MODA POLSKA 1. Chronologia epoki: od 1880 r. rozpoczyna si w Europie i Polsce krytyka idei oraz hase pozytywistycznych.

Przyjmuje si umownie, e nowa epoka w dziejach kultury europejskiej rozpoczyna si od 1891 (gwnie w Polsce), a kooczy w 1918. 2. Nazwy epoki: a) Moda Polska - okrelenie wprowadzone przez Artura Grskiego w 1898 r. w cyklu art. opublikowanych w "Krakowskim yciu" pod takim samym tytuem. Okrelenie eksponowao ostry podzia na "starych i modych" - zwolennikw hase poprzedniej epoki i zwolennikw z zasadniczego przewartociowania wszystkich obowizujcych dotychczas norm. b) Neoromantyzm - termin podkrela podobieostwo kultury modernizmu do kultury romantycznej. Podobieostwo to dot.: podstaw filizof, upodobao estetycznych, sytuacji polit. W lit. polskiej oyo zainteresowanie twrczoci Mickiewicza i Sowackiego. W Mickiewiczu widziano inspiratora myli polit. a take wyznawc pogldw demokratycznych, Sowackiego ceniono jako twrc nowych wartoci estetycznych, wirtuoza sowa. c) Modernizm - okrelenie uzywane bardzo czsto dla nazwania caej epoki, w lit. polskiej termin rozpowszechniony przez K. Byk; sowo pochodzi z j. fr. gdzie moderne oznacza wspczesny i nowoczesny. d) Fin de Siecle - termin pochodzi z j. fr. i oznacza "koniec wieku". Nazwa ta kojarzya si wspczesnym z pogldem, e tradycyjna kultura europejska przeywa kryzys i chyli si ku upadkowi. Z przekonaniem tym czono czsto pojawienie si postaw schykowych - dekadenckich. Std koeljnym okreleniem epoki bdzie nazwa dekadentyzmu. e) Dekadentyzm - termin ten traktowano jako pewien stan emocjonalny, wynikajcy z przekonania o nieuchronnoci dokonujcych si przeobraeo prowadzcych do katastrofy. Zgodnie z tym przekonaniem w rozwj cywilizacyjny wpisana jest nieuchronnie zagada i katastrofa. W zwizku z tym byt czowieka odczuwano jako tragiczny, a postaw dekadenck cechowao: apatia, niechd do dziaania, brak buntu, aprobata perwersji, manifestowanie poczucia przesytu i znudzenia. f) Symbolizm - autorem pojcia by Moris M. Materine, belgijski pisarz wg. ktrego rzeczywistod w ktrej yjemy skada si z ducha i jego cienia, tj. materii poznawanej za pomoc zmysw. Celem sztuki jest poszukiwanie sposobu przedstawienia metafizycznego rdzenia bytu, artysta unika opisu mao znaczncej rzeczywistoci materialnej. Symbolizm - kierunek artystyczny rozwijajcy si od 1885 r. jako bunt przeciw sztuce realistycznej, naturalistycznej i impresjonistycznej; polega na ukazywaniu wew. przeyd czowieka, wiata wierzeo i bani. Przedstawiciele: Paul Gauguin, Arnold Bochlin, Jacek Molczewski. Secesja - kierunek w sztuce europ. schyku XIX w. i pocztku XX w. opozycyjny do stylu eklektycznego i akademizmu. Cechy secesji: dekoracyjnod, bogata ornamentyka, motywy rolinne zwaszcza kwiatowe, pynna i mikka linia; secesja jest rwnie kierunkiem architektonicznym i stylem w sztuce uytkowej i rzemiole artystycznym, np. meble secesyjne. Orodki secesji: Pary, Wiedeo, Monachium, Berlin, Barcelona. Przedstawiciele malarstwa: Gustav Klimt, Stanisaw Wyspiaoski, Jzef Menhoffer, Art Noureau. Impresjonizm - kierunek w malarstwie zapocztkowany przez artystw francuskich: Claude Monet, Auguste Renouir, Edgar Degas, Edward Monet. Cechy: swobodna kompozycja, gra wiata, subiektywne widzenia wiata, przeksztacenie motyww przestrzennych w kolorow paszczyzn, rezygnacja z 3-wymiarowoci. Przedstawiciele: A. Gerymski, J. Pankiewicz. Ekspresjonizm - kierunek w sztuce pocztku XX w. wyrastajcy z mistyczno-metafiz. filozofii i lit. a take inspiracji psychologi Zygmunta Freuda. Cechy: zerwanie z realizmem, nawizanie do sztuk prymitywnych, inspiracja gotykiem, jaskrawe kolory, skone linie i ostre kontrasty. Przedstawiciele: Vincent can Gogh, Henri von de Toluse-Louterec, Tadeusz Kulisewicz.

