You are on page 1of 104

POLITECHNIKA SZCZECISKA WYDZIA TECHNOLOGII I INYNIERII CHEMICZNEJ Instytut Inynierii Chemicznej i Procesw Ochrony rodowiska KIERUNEK STUDIW: Inynieria

Chemiczna i Procesowa SPECJALNO: Procesy i Urzdzenia w Ochronie rodowiska

MAREK ONYKO Kinetyka biodegradacji styrenu na zoach szczepionych

Praca magisterska wykonana w Zakadzie Chemii Fizycznej i Podstaw Ochrony rodowiska pod kierunkiem dr in. Andrzeja Wieczorka

SZCZECIN 2005

Streszczenie Przedmiotem niniejszej pracy byy badania biodegradacji lotnego zwizku organicznego jakim jest styren w warunkach biofiltracji. Proces cechowao zaszczepienie okrelon iloci i rodzajem mikroorganizmw z biofiltrw. W czci referatowej przedstawiono midzy innymi konkurencyjne metody usuwania lotnych zwizkw organicznych z powietrza, kinetyk biofiltracji, jak rwnie przegld literatury powiconej oczyszczaniu gazw odlotowych zawierajcych lotne zwizki organiczne m. in. styren w biofiltrach. W czci dowiadczalnej zawarto wyniki i rezultaty przeprowadzonych bada, ktre pochodz z biofiltrw w skali laboratoryjnej i wielkolaboratoryjnej o trzech rnych wymiarach lecz pracujcych na tym samym kompocie przemysowym. Stenia zwizku degradowanego zawieray si w przedziale 0,1 8,5 [g m -3], przy staej i zmiennej szybkoci przepywu powietrza. Badania dotyczyy rwnie wpywu zwizkw odywczych na sprawno usuwania zanieczyszczenia.

SPIS TRECI: Streszczenie 1. Wstp 2. Cz referatowa 2. 1. Styren- podstawowe informacje 2. 1. 1. Waciwoci styrenu 2. 1. 2. Wpyw na zdrowie czowieka 2. 1. 3. Wpyw na rodowisko naturalne 2. 1. 4. Emisja do rodowiska 2. 2. Konkurencyjne metody oczyszczania gazw odlotowych 2. 2. 1. Metoda adsorpcyjna 2. 2. 2. Metoda absorpcyjna 2. 2. 3. Metoda kondensacyjna 2. 2. 4. Metoda kompresyjna 2. 2. 5. Metoda spalania bezporednim pomieniem 2. 2. 6. Metoda spalania katalitycznego 2. 3. Podstawy biologicznej metody oczyszczania gazw odlotowych 2. 3. 1. Rodzaje biologicznego oczyszczania gazw odlotowych 2. 3. 1. 1. Puczka biologiczna 2. 3. 1. 2. Biofiltr przepukiwany 2. 3. 1. 3. Biofiltr 2. 3. 2. Czynniki majce wpyw na biodegradacj w procesie biofiltracji 2. 3. 2. 1. Wilgotno 2. 3. 2. 2. Temperatura 2. 3. 2. 3. pH 2. 3. 2. 4. Wypenienie 2. 3. 2. 5. Dynamika mikroorganizmw 2. 3. 2. 6. Spadek cinienia 2. 3. 2. 7. Substancje odywcze 2. 3. 3. Czynniki rodowiskowe majce wpyw na mikroorganizmy 2. 3. 3. 1. Czynniki fizyczne

2. 3. 3. 1. 1. Temperatura 2. 3. 3. 1. 2. Woda 2. 3. 3. 1. 3. Cinienie osmotyczne 2. 3. 3. 1. 4. Cinienie hydrostatyczne 2. 3. 3. 1. 5. Napicie powierzchniowe 2. 3. 3. 1. 6. Ultradwiki 2. 3. 3. 1. 7. Promieniowanie 2. 3. 3. 1. 8. Pole magnetyczne 2. 3. 3. 2. Czynniki chemiczne 2. 3. 3. 2. 1. Odczyn (pH) 2. 3. 3. 2. 2. Kationy i aniony mineralne 2. 3. 3. 2. 3. Azot i zwizki mineralne 2. 3. 3. 3. Czynniki antropogeniczne 2. 3. 3. 3. 1. Sterylizacja 2. 3. 3. 4. Chemotaksja 2. 4. Kinetyka biofiltracji 2. 4. 1. Model matematyczny 2. 5. Przegld literaturowy 2. 5. 1. Biologiczne oczyszczanie zuytego powietrza w biofiltrach 2. 5. 2. Degradacja styrenu przez Pseudomonas sp. SR-5 w biofiltrach z organicznymi i nieorganicznymi wypenieniami 2. 6. Chromatografia gazowa 3. Cz koncepcyjna 4. Cz dowiadczalna 4. 1. Opis przeprowadzonych eksperymentw 4. 1. 1. Instalacja badawcza w skali laboratoryjnej 4. 1. 1. 1. Zoa szczepione, sterylne 4. 1. 1. 2. Zoa szczepione, niesterylne 4. 1. 2. Instalacja badawcza w skali wielkolaboratoryjnej 4. 1. 2. 1. Kolumny niskie 4. 1. 2. 2. Kolumny wysokie 4. 2. Metodyka bada

4. 2. 1. Metody analityczne 4. 2. 2. Obliczenia 4. 3. Wyniki przeprowadzonych bada 4. 3. 1. Eksperyment w skali laboratoryjnej 4. 3. 1. 1. Zoa szczepione, sterylne 4. 3. 1. 2. Zoa szczepione, niesterylne 4. 3. 2. Eksperyment w skali wielkolaboratoryjnej 4. 3. 2. 1. Kolumny niskie 4. 3. 2. 2. Kolumny wysokie 5. Analiza i omwienie wynikw pracy 5. 1. Wyniki bada z szczepionych umieszczonych w puczkach 5. 2. Wyniki bada z szczepionych- kolumny niskie 5. 3. Wyniki bada z szczepionych- kolumny wysokie 6. Wnioski 6. 1. Zoa szczepione umieszczone w puczkach 6. 2. Kolumny niskie 6. 3. Kolumny wysokie 7. Bibliografia 8. Zaczniki

Wykaz oznacze Ci stenie odoru w fazie gazowej [g m-3], DL wspczynnik rozkadu [m2 s-1], H wysoko zoa [m], kig-ads wspczynnik cakowitego transportu masy [1 s-1], Km staa nasycenia [g m-3], N wykadnik potgi, qi stenie zanieczyszczenia w fazie staej biofiltra [g m-3], qi* - stenie rwnowagowe zwizku w fazie staej [g m-3], rs szybko reakcji [g m-3 s-1], t czas pracy [s], m2 wspczynnik podziau odoru pomidzy faz sta i gazow [-], prdko gazu [m s-1], droga [m], porowato zoa [m3 m-3], - staa szybkoci procesu biofiltracji [dm3 h-1], [dm3 s-1], ads adsorbent, i zwizek, zanieczyszczenie, odor, Pr cinienie czstkowe skadnika w fazie gazowej [N m-2], c stenie skadnika w fazie ciekej [kmol m-3], H staa Henryego, G strumie oczyszczonego gazu [kmol s-1], Y1 uamek molowy zanieczyszcze powietrza na wlocie, Y2 uamek molowy zanieczyszcze na wylocie, F powierzchnia przekroju poziomego biofiltra [m2], kx staa szybkoci rozkadu biologicznego [s-1], H wysoko cakowita biofiltra [m], xh rednia stenia zanieczyszcze na wysokoci h [kmol m-3], Cin stenie styrenu na wlocie [g m-3], Cout stenie styrenu na wylocie [g m-3], F natenie przepywu gazu [m3 h-1], V objto wypenienia [m3], vg liniowa szybko przepywu gazu [cm s-1],

Gp obcienie powierzchniowe zoa na wlocie [m3 m-2 h-1], Go obcienie objtociowe zoa [m3 m-3 h-1], Vg objtociowe natenie przepywu gazw [m3 h-1], A pole powierzchni przekroju kolumny [cm2], Vz objto zoa [m3], Vs1 strumie zanieczyszcze na wlocie [g h-1], Vs2 strumie zanieczyszcze na wylocie [g h-1], Cg1 stenie styrenu w powietrzu na wlocie [mg m-3], Cg2 stenie styrenu na wylocie [mg m-3], Gp1 obcienie powierzchniowe zanieczyszczeniem na wlocie [g m-2 h-1], Gp2 obcienie powierzchniowe zanieczyszczeniem na wylocie [g m-2 h-1], Go1 obcienie objtociowe zanieczyszczeniem na wlocie [g m-3 h-1], Go2 obcienie objtociowe zanieczyszczeniem na wylocie [g m-3 h-1], R szybko reakcji biochemicznej [g m-3 h-1], stopie eliminacji [%], Cw stenie wzorca [mg m-3], hs wysoko piku styrenu [mm], hw wysoko piku wzorca [mm], VOC lotny zwizek organiczny, LDF liniowa sia napdowa, RE sprawno usuwania styrenu [%], EC pojemno eliminacji [g m-3 h-1].

Wykaz rysunkw 1. Schemat ideowy puczki biologicznej. 2. Uproszczony schemat biofiltra przepukiwanego. 3. Schemat instalacji biofiltra. 4. Stan powierzchni czsteczek materiau wypenienia w zalenoci od stopnia ich nawilenia. 5. Wpyw aktywnoci wody na tempo degradacji styrenu przez Exophiala jeanselmei na perlicie. 6. Opory przepywu dla rnych materiaw filtracyjnych. 7. Podzia bakterii ze wzgldu na ich wymagania co do temperatury. 8. Podzia mikroorganizmw w zalenoci od ich wymaga co do pH. 9. Osigi biofiltra uywajcego SR-5 z materiaem wypenienia jako torf - A i ceramika - B. 10. Relacje midzy RE i adunkiem styrenu w biofiltrze. 11. Osigi biofiltra z mieszanym materiaem wypenienia (torf i ceramika) z SR-5. 12. Schemat zestawu aparatury do chromatografii gazowej. 13. Schemat aparatury w skali laboratoryjnej. 14. Schemat aparatury w skali wielkolaboratoryjnej. 15. Rozkad ste w czasie w puczce kontrolnej. 16. Rozkad ste w czasie konsorcjum mikroorganizmw wydzielonych z kompostu. 17. Rozkad ste w czasie- mieszanina szczepw nr 1 i 12. 18. Rozkad ste w czasie- szczep nr 12. 19. Rozkad ste w czasie- szczep nr 1. 20. Rozkad ste w czasie w puczce kontrolnej. 21. Rozkad ste w czasiekompostu. 22. Rozkad ste w czasie- mieszanina szczepw nr 1 i 12. 23. Rozkad ste w czasie- szczep nr 12. 24. Rozkad ste w czasie- szczep nr 1. 25. Rozkad ste w czasie- kolumna 1. 26. Rozkad ste w czasie- kolumna 2. 27. Rozkad ste w czasie- kolumna 3. konsorcjum mikroorganizmw wydzielonych z

28. Rozkad ste w czasie- kolumna 1. 29. Rozkad ste w czasie- kolumna 2. 30. Rozkad ste w czasie- kolumna 3.

Wykaz tabel 1. Wartoci spadkw cinienia podczas pracy biofiltra torfowego, ceramicznego i z wypenieniem mieszanym. 2. Bilans wgla podczas degradacji styrenu w biofiltrach na torfie i ceramice w warunkach sterylnych przez 10 dni. 3. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- zoe puczki kontrolnej. 4. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- zoe zaszczepione konsorcjum mikroorganizmw wydzielonych z kompostu. 5. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- mieszanina szczepw nr 1 i 12 w stosunku (1:1). 6. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- szczep nr 12. 7. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- szczep nr 1. 8. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- zoe puczki kontrolnej. 9. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- zoe zaszczepione konsorcjum mikroorganizmw wydzielonych z kompostu. 10. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- mieszanina szczepw nr 1 i 12 w stosunku (1:1). 11. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- szczep nr 12. 12. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- szczep nr 1. 13. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 1. 14. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 2. 15. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 3. 16. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 1. 17. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 2. 18. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 3.

Wykaz zacznikw

1. Wstp Celem niniejszej pracy byo wykazanie rnic w pracy standardowych biofiltrw z wypenieniem kompostowym zasiedlonym poprzez mikroorganizmy w sposb naturalny, a biofiltrami w ktrych takie same wypenienie zostao zaszczepiony pewn iloci wyselekcjonowanej kultury bakteryjnej o wyranych zdolnociach do degradacji styrenu. Zakres prac obejmowa zarwno testowanie szczepionych wypenie sterylnych, pniej rwnie pracujcych w warunkach sterylnych, jak rwnie badania szczepionych z niesterylnych i niezaadoptowanych do rozkadu styrenu, majce na celu spowodowanie dominacji na danym zou jednego rodzaju bakterii lub okrelonego konsorcjum mikroorganizmw degradujcych zanieczyszczenie. Realizujc podstawowy cel starano si rwnie zbada wpyw substancji odywczych na osigi i prac biofitrw. W zakresie prac zawieraa si rwnie prba utrzymania wilgotnoci wypenienia na staym poziomie podczas wyduonej pracy biofiltra poddawanego dziaaniu obcie zanieczyszczeniem w pobliu, a nawet powyej grnej granicy podawanej w literaturze powiconej tej tematyce. Przy okrelaniu wartoci ste zanieczyszczenia na wlocie i wylocie z aparatu, ktre pniej suyy do okrelania innych parametrw pracy biofiltra, stosowano metod chromatografii gazowej. W celu ustalenia zmian wilgotnoci z biofiltrw, o ktrych wiedza bya niezbdna do regulowania dowilania zoa, kolumny byy pocztkowo wyposaone w czujniki wilgotnoci, a kiedy ten sposb w praktyce nie sprawdzi si, systematycznie waone.

2. Cz referatowa 2. 1. Styren- podstawowe informacje Styren jest substancj produkowan na skal przemysow. W samych Stanach Zjednoczonych Ameryki Pnocnej w roku 1993 wyprodukowano go 4,47 milionw ton. Stay wzrost produkcji zauwaa si kadego roku poczwszy od 1990. Jego wykorzystanie i dystrybucja zaley gwnie od zapotrzebowania na polistyren. Styrenu uywa si gwnie w produkcji plastikw, gumy syntetycznej oraz ywic. Wymieni tutaj mona tak znane wyroby jak guma styrenowo-butadienowa (SBR), tworzywa takie jak: akrylonitryl butadien - styren (ABS) oraz styren akrylonitryl (SAN). Jest on te uywany do wytwarzania poliestrw styrenowych, gumy modyfikowanej polistyrenem i ywic kopolimerowych, jako pprodukt w produkcji powok ochronnych wczajc w to lateks styrenowo- butadienowy i alkidy. Inne zastosowania styrenu to: rozpuszczalnik zmniejszajcy lepko nieusieciowanych ukadw ywic, skadnik szka wzmacnianego wknem szklanym, skadnik nienasyconych ywic poliestrowych uywanych do wytwarzania konstrukcyjnych materiaw kompozytowych oraz jako syntetyczny rodek smakowo- zapachowy i dodatek do lodw i sodyczy [United]. 2. 1. 1. Waciwoci styrenu Wzr chemiczny: Masa czsteczkowa: Stan skupienia w temperaturze 25oC: Barwa: Zapach: Prg wyczuwalnoci wchowej: Szybko wchaniania czystego styrenu przez skr: Temperatura topnienia: Temperatura wrzenia: Gsto w temperaturze 20oC: Gsto par w wzgldem powietrza: Prno par w temperaturze 20oC: C6H5CH=CH2 104,14 g mol-1 ciecz bezbarwna charakterystyczny 0,02 mg m-3 12 mg cm-2 h-1 -30,63oC 142,5oC 0,902 g cm-3 3,6 4,5 mmHg

Temperatura krytyczna: Temperatura zaponu: Temperatura samozapalenia: Staa Henryego: Cinienie krytyczne: Ciepo waciwe: Ciepo topnienia: Ciepo parowania: Ciepo spalania w temperaturze 20oC: Produkty spalania: Rozpuszczalno w wodzie przy 25oC:

363,7oC 31oC 490oC 2,75 10-3 atm m3 mol-1 36,3 atm 1,73 J g-1 440,03 J g-1 363,83 J g-1 42,08 J g-1 CO2 i H2O 310 mg l-1

Styren ma waciwoci palne, a z powietrzem tworzy mieszanin wybuchow. Pary styrenu s cisze od powietrza przez co nastpuje ich gromadzenie przy powierzchni ziemi, a w budynkach w pomieszczeniach pooonych nisko. Styren ma zdolnoci polimeryzacji, nawet w obecnoci inhibitora, ktra przebiega, powyej temperatury 52oC z wydzieleniem duej iloci ciepa [United], [Karta BHP]. 2. 1. 2. Wpyw na zdrowie czowieka Pary styrenu dziaaj w sposb dranicy na skr, bony luzowe drg oddechowych i oczu. Maj dziaanie narkotyczne i depresyjne. Zatrucie moe nastpi poprzez skr, przewd pokarmowy lub drogi oddechowe. Mog wystpi przy tym wymioty, nudnoci, zawroty i ble gowy, duszno, tachykardia, ataksja, odurzenie, piczka i narkoza. mier moe wystpi na skutek poraenia orodka oddechowego [Karta BHP]. Ludzkie puca, przy wystawieniu na dziaanie par styrenu absorbuj 66% wdychanego zwizku. Po ekspozycji styren zazwyczaj przemieszczany jest do tkanki tuszczowej. Dalej jest metabolizowany do tlenku styrenu, ktry to przemieniany jest w glikol styrenowy. Tene zamieniany jest albo na kwas migdaowy albo na kwas benzoesowy, a potem do kwasu hipurowego. Styren u ludzi wydalany jest gownie droga moczow jako metabolit w postaci kwasu migdaowego i kwasu fenyloglioksylowego. Dowody na rakotwrczo styrenu s niepene. IARC zaklasyfikowa styren do grupy 2B jako zwizek mogcy mie zdolnoci rakotwrcze. Liczne badania stwierdziy wzrost zachorowa na biaaczk i choniak wrd

pracownikw w przemyle produkujcym i wykorzystujcym styren. Badania epidemiologiczne wpywu toksycznoci na reprodukcj i rozwj u kobiet pracujcych w fabryce nie byy przekonywajce. U noworodkw pracownic wystawionych na najwiksze moliwe dziaanie par styrenu w przemyle, zanotowano 4%-owy spadek wagi. Mimo to rnica bya statystycznie nieznaczca. Styren moe osabia funkcje neurologiczne, powodowa pogorszenie widzenia, ysienie oraz wydua czas reakcji [United]. 2. 1. 3. Wpyw na rodowisko naturalne Rozpuszczony w wodach powierzchniowych styren odparuje z ich powierzchni do powietrza dzielc si pomidzy powietrze, a wod zgodnie ze sta Henryego. Zwizek ten moe by te usuwany z wody poprzez adsorpcj na ziemi i osadach. W pewnych warunkach styren moe przedostawa si przez ziemie (gwnie ziemie piaszczyste) i przenika do wd gruntowych. Mikroby wyizolowane z nieprzystosowanych osadw ciekowych degradoway 42% obecnego styrenu w cigu 5 dni, podczas gdy mikroby przystosowane degradoway 80% w tym samym czasie. W powietrzu styren reaguje z rodnikami hydroksylowymi i ozonem z czasem ptrwania kolejno 3,5 i 9 godzin. Substancja ta degradowana jest rwnie w obecnoci NOx i w wietle sonecznym. Biodegradacja jest gwn drog usuwania styrenu z gleby. Mikroorganizmy wyizolowane z ziemi wypeniajcej zagbienie zdegradoway 95% przebywajcego tam styrenu w cigu 16 tygodni. Biorc pod uwag wspczynnik biokoncentracji styrenu w rybach 13,5 i rozpuszczalno w wodzie mona stwierdzi, e nie akumuluje si on w organizmach ywych. Styren ma swj wkad w tworzeniu smogu fotochemicznego poprzez reakcje fotochemiczne [United]. 2. 1. 4. Emisja do rodowiska W samym roku 1992 z przemysu Stanw Zjednoczonych Ameryki do rodowiska naturalnego wyemitowano 14,5 tys. ton styrenu, ktre zanotoway urzdzenia rejestrujce uwalnianie substancji toksycznych. Wikszo, tj. okoo 14,32 tys. ton zostao wypuszczonych do atmosfery, 40 ton w gb gruntu, 10 ton na powierzchni wd i 130 ton na powierzchni ziemi. Styren zosta wykryty w sieci wodocigowej w Cincinnati, Ohio o steniu 0,024 ppb. Styren o steniu 10- 2000 ppb

wykryto rwnie w wodzie studziennej nieopodal miejsc, gdzie zakopane byy beczki z tyme zwizkiem. Rwnie stenia styrenu w atmosferze miast Stanw Zjednoczonych Ameryki zostay zmierzone w zakresie od 0,07 do 15 ppb. Oprcz uwalniania styrenu w przemyle, wystpuje on rwnie w spalinach samochodowych i dymie papierosowym [United]. 2. 2. Konkurencyjne metody oczyszczania gazw odlotowych 2. 2. 1. Metoda adsorpcyjna Usuwanie zanieczyszcze z powietrza m. in. par rozpuszczalnikw w tej

metodzie, polega na zatrzymywaniu ich na powierzchni ciaa staego tzw. adsorbenta. Na og posiada on ksztat granulek o bardzo duej powierzchni waciwej. Adsorpcja moe by prowadzona na ciaach o rnym skadzie chemicznym (krzemionka, tlenek glinowy), a w przypadku par rozpuszczalnikw najlepszy jest wgiel aktywny oraz niektre polimery. Proces adsorpcji par wodorowglanw na wglu aktywnym przebiega zasadniczo w czterech etapach: a) pochanianie gazu na adsorbencie (adsorpcja), b) usuwanie go z wgla (desorpcja), c) suszenie adsorbenta, d) chodzenie zoa adsorbujcego. Do zachowania cigoci procesu potrzebnych jest zatem od dwch do czterech adsorberw. Cech decydujc o zastosowaniu wgli aktywnych do procesu oczyszczania powietrza z par jest ich dua sia adsorpcji (aktywno). Ponadto musz by one odporne na cieranie, mie du gsto oraz musz by w formie granulek. Zalety: Wady: wysoki stopie oczyszczenia powietrza, prosta konstrukcja i atwa obsuga, mae zapotrzebowanie energii, praca w temperaturze otoczenia.

konieczno przeprowadzenia desorpcji, due rozmiary instalacji [Kabsch i in.,1973].

