Poradnik Inwestora

Piotr Biernacki

Jak zacz inwestowa

Jak zacz inwestowa

Poradnik Inwestora

Piotr Biernacki

Jak zacz inwestowa

Warszawa 2005

Wydawca: Fundacja Edukacji Rynku Kapitaowego ul. Ksica 4, 00-498 Warszawa www.ferk.pl

Tekst broszury udostpnia Komisja Papierw Wartociowych i Gied Komisja Papierw Wartociowych i Gied, Warszawa 2005

Wydanie III uaktualnione, Warszawa, wrzesie 2005

Wydania I i II ukazay si kolejno w 2003 r. i 2004 r. pt.: Poradnik inwestora

ISBN 83-89465-06-X
Opracowanie graficzne: Lech Szymaski, Formacja Aktywna 03-918 Warszawa, ul. otewska 17/2, tel. (22) 616 06 14

SPIS TRECI

Wstp ............................................................................................................... 9 Zarabianie na rynku kapitaowym .................................................... 11 Mechanizm dziaania rynku wtrnego ............................................ 12 Co zrobi, eby zacz inwestowa? ............................................... 15 Obligacje, czyli bezpiecznie i pewnie .............................................. 20 Akcje, czyli jestem wspwacicielem .......................................... 23 Instrumenty pochodne, czyli wysza szkoa jazdy ..................... 25 Fundusze inwestycyjne .......................................................................... 26 Zarzdzanie aktywami ........................................................................... 29 Moliwe problemy ..................................................................................... 31 Podsumowanie .......................................................................................... 33

Wicej informacji przydatnych inwestorom mona znale na stronach internetowych

FUNDACJI EDUKACJI RYNKU KAPITAOWEGO

www.ferk.pl
GIEDY PAPIERW WARTOCIOWYCH W WARSZAWIE

www.gpw.pl
KOMISJI PAPIERW WARTOCIOWYCH i GIED

www.kpwig.gov.pl

Wstp
CZEMU SUY TEN PORADNIK?
Przedstawiamy Pastwu poradnik inwestora pt. Jak zacz inwestowa. Inwestorzy to osoby, ktre rezygnuj z wydania dzi posiadanych pienidzy po to, aby je pomnoy, liczc si jednoczenie z moliwoci strat. Czytajc ten poradnik dowiedz si Pastwo, krok po kroku, co to jest rynek kapitaowy, gieda, akcje i obligacje, co zrobi, eby zacz inwestowa i na czym mona zarobi oraz, co bardzo wane, jakie si z tym wie ryzyko i jak stara si unikn ewentualnych strat. Taka wiedza jest potrzebna kademu, kto chce inwestowa i zarabia na rynku kapitaowym. A przecie warto! Gieda papierw wartociowych niesie w sobie ogromne moliwoci inwestowania. Jest to miejsce odpowiednie dla kadego, kto chce pomnaa swoje pienidze. Na rynku kapitaowym jest miejsce dla osb ostronych, ktre zadowol si niszym, ale pewnym zyskiem, a take dla tych, ktrzy gotowi s zaryzykowa ewentualn strat czci pienidzy, liczc na duy zysk.

DO KOGO JEST SKIEROWANY?

Poradnik jest skierowany do osb, ktre jeszcze nie inwestoway na rynku kapitaowym, a chciayby to robi. Kady, kto posiada oszczdnoci, nawet niewielkie, moe zamiast trzyma je w domu lub odkada w banku na niewielki procent, sprbowa zarobi wicej. Na rynku kapitaowym, poza bardzo bezpiecznymi inwestycjami, przynoszcymi jednak stosunkowo niewielkie korzyci, s te takie, na ktrych mona zyska wicej. Wie si to jednak z wikszym ryzykiem. Dla inwestorw dostpne s na rynku kapitaowym bardzo zoone sposoby inwestowania oraz takie, przy ktrych wystarczy wiedza taka, jak przy zakadaniu konta w banku i wpaceniu na nie pienidzy.

CZEGO MONA SI Z NIEGO DOWIEDZIE?

W poradniku przedstawione s podstawowe pojcia dotyczce giedy, kupowania oraz sprzedawania akcji i obligacji, korzystania z moliwoci, jakie daj fundusze inwestycyjne i inne instrumenty finansowe, czyli moliwoci lokowania rodkw finansowych. Wicej informacji na ten temat mog Pastwo znale w serwisach internetowych Fundacji Edukacji Rynku Kapitaowego, Komisji Papierw Wartociowych i Gied oraz Giedy Papierw Wartociowych w Warszawie.

JAK CZYTA PORADNIK?

Osoby mniej dowiadczone powinny na pewno przeczyta pierwsze rozdziay wyjaniajce podstawowe pojcia, takie jak inwestowanie, zysk, ryzyko, ktre s potrzebne dla zrozumienia dalszej czci tekstu oraz opisujce funkcjonowanie giedy i tumaczce, krok po kroku, co trzeba zrobi, eby zacz zarabia na rynku kapitaowym i jak stara si unikn strat. Kady powinien zapozna si z omwionymi na kocu poradnika problemami, z ktrymi moe zetkn si ten, kto inwestuje na rynku kapitaowym. Pozostae rozdziay mog by interesujce zarwno dla pocztkujcych, jak i dla tych, ktrzy co ju wiedz o rynku kapitaowym. W rozdziaach tych omwione s rne instrumenty, w ktre si inwestuje: obligacje, akcje, instrumenty pochodne, fundusze inwestycyjne. Opracowujc poradnik staralimy si przejrzycie wyjani wszelkie pojcia, ktre mog by niezrozumiae dla osb nie zajmujcych si na co dzie finansami.

10

Z A R A B I A N I E N A RY N K U KA P I TA O W Y M

Zarabianie na rynku kapitaowym

ZARABIANIE A INWESTOWANIE
Kady wie, co to znaczy zarabia. Pienidze mona zarabia na przykad pracujc na etacie, wykonujc prace zlecone lub inwestujc. A co znaczy sowo inwestowa? Czsto jest ono mylone z zarabia. Inwestowanie oznacza rezygnacj z konsumpcji teraz i przeznaczanie pewnych sum pienidzy na inwestycj po to, aby po jakim czasie mie ich wicej, liczc si jednoczenie z moliwoci straty. Oszczdnoci mona inwestowa na rne sposoby, m. in. mona zainwestowa je na rynku kapitaowym i tym zajmiemy si w tym poradniku.