Systemy filozof. modernizmu: A. Schopenhauer - filozof niemiecki tworzcy w okresie romantyzmu, ktrego idee zostay w peni odkryte i docenione przez epok modernizmu. Wg. niego istot ludzkiej egzystencji jest popd, ktry nie jest podporzdkowany adnemu konkretnemu celowi i na dodatek nie moe byd nigdy zaspokojony. W rezultacie nieustajcego lepego dziaania niekontrowanego rozumem popdu towarzyszy na stae czowiekowi poczucie niezadowolenia i niezaspokojenia. Czowiek dy do osignicia szczcia, ale nigdy go nie osignie. Jego ycie pene zabiegw o potrzymanie egzystencji zawsze kooczy si mierci. ycie czowieka jest paspem udrk, mki. Schopenhauer znalaz jednak 3 sposoby zagodzenia owej mki: wyzbycia si porzdao i potrzeb, czyli uczieczka w stan "nirwany", wspczucie dla innych cierpijcych, uprawianie sztuki lub kontempletowanie jego dzie. Jego pesymistyczna koncepcja ycia sza w parze z przekonaniem, e rzeczywistod nie jest poznawalna, jest jedynie wyobraeniem poznajcego umysu. wiadomod destrukcji wiata skania jednak do poszukiwania kultw oparcia. Za tak wartod filozof uwaa sztuk. Wedug niego nie podlegaa ona wartociowaniu moralnemu, opieraa si na bezinteresownej kontemplacji, nie miaa adnego praktycznego celu. Poniewa wg. Schopenhauera i dekadentystw wszystko na wiecie podlega chorobie i rozkadowi, sztuka take podlega tej przypadoci. Choroba sztuki wyraaa si w celowym deniu do przesadnego efektu, krzykliwej oryginalnoci stylu. F. Nietze - swoj teori wyoy w 2 dzieach o charakterze aforystycznym: "Tako rzecz Zalatustra", "Poza dobrem i zem". Sformuowa on postulat moralnoci panw, wg. ktrego to spostrzeenia jednostki silne psych, utalentowane, wyjtkowe maj prawo do odrzucania wszelkich tradycyjnych wartoci, w tym chrzecijaoskich. Nitze stawia na: kult ycia, siy i tyzny, wiar w ycie. Pogldy te zostay sformowane aforystycznie, daway moliwod indywidualnej interpretacji czytelnikowi (wykorzystali je faszyci i Hitler). H. Bergson - wg. niego prawdziwe poznanie dokonuje si nie za spraw, lecz intuicji. Intuicja pozwala poznawad rzeczywistod bez znieksztaceo (jest one wielowymiarowa). wiat, przyroda nieustannie si rozwijaj, w rozwj jest samorzutny i twrzczy, jego moliwoci s nieograniczone i nieprzewidziane. Jest nieodczny od istot organicznych, wypywa z ich wew. si. Te siy Bergson nazywa elau vital, co tumaczy si jako "pd yciowy". ycie czowieka traktowa jako strumieo przeyd i postpw, kady kto kieruje si wasnymi uczuciami i mylami jest wolny. Nie jest wolny ten, kogo dziaanie hamuje konwencje narzucone przez wychowanie lub opini ogu.

A. Grski - Moda Polska Autor uwaa, e naley zainteresowad si jednostk spoeczn, a nie ogem. Grski jest rzecznikiem zainteresowania si indywidualnoci ludzk, a przede wszystkim dusz ludzk tj. wew. przeyciami czowieka. Ponadto autor domaga si niezalenoci dla twrcw, nienarzucania im adnych zdao, zaufania jego intuicji twrzej i zdolnociom. Z. Przesmycki - Wstp do wyboru pism dramatycznych Artyku jest pochwa symbolizmu, ktra odsania to co jest poza zmysami. Sztuka symboliczna jest wieczna, zajmuje si sprawami tajemniczymi, niewyjanionymi przez nauk: snami, hipnoz, mierci. Sztuka to pragnienie przez poznanie tajemnic czowieka, poznad wiat, nie chce ona zastpid nauk. Przesmycki ukazuje, e badania i odkyrcia udowodniy e przez rne przeczucia, czary s jedynie wyobraeniem skrajnych mistykw romantycznych. Mistycyzm musia zatem kontunuuowad swoje dzieo w lit. S. Przybyszewski - Confiteor Utwr jest manifestem, tytu zaczerpnito z aciny i oznacza "wyznaj". Zasobniczy punkt pojmowania przez niego estetyki stanowi tez, i sztuka odtwarza to co jest wiecznym, niezalenym ani od czasu, ani od przestrzeni. Rekonstruuje wszystkie jej przejawy, niezalenie od tego czy bd dobre czy ze. Autor wygasza swoje pogldy nt. sztuki wczorajszej, ktra nie dopuszcza do gosu tego e wszelkie przejawy duszy s nierwnomierne. Przybyszewski twierdzi e arytsta by guchy na takie aspekty jak: prawa spoeczne, prawa etyczne, nazwy i formuki. C. Baudelaire - Albatros Podmiot lir. zauwaa e schwytany ptak przebywa ze swoimi "oprawcami" bardzo niechtnie, z bliska wydaje si byd brzydki, natomiast pikny z daleka. Zostaje nazwany nawet skrzydlatym kalek. Staje si bezradny, saby i traci swj najlepszy czas. Pojawia si porwnanie artysty do ksicia, ktry gruje nad zwykym wiatem. Artysta posiada szczegln moc twrcz. K. Przerwa Tetmajer - Evvira l'arte! Wiersz pokazuje byt artysty, a tytu oznacza "niech yje sztuka". Jest on wartoci nieprzemijajc, podmior lir. podkrela miejsce sztuki w yciu i odwoanie od osb, ktre nie interesuj si sztuk. Artysta jest czowiekiem i darem od samego Boga. Koniec wieku XIX To manifestacja postaw dekadenckich. Pojawia si przekonanie, e wiat przestanie istnied wraz z koocem tego stulecia. Nie wierz w nic... Niechd do wszelkiego dziaania, do egzekwowania swoich wartoci. Podmir lir. jest nastawiony bardzo krytycznie, gdy w swoim yciu nie ma nic co mgby realizowad. Porwnuje si do rzebiarza, ktry wpad w amok i gniew. Powoduje to pacz, krzyk i przekleostwo. Pokazuje e jako czowiek czuje si bezsilny - to rzeczywistod narzuca mu styl ycia. Dziki temu nie czuje on blu, ale nie dotyka go te radod.