2. 2. 2. Metoda absorpcyjna Podstawowym zaoeniem tej metody jest pochanianie par i gazw zanieczyszczajcych powietrze przez cieke absorbenty. Urzdzenia, w ktrych odbywa si ten proces to absorbery. W wikszoci s to kolumny z wypenieniem, kolumny pkowe lub rozpryskowe stosowane do oczyszczania powietrza z par rozpuszczalnikw. Zalet tego rozwizania jest moliwo pracy przy niskich steniach mieszaniny par z powietrzem. Dziki temu, e mieszanin mona rozcieczy tak iloci powietrza, aby jej koncentracja nie przekraczaa dolnej granicy wybuchowoci, jest to jedna z bezpieczniejszych metod. Wad natomiast jest konieczno prowadzenia rwnoczesnej desorpcji, co komplikuje aparatur i sprawia, e staje si ona drosza. Szybko absorpcji w porwnaniu z innymi podobnymi procesami np. adsorpcj jest znacznie mniejsza. Oprcz tego, absorbery i urzdzenia pomocnicze zajmuj duo miejsca, a koszty pracy aparatu s znaczne [Kabsch i in.,1973]. 2. 2. 3. Metoda kondensacyjna W tej metodzie, mieszanin par rozpuszczalnika z powietrzem ochadza si przy staym cinieniu, do temperatury niszej od temperatury kondensacji par. Ilo pary, ktra si skondensuje to rnica miedzy steniem mieszaniny wchodzcej, a steniem mieszaniny w stanie nasycenia w temperaturze, do ktrej si j ochadza. Metoda ta charakteryzuje si moliwoci uzyskania wysokiego stopnia oczyszczenia powietrza, ktry dochodzi do 98%. Jednake uzyskanie takiego rezultatu wie si z wytworzeniem niskiej temperatury, a co za tym idzie, zwikszeniem kosztw. Z ekonomicznego punktu widzenia metoda ta jest opacalna tylko przy wysokich steniach np. w przypadku mieszaniny par nafty lub benzyny z powietrzem znacznie powyej grnej granicy wybuchowoci. Ponadto moliwy jest wybuch mieszaniny, ktra zmienia swoje stenie pomidzy grn, a doln granic wybuchowoci w samym

kondensatorze. Odzyskany rozpuszczalnik charakteryzuje si du czystoci, a sam proces prostot konstrukcji sprztu i jego obsugi [Kabsch i in.,1973]. 2. 2. 4. Metoda kompresyjna Zakres stosowania tej metody zbliony jest do zakresu stosowania metody kondensacyjnej. Mieszanina par i powietrza jest sprana przy jednoczesnym odprowadzeniu wytworzonego ciepa. Spranie ma na celu zmniejszenie objtoci mieszaniny i jednoczesne powikszenie zawartoci par w jednostce objtoci. Czciowa kondensacja nastpuje gdy zawarto par w mieszaninie bdzie wiksza od koncentracji nasycenia. Produkt uzyskany dziki tej metodzie posiada rwnie duy stopie czystoci, natomiast sam proces jest do kosztowny ze wzgldu na znaczne zuycie energii na spranie oraz ochadzanie. Drug wad tego rozwizania jest zagroenie wybuchem i poarem czego przyczyn moe by spranie, a co za tym idzie rozgrzanie mieszaniny, a take przekroczenie granic wybuchowoci mieszaniny parowo- powietrznej [Kabsch i in.,1973]. 2. 2. 5. Metoda spalania termicznego Metoda spalania bezporednim pomieniem polega na doprowadzeniu

mieszaniny par rozpuszczalnikw z powietrzem do temperatury 1000- 1200 K (warto ta zaley od stenia par). Miejscem, w ktrym przeprowadza si spalanie s komory spalania. S one wyoone ceg szamotow i doprowadza si do nich gaz, powietrze czyste oraz zanieczyszczone. Mimo, i uzyskane ciepo jest odzyskiwane w wymiennikach ciepa i moe by wykorzystywane do rnych celw to metoda ta jest wysoce kosztowna. Aparatura do spalania bezporednim pomieniem wymaga staego dozoru i kontroli. Jak w/w metodach, tak i w tej, istnieje moliwo wybuchu par rozpuszczalnika oraz gazu uywanego do spalania. Zalet natomiast tej metody jest prawie 100%-owe oczyszczenie powietrza z par rozpuszczalnikw [Kabsch i in.,1973]. 2. 2. 6. Metoda spalania katalitycznego Gwn cech jaka rni metod katalityczn od innych jest to, e tu substancje szkodliwe przetwarzane s na zwizki nieszkodliwe (CO2 i H2O) lub rzadziej mniej

szkodliwe, ktre s atwiejsze do usunicia ni te pierwotne. Istot metody katalitycznej jest przeprowadzenie utleniania zanieczyszcze w temperaturze moliwie najniszej (przy jak najmniejszym uyciu dodatkowej energii). Reakcj utleniania par wglowodorw przedstawia ponisze rwnanie: CmHn + ( m +n/4 ) O2 m CO2 + n/2 H2O + Q

Utlenianie zachodzi bezpomieniowo na powierzchni katalizatora. Wzrost temperatury gazw spowodowany jest ciepem powstajcym w wyniku reakcji, przy czym wzrost ten zaley od stenia mieszaniny wglowodorw w mieszaninie. Aby reakcja moga zosta zapocztkowana potrzebna jest temperatura okoo 500 K. W celu penego wykorzystania doprowadzanej energii stosuje si wymian ciepa miedzy gazem wlotowym, a wylotowym [Kabsch i in.,1973]. 2. 3. Podstawy biologicznej metody oczyszczania gazw odlotowych Podstaw metody stanowi dwa gwne procesy, jest to sorpcja zanieczyszcze oraz ich biologiczny rozkad. Czas pomidzy tymi dwoma fazami jest niewielki i z technicznego punktu widzenia mona traktowa ich przebieg jako rwnolegy. Sorbent podczas pracy jest stale oczyszczany dziki mikroorganizmom, ktre to wanie odpowiedzialne s za biologiczny rozkad [Szklarczyk, 1991]. Szczeglnie przydatnymi mikroorganizmami, ktre pobieraj substancje odywcze i energi z utleniania zwizkw organicznych s bakterie heterotroficzne. Dlatego stosuje si je do neutralizacji gazowych zanieczyszcze organicznych [Kuropka, 1991]. W przypadku biologicznego oczyszczania gazw odlotowych absorpcja zanieczyszcze zachodzi w wodzie. Aby moga ona zaj potrzebna jest choby minimalna rozpuszczalno danego zanieczyszczenia w wodzie. Prawo Henryego opisuje ilociowo stan rwnowagi procesu rozpuszczania skadnika zanieczyszczajcego powietrze w cieczy: Pr = H c Pr cinienie czstkowe skadnika w fazie gazowej [N m-2], c stenie skadnika w fazie ciekej [kmol m-3],

H staa Henryego. Gdy cinienie rwnowagowe Pr jest mniejsze od cinienia skadnika w fazie gazowej p wtedy proces absorpcji zachodzi. Z rnicy tych dwch wartoci uzyskujemy si napdow procesu przenikania skadnika z fazy gazowej do cieczy. Rozpuszczalno w wodzie nie jest konieczna, gdy zwizki maj powinowactwo do tuszczy (np. wglowodory). Bakterie przyswajaj takie zwizki na zasadzie ich wybirczej rozpuszczalnoci w bonie cytoplazmatycznej, zawierajcej lipidy. Ta zdolno ma znacznie mniejsze znaczenie dla biologicznego oczyszczania gazw odlotowych. Rozkad biologiczny zanieczyszcze przebiega na tych samych zasadach zarwno w rodowisku naturalnym jak i w warunkach sztucznych, poniewa do procesw oczyszczania powietrza organizowanych przez czowieka uywa si tych samych mikroorganizmw jakie wystpuj w rodowisku naturalnym. Rnica polega tylko na intensywnoci caego procesu. Wczeniej wspomniane bakterie heterotroficzne odgrywaj znaczn rol w odnawianiu rodowiska naturalnego. Wiele z nich mona przystosowa do rozkadania prostych substancji organicznych pochodzenia przemysowego, nie spotykanych w rodowisku naturalnym. Ponisze rwnanie przedstawia w uproszczeniu proces rozkadu biologicznego:

bakterie

Zanieczyszczenia organiczne + O2

CO2 + H2O

Proces biologicznego oczyszczania gazw przebiega sprawnie kiedy spenione s pewne warunki jego prowadzenia: zanieczyszczenia zawarte w gazie musz by podatne na rozkad biologiczny, usuwane zanieczyszczenia w gazie musz rozpuszcza si w wodzie bd w tuszczach, temperatura gazw wprowadzanych do aparatu zawierajcego mikroorganizmy musi mieci si w przedziale temperatur akceptowanych przez te bakterie, ewentualne substancje trujce zawarte w oczyszczanych gazach musz by zatrzymywane przed wpuszczeniem ich do aparatu [Szklarczyk, 1991].

Metod biologicznego oczyszczania powietrza mona zastosowa wszdzie tam gdzie emituje si do atmosfery uciliwe dla rodowiska mieszaniny par i gazw o zoonym skadzie chemicznym, zawierajce lotne zwizki organiczne (VOC). Lakiernie Lakiery to koloidalne roztwory substancji powokotwrczych w rozpuszczalnikach organicznych. Ich produkcja i stosowanie s zawsze poczone z ulatnianiem si rozpuszczalnikw. Emisje te maj charakter toksyczny i odorotwrczy. Odlewnie Emisja zanieczyszcze organicznych pochodzi ze stosowania ywic syntetycznych do wytwarzania form odlewniczych. Podczas ich wytwarzania oraz podczas odlewania ksztatek wyzwalaj si toksyczne, lotne zanieczyszczenia takie jak: fenol, formaldehyd, benzen, aceton, metanol, aminy i inne. Wytwrnie pyt wirowych Produkcja pyt wirowych polega na przygotowaniu wirw i spojeniu ich na gorco, pod cinieniem. Jako spoiwo stosowane s ywice syntetyczne, najczciej mocznikowo formaldehydowe lub fenolowo formaldehydowe. Z depolimeryzacji ywicy oraz z czciowego rozpadu niektrych skadnikw drewna uwalniane s toksyczne i odorotwrcze lotne zwizki organiczne. Przetwrnie odpadw zwierzcych Podczas przerabiania zwierzcych resztek, czy padych zwierzt na mczk bdc do niedawna czstym komponentem pasz zwierzcych, na kadym etapie tego procesu, dochodzi do emisji odorw. S to: wglowodory alifatyczne, aromatyczne (toluen, ksylen, styren), pochodne furanu, siarkowodr, merkaptan metylowy, amoniak, metylo- i dwumetyloamina, wielosiarczki dwumetylowe i inne. Hodowla zwierzt Hodowli zwierzt na du skal wie si z lokalnym zagroeniem dla rodowiska i emisj duej iloci gazw wentylacyjnych zawierajcych amoniak, siarkowodr oraz odorotwrcze zwizki organiczne.

Obiekty komunalne Obiekty takie jak kompostownie, wysypiska czy oczyszczalnie ciekw s rdami emisji gazw o charakterze odorotwrczym. Na kadym etapie obrbki ciekw lub odpadw dochodzi do ich uwalniania. Ich skad jest wyjtkowo zoony. Jest to kilkadziesit zwizkw organicznych, w tym wglowodory aromatyczne i alifatyczne, pochodne terpenw, zwizki chloroorganiczne. Z kompostowni ponadto w przypadku powstawania produktw fermentacji beztlenowej: siarkowodr, amoniak, merkaptany, aminy, aldehydy [Szklarczyk, 1991]. 2. 3. 1. Rodzaje biologicznego oczyszczania gazw odlotowych 2. 3. 1. 1. Puczka biologiczna Puczka biologiczna jest zestawieniem dwch aparatw: absorbera i komory napowietrzania. Pierwszy z aparatw to kolumna w ktrej przeciwprdowo przepywa gaz zanieczyszczony i sorbent zoony z wodnej zawiesiny mikroorganizmw heterotroficznych. W tym miejscu zachodzi oczyszczanie gazw przez absorpcj. Natomiast oczyszczanie sorbentu z wczeniej pochonitego zanieczyszczenia zachodzi przy pomocy mikroorganizmw w drugim aparacie. Spenia on rol oczyszczalni ciekw pracujc technik osadu czynnego. Zregenerowana zawiesina zawracana jest z powrotem do absorbera. Ide puczki biologicznej przedstawia poniszy schemat.

GY2 LX2 1 3

GY1

LX1

sprone powietrze

Rys. 1. Schemat ideowy puczki biologicznej: 1- absorber, 2- komora napowietrzania, 3- pompa osadu czynnego, G- strumie oczyszczanego gazu, Y1/Y2- uamek molowy zanieczyszczenia w fazie gazowej na wejciu/wyjciu, L- strumie cieczy, X1/X2- uamek molowy zanieczyszczenia w fazie ciekej na wyjciu/wejciu. Istnieje zagroenie zbyt duego nagromadzenia si biomasy w skruberze. Skutkuje to wyczeniem pewnych obszarw z pracy i pogorszeniem sprawnoci aparatu. Zjawisko to zachodzi szczeglnie tam, gdzie dwie cianki wypenienia tworz kt ostry. Jako wypenienia kolumn sorpcyjnych zraszanych osadem czynnym mog by stosowane te z grupy EUROFORM lub nie posiadajce cianek wypenienie NSW lub zoe ruchome o zdolnociach samooczyszczania. Komor napowietrzania gdzie zachodzi samoregeneracja sorbentu z teoretycznego punktu widzenia mona nazywa reaktorem z idealnym wymieszaniem. Rozkad zanieczyszcze, tlenu i mikroorganizmw jest jednakowy w kadym punkcie, a zasilanie ustalone, niezmienne w czasie. Komora osadu czynnego wyposaona jest dodatkowo w: urzdzenie suce do napowietrzania, komor osadcz, ktra odprowadza wod sklarowan i osad nadmiarowy, dozownik poywki mineralnej i chemikaliw zmieniajcych odczyn. Puczki biologiczne, ktre pracuj w przemyle czsto s instalacjami dwustopniowymi. W pierwszym stopniu ustala si odczyn zasadowy, co uatwia pochanianie i neutralizacje zanieczyszcze o charakterze

kwanym, natomiast w drugim stopniu wywouje si odczyn kwany, co pozwala usuwa zanieczyszczenia zasadowe [Szklarczyk, 1991]. Szybko przepywu gazw zawiera si w granicach 1-3 m s -1, a gsto zraszania w 10-30 m3 m-2 h-1 [Konieczyski, 1993]. 2. 3. 1. 2. Biofiltr przepukiwany Jest to aparat dziaajcy na zasadzie filtru wypeniony materiaem organicznym (opatentowana mieszanina kompostu), syntetycznym litym lub kanaowanym materiaem lub luno usypanym materiaem syntetycznym w postaci ksztatek. Gaz zanieczyszczony wprowadzany jest od dou lub od gry biofiltra natomiast zraszanie wod odbywa si tylko od gry. Materia wypenienia, ktrego powierzchnia musi by przyjazna dla rozwoju mikroorganizmw stanowi nonik dla mikrobw zdolnych degradowa dane zanieczyszczenie.

6 3 1

4 Rys. 2. Uproszczony schemat biofiltra przepukiwanego. 1- wlot zanieczyszczonego gazu. 2- wylot gazu oczyszczonego. 3- rdo wieej wody. 4- odpyw czci wody. 5- system recyrkulacji. 6- rdo substancji odywczych i buforowych. 7- wypenienie.

Biofiltr przepukiwany charakteryzuje si lepsz kontrol spadkw cinienia, stenia substancji odywczych i pH. Najwaniejszymi parametrami tego procesu jest transport zanieczyszcze do fazy wodnej oraz waciwa szybko przepywu wody. Zbyt szybki wzrost przepywu wody przez wypenienie zmniejsza sprawno usuwania aparatu oraz powoduje nadmierny rozrost bony biologicznej. [Sorial i in., 1998]. 2. 3. 1. 3. Biofiltr Biofiltr jest to urzdzenie, tak jak inne nalece do tej grupy, w ktrym mikroorganizmy s wykorzystywane do przeprowadzania biodegradacji zanieczyszcze. Mikroorganizmy te zasiedlaj porowaty materia filtracyjny taki jak: gleba, torf, kompost, trociny lub tworzywa sztuczne. Zanieczyszczenia znajdujce si w przetaczanym przez zoe powietrzu na pocztku rozpuszczaj si w wodzie, ktra stanowi wilgo samego materiau. Odpowiednia wilgotno zoa jest warunkiem podstawowym prawidowego funkcjonowania urzdzenia. woda gazy oczyszczone 1 8

5 2
gazy zanieczyszczone

3 4 9 1 7

Rys. 3. Schemat instalacji biofiltra: 1-pompy, 2-wentylator, 3-nawilacz powietrza, 4system rozdziau powietrza, 5-biomasa, 7-odwodnienie, 8-zraszanie, 9-podoe.

Wilgo dostarczana jest rwnie w powietrzu zanieczyszczonym, ktre osiga stan bliski nasyceniu w komorze natryskowej. Tak kondycjonowane gazy wtaczane s pod warstw filtracyjn, a system rozdziau powietrza zapewnia rwnomierny przepyw i jednakowe obcienie zoa. W miar przedostawania si gazu przez wypenienie zanieczyszczenia s stopniowo biodegradowane. Nadmiar wilgoci odprowadzany jest systemem drenau lub czciowo przepompowywany do komory natryskowej. Obcienie biofiltrw moe siga nawet 300 m3 m-2 h-1, co daje czas retencji do 120s przy wysokoci zoa 2m. Najczciej czas retencji wynosi poniej 60s. Zdarza si, e due rozmiary biofiltrw (ponad 1000m2) zmuszaj do zastosowania specjalnych rozwiza ich ulokowania, np. usytuowanie na dachu fabryki lub konstrukcje pitrowe, ktre pozwalaj umieci jedn warstw nad drug. Temperatura gazw oczyszczanych zawiera si w granicy 300 310 K, odczyn rodowiska, w ktrym rozwijaj si mikroorganizmy wynosi 6 do 8, natomiast 5 do 6 w przypadku zastosowania torfu. Mikroorganizmy wymagaj duszego, cho nie zawsze, czasu na adaptacj do warunkw, jakie zostaj stworzone w momencie rozpoczcia przepuszczania zanieczyszczonego powietrza przez zoe [Konieczyski, 1993]. W biofiltrze - inaczej ni w puczce biologicznej cao procesu biologicznego usuwania zanieczyszcze zachodzi w tym samym miejscu. Caa ilo pochonitych zanieczyszcze ulega rozkadowi na wypenieniu biofiltra. Bilans masowy urzdzenia ma posta:
H

G (Y1 Y2) F kx xh dh = 0
0

G - strumie oczyszczonego gazu [kmol s-1], Y1 uamek molowy zanieczyszcze powietrza na wlocie, Y2 uamek molowy zanieczyszcze powietrza na wylocie, F powierzchnia przekroju poziomego biofiltru [m2], kx staa szybko rozkadu biologicznego [s-1], F wysoko cakowita biofiltru [m], xh rednie stenie zanieczyszcze na wysokoci h (w objtoci F dh) [kmol m-3]. Przedstawiony wzr ma charakter oglny, i nie zawsze moe odzwierciedla dany proces. Wielkoci takie jak kx oraz xh s do trudne do ustalenia na drodze

teoretycznej. Pierwsza zaley od rodzaju substancji, parametrw ukadu, ale take od xh, ktre zmienia si wraz z wysokoci zoa. Dodatkowo sam proces sorpcji sprawia trudnoci poniewa nie znamy udziau w nim takich zjawisk jak: adsorpcja na czstkach wypenienia, absorpcja w warstewce cieczy pokrywajcej czstki wypenienia, pochanianie w luzie pokrywajcym bon komrkow bakterii.

Wszystkie one zale od aktualnego stanu powierzchni wypenienia, ktra w duej mierze jest funkcj wilgotnoci. Poniszy rysunek przedstawia czstk wypenienia wraz z yjcymi na niej mikroorganizmami w czterech wariantach, ktre zale od stopnia ich nawilenia.

Rys. 4. Stan powierzchni czsteczek materiau wypenienia w zalenoci od stopnia ich nawilenia.

W przypadku (1) caa czsteczka wypenienia pokryta jest warstewk wody. Jest to sytuacja najkorzystniejsza, gdy zanieczyszczenia mog by absorbowane ca powierzchni tej warstewki. Dalej s one wychwytywane przez mikroorganizmy. W przypadku (2) jedynie w najbliszym otoczeniu mikroorganizmw znajduje si wilgo. Warstewka wody znajduje si tylko w przestrzeniach zamknitych, natomiast na zewntrz komrk pokrywa jedynie luz. Obie komrki zachowuj aktywno biologiczn lecz wchanianie zanieczyszcze bdzie miao odmienny charakter. Na obrazie (3) aktywny bdzie tylko mikroorganizm w przestrzeni zamknitej. Ostatnia ilustracja przedstawia czstk wypenienia cakowicie pozbawion wilgoci. Mikroorganizmy s nieaktywne i nie zachodzi samoregeneracja zoa. Zanieczyszczenia mog jedynie adsorbowa si na powierzchni ciaa staego. Skuteczn prac biofiltra mona osign jedynie w przypadku (1) i (2) [Szklarczyk, 1991] 2. 3. 2. Czynniki majce wpyw na biodegradacj w procesie biofiltracji 2. 3. 2. 1. Wilgotno Zawarto wilgoci w zou biofiltra jest parametrem bardzo wanym. Jednoczenie - szczeglnie przy dugofalowym prowadzeniu procesu - jest trudna do utrzymania w granicach optymalnej dla pracy danego zoa. Zawarto wody wpywa na parametry aparatu, takie jak: czas przebywania gazu w materiale filtracyjnym, wzrost lub spadek cinienia, transport tlenu oraz - jak to zostanie niej przedstawione - na mikroorganizmy. Dla biofiltrw kompostowych zawarto wody, ktra zapewnia im optymaln prac zawiera si w granicach 40-65% (wilgotnej masy), przy zaoeniu, e caa woda zostaa rwnomiernie rozprowadzona. Niedobr wody w zou skutkuje zmniejszeniem zjawiska sorpcji zanieczyszcze gazowych do biofilmu. Wysychanie zoa wywouj: niedostateczne nawilenie wstpne gazu i egzotermiczne efekty reakcji utleniania zanieczyszcze gazowych (ubytek 10-20% wody zawartej w zou). Wzrost temperatury mona zaobserwowa przy zwikszaniu stenia substancji organicznych w przepywajcym gazie. Skutkuje to dezaktywacj mikroorganizmw oraz wystpowaniem kanaowania zoa przez co czas przebywania gazu w aparacie zmniejsza si. Nastpuje te brak kontaktowania si gazu z materiaem filtracyjnym przy jednoczesnym zmniejszeniu oporw przepywu gazu. Ponadto suche powietrze powoduje powstawanie spadkw

stenia wody wzdu wysokoci zoa biofiltra. Suche strefy w zou zmniejszaj ogln sprawno aparatu. Poniewa kluczow rol odgrywa nie zawarto wody lecz aktywno wody, to mona doj do bdnych wnioskw obserwujc jedynie ogln zawarto wody w zou. Istniej bowiem sugestie [Cox i in., 1996] odnonie dodatkowego wpywu wody na proces biofiltracji. Poniewa nonik, na ktrym umieszczone s drobnoustroje ma charakter porowaty moe adsorbowa due iloci wody. Natomiast biomasa, ktra degraduje dane zanieczyszczenie znajduje si w biofilmie, ktry otacza czsteczk nonika. Tak wic przy dziaaniu suchego i o podwyszonej temperaturze powietrza nastpuje przesuszanie powierzchni biofilmu, natomiast pory nadal wypenia woda. Biofiltry, ktrym pozwolono na gwatowne wyschnicie pomimo, e kocowa zawarto wody jest w zakresie dopuszczalnym, mog wymaga wymiany materiau nonego [Auria i in. 1997]. Istnieje rwnie moliwo wystpienia wilgoci w nadmiarze. Powoduje to tworzenie si stref fermentacji beztlenowej, ktre zmniejszaj szybko biodegradacji, wzrost oporw przepywu oraz wypukiwanie zwizkw odywczych i czstek zoa. W uproszczeniu woda w ukadzie biofiltra pochodzi z trzech rde. S to: wilgo ze wstpnego nawilenia gazw (90-95%), bezporednie dowilanie zoa i woda biologiczna powstaa w wyniku utleniania substancji organicznych [Szymborska, 2003]. Powody stosowania pierwszego z wymienionych oraz skutki jego braku opisane s powyej. Zastosowanie drugiego rda wymuszone jest bilansem wody, ktry w miar upywu czasu wykazuje jej deficyt. Ilo i sposb dodawania wody bezporednio zaley od tego jak stabilnie pracuje biofiltr. Im warunki s bardziej ustalone, a biofiltr mniej obciony, tym dowilanie jest atwiejsze. Skutecznym sposobem dowilania jest podawanie wody na powierzchni zoa przy jednoczesnym wprowadzaniu przepywajcego gazu od gry. Eliminuje to zjawisko wysychania dolnej czci zoa poniewa woda pod wpywam siy cienia i przepywajcego gazu rozprowadzana jest rwnomiernie po caym zou. Trzecie rdo rwnie odgrywa rol w bilansie wody gdy np. w przypadku utleniania 1 mola benzenu (78g) otrzymuje si 3 mole wody (48g), co stanowi 61% wagowych usunitego zanieczyszczenia [Szymborska, 2003]. Zawarto wody wpywa take silnie na wspczynnik podziau kh (stenie zanieczyszczenia w fazie stao-wodnej / stenie zanieczyszczenia w fazie gazowej). Powoduje to fakt, e materiay suche maj nisk pojemno absorpcji w porwnaniu z materiaami wilgotnymi. Dodatkowo zmniejszenie zawartoci wody np. w torfie z 49%

do 35% zmniejsza aktywno wodn torfu z 1 do 0,98. Ta warto aktywnoci wodnej moe by niewystarczajca dla wysokiej aktywnoci biologicznej [Auria i in. 1997].