INWESTOWANIE KRTKO- I DUGOTERMINOWE

Inwestowanie na rynku kapitaowym moe by krtko- i dugoterminowe. Jeli przewidujemy, e bdziemy wkrtce potrzebowali naszych oszczdnoci, na przykad za kilka tygodni lub miesicy, a nie chcemy, by leay bezczynnie w szufladzie, wwczas moemy je zainwestowa krtkoterminowo. Jeli z kolei wiemy, e naszych oszczdnoci nie bdziemy rusza przez dugi czas, wtedy moemy wybra inwestycj dugoterminow. Dugoterminowo inwestujemy na przykad pienidze, ktre zbieramy na przysz emerytur nie bdziemy ich przecie potrzebowa co najmniej przez najblisze kilka, kilkanacie lub kilkadziesit lat. Inwestycje krtkoterminowe musz by pynne, czyli musimy mie moliwo atwej zamiany ich na gotwk. Jeli kupimy jednostki uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym (w rozdziale o funduszach inwestycyjnych opisane jest, czym s jednostki uczestnictwa) i bdziemy chcieli si ich pozby, to nie bdzie z tym problemu. Po prostu, pjdziemy do domu maklerskiego lub innego dystrybutora jednostek uczestnictwa, zlecimy ich sprzeda i ju po kilku dniach moemy odebra pienidze z ich sprzeday. Natomiast jeli zainwestowalimy nasze oszczdnoci w mieszkanie na wynajem, to nie jest to pynna inwestycja. Gdy bdziemy chcieli nasze pienidze odzyska, wwczas trzeba bdzie znale kupca na mieszkanie, co moe trwa nawet wiele tygodni lub miesicy, i dopiero wtedy zrealizowa transakcj.

11

MECHANIZM DZIAANIA RYNKU WTRNEGO

Mechanizm dziaania rynku wtrnego

Handel akcjami, obligacjami i innymi instrumentami finansowymi odbywa si na tzw. wtrnym rynku papierw wartociowych. W Polsce dziaaj dwa takie rynki: Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie oraz Centralna Tabela Ofert.

TRANSAKCJE NA GIEDZIE
W czasie, gdy powstaway giedy, przychodzili na nie ludzie, ktrzy chcieli sprzeda posiadane papiery wartociowe lub je kupi. Poniewa trudno byoby wszystkim zawiera transakcje bezporednio, zlecali to maklerom, czyli porednikom. Maklerzy zbierali od wielu klientw zlecenia kupna i sprzeday papierw po okrelonych cenach i zawierali midzy sob transakcje w imieniu klientw. Papiery wartociowe byy wtedy wykonane z papieru, tak jak obecnie banknoty. Dzi sam mechanizm dziaania giedy jest podobny. Papiery wartociowe nie s jednak wykonane z papieru, lecz istniej wycznie w pamici komputerw. Klientom, ktrzy tego chc, wydawane s zawiadczenia, e s na przykad posiadaczami 100 tysicy akcji pewnej spki. atwo sobie wyobrazi, ile miejsca zajoby 100 tysicy akcji kada formatu duej kartki.

SKADANIE ZLECE
Inwestorzy, aby zoy zlecenie, nie musz przychodzi na gied. Wystarczy, e pjd do domu maklerskiego i tam zo zlecenie. Mog te zoy zlecenie przez telefon, faksem lub przez Internet. Zlecenie zostanie przyjte przez maklera. Jest to osoba, ktra zna si na rynku kapitaowym, zdaa odpowiedni egzamin i posiada licencj wydan przez Komisj Papierw Wartociowych i Gied. Obecnie w Polsce jest okoo 1800 maklerw. W domu maklerskim tylko maklerzy mog udziela klientom bezpatnych rekomendacji, czyli doradza, w co warto inwestowa. Sami maklerzy te nie spotykaj si na parkiecie, czyli w sali giedy, tylko pracuj przy komputerach, a transakcje dokonywane s za porednictwem specjalnego systemu informatycznego. Dziki wykorzystaniu komputerw moliwe jest o wiele szybsze dokonywanie transakcji. Ich wyniki s po chwili widoczne dla inwestorw. Mog oni na bieco obserwowa ksztatujcy si kurs akcji i szybko reagowa sprzedawa lub kupowa papiery, ktrymi si interesuj.

12

MECHANIZM DZIAANIA RYNKU WTRNEGO

ZAWIERANIE TRANSAKCJI
Jak przebiegaj transakcje na giedzie i jak ksztatuje si kurs akcji, czyli ich cena? Sprbujmy przeledzi to na przykadzie akcji jednej spki. W duym skrcie mechanizm ten dziaa nastpujco:

Przykad
Kilku inwestorw zamierza kupi akcje spki. Jeden chce kupi 100 akcji, lecz nie droej ni po 22 z, drugi 200 akcji nie droej ni po 20 z, trzeci 100 akcji nie droej ni po 18 z, a czwarty 150 akcji nie droej ni po 16 z. Kilku innych inwestorw chce sprzeda akcje: jeden 50 akcji lecz nie taniej ni po 18 z, drugi 200 akcji po 20 z, trzeci 200 akcji nie taniej ni po 22 z, a czwarty 100 akcji nie taniej ni po 24 z. Kurs akcji uksztatuje si wic pomidzy 18 a 22 z. Ci inwestorzy, ktrzy chcieli kupi bardzo tanio (na przykad po 16 z) lub sprzeda bardzo drogo (na przykad po 24 z) nie zrealizuj swoich zlece, natomiast pozostali zrealizuj.

