1 Reakcje w roztworach wodnych Woda jako rodowisko reakcji jest tak powszechna, e waciwie zapomina si, e istniej inne

rozpuszczalniki takie jak przykadowo cieky amoniak w ktrych substancje zachowuj si odmiennie ni jestemy do tego przyzwyczajeni na podstawie tradycyjnego kursu chemii, ktra jest zasadniczo chemi roztworw wodnych. Dlaczego woda jest tak istotnym i popularnym rozpuszczalnikiem ? Wynika to z zupenie niezwykych waciwoci tego zwizku chemicznego, a konkretnie jest konsekwencj budowy jej czsteczki. Na filmiku o wizaniach chemicznych przedstawiono budow czsteczki wody i wynikajc z niej znaczn polarno czsteczki przy stosunkowo niewielkim jej rozmiarze. Jej polarno jest tak dua, e wrd zwizkw chemicznych nie ma sobie rwnej. Fakt ten ma ogromne konsekwencje w szeroko rozumianej chemii rodowiska, od jego biologii po rwnowagi ekologiczne, w tym tak wane jak energetyka naszej planety, a co za tym idzie spraw efektu cieplarnianego. Mwic o reakcjach w rodowisku wodnym ma si na uwadze takie zagadnienia jak: dysocjacja elektrolityczna, hydroliza soli, zapis jonowy i pjonowy procesw chemicznych, iloczyn jonowy wody, pH oraz iloczyn rozpuszczalnoci. Zacznijmy wic od dysocjacji elektrolitycznej. Dysocjacja to rozpad substancji, pod wpywem rozpuszczalnika ktrym najczciej jest woda, na swobodnie poruszajce si jony. Mwi si wwczas o dysocjacji elektrolitycznej. Na podstawie efektu tego wanie procesu mwi si o definicji zwizkw chemicznych w wietle teorii dysocjacji elektrolitycznej. Twrc tej teorii jest Svante Arhennius. W wyniku dysocjacji powstaj swobodnie poruszajce si jony, ktre powoduj, e taki roztwr przewodzi prd elektryczny. Substancje, ktrych roztwory wodne przewodz prd elektryczny nazywamy elektrolitami. Przewodnictwo ich roztworw polega na przenoszeniu adunkw przez poruszajce si jony, s to tak zwane elektrolity drugiego rodzaju w odrnieniu od elektrolitw pierwszego rodzaju czyli metalicznych. Proces dysocjacji elektrolitycznej mona opisywa jakociowo, za pomoc rwna reakcji oraz ilociowo za pomoc stopnia dysocjacji oraz staej dysocjacji K. Te dwie wielkoci wie tzw. prawo rozciecze Oswalda, zgodnie z ktrym = zagadnienie iloczynu jonowego wody oraz skali pH. Zacznijmy od rwna reakcji dysocjacji, ktrej efekt, zgodnie z teori Arhenniusa, stanowi podstaw definiowania rodzajw zwizkw chemicznych, czyli soli, kwasw i zasad.
K . Z tym wie si rwnie c

2 Zacznijmy od soli, w ktrych czsteczkach wystpuj wizania jonowe a wic w wyniku dysocjacji nastpuje cakowity i natychmiastowy rozpad na swobodnie poruszajce si jony. Jony to atomy (jony proste) lub grupy atomw (jony zoone) posiadajce adunek elektryczny. Nazwa jonu pochodzi od nazwy elektrody w kierunku ktrej migruje w polu elektrycznym. Jony o adunku dodatnim to kationy a adunek ujemny posiadaj aniony. Jony zapisuje si w ten sposb, e do symbolu (jon prosty) lub grypy atomw (jon zoony) w grnym indeksie podaje si cyfr arabsk warto adunku ( w pierwszej kolejnoci) a
2 nastpnie jego znak, przykadowo Fe3+ lub SO 4 . Nazwy jonw tworzy si inaczej dla

kationw inaczej anionw. Nazwa kationu skada si z nazwy pierwiastka i w sytuacji gdy jest wielowartociowy w nawiasie jego elektrowartociowo. Oto przykady: Cu2+ jon miedzi(II), gdy mied moe by rwnie jednowartociowa, lecz Ca 2+ to jon wapnia, bez podania wartociowoci, bowiem wap jest tylko dwuwartociowy. Szczeglnym
+ przypadkiem jest kation amonu NH 4 , ktry w swym skadzie nie zawiera atomu metalu.

