziano ju w rozdziale 2.3, w badaniu wykorzystano cztery alternatywne podej-
cia do omawianego zagadnienia, rnice si sposobem ustalenia struktury sektorowej, od ktrej
zmian abstrahujemy. W wariancie pierwszym skadnik wewntrzsektorowych zmian pozycji pac
wyizolowano, przyjmujc wagi kroczce, tj. odpowiadajce rzeczywistej strukturze sektorowej
gospodarki w poszczeglnych latach. Oznacza to, e skutki zachodzcej rwnoczenie realokacji
sektorowej zostay i tak (cho tylko porednio) uwzgldnione. Uzyskany szereg kontrfaktycznych
obserwacji by przez to najbardziej zbliony do szeregu rzeczywistego. W drugim wariancie struk-
tura sektorowa gospodarki zostaa ustalona zgodnie ze stanem z 1995 r., stanowicym pocztek
okresu badania. W trzecim wariancie ustalona zostaa ona zgodnie ze stanem z 2008 r. (z koca
badania). W wariancie czwartym struktura sektorowa zostaa przyjta na poziomie redniej z ca-
ego okresu.
Wyniki omawianej symulacji przedstawiono na wykresie 12. Widzimy na nim, e niezalenie od
sposobu, w jaki ustalono struktur sektorow gospodarki, dynamika zmian pozycji pac w ramach sek-
torw jest bardzo zbliona do dynamiki zmian pozycji pac w caym sektorze przedsibiorstw. Zarw-
no rnice pomidzy faktyczn pozycj pac a poszczeglnymi wariantami symulacji kontrfaktycznej,
jak i rnice w grupie tych symulacji s niewielkie i nie wykazuj regularnoci.
W celu uzupenienia omwionych wynikw w biecej analizie sprbowano te odpowiedzie
na komplementarne pytanie badawcze: jak zachowywaaby si pozycja pac w gospodarce, gdyby
bya staa w ramach sektorw. Pod uwag wzito wic rwnie sum szeregw czasowych skad-
nikw pacowego i restrukturyzacyjnego. Porwnano j z szeregiem czasowym pozycji pac
w caym sektorze przedsibiorstw.
Wykres 12
Kontrfaktyczne szeregi czasowe, uwzgldniajce jedynie zmian pozycji pac w ramach sektorw
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
-0,08
Faktyczna pozycja pac
Wewntrzsektorowy 3
Wewntrzsektorowy 1
Wewntrzsektorowy 4
Wewntrzsektorowy 2
-0,06
-0,04
-0,02
0
0,02
0,04
0,06
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
2
0
0
8
J. Growiec
80
Na wykresie 13 widzimy, e sumaryczne efekty realokacyjne w bardzo niewielkim stopniu ob-
janiaj t dynamik: mona jedynie stwierdzi, e wywieray one oglnie ujemny wpyw na pozy-
cj pac w latach 19952001 oraz dodatni wpyw w latach pniejszych. Naley to wiza z rezul-
tatami przedstawionymi na wykresach 1011. Efekty restrukturyzacyjne spowodoway znaczny
spadek pozycji pac w sektorach przemysowych w latach 19972000, po czym ich wpyw zmniej-
szy si, przez co powsta dodatni efekt netto, spowodowany popraw pozycji pac w sektorach
usugowych. Wpyw efektw pacowych by nieznaczny.
7. Dekompozycja wariancji zmian pozycji pac
Wiedzc, jak zmiany wewntrz- i midzysektorowe pozycji pac w gospodarce oddziayway na
czn dynamik tej zmiennej, moemy nie tylko wyznaczy procentowe udziay poszczeglnych
skadowych w cakowitej zmianie pozycji pac w latach 19952008, lecz take przeprowadzi de-
kompozycj jej wariancji. Pozwoli to stwierdzi, jak cz zmiennoci dynamiki pozycji pac
mona objani zmiennoci poszczeglnych skadowych. Obie te miary opisuj wic pozycj pac
w sposb komplementarny: pierwsza z nich odnosi si do poziomw badanej zmiennej, druga za
do jej zmiennoci.
Okazuje si (tabela 3), e niemal caa zmienno pozycji pac ogem (okoo 96%) wynika ze
zmiennoci pozycji pac w poszczeglnych sektorach. Restrukturyzacyjny efekt zmiany relacji
wartoci dodanej odpowiada ledwie za 5% wariancji zmian pozycji pac, a wpyw powoli zmienia-
jcego si w czasie efektu pacowego mona pomin.