Wielko degradacji styrenu [g min-1 mg-1 proteiny]

Aktywno wodna Rys. 5. Wpyw aktywnoci wody na tempo degradacji styrenu przez Exophiala jeanselmei na perlicie [Cox i in. 1996]. Bilans wody oparty jedynie na jej produkcji poprzez utlenianie i ubytku poprzez odparowanie prezentuje ponisze rwnanie: dMt/dt = -dMev/dt + dMwp/dt (g m-3 h-1) dMt/dt wielko zmian w bilansie cakowitym (g m-3 h-1), -dMev/dt ilo wody odparowanej (g m-3 h-1), dMwp/dt ilo wody wyprodukowanej (g m-3 h-1) [Auria i in., 1997]. 2. 3. 2. 2. Temperatura Temperatur optymaln dla mikroorganizmw w biofiltrach jest 35oC, cho zazwyczaj mieci si ona w przedziale 25-30oC. Teoretycznie moliwy jest kompromis, w zwikszaniu temperatury reaktora. Szybko reakcji i dyfuzji zwiksza si ze wzrostem temperatury. Jednoczenie rozpuszczalno lotnych zwizkw organicznych w wodzie oraz sorpcja na ciaach staych wypenienia zacznie male co automatycznie spowoduje spadek wydajnoci procesu. Niektre badania wykazay, e nawet temperatury z przedziau 10-20oC, nie powodoway znaczcej dezaktywacji mikroorganizmw. Biofilter potrafi poradzi sobie rwnie z przejciowym spadkiem

temperatury sigajcej poniej 0oC bez izolacji termicznej. Wzrost temperatury, oraz zabezpieczenie przed niskimi temperaturami (biofiltry duych rozmiarw) spowodowane jest egzotermicznym charakterem reakcji degradacji. W nastpstwie powoduje to spadek wilgotnoci wzgldnej przepywajcego gazu i wysuszanie zoa. Aby zachowa aktywno drobnoustrojw, przeciwdziaa si temu poprzez dodawanie odpowiedniej iloci wody. Podgrzewanie wstpne gazw odlotowych moe nie by efektywne ekonomicznie chyba, e ich temperatura spadnie poniej 10-15oC. Z drugiej strony chodzenie gazw moe by niezbdne by zapobiec dezaktywacji mikroorganizmw [Swanson i in., 1997]. 2. 3. 2. 3. pH Zakres pH 7-8 jest optymalnym dla pracy biofiltra. W biofiltrach brak jest cyrkulujcych ciekych strumieni, ktre mogyby wymywa kwasy. Celem ochrony zoa przed nadmiernym obnieniem pH dodaje si do niego rnego rodzaju substancje zobojtniajce (buforujce). Ilo substancji buforujcej musi by adekwatna do akumulacji zwizkw kwasowych. Zobojtnianie prowadzi si przy uyciu takich substancji jak: wapno, dolomit czy margiel. Te zwizki dodawane s w czasie przygotowywania wypenienia w ilociach stechiometrycznych w stosunku do iloci kwasw jakie si wytworz podczas zaplanowanej pracy zoa. Po wyczerpaniu zapasw substancji buforujcych, w niektrych przypadkach, ich niedobr moe by uzupeniony ju podczas pracy aparatu [Swanson i in., 1997]. 2. 3. 2. 4. Wypenienie Wypenienie spenia rol nonika dla biofilmu. Dodatkowo spenia rol rezerwuaru wody, zanieczyszcze i substancji odywczych przez adsorpcj na jego powierzchni i absorpcj w wodzie, ktra znajduje si w porach wypenienia. Materia wypenienia generalnie skada si ze znacznej iloci organicznych pozostaoci, ktre mog by wykorzystywane jako substancje odywcze przez kultur bakteryjn danego procesu [Deshusses, 1997]. Kady porowaty materia zdolny adsorbowa lotne mieszaniny i przystosowany do biologicznego wzrostu moe zosta uyty jako materia wypenienia. Jednake, wymagania dla dobrego materiau wypenienia to:

dua pojemno zatrzymywania wody, wysoka porowato i dua powierzchnia waciwa, maa podatno na osiadanie, zbijanie si, mae spadki cinienia przez dugie okresy uycia, lekko, niski koszt, odpowiednia pojemno adsorpcji dla gazw rodka zanieczyszczajcego.

Materiay wypenienia mog zosta sklasyfikowane do dwch grup: organiczne materiay, ktre zawieraj ziemi, torf i kompost; i nieorganiczne materiay, ktre zawieraj wgiel aktywny, ceramik, pian poliuretanu i perlit [Jang i in., 2004]. Zjawisko starzenia si prowadzi do zbijania si i ograniczania trwaoci zoa. Zwizane jest to z mineralizacj zwizkw organicznych. W niewielkim stopniu poprawi jego dziaanie moe okresowe przesypywanie w celu zwikszenia porowatoci. Mieszanie materiau organicznego z obojtnym czynnikiem zmieniajcym struktur podnosi uyteczny czas pracy zoa do 5 lat [Swanson i in., 1997]. 2. 3. 2. 5. Dynamika mikroorganizmw Istnieje wiele pyta odnonie kompozycji kultury mikroorganizmw procesu. Klasyczne techniki mikrobiologii ujawniy obecno mieszanych populacji bakterii, drody, grzybw i wyszych organizmw w biofiltrach. W wikszoci przypadkw te techniki s ograniczone do kwantyfikacji i charakteryzacji organizmw zdolnych tworzy kultury, ktre s, mniejsz czci faktycznej mikroflory. Aby pokona to ograniczenie w badaniach skorzystano z okrelonych markerw lipidu, by scharakteryzowa zmiany in situ w bakteryjnych spoecznociach. De Castro [De Casto i in., 1996] wykorzysta analiz 50 estrw metylowych kwasw tuszczowych (FAME), normalnie uywanych do identyfikacji mikrobw i zredukowa wyniki do dwch gwnych komponentw, aby scharakteryzowa rne rda materiau szczepiennego biofiltra i do okrelenia zmian kultury mikroorganizmw biofiltra w cigu 90 dni. Przez biofiltry by przepuszczany -pinen, rodek zanieczyszczajcy (naley do terpenw) powstajcy w przemyle drzewnym. Rezultaty wykazay, e skad kultury

mikroorganizmw procesowych odrni si szybko od materiau szczepionego i, e wystpiy znaczce rnice zauwaone midzy wlotem, a wylotem biofiltra. To nasuwa wnioski, e rozpowszechnione zaoenie o jednorodnoci struktury kultury mikroorganizmw porastajcych zoa nie jest prawdziwe. W podobnym podejciu markery kwasu tuszczowego fosfolipidu (PLFA) zostay uyte przez Webstera [Webster i in., 1997] aby monitorowa rne aspekty fizjologii i skadu procesowej kultury mikoroorganizmw. Kilka biofiltrw pracowao zarwno na niskich steniach lotnych zwizkw organicznych jak i siarkowodoru z i bez kontroli pH. Niespodziewanie, rezultaty pokazay, e zmiany w mikroflorze zdarzaj si nawet wicej ni po 500 dniach operacji, podczas gdy zwykle jest przyjte, e staa mikroflora oglnie jest osignita w cigu kilku tygodni. Interesujce jest to, e rodzaj wypenienia (kompost czy wgiel aktywny) pozostaje bez wpywu na kompozycj kultury mikroorganizmw dziaajcej dugoterminowo. To sugeruje, e w pewnych przypadkach dugoterminowe dezaktywowanie biofiltra wie si raczej ze zmianami zoa (kanaowanie i upakowanie) ni z dezaktywacj kultury mikroorganizmw realizujcych proces. To podkrela fakt, e praca filtrw biologicznych moe zalee od rnych ogranicze w zalenoci od stosowania i trybu uytkowania. Dodatkowo, wykorzystanie podstawowych obserwacji oraz uycie markerw takich jak FAME albo PLFA mogoby w przyszoci suy jako wysokiej technologii narzdzia diagnostyczne dla filtrw biologicznych [Deshusses, 1997]. 2. 3. 2. 6. Spadek cinienia Dugi okres pracy biofiltru powoduje zazwyczaj zwikszenie oporw przepywu gazu i zoe wymaga zabiegw spulchniania lub przesypywania. Coraz czciej do z dodaje si rwnie dodatki obojtne, takie jak np. kulki z polistyrenu, kulki szklane, perlit, wermikulit itp. S one dodawane w celu zmniejszenia oporw przepywu gazu przez zoe. W przypadku odpowiednio spreparowanego materiau filtracyjnego rosnca prdko przepywu gazu przez zoe nie musi powodowa nadmiernego spadku cinienia [Szymborska, 2003].

Rys. 6. Opory przepywu dla rnych materiaw filtracyjnych. a-kompost, bmieszanina kompostu i kory drzewnej. Grubo warstwy materiau 1m [Szklarczyk, 1991]. Oprcz wzrostu oporw wywoanych rodzajem wypenienia ten sam efekt moe wywoywa wilgotno danego materiau. Spadek cinienia gazu przepywajcego przez kolumn powoduje wzrost kosztw eksploatacyjnych aparatu. Spadki cinienia zmierzone na pocztku i na kocu eksperymentu dla rnych nate przepywu, w torfowym i ceramicznym biofiltrze s pokazane w Tabeli . Tabela 1. Wartoci spadkw cinienia podczas pracy biofiltra torfowego, ceramicznego i z wypenieniem mieszanym [Jang i in., 2004] Wielko przepywu (ml min-1) 50 100 200 Spadek cinienia (mmH2O m-1) Torf Ceramika Torf i ceramika 1 dzie 28 dzie 1 dzie 28 dzie 1 dzie 28 dzie 43,8 131,3 250 181,3 412,5 928,1 9,4 21,9 46,9 115,6 159,4 253,1 25,0 46,9 96,9 103,1 212,5 343,8

W ceramicznym biofiltrze, powikszenie si spadku cinienia w przypadku wzrastajcego tempa przepywu nie byo bardzo znaczce podczas 28 dni eksperymentu. Jednake, w biofiltrze torfowym, wysoki spadek cinienia zosta zaobserwowany, szczeglnie na kocu eksperymentu [Jang i in., 2004]. 2. 3. 2. 7. Substancje odywcze

Filtry biologiczne mog by rozpatrywane jako zamknite systemy odnonie bilansu substancji odywczych. W zwizku z tym musi zaistnie pewna rwnowaga midzy rnymi stanami fizjologicznymi komrek. Nawet jeli niektre z nich nie przyczyniaj si bezporednio do eliminacji zanieczyszczenia, to bior udzia w obiegu substancji odywczych w systemie [Deshusses, 1997]. Wymagania odnonie poywek Skuteczno dodatku poywek do biofiltrw pozostaje spraw wysoce dyskusyjn. Cige dostarczanie poywek powoduje zapchanie si jego zoa przez nadmierny wzrost biomasy. Zdarza si jednak rwnie, e podanie poywki do biofiltrw wyczerpanych lub celem chwilowego zwikszenia wydajnoci jest korzystne. Po tym ktem, badania wpywu dodatku lotnego amoniaku zostay zrealizowane przez Auria [Auria i in., 1996]. Wyniki byy nastpujce: po 48 godzinach od pierwszego podania amoniaku, usuwanie toluenu w biofiltrze wzroso z 10 g m-3 h-1 do 80 g m-3 h-1 (100% usuwania). Wzrost osigw by wspzaleny ze wzrostem produkcji dwutlenku wgla i temperatury reaktora. Po czterech dniach osignity poziom usuwania zacz male i ustabilizowa si na wartoci 30 g m-3 h-1 dnia 15 po pierwszym podaniu amoniaku. Kiedy drugi raz podano amoniak efekt by mniej wyrany ni za pierwszym razem i osignito tylko skuteczno usuwanie 40 g m-3 h-1. Skutki wysuszania i heterogeniczno w materiau wypeniajcego biofiltr podawane byy przez autorw jako wytumaczenia mniejszej efektywnoci drugiego nastrzyku. Nastpnym dowodem, na ograniczanie eliminacji zanieczyszczania przez azot w biofiltrze opartym na zou z kompostowym jest przypadek opisany przez Morgenrocha [Morgenroth i in., 1996]. Kiedy usuwanie heksanu spado poniej dolnego optimum (rednio 10 g m-3 h-1) przedsiwzito kilka krokw by zwikszy osigi. Zawierao si w nich mieszanie i suszenie zoa biofiltra i dodanie stonego roztworu azotanu potasu do zoa biologicznego. W ostatnim przypadku podanie azotanu o niskim steniu polepszyo osigi tylko na cztery dni, podczas gdy wysokie stenie azotanu spowodowao kompletne usuwanie heksanu (21 g m-3 h-1) trwajce przez dwa miesice. Poniewa ograniczenia azotu najprawdopodobniej zale od dostpnoci azotu zawartego w wypenieniu, autorzy sugeruj, (PMN) e w naley ustali zawarto do potencjalnie biofiltracji mineralizowalnego azotu kompocie stosowanym

wykorzystujc produkowanie azotu amonowego w przypadku kiedy zachodzi due

przesikanie wody. Dla trwaych (zrwnowaonych) procesw, przyswajalnego azotu [Deshusses, 1997].

bd preferowane

komposty z wysokim PMN poniewa uwzgldnione bdzie w nich powolne uwalnianie

2. 3. 3. Czynniki rodowiskowe majce wpyw na mikroorganizmy 2. 3. 3. 1. Czynniki fizyczne 2. 3. 3. 1. 1. Temperatura Temperatura ma duy wpyw na szybko reakcji chemicznych rwnie na te zachodzce w naturze. Aktywno mikroorganizmw zawiera si w przedziale temperatur od kilku stopni poniej zera do prawie 100oC. Kady gatunek ma dla siebie waciwy zakres temperatur.

Wzgldne termofile Bezwzgldne termofile Mezofile Wzgldne psychrofile Bezwzgldne psychrofile -15 0 15 30 45
o

60

75

90

Temperatura w C Rys. 7. Podzia bakterii ze wzgldu na ich wymagania co do temperatury. Czarne odcinki oznaczaj zakres optymalny. Metabolizm, szybko reakcji chemicznych i zachowanie komrek

mikroorganizmw w ich przedziaach temperaturowych przedstawia si nastpujco. Rozpoczyna si temperatur minimaln, poniej ktrej aktywno komrek ustaje. Wraz z jej wzrostem ulegaj przyspieszeniu procesy metaboliczne, a do osignicia

temperatury optymalnej, gdy przebiegaj najszybciej. Przy wyszych temperaturach komrki nadal bd yy lecz wydajno metabolizmu spadnie skutkiem zakce w funkcjonowaniu komrki, wywoane uszkadzaniem struktury biaek, si zmniejsza a do ustania aktywnoci i zniszczenia komrki. Temperatura minimalna, optymalna i maksymalna, a w zasadzie ich wartoci, stanowi trzy wytyczne, ktre pozwoliy zaklasyfikowa gatunki i szczepy rnice si co do nich wymaganiami. Na og wyrnia si trzy gwne grupy: psychrofile, mezofile i termofile. Zamarzajca woda uszkadza struktury cytoplazmy i organelii co prowadzi do zniszczenia komrek. Do organizmw, ktre mog przetrwa w takich warunkach oraz rozmnaa si nale psychrofile. Ich temperatura optymalna nie przekracza na og 20oC, a maksimum 30oC. Bakterie z tej grupy s gram ujemne. Ich powoki zawieraj due iloci nienasyconych kwasw tuszczowych o rozgazionych acuchach, a konstrukcja i sposb funkcjonowania komrki pozwala na pobieranie pokarmw przy niskich temperaturach otoczenia. rodowiskiem ich wystpowania jest woda i gleba. Grup poredni stanowi mezofile. Ich cakowity przedzia temperaturowy to 10 45oC. Wiele gatunkw yje w organizmach zwierzt staocieplnych, ktre gwarantuj odpowiednie warunki. Ostatni grup tworz mikroorganizmy ciepolubne, czyli termofile. Rozwijaj si dopiero powyej 30oC. Optymalne warunki osigaj dopiero przy 50oC, a zdolno przetrwania zachowuj nawet przy 80oC. Podobnie jak psychrofile musiay one wyksztaci szereg cech umoliwiajcych im przetrwanie w nieprzyjaznym dla biaek rodowisku. Naley do nich zwikszona zawarto substancji lipidowych w rnych strukturach komrki, zwaszcza takich ktre zawieraj wysoki procent nasyconych kwasw tuszczowych. Odporno na ciepo moe tez by wynikiem zdolnoci tych organizmw do szybkiego odtwarzania uszkodzonych na skutek denaturacji cieplnej skadnikw komrki. Naturalnie sama temperatura nie decyduje o przetrwaniu mikroorganizmu. Na przykad zmniejszenie zawartoci wody w komrce obnia jej wraliwo na niekorzystne temperatury. Podobnie wpywaj rne substancje organiczne oraz obnione stenie tlenu w rodowisku [Nowak, 2000]. 2. 3. 3. 1. 2. Woda kwasw nukleinowych czy te dezaktywacj enzymw. Intensywno przemiany materii bdzie

Jednym z warunkw ycia drobnoustrojw jest obecno wody. Podobnie jak w przypadku temperatury poszczeglne organizmy maj swoje wymagania. Wikszo nie rozwija si na podoach o wilgotnoci mniejszej ni 30%. Wyjtkiem s grzyby (np. plenie), ktrym potrzebne jest zaledwie kilkanacie procent wilgotnoci. Ksztat rwnie odgrywa du rol. Komrki mae i w ksztacie kulistym s zazwyczaj odporniejsze na brak wody ni te o ksztacie paeczek lub laseczek. Wiksz odporno wykazuj take bakterie gramdodatnie ni gramujemne, co wynika z konstrukcji ich ciany komrkowej. Szczeglnie wysok odpornoci na brak wody charakteryzuj si formy specjalnie przystosowane, czyli endospory bakterii oraz zarodniki grzybw [Nowak, 2000]. 2. 3. 3. 1. 3. Cinienie osmotyczne Woda moe wnika do komrki na zasadzie osmozy dziki temu, e w jej wntrzu stenie pewnych substancji rozpuszczonych w cytoplazmie jest znacznie wysze ni w otaczajcym rodowisku. Dopiero podwyszenie w rodowisku stenia rozpuszczonych zwizkw wywouje wzrost cinienia osmotycznego rodowiska, a spadek rnicy cinie osmotycznych po obu stronach bony komrkowej, co utrudnia lub uniemoliwia pobieranie wody. Moe to prowadzi do ustania wzrostu lub zniszczenia komrki. Praktyczne zastosowanie wzrostu cinienia osmotycznego rodowiska wykorzystuje si przy konserwacji produktw spoywczych. Uywa si w tym celu soli lub cukru. Bakterie halofilne, np. rodzaj Halococcus lub Halobacterium s przystosowane do ycia w rodowisku o wysokim cinieniu osmotycznym (wysokie zasolenie). Ten ostatni najlepiej ronie przy steniach dochodzcych do 30% NaCl [Nowak, 2000]. 2. 3. 3. 1. 4. Cinienie hydrostatyczne Mikroorganizmy charakteryzuj si nisk wraliwoci na wysokie cinienia hydrostatyczne. Ich wzrost ustaje dopiero przy cinieniu 600 atmosfer, ponadto w krtkim okresie czasu mog wytrzyma cinienie 5000 atmosfer, a w przypadku endosporw cinienie rzdu 20000 atmosfer nie powstrzymuje ich od kiekowania. Te zdolnoci mimo, e ich mechanizmy przystosowawcze umoliwiajce tym barofilnym

bakteriom wzrost i rozmnaanie nie zostay do koca poznane, pozwoliy im skolonizowa hiperbaryczne rodowiska, np. gbiny mrz [Nowak, 2000]. 2. 3. 3. 1. 5. Napicie powierzchniowe Powierzchnia komrek mikroorganizmw ma najczciej charakter hydrofilowy. Warto napicia powierzchniowego cieczy, ktra otacza komrk oraz wczeniej wymieniona waciwo okrela jak atwo jest ona zwilana. Konsekwencj tego jest sposb wzrostu na podou pynnym, przepuszczalno powok komrkowych, a take charakter powstajcych kolonii. Zmiany napicia powierzchniowego wywouj zanieczyszczenia rodowiska detergentami ze ciekw komunalnych i przemysowych [Nowak, 2000]. 2. 3. 3. 1. 6. Ultradwiki Za ultradwiki rozumiemy drgania powietrza o czstotliwoci powyej 20000 hertzw. Energia przez nie niesiona powoduje rozrywanie i niszczenie struktur komrkowych, zwaszcza modych komrek. Jest to efekt porwnywalny z kawitacj (rozrywanie roztworu w wydzieleniem pcherzykw gazu). Ultradwiki stosuje si do preparowania fragmentw komrek oraz przy sterylizacji [Nowak, 2000]. 2. 3. 3. 1. 7. Promieniowanie Na komrki mikroorganizmw rne rodzaje promieniowania, w zalenoci od ich charakteru i przenoszonej energii mog oddziaywa z rna intensywnoci. wiato widzialne ogranicza si gwnie do fotooksydacji wraliwych na ten proces skadnikw komrki. Inaktywuje to enzymy i inne substancje. Dziaanie ochronne, zapobiegajce fotooksydacji wywouj karotenoidy znajdujce si w komrce. Silniejszy wpyw od wiata widzialnego wywouje promieniowanie ultrafioletowe. Dziki duej energii jak ze sob niesie, tworzy ono wolne rodniki oraz nadtlenki o znacznej aktywnoci chemicznej, a take pochaniane przez zasady purynowe i pirymidynowe powoduje zakcenia replikacji DNA i dziaa mutagennie. W

praktyce ten rodzaj promieniowania wykorzystuje si do niszczenia drobnoustrojw w pomieszczeniach zamknitych. Silne dziaanie mutagenne oraz bakteriobjcze wywouj promieniowania jonizujce (, , , kosmiczne, katodowe, X). Nastpuje pkanie wiza chemicznych, wypadanie caych odcinkw nici DNA, rozrywanie czsteczek biaka oraz przemiany w jdrach 2000]. 2. 3. 3. 1. 8. Pole magnetyczne Badano inhibicje wzrostu bakterii Serratia mercescens i Staphylococcus aureus w polu 1,5 T (tesla) i o gradiencie 0,23 T cm-1. Pole powodowao hamowanie wzrostu Serratia mercescens tylko w okresie pierwszych 7-8 godzin ekspozycji, w dziesitej godzinie rozwj bakterii by zbliony do wzrostu w prbie kontrolnej. Pole to natomiast nie wywierao wpywu na rozwj Staphylococcus aureus. Dopiero przy zwiekszeniu gradientu pola pojawiao si hamowanie wzrost bakterii w okresie 6-8 godzin. Jednoczenie nie stwierdzono zmian morfologicznych w komrkach badanych szczepw. Inne badania prowadzono w polu magnetycznym 1,4 i 0,07 T. W innych dowiadczeniach zastosowano mikroorganizmy Staphylococcus aureus, Sarcina lutea i Escherichia coli. Stwierdzono, e okresie 15 godzin, staa ekspozycja w polu magnetycznym hamuje wzrost Staphylococcus aureus, natomiast, przerywana co godzin na 3 sekundy, nie dziaa szkodliwie na rozwj tych bakterii. Ponadto zaobserwowano, e pole magnetyczne 0,07 T powoduje zmiany w uoeniu komrek Staphylococcus aureus, - z typowych gron na pojedyncze komrki. Zjawisko to powstao prawdopodobnie na skutek wytwarzania elementarnych pl magnetycznych, ktre odpychay si wzajemnie. Podczas ekspozycji bakterii Sarcina lutea w polu magnetycznym nie stwierdzono inhibicji ich rozwoju, a w przypadku Escherichia coli uzyskano nawet nieznaczn stymulacje wzrostu i zwikszenie produkcji w podou z dekstroz. Dowiadczenia wykazay rwnie, e istnieje zaleno pomidzy nateniem pola magnetycznego ziemi, a szybkoci aglutynacji bakterii Salmonella typhi. Ekranowanie pola powodowao obnienie stopnia aglutynacji [ebkowska, 1991]. 2. 3. 3. 2. Czynniki chemiczne atomowych pierwiastkw, co powoduje cakowit dezorganizacj funkcjonowania komrki. W praktyce stosuje si je rwnie do sterylizacji [Nowak,

2. 3. 3. 2. 1. Odczyn (pH) W naturalnych rodowiskach wystpowania mikroorganizmw odczyn moe by kwany, zbliony do obojtnego lub lekko zasadowy. Takie te s wymagania wikszoci drobnoustrojw. Odczyn obojtny lub lekko zasadowy (6,5-7,5) odpowiada bakteriom, natomiast lekko kwane pH sprzyja rozwojowi grzybw. W zwizku z tym, e mikroorganizmy maj rne wymagania odnonie pH, mona podzieli je na trzy grupy: acidofilne, yjce w rodowiskach o odczynie kwanym, neutrofilne, yjce w rodowiskach o odczynie zblionym do obojtnego oraz alkalofilne, wymagajce odczynu zasadowego.