Inne nazwy podamy przy zapisie rwna reakcji dysocjacji. Nazwy anionw tworzy si jako formy przymiotnikowe nazw soli, z ktrych pochodz, przykadowo: Cl- to jon chlorkowy bo pochodzi z dysocjacji chlorku, S2- siarczkowy, I- to jon jodkowy, dla reszt kwasw tlenowych np.SO42- jon siarczanowy (VI). Wicej nazw podamy przy zapisie rwna reakcji dysocjacji. Oto one, zaczniemy od soli, o ktrych ju powiedzielimy, e zawieraj jony w swej strukturze tak wic nastpuje ich natychmiastowy i cakowity rozpad, ktry zapisujemy jednym rwnaniem reakcji, np. AlCl3 Al3++3Cl- co czytamy nastpujco: chlorek glinu (jeden mol) dysocjuje na jony glinu (jeden mol) i jony chlorkowe (trzy mole);
2 Ca 3 ( PO 4 ) 2 3Ca 2 + + 2 PO 4

mol ortofosforanu(V) wapnia dysocjuje na trzy mole

kationu wapnia oraz dwa mole jonw ortofosforanowych(V). Jak widzimy w kadym wypadku czsteczki soli dysocjuj z utworzeniem kationw i anionw reszt kwasowych. Tak wic zgodnie z teori dysocjacji elektrolitycznej Arhenniusa, sole to zwizki chemiczne, ktre w wyniku dysocjacji tworz aniony reszt kwasowych i kationy, najczciej metali. Przykady dysocjacji kwasw. W ich czsteczkach wystpuj wizania

spolaryzowane, ktre w wyniku oddziaywania z czsteczkami wody (hydratacji) ulegaj polaryzacji i ostatecznie nastpuje dysocjacja. Aby podkreli ten fakt proces dysocjacji kwasw zapisuje si stopniowo uwzgldniajc kolejno oderwanie pojedynczych jonw wodorowych. Dla kwasw jednoprotonowych, czyli takich, ktre zawieraj w czsteczce

3 jeden atom wodoru, sprawa jest prosta: HCl H+ + Cl-; kwasy wieloprotonowe

dysocjuj etapowo i tak kwas wglowy ulega dysocjacji dwustopniowej, poniewa zawiera w czsteczce dwa atomy wodoru (jest wic dwuprotonowy): H2CO3H+ + HCO3- jon wodorowglanowy HCO3- H+ + CO32- jon wglanowy Kwas ortofosforowy jest trjprotonowy a wic jego dysocjacj zapisujemy w trzech etapach:
H 3 PO 4 H + + H 2 PO 4 2 H 2 PO 4 H + + HPO 4 2 3 HPO 4 H + + PO 4

nazwy anionw powstaych w procesie dysocjacji kwasu fosforowego(V) to kolejno: jon diwodorofosforanowy(V), wodorofosforanowy(V) i fosforanowy(V).W roztworach tych pocze wystpuj wszystkie podane jony przy czym w miar kolejnego etapu ich ilo znaczco maleje. Kwasy to substancje, ktre w roztworze wodnym dysocjuj z utworzeniem jonw wodorowych. O roztworze, w ktrym takie jony wystpuj powiemy, e ma charakter, lub inaczej, odczyn kwany. Wodorotlenki zachowuj si w roztworach wodnych podobnie jak kwasy, bowiem podobnie jak one ulegaj dysocjacji wieloetapowej w zalenoci od iloci grup wodorotlenowych w czsteczce. Przykady: NaOH Na+ + OHFe(OH)2FeOH+ + OHFeOH+ Fe2+ + OHjon hydroksoelaza(II) jon elaza(II)

Wodorotlenki, zgodnie z teori dysocjacji elektrolitycznej, to substancje, ktre w roztworze wodnym dysocjuj z utworzeniem jonw wodorotlenowych. Jeeli w roztworze wystpuj jony wodorotlenowe, to o takim roztworze powiemy, e ma odczyn lub inaczej charakter zasadowy. Kwasy i zasady s rwnie definiowane wedug innych teorii, ktre maj bardziej uniwersalny charakter. Nale do nich teorie Brnsteda i Lewisa. Zgodnie z pierwsz kwasy to substancje, ktre w reakcji oddaj proton wodoru, za zasady, to te, ktre przycz proton wodoru. Tak wic amoniak w reakcji NH3 + H2O NH4OH jest zasad, gdy przyczy jon wodorowy a woda jest kwasem bowiem oddaa czsteczce amoniaku proton (jon wodoru). Woda w zalenoci od reakcji moe by kwasem lub wodorotlenkiem, czyli zgodnie z teori