Podobne wyniki uzyskano take dla wybranych grup sektorw (tabela 4), cho tu zauwaalne
s ju wyrane odchylenia od rezultatw dekompozycji wariancji dla caej gospodarki. W przypad-
Wykres 13
Kontrfaktyczne szeregi czasowe, uwzgldniajce jedynie skutki realokacji midzy sektorami
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
-0,08
Faktyczna pozycja pac
Midzysektorowy 3
Midzysektorowy 1
Midzysektorowy 4
Midzysektorowy 2
-0,06
-0,04
-0,02
0
0,02
0,04
0,06
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
2
0
0
8
Relacja pac do wydajnoci pracy w Polsce...
81
ku sektorw dbr i usug nontradables, a take w znacznej czci si z nimi pokrywajcych sek-
torw usugowych wariancja zmian pozycji pac w ramach poszczeglnych sektorw jest znacz-
nie mniejsza ni wariancja zmian pozycji pac ogem. Pozosta cz wariancji objaniaj przede
wszystkim efekty restrukturyzacyjne. Podobnie przedstawia si sytuacja sektora wydobywczego,
w przypadku ktrego zmienno efektu restrukturyzacyjnego opisuje a 80% wariancji.
Tabela 3
Dekompozycja wariancji zmian pozycji pac
% wariancji
Zmiana pozycji pac w ramach sektorw 96,09
Zmiana relacji pac -0,83
Zmiana relacji wartoci dodanej 4,74
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
Tabela 4
Dekompozycja wariancji zmian pozycji pac: grupowanie sektorw
Eksportowe Nieeksportowe Tradables Nontradables

2
w %
2
w %
2
w %
2
w %
w
i
L
i
/Y
i
0,0030 146,74 0,0008 73,14 0,0016 109,88 0,0007 58,70
w
i
/w 0,0001 0,88 0,0000 -1,70 0,0000 -5,42 0,0000 4,04
Y
i
/Y 0,0014 -17,25 0,0002 26,61 0,0004 1,94 0,0004 35,84

2
(X) 0,0009 100,00 0,0013 100,00 0,0011 100,00 0,0014 100,00

Sektor wydobywczy Przemys Usugi

2
w %
2
w %
2
w %
w
i
L
i
/Y
i
0,0025 35,88 0,0009 78,87 0,0014 57,17
w
i
/w 0,0003 1,49 0,0000 1,06 0,0001 -12,52
Y
i
/Y 0,0035 79,79 0,0003 20,79 0,0016 57,82

2
(X) 0,0020 100,00 0,0011 100,00 0,0023 100,00

Pracochonne Kapitaochonne Niekonkurencyjne Konkurencyjne

2
w %
2
w %
2
w %
2
w %
w
i
L
i
/Y
i
0,0009 79,13 0,0019 119,34 0,0010 78,16 0,0012 92,85
w
i
/w 0,0000 -8,75 0,0000 4,90 0,0000 -1,19 0,0000 -0,08
Y
i
/Y 0,0004 30,64 0,0003 -17,72 0,0003 23,52 0,0002 8,49

2
(X) 0,0011 100,00 0,0013 100,00 0,0012 100,00 0,0012 100,00
Uwagi: w wierszu oznaczonym
2
(X) przedstawiono wielko wariancji zmian pozycji pac w poszczeglnych
dziaach gospodarki. Udziay procentowe wariancji uwzgldniaj take kowariancj midzy poszczeglnymi
skadowymi. Wielkoci nie sumuj si do 100%, poniewa niniejsza tabela zawiera jedynie czstkowe agregaty
wynikw badania dekompozycyjnego, przeprowadzonego dla caej gospodarki. Rwno bilansowa dekompozy-
cji oznacza bowiem tylko, e skadniki musz sumowa si do 100% w poszczeglnych latach oraz dla wybranych
dziaw gospodarki, ale rwno taka nie musi zachodzi w przypadku wariancji ich szeregw czasowych.