Alkalofilne Neutrofilne Acidofilne 0 2 4 6 pH Rys. 8. Podzia mikroorganizmw w zalenoci od ich wymaga co do pH. Czarne odcinki oznaczaj zakres optymalny. Istotnym faktem jest to, e odczyn oprcz wpywu na szybko wzrostu ma te wpyw na zmiany w niektrych cechach fizjologicznych, takich jak produkcja toksyn lub kierunek przebiegu fermentacji. Gdy mikroorganizmy znajda si w rodowisku o odczynie niekorzystnym dla nich mog w pewnym stopniu regulowa odczyn wewntrz komrki dziki obecnoci licznych substancji buforujcych oraz na zewntrz komrki poprzez zmian sposobu rozkadu aminokwasw i wydzielenie produktw do otoczenia. W rodowisku o odczynie kwanym zachodzi dekarboksylacja do amin, ktre maja odczyn zasadowy, a w rodowisku o odczynie zasadowym zachodzi dezaminacja do kwasw [Nowak, 2000]. 2. 3. 3. 2. 2. Kationy i aniony mineralne 8 10 12 14

Do prawidowego funkcjonowania komrki niezbdny jest szereg jonw, ktre mikroorganizmy pobieraj z otoczenia. Jeli w otoczeniu jest zbyt due stenie tych ze jonw to mog mie one wpyw szkodliwy na wzrost i rozwj morfologiczny komrek. Poniszy szereg jonw przedstawia ich toksyczno w porzdku rosncym. Kationy: Na+, K+, NH4+, Li+, Mg++, Sr++, Ca++, Ba++, Mn++, Sn++, Fe++, Ni++, Cr+++, Zn++, Cu+, Fe+++, Co++, Pb++, Al+++, Cd++, Au+, Pt+, Hg++, Ag+. Aniony: SO4- -, S2O3- -, H2PO2 -, C l -, Br -, NO3 -, SO3 -, HPO3 - -, CrO4- -, NO2 -, Cr2O7- -. Ostatnie miejsca zajmuj kationy metali cikich. Wic si z biakiem powoduj one zaburzenia w przebiegu matabolizmu komrki. Wraliwo poszczeglnych gatunkw na ten sam jon jest odmienna, podobnie jak dziaanie kombinacji rnych jonw. Niekiedy mona spotka si z osabieniem dziaania jednego zwizku przez inny [Nowak, 2000]. 2. 3. 3. 2. 3. Azot i zwizki mineralne Azot Drobnoustroje poza wglem pochodzcym z dwutlenku wgla lub pocze organicznych musz pobiera znaczne iloci azotu do syntezy biaka i budowy swych cia. Okoo 98% azotu znajduje si w glebach w postaci organicznej, z czego od 30 50% to biaka. S one zwizane za z innymi frakcjami substancji organicznej gleby. 25 35% azotu w glebie jest w postaci aminokwasw, w postaci kwasw nukleinowych 10%. Oprcz tego stwierdzono te obecno aminocukrw (5 10% azotu oglnego), np. chityny z grzybni i heksozoamin bakterii. Obliczono, e rocznie mineralizuje si zaledwie 1% azotu organicznego. Pomimo tej drobnej iloci azotu mineralnego, ktra jest rzdu mg kg-1 gleby to wanie z tej frakcji drobnoustroje pobieraj go w postaci soli amonowych i azotanw. Niewielka ilo mikroorganizmw pobiera azot wprost z pocze organicznych lub przyswaja w postaci wolnej. O sposobie zuycia azotu przez drobnoustroje gwnie decyduje stosunek midzy iloci wgla i azotu, czyli stosunek C : N. Jeli w rodowisku znajduj si

wglowodany i zachodzi niedobr azotu zwizanego to jego brak mog przywrci bakterie, ktre wi wolny azot (martwa biomasa tyche bakterii stanowi rdo azotu dla innych drobnoustrojw, ktre nie potrafi wiza wolnego azotu). Do swojego rozwoju drobnoustroje wymagaj tych samych zwizkw, co roliny wysze. Oprcz w/w azotu pobieraj one ze rodowiska fosforany, siarczany, wglany i w mniejszym stopniu chlorki i kwas krzemowy. Potas Jego rola polega gwnie na aktywowaniu niektrych ukadw enzymatycznych. Magnez Aktywuje reakcje enzymatyczne biorce udzia w powstawaniu i przemianach wglowodanw, biaek i kwasw nukleinowych Drobnoustroje pobieraj magnez w mniejszej iloci ni np. Se i P lecz jednoczesny brak magnezu uniemoliwia ich rozwj. Badania nad drobnoustrojami wykazay, e azotobakter potrzebuje okoo 0,36 mg magnezu do zwizania 1 g azotu. Wap Pobierany jest w niewielkiej iloci. Gwna rola to udzia w mnoeniu si, wzrocie komrek oraz przemianie materii. Proces nitryfikacji rwnie wymaga obecnoci tego pierwiastka. Siarka W organizmach wchodzi w skad biaek. Pobierany jest gwnie w formie siarczanw. Po redukcji w komrkach zostaje wbudowana w tioaminokwasy. Fosfor Jeden z najwaniejszych pierwiastkw niezbdny organizmom do ycia. Bierze udzia w procesach rozmnaania, oddychania, przemiany tuszczw i in. Gwna zdolno fosforu to tworzenie pocze bogatych w energi. Stanowi rwnie skadnik kwasw nukleinowych i fosfoproteidw. Mikroelementy rwnie wchodz w skad poywienia mikroorganizmw. Przede wszystkim s to: Fe, Cu, Mn, Mo, Zn, B i Co. Pierwiastki te oddziauj na

budow cia, skad chemiczny, przemiany rozwojowe i czynnoci enzymatyczne organizmw. elazo Rola elaza w drobnoustrojach jest wielostronna. Wchodzi w skad pocze hemowych. Zawiera je m. in. enzym katalaza, ktry rozkada nadtlenek wodoru i chroni drobnoustroje przed skutkami zatrucia tym produktem oddychania. Z atwoci ulega procesom utleniania i redukcji. Sole elaza dziaaj jako rdo energii. Mied Wchodzi w skad oksydaz i wpywa na procesy utleniania i redukcji. Na niedobr miedzi w rodowisku reaguj silnie niektre grzyby, natomiast na drobnoustroje z rodzaju Staphylococcus nawet lad miedzi dziaa trujco. Mangan Kolejny mikroelement, ktry odgrywa znaczn rol w procesach utleniania i redukcji. Jest akceptorem elektronw w procesach oddychania wg wzoru: RH2 + MnO2 Mn(OH)2 + R

Aktywuje wiele reakcji enzymatycznych i bierze udzia w przenoszeniu grup fosforanowych. Cynk Potrzebny jest grzybom do tworzenia kwasw, antybiotykw i pigmentw. Jest niezbdny dla bakterii brodawkowych. Brak tego pierwiastka odbija si ujemnie na czynnoci katalizy i wytwarzaniu cia wzrostowych. Bor Wzmaga rozkad glukozy i wytwarzanie CO2 przez asymilatory wolnego azotu, grzyby i inne drobnoustroje. Kobalt

Jest aktywnym skadnikiem witaminy B12, ktr syntetyzuj drobnoustroje. Wytwarza j wikszo bakterii (ok. 80%) i promieniowcw (ok. 70%) wystpujcych w glebach. Drobnoustrojom potrzebny jest jako aktywator niektrych enzymw, np. glicerofostatazy [Marszewska- Ziemicka, 1974]. 2. 3. 3. 3. Czynniki antropogeniczne 2. 3. 3. 3. 1. Sterylizacja Wyjaawianie stosuje si do usuwania lub niszczenia mikroorganizmw znajdujcych si w prbce, poywce lub innym obiekcie. Najpowszechniejszym sposobem sterylizacji jest dziaanie podwyszonej temperatury. Proces ten przeprowadza si w suszarce laboratoryjnej, aparacie Kocha lub autoklawie. Sterylizacja jest rwnie elementem technologii przetwarzania produktw rolnych lub konserwacji ywnoci. Dziaanie podwyszonej temperatury na rne mikroorganizmy jest inne i okrela je tzw. punkt mierci cieplnej. Jest to temperatura zdolna w cigu 10 minut zniszczy dany organizm. Substancje takie jak biaka, cukry, sole oraz pH, cinienie osmotyczne, wiek komrek, zawarto wody i inne czynniki powoduj, e dla kadego przypadku naley indywidualnie ustali wymagania odnonie temperatury i czasu przebiegu. Jeli jakie przedmioty lub materiay s wraliwe na podwyszon temperatur to stosuje si sterylizacj polegajc na fumigacji gazami. Uywa si w tym celu m. in. tlenku etylenu, par formaldehydu lub bromku metylu. Do sterylizacji wody uywa si ozonu, fluoru lub chloru. Niszczy mikroorganizmy mona take w/w ultradwikami lub innymi rodzajami promieniowania. Usun mikroorganizmy ze rodowiska pynnego mona take przy pomocy filtrw lub sczkw bakteryjnych. Do znanych nale filtry Berkefelda z ziemi okrzemkowej, porcelanowe filtry Chamberlanda, filtry azbestowe, filtry Schotta ze spiekanego szka, filtry membranowe z kolodium, elatyny czy pergaminu [Nowak, 2000]. 2. 3. 3. 4. Chemotaksja

Niektre bakterie maj zdolno poruszania si i s w stanie aktywnie reagowa na zmiany rodowiska. Dziki specjalnym receptorom umieszczonym w cianie komrkowej potrafi one wykry bardzo niskie stenia (10-5 10-8 mola) rnych substancji chemicznych. W zalenoci czy s to substancje pokarmowe czy toksyczne zaczynaj porusza si one zgodnie z rosncym lub malejcym gradientem ich stenia (chemotaksja dodatnia lub ujemna). Mikroorganizmy o budowie strzpkowej (grzyby) zbliaj si do rde pokarmu poprzez rozrost strzpek w odpowiednim kierunku [Nowak, 2000]. 2. 4. Kinetyka biofiltracji 2. 4. 1. Model matematyczny W czasie okresowej pracy biofiltra, biofilm jest mniej rozwinity ni pod cigymi warunkami pracy. To i uycie naturalnego nonika ze znaczn pojemnoci adsorpcji plus niepewno co do wartoci okrelonych parametrw odnonie zarwno biofilmu jak i nonika, usprawiedliwia odejcie od pojcia biofilmu i akceptacj mniej rygorystycznego modelu liniowej siy napdowej (LDF). Pomimo jego prostoty, to podejcie jest nadal do realistyczne; wykorzystuje on model osiowego rozproszenia strumienia wlotowego gazu, liniowej siy napdowej dla przyblionego transportu midzyfazowego zanieczyszczenia i pozwala dla adsorpcji zanieczyszczenia i rozkadu biologicznego w fazie biologiczno/staej uy kinetyki pierwszego rzdu bez pniejszych ogranicze tlenu. Jego gwn wad jest to, e model LDF nie uwzgldnia skutkw zmiany stenia zanieczyszczenia na ilo drobnoustrojw biorcych udzia w rozkadzie. Jako biofaza nie jest jawnie obecna w modelu dlatego naley wzi ten skutek porednio do rachunku przez wyraanie tempa rozkadu biologicznego jako:
N i i

Km + q

(1)

gdzie wspczynnik qN-1 , atwo widoczny w rwnaniu (1) porednio reprezentuje wczeniej wspomniany pozytywny skutek (N>1) i przypomina wyraenie Monoda. W warunkach nieustalonych, w ktrych wartoci obu czynnikw zmieniaj si w czasie

wzdu wysokoci zoa, zale od faktycznego stenia zanieczyszczenia / substratu dostpnego dla drobnoustrojw w fazie staej. Widocznie, rw. (1) przybiera form rwnania Monoda kiedy N rwna si jednoci. Alternatywnie, zmodyfikowane rwnanie Andrewsa, ze wspczynnikiem qN-1, jeli odpowiada, moe te zosta uyte. Rwnania bilansu masy dla obu faz s te sam w tym podejciu jak w LDF, dla fazy gazowej:

C t

C i 1 = D C k x x
2 i L 2

ig ads

(q q )
* i

i
(2)

z warunkami pocztkowymi i brzegowymi:

C ( x ,0 ) = 0
i

(3)

C x

i 2

= C i x =0

(
i

C i 0 +

(4)

C x
dla fazy staej:

x= H

=0

(5)

q =k t
i

ig ads

(q q )
* i i

rs

(6)

podlegajcej warunkowi pocztkowemu:

q ( x ,0 ) = 0
i

(7)

Adsorpcja organicznego zanieczyszczenia na materiale wypenienia zostao opisane liniow izoterm:

q=C m
* i

i 2

(8)

Model ma siedem parametrw z czego trzy (DL, , kig-ads) s standardowymi wielkociami spotkanymi w modelach sposobu kontaktowania fazy gazowej i staej, a cztery pozostae cztery, wi si z kinetyk biokonwersji i adsorpcji, musz zosta wyznaczone eksperymentalnie wcznie z zanieczyszczenia powietrza [Palica i in., 2005]. 2. 5. Przegld literaturowy 2. 5. 1. Biologiczne oczyszczanie zuytego powietrza w biofiltrach [Deshusses, 1997] Coraz czciej restrykcyjne ustawodawstwo odnonie rodowiska naturalnego stwarza moliwo efektywnego oczyszczania zuytego powietrza w przemyle z wykorzystaniem technik biologicznych. Biologiczne oczyszczanie zuytego powietrza jest relatywnie niedrogie w porwnaniu z konwencjonalnymi technikami takimi jak dopalanie lub adsorpcja na wglu aktywnym. Jednoczenie biologiczne oczyszczanie jest przyjazne dla rodowiska, prowadzone jest w temperaturze otoczenia oraz nie generuje tlenkw azotu i wtrnych, znaczcych ilociowo, strumieni odlotowych. Struktura biofilmu i zagszczenie mikrobw Wikszo bada biofilmu w reaktorach z faz gazow uywa rozwiza filtra przepukiwanego, pozwalajcych na wykorzystanie inertnego zoa i grubszego biofilmu do pobierania prbek. Rezultaty studiw nad filtrami przepukiwanymi prawdopodobnie mog by uyte do poznania biofilmw w biofiltrach, chocia rnice musz zaistnie z powodu nieobecnoci cinania lub przepywu cieczy w biofiltrach. Moller [Moller i in., 1996] opisa dystrybucj Pseudomonas putida w biofilmie biofiltra okreleniem wypenienia, biofazy i

przepukiwanego rozkadajcego toluen. Interesujcym jest, e Pseudomonas putida stanowiy 4% wszystkich mikroorganizmw w biofilmie, lecz byy odpowiedzialne za 65 % cakowitej degradacji oparw toluenu. Dalej porwnanie zawartoci Pseudomonas putida w biofilmie i wzrostajcych w optymalnych warunkach w zawiesinie wskazuje, e aktywno degradacji toluenu przez Pseudomonas putida bya znacznie mniejsza w biofilmie ni w zawiesinie. To moe by prawdopodobnie skutkiem rnych oddziaywa na unieruchomion kultur mikroorganizmw lecz jednoczenie sugeruje, e cay potencja biofiltrw i filtrw przepukiwanych nie zosta jeszcze osignity i odkryty. W kocu, mikroskopowa obserwacja w peni nawilgoconych sekcji biofilmu ujawnia wan rnorodno, z duymi kanaami rozcignitymi od powierzchni midzyfazowej biofilmu do podoa. Takie kanay musz oczywicie wyranie poprawia dostpno zanieczyszcze i tlenu. We wczeniejszym badaniu z zanurzonym biofilmem, de Beer [De Beer, 1994] oceni, e transfer tlenu przez takie szczeliny i kanay stanowi z grubsza 50% z cakowitego transferu tlenu. To moe tumaczy dlaczego degradowanie zanieczyszczenia odbywa si w caym biofilmie, a nie tylko na granicy gazu i cieczy. Dalej to buduje pytanie odnonie tradycyjnego modelu biofilmu z pask powierzchni. Inne sprawozdania z bada donosz o heterogenicznoci biofilmu w fazie gazowej bioreaktora. Szczegowe obserwacje pod mikroskopem relatywnie grubego biofilmu (2-5mm) w filtrach przepukiwanych wykazay, e biofilm skada si z trzech regionw, ich gruboci w przyblieniu byy stae [Hugler i in., 1996]. Zewntrzny film (5% z cakowitej gruboci) wskazywa na wysok gsto bakterii i strzpkw grzybni. Region poredni (20% cakowitej gruboci filmu) charakteryzuje si zredukowan liczb bakterii, wzrastajc liczb strzpkw grzybni, i nieobecnoci struktur kieszeniowych. Zauwaono rwnie pewn liczb nicieni. W kocu podstawowym region (75% z cakowitej gruboci) jest skomponowany z ciasno zgszczonych strzpkw grzybni naprzeciw podoa wykazujcego niewielkie wybarwienie z hematoeozyn, wskazujc na nieobecno cytoplazmatycznego materiau, std jest to martwa lub wygodniaa biomasa. Fakt, e due iloci przypuszczalnie cudzoywnych grzybw, ktre wymagaj rda wgla organicznego dla wzrostu, zosta dostrzeony w reaktorze przeznaczonym do usuwania siarkowodoru i dwusiarczku wgla, zwiksza pewn liczb pyta dotyczcych ekologii kultury procesowej i rozkadu wgla podczas biologicznego oczyszczania zuytego powietrza.

Ograniczenia tlenu W przypadku Coxa [Cox i in., 1997], eksperymenty z powietrzem wzbogaconym tlenem udowodniy popraw pracy biofiltra i zademonstroway, e tlen naprawd by ograniczany. W identycznych eksperymentach, Deshusses [Deshusses i in., 1996] zauway, e adna znaczca poprawa rwnoczesnego usuwania mieszanin ketonu metylowo- etylowego (MEK) i ketonu metylowo- izobutylowego (MIBK) nie zostaa zauwaona podczas zwikszenia zawartoci tlenu w powietrzu. W tym przypadku, uwzgldniajc fakt, e wystpio znaczce wzajemne zahamowanie biodegradacji MEK i MIBK sugeruje si, e kinetyczne skutki byy waniejsze ni skutki dyfuzji. Dalej zostao to zademonstrowane w eksperymentach, gdzie mieszaniny zostay wstrzyknite w pewnych porcjach (impulsowo) do biofiltrw i zarwno zahamowania krzyowe jak i samozahamowania zostay zaobserwowane. Te dwa przykady wyranie zademonstroway, e ograniczenie tlenu moe dotyczy konkretnego przypadku- nie jest zjawiskiem oglnym. Z grubsza biorc, to najprawdopodobniej, ma ono miejsce w wysilonych biofiltrach lub kiedy mamy do czynienia z grubym biofilmem. Inne studia sugeruj, e w biofiltrach wystpuj przypadkowe mikrorodowiska beztlenowe, jak wskazano podczas rozkadu biologicznego ladw czterochloroetylenu, ktry oporny jest na degradacj tlenow. Te przykady s raczej wyjtkiem ni regu. W wikszoci zastosowa, kontrola biofiltra bdzie prbowaa unikn beztlenowych warunkw z powodu formowania si wonnych mieszanin w warunkach beztlenowych i ogranicze wpywajcych na biodegradacj zanieczyszcze. Technologia biofiltrw bya stosowana duo wczeniej zanim zrozumiano fundamentalne prawa odnoszce si do niej. To skutkowao w wielu przypadkach niepowodzeniami lub osiganiem wydajnoci niszych od optimum w biofiltrach duej skali. Dzisiaj, z ostatnimi postpami w zrozumieniu podstawowych praw lecych u podstaw biofiltracji, istnieje moliwo lepszego projektowania reaktora z optymalnymi warunkami eksploatacyjnymi. Mimo to, pewna liczba podstawowych pyta pozostaje bez odpowiedzi lub wymaga dalszego wyjaniania. 2. 5. 2. Degradacja styrenu przez Pseudomonas sp. SR-5 w biofiltrach z organicznymi i nieorganicznymi wypenieniami [Jang i in., 2004]

Bilans wgla w biofiltrze Wyniki bilansu masowego wgla w biofiltrach przez 10 dni od pocztku eksperymentu pokazane s w Tabeli 2. Ilo netto styrenu dostarczonego obliczono przez odjcie iloci styrenu adsorbowanego na kadym wypenieniu w filtrze bez SR-5 od sumy cznego wejciowego styrenu w biofiltrze zaszczepionym SR-5. W torfowym biofiltrze, 3353 gC m-3 styrenu zostao zaadowane na torf i 6,0 gC m -3 zostao zaobserwowane na wylocie. PAA (kwas fenyloacetonowy) i BA (kwas benzoesowy) zostay wykryte w odcieku w ilociach (kolejno) 3,2 i 4,6 gC m-3. 307 gC m-3 styrenu zostao przemienione w mas komrek SR-5. Ta warto zostaa obliczona z liczby komrek okrelonych na pytach NA, bazujc na informacji e 44% suchej masy komrek stanowi wgiel. Te dane pokazuj, e 9,4% netto zaadowanego styrenu zostao przemienione w porednie produkty degradacji styrenu i mas komrek. To wskazuje, e 90,4% tego styrenu zostao przemienione w mieszaniny o niskim ciarze czsteczkowym uwzgldniajc CO2. W ceramicznym biofiltrze, 2246 gC m-3 styrenu zostao zaadowane na wypenienie ceramiczne biofiltra, 1271 gC m-3 styrenu zostao zaobserwowane na wylocie. Metabolity etapw porednich w odcieku, 4,9 gC m-3 2-PE (2-fenyletanol) i 9,0 gC m-3 PAA zostay znalezione. Ilo styrenu zamieniona w mas komrek to 137 gC m-3. Co dowodzi, 6,7 % zaadowanego styrenu zostao przemienione w porednie produkty degradacji styrenu i biomas i 36,7 % zostao przemienione w mieszaniny o niskim ciarze czsteczkowym uwzgldniajc CO2. Tabela 2. Bilans wgla podczas degradacji styrenu w biofiltrach na torfie i ceramice w warunkach sterylnych przez 10 dni. Wypenienie Torf (g C/m3) Ceramika (g C/m3) 3,573 2,375 220 3,353 6,0 (0,2%)c PAA: 3,2 (0,1%) BA: 4,6 307 (9,2%) 129 2,246 1,271 (56,6%)c 2-PE: 4,9 (0,2%) PAA: 9,0 (0,4%) 137 (6,1%)

Cakowity wejciowy styren Styren zaadsorbowanya Rzeczywisty wejciowy adunek styrenub Styren wyjciowy Produkty degradacji Biomasa

Substancje o niskim ciarze czsteczkowymd


a b

3,032 (90,4%)

824 (36,7%)

Uzyskane poprzez eksperyment kontrolny Rzeczywisty wejciowy adunek styrenu = cakowity wejciowy styren zaadsorbowany styren c Procent w stosunku do prawdziwego wejciowego styrenu d Substancje o niskim ciarze czsteczkowym = prawdziwy wejciowy styren - styren wylotowy produkty degradacji - biomasa

Wspczynnik sprawnoci usuwania styrenu (RE; %) i wielko eliminacji (EC; g m-3 h1

) zostay obliczone uywajc: RE = [(Cin Cout)/Cin] x 100, EC = (Cin Cout) x F / V,

Cin - stenie styrenu na wlocie (g m-3), Cout - stenie styrenu na wylocie (g m-3), F natenie przepywu gazu (m3 h-1), V - objto wypenienia (m3). Usuwanie styrenu w biofiltrach z torfem lub ceramik jako wypenieniem Stenia styrenu na wlocie i wylocie i efektywno usuwania styrenu RE dla rnych obcie objtociowych torfowych i ceramicznych biofiltrw zaszczepionych SR-5, przez 31 dni s pokazane na Rys. 9. Niebiologiczne szybkoci usuwania styrenu torfu i ceramiki zostay wyznaczone, na 220 i 129 g m-3 h-1, kolejno, w kontrolnym eksperymencie bez SR-5 w warunkach sterylnych. 100% sprawnoci eliminacji spostrzeone na pocztku eksperymentu zostao przypisane fizycznym i chemicznym oddziaywaniom midzy wilgotnymi materiaami wypenienia i parami styrenu.
Szybko objtociowa h-1 Szybko objtociowa h-1

Stenie styrenu ppm

Stenie styrenu ppm

Sprawno usuwania %

Sprawno usuwania %

czas (dni)

czas (dni)

Rys. 9. Osigi biofiltra uywajcego SR-5 z rnymi materiaami wypenienia: torf A, ceramika - B. - stenie styrenu na wlocie, - stenie styrenu na wylocie, sprawno usuwania (RE). W obu biofiltrach, stenie styrenu na wlocie powikszano si stopniowo. W biofiltrze torfowym (Rys. 9A), wysze ni 90% RE otrzymano nawet przy 800 ppm stenia styrenu na wlocie. Kiedy przepyw objtociowy powikszy si, zacz si spadek RE. Jednake, w ceramicznym biofiltrze (Rys. 9B), spadek RE zosta zaobserwowany dla steniu styrenu na wlocie przy 400 ppm. Relacja midzy adunkiem styrenu odniesionym do materiau wypenienia i EC s pokazane w Rys. 10. Cakowita EC, zdefiniowana jako maksymalna warto kiedy jest osigane 100% eliminacji, wynosia odpowiednio 78 i 44 g m-3 h-1 na torfie i ceramice. Maksymalna EC, zdefiniowany jako warto kiedy eliminacja ju dalej nie wzrasta, zostaa oceniona na 236 i 81 g m -3 h-1 dla torfu i ceramiki, kolejno.