4 Brnsteda jest amfoterem Wicej wicze z zakresy pisania rwna reakcji znajduje si w kadym dostpnym zbiorze zada z chemii i podanych w zaczeniu przykadw zada z testw maturalnych Obecnie przejdziemy do charakterystyki ilociowej procesu dysocjacji elektrolitycznej. Jak ju wspomniano do ilociowego opisu procesu dysocjacji stosuje si dwa parametry stopie i sta dysocjacji. Stopie dysocjacji okrela, jaka cz wprowadzonych do roztworu czsteczek ulega dysocjacji. Matematycznie wyraa si wzorami:
=
cz co lub = cz 100% co

gdzie: stopie dysocjacji cz ilo moli czsteczek, ktre ulegy dysocjacji c0 oglna ilo moli czsteczek w roztworze (stenie molowe roztworu) Odpowiedni wzr stosuje si w zalenoci od tego, czy chcemy go wyrazi w formie uamka procentowego lub procentu czsteczek zdysocjowanych. W zalenoci od wartoci stopnia dysocjacji elektrolity dzieli si na sabe, gdy stopie dysocjacji zamyka si w przedziale do 5% (lub 0,05) oraz mocne, gdy warto ta zostaje przekroczona. Czasami wyrnia si rwnie grup elektrolitw redniej mocy, dla ktrych stopie dysocjacji zamyka si w granicach od 5 do 50%. Do grupy elektrolitw sabych nale najczciej zwizki organiczne. Stopie dysocjacji danego zwizku zaley od takich czynnikw zewntrznych jak: temperatura ronie z temperatur rodzaj rozpuszczalnika - jego polarno stenie warto stopnia dysocjacji jest odwrotnie proporcjonalna do stenia, czyli, im wiksze stenie tym mniejsza warto stopnia dysocjacji. Tak wic warto stopnia dysocjacji nie umoliwia jednoznacznej charakterystyki danego zwizku, gdy zaley od wielu czynnikw zewntrznych. Wiksze znaczenie w tym wzgldzie ma staa dysocjacji, ktra nie zaley od stenia a wic jednoznacznie opisuje dan substancj. Jako, e dysocjacja jest procesem odwracalnym mona do jej opisu zastosowa prawo dziaania mas i w ten sposb zdefiniowa sta dysocjacji. Dla oglnego rwnania: KA K++ AStaa rwnowagi, zwana sta dysocjacji bdzie miaa posta:
K = [ K + ] [ A ] [ KA ]

5 Staa dysocjacji (K) jest wprost proporcjonalna do iloczynu ste jonw powstaych w wyniku dysocjacji i odwrotnie proporcjonalna do stenia czsteczek, ktre nie ulegy dysocjacji.

Z matematycznego punktu widzenia, tak zdefiniowana staa traci sens matematyczny [KA]=0 dla elektrolitw mocnych. Im wiksza warto staej tym mocniejszy elektrolit (!) Te dwie poznane wielkoci wie tzw. prawo rozciecze Oswalda. Dla oglnego rwnania: AB A++B- zamy, e stopie dysocjacji substancji AB rwna si za jego stenie molowe co. W wyniku dysocjacji substancji AB powstaj rwne iloci jonw A oraz B i mona je wyrazi iloczynem - c0 , za ilo czsteczek, ktre nie ulegy dysocjacji [AB] = (1 ) c 0
K= c0 c 0 (1 ) c0 K=

wielkoci te wstawione do wzoru na sta dysocjacji daj:

c0 2 jeeli zaoymy, e AB jest sabym elektrolitem wwczas (1-) (1 )

zmierza do 1 a wzr przyjmuje posta K= c02. Zaleno ta jest bardziej znana w postaci
=
K c0

i zwana jest prawem rozciecze Oswalda. Naley jednak zapamita,

e jest on prawdziwy dla elektrolitw sabych za stopie dysocjacji nie moe by wyraony w procentach a jedynie jako uamek procentowy (!). Gdy stopie dysocjacji przekracza 5%, wwczas naley stosowa wzr peny, to znaczy zawierajcy w mianowniku wyraenie (1-). Testy jak i zaczone zadania z testw maturalnych zawieraj wiele przykadw z tego zakresu. Z procesem dysocjacji wody, podstawowym rozpuszczalnikiem, wie si wane zagadnienie iloczynu jonowego wody oraz wartoci pH wykadnika stenia jonw wodorowych. Woda jest sabym elektrolitem jej staa dysocjacji wynosi K = 1,810-16 i ma posta: K =
[ H + ] [OH ] jak wynika z wartoci staej tylko dwie czsteczki na 10 16 ulegaj [ H 2 O]