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
J. Growiec
82
Wyniki dla caej gospodarki s natomiast reprodukowane w przypadku zawenia zakresu
analizy do sektorw tradables, sektorw relatywnie pracochonnych, a take sektorw relatyw-
nie konkurencyjnych. W przypadku sektorw relatywnie kapitaochonnych, tradables oraz
sektorw nastawionych przede wszystkim na eksport, efekt zmiany pozycji pac w sektorach
objania wicej ni 100% wariancji pozycji pac ogem. Wynik ten, a take wszystkie ujemne
wartoci zawarte w tabeli 4 s skutkiem silnego ujemnego skorelowania ze sob poszczegl-
nych skadnikw dekompozycji w przypadku niektrych dziaw gospodarki. Pamitajmy bo-
wiem, e przeprowadzona w niniejszym badaniu dekompozycja wariancji uwzgldnia nie tyl-
ko proporcj wariancji odpowiednich skadnikw do wariancji zmiennych ogem, ale take
konsekwencje ich skorelowania.
8. Dekompozycja zmian pozycji pac: efekty realokacji midzy grupami
sektorw
Analizowane do tej pory wyniki opieray si na rozbiciu polskiego sektora przedsibiorstw na 52
sektory wedug klasyfikacji PKD/NACE. Interesujce wydaje si rwnie okrelenie, jak na pozycj
pac wpywa realokacja czynnikw produkcji midzy znacznie szerzej definiowanymi sektorami
gospodarki. Naley si w takim przypadku spodziewa dwch gwnych zmian. Z jednej strony
podzia taki doprowadzi do zagregowania pewnych grup sektorw, co zwikszy wag zmian we-
wntrzsektorowych. Z drugiej jednak strony pozwoli to take wyodrbni skutki realokacji mi-
dzy odpowiednio dobranymi grupami sektorw. Moliwe bdzie dziki temu np. oddzielenie skut-
kw realokacji midzy przemysem a usugami od realokacji midzy sektorami PKD pozostajcymi
w ramach tych kategorii.
Podobnie jak w rozdziale 5. rozwaane bd tu podziay gospodarki Polski na:
1) trzy dziay gospodarki: sektor wydobywczy, przemys i usugi,
2) sektory zorientowane i niezorientowane na eksport,
3) sektory dbr i usug podlegajcych i niepodlegajcych handlowi zagranicznemu,
4) sektory relatywnie kapitao- i pracochonne,
5) sektory relatywnie silnie lub sabo konkurencyjne.
Wyniki dotyczce kadego z powyszych podziaw, obejmujce zarwno dekompozycj su-
marycznej zmiany pozycji pac, jak i dekompozycj jej wariancji, zawarto w tabelach 56.
Wyniki przedstawione w tabeli 5 wskazuj, e w przypadku omawianych podziaw gospodar-
ki na szeroko zdefiniowane kategorie rola skadnikw realokacji midzysektorowej jest niewielka.
Przypada na ni bowiem ledwie 25,7% cakowitego efektu spadku pozycji pac w przypadku po-
dziau na sektory relatywnie praco- i kapitaochonne oraz mniej ni 10% w przypadku pozosta-
ych podziaw. W przypadku rozbicia gospodarki na sektory relatywnie konkurencyjne oraz rela-
tywnie niekonkurencyjne efekty realokacji midzysektorowej wywieraj wrcz presj w kierunku
wzrostu pozycji pac ogem, mimo e ta w rzeczywistoci spada.
Take w przypadku dekompozycji wariancji obserwowana dynamika pozycji pac wynika nie-
mal w 100% ze zmian wewntrzsektorowych. Wynik ten jest w peni zgodny z oczekiwaniami, od-
zwierciedla bowiem przyjty tu podzia gospodarki na bardzo szerokie dziay.
Relacja pac do wydajnoci pracy w Polsce...
83
W tabeli 6 na uwag zasuguj: (1) podzia na trzy gwne kategorie: sektor wydobywczy, prze-
mys i usugi oraz (2) podzia na sektory relatywnie pracochonne i kapitaochonne. Naley pod-
kreli nastpujce wyniki.