Przedstawiony wyej sposb realizacji zlece i ustalania kursu jest bardzo uproszczony. W rzeczywistoci na rynku pojawiaj si jednoczenie tysice zlece kupna i sprzeday akcji. Zlecenia s skadane po rnych kursach i dotyczy mog rnych liczby akcji. Inwestorzy maj do dyspozycji rne rodzaje zlece, na przykad zlecenie sprzeday lub kupna po dowolnej cenie (jeli inwestor chce si pozby lub kupi akcje niezalenie od tego, ile wyniesie kurs).* Istniej dwa systemy notowa. Jeden pozwala na ustalanie kursw i realizacje zlece dwa razy dziennie (gdy porwnuje si zlecenia wszystkich inwestorw), jednak w wikszoci kursy ustalane s na bieco i wwczas zmieniaj si w cigu dnia. Inwestorzy musz wtedy uwanie ledzi przebieg sesji giedowej, aby w odpowiednim momencie podj decyzj o kupnie lub sprzeday akcji. Ponadto na giedzie notowane s akcje bardzo wielu spek. Codziennie liczone s te indeksy, czyli wskaniki odzwierciedlajce zmiany kursw wielu spek. Najwaniejszymi dwoma indeksami na polskiej giedzie s WIG (Warszawski Indeks Giedowy) i WIG20. WIG to indeks, ktry ilustruje zmiany cen prawie wszystkich akcji na giedzie, natomiast WIG20 obrazuje, jak zachowuje si kurs 20 najwikszych spek na giedzie.
* Dokadne informacje o zasadach ustalania kursu mona znale na stronieinternetowej Giedy Papierw Wartociowych w Warszawie www.gpw.pl

13

MECHANIZM DZIAANIA RYNKU WTRNEGO

Na rynku kapitaowym obowizuj trzy bardzo wane zasady:

Rwny i powszechny dostp do informacji. Kady inwestor na rynku powinien mie takie same moliwoci dotarcia do informacji o spkach, ktrych akcje lub obligacje s na giedzie. Inwestorzy szukaj informacji w Internecie, suchaj radia, ogldaj telewizj, czytaj gazety. To na podstawie tych informacji podejmuj decyzje, czy kupi, czy te sprzeda papiery wartociowe. Jeli kto dostawaby informacje szybciej ni inni, mgby to wykorzysta na swoj korzy, poniewa wiedziaby, jak prawdopodobnie zachowaj si inni, gdy otrzymaj te same informacje. Dlatego spki, ktrych papierami wartociowymi handluje si na giedzie, musz niezwocznie i w okrelony sposb dostarcza na rynek wiele informacji. Ich obowizki informacyjne s okrelone w przepisach prawa. Centralizacja obrotu. Handel papierami wartociowymi odbywa si na Giedzie Papierw Wartociowych w Warszawie lub na Centralnej Tabeli Ofert. Zlecenia skadaj tysice inwestorw i dziki temu ksztatuj si kursy papierw wartociowych najlepiej oddajce opinie inwestorw. Nie daoby si tego osign, gdyby inwestorzy prbowali dogadywa si midzy sob indywidualnie. Dematerializacja papierw wartociowych. Ta zasada dotyczy wszystkich papierw wartociowych, takich jak obligacje, akcje czy certyfikaty inwestycyjne. Zasada ta dotyczy rwnie jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych, ktre nie s papierami wartociowymi. Wszystkie te instrumenty finansowe s zdematerializowane, czyli nie istniej w formie fizycznej. Kiedy zarwno akcje, jak i obligacje miay posta papierowych dokumentw. Dzi istniej one tylko w formie zapisw na rachunkach inwestorw prowadzonych przez domy maklerskie lub banki.

2 3

14

C O Z R O B I , E B Y Z A C Z I N W E S T O WA ?

Co zrobi, eby zacz inwestowa?

Jeli ju zdecydujemy, e chcemy skorzysta z moliwoci pomnaania oszczdnoci, ktre daje nam rynek kapitaowy, i akceptujemy wice si z tym ryzyko, trzeba zrobi jeszcze dwie rzeczy. Po pierwsze, w przypadku inwestycji w wikszo instrumentw finansowych, trzeba otworzy rachunek papierw wartociowych. Po drugie, wpaci pienidze na rachunek i podj decyzj, w jakie instrumenty zainwestowa.

WYBR DOMU MAKLERSKIEGO

Rachunek papierw wartociowych mona otworzy tylko w domu maklerskim lub w banku prowadzcym takie rachunki (nie w kadym banku!). Tylko te instytucje maj zezwolenie Komisji Papierw Wartociowych i Gied na prowadzenie rachunkw lub dziaalno maklersk. Nikt nie moe bez zezwolenia prowadzi takiej dziaalnoci, gdy jest to karalne. Wybierajc dom maklerski warto sprawdzi, czy posiada on licencj Komisji Papierw Wartociowych i Gied. Warto te sprawdzi, czy dom maklerski ma odpowiednio duy kapita oraz kto jest jego akcjonariuszem. O to wszystko mona zapyta samemu w domu maklerskim. W Polsce dziaa kilkadziesit domw maklerskich i bankw prowadzcych rachunki papierw wartociowych. Wikszo z nich posiada Punkty Obsugi Klienta. Wiele umoliwia obsug przez telefon lub Internet. Czym naley si kierowa przy wyborze domu maklerskiego? Powinnimy wzi pod uwag kilka czynnikw. Cz z nich moemy przeanalizowa czytajc uwanie wzr umowy o prowadzenie rachunku, jego regulamin i wszystkie inne zaczniki. O innych czynnikach dowiemy si tylko idc do domu maklerskiego i zadajc pytania.

PROWIZJE I INNE OPATY

Bardzo istotna jest wysoko prowizji pobieranych przez dom maklerski za wiadczone usugi. Prowizje przy zakupie lub sprzeday papierw wartociowych s zwykle liczone w postaci procentu od wartoci transakcji. Na przykad, chcc kupi 10 akcji po 100 z i wiedzc, e prowizja wynosi 2%, trzeba mie na rachunku

15

C O Z R O B I , E B Y Z A C Z I N W E S T O WA ?

1020 z. Najczciej prowizje zwizane z handlem obligacjami s nisze ni te dotyczce akcji. Prowizja zwykle te zmniejsza si, jeli dokonujemy duych zlece. W przypadku niektrych instrumentw finansowych prowizja jest liczona nie procentowo, lecz od transakcji. Regulaminy domw maklerskich okrelaj minimaln wielko prowizji niezalen od wielkoci transakcji. Na przykad obsuga jednego kontraktu terminowego moe kosztowa 15 z niezalenie od ceny, za jak go kupimy lub sprzedamy. Wikszo domw maklerskich pobiera take opat za prowadzenie rachunku papierw wartociowych. Nawet, jeli dom maklerski zaproponuje nam otwarcie lub prowadzenie rachunku gratis przez pewien czas, warto sprawdzi, ile bdziemy paci po okresie promocyjnym. Sprawdzajc wysoko opat i prowizji, warto te dowiedzie si, jakie s terminy ich wpaty.