dysocjacji, za wyraenie w mianowniku [H2O] oznacza stenie molowe wody, ktre wynosi
cm = 1000 g mol = 55 ,6 g dm 3 . (1000g to masa 1 dm3 roztworu czyli wody, za w mianowniku 18 mol

podano warto masy molowej wody). Stenie molowe wody w wodzie wynosi 55,6

6 mol/dm3. Wracajc do wyraenia na sta dysocjacji wody widzimy, e warto mianownika jest bardzo dua i praktycznie w trakcie dysocjacji nie zmienia si tak wic moe by wprowadzona do wartoci na sta, wwczas: [ H + ] [OH ] = 55 ,6 1,8 10 16 = 10 14 . Iloczyn [H+][OH-] = nosi nazw iloczynu jonowego wody i oznacza si go przez L. Iloczyn jonowy wody ma szczeglne znaczenie ze wzgldu na to, e charakteryzuje rwnowag jonw wodorowych i wodorotlenowych, czyli rwnowag kwasowo - zasadow. Zacznijmy od sytuacji gdy roztwr ma odczyn obojtny, czyli stenia jonw wodorowych i wodorotlenowych s sobie rwne i wynosz 10-7. Gdy warto stenia jonw wodorowych [H+] jest wiksza od 10-7 wwczas mwimy o rodowisku kwanym i tak w miar gdy wykadnik potgowy ma bezwzgldn warto coraz mniejsz oznacza to wzrost stenie jonw wodorowych. Aby to oznaczenie przybliy do naszych nawykw matematycznych wprowadzono pewn jej interpretacj za pomoc funkcji matematycznej zwanej logarytmem. Stosuje ujemne wartoci ich logarytmw dziesitnych. Warto tak okrela si jako pH lub pOH lub inaczej wykadniki ste jonw wodorowych lub wodorotlenowych. Tak wic pH = -log [H+], za pOH = - log [OH-] Oto przykady oblicze jeeli stenie jonw wodorowych [H+] = 10-4 mol/dm3 wwczas pH = -log 10-4 = 4. Zgodnie z powyszym mona logarytmowa ujemnie wyraenie na iloczyn jonowy wody, wwczas log[H+] log[OH-] = -log10-14 czyli pH + pOH = 14 Taka zaleno umoliwia atwe przeliczanie wartoci pOH na pH i w zwizku z tym stosuje si dla okrelenia odczynu wycznie warto pH. Naley zapamita, e pH = 7 okrela odczyn obojtny, pH < 7 kwany i pH > 7 zasadowy. Hydroliza to reakcja wody z substancjami chemicznymi, ktra prowadzi do ich rozkadu. Liczne przykady tego typu przemian pochodz z zakresu chemii organicznej przykadowo, hydroliza estrw, wglowodanw lub biaek. Szczeglne znaczenie ma proces hydrolizy soli, ktry moe prowadzi do otrzymania roztworw o rnych wartociach pH. Hydroliza soli to reakcja soli z wod, ktra prowadzi do utworzenia produktu sabo zdysocjowanego. Majc wic na uwadze, e hydroliza prowadzi do odtworzenia substratu sabo zdysocjowanego, sole dzieli si na cztery grupy, ze wzgldu na moc kwasu i zasady z ktrej dana sl powstaa. Co do mocy kwasw i zasad prosz zapamita: 1. Mocne kwasy to kwas siarkowy(VI), azotowy(V) oraz kwasy beztlenowe fluorowcw chlorowodorowy, bromowodorowy i jodowodorowy 2. Mocne zasady tworz wycznie litowce i berylowce Oto przykady hydrolizy poszczeglnych typw soli:

7 I/Sl mocnego kwasu i sabego wodorotlenku azotan(V)srebra AgNO3 wodorotlenek srebra saby czyli sabo zdysocjowany, co oznaczamy stosujc zapis czsteczkowy tego wodorotlenku za mocny kwas azotowy(V) bdzie zapisany w formie zdysocjowanej. Zapis czsteczkowy: AgNO3 + H2O AgOH + HNO3 Zapis pjonowy: Zapis jonowy: Ag+ + NO3-+ H2O AgOH + H++NO3Ag++ H2O AgOH + H+