Po pierwsze, w przypadku podziau gospodarki na trzy zasadnicze kategorie skadnik zmian
wewntrzsektorowych objania niemal 100% cakowitej zmiany pozycji pac. Pozostae dwa skad-
niki maj natomiast przy przeciwnych znakach due wartoci bezwzgldne (por. wykres 14). Ozna-
cza to, e w latach 19952008 obserwowalimy siln presj w kierunku spadku pac w relacji do
produktywnoci pracy, bdc skutkiem zmian proporcji midzy pacami w sektorach wydobyw-
czym, przemysowym i usugowym (efekt pacowy, szczeglnie silny w latach 19952000). Rw-
Tabela 5
Rola skadnika zmiany pozycji pac w ramach sektorw w rnych wariantach dekompozycji
9952008 w % Wariancja
Udzia
procentowy
Eksportowe nieeksportowe -0,0641 90,97 0,0012 105,83
Tradables nontradables -0,0703 99,82 0,0011 101,07
Trzy sektory -0,0687 97,48 0,0011 99,62
Praco- i kapitaochonne -0,0523 74,29 0,0010 93,01
Konkurencyjne niekonkurencyjne -0,0766 108,70 0,0011 99,85
Ogem -0,0705 100,00 0,0011 100,00
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
Tabela 6
Dekompozycja zmian pozycji pac: rne warianty dekompozycji
w
i
L
i
/Y
i
w % w
i
/w w % Y
i
/Y w %
Eksportowe
nieeksportowe
-0,0641 90,97 0,0020 -2,77 -0,0082 11,66
Tradables nontradables -0,0703 99,82 0,0024 -3,34 -0,0024 3,37
Trzy sektory -0,0687 97,48 -0,0176 25,01 0,0157 -22,23
Praco- i kapitaochonne -0,0523 74,29 0,0049 -6,97 -0,0227 32,19
Konkurencyjne
niekonkurencyjne
-0,0766 108,70 -0,0004 0,55 0,0064 -9,04
Uwaga: w poszczeglnych kolumnach znajduj si:
w
i
L
i
/Y
i
zmiana pozycji pac w ramach sektorw,
w
i
/w zmiana relacji pac (skadnik pacowy),
Y
i
/Y zmiana relacji wartoci dodanej (skadnik restrukturyzacyjny).
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
J. Growiec
84
nowaya j silna presja w kierunku wzrostu tej proporcji wywierana przez efekty restrukturyza-
cyjne. W badanym okresie sektory przemysowe zwikszay bowiem sw produktywno szybciej
ni sektory usugowe, ale to sektory usugowe notoway wzrost procentowego udziau w cakowi-
tym zatrudnieniu i to w nich wzrasta udzia wynagrodzenia pracy w wartoci dodanej. Tym sa-
mym Polska wpisaa si w wiatowe tendencje do realokacji zasobw pracy z relatywnie kapita-
Wykres 14
Dekompozycja zmian pozycji pac: skutki realokacji midzy trzema gwnymi kategoriami gospodarczymi
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
-0,08
-0,06
-0,04
-0,02
0
0,02
0,04
0,06
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
2
0
0
8
Zmiana pozycji pac
w ramach sektorw
Zmiana relacji pac Zmiana relacji wartoci
dodanej
Wykres 15
Dekompozycja zmian pozycji pac: skutki realokacji midzy sektorami relatywnie praco-
i kapitaochonnymi
rdo: opracowanie na podstawie danych z formularzy F-01 (GUS).
-0,08
Zmiana pozycji pac
w ramach sektorw
Zmiana relacji pac Zmiana relacji wartoci
dodanej
-0,06
-0,04
-0,02
0
0,02
0,04
0,06
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
2
0
0
8
Relacja pac do wydajnoci pracy w Polsce...
85
ochonnego przemysu do relatywnie pracochonnych usug oraz wzgldnie szybszego wzrostu
produktywnoci w sektorach przemysowych, zwaszcza bran zorientowanych na eksport (Tim-
mer i in. 2003; Whelan 2003).
Jeli mowa o podziale gospodarki na sektory wzgldnie kapitao- i pracochonne (por. wykres
15), to efekt restrukturyzacyjny, zwizany z rnym tempem wzrostu produktywnoci (ktre by-
o wysze dla sektorw relatywnie kapitaochonnych) oraz realokacj czynnikw pomidzy tymi
dziaami gospodarki, wyjania a 32% cakowitej zmiany pozycji pac. Efekt ten szczeglnie silnie
przyczyni si do spadku pozycji pac w latach 19962002, natomiast w pniejszym okresie ogra-
nicza ten spadek.