OBSUGA
Jako obsugi to bardzo subiektywne, ale istotne kryterium. Wane, bymy jako pocztkujcy byli w domu maklerskim dobrze traktowani. Obsugujcy nas maklerzy powinni chtnie wyjani nam pojcia, ktrych nie rozumiemy, oraz wytumaczy, jak funkcjonuj rne rodzaje zlece i do czego one su. Od pracownikw domu maklerskiego, ktry wybierzemy, naley oczekiwa, e pomog nam w dotarciu do informacji o rynku niezbdnych do podejmowania decyzji inwestycyjnych. W wielu domach maklerskich podczas sesji giedowych transmitowane s i wywietlane na monitorach aktualne kursy papierw wartociowych. Po poudniu mona dosta wydruk z podsumowaniem sesji. Jeli dany dom prowadzi zapisy na akcje nowej emisji spki (w dalszych rozdziaach wyjanione jest pojcie emisji), wwczas musi w nim by wyoony dla inwestorw co najmniej jeden egzemplarz prospektu emisyjnego. Cz emitentw zamieszcza prospekty emisyjne na swoich stronach internetowych. Dobrze, jeli w domu maklerskim, ktry wybierzemy, bdziemy mieli dostp do tych wszystkich informacji. Niektre domy maklerskie maj gst sie Punktw Obsugi Klienta (POK) w caym kraju. Klienci powinni bra take pod uwag ten czynnik i wybiera dom maklerski, do ktrego POK-u atwo jest dotrze. Pewne decyzje podejmowane przez nas na rynku kapitaowym mog wymaga szybkiej reakcji i wtedy naley mie moliwo szybkiego dotarcia do POK-u. Wiele domw maklerskich oferuje te obsug rachunku przez Internet lub inn drog, na przykad przez telefon lub faksem. Jeli chcemy korzysta z tych sposobw skadania zlece, naley sprawdzi dwie rzeczy. Po pierwsze, czy dom maklerski za-

16

C O Z R O B I , E B Y Z A C Z I N W E S T O WA ?

pewnia odpowiednie rodki bezpieczestwa, takie jak sposb zakodowania poczenia przez Internet lub specjalny tryb weryfikacji przy skadaniu zlece przez telefon. Po drugie, istotne jest, czy taka droga kontaktu bdzie nas dodatkowo kosztowa.

ZAKADANIE RACHUNKU PAPIERW WARTOCIOWYCH

Po podjciu decyzji o wyborze domu maklerskiego moemy wreszcie zaoy rachunek. Aby to zrobi, powinnimy podpisa odpowiednie umowy. Jedna z nich bdzie dotyczya otwarcia rachunku papierw wartociowych (na ktrym bd przechowywane posiadane przez nas akcje, obligacje i inne instrumenty finansowe) i rachunku pieninego (na ktrym bd przechowywane nasze pienidze). Druga umowa bdzie dotyczya wiadczenia przez dom maklerski usug brokerskich, czyli midzy innymi przyjmowania naszych zlece kupna i sprzeday. Przed podpisaniem umw powinnimy przeczyta je w caoci, podobnie jak regulaminy informujce o sposobie wiadczenia usug przez dom maklerski oraz wszelkie inne zaczniki, ktre im towarzysz. Trzeba przy tym zwrci uwag na jeszcze kilka spraw, ktre nie zostay wymienione w rozdziale o wyborze domu maklerskiego. Wany jest take tryb rozwizywania umw w tym m. in. jaki obowizuje okres wypowiedzenia oraz w jakich przypadkach umowy mog zosta rozwizane bez wypowiedzenia. Podczas czytania regulaminu wiadczenia usug powinnimy zwrci uwag przede wszystkim na nastpujce sprawy:

jakie s warunki wiadczenia usug, w tym skadania zlece przez Internet lub w inny sposb? jak odpowiedzialno za szkody klienta bierze na siebie dom maklerski, jeli szkody te powstan w zwizku ze wiadczeniem usug? na jakich zasadach dom maklerski udziela klientom rekomendacji? w jakim trybie i w jakich terminach mona skada reklamacje i jak bd one rozpatrywane? jakie s moliwe sposoby dokonywania zapaty za kupione papiery wartociowe (np. czy mona kupowa papiery wartociowe z odroczon patnoci lub czy za porednictwem domu maklerskiego mona wzi kredyt)? w jaki sposb dom maklerski powiadamia klientw o zmianach w regulaminie i w tabeli opat i prowizji? jak czsto klienci dostaj wycigi z rachunkw?

17

C O Z R O B I , E B Y Z A C Z I N W E S T O WA ?

WPACANIE RODKW
Gdy mamy ju otwarty rachunek papierw wartociowych i rachunek pieniny, pozostaje tylko wpaci pienidze. Mona to dokona przelewem albo w kasie banku lub domu maklerskiego. Podobnie odbywaj si wypaty. Trzeba pamita, e trzymanie gotwki na rachunku pieninym w domu maklerskim przez duszy czas nie jest korzystne. Gotwka na takich rachunkach zwykle nie jest wcale lub jest nisko oprocentowana.

DECYZJA, W CO INWESTOWA
To najwaniejsza decyzja, ktr mamy do podjcia. Co wicej, jest to decyzja, ktrej nie podejmuje si raz. Inwestujc na rynku kapitaowym decyzj t trzeba podejmowa wielokrotnie. Na rynku kapitaowym dostpnych jest bardzo wiele sposobw inwestowania. W kolejnych rozdziaach najwaniejsze z nich s opisane. Teraz powiemy o tym, co wzi pod uwag decydujc o planowanych inwestycjach. Najwaniejsz spraw jest decyzja, na jak dugo chcemy zainwestowa nasze pienidze. O inwestowaniu krtko- lub dugoterminowym wspominalimy ju wczeniej. Decyzja o tym, czy inwestujemy krtko-, rednio- czy dugoterminowo jest bardzo wana, gdy okrela, ktrych papierw wartociowych nie bdziemy brali pod uwag w dalszych rozwaaniach. Drug istotn decyzj jest ustalenie, jakie ryzyko jestemy skonni ponie, by zarobi. Czy wolimy mie pewno, e nic nie stracimy i zadowoli nas niewielki, kilkuprocentowy zysk w skali roku? A moe chcemy osign due zyski, rzdu kilkudziesiciu czy kilkuset procent, liczc si jednoczenie z tym, e moemy sporo lub nawet wszystko straci? Inwestujc oszczdnoci, ktre bd nam potrzebne w przyszoci, bo odkadamy je na przykad na emerytur lub na ksztacenie dzieci, nie moemy za bardzo ryzykowa. Z kolei, jeli mamy cz pienidzy, bez ktrych moglibymy si obej, moe warto je zainwestowa bardziej agresywnie, by przyniosy wikszy zysk? Decydujc w co i jak zainwestujemy, trzeba si te zastanowi, ile czasu moemy powici na to, by dba o nasze inwestycje. Tylko najbezpieczniejsze, ale i przynoszce najmniejszy zysk papiery wartociowe mona kupi i nie interesowa si nimi przez dugi czas. W przypadku innych trzeba stale ledzi, co dzieje si na rynku, interesowa si wiadomociami ze spek i ogln sytuacj gospodarcz, aby mc szybko reagowa