Jak wida z zapisw po stronie produktw znajduj si jony wodorowe, czyli roztwr ma charakter kwany, jako e hydroliza biega za sprawa kationu (srebra) ten typ hydrolizy nazywa si hydroliz kationow. II/ Sl sabego kwasu i mocnego wodorotlenku azotan(III) sodu Zapis czsteczkowy Zapis pjonowy Zapis jonowy NaNO2 + H2O NaOH + HNO2 Na+ + NO2- + H2O Na+ + OH- + HNO2 NO2- + H2O HNO2 + OHNaNO2

Sl ulega hydrolizie, odczyn roztworu wodnego zasadowy, jest to hydroliza anionowa. III/ Sl sabego kwasu i sabego wodorotlenku octan amonu Zapis czsteczkowy: Zapis pjonowy: CH3COONH4 + H2OCH3COOH + NH4OH CH3COO- + NH4+ + H2O CH3COOH + NH4OH

Zapis jonowy w tego typu solach jest identyczny z pjonowym. Odczyn roztworu obojtny rodzaj hydrolizy kationowo anionowa. IV/ Sl mocnego kwasu i mocnej zasady azotan(V) potasu Zapis czsteczkowy: KNO3 + H2O KOH + HNO3 Powstaje mocny kwas i mocna zasada wic obydwa produkty s dobrze zdysocjowane, czyli hydroliza, w tego typu solach, nie zachodzi Jak wida z powyszego stosuje si trzy sposoby zapisu rwna reakcji: zapis czsteczkowy, zapis pjonowy, kiedy to w postaci jonw zapisuje si jedynie substancje dobrze zdysocjowane, oraz zapis jonowy, kiedy bierze si pod uwag jedynie te elementy, ktre bezporednio uczestnicz w interesujcej nas przemianie. Do tych sposb zapisu bdziemy wraca przy rozwizywaniu zada. Oddzielnie omwiono zagadnienie zwizane z iloczynem rozpuszczalnoci substancji sabo rozpuszczalnych. Mona si z nim bliej zapozna w fragmencie omawiajcym rozpuszczalno substancji trudno rozpuszczalnych, gdzie rwnie omwiono pewne aspekty zapisu reakcji strcania.

Przykady zada z testw maturalnych 1) Oblicz pH nasyconego roztworu kwasu benzoesowego wiedzc, e jego rozpuszczalno w temperaturze 200C wynosi 0,29g. Staa dysocjacji w tej temperaturze wynosi 6,610-5 Gsto roztworu przyjmij rwn 1,00 g/cm3. 2) Okrel odczyn wodnych roztworw siarczanu magnezu, chlorku glinu, octanu magnezu i palmitynianu sodu. Napisz odpowiednie rwnania reakcji lub zaznacz, e reakcja nie zachodzi. 3) Podczas rozcieczania roztworu SbCl3 w wodzie wytrca si biay osad SbOCl i po pewnym czasie ustala si stan rwnowagi, ktry mona zilustrowa za pomoc rwnania: SbCl3 + H2O SbOCl + 2HCl. Okrel w ktr stron przesunie si rwnowaga tej reakcji jeeli do ukadu dodamy wicej wody. Swj wniosek uzasadnij w oparciu o regu przekory 4) Roztworowi kwasu octowego o steniu 0,1 mol/dm3 odpowiada pH = 3. Oblicz przybliona warto stopnia dysocjacji kwasu octowego w tym roztworze 5) Okrel odczyn wodnego roztworu octanu wapnia. Swj wniosek uzasadnij piszc odpowiednie rwnania reakcji w formie czsteczkowej, pjonowej i jonowej skrconej. 6) Azotan(III) amonu ulega hydrolizie. Wiedzc, e w temperaturze 250C stae dysocjacji wynosz Kwodortlenek amonu= 1,7810-5mol/dm3 a K wodnego roztworu tej soli. 7) Staa dysocjacji kwasu azotowego(III) wynosi 410-4moldm-3. Okrel pH roztworu tego kwasu o steniu 0,001 moldm-3. 8) Podaj definicje kwasw i zasad wedug teorii Arrheniusa, Brnsteda Lowryego oraz Lewisa 9) Ktre z poniszych substancji s zasadami a ktre kwasami: Ba(OH)2, H2SO3 wedug teorii Arrheniusa
+ HCO 3 , NH 4 , S 2 - wedug teorii Brstesda-Lowwryego

kwasu azotowego(III)