Zauwamy, e podzia sektorw na relatywnie konkurencyjne oraz relatywnie mao konku-
rencyjne (co wie si z wyszymi marami zysku; por. Gradzewicz i Hagemejer, 2007) nie wnosi
niemal adnej nowej informacji objaniajcej zmiany pozycji pac.
9. Podsumowanie
W badaniu przeprowadzono dekompozycj zmian pozycji pac (tj. zmian udziau wynagrodzenia
czynnika pracy w produkcie) w polskich przedsibiorstwach w latach 19952008 na trzy skado-
we w ujciu sektorowym: (1) zmiany udziau pac w poszczeglnych sektorach gospodarki (skad-
nik wewntrzsektorowy), (2) zmiany relacji pac pomidzy sektorami (skadnik pacowy) oraz
(3) zmiany udziau wartoci dodanej poszczeglnych sektorw w PKB (skadnik restrukturyza-
cyjny).
Najwaniejsze wyniki badania s nastpujce. Po pierwsze, nawet przy szczegowym podzia-
le gospodarki Polski na 52 kategorie sektorowe wg klasyfikacji PKD/NACE zmiany pozycji pac
w ramach sektorw objaniaj ponad 55% cakowitej zmiany pozycji pac w badanym okresie i po-
nad 95% jej wariancji. Pynie std wniosek, e pominicie efektw realokacyjnych w analizie tren-
du pozycji pac prowadzi do do wyranego przeszacowania siy tego trendu w poszczeglnych
sektorach. Z drugiej strony w przypadku analiz waciwoci cyklicznych omawianych szeregw
czasowych potencjalne zaburzenie wnioskw formuowanych z pominiciem efektw midzysek-
torowych jest minimalne.
Po drugie, efekty realokacyjne (przede wszystkim skadnik restrukturyzacyjny) widoczne s
w wynikach analizy w podziale na sektory gospodarki. Obserwowalimy bowiem relatywnie szyb-
szy wzrost produktywnoci w sektorach przemysowych w porwnaniu z sektorami usugowymi.
Wzrost w by bardziej nierwnomierny w przemyle w relatywnie lepszej sytuacji byy sekto-
ry silniej nastawione na eksport i bardziej kapitaochonne. Rwnoczenie nastpowaa realokacja
czynnikw produkcji do tych szybko rozwijajcych si sektorw. Z kolei w sektorach usugowych
realokacja nastpowaa raczej w kierunku sektorw bardziej pracochonnych. Omwione efek-
ty wzmacniay spadek pozycji pac w przemyle, przeciwdziaajc mu rwnoczenie w usugach.
Skutki realokacji czynnikw produkcji midzy sektorami relatywnie praco- i kapitaochonnymi
okazay si istotne dla cakowitej zmiany pozycji pac. W tej drugiej grupie produktywno rosa
zauwaalnie szybciej. W pocztkowym okresie badania, do 2000 r. wcznie, dziaa jednak prze-
ciwstawny efekt pacowy, polegajcy na relatywnie szybszym wzrocie pac w sektorach praco-
chonnych, zwaszcza usugowych.
J. Growiec
86
Zaprezentowane w niniejszym artykule wyniki mog stanowi punkt wyjcia dalszych bada.
Zasadne wydaje si bowiem wykorzystanie danych o czstotliwoci kwartalnej nt. pozycji pac
w analizach jej wasnoci cyklicznych, m.in. w celu wyjanienia jej zwizku z innymi wanymi
wskanikami makroekonomicznymi. Interesujcych wnioskw mogoby take dostarczy badanie
mikroekonomicznych determinant zmian pozycji pac na poziomie pojedynczych firm. Poda-
ne byoby te skonstruowanie odpowiednich miar zmiany sektorowej gospodarki (m.in. przejcia
od przemysu do usug), tak by dobrze odwzorowa specyficzne dynamiki produktywnoci pracy
w tych dziaach gospodarki. Ciekawe byoby rwnie rozszerzenie zaprezentowanych tu analiz na
inne kraje i lata.
Bibliografa
Bernanke B.S., Grkaynak R.S. (2001), Is Growth Exogenous? Taking Mankiw, Romer and Weil
Seriously, w: B.S. Bernanke, K. Rogoff (eds), NBER Macroeconomics Annual 2001. Cambridge,
MA: MIT Press, 11-57.
Bentolila S., Saint-Paul G. (2003), Explaining Movements in the Labor Share, Contributions
to Macroeconomics, 3(1), Article 9.