18

C O Z R O B I , E B Y Z A C Z I N W E S T O WA ?

sprzeda z zyskiem lub kupi tanio papiery wartociowe, ktre wedug nas wkrtce zdroej. Trzeba take stale poszerza swoj wiedz, aby inwestowa w bardziej skomplikowane instrumenty finansowe i aby umie dokadnie analizowa sytuacj spek, w ktrych papiery inwestujemy. Jeli mamy potrzebny na to wszystko czas bardzo dobrze, moemy o wszystkim sami decydowa. Jeli nie powinnimy pomyle o inwestowaniu w taki sposb, eby naszymi pienidzmi zarzdzali specjalici. My podejmujemy tylko oglne decyzje o tym, czy chcemy inwestowa krtko- czy dugoterminowo, bezpiecznie czy agresywnie, a oni, korzystajc ze swojej bogatej wiedzy i umiejtnoci, szukaj najlepszych dla nas rozwiza. Taki tryb inwestowania jest moliwy, jeli zdecydujemy si na fundusze inwestycyjne lub na zarzdzanie naszym pakietem papierw wartociowych na zlecenie. Na rynku kapitaowym dostpnych jest wiele instrumentw finansowych, w ktre moemy inwestowa oraz mechanizmw, ktre uatwiaj nam inwestowanie. S one przedstawione w tabeli. Dokadniej zostay opisane w kolejnych rozdziaach. Mona inwestowa samodzielnie w akcje, obligacje lub instrumenty pochodne albo powierzy rodki finansowe funduszom inwestycyjnym lub firmom zarzdzajcym portfelem papierw wartociowych. Uatwia to inwestowanie osobom nie posiadajcym dostatecznej wiedzy lub tym, ktrym brakuje czasu na zajmowanie si inwestycjami.
Instrument/mechanizm Obligacje Akcje Potrzebna wiedza rednia dua, jeli chcemy aktywnie spekulowa, rednia, jeli chcemy inwestowa dugoterminowo bardzo dua Zysk i ryzyko zysk i ryzyko niewielkie zysk moe by wysoki, strata take, ryzyko zaley od tego, w jaki sposb inwestujemy i od czynnikw rynkowych moliwy zysk i moliwa strata bardzo wysokie, podobnie jak ryzyko zalene od rodzaju funduszu i jego polityki inwestycyjnej zalene od tego, jak ustalimy strategi inwestycyjn

Instrumenty pochodne

Fundusze inwestycyjne

niewielka

Zarzdzanie pakietem papierw wartociowych na zlecenie

niewielka

19

OBLIGACJE, CZYLI BEZPIECZNIE I PEWNIE

JAK DUO MONA ZAROBI I ILE MONA STRACI?

Rne inwestycje pocigaj za sob rne ryzyko. Kupujc obligacje Skarbu Pastwa mona by pewnym, e po okrelonym czasie odzyska si swj wkad wraz z niewielkim zyskiem. W przypadku kupna akcji pewno inwestycji zaley od spek, w ktre si inwestuje oraz od sytuacji na rynku. Mona si spodziewa, e cena akcji duych, uznanych firm bdzie rosa, a ewentualne spadki nie bd znaczne i dugotrwae. Jednak jeli nastpi recesja w gospodarce, wwczas inwestycja w akcje nawet najbardziej renomowanych firm moe przynie straty. Najostroniejszym trzeba by w przypadku skomplikowanych instrumentw pochodnych, takich jak kontrakty terminowe, warranty lub opcje (jest o nich mowa w rozdziale o instrumentach pochodnych). Jak wida z tabeli przedstawiajcej rne moliwoci inwestowania, zysk jest wprost proporcjonalny do ryzyka. Papiery wartociowe, ktre mog przynie wysoki zysk, s ryzykowne. Z kolei te mniej ryzykowne nie przynosz zysku. Dlaczego tak si dzieje? Wyobramy sobie, e istnieje instrument finansowy, ktry byby bardzo pewny i jednoczenie przynosiby wysoki zysk. Wszyscy inwestorzy kupowaliby wanie ten instrument. W efekcie jego cena szybko by wzrosa i nie przynosiby takich zyskw, jak na pocztku. Niskiemu ryzyku towarzyszyby wiec niski zysk. Przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych wana jest dywersyfikacja ryzyka. Polega ona na tym, e nie powinnimy inwestowa wszystkich naszych oszczdnoci w jeden instrument finansowy, lecz lokowa je w kilka instrumentw. Jeli bowiem inwestycja w jeden instrument przyniesie strat, moe by zrekompensowana zyskiem z inwestycji w inny.

Obligacje, czyli bezpiecznie i pewnie

Obligacja to najbezpieczniejszy instrument na rynku kapitaowym. Z wysokim bezpieczestwem wie si jednak niestety fakt, e inwestowanie w obligacje nie przynosi duych korzyci.