=210-4mol/dm3okrel odczyn

N 3, B 3 H F

- wedug teorii Lewisa

Wybr uzasadnij o odpowiednie rwnania reakcji 10) Podaj przykadowe rwnania reakcji w postaci czsteczkowej i jonowej, ktre przebiegaj zgodnie z poniszymi zapisami. Podaj nazwy wszystkich reagentw: X2++2OHX(OH)2() oraz druga 2H++Y2-H2Y()

9 11)Scharakteryzuj sta i stopie dysocjacji elektrolitu. Oblicz sta dysocjacji kwasu azotowego(III), wiedzc, e w 250 cm3 roztworu zawierajcego 4,7 g tego kwasu, stenie jonw H+ wynosi 0,009 mol/dm3 12) Okrel odczyn roztworu powstaego przez zmieszanie 25 cm3 roztworu wodorotlenku sodu o pH = 11 do 50 cm3 roztworu kwasu azotowego(V) o pH = 3 13) Zaprojektuj po jednym dowiadczeniu obrazujcym reakcj jonow typu: jon + jon atom + jon czsteczka + jon

Narysuj schematy tych dowiadcze. Dla jednego dowiadczenia, z zaprojektowanych przez Ciebie, podaj przewidywane obserwacje, sformuuj wniosek oraz zapisz czsteczkowe, pene i skrcone jonowe rwnania tych reakcji. 14) 15) Stosujc jako substrat wglan sodu zapisz rwnania reakcji zachodzcych podczas dysocjacji jonowej, hydrolizy i elektrolizy wodnego roztworu tej soli. Wska ktre substancje peni rol kwasw a ktre zasad w ujciu teorii Brnsteda w
reakcji przedstawionej rwnaniem: CH 3 COO + H 2 O CH 3COOH + OH Wyjanij

czy powstawanie kationu tetraaminomiedzi(II) : Cu2++4NH3[Cu(NH3)4]2+ mona opisa jako reakcja kwas zasada w wietle teorii Lewisa. 16) 17) Zapisz w formie jonowej rwnania reakcji potwierdzajce amfoteryczny charakter tlenku chromu(III) Jony baru s siln trucizn, jednak siarczan(VI) baru stosowany jest jako kontrast w badaniach przewodu pokarmowego czowieka. Wyjanij, dlaczego substancj t mona bezpiecznie wykorzysta w diagnostyce. 18) W pewnej temperaturze w roztworze substancji B o steniu molowym 0,1 mol/dm3 rwnowagowe stenie jonw OH- = 0,001 mol/dm3. Oblicz sta i stopie dysocjacji substancji B oraz pH roztworu. 19) Hydroliza to zjawisko rozpadu czsteczek pod wpywem wody. Podaj przykady soli ulegajcych hydrolizie kationowej oraz soli ulegajcej hydrolizie anionowej oraz napisz odpowiednie rwnania reakcji. 20) Na podstawie wartoci staych dysocjacji okrel odczyn roztworw wodnych soli.: NH4NO2, NH4HCO3, CH3COONH4. Zapisz rwnania reakcji hydrolizy.

10
mol ] dm 3 mol K H 2CO 3 = 4,5 10 7 [ ] dm 3 mol K CH 3COOH = 1,8 10 5 [ ] dm 3 mol K HNO 2 = 2 10 4 [ ] dm 3 K NH 3 H 2O = 1,8 10 [
5

Rozwizania zada z rwnowag jonowych w roztworach wodnych Zad.1 Z podanej rozpuszczalnoci obliczymy stenie molowe roztworu nasyconego. Rozpuszczalno, to ilo substancji, ktra rozpuci si w 100 g wody. Przy zaoonej gstoci d=1 g/cm3 objto roztworu wynosi 100 cm3. Kwas benzoesowy jest kwasem aromatycznym C6H5COOH Stenie molowe
c0 =

czyli M = 122 g/mol.