Pojemno eliminacji (g m-3 h-1 )

Obcienie styrenem (g m-3 h-1)

Rys. 10. Relacje midzy EC i obcieniem styrenem w biofiltrze z torfem () i ceramik (). Usuwanie styrenu na mieszanym materiale wypenienia Dla mieszanego materiau wypenienia biofiltra (torf i ceramika), stenie styrenu na wlocie i wylocie i RE pokazane jest na Rys. 11. Stabilne RE zostao zaobserwowane podczas stopniowego wzrostu stenia styrenu na wlocie przez 33 dni. Z relacji midzy adunkiem styrenu na wlocie i EC, maksymalna EC 170 g m-3 h-1 zostaa otrzymana. Ta warto bya nisza ni w biofiltrze torfowym (236 g m -3 h-1), ale niski spadek cinienia (Tabela 1.) utrzymany zosta jak w przypadku ceramicznego biofiltra. Dziewidziesit pi procent styrenu podanego na wlocie zostao przemienione w CO2 i zwizki o niskim ciarze czsteczkowym wedug bilansu masowego wgla.
Szybko objtociowa h-1

Stenie styrenu ppm

Sprawno usuwania %

czas (dni)

Rys. 11. Osigi biofiltra z mieszanym materiaem wypenienia (torf i ceramika) z SR-5. - stenie styrenu na wlocie, - stenie styrenu na wylocie, - sprawno usuwania (RE). Kiedy biofiltry wypenionych torfem i ceramik zostay zaszczepione SR-5, RE rni si z powodu rnicy w chemicznych i fizycznych wasnociach dwch materiaw. Torf zawiera materiay organiczne, ma wysok pojemno adsorpcji dla styrenu, wysok pojemno utrzymywania wody i du powierzchni waciw. Te wasnoci s sprzyjajce wzrostowi mikrobowemu w porwnaniu do ceramiki. Ceramika jest gorsza od torfu poniewa nie zawiera adnych organicznych materiaw, ale zmiana w spadku cinienia jest maa z powodu jej maej podatnoci na kompresj. Wyszy RE zaobserwowany zosta w biofiltrze torfowym, ale spadek cinienia dla niego stawa si znaczcym wraz z upywem czasu. Spadek cinienia w ceramicznym biofiltrze by mniejszy ale i RE te byo nisze. Wady biofiltra torfowego mog zosta rozwizane przez mieszanie torfu z materiaem o stabilnej strukturze takim jak ceramika. Usuwanie styrenu z gazu z zastosowaniem mieszaniny torfu i ceramiki daje doskonae RE i stabiln prac przy niskich spadkach cinienia. Wskazuje to, e uycie torfu jako materiau wypenienia i SR-5 jako szczepionki, jest preferowanym poczeniem dla skutecznego usuwania styrenu. Korzyci ze szczepienia wybranego rodzaju mikroorganizmami to: krtki czas aklimatyzacji na pocztku pracy i szybkie przywrcenie RE kiedy w operacji zaszy zakcenia.

2. 6. Chromatografia gazowa Jest to metoda rozdzielania mieszanin podczas ich przepywu przez porowaty orodek z rn si oddziaujcy na poszczeglne skadniki. Rozdzielana mieszanina par, gazw, cieczy, rozpuszczonych substancji staych stanowi tzw. faz ruchom, a orodek porowaty (np. sorbent, bibua) faz nieruchom. Skadniki silniej wice si z adsorbentem s zatrzymywane ju na pocztku wdrwki, sabiej- odpowiednio dalej. Rozdzia substancji prowadzi si w ukadach fazowych gaz - ciao stae i gaz ciecz. W kolumnach kapilarnych cianki kolumny zwilone s ciecz, natomiast kolumny o wikszych rednicach upakowane s materiaem ziarnistym pokrytym substancj, ktra w temperaturze pracy kolumny przyjmuje posta ciek. Prbka substancji analizowanej wprowadzana jest do fazy gazowej na wlocie do kolumny. Na skutek cigego przepywu fazy gazowej wzdu nieruchomego sorbentu i w proporcjach okrelonych wartoci wspczynnika podziau nastpuje przemienny proces sorpcji i desorpcji. Poszczeglne substancje maj rne wartoci wspczynnika podziau, co ma bezporedni wpyw na szybko migracji. Ten fakt stanowi istotny efekt procesu chromatograficznego. 7 2 3 5 9 11 12

pomoc. gazy

6 4

13

Rys. 12. Schemat zestawu aparatury do chromatografii gazowej. 1-butla z gazem nonym, 2-reduktor cinienia, 3-regulatory cinienia i szybkoci przepywu

gazw, 4-komora termostatowa, 5-ukad wlotowy prbki z odparowalnikiem, 6-kolumna chromatograficzna, 7-detektor, 8-regulator temperatury komory termostatowej, odparowalnika i detektora, 9-zasilacz detektora i wzmacniacz sygnau, 10-rejestrator, 11-integrator, 12-drukarka. rdami gazu nonego s prawie wycznie wysokocinieniowe butle stalowe wypenione odpowiednim gazem. Praca aparatu musi by stabilna, dlatego podane s butle o duych pojemnociach [Gwiazdowski, 1985]. Detektor pomieniowo jonizacyjny Naley do najczciej stosowanych. Na jego wskazania maj wpyw wszystkie trzy gazy: nony, wodr i powietrze. Wskazania detektora rosn wraz ze wzrostem przepywu powietrza (300 400 cm3 min-1). Przepyw gazu nonego jest tak dobierany by kolumna pracowaa efektywnie (30 50 cm3 min-1 dla kolumn pakowanych). Dopyw wodoru natomiast uzaleniony jest od przepywu pozostaych gazw (gaz nony : wodr : powietrze 1:1:10). W detektorze w pomieniu znajdujcym si midzy dwiema elektrodami spalany jest wodr. Jeli do pomienia dopywa jedynie gaz nony, to wytworzone termojony tego gazu, powoduj pojawienie si w ukadzie staego prdu jonowego o maym nateniu. W efekcie na rejestratorze otrzymujemy prost lini bazow. Gdy do detektora dodatkowo dociera substancja badana jest ona spalana, przez co zwiksza si liczba termojonw. Prd jonowy wzrasta, a efekt zapisywany jest na rejestratorze w postaci piku. Tego rodzaju detektora uywa si np. do oznaczania pestycydw, frakcji ropy naftowej, skae rodowiska [Gwiazdowski, 1985], [Witkiewicz, 1995]. Analiza jakociowa Dziki uzyskaniu rozdziau substancji, moliwe jest interpretowanie poszczeglnych pikw, co prowadzi do identyfikacji substancji kryjcej si pod danym pikiem. Parametrem charakteryzujcym pik jest jego maksimum na chromatogramie, okrelone wartoci czasu retencji. Dla okrelonych warunkw rozdziau czas ten moe stanowi punkt wyjciowy identyfikacji danego piku. W takich samych warunkach powinnimy uzyska dla niego taki sam czas retencji jak dla zwizku domniemywanego, uytego jako substancja wzorcowa. Z reguy nie jest to jednak dowd wystarczajcy, gdy wiele substancji moe charakteryzowa si w danych

warunkach takimi samymi czasami retencji. Aby zwikszy prawdopodobiestwo identyfikacji substancji naley: zmieni temperatur pracy kolumny wpyw temperatury na czas retencji jest jednak rny dla rnych substancji. powtrzy analiz uywajc kolumn chromatograficznych rnicych si polarnoci znajdujcych si w nich sorbentw. Jeli czasy retencji nadal bd zbiene to mamy due prawdopodobiestwo zgodnoci badanej prbki z substancj wzorcow [Gwiazdowski, 1985]. Analiza ilociowa W przypadku analizowania prbki pod wzgldem iloci zawartej substancji istotnym faktem jest to, e wysoko piku i jego powierzchnia s proporcjonalne do iloci teje substancji. Pomiar wysokoci piku jest duo atwiejszy i dokadniejszy od pomiaru jego powierzchni. Dokonuje si go w przypadku pikw wskich, ostro zarysowanych. Aby uzyska wzgldn dokadno warunki pracy chromatografu musz by niezmienne, a objtoci wprowadzanej prbki powtarzalne. Na zmiany wysokoci piku mog mie wpyw: szybko wprowadzania prbki, zmiana szybkoci przepywu gazu nonego. Aby okreli ilo substancji podawanej do chromatografu naley uzyskane wyniki porwna z wynikami dla tego samego skadnika w znanym nam steniu [Gwiazdowski, 1985]. 3. Cz koncepcyjna Cao przeprowadzonych bada i czynnoci oraz ich koncepcja miay na celu wykaza zdolno, do pracy biofiltrw zaszczepionych okrelonym gatunkiem drobnoustrojw zdolnych degradowa styren, jak rwnie stwierdzi ewentualne rnice w porwnaniu z prac klasycznego nieszczepionego biofiltra. Szczepie dla biofiltrw pracujcych w warunkach cakowitej sterylnoci dokonywano w komorze laminarnej, natomiast zabezpieczeniem przed zakaeniem ich drobnoustrojami znajdujcymi si w powietrzu byy filtry zdolne zatrzymywa ciaa wielkoci mikroorganizmw, umieszczone przed wlotem do biofiltra. Szczepie z pracujcych w warunkach niesterylnych dokonywano poprzez wymieszanie ich z okrelon iloci

zawiesiny mikroorganizmw w 0,85% roztworze soli fizjologicznej (NaCl), przed umieszczeniem w aparacie. Z przyjtego zaoenia biofiltry szczepione, pracujce w warunkach sterylnych miay umoliwi dokonanie porwnania aktywnoci rnych szczepw bakterii i ich konsorcjw. Szczepic zoa niesterylne tymi samymi kulturami i prowadzc dalej biofiltracj w warunkach niesterylnych, prbowano okreli w jaki sposb tak wykonane szczepienie wpynie na prac biofiltra w porwnaniu do pracy biofiltra niezaszczepionego, eksploatowanego w tych samych warunkach. Tego typu szczepienia byy powtrnie zbadane w wikszej skali w dwch rodzajach kolumn, przy staej szybkoci przepywu gazu. Dodatkowo jako prb zbadania wpywu zwizkw odywczych oraz szczepienia, w dwch aparatach gdzie w jednym z nich zoe byo szczepione, zastosowano dodatek wolnodziaajcego nawozu ogrodowego. Jako biofiltr porwnawczy stosowano kolumn wypenion kompostem niedomieszkowanym. Dodatek nawozu mineralnego mia poprawi warunki ycia mikroorganizmw, a co za tym idzie zwikszy wydajno biofiltracji poprzez dostarczenie mikroorganizmom niezbdnych im skadnikw poywienia. Skadniki mineralne jak N, P, S itd. w oczyszczanym gazie nie wystpoway, a stenia ich form przyswajalnych w zou teoretycznie mogy by zbyt niskie dla efektywnego dziaania mikroorganizmw. 4. Cz dowiadczalna 4. 1. Opis przeprowadzonych eksperymentw 4. 1. 1. Instalacja badawcza w skali laboratoryjnej Badania te prowadzono w puczkach z elementem barbotaowym wykonanym ze spieku na caej rednicy dna naczynia, co umoliwiao rwnomierne rozprowadzenie gazu. Kada puczka zawieraa 200g kompostu przemysowego pochodzcego z kompostowni w Raculi koo Zielonej Gry. Przed wlotami do puczek umiejscowione zostay filtry zapobiegajce przedostawaniu si mikroorganizmw z otoczenia. Stenie styrenu regulowane byo poprzez ilo podawanego styrenu do odparowalnika.

K D

Oczyszczone powietrze

Rys. 13. Schemat aparatury w skali laboratoryjnej. A- wlot czystego powietrza, Bdozowanie styrenu, C- odparowalnik, D- puczka nawilajca, E- filtry, 1szczep nr 1, 2- szczep nr 12, 3- szczep nr 1 i 12 w stosunku 1:1, 4- kultura z kompostu, K- puczka kontrolna. 4. 1. 1. 1. Zoa szczepione, sterylne Puczki po napenieniu kompostem poddawano trzykrotnej sterylizacji w

temperaturze 160oC w odstpach jednodniowych. Po wysterylizowaniu kompost w czterech puczkach zosta zaszczepiony mikroorganizmami. Kompostu w puczce pitej, traktowanej jako puczka odniesienia, kontrolna nie zaszczepiono. Materiaem do szczepie inoculum w iloci 3ml zawiesiny mikroorganizmw w 0,85%-owym roztworze soli fizjologicznej na 200g kompostu byy mikroorganizmy o numerach (1) i (12) oraz kultura pobrana z kompostu, ktry ju pracowa degradujc styren. Szczep numer (1) o nazwie Streptomyces-halstedii-scabies wyizolowany zosta w ramach pracy dyplomowej [Stroiska, 2003] w Katedrze Mikrobiologii i Biotechnologii rodowiska Akademii Rolniczej w Szczecinie, natomiast szczep numer (12) zosta wyizolowany ze zoa biofiltra w skali wielkolaboratoryjnej degradujcego styren, w ramach rwnolegle prowadzonej pracy dyplomowej w zespole promotora. Kultur o zdolnociach degradujcych styren pochodzc z kompostu namnoono poprzez wrzucenie grudki kompostu do puczki zawierajcej poywk mineraln skadajc si z azotanu

amonowego(NH4NO3) i poddanie jej dziaaniu styrenu. Przebieg procesu odbywa si w staej temperaturze 27oC, panujcej w termostatowanej komorze, w ktrej zmontowano zestaw dowiadczalny. Wilgotno pocztkowa materiau wypenienia wynosia 34%. Pomiary ste styrenu na wylocie z puczek oraz stenia wlotowego z krca po stronie zasilajcej dokonywane byy jeden raz dziennie. W tym samym czasie dokonywano te pomiaru przepywu gazw przez puczki podczajc rotametr do wylotu kadej z puczek. 4. 1. 1. 2. Zoa szczepione, niesterylne Cao eksperymentu przebiegaa tak samo jak w punkcie 4. 1. 1. 1. z rnicami w postaci: cakowitego, pocztkowego niesterylizowania wypenienia puczek, puczka kontrolna stanowia odniesienie do wypenienia w postaci czystego kompostu, a wilgotno pocztkowa wynosia 34,8%. 4. 1. 2. Instalacja badawcza w skali wielkolaboratoryjnej Do przeprowadzeniu tych bada uyto trzech kolumn wykonanych z polichlorku etylu, pracujcych w sposb rwnolegy w takich samych (z zaoenia) warunkach otoczenia 20 22oC i poddawanych takim samym obcieniom zanieczyszczeniem. D

C A 1 2 3

B F G

Rys. 14. Schemat aparatury w skali wielkolaboratoryjnej. A- kolumna nawilajca, Brdo wody, C- puczka ze styrenem, D- zawr rozdzielajcy strumie powietrza, E- powietrze wierze, F- odciek, G- powietrze oczyszczone, 1-3kolumny biofiltracyjne, linia ciga- strumie powietrza, linia przerywanastrumienie wody w nawilaczu i w systemie dowilania zoa. Kolumny kontrolowano rwnie pod wzgldem oporw przepywu gazu oraz starano si utrzyma stay poziom wilgotnoci poprzez systematyczne ich waenie i uzupenianie ubytkw wody poprzez systemem dowilania, ktry rekompensowa ubytki masy kadej z kolumn. Prbki styrenu do analiz pobierano z krcw umieszczonych przed zoem i bezporednio za nim co umoliwiao ustalenie stenia wlotowego i wylotowego. Szybko przepywu powietrza z zaoenia miaa wynosi 2cm s-1, ktra jest standardow szybkoci przepywu powietrza dla biofiltrw, a ewentualne rnice odnotowane zostay w tabelach z wynikami kocowymi. 4. 1. 2. 1. Eksperyment I - kolumny niskie Kolumny zostay napenione 1950 g wieego kompostu o wilgotnoci pocztkowej 33,93% kada. Kolumna 1 zostaa wzbogacona dodatkowo 50 ml poywki skadajcej si z azotanu amonowego. Kolumna 2 zostaa zaszczepiona 50 ml zawiesiny mikroorganizmw w 0,85%-owym roztworze soli fizjologicznej szczepu namnoonego poprzez wrzucenie odrobiny kompostu do puczki zawierajcej roztwr azotanu amonowego i poddanej dziaaniu styrenu o steniu 700 mg m-3. Kolumna 3 zostaa zaszczepiona 50 ml zawiesiny mikroorganizmw szczepu uzyskanego w ten sam sposb lecz pracujcego w warunkach obecnoci styrenu duej i pod maksymalnym steniem 13000 mg m-3. Kady z dodatkw spowodowa wzrost wilgotnoci wypenienia do 36,45%. Wysoko zoa wyniosa 230mm. 4. 1. 2. 2. Eksperyment II - kolumny wysokie Kolumny zostay napenione okoo 7200 g wieego kompostu o wilgotnoci pocztkowej 35,9% kada. Dodatkowo kolumny 2 i 3 zostay wymieszane ze sztucznym wolnodziaajcym nawozem do trawnikw POKON Season Comfort, POKON & CHRYSTAL NAARDEN HOLLAND, importer: Victus International Trading Co.

Pozna w stosunku 3g nawozu na 1kg kompostu. Ponadto kolumna 3 zostaa zaszczepiona 50ml mieszanki kultury bakterii pochodzcej z nawozu (ta sama uyta w badaniach w skali laboratoryjnej) pracujcej w rodowisku, w ktrym obecny by styren i o zdolnociach degradujcych go. Po usypaniu kompostu w kolumnach jego wysoko wyniosa 840mm. Skad nawozu 30% azotu (2% NO3, 1% NH4, 27% mocznik), 9% tlenek fosforu P2O5, 10% tlenek potasu K2O.

4. 2. Metodyka bada 4. 2. 1. Metody analityczne Analizy ilociowe badanych gazw wykonywano na chromatografie gazowym CHROM 4 firmy Laboratorni Pristoje Praha. Prbki gazw pobierano uywajc gazoszczelnej strzykawko firmy Hamilton Reno, Nev., USA. Wielko nastrzykiwanej prbki zawieraa si w przedziale 50 200 l. Wzorcem zewntrznym bya mieszanina powietrze styren otrzymywana poprzez nastrzyknicie ciekego styrenu w iloci 1 l do szczelnego naczynia o pojemnoci 1130 ml. 4. 2. 2. Obliczenia Wykorzystujc wymiary biofiltrw takie jak: wysoko zoa, objto zoa, pole przekroju kolumny oraz dane uzyskane w toku pomiarw ste na wlocie i wylocie z aparatu obliczono nastpujce parametry: Liniowa szybko przepywu vg [cm s-1]

V 1000 v = A 3,6
g g

Vg objtociowe natenie przepywu gazw [m3 h-1] A pole powierzchni przekroju kolumny [cm2] Obcienie powierzchniowe zoa na wlocie Gp [m3 m-2 h-1]

G = v 36
p g

Obcienie zoa przedstawione jako stosunek objtoci zanieczyszczonego gazu dostarczony do jednostki objtoci zoa w jednostce czasu Go [m3 m-3 h-1]

G
Vz objto zoa [m3]

= o

V V

g z

Strumie zanieczyszcze na wlocie do biofiltra Vs1 [g h-1]

V s1 =

V C 1000
g

g1

Cg1 stenie styrenu w powietrzu na wlocie [mg m-3] Strumie zanieczyszcze na wylocie z biofiltra Vs2 [g h-1]

V s2 =

V C 1000
g

g2

Cg2 stenie styrenu w powietrzu na wylocie [mg m-3] Obcienie powierzchniowe zanieczyszczeniem na wlocie Gp1 [g m-2 h-1]

p1

V A 10
s1

Obcienie powierzchniowe zanieczyszczeniem na wylocie Gp2 [g m-2 h-1]

= p2

V A 10
s2

Obcienie objtociowe zanieczyszczeniem na wlocie Go1 [g m-3 h-1]

= V s1 Go1

Obcienie objtociowe zanieczyszczeniem na wylocie Go2 [g m-3 h-1]

= V s2 Go 2

Szybko

reakcji

biochemicznych,

wyraona

jako

cz

strumienia

zanieczyszcze dopywajcego do jednostki objtoci zo w jednostce czasu, ktra ulega reakcjom biodegradacji R [g m-3 h-1]

V (C C R V 1000
=
g g1 z

g2

Stopie eliminacji wyraony stosunkiem rnicy midzy steniem wlotowym i wylotowym do stenia wlotowego [%]

C C 100 C
=
g1 g2 g1

Stenie na wlocie i wylocie z biofiltra obliczano bazujc na zaoeniu zachodzenia proporcjonalnoci pomidzy wysokoci piku, a steniem styrenu w prbce:

h C h
w s

h C h
=
s w

stenie styrenu [mg m-3], Cw stenie wzorca [mg m-3], hs wysoko piku styrenu [mm], hs wysoko piku wzorca [mm]. 4. 3. Wyniki przeprowadzonych bada 4. 3. 1. Eksperyment w skali laboratoryjnej 4. 3. 1. 1. Zoa szczepione, sterylne Tabela 3. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- zoe puczki kontrolnej. Dzie 1 2 3 4 Cg1
[mg m-3]

vg
[cm s-1]

Gp
[m3 m-2 h-1]

Go1
[g m-3 h-1]

R
[g m-3 h-1]

[%]

412,5 397 391,9 482,8

0,14 0,14 0,15 0,15

5,21 5,21 5,42 5,42

28,64 27,57 28,30 34,87

0,55 -2,74 -2,51 3,18

1,93 -9,95 -8,85 9,13

6 7 8 9 10 11 13 14

1040 985 2078 2068 1975 3890 6081 6244

0,14 0,12 0,12 0,12 0,11 0,09 0,07 0,05

5,00 4,38 4,38 4,17 3,96 3,33 2,40 1,88

69,36 57,46 121,2 114,9 104,2 172,9 194,3 156,1

-1,33 1,09 2,14 5,54 -0,51 54,53 93,56 2,00

-1,92 1,90 1,77 4,82 -0,49 31,54 48,16 1,28

7000,0 6000,0 5000,0 [mg m-3] 4000,0 3000,0 2000,0 1000,0 0,0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 kolejne dni pomiarowe

Rys. 15. Rozkad ste w czasie w puczce kontrolnej. - stenie wlotowe, stenie wylotowe. Tabela 4. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- zoe zaszczepione konsorcjum mikroorganizmw wydzielonych z kompostu. Dzie 1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 13 14 Cg1
[mg m-3]

vg
[cm s-1]

Gp
[m3 m-2 h-1]

Go1
[g m-3 h-1]

R
[g m-3 h-1]

[%]

412,5 397 391,9 482,8 1040 985 2078 2068 1975 3890 6081 6244

0,16 0,15 0,16 0,16 0,15 0,13 0,13 0,13 0,12 0,11 0,08 0,06

5,63 5,52 5,73 5,73 5,31 4,79 4,58 4,58 4,17 3,96 2,71 2,29

30,93 29,22 29,93 36,88 73,69 62,93 127,0 126,4 109,7 205,3 219,6 190,8

17,63 18,93 19,96 27,28 47,98 41,16 70,21 60,01 58,19 89,50 135,64 37,20

57,01 64,77 66,67 73,97 65,11 65,40 55,30 47,48 53,04 43,59 61,77 19,49

7000,0 6000,0 5000,0 [mg m-3] 4000,0 3000,0 2000,0 1000,0 0,0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 kolejne dni pomiarowe

Rys. 16. Rozkad ste w czasie konsorcjum mikroorganizmw wydzielonych z kompostu. - stenie wlotowe, - stenie wylotowe. Tabela 5. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- mieszanina szczepw nr 1 i 12 w stosunku (1:1). Dzie 1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 13 14 Cg1
[mg m-3]

vg
[cm s-1]

Gp
[m3 m-2 h-1]

Go1
[g m-3 h-1]

R
[g m-3 h-1]

[%]

412,5 397 391,9 482,8 1040 985 2078 2068 1975 3890 6081 6244

0,13 0,13 0,14 0,14 0,13 0,11 0,11 0,11 0,10 0,09 0,06 0,05

4,69 4,69 5,00 4,90 4,58 4,06 3,96 3,96 3,54 3,33 2,08 1,88

25,78 24,81 26,12 31,51 63,58 53,36 109,6 109,2 93,3 172,9 168,9 156,1

10,46 10,71 11,43 18,71 34,22 29,94 58,82 39,66 24,50 66,06 91,75 21,95

40,58 43,18 43,75 59,36 53,83 56,12 53,64 36,33 26,28 38,21 54,32 14,06

7000,0 6000,0 5000,0 [mg m-3] 4000,0 3000,0 2000,0 1000,0 0,0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 kolejne dni pomiarowe

Rys. 17. Rozkad ste w czasie- mieszanina szczepw nr 1 i 12. - stenie wlotowe, - stenie wylotowe. Tabela 6. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- szczep nr 12. Dzie 1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 13 14 Cg1
[mg m-3]

vg
[cm s-1]