20

OBLIGACJE, CZYLI BEZPIECZNIE I PEWNIE

CO TO JEST OBLIGACJA?
Obligacja jest instrumentem finansowym, ktry moe by emitowany przez pastwo lub inne podmioty, na przykad spki lub samorzdy terytorialne. Ten, kto emituje obligacje, zaciga poyczk u kupujcego. Obligacje emitowane s na okrelony czas. Emitent zobowizuje si do wykupienia obligacji, czyli spaty uzyskanych rodkw po upywie tego czasu. Obligacje mog by sprzedawane na rynku pierwotnym lub na rynku wtrnym. Kiedy emitent oferuje obligacje inwestorom, wwczas dobywa si ich sprzeda na rynku pierwotnym. Emitent moe zachca do kupna w ten sposb, e obligacj o wartoci nominalnej 100 z sprzedaje po cenie emisyjnej, np. po 98 z. Po zakupie obligacji mona czeka a do terminu jej wykupu. Wtedy emitent jest zobowizany do odkupienia obligacji po cenie rwnej wartoci nominalnej, ktra czasem jest powikszona o pewne odsetki. Jeli posiadacz obligacji chce je sprzeda wczeniej, przed terminem wykupu, wwczas moe tego dokona na rynku wtrnym. W Polsce rynkiem takim jest Gieda Papierw Wartociowych oraz Centralna Tabela Ofert. Oczywicie, na rynku wtrnym mona take kupowa obligacje.

ILE MONA ZAROBI?

S trzy rodzaje obligacji:

1
2

Obligacje zerokuponowe. Posiadacz takich obligacji w momencie wykupu otrzymuje kwot rwn wartoci nominalnej. Jego cay zarobek to rnica pomidzy cen emisyjn, po ktrej kupi obligacj (np. 95 z) a jej wartoci nominaln (np. 100 z). Obligacje o staym oprocentowaniu. Kupujcy takie obligacje wie od pocztku, jakie odsetki otrzyma w momencie wykupu.

Przykad
Jeli obligacje jednoroczne o wartoci nominalnej 100 z s oprocentowane na 4%, wwczas posiadacz obligacji moe by pewien, e w dniu wykupu otrzyma 104 z. Jego zysk jest oczywicie jeszcze wikszy, jeli kupi obligacje za mniej ni 100 z. Na przykad, jeli cena emisyjna wyniosa 98 z, to zysk z kadej obligacji wynis w tym przypadku 104 z 98 z = 6 z.

21

OBLIGACJE, CZYLI BEZPIECZNIE I PEWNIE

Obligacje o zmiennym oprocentowaniu. Niektre obligacje o duszym terminie wykupu, na przykad trzy- lub dziesicioletnim (zarwno obligacje o staym, jak i zmiennym oprocentowaniu), maj wyznaczone tzw. okresy odsetkowe. Emitent okrela wtedy, e w kadym okresie odsetkowym oprocentowanie wyniesie na przykad o 1% wicej ni inflacja. Oprocentowanie obligacji oblicza si wic oddzielnie dla kadego okresu odsetkowego. Inwestujc w ten typ obligacji nie wiadomo od pocztku, jaki bdzie zysk, ale jeli kto liczy na to, e wzronie inflacja, wtedy moe spodziewa si, e zyski bd wysze ni gdyby kupi obligacje o staym oprocentowaniu lub zerokuponowe. Jeli inflacja spadnie, jego zyski bd jednak mniejsze. Obligacje o zmiennym oprocentowaniu s stosowane zwykle wtedy, gdy nie mona dostatecznie dokadnie ustali wysokoci inflacji. Gwarantuj one ich emitentom okrelony poziom realnych (tzn. po uwzgldnieniu inflacji) kosztw, a kupujcym odpowiedni poziom realnych zyskw niezalenie od poziomu inflacji.
Warto wspomnie w tym miejscu o tak zwanym procencie skadanym faktyczne, realne oprocentowanie naszej inwestycji jest wysze ni nominalne, jeli w jej trakcie s naliczane odsetki. Przypumy, e inwestujemy 100 z w obligacj picioletni oprocentowan na 5%, ktra ma roczne okresy odsetkowe. Z prostej kalkulacji wynikaoby, e po 5 latach nasz zysk wyniesie 5 x 5 z =25 z. Jednak pamitajmy, e 5 z, ktre otrzymalimy po pierwszym roku, moemy zainwestowa na kolejne 4 lata. Drugie 5 z na 3 lata i tak dalej. Po 5 latach odsetki od obligacji oraz odsetki od tych odsetek wynios wicej ni 25 z. W rezultacie efektywne oprocentowanie naszej inwestycji bdzie wysze ni nominalne 5% i wyniesie w tym przykadzie 5,52%, jeli odsetki uzyskiwane z obligacji byyby inwestowane take w instrumenty finansowe przynoszce dochd wynoszcy nominalnie 5% rocznie.

JAKIE JEST RYZYKO?

Obligacje emitowane przez Skarb Pastwa to bardzo bezpieczne papiery wartociowe. Zainwestowane pienidze mogyby przepa tylko wwczas, gdy jeli zbankrutowaoby pastwo a to si raczej nie zdarza. Ceny obligacji na rynku wtrnym mog si waha, jednak nie s to due zmiany. Obligacje emitowane przez samorzdy terytorialne s oczywicie mniej pewne od obligacji Skarbu Pastwa, jednak i tak s z reguy pewniejsze ni obligacje emitowane przez spki. Decydujc si na zakup obligacji o zmiennym oprocentowaniu trzeba te pamita o tym, e zysk z takiej inwestycji bdzie zalea od czynnika zewntrznego, na przykad od inflacji, w stosunku do ktrej okrelone jest oprocentowanie. Ten element ryzyka nie wystpuje w przypadku obligacji o staym oprocentowaniu lub zerokuponowych.

22

A KC J E , C Z Y L I J E S T E M W S P W A C I C I E L E M

Akcje, czyli jestem wspwacicielem

CO TO S AKCJE?
Kolejnym rodzajem papierw wartociowych s akcje. Posiadacze akcji, czyli akcjonariusze, s wspwacicielami czci majtku spki akcyjnej. Poza spkami akcyjnymi prawo zezwala na tworzenie innych spek (na przykad spek z ograniczon odpowiedzialnoci, spek komandytowych). Nas jednak interesuj wycznie spki akcyjne i to takie, ktrych akcje s dopuszczone do publicznego obrotu, czyli mona nimi handlowa na publicznym rynku kapitaowym, czyli rynku powszechnie dostpnym dla indywidualnych inwestorw. Kupujc akcje, uzyskujemy pewien wpyw na to, jak jest zarzdzana oraz prawo do udziau w zysku, wypracowanym przez spk. Wany jest podzia na akcje zwyke i uprzywilejowane. To uprzywilejowanie moe oznacza pewne dodatkowe uprawnienia, na przykad w liczbie gosw na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy lub w prawie do dywidendy.