0,29 g mol = 0,024 g dm 3 122 0,1dm 3 mol
K c0 = 6,6 10 5 = 2,75 10 3 = 0,052 2,4 10 2

Nastpnie obliczamy stopie dysocjacji =

=
[H + ] c0

[ H + ] = co = 0,052 0,017 = 0,0009

mol mol 0,001 3 3 dm dm

pH = -log 10-3 = 3 Zad.2 1/ MgSO4+H2O reakcja nie zachodzi- sl mocnego kwasu i zasady hydroliza kationowa, pH<7 hydroliza anionowa, pH>7 2/ AlCl3 + 3H2O Al(OH)3 + 3H+ + 3ClAl3+ + 3H2O Al(OH)3 + 3H+ 3) (CH3COO)2Mg + 2H2O Mg2+ +2OH-+2CH3COOH CH3COO- + H2O CH3COOH + OH4) C15H31COONa + H2O C15H31COOH + Na++ OHC15H31COO- + H2O C15H31COOH + OH- hydroliza anionowa pH > 7 Zad. 3 Dodanie wody oznacza wzrost stenia substratw co, zgodnie z regu przekory, oznacza przesunicie rwnowagi w kierunku produktw reakcji.

11 Zad.4
pH = 3 [ H + ] = 10 3 mol mol = c z ; c 0 = 0,1 3 3 dm dm lub 1%

c z 1 10 3 = = 1 10 2 c 0 1 10 1

Zad. 5 Octan sodu jest sol sabego kwasu i mocnej zasady, bdzie wic ulega hydrolizie Zapis czsteczkowy reakcji hydrolizy: (CH3COO)2Ca + 2H2O 2CH3COOH + Ca(OH)2 Zapis pjonowy: 2CH3COO- +Ca2++ 2H2O 2CH3COOH + Ca2++ 2OHZapis jonowy skrcony: CH3COO- + H2O CH3COOH + OHZad. 6 Azotan(III) amonu ulega hydrolizie kationowo anionowej (typowej dla soli sabych kwasw z sabymi wodorotlenkami). Z porwnania wartoci staych widzimy, e lepiej dysocjuje kwas azotowy(III) (Kkwasu > Kzasady) tak wic odczyn bdzie sabo kwany. Zad. 7 K = 410-4 mol/dm3 C0 = 0,001 mol/dm3 pH = ? Z prawa rozciecze Oswalda mona wyliczy warto stopnia dysocjacji
= =
K = c0 cz c0 4 10 4 = 0,63 10 3

hydroliza anionowa, pH>7

c z = [ H + ] = c 0 = 6,3 10 4

pH = log 6,3 10 3 = 2,2

warto logarytmu obliczono za pomoc odpowiedniego kalkulatora z funkcj logarytmiczn Zad.8 Definicje wedug Arhenniusa Kwasy to substancje, ktre w roztworze wodnym dysocjuj z utworzeniem jonw wodorowych Wodorotlenki to substancje, ktre w roztworach wodnych dysocjuj z utworzeniem jonw wodorotlenowych

12 Definicje wedug Brnsteda Kwasy to substancje, ktre w reakcjach oddaj protony wodorowe, za wodorotlenki to substancje bdce protonobiorcami Definicje wedug Lewisa Wodorotlenki to substancje, ktre w reakcjach s dawcami pary elektronowej za kwasy s biorcami pary elektronowej. Zad.9 Wedug Arhenniusa (rwnanie dysocjacji elektrolitycznej) Ba(OH)2 wodorotlenek H2SO3 kwas

Wedug Brnsteda HCO3- - amfoter (moe by kwasem lub zasad): HCO3- + H+ H2CO3 lub HCO3-+OH- CO32- + H2O NH+4 - kwas S2- zasada Wedug Lewisa NH3- zasada BF3 - kwas Zad. 10 X2+ + 2OH- X(OH)2 FeCl2 + 2NaOH Fe(OH)2() + 2NaCl Chlorek elaza(II) reaguje z wodorotlenkiem sodu z wytrceniem koloidalnego osadu wodorotlenku elaza(II) 2H+ + Y2- H2Y() H2SO4 + Na2S Na2SO4 + H2S() W reakcji siarczku sodu z kwasem siarkowym(VI), mocny kwas wypiera kwas saby, ktry na dodatek jest lotny co oznaczono strzak skierowan do gry. Wydzielajcy si siarkowodr jest atwy do zidentyfikowania, gdy posiada zapach zgniych jaj. Zad. 11 Obie wielkoci charakteryzuj ilociowo proces dysocjacji elektrolitycznej. Stopie dysocjacji okrela jaka cz wprowadzonych do roztworu czsteczek ulega rozpadowi na jony, czyli dysocjacji. Warto stopnia dysocjacji zaley jednak od stenia roztworu dlatego nie jest jednoznacznie charakterystyczna dla danej substancji chemicznej. Staa dysocjacji nie zaley od stenia i opisuje rwnowag reakcji dysocjacji. Warto staej dysocjacji jest wprost proporcjonalna do iloczynu ste jonw powstaych w NH3 + H+ NH4+ BF3 + NH3 NH33 NH4++ Cl-NH3HCl S2-+ 2H+ H2S