Gp
[m3 m-2 h-1]

Go1
[g m-3 h-1]

R
[g m-3 h-1]

[%]

412,5 397 391,9 482,8 1040 985 2078 2068 1975 3890 6081 6244

0,23 0,21 0,10 0,10 0,09 0,12 0,11 0,09 0,07 0,05 0,05 0,05

8,13 7,71 3,75 3,65 3,13 4,17 3,96 3,33 2,50 1,88 1,88 1,67

44,68 40,80 19,59 23,47 43,35 54,72 109,6 91,9 65,8 97,3 152,0 138,8

17,05 26,89 17,14 21,33 32,10 34,40 54,95 41,28 31,07 65,84 102,53 22,43

38,16 65,91 87,50 90,87 74,04 62,87 50,11 44,91 47,20 67,69 67,44 16,17

7000,0 6000,0 5000,0 [mg m-3] 4000,0 3000,0 2000,0 1000,0 0,0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 kolejne dni pomiarowe

Rys. 18. Rozkad ste w czasie- szczep nr 12. - stenie wlotowe, - stenie wylotowe. Tabela 7. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- szczep nr 1. Dzie 1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 13 14 Cg1
[mg m-3]

vg
[cm s-1]

Gp
[m3 m-2 h-1]

Go1
[g m-3 h-1]

R
[g m-3 h-1]

[%]

412,5 397 391,9 482,8 1040 985 2078 2068 1975 3890 6081 6244

0,16 0,15 0,16 0,16 0,14 0,13 0,13 0,12 0,11 0,09 0,06 0,05

5,83 5,42 5,63 5,73 5,21 4,58 4,58 4,38 3,96 3,33 2,29 1,88

32,08 28,67 29,39 36,88 72,25 60,20 127,0 120,6 104,2 172,9 185,8 156,1

1,70 6,19 8,57 15,66 22,75 20,70 22,42 13,58 14,20 78,91 90,09 16,06

5,31 21,59 29,17 42,47 31,49 34,39 17,66 11,25 13,63 45,64 48,48 10,29

7000,0 6000,0 5000,0 [mg m-3] 4000,0 3000,0 2000,0 1000,0 0,0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 kolejne dni pomiarowe

Rys. 19. Rozkad ste w czasie- szczep nr 1. - stenie wlotowe, - stenie wylotowe. 4. 3. 1. 2. Zoa szczepione, niesterylne Tabela 8. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- zoe puczki kontrolnej. Dzie 1 2 3 5 6 7 8 9 Cg1
[mg m-3]

vg
[cm s-1]

Gp
[m3 m-2 h-1]

Go1
[g m-3 h-1]

R
[g m-3 h-1]

[%]

1134 496,9 940,3 995,7 1734 3396 5308 8543

0,06 0,12 0,11 0,09 0,06 0,07 0,06 0,03

2,08 4,38 3,96 3,33 2,29 2,40 2,08 1,25

31,51 28,98 49,63 44,25 52,99 108,5 147,4 142,4

6,11 -3,26 46,80 43,70 50,83 100,1 116,5 138,5

19,39 -11,26 94,30 98,75 95,91 92,26 79,04 97,25

9000 8000 7000 6000 [mg m ]


-3

5000 4000 3000 2000 1000 0 0 2 4 6 8 10 kolejne dni pomiarowe

Rys. 20. Rozkad ste w czasie w puczce kontrolnej. - stenie wlotowe, stenie wylotowe. Tabela 9. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- zoe zaszczepione konsorcjum mikroorganizmw wydzielonych z kompostu. Dzie 1 2 3 5 6 7 8 9 Cg1
[mg m-3]

vg
[cm s-1]

Gp
[m3 m-2 h-1]

Go1
[g m-3 h-1]

R
[g m-3 h-1]

[%]

1134 496,9 940,3 995,7 1734 3396 5308 8543

0,04 0,15 0,14 0,12 0,10 0,06 0,05 0,03

1,46 5,42 5,00 4,46 3,75 2,19 1,88 1,15

22,05 35,88 62,69 59,19 86,72 99,06 132,7 130,5

10,17 29,83 60,62 59,14 86,72 98,78 132,70 126,94

46,09 83,12 96,71 99,91 100,00 99,71 100,00 97,25

9000 8000 7000 6000 [mg m ]


-3

5000 4000 3000 2000 1000 0 -1000 0 2 4 6 8 10 kolejne dni pomiarowe

Rys. 21. Rozkad ste w czasie- konsorcjum mikroorganizmw wydzielonych z kompostu. - stenie wlotowe, - stenie wylotowe. Tabela 10. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- mieszanina szczepw nr 1 i 12 w stosunku (1:1). Dzie 1 2 3 4 6 7 8 9 Cg1
[mg m-3]

vg
[cm s-1]

Gp
[m3 m-2 h-1]

Go1
[g m-3 h-1]

R
[g m-3 h-1]

[%]

1134 496,9 940,3 995,7 1734 3396 5308 8543

0,04 0,15 0,14 0,08 0,07 0,05 0,02 0,03

1,35 5,42 5,00 2,88 2,50 1,98 0,83 1,25

20,48 35,88 62,69 38,17 57,81 89,63 59,0 142,4

-1,03 16,62 58,97 37,79 51,77 87,32 58,98 142,4

-5,04 46,32 94,08 99,01 89,55 97,42 100,0 100,0

9000 8000 7000 6000 [mg m-3] 5000 4000 3000 2000 1000 0 -1000 0 2 4 6 8 10 kolejne dni pomiarowe

Rys. 22. Rozkad ste w czasie- mieszanina szczepw nr 1 i 12. - stenie wlotowe, - stenie wylotowe. Tabela 11. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- szczep nr 12. Dzie 1 2 3 4 6 7 8 9 Cg1
[mg m-3]

vg
[cm s-1]

Gp
[m3 m-2 h-1]

Go1
[g m-3 h-1]

R
[g m-3 h-1]

[%]

1134 496,9 940,3 995,7 1734 3396 5308 8543

0,05 0,14 0,13 0,10 0,06 0,08 0,05 0,03

1,77 5,00 4,69 3,50 2,29 2,92 1,88 1,25

26,78 33,12 58,77 46,47 52,99 132,1 132,7 142,4

1,88 10,61 51,68 46,12 52,99 115,4 131,8 142,4

7,01 32,04 87,94 99,25 100,0 87,39 99,32 100,0

9000 8000 7000 6000 [mg m-3] 5000 4000 3000 2000 1000 0 -1000 0 2 4 6 8 10 kolejne dni pomiarowe

Rys. 23. Rozkad ste w czasie- szczep nr 12. - stenie wlotowe, - stenie wylotowe. Tabela 12. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- szczep nr 1. Dzie 1 2 3 4 6 7 8 9 Cg1
[mg m-3]

vg
[cm s-1]

Gp
[m3 m-2 h-1]

Go1
[g m-3 h-1]

R
[g m-3 h-1]

[%]

1134 496,9 940,3 995,7 1734 3396 5308 8543

0,05 0,17 0,16 0,10 0,08 0,06 0,05 0,02

1,98 6,04 5,73 3,44 2,71 2,29 1,98 0,83

29,93 40,02 71,83 45,64 62,63 103,8 140,1 94,9

-10,60 8,32 61,59 44,95 49,53 88,91 122,2 94,40

-35,40 20,78 85,75 98,50 79,09 85,67 87,24 99,45

9000 8000 7000 6000 [mg m ]


-3

5000 4000 3000 2000 1000 0 -1000 0 2 4 6 8 10 kolejne dni pomiarowe

Rys. 24. Rozkad ste w czasie- szczep nr 1. - stenie wlotowe, - stenie wylotowe. 4. 3. 2. Eksperymenty w skali wielkolaboratoryjnej 4. 3. 2. 1. Kolumny niskie Tabela 13. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 1. Dzie 1 2 3 5 6 7 8 9 10 12 13 14 15 16 17 19 20 Cg1
[mg m ]
-3

vg
[cm s ]
-1 3

Gp
[m m h ]
-2 -1

Go1
[g m h ]
-3 -1

R
[g m h ]
-3 -1

[%]

894,1 953 1033 1161 1029 1072 1028 927,2 1011 949,4 1048 1110 1033 885,4 1122 1043 928,2

2,06 2,06 1,55 2,56 2,56 1,55 1,55 1,91 1,55 2,00 2,03 2,00 2,03 2,08 1,91 2,08 2,03

73,98 73,98 55,68 92,28 92,28 55,68 55,68 68,90 55,68 71,95 72,96 71,95 72,96 75,00 68,90 75,00 72,96

287,5 306,5 250 465,6 412,7 259,4 248,7 277,7 244,7 296,9 332,4 347,2 327,6 288,7 335,9 339,9 294,4

0,00 19,94 34,08 265,5 221,4 78,83 67,31 93,86 43,91 23,68 123,2 146,4 122,1 143,3 119,5 135,2 45,67

0,00 6,51 13,63 57,03 53,64 30,39 27,06 33,80 17,94 7,97 37,06 42,16 37,28 49,66 35,57 39,77 15,51

21 22 23 26 27 28 29 30 31 33 34 35 36 37 38 40 41 42 43 49 50 51 54 55 56 57 58 61 62 63 64 65 66

909,8 1036 821,1 658,4 760,9 856,0 761,9 849,9 750,7 657,6 684,1 651,0 633,8 646,5 665,0 609,4 679,0 637,1 651,5 566,7 580,3 1016 254,5 733,7 774,5 668,8 609,6 571,2 756,5 679,3 823,3 657,2 617,2

1,97 2,06 1,97 2,03 2,08 1,94 2,06 2,03 2,08 2,06 2,06 1,97 1,80 2,06 2,03 2,03 2,00 1,89 2,08 2,00 2,14 2,03 1,94 2,00 2,00 1,89 1,94 2,06 1,80 1,94 2,03 2,03 2,03

70,93 73,98 70,93 72,96 75,00 69,91 73,98 72,96 75,00 73,98 73,98 70,93 64,83 73,98 72,96 72,96 71,95 67,88 75,00 71,95 77,03 72,96 69,91 71,95 71,95 67,88 69,91 73,98 64,83 69,91 72,96 72,96 72,96

280,5 333,1 253,2 208,8 248,1 260,1 245 269,6 244,7 211,5 220 200,7 178,6 207,9 210,9 193,3 212,4 188 212,4 177,2 194,3 322,2 77,3 229,5 242,2 197,3 185,3 183,7 213,2 206,5 261,1 208,4 195,8

58,19 106,9 70,42 56,46 26,64 31,05 37,56 44,93 41,60 47,53 50,29 73,82 31,09 54,09 33,27 36,81 28,77 54,92 33,80 19,33 5,30 36,26 20,03 1,77 20,01 49,34 14,46 9,94 -23,09 6,05 14,31 41,43 46,85

20,74 32,10 27,82 27,04 10,74 11,93 15,33 16,67 17,00 22,47 22,86 36,77 17,41 26,02 15,77 19,04 13,55 29,22 15,92 10,90 2,73 11,25 25,89 0,77 8,26 25,00 7,80 5,41 -10,83 2,93 5,48 19,87 23,93

1400 1200 1000 [mg m-3] 800 600 400 200 0 0 10 20 30 40 50 60 70 kolejne dni pomiarowe

Rys. 25. Rozkad ste w czasie- kolumna 1. - stenie wlotowe, - stenie wylotowe. Tabela 14. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 2. Dzie 1 2 3 5 6 7 8 9 10 12 13 14 15 16 17 19 20 21 22 23 26 27 28 Cg1
[mg m-3]

vg
[cm s-1]

Gp
[m3 m-2 h-1]

Go1
[g m-3 h-1]

R
[g m-3 h-1]

[%]

894,1 953 1021 1161 1013 1072 1028 927,2 1011 966,9 1054 1074 1048 854,9 1090 1037 906 923,8 1055 836,2 690,1 839,2 900,2

1,87 1,87 1,93 2,06 2,06 2,06 2,06 1,95 1,95 1,95 1,98 1,93 1,95 1,98 2,01 2,03 1,98 1,93 1,93 1,98 2,01 1,98 1,98

67,36 67,36 69,32 74,23 74,23 74,23 74,23 70,31 70,31 70,31 71,29 69,32 70,31 71,29 72,27 73,25 71,29 69,32 69,32 71,29 72,27 71,29 71,29

261,8 279,1 307,7 374,6 326,9 345,8 331,6 283,4 309 295,5 326,6 323,7 320,4 264,9 342,5 330,1 280,8 278,4 317,9 259,1 216,8 260,1 279

256,2 229,2 153,3 81,93 39,24 49,41 58,51 83,92 25,12 24,91 161,4 146,5 134,8 101,2 100,1 91,26 39,48 54,30 129,1 93,74 85,8 55,44 68,46

97,85 82,12 49,81 21,87 12 14,29 17,64 29,62 8,13 8,43 49,43 45,25 42,09 38,21 29,22 27,65 14,06 19,51 40,61 36,18 39,58 21,32 24,54

29 30 31 33 34 35 36 37 38 40 41 42 43 49 50 51 54 55 56 57 58 61 62 63 64 65 66

850,8 882,1 778,2 706,9 730,6 673,8 654,3 629 670,1 636,4 701 678,7 610,9 606,4 618,7 1042 265,9 889 789,9 729,6 606,2 596,8 888,7 701,2 814,3 638,8 597,4

1,95 2,01 1,98 1,93 1,95 2,01 2,09 1,90 1,90 1,95 1,93 1,93 1,93 1,98 1,95 1,98 2,01 1,98 1,98 2,03 2,01 1,93 1,71 1,76 2,01 2,01 1,98

70,31 72,27 71,29 69,32 70,31 72,27 75,22 68,34 68,34 70,31 69,32 69,32 69,32 71,29 70,31 71,29 72,27 71,29 71,29 73,25 72,27 69,32 61,47 63,43 72,27 72,27 71,29

260 277,1 241,1 213 223,3 211,7 213,9 186,9 199,1 194,5 211,3 204,5 184,1 187,9 189,1 322,8 83,5 275,5 244,8 232,3 190,5 179,8 237,5 193,3 255,8 200,7 185,1

42,49 47,58 42,75 31,92 29,12 37,94 26,43 29,8 28,88 38,24 29,54 58,60 11,21 28,18 6,6 12,7 34,27 22,89 19,83 69,15 19,46 22,48 -20,85 -8,8 19,84 39,75 14,35

16,34 17,17 17,73 14,98 13,04 17,92 12,35 15,95 14,51 19,66 13,98 28,65 6,09 14,99 3,49 3,93 41,03 8,31 8,1 29,76 10,22 12,5 -8,78 -4,55 7,76 19,81 7,75

1400 1200 1000 [mg m-3] 800 600 400 200 0 0 10 20 30 40 50 60 70 kolejne dni pomiarowe

Rys. 26. Rozkad ste w czasie- kolumna 2. - stenie wlotowe, - stenie wylotowe.

Tabela 15. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 3. Dzie 1 2 3 5 6 7 8 9 10 12 13 14 15 16 17 19 20 21 22 23 26 27 28 29 30 31 33 34 35 36 37 38 40 41 42 43 49 50 51 54 55 56 57 Cg1


[mg m ]
-3

vg
[cm s ]
-1 3

Gp
[m m h ]
-2 -1

Go1
[g m h ]
-3 -1

R
[g m h ]
-3 -1

[%]

918,2 960,7 1009 1161 1010 1085 1028 927,2 1005 972,7 1045 1125 1028 891,5 1141 1043 906 904,1 1049 857 651,1 883,5 894,6 906,4 852,1 750,7 753,7 752,6 655,2 659,4 658,6 670,1 645,2 778,8 689,6 649,2 619,1 673,8 1037 243,1 969,3 812 733,9

2,07 2,07 2,02 2,10 2,02 2,02 2,02 2,16 2,02 1,90 1,87 2,04 2,10 1,96 1,90 1,99 1,96 2,10 1,93 1,99 2,04 2,02 2,02 2,04 1,96 1,99 1,96 1,99 1,96 2,02 1,99 1,96 2,07 2,07 2,13 2,04 2,04 2,02 1,93 2,07 2,02 2,07 2,04

74,63 74,63 72,57 75,66 72,57 72,57 72,57 77,71 72,57 68,46 67,43 73,60 75,66 70,51 68,46 71,54 70,51 75,66 69,49 71,54 73,60 72,57 72,57 73,60 70,51 71,54 70,51 71,54 70,51 72,57 71,54 70,51 74,63 74,63 76,68 73,60 73,60 72,57 69,49 74,63 72,57 74,63 73,60

297,9 311,7 318,4 381,7 318,6 342,2 324,2 313,2 317 289,5 306,3 359,9 338,2 273,3 339,4 324,3 277,7 297,3 316,7 266,5 208,3 278,7 282,2 290 261,2 233,5 231 234 200,8 208 204,8 205,4 209,3 252,7 229,9 207,7 198,1 212,6 313,4 78,87 305,8 263,4 234,8

296,3 248,8 118,5 217,7 47,98 30,82 87,73 46,92 20,92 18,18 144,8 146,9 117,9 120,7 88,47 105,2 41,60 45,39 129,4 101,4 67,88 62,84 59,23 67,61 76,99 70,81 77,01 93,46 66,58 77,71 67,28 63,18 73,71 57,04 74,87 40,41 41,94 28,63 12,70 27,28 60,35 40,09 43,42

99,48 79,84 37,21 57,03 15,06 9,01 27,06 14,98 6,60 6,28 47,27 40,80 34,87 44,18 26,07 32,45 14,98 15,26 40,85 38,03 32,59 22,54 20,99 23,31 29,48 30,33 33,33 39,93 33,15 37,35 32,85 30,76 35,21 22,58 32,57 19,45 21,18 13,47 4,05 34,58 19,74 15,22 18,49

58 61 62 63 64 65 66

637,2 596,8 945,1 745 789,4 618,4 637,1

1,90 1,93 1,84 2,02 1,99 1,99 2,04

68,46 69,49 66,40 72,57 71,54 71,54 73,60

189,6 180,3 272,8 235 245,5 192,3 203,8

21,07 19,96 25,90 16,97 17,54 33,64 43,73

11,11 11,07 9,50 7,22 7,14 17,49 21,45

1400 1200 1000 [mg m-3] 800 600 400 200 0 0 10 20 30 40 50 60 70 kolejne dni pomiarowe

Rys. 27. Rozkad ste w czasie- kolumna 3. - stenie wlotowe, - stenie wylotowe. 4. 3. 2. 2. Kolumny wysokie Tabela 16. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 1. Dzie 1 2 3 5 6 7 8 9 12 13 Cg1
[mg m ]
-3

vg
[cm s ]
-1 3

Gp
[m m h ]
-2 -1

Go1
[g m h ]
-3 -1

R
[g m h ]
-3 -1

[%]

449,2 876,8 1167 921,4 895,6 1651 303,6 2128 1900 2146

2,59 2,03 2,03 2,03 2,00 2,11 2,03 2,06 2,11 2,03

93,30 72,96 72,96 72,96 71,95 76,01 72,96 73,98 76,01 72,96

49,89 76,16 101,3 80,04 76,71 149,4 26,37 187,4 171,9 186,4

19,37 75,46 101,3 80,04 76,71 148,4 26,37 187,4 123,8 69,70

38,84 99,08 100,0 100,0 100,0 99,36 100,0 100,0 72,00 37,40

14 15 16 19 20 21 22 23 26 27 28 29 30 31 33 34 41 42 49 50 54 56 57 61 64 69 71 78 83 90 97 105 112 118 125 132

2464 2722 2475 1949 2650 2196 2036 2669 3140 2599 2098 3014 2155 2787 3138 2894 2300 1449 2132 1962 2136 2741 2293 1839 3178 2043 1976 2296 2320 2482 3183 2016 2865 3255 2777 3716

2,03 1,97 1,94 1,97 1,91 1,91 1,91 2,00 2,03 1,97 2,03 1,97 2,06 2,11 2,08 2,03 2,11 2,39 2,14 2,03 2,22 2,22 1,89 2,00 1,97 1,04 1,86 2,08 1,94 2,03 2,31 1,97 2,51 2,62 2,28 2,87

72,96 70,93 69,91 70,93 68,90 68,90 68,90 71,95 72,96 70,93 72,96 70,93 73,98 76,01 75,00 72,96 76,01 86,18 77,03 72,96 80,08 80,08 67,88 71,95 70,93 37,38 66,86 75,00 69,91 72,96 83,13 70,93 90,25 94,32 82,11 103,47

214,0 229,8 206,0 164,6 217,4 180,1 167,0 228,6 272,7 219,5 182,2 254,6 189,8 252,2 280,2 251,4 208,1 148,6 195,5 170,4 203,6 261,3 185,3 157,5 268,4 90,89 157,3 205,0 193,1 215,6 315,0 170,3 307,8 365,5 271,5 457,7

14,62 59,16 50,87 16,12 46,68 27,36 22,20 26,89 31,82 17,33 17,86 18,11 46,86 37,06 41,06 0,00 50,97 41,17 40,96 57,90 105,4 114,8 141,3 148,0 221,2 86,36 123,3 95,34 112,1 117,6 140,1 59,43 126,7 357,1 124,1 88,59

6,83 25,74 24,69 9,80 21,48 15,19 13,29 11,76 11,67 7,89 9,80 7,11 24,69 14,69 14,66 0,00 24,49 27,70 20,95 33,97 51,74 43,93 76,26 93,97 82,41 95,01 78,37 46,50 58,04 54,55 44,48 34,90 41,16 97,70 45,72 19,35

4000,0 3500,0 3000,0 2500,0 [mg m ]


-3

2000,0 1500,0 1000,0 500,0 0,0 -500,0 0 20 40 60 80 100 120 140

kolejne dni pomiarowe

Rys. 28. Rozkad ste w czasie- kolumna 1. - stenie wlotowe, - stenie wylotowe. Tabela 17. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 2. Dzie 1 2 3 5 6 7 8 9 12 13 14 15 16 19 20 21 22 23 26 27 28 29 30 Cg1
[mg m-3]

vg
[cm s-1]

Gp
[m3 m-2 h-1]

Go1
[g m-3 h-1]

R
[g m-3 h-1]

[%]

425,2 836,4 1232 955,5 893,4 1660 305,8 2096 1923 2174 2478 2775 2470 1998 2439 2242 2589 2446 3140 2728 2073 2940 2181

2,39 1,90 2,03 2,01 1,93 1,98 1,93 1,93 1,87 1,98 1,93 1,98 2,12 2,03 2,06 2,06 2,12 1,98 1,95 1,95 1,98 2,01 1,93

86,02 68,34 73,25 72,27 69,32 71,29 69,32 69,32 67,36 71,29 69,32 71,29 76,20 73,25 74,23 74,23 76,20 71,29 70,31 70,31 71,29 72,27 69,32

43,54 68,05 107,4 82,21 73,73 140,9 25,23 173,0 154,2 184,5 204,5 235,5 224,1 174,2 215,6 198,1 234,9 207,6 262,8 228,4 175,9 253,0 180,0

34,61 68,05 107,4 82,21 73,73 140,3 25,23 173,0 154,2 184,5 194,3 203,8 140,7 58,89 74,52 55,24 90,74 51,46 82,05 49,62 27,47 37,94 51,24

79,49 100,0 100,0 100,0 100,0 99,57 100,0 100,0 100,0 100,0 95,00 86,52 62,79 33,79 34,57 27,88 38,64 24,78 31,22 21,73 15,61 15,00 28,46

31 33 34 41 42 43 44 49 50 54 56 57 61 64 69 71 78 83 90 97 105 112 118 125 132

2824 3151 2803 2316 1571 1827 1704 2335 2112 2250 2342 2340 2027 3141 2031 2001 2440 2446 2455 3152 2080 2897 2941 2639 3743

1,98 1,90 2,01 1,68 2,14 2,39 2,50 1,73 1,93 2,17 2,17 1,95 1,93 1,98 1,30 2,33 1,65 1,87 2,03 2,01 1,90 1,19 0,83 0,78 0,37

71,29 68,34 72,27 60,49 77,18 86,02 89,95 62,45 69,32 78,16 78,16 70,31 69,32 71,29 46,74 84,06 59,50 67,36 73,25 72,27 68,34 42,81 30,04 28,08 13,34

239,7 256,4 241,1 166,7 144,4 187,1 182,5 173,6 174,3 209,3 217,9 195,9 167,3 266,6 113,0 200,2 172,8 196,2 214,1 271,2 169,3 147,6 105,2 88,20 59,47

75,66 40,72 30,42 53,51 77,84 43,87 61,29 94,33 91,43 122,0 101,7 88,67 73,36 77,75 70,00 52,67 45,75 69,47 79,03 74,79 43,83 143,3 105,2 88,20 59,06

31,57 15,88 12,62 32,09 53,91 23,45 33,59 54,35 52,44 58,28 46,67 45,27 43,86 29,16 61,96 26,31 26,47 35,41 36,91 27,57 25,90 97,11 100,0 100,0 99,31

4000,0 3500,0 3000,0 2500,0 [mg m-3] 2000,0 1500,0 1000,0 500,0 0,0 -500,0 0 20 40 60 80 100 120 140 kolejne dni pomiarowe

Rys. 29. Rozkad ste w czasie- kolumna 2. - stenie wlotowe, - stenie wylotowe.