PRAWA AKCJONARIUSZA
Akcjonariuszowi przysuguje szereg uprawnie. Kady, kto ma cho jedn akcj spki, ma prawo do udziau w jej Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy. Jest ono najwysz wadz w spce i zbiera si co najmniej raz w roku, eby podejmowa najwaniejsze decyzje dotyczce firmy, midzy innymi o kierunkach jej rozwoju i obsadzie organu spki, jakim jest Rada Nadzorcza. Rada Nadzorcza z kolei wybiera Zarzd spki. Prawo do udziau w Zgromadzeniu oznacza te prawo do gosu, a wic kady akcjonariusz moe wpywa na to, jak bdzie zarzdzana spka. Kady akcjonariusz ma tak si gosu, ile posiada akcji (trzeba wzi pod uwag, e mog by akcje uprzywilejowane co do liczby gosw). Inwestorzy indywidualni najczciej posiadaj niewiele akcji, a co za tym idzie, niewiele gosw na Walnym Zgromadzeniu. Ich sia jest mniejsza ni duych inwestorw strategicznych posiadajcych po kilkadziesit procent akcji spki. Czasem jednak drobni inwestorzy dziaaj w sposb skoordynowany i mog doprowadzi do podjcia takich, a nie innych decyzji przez Walne Zgromadzenie. Kady akcjonariusz ma prawo do dywidendy, czyli do udziau w zyskach spki. Jeli spka w danym roku zanotowaa zysk, wwczas Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy podejmuje decyzj, czy przeznaczy go na dalszy rozwj firmy, czy te podzieli i wypaci w formie dywidendy.

23

A KC J E , C Z Y L I J E S T E M W S P W A C I C I E L E M

Spki zwykle nie poprzestaj na przeprowadzeniu jednej edycji akcji, tylko co pewien czas emituj nowe akcje. Kady akcjonariusz ma tak zwane prawo poboru nowych akcji. Oznacza ono, e podczas nowych emisji akcjonariusze maj pierwszestwo zakupu akcji spki przed osobami z zewntrz. Istotne jest, e jeli akcjonariusz, ktry posiada prawo poboru nowych akcji, nie chce z nich skorzysta, wwczas moe te prawa sprzeda na giedzie. Kto, kto nie posiada jeszcze akcji spki, a chciaby naby je w nowej emisji, moe na giedzie kupi prawa poboru.

ILE MONA ZAROBI I JAKIE JEST RYZYKO?

Na akcjach mona zarobi o wiele wicej ni na obligacjach, ale o wiele wysze jest te zwizane z nimi ryzyko. Jeli spka dobrze si rozwija, zdobywa nowe rynki, zwiksza sprzeda, wymyla nowe, atrakcyjne produkty i usugi, jest zarzdzana przez dobrych menederw, wwczas przynosi zysk. Moe on by w caoci lub czciowo wypacany akcjonariuszom w formie dywidendy. Jednak gwnym rdem zysku dla posiadaczy akcji takiej spki jest fakt, e akcje te droej. Inwestorzy, widzc dobre wyniki spki, chc zosta jej akcjonariuszami. Wiele osb chce kupi jej akcje, a niewiele chce sprzeda, wic ich kurs, czyli cena na rynku, ronie. Kto, kto kupi niedrogo akcje spki wchodzcej dopiero na rynek, moe sprzeda je wwczas znacznie droej. Czasami nie trzeba czeka kilku lat, a kurs akcji spki znacznie wzronie. Niektrzy kupuj akcje spki na krtko przed ogoszeniem przez ni wynikw finansowych za ostatni okres sprawozdawczy (odpowiednio rok, procze czy kwarta). Licz na to, ze jej wyniki bd dobre i e kurs wzronie, dziki czemu zarobi. Sygnaem, ktry moe wywoa krtkotrway wzrost kursu moe by kada informacja mwica o tym, e spka si rozwija, na przykad wiadomo o podpisaniu duego kontraktu lub o wygraniu procesu w sdzie. Moliwo duych zyskw jest zwizana z wysokim ryzykiem. Jeli spka nie przynosi zysku, wwczas nie mona liczy na dywidend. Jej akcje nie ciesz si zainteresowaniem inwestorw, a kurs spada. W najgorszym wypadku moe on spa do wysokoci jednego lub kilku groszy. Jeli kupilimy akcje takiej spki po kilkadziesit zotych, wwczas mona powiedzie, e stracilimy prawie wszystko, co zainwestowalimy. Dlatego, aby uchroni si przed strat, trzeba uwanie ledzi wszystkie informacje na temat spki pojawiajce si w mediach. Prawo zobowizuje spki do informowania za porednictwem wskazanej instytucji o wszystkich wanych wydarze-

24

INSTRUMENTY POCHODNE, CZYLI WYSZA SZKOA JAZDY

niach, takich jak zawarcie istotnych umw czy zmiany we wadzach. Na sytuacj spki mog tez wpywa inne czynniki, ktre inwestor powinien bra pod uwag, na przykad koniunktura gospodarcza czy zmiany kursw walut. Inwestorzy powicaj duo czasu analizujc, ile warte s posiadane przez nich akcje, i staraj si przewidzie, jak ich kurs bdzie si zachowywa w przyszoci. W tym celu stosuj midzy innymi tak zwan analiz fundamentaln i analiz techniczn. Przeprowadzajc analiz fundamentaln, ocenia si przede wszystkim spk, jej kondycj finansow oraz moliwoci rozwoju. Ten typ analizy stosuje si dla inwestycji dugoterminowych. Analiza techniczna suy do przewidywania przyszych zmian kursu akcji na podstawie tego, jak zachowywa si on w przeszoci. Wykorzystuje si w niej narzdzia ilociowe oraz graficzne.