Blanchard O. (1998), Revisiting European Unemployment: Unemployment, Capital Accumulation,
and Factor Prices, NBER Working Paper, 6566.
Blanchard O., Giavazzi F. (2003), Macroeconomic Effects of Regulation and Deregulation in Goods
and Labor Markets, Quarterly Journal of Economics, 118(3), 879908.
Caselli F. (2005), Accounting for Cross-Country Income Differences, w: P. Aghion, S. Durlauf (eds),
Handbook of Economic Growth, Elsevier, Amsterdam.
Genre V., Kohn K., Momferatou D. (2009), Understanding Inter-Industry Wage Structures in the
Euro Area, European Central Bank Working Paper, 1022.
Gollin D. (2002), Getting Income Shares Right, Journal of Political Economy, 110(2), 458474.
Gordon R.J. (1990), The Measurement of Durable Goods Prices, University of Chicago Press.
Gradzewicz M., Hagemejer J. (2007), Mare monopolistyczne i przychody skali w gospodarce
polskiej, Ekonomista, 4, 515540.
Jaumotte F., Tytell I. (2007), The Globalization of Labor, w: World Economic Outlook, April,
International Monetary Fund, Washington.
Kolasa M. (2008), Productivity, Innovation and Convergence in Poland, Economics in Transition,
16(3), 467501.
Kyyr T., Maliranta M. (2008), The Micro-Level Dynamics of Declining Labour Share: Lessons from
the Finnish Great Leap, Industrial and Corporate Change, 17(6), 11471172.
Lerner A.P. (1934), The Concept of Monopoly and the Measurement of Monopoly Power, Review
of Economic Studies, 1(3), 157175.
OECD (2009), Real Wages, Productivity and the Determinants of the Labour Share: A Structural
Approach, OECD Report ECO/CPE/WP1(2009)6.
Rodrik D. (1997), Has Globalization Gone Too Far? Institute for International Economics, Washington.
Shaikh A. (1974), Laws of Production and Laws of Algebra: The Humbug Production Function,
Review of Economics and Statistics, 56(1), 115120.
Relacja pac do wydajnoci pracy w Polsce...
87
Sharpe A., Arsenault J., Harrison P. (2008), The Relationship between Productivity and Real Wage
Growth in Canada and OECD Countries, 19612006, CSLS Research Report, 2008-8.
de Serres A., Scarpetta S., de la Maisonneuve C. (2002), Sectoral Shifts in Europe and the United
States: How They Affect Aggregate Labour Shares and the Properties of Wage Equations, OECD
Economics Department Working Paper, 326.
Socha J. (2008), Relacja pac realnych do wydajnoci pracy, notatka NBP, nieopublikowana.
Solow R.M. (1957), Technical Change and the Aggregate Production Function, Review
of Economics and Statistics, 39, 312-320.
Timmer M.P., Ypma G., van Ark B. (2003), IT in the European Union: Driving Productivity
Divergence?, Groningen Growth and Development Centre Research Memorandum, Groningen.
Whelan K. (2003), A Two-Sector Approach to Modeling U.S. NIPA Data, Journal of Money, Credit
and Banking, 35(4), 627656.
Podzikowania
Autor pragnie podzikowa anonimowemu Recenzentowi za bardzo wnikliwe uwagi, ktre pozwo-
liy znacznie podnie jako tekstu, a take Michaowi Gradzewiczowi i Zbigniewowi kiew-
skiemu za pomocne komentarze i sugestie.

The wage-labour productivity ratio in Poland: sectoral approach

Abstract
The increase in labour productivity in Poland in 1995-2008 was quicker than increase in wages.
The study aims at determining to what extent this development and the ensuing changes in the
wage-labour productivity ratio were due to the effects of sectoral reallocation. It takes into account
the breakdown into categories in accordance with the Polish Classification of Activities, as well as
less detailed types of decomposition into tradable and non-tradable or capital and labour-intensive
sectors as well as mining, manufacturing and services. Results of analyses based on individual data
indicate that the effects of sectoral reallocation have generally little influence on wage variability
- both in terms of trend and cyclical variation. Almost all the wage variability in the economy may
be explained by changes in wage variability within particular sectors.
Keywords: wages, labour productivity, sectoral reallocation, individual data