Tabela 18. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 3. Dzie 1 2 3 5 6 7 8 9 12 13 14 15 16 19 20 21 22 23 26 27 28 29 30 31 33 34 41 42 43 44 49 50 54 56 57 61 64 69 71 78 83 90 97 105 112 Cg1
[mg m-3]

vg
[cm s-1]

Gp
[m3 m-2 h-1]

Go1
[g m-3 h-1]

R
[g m-3 h-1]

[%]

423,0 846,5 1271 925,7 883,6 1663 297,1 2128 1961 2222 2442 2584 2443 1842 2695 2310 2295 2459 3244 2690 2090 3038 2128 2849 3111 2868 2290 1387 1768 1464 2284 2187 2280 2793 2428 2198 3247 2071 1947,5 2469 2320 2367 3152 1993 2905

2,36 2,04 1,93 1,87 2,10 2,04 1,99 1,93 1,93 1,90 1,90 1,93 2,02 1,96 2,02 1,96 1,96 1,93 1,93 2,02 2,10 1,87 2,04 1,87 2,02 1,87 2,13 2,42 1,90 1,93 2,10 1,87 1,79 1,79 1,96 2,07 2,04 0,82 2,02 1,93 1,99 2,02 1,87 1,99 2,44

84,91 73,60 69,49 67,43 75,66 73,60 71,54 69,49 69,49 68,46 68,46 69,49 72,57 70,51 72,57 70,51 70,51 69,49 69,49 72,57 75,66 67,43 73,60 67,43 72,57 67,43 76,68 86,97 68,46 69,49 75,66 67,43 64,34 64,34 70,51 74,63 73,60 29,38 72,57 69,49 71,54 72,57 67,43 71,54 88,00

42,76 74,17 105,1 74,31 79,58 145,7 25,30 176,0 162,2 181,1 199,0 213,7 211,0 154,6 232,8 193,9 192,6 203,5 268,4 232,4 188,2 243,9 186,5 228,7 268,8 230,2 209,0 143,6 144,1 121,1 205,7 175,6 174,7 214,0 203,8 195,3 284,5 72,46 168,3 204,2 197,6 204,5 253,1 169,8 304,3

42,76 74,17 105,1 74,31 79,58 145,6 25,30 176,0 154,7 165,8 133,9 119,4 96,08 28,34 59,84 56,71 44,46 40,04 79,00 46,78 34,08 47,20 33,80 46,54 17,15 29,44 51,19 58,47 56,54 47,35 145,4 110,0 134,2 144,1 132,9 106,1 126,9 45,29 49,08 81,21 85,04 98,16 117,7 91,11 115,2

100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 99,89 100,0 100,0 95,35 91,54 67,31 55,88 45,53 18,33 25,70 29,25 23,08 19,68 29,44 20,13 18,11 19,35 18,13 20,35 6,38 12,79 24,49 40,71 39,24 39,09 70,67 62,66 76,83 67,33 65,20 54,33 44,60 62,50 29,17 39,77 43,04 48,00 46,51 53,67 37,87

125 132

2771 4000

2,22 1,24

79,77 44,81

263,1 213,4

116,6 121,8

44,32 57,06

4500,0 4000,0 3500,0 3000,0 [mg m-3] 2500,0 2000,0 1500,0 1000,0 500,0 0,0 -500,0 0 20 40 60 80 100 120 140 kolejne dni pomiarowe

Rys. 30. Rozkad ste w czasie- kolumna 3. - stenie wlotowe, - stenie wylotowe. 5. Analiza i omwienie wynikw pracy 5. 1. Wyniki bada z szczepionych umieszczonych w puczkach Uzyskane wyniki bada pozwalaj stwierdzi jednoznacznie, e proces biofiltracji zachodzi na kadym z badanych z zasiedlonych mikroorganizmami w wyniku szczepienia, czy te naturalnie tam wystpujcymi. Na zou z zaoenia sterylnym w puczce kontrolnej brak biofiltracji obserwowano przez pierwszych 10 dni. W kolejnych dniach stwierdzano zachodzenie biofiltracji, a potem w ostatnim 14 dniu znowu jej brak. Te niejednoznacznoci w wynikach poczwszy od 11 dnia mog by zwizane z bdami analitycznymi. Zachodzenie biofiltracji na zou wysterylizowanym, o ile rzeczywicie miao miejsce, musiao by efektem skiekowania przetrwalnikw mikroorganizmw ktre przeyy sterylizacj mimo prowadzenia jej w ostrych warunkach. Zakaenie poprzez powietrze mona wykluczy albowiem nie dochodzio do niego w wielu dugotrwaych eksperymentach wykonywanych na tym samym zestawie badawczym, ale ze zoami (poywkami)

pynnymi. Wstpna adaptacja z trwaa rednio 2 dni. Maksymalny stopie eliminacji zanieczyszczenia w przypadku z pracujcych w warunkach sterylnych wynis 90,87 %, a najwiksza szybko reakcji biochemicznej 135,6 [g m-3 h-1] (konsorcjum mikroorganizmw wydzielonych z kompostu). Dla bada w puczkach niesterylnych te same osigi wyniosy kolejno 100 % i 142,4 [g m-3 h-1] (mieszanina szczepw nr 1 i 12). Wartoci umieszczone w tabelach oraz wykresy rozkadw ste styrenu w czasie pozwalaj stwierdzi, e styren by degradowany z porwnywaln szybkoci na wszystkich zoach (szczepionych i kontrolnym - nieszczepionym) poza tym ze szczepem nr 1, gdzie proces ten zachodzi wolniej i z mniejsz skutecznoci. Porwnujc teraz te same szczepy i mieszaniny pracujce w puczkach sterylnych i niesterylnych, z atwoci mona stwierdzi, e duo wiksz efektywnoci charakteryzuj si puczki niesterylne. Jest to zapewne efekt pracy caego konsorcjum mikroorganizmw (nie wykluczajc grzybw) nad degradacj zawartego w powietrzu styrenu. 5. 2. Wyniki bada z szczepionych- kolumny niskie Wystpowanie okresu adaptacji mikroorganizmw zauwaono jedynie w przypadku kolumny 1. Zaszczepienie kolumn 2 i 3 zaskutkowao prawie natychmiastow prac mikroorganizmw i wyran skutecznoci usuwania. Najwysza warto szybkoci reakcji biochemicznej wyniosa 296,32 [g m-3 h-1] na kolumnie nr 3 w drugim dniu jej pracy, przy skutecznoci eliminacji wynoszcej 99,48 %. Warto minimalna szybkoci reakcji zostaa zanotowana na kolumnie nr 1 i wyniosa -23,09 [g m-3 h-1], natomiast stopie eliminacji -10,83 %. Wartoci ujemne mogy by wynikiem bdw analitycznych (ilociowe analizy chromatograficzne gazw zazwyczaj wykonuje si z dokadnoci nie przekraczajc 10%) lub desorpcj styrenu zaadsorbowanego wczeniej, kiedy jego stenia na wlocie byy wysze ni w chwili pomiaru. Nieoczekiwane zmiany ste wlotowych byy zwizane z niemoliwymi do uniknicia zmianami temperatury otoczenia na skutek zmian nasonecznienia laboratorium oraz jego wietrzeniem. Przykadowo kiedy temperatura szybko wzrastaa, rosa te prno pary nasyconej styrenu, a std i jego stenie wlotowe. Zaadsorbowany podczas pracy kolumny przy podwyszonym steniu wlotowym styren by desorbowany ze zoa i cianek wy w czasie, kiedy stenie na

wlocie spado. Jeeli ta sytuacja zgraa si w czasie z pomiarami ste, uzyskiwano ujemne skutecznoci biofiltracji. Podczas bada do z dwukrotnie dodawano substancj odywcz w postaci azotanu amonowego w iloci 3g na 50ml wody na kad z kolumn. Zaskutkowao to wzrostem szybkoci reakcji biochemicznej i stopnia eliminacji zanieczyszczenia. Jednak zauwaono rwnie, e polepszenie osigw kolumn po drugim podaniu poywki trwao rednio o poow krcej ni za pierwszym razem. I tak dla kolumny nr1 trwao to odpowiednio 6 i 2 dni, dla kolumny nr 2, 6 i 3 dni, a dla kolumny nr 3, 7 i 4 dni. Zachowywanie si tak zoa zostao opisane rwnie w literaturze [Deshusses, 1997] i tumaczone byo przez autora skutkami wysychania zoa oraz heterogenicznoci wypenienia. W przypadku tych bada te mona wysnuwa taki wniosek albowiem zoa, mimo dowilania wysychay, o czym wiadcz ich kocowe wilgotnoci: kolumna 1- 17,2 %, kolumna 2- 19,0 % , kolumna 3- 25,1 %. O systematycznym wysychaniu z moe te wiadczy cigy spadek sprawnoci biofiltracji na wszystkich kolumnach poczwszy od dnia pitego dla kolumny 1 i dnia drugiego dla pozostaych kolumn. Spadki te byy przerywane jedynie po dodaniu azotanu amonu w dniach: 12 i 21 trwania procesu. Pozostae czynnoci dodatkowe znajduj si w zaczniku, poz. 2. Podczas trwania procesu dnia 12.11.2004 (nie wiem, ktry to by kolejny dzie, ta informacja znajduje si w komputerze w laboratorium: Moje dokumenty/dyplomyC/Agnieszka i Marek/tabela zbiorcza.xls) zmierzono wilgotnoci oraz temperatury powietrza w laboratorium oraz w kolumnach 2 i 3. pomieszczenie laboratorium wilgotno (31,7 %), temperatura (20,7oC), kolumna nr 2 wlot - wilgotno (100%), temperatura (23,1oC); wylot wilgotno (100%), temperatura (22,9oC), kolumna nr 3 wlot - wilgotno (100%), temperatura (23,3oC); wylot wilgotno (100%), temperatura (23,1oC). Uzyskany pomiar pozwoli stwierdzi 100 %-owe nasycenie wod powietrza podawanego do zoa oraz spadek temperatury midzy wlotem, a wylotem o 0,2oC. Podsumowujc mona stwierdzi, e przez cay czas trwania procesu biofiltracja na kadej z kolumn przebiegaa podobnie, z niewielk przewag kolumny nr 3.

5. 3. Wyniki bada z szczepionych- kolumny wysokie Proces adaptacji zauwaono jedynie w kolumnie nr 1, lecz trwa on tylko jeden dzie. Kolumny nr 2 i 3 charakteryzoway si natychmiastow, prawie stuprocentow zdolnoci usuwania zanieczyszczenia, ktra zacza male dopiero po 13 dniu trwania procesu (kolumna nr 1 po 9-tym dniu). Spowodowane byo to prawdopodobnie wiksz pocztkow zawartoci mineralnego azotu pochodzcego z nawozu. Dnia 20 dokonany zosta pomiar wilgotnoci i temperatury powietrza na kolumnie nr 2. wlot wilgotno (100%), temperatura (23,4oC), wylot - wilgotno (100%), temperatura (23,9oC). Dane te pozwoliy stwierdzi, e powietrze podawane do kolumn byo nasycone wod, a reakcja utleniania zanieczyszczenia spowodowaa wzrost temperatury powietrza przepywajcego przez zoe o 0,5oC. Dopiero okoo 30 dnia pomiarowego zanotowano zrwnanie si osigw wszystkich trzech kolumn. Stan ten trwa do okoo 42 dnia pomiarowego, gdy ponownie kolumny nr 2 i 3 wykazay wiksz zdolno w usuwaniu zanieczyszczenia. Sytuacja ulegaa zmianie okoo 60 dnia pomiarowego, gdy odnotowane zostaje znaczne polepszenie osigw kolumny nr 1. Od tego czasu kolumna nr 1 posiada najlepszy redni stopie eliminacji zanieczyszczenia. Prawdopodobnie dopiero po tym czasie nastpia pena adaptacja mikroorganizmw zasiedlajcych jej zoe do rozkadania styrenu poczona z zamkniciem obiegu mineraw w zou, czyli ustalia si rwnowaga w ekosystemie kolumny. W okresie wczeniejszym najpierw mikroorganizmy nie byy zaadoptowane, a potem brakowao w zou form przyswajalnych (zmineralizowanych) niezbdnych pierwiastkw. Podczas bada najwiksza odnotowana warto szybkoci reakcji biochemicznej wynosia 357,1 [ g m-3 h-1] (kolumna nr 1). Dla wszystkich kolumn odnotowano te dni kiedy stopie eliminacji wynosi 100 %. Wartoci najnisze tych parametrw to kolejno 14,62 [g m -3 h-1] i 6,83 % (kolumna nr 1). 64-ego dnia pomiarowego w wodzie odciekowej zauwaono obecno sporej iloci nicieni. Fakt ten znajduje potwierdzenie w literaturze powiconej tej tematyce. Gdy dnia 03.06.2005 (XXX dzie pomiarw) zoe zostao wysypane z kolumn zauwaono, e rozoenie wilgoci nie byo rwnomierne na caej dugoci. Miao to

zapewne wpyw na ogln zdolno zoa do usuwania zanieczyszczenia. Potwierdza to fakt duego wzrostu sprawnoci biofiltracji po wymieszaniu z i ich dowileniu <do tej samej wilgotnoci?>. 6. Wnioski 6. 1. Zoa szczepione umieszczone w puczkach Styren jest zwizkiem biodegradowanym przez uyte szczepy i mieszaniny bakterii. Szczepienie z niesterylnych i prowadzenie procesu w takich warunkach przynosi lepsze efekty ni szczepienie z sterylnych i praca w warunkach cakowitej sterylnoci. Wstpna adaptacja z trwa maksymalnie kilka dni.

6. 2. Kolumny niskie Zoa zaszczepione nie potrzeboway czasu na adaptacj. Dodatek poywki wywoa gwatowny wzrost efektywnoci pracy zoa. Kolejne dodatki poywki wywouj o poow mniejsze efekty. Zaszczepienie z nieznacznie podwyszyo osigi biofiltrw.

6. 3. Kolumny wysokie Kolumny praktycznie nie potrzeboway czasu na adaptacj. Dodatek substancji odywczych w postaci nawozu powoduje podwyszon skuteczno usuwania zanieczyszczenia na pocztku procesu. Temperatura otoczenia moe mie wpyw na szybko reakcji biochemicznych w zou. Zoe o wikszej objtoci naraone jest bardziej na wysychanie. Utrzymanie staego poziomu wilgotnoci w kolumnach o maym przekroju jest trudniejsze ni w kolumnach o przekroju wikszym.

Kompost,

ktry

stanowi

miejsce

przepywania

gazu

nabiera

cech

hydrofobowych. 7. Bibliografia Auria Richard, Aycaguer Anne-Christine, Devinny Joseph S. Influence of water content on degradation rates for ethanol in biofiltration; Air & Waste Manage. Assoc. 48:65-70, 1997. Auria R., Morales M., Acuna M. E., Perez F., Revah S. Biofiltrations of toluenevapors: start up and gaseous ammonia addition; In Proceedings of the 1996 Conference on Biofiltration. Edited by Reynolds F. E. Tustin. CA: The Reynolds Group; 1996: 134141. Cox H. H. J., Magielsen F. J., Doddema H. J., Harder W. Influence of the water content and water activity on styrene degradation by Exophiala jeanselmei in biofilters; Appl. Microbial. Biotechnol. (1996) 45:851-856. Cox H. H. J., Moerman R. E., Van Baalen S., Van Heiningen W. N. M., Doddema H. J., Harder W. Performance of a styrene-degrading biofilter containing the yeast Exophiala jeanselmei; Biotechnol. Bioeng., 1997, 53:259-266. De Beer D., Stoodley P., Roe F., Lewandowski Z.; Effects of biofilm structures on oxygen distribution and mass transport; Biotechnol. Bioeng., 1994, 43:1131-1138. De Casto A., Allen D. G., Fulthorpe R. R. Charakterization of the microbial population during biofiltration and the influence of inoculum source; In Proceedings of the 1996 Conference on Biofiltration. Edited by Reynolds F. E. Tustin. CA: The Reynolds Group; 1996: 164-172. Deshusses Marc A. Biological waste air treatment in biofilters; Current Opinion in Biotechnology 1997, 8:335-339.

Deshusses M. A., Hamer G., Dunn U., Transcient-state behavior of a biofilter removing mixtures of vapors of MEK and MIBK from air; Biotechnol. Bioeng., 1996, 49:587- 598. Gwiazdowski Lechosaw Chromatografia gazowa- wybrane zagadnienia analizy instrumentalnej Szczecin 1985. Hugler W. C., Cantu-De la Garza J. G., Willa-Garcia M. Biofilm analysis from an odor-removing trickling filter; In Proceedings of the 89th Annual Meeting and Exhibition of the Air & Waste Management Association. Air & Waste Management Association; 1996:20. Jang J. H., Hirai M., Shoda M. Styrene degradation by Pseudomonas sp. SR-5 in biofilters with organic and inorganic packing materials; Applied Microbiology and Biotechnology 65 (3), 349-355, 2004. Kabsch P., Kukliski A., Rutkowski J. D. Badania nad oczyszczaniem powietrza z par nafty i benzyny; Prace Naukowe Instytutu Inynierii Ochrony rodowiska Politechniki Wrocawskiej Nr 19; Monografie 3; Wrocaw 1973. Karta BHP 30/2055, rejestr IPO nr 041. Konieczyski Jan Oczyszczanie gazw odlotowych Wydawnictwo Politechniki lskiej; Gliwice 1993 Kropka Jzef Oczyszczanie gazw odlotowych z zanieczyszcze gazowych Wrocaw 1991. ebkowska Maria Wpyw staego pola magnetycznego na biodegradacj zwizkw organicznych Wydawnictwa Politechniki Warszawskiej; Warszawa 1991. Marszewska Ziemicka Jadwiga Mikrobiologia gleby i nawozw organicznych; Warszawa 1974.

Moller S., Pedersen A. R., Poulsen L. K., Arvin E., Molin S. Activity and threedimensional distribution of toluene-degrading Pseudomonas putida in a multispecies biofilm assessed by quantitative in situ hybridization and scanning confocal laser microscopy; Appl. Microbial. Biotechnol. 1996, 12: 4632-4640. Morgenroth E., Schroeder E. D., Chang D. P. Y., Scow K. M. Nutrient limitation in a kompost biofilter degrading hexane; J Air & WasteManage. Assoc. 1996, 46:300-308. Nowak Andrzej Mikrobiologia dla kierunkw rolnictwo, ogrodnictwo i ochrona rodowiska wydawnictwo akademii Rolniczej; Szczecin 2000. Palica Micha, Chmiel Klaudia, Konieczny Agnieszka, Jarzbski A. B., Periodic operation of biofilters. A concise model and experimental validation; Chemical Engineering Scence 60 (2005) 2845-2850. Sorial George A., Smith Francis L., Suidan Makram T., Pandit Amit, Biswas Pratim, Brenner Richard C. Evaluation of trickle-bed air biofilter performance for styrene removal Pergamon vol. 32, No. 5, pp. 1593-1603, 1998. Stroiska J. Izolacja mikroorganizmw ze zoa oraz ich moliwoci degradacyjne wzgldem styrenu; Praca dyplomowa; 2003. Swanson Warren J., Loehr Raymond C., Fellow, ASCE Biofiltration: Fundamentals, Design and Operations Principles, and Applications; Journal of Environmental Engineering Vol.123, No. 6, czerwiec 1997, 538-546. Szklarczyk Mirosaw Biologiczne oczyszczanie gazw odlotowych; Prace Naukowe Instytutu Inynierii Ochrony rodowiska Politechniki Wrocawskiej Nr 65; Monografie nr 33; Wrocaw 1991. Szymborska Joanna; Doktorat, Politechnika Wrocawska 2003. United States Environmental Protection Agency EPA, OPPT Chemical Fact Sheets, (Styrene) Fact Sheet: Support Document (CAS No. 100-42-5).

Webster T. S., Devinny J. S., Torres E. M., Basrai S. S. Microbial ecosystems in compost and granular activated carbon biofilters; Biotechnol. Bioeng.; 1997, 53:296303. Witkiewicz Zygfryd Podstawy chromatografii; Warszawa 1995. www.labmed.umn.edu. 9. Zaczniki 1. Wykaz czynnoci dodatkowych podczas bada z kolumn niskich. Dzie 12 Kolumna 1 dodano 50ml wody z 3g azotanu amonowego dodano 100ml wody dodano 50ml wody z 3g azotanu amonowego Dodano50 ml wody dodano 25ml wody dodano 40ml wody dodano 40ml wody dodano 30ml wody Kolumna 2 dodano 50ml wody z 3g azotanu amonowego dodano 100ml wody dodano 50ml wody z 3g azotanu amonowego dodano 25ml wody dodano 50 ml wody dodano 25ml wody dodano 40ml wody dodano 25ml wody dodano 30ml wody Kolumna 3 dodano 50ml wody z 3g azotanu amonowego dodano 100ml wody dodano 50ml wody z 3g azotanu amonowego dodano 50ml wody dodano 50ml wody dodano 25ml wody dodano 25ml wody dodano 25ml wody dodano 30ml wody

15

21 27 31 36 40 50 64 2. cieka

rozkadu

biologicznego

styrenu

przez

mikroorganizmy

[www.labmed.umn.edu].

Styrene

Styrene

Exophiala jeanselmei Rhodococcus rhodochrous NCIMB 13259 Pseudomonas putida CA-3 | | | | | | styrene | styrene | monooxygenase | dioxygenase | | v v Styrene oxide Styrene cis-glycol | | | | | styrene oxide | cis-glycol | isomerase | dehydrogenase | | v v Phenylacetaldehyde 3-Vinylcatechol | | | | | phenylacetaldehyde | catechol | dehydrogenase | 2,3-dioxygenase | | v from the v Phenylacetate <--Z-Phenylac2-Hydroxy-6-oxo-octa| -etaldoxime trienoate | Pathway /\ | / \ | phenylacetate / \ 2-hydroxymuconate | hydroxylase / \ semialdehyde hydrolase | / \ v v v 2-Hydroxyphenylacetate Acrylate + 2-Hydroxypenta| | 2,4-dienoate | | | | 2-hydroxyphenylv | | acetate to the | 2hydroxypenta-2,4-dienoate | hydroxylase Acrylonitrile | hydratase | Pathway | v v Homogentisate 4-Hydroxy-2-oxovalerate | /\ | / \ | homogentisate / \ 4-hydroxy-2oxovalerate | 1,2-dioxygenase / \ aldolase | / \ v v v 4-Maleylacetoacetate Acetaldehyde + Pyruvate | | | | maleylacetoacetate | | | isomerase | | | | | v v v Fumarylacetoacetate Intermediary Intermediary /\ Metabolism Metabolism / \ (KEGG) (KEGG) / \ fumarylacetoacetase / \ / \ v v

Fumarate + Acetoacetate | | | | | | | | | | v v Intermediary Intermediary Metabolism Metabolism (KEGG) (KEGG)

3. Zestawienie wszystkich parametrw biofiltrw uzyskanych w toku eksperymentw: Tabela 3. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- zoe puczki kontrolnej.
Dzie 1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 13 14 C g1 mg m -3 412,5 397 391,9 482,8 1040 985 2078 2068 1975 3890 6081 6244 C g2 Odczyt rotametru mg m -3 dm 3 h -1 404,5 436,5 426,6 438,7 1060 966,3 2041 1968 1984 2663 3153 6165 12,5 12,5 13 13 12 10,5 10,5 10 9,5 8 5,75 4,5 Vg m 3 h -1 0,0125 0,0125 0,013 0,013 0,012 0,0105 0,0105 0,01 0,0095 0,008 0,0058 0,0045 vg cm s -1 0,14 0,14 0,15 0,15 0,14 0,12 0,12 0,12 0,11 0,09 0,07 0,05 Gp m 3 m -2 h -1 5,21 5,21 5,42 5,42 5,00 4,38 4,38 4,17 3,96 3,33 2,40 1,88 Go m 3 m -3 h -1 69,44 69,44 72,22 72,22 66,67 58,33 58,33 55,56 52,78 44,44 31,94 25,00 Vs1 g h -1 0,01 0,00 0,01 0,01 0,01 0,01 0,02 0,02 0,02 0,03 0,03 0,03 Vs2 g h -1 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 0,03 G p1 g m -2 h -1 2,15 2,07 2,12 2,62 5,20 4,31 9,09 8,62 7,82 12,97 14,57 11,71 G p2 g m -2 h -1 2,11 2,27 2,31 2,38 5,30 4,23 8,93 8,20 7,85 8,88 7,55 11,56 G o1 g m -3 h -1 28,64 27,57 28,30 34,87 69,36 57,46 121,2 114,9 104,2 172,9 194,3 156,1 G o2 g m -3 h -1 28,09 30,31 30,81 31,68 70,69 56,37 119,1 109,4 104,7 118,4 100,7 154,1 R g m -3 h -1 0,55 -2,74 -2,51 3,18 -1,33 1,09 2,14 5,54 -0,51 54,53 93,56 2,00 % 1,93 -9,95 -8,85 9,13 -1,92 1,90 1,77 4,82 -0,49 31,54 48,16 1,28

Tabela 4. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- zoe zaszczepione konsorcjum mikroorganizmw wydzielonych z kompostu.
Dzie 1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 13 14 C g1 mg m -3 412,5 397 391,9 482,8 1040 985 2078 2068 1975 3890 6081 6244 C g2 Odczyt rotametru mg m -3 dm 3 h -1 177,3 139,8 130,6 125,7 363 340,8 928,7 1086 927,3 2195 2325 5027 13,5 13,25 13,75 13,75 12,75 11,5 11 11 10 9,5 6,5 5,5 Vg m 3 h -1 0,0135 0,0133 0,0138 0,0138 0,0128 0,0115 0,011 0,011 0,01 0,0095 0,0065 0,0055 vg cm s -1 0,16 0,15 0,16 0,16 0,15 0,13 0,13 0,13 0,12 0,11 0,08 0,06 Gp m 3 m -2 h -1 5,63 5,52 5,73 5,73 5,31 4,79 4,58 4,58 4,17 3,96 2,71 2,29 Go m 3 m -3 h -1 75,00 73,61 76,39 76,39 70,83 63,89 61,11 61,11 55,56 52,78 36,11 30,56 Vs1 g h -1 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,02 0,02 0,02 0,04 0,04 0,03 Vs2 g h -1 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,01 0,01 0,02 0,02 0,03 G p1 G p2 g m -2 h -1 g m -2 h -1 2,32 2,19 2,25 2,77 5,53 4,72 9,52 9,48 8,23 15,40 16,47 14,31 1,00 0,77 0,75 0,72 1,93 1,63 4,26 4,98 3,86 8,69 6,30 11,52 G o1 g m -3 h -1 30,93 29,22 29,93 36,88 73,69 62,93 127,0 126,4 109,7 205,3 219,6 190,8 G o2 R g m -3 h -1 g m -3 h -1 13,30 10,29 9,98 9,60 25,71 21,77 56,8 66,4 51,5 115,8 84,0 153,6 17,63 18,93 19,96 27,28 47,98 41,16 70,21 60,01 58,19 89,50 135,64 37,20 % 57,01 64,77 66,67 73,97 65,11 65,40 55,30 47,48 53,04 43,59 61,77 19,49

Tabela 5. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- szczepw nr 1 i 12 w stosunku (1:1).