13 procesie dysocjacji i odwrotnie proporcjonalna do stenia czsteczek, ktre nie ulegy dysocjacji.
g mol mol [ H + ] = c z = 0,009 3 dm c 0,009 = z = = 0,0225 cm 0,4 0,25dm 3 47 cm = 4,7 g = 0,4 mol dm 3

K cm

K = 2 cm

K = 0,0002 = 2 10 4

Zad. 12 Roztwr zasadowy pH =11 => pOH = 3 roztwr wodorotlenku o steniu 0,001 mol/dm3 Roztwr kwasu pH = 3 => roztwr kwasu o steniu 0,001 mol/dm3 Wodorotlenek sodu reaguje z kwasem azotowym w stosunku molowym 1:1, obliczmy iloci moli tych substancji w roztworach nkwasu = 0,0005 mola nzasada = 0,00025 mola nkwasu>nzasady Zad. 13 Reakcja: jon + jon : przykad Cu2++ 2OH- Cu(OH)2 Do probwki z roztworem siarczanu(VI) miedzi(II) dodawano roztwr wodorotlenku sodu. Wytrci si niebieski, galaretowaty osad wodorotlenku miedzi(II) Reakcja: atom + jon :przykad Fe0 + Cu2+ Cu2+ + Fe0 Do roztworu siarczanu(VI) miedzi(II) wprowadzono na chwil gwd , elazo zawarto w gwodziu ulego reakcji i w efekcie gwd pokry si rdzawym nalotem metalicznej miedzi. Reakcja: czsteczka + jon : przykad NH3+ H+ NH+4 Wodorotlenek dodawany do roztworu kwasu solnego wobec wskanika np. fenoloftaleiny reaguje z kwasem i po cakowitym jego przereagowaniu (zgodnie z rwnaniem reakcji) nadmiar spowoduje wystpienie barwy malinowej. Zad.14 Dysocjacja wglanu sodu: Hydroliza: Zad. 15 CH3COO- + H2O CH3COOH + OH2 Na 2 CO 3 2 Na + + CO 3

po zmieszaniu roztworw odczyn bdzie kwany

Na2CO2 + 2H2O 2Na+ + 2OH- + H2CO3 hydroliza anionowa, pH>7

14 Jon octanowy przyjmuje od wody proton wodoru, w wietle teorii Brnsteda jest wic zasad za protonodawca czyli woda jest kwasem. Cu2+ + 4 NH3 [Cu(NH3)4]2+ W tej reakcji czsteczki amoniaku przekazuj jonowi miedzi(II) swoje pary elektronowe i zgodnie z teori Lewisa jest zasad Zad. 16 Al2O3 + 6H+ 2Al3+ + 3H2O Al2O3 + 6OH- 2AlO3-3 + 3H2O Zad. 17 Siarczan(VI) baru nie wykazuje toksycznoci gdy jest bardzo sabo rozpuszczalny. Zad. 18
= =
0,001 = 10 2 0,1 K c0 K = 2 co K = 10 5 pH = log 10 3 = 3

[ H + ] = c o = 10 2 10 1 = 10 3

Zad.19 Hydroliza kationowa ulega jej sl sabego wodorotlenku i mocnego kwasu AgNO3 + H2O AgOH + H+ + NO3NaNO2 + H2O Na+ + OH- + HNO2 Zad.20 Wszystkie przykady to sole sabych kwasw i wodorotlenkw tak wic odczyn bdzie prawie obojtny jednak dokadnie bdzie o odczynie decydowaa moc powstaych sabych kwasw i wodorotlenkw o czym dowiemy si z porwnania wartoci odpowiednich staych. Wiksza warto staej wiksza moc elektrolitu. NH4NO2 NH4HCO3 CH3COONH4 Kamoniaku<Kkwasu Kamoniaku>Kkwasu Kamoniaku=Kkwasu odczyn sabo kwany odczyn sabo zasadowy odczyn obojtny odczyn kwany odczyn zasadowy Hydroliza anionowa ulega jej sl sabego kwasu i mocnego wodorotlenku