Dzie 1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 13 14 C g1 mg m -3 412,5 397 391,9 482,8 1040 985 2078 2068 1975 3890 6081 6244 C g2 Odczyt rotametru mg m -3 dm 3 h -1 245,1 225,6 220,4 196,2 480,4 432,3 963,1 1317 1456 2404 2778 5367 11,25 11,25 12 11,75 11 9,75 9,5 9,5 8,5 8 5 4,5 Vg m 3 h -1 0,0113 0,0113 0,012 0,0118 0,011 0,0098 0,0095 0,0095 0,0085 0,008 0,0050 0,0045 vg Gp Go cm s -1 m 3 m -2 h -1 m 3 m -3 h -1 0,13 0,13 0,14 0,14 0,13 0,11 0,11 0,11 0,10 0,09 0,06 0,05 4,69 4,69 5,00 4,90 4,58 4,06 3,96 3,96 3,54 3,33 2,08 1,88 62,50 62,50 66,67 65,28 61,11 54,17 52,78 52,78 47,22 44,44 27,78 25,00 Vs1 g h -1 0,00 0,00 0,00 0,01 0,01 0,01 0,02 0,02 0,02 0,03 0,03 0,03 Vs2 g h -1 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,00 0,01 0,01 0,01 0,02 0,01 0,02 G p1 g m -2 h -1 1,93 1,86 1,96 2,36 4,77 4,00 8,22 8,19 6,99 12,97 12,67 11,71 G p2 G o1 G o2 g m -2 h -1 g m -3 h -1 g m -3 h -1 1,15 1,06 1,10 0,96 2,20 1,76 3,81 5,21 5,16 8,01 5,79 10,06 25,78 24,81 26,12 31,51 63,58 53,36 109,6 109,2 93,3 172,9 168,9 156,1 15,32 14,10 14,69 12,81 29,35 23,41 50,8 69,5 68,7 106,8 77,2 134,2 R g m -3 h -1 10,46 10,71 11,43 18,71 34,22 29,94 58,82 39,66 24,50 66,06 91,75 21,95 % 40,58 43,18 43,75 59,36 53,83 56,12 53,64 36,33 26,28 38,21 54,32 14,06

Tabela 6. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- szczep nr 12.


Dzie 1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 13 14 Cg1 mg m
-3

Cg2 mg m
-3

Odczyt rotametru dm h 19,5 18,5 9 8,75 7,5 10 9,5 8 6 4,5 4,5 4


3 -1

Vg m h
3 -1

vg cm s
-1 3

Gp m m h 8,13 7,71 3,75 3,65 3,13 4,17 3,96 3,33 2,50 1,88 1,88 1,67
-2 -1 3

Go m m h 108,3 102,8 50,00 48,61 41,67 55,56 52,78 44,44 33,33 25,00 25,00 22,22
-3 -1

Vs1 gh
-1

Vs2 gh
-1

Gp1 gm h 3,35 3,06 1,47 1,76 3,25 4,10 8,22 6,89 4,94 7,29 11,40 10,41
-2 -1

Gp2 gm h 2,07 1,04 0,18 0,16 0,84 1,52 4,10 3,80 2,61 2,36 3,71 8,72
-2 -1

Go1 gm h 44,68 40,80 19,59 23,47 43,35 54,72 109,6 91,9 65,8 97,3 152,0 138,8
-3 -1

Go2 gm h 27,63 13,91 2,45 2,14 11,25 20,32 54,7 50,6 34,8 31,4 49,5 116,3
-3 -1

R gm h 17,05 26,89 17,14 21,33 32,10 34,40 54,95 41,28 31,07 65,84 102,53 22,43
-3 -1

% 38,16 65,91 87,50 90,87 74,04 62,87 50,11 44,91 47,20 67,69 67,44 16,17

412,5 397 391,9 482,8 1040 985 2078 2068 1975 3890 6081 6244

255 135,3 48,98 44,08 270,1 365,8 1036 1139 1043 1257 1980 5235

0,0195 0,0185 0,009 0,0088 0,0075 0,01 0,0095 0,008 0,006 0,0045 0,0045 0,004

0,23 0,21 0,10 0,10 0,09 0,12 0,11 0,09 0,07 0,05 0,05 0,05

0,01 0,01 0,00 0,00 0,01 0,01 0,02 0,02 0,01 0,02 0,03 0,02

0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,02

Tabela 7. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- szczep nr 1.


Dzie 1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 13 14 C g1 mg m -3 412,5 397 391,9 482,8 1040 985 2078 2068 1975 3890 6081 6244 C g2 mg m -3 390,5 311,3 277,6 277,8 712,8 646,3 1711 1835 1706 2115 3133 5602 Odczyt rotametru dm 3 h -1 14 13 13,5 13,75 12,5 11 11 10,5 9,5 8 5,5 4,5 Vg m 3 h -1 0,014 0,013 0,0135 0,0138 0,0125 0,011 0,011 0,011 0,0095 0,008 0,0055 0,0045 vg cm s -1 0,16 0,15 0,16 0,16 0,14 0,13 0,13 0,12 0,11 0,09 0,06 0,05 Gp 5,83 5,42 5,63 5,73 5,21 4,58 4,58 4,38 3,96 3,33 2,29 1,88 Go 77,78 72,22 75,00 76,39 69,44 61,11 61,11 58,33 52,78 44,44 30,56 25,00 Vs1 g h -1 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,02 0,02 0,02 0,03 0,03 0,03 Vs2 g h -1 0,01 0,00 0,00 0,00 0,01 0,01 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 0,03 G p1 g m -2 h -1 2,41 2,15 2,20 2,77 5,42 4,51 9,52 9,05 7,82 12,97 13,94 11,71 G p2 g m -2 h -1 2,28 1,69 1,56 1,59 3,71 2,96 7,84 8,03 6,75 7,05 7,18 10,50 G o1 g m -3 h -1 32,08 28,67 29,39 36,88 72,25 60,20 127,0 120,6 104,2 172,9 185,8 156,1 G o2 g m -3 h -1 30,37 22,48 20,82 21,22 49,50 39,50 104,5 107,1 90,0 94,0 95,7 140,0 R g m -3 h -1 1,70 6,19 8,57 15,66 22,75 20,70 22,42 13,58 14,20 78,91 90,09 16,06 % 5,31 21,59 29,17 42,47 31,49 34,39 17,66 11,25 13,63 45,64 48,48 10,29 m 3 m -2 h -1 m 3 m -3 h -1

Tabela 8. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- zoe puczki kontrolnej.


Dzie 1 2 3 5 6 7 8 9 C g1 mg m -3 1134 496,9 940,3 995,7 1734 3396 5308 8543 C g2 Odczyt rotametru mg m -3 dm 3 h -1 914,3 552,8 53,61 12,4 70,95 262,8 1112 234,7 5 10,5 9,5 8 5,5 5,75 5 3 Vg m 3 h -1 0,005 0,011 0,0095 0,008 0,0055 0,0058 0,005 0,003 vg cm s -1 0,06 0,12 0,11 0,09 0,06 0,07 0,06 0,03 Gp Go m 3 m -2 h -1 m 3 m -3 h -1 2,08 4,38 3,96 3,33 2,29 2,40 2,08 1,25 27,78 58,33 52,78 44,44 30,56 31,94 27,78 16,67 Vs1 g h -1 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,02 0,03 0,03 Vs2 g h -1 0,00 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,00 G p1 g m -2 h -1 2,36 2,17 3,72 3,32 3,97 8,14 11,06 10,68 G p2 g m -2 h -1 1,90 2,42 0,21 0,04 0,16 0,63 2,32 0,29 G o1 g m -3 h -1 31,51 28,98 49,63 44,25 52,99 108,5 147,4 142,4 G o2 g m -3 h -1 25,40 32,25 2,83 0,55 2,17 8,39 30,9 3,9 R g m -3 h -1 6,11 -3,26 46,80 43,70 50,83 100,1 116,5 138,5 % 19,39 -11,26 94,30 98,75 95,91 92,26 79,04 97,25

Tabela 9. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- zoe zaszczepione konsorcjum mikroorganizmw wydzielonych z kompostu.
Dzie 1 2 3 5 6 7 8 9 C g1 mg m -3 1134 496,9 940,3 995,7 1734 3396 5308 8543 C g2 mg m -3 611,4 83,88 30,93 0,9 0 9,73 0 234,7 Odczyt rotametru dm 3 h -1 3,5 13 12 10,7 9 5,25 4,5 2,75 Vg m 3 h -1 0,0035 0,013 0,012 0,011 0,009 0,0053 0,0045 0,0028 vg cm s -1 0,04 0,15 0,14 0,12 0,10 0,06 0,05 0,03 Gp Go m 3 m -2 h -1 m 3 m -3 h -1 1,46 5,42 5,00 4,46 3,75 2,19 1,88 1,15 19,44 72,22 66,67 59,44 50,00 29,17 25,00 15,28 Vs1 g h -1 0,00 0,01 0,01 0,01 0,02 0,02 0,02 0,02 Vs2 g h -1 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 G p1 G p2 G o1 G o2 R g m -2 h -1 g m -2 h -1 g m -3 h -1 g m -3 h -1 g m -3 h -1 1,65 2,69 4,70 4,44 6,50 7,43 9,95 9,79 0,89 0,45 0,15 0,00 0,00 0,02 0,00 0,27 22,05 35,88 62,69 59,19 86,72 99,06 132,7 130,5 11,89 6,06 2,06 0,05 0,00 0,28 0,0 3,6 10,17 29,83 60,62 59,14 86,72 98,78 132,70 126,94 % 46,09 83,12 96,71 99,91 100,00 99,71 100,00 97,25

Tabela 10. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- mieszanina szczepw nr 1 i 12 w stosunku (1:1).

Dzie 1 2 3 5 6 7 8 9

C g1 mg m -3 1134 496,9 940,3 995,7 1734 3396 5308 8543

C g2 Odczyt rotametru mg m -3 dm 3 h -1 1191 266,7 55,67 9,9 181,3 87,58 0 0 3,25 13 12 6,9 6 4,75 2 3

Vg m 3 h -1 0,0033 0,013 0,012 0,0069 0,006 0,0048 0,002 0,003

vg cm s -1 0,04 0,15 0,14 0,08 0,07 0,05 0,02 0,03

Gp Go m 3 m -2 h -1 m 3 m -3 h -1 1,35 5,42 5,00 2,88 2,50 1,98 0,83 1,25 18,06 72,22 66,67 38,33 33,33 26,39 11,11 16,67

Vs1 g h -1 0,00 0,01 0,01 0,01 0,01 0,02 0,01 0,03

Vs2 g h -1 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

G p1 g m -2 h -1 1,54 2,69 4,70 2,86 4,34 6,72 4,42 10,68

G p2 g m -2 h -1 1,61 1,44 0,28 0,03 0,45 0,17 0,00 0,00

G o1 g m -3 h -1 20,48 35,88 62,69 38,17 57,81 89,63 59,0 142,4

G o2 g m -3 h -1 21,51 19,26 3,71 0,38 6,04 2,31 0,0 0,0

R g m -3 h -1 -1,03 16,62 58,97 37,79 51,77 87,32 58,98 142,4

% -5,04 46,32 94,08 99,01 89,55 97,42 100,0 100,0

Tabela 11. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- szczep nr 12.


Dzie 1 2 3 5 6 7 8 9 C g1 mg m -3 1134 496,9 940,3 995,7 1734 3396 5308 8543 C g2 Odczyt rotametru mg m -3 dm 3 h -1 1055 337,7 113,4 7,5 0 428,2 36,27 0 4,25 12 11,25 8,4 5,5 7 4,5 3 Vg m 3 h -1 0,0043 0,012 0,0113 0,0084 0,0055 0,0070 0,0045 0,003 vg cm s -1 0,05 0,14 0,13 0,10 0,06 0,08 0,05 0,03 Gp Go m 3 m -2 h -1 m 3 m -3 h -1 1,77 5,00 4,69 3,50 2,29 2,92 1,88 1,25 23,61 66,67 62,50 46,67 30,56 38,89 25,00 16,67 Vs1 g h -1 0,00 0,01 0,01 0,01 0,01 0,02 0,02 0,03 Vs2 g h -1 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 G p1 g m -2 h -1 2,01 2,48 4,41 3,48 3,97 9,91 9,95 10,68 G p2 g m -2 h -1 1,87 1,69 0,53 0,03 0,00 1,25 0,07 0,00 G o1 g m -3 h -1 26,78 33,12 58,77 46,47 52,99 132,1 132,7 142,4 G o2 g m -3 h -1 24,90 22,51 7,09 0,35 0,00 16,65 0,9 0,0 R g m -3 h -1 1,88 10,61 51,68 46,12 52,99 115,4 131,8 142,4 % 7,01 32,04 87,94 99,25 100,0 87,39 99,32 100,0

Tabela 12. Wyniki bada w skali laboratoryjnej- szczep nr 1.

Dzie 1 2 3 5 6 7 8 9

C g1 mg m -3 1134 496,9 940,3 995,7 1734 3396 5308 8543

C g2 Odczyt rotametru mg m -3 dm 3 h -1 1536 393,6 134 14,9 362,6 486,6 677,1 46,94 4,75 14,5 13,75 8,25 6,5 5,5 4,75 2

Vg m 3 h -1 0,0048 0,015 0,0138 0,0083 0,0065 0,0055 0,0048 0,002

vg cm s -1 0,05 0,17 0,16 0,10 0,08 0,06 0,05 0,02

Gp m 3 m -2 h -1 1,98 6,04 5,73 3,44 2,71 2,29 1,98 0,83

Go m 3 m -3 h -1 26,39 80,56 76,39 45,83 36,11 30,56 26,39 11,11

Vs1 g h -1 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,02 0,03 0,02

Vs2 g h -1 0,01 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

G p1 G p2 G o1 G o2 R g m -2 h -1 g m -2 h -1 g m -3 h -1 g m -3 h -1 g m -3 h -1 2,24 3,00 5,39 3,42 4,70 7,78 10,51 7,12 3,04 2,38 0,77 0,05 0,98 1,12 1,34 0,04 29,93 40,02 71,83 45,64 62,63 103,8 140,1 94,9 40,53 31,71 10,24 0,68 13,10 14,87 17,9 0,5 -10,60 8,32 61,59 44,95 49,53 88,91 122,2 94,40

% -35,40 20,78 85,75 98,50 79,09 85,67 87,24 99,45

Tabela 13. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 1.

Dzie 1 2 3 5 6 7 8 9 1 0 1 2 1 3 1 4 1 5 1 6 1 7 1 9 2 0 2 1 2 2 2 3 2 6 2 7 2 8 2 9 3 0 3 1 3 3 3 4 3 5 3 6 3 7 3 8 4 0 4 1 4 2 4 3 4 9 5 0 5 1 5 4 5 5 5 6 5 7 5 8 6 1 6 2 6 3 6 4

C g1 mg m -3 894,1 953 1033 1161 1029 1072 1028 927,2 1011 949,4 1048 1110 1033 885,4 1122 1043 928,2 909,8 1036 821,1 658,4 760,9 856 761,9 849,9 750,7 657,6 684,1 651 633,8 646,5 665 609,4 679 637,1 651,5 566,7 580,3 1016 254,5 733,7 774,5 668,8 609,6 571,2 756,5 679,3 823,3

C g2 mg m -3 894,1 891 891,9 498,8 476,9 745,9 749,6 613,8 829,7 873,7 659,5 642 647,8 445,8 722,7 628 784,2 721,1 703,3 592,7 480,4 679,2 753,8 645,1 708,3 623,1 509,8 527,8 411,6 523,5 478,3 560,1 493,3 587 451 547,8 504,9 564,5 901,5 188,6 728 710,5 501,6 562 540,3 838,4 659,4 778,2

Odczyt rotametru 71 71 53 89 89 53 53 66 53 69 70 69 70 72 66 72 70 68 71 68 70 72 67 71 70 72 71 71 68 62 71 70 70 69 65 72 69 74 70 67 69 69 65 67 71 62 67 70

Vg m 3 h -1 0,64 0,64 0,48 0,80 0,80 0,48 0,48 0,60 0,48 0,62 0,63 0,62 0,63 0,65 0,60 0,65 0,63 0,61 0,64 0,61 0,63 0,65 0,61 0,64 0,63 0,65 0,64 0,64 0,61 0,56 0,64 0,63 0,63 0,62 0,59 0,65 0,62 0,67 0,63 0,61 0,62 0,62 0,59 0,61 0,64 0,56 0,61 0,63

vg cm s -1 2,06 2,06 1,55 2,56 2,56 1,55 1,55 1,91 1,55 2,00 2,03 2,00 2,03 2,08 1,91 2,08 2,03 1,97 2,06 1,97 2,03 2,08 1,94 2,06 2,03 2,08 2,06 2,06 1,97 1,80 2,06 2,03 2,03 2,00 1,89 2,08 2,00 2,14 2,03 1,94 2,00 2,00 1,89 1,94 2,06 1,80 1,94 2,03

Gp Go m 3 m -2 h -1 m 3 m -3 h -1 73,98 73,98 55,68 92,28 92,28 55,68 55,68 68,90 55,68 71,95 72,96 71,95 72,96 75,00 68,90 75,00 72,96 70,93 73,98 70,93 72,96 75,00 69,91 73,98 72,96 75,00 73,98 73,98 70,93 64,83 73,98 72,96 72,96 71,95 67,88 75,00 71,95 77,03 72,96 69,91 71,95 71,95 67,88 69,91 73,98 64,83 69,91 72,96 321,6 321,6 242 401,2 401,2 242 242 299,5 242,0 312,8 317,2 312,8 317,2 326 299,5 326 317,2 308,3 321,6 308,3 317,2 326 303,9 321,6 317,2 326 321,6 321,6 308,3 281,8 321,6 317,2 317,2 312,8 295,1 326 312,8 334,9 317,2 303,9 312,8 312,8 295,1 303,9 321,6 281,8 303,9 317,2

Vs1 g h -1 0,57 0,61 0,50 0,93 0,82 0,52 0,50 0,55 0,49 0,59 0,66 0,69 0,65 0,57 0,67 0,68 0,59 0,56 0,66 0,50 0,42 0,49 0,52 0,49 0,54 0,49 0,42 0,44 0,40 0,36 0,41 0,42 0,38 0,42 0,37 0,42 0,35 0,39 0,64 0,15 0,46 0,48 0,39 0,37 0,37 0,42 0,41 0,52

Vs2 g h -1 0,57 0,57 0,43 0,40 0,38 0,36 0,36 0,37 0,40 0,54 0,42 0,40 0,41 0,29 0,43 0,41 0,50 0,44 0,45 0,36 0,30 0,44 0,46 0,41 0,45 0,40 0,33 0,34 0,25 0,29 0,31 0,35 0,31 0,37 0,26 0,36 0,31 0,38 0,57 0,11 0,45 0,44 0,29 0,34 0,35 0,47 0,40 0,49

G p1 g m -2 h -1 66,15 70,50 57,50 107,11 94,93 59,67 57,22 63,88 56,30 68,31 76,46 79,86 75,36 66,41 77,28 78,20 67,72 64,53 76,63 58,24 48,04 57,07 59,84 56,36 62,01 56,30 48,65 50,61 46,18 41,09 47,83 48,52 44,46 48,85 43,25 48,86 40,77 44,70 74,12 17,79 52,79 55,72 45,40 42,62 42,26 49,04 47,49 60,07

G p2 g m -2 h -1 66,15 65,92 49,66 46,03 44,01 41,53 41,74 42,29 46,20 62,86 48,12 46,19 47,27 33,43 49,79 47,10 57,22 51,14 52,03 42,04 35,05 50,94 52,70 47,72 51,68 46,73 37,72 39,04 29,19 33,94 35,39 40,87 36,00 42,23 30,61 41,08 36,33 43,48 65,78 13,18 52,38 51,12 34,05 39,29 39,97 54,36 46,10 56,78

G o1 g m -3 h -1 287,5 306,5 250 465,6 412,7 259,4 248,7 277,7 244,7 296,9 332,4 347,2 327,6 288,7 335,9 339,9 294,4 280,5 333,1 253,2 208,8 248,1 260,1 245 269,6 244,7 211,5 220 200,7 178,6 207,9 210,9 193,3 212,4 188 212,4 177,2 194,3 322,2 77,3 229,5 242,2 197,3 185,3 183,7 213,2 206,5 261,1

G o2 g m -3 h -1 287,5 286,5 215,9 200,1 191,3 180,5 181,4 183,8 200,8 273,3 209,2 200,8 205,5 145,3 216,4 204,7 248,7 222,3 226,2 182,8 152,4 221,4 229,1 207,5 224,6 203,1 164 169,7 126,9 147,5 153,8 177,7 156,5 183,6 133,1 178,6 157,9 189 285,9 57,32 227,7 222,2 148 170,8 173,8 236,3 200,4 246,8

R g m -3 h -1 0,00 19,94 34,08 265,5 221,4 78,83 67,31 93,86 43,91 23,68 123,2 146,4 122,1 143,3 119,5 135,2 45,67 58,19 106,9 70,42 56,46 26,64 31,05 37,56 44,93 41,60 47,53 50,29 73,82 31,09 54,09 33,27 36,81 28,77 54,92 33,80 19,33 5,30 36,26 20,03 1,77 20,01 49,34 14,46 9,94 -23,09 6,05 14,31

% 0,00 6,51 13,63 57,03 53,64 30,39 27,06 33,80 17,94 7,97 37,06 42,16 37,28 49,66 35,57 39,77 15,51 20,74 32,10 27,82 27,04 10,74 11,93 15,33 16,67 17,00 22,47 22,86 36,77 17,41 26,02 15,77 19,04 13,55 29,22 15,92 10,90 2,73 11,25 25,89 0,77 8,26 25,00 7,80 5,41 -10,83 2,93 5,48

Tabela 14. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 2. Tabela 15. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 3. Tabela 16. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 1. Tabela 17. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 2. Tabela 18. Wyniki bada w skali wielkolaboratoryjnej- kolumna 3.

You might also like