Instrumenty pochodne, czyli wysza szkoa jazdy

Akcje i obligacje to podstawowe instrumenty finansowe, w ktre moemy inwestowa na rynku kapitaowym. Jednak na rynku dostpnych jest te wiele innych instrumentw, ktre moemy wykorzysta, aby na nich zarobi lub aby ograniczy ryzyko ewentualnych strat. S to instrumenty pochodne. Inwestowanie w nie jest trudniejsze ni inwestowanie w akcje i obligacje, gdy dziaaj one w sposb bardziej skomplikowany. Instrument pochodny jest to kontrakt, ktrego warto zaley od wartoci innego instrumentu, zwanego instrumentem bazowym. Instrumenty pochodne mog by oparte na rnych instrumentach bazowych: akcjach, obligacjach, wartociach indeksw giedowych, kursach walut. W poradniku nie opisujemy szerzej instrumentw pochodnych. Nie s one waciwym instrumentem dla pocztkujcych inwestorw. Wicej na ich temat mona si dowiedzie midzy innymi z broszur pt. Anatomia sukcesu opublikowanych w serwisie internetowym Komisji Papierw Wartociowych i Gied www.kpwig.gov.pl oraz ze strony internetowej Giedy Papierw Wartociowych w Warszawie www.gpw.pl. Obecnie na polskim rynku kapitaowym dostpne s trzy typy instrumentw pochodnych: kontrakty terminowe, warranty oraz opcje.

25

FUNDUSZE INWESTYCYJNE

Fundusze inwestycyjne
Inwestowanie w obligacje, akcje lub instrumenty pochodne wymaga wiedzy i czasu. Trzeba na bieco ledzi sytuacj na rynku, czyta informacje opublikowane przez spki, w ktrych papiery wartociowe zainwestowalimy, stara si przewidzie, ile te papiery bd warte za tydzie, miesic lub rok. Istnieje jednak taka forma inwestowania na rynku kapitaowym, ktra pozwala na powierzenie naszych pienidzy specjalistom. S to fundusze inwestycyjne. Fundusz inwestycyjny posiada kapita zoony z wpat dokonywanych przez jego uczestnikw. Kapita ten inwestowany jest w papiery wartociowe lub inne aktywa (np. waluty lub nieruchomoci). Co pewien czas kady fundusz wycenia posiadany przeze kapita, dziki czemu jego uczestnicy wiedz, czy wpacone przez nich pienidze przyniosy zysk. Fundusze inwestycyjne s zarzdzane przez towarzystwa funduszy inwestycyjnych. To wanie towarzystwa zatrudniaj doradcw inwestycyjnych, czyli specjalistw, ktrych zadaniem ledzenie sytuacji na rynku i podejmowanie decyzji, w co zainwestowa rodki funduszy, aby przyniosy zysk. Doradcy inwestycyjni to osoby, ktre zday skomplikowane egzaminy potwierdzajce ich wiedz w zakresie finansw i uzyskay odpowiedni licencj Komisji Papierw Wartociowych i Gied. Obecnie w Polsce jest okoo 200 doradcw inwestycyjnych.

RNE RODZAJE FUNDUSZY

Istniej trzy podstawowe rodzaje funduszy inwestycyjnych, ktre zostay omwione poniej. Rni si one sposobem organizacji, tym, w co mog inwestowa zgromadzony kapita, dostpnoci dla inwestorw i strategi inwestowania.
Rodzaj funduszu Otwarty Specjalistyczny otwarty Zamknity Jak przystpi Jednostki uczestnictwa Jednostki uczestnictwa Certyfikaty uczestnictwa

FUNDUSZE INWESTYCYJNE OTWARTE S to fundusze, do ktrych najatwiej przystpi, a zarazem najbardziej rozpowszechnione. Emituj jednostki uczestnictwa, ktre odkupuj na danie inwestora. Istnieje natomiast wiele ogranicze co do tego, w co otwarte fundusze mog inwestowa.

26

FUNDUSZE INWESTYCYJNE

SPECJALISTYCZNE FUNDUSZE INWESTYCYJNE OTWARTE Take one emituj jednostki uczestnictwa, jednake mog ograniczy krg inwestorw, ktrzy mog je nabywa. Na przykad w statucie funduszu moe by zapis, i jego czonkami mog by tylko osoby prawne lub osoby, ktre wnios odpowiednio wysoki wkad. W funduszu specjalistycznym otwartym moe funkcjonowa rada inwestorw, ktra kontroluje jego polityk inwestycyjn i jej efekty. Fundusze tego rodzaju maj mniejsze ograniczenia w zakresie moliwych inwestycji. FUNDUSZE INWESTYCYJNE ZAMKNITE Takie fundusze emituj certyfikaty inwestycyjne, ktre mog, cho nie musz, zosta dopuszczone do publicznego obrotu i wtedy mona je sprzedawa i kupowa na giedzie. W tego rodzaju funduszach funkcjonuj zgromadzenia inwestorw lub rady inwestorw. Organy te poza kontrolowaniem polityki inwestycyjnej mog rwnie wywiera wpyw na jej kierunki i dziaalno funduszu. Fundusze zamknite maj najszersze moliwoci inwestowania w porwnaniu do dwch pozostaych rodzajw. Mog na przykad lokowa rodki powierzone przez posiadaczy certyfikatw w nieruchomoci czy waluty obce. Szczeglnym rodzajem funduszy zamknitych s fundusze portfelowe, ktrych skad jest z gry okrelony w statucie funduszu. Portfel papierw wartociowych, w jaki inwestuje fundusz, moe by oparty np. na indeksie giedowym.
Prawo pozwala take na tworzenie specyficznych funduszy z wydzielonymi subfunduszami. Fundusz taki skada si z kilku podmiotw, ktre mog rni si co do prowadzonej polityki inwestycyjnej.

JAK PRZYSTPI DO FUNDUSZU?

Aby przystpi do funduszu inwestycyjnego otwartego wystarczy uda si do punktu prowadzcego dystrybucj jednostek uczestnictwa, zoy zlecenie zakupu i wpaci pienidze. Jednostki zostan zakupione po cenie odpowiadajcej wycenie kapitau funduszu powikszonej o prowizje lub opaty manipulacyjne. Nowy uczestnik funduszu w cigu kilku dni otrzymuje potwierdzenie nabycia jednostek uczestnictwa. Pozbycie si jednostek uczestnictwa jest rwnie proste: naley pj do punktu dystrybucji, zoy zlecenie sprzeday, a po kilku dniach fundusz odkupuje nasze jednostki, a kwota ze sprzeday wpywa na nasz rachunek. Cena sprzeday jest oczywicie uzaleniona od wyceny kapitau posiadanego przez fundusz w dniu sprzeday. Certyfikaty inwestycyjne, emitowane przez fundusze zamknite, s wydawane na czas nieokrelony, a zatem nie podlegaj wykupieniu przez fundusz (w przeciwie-

27

FUNDUSZE INWESTYCYJNE

stwie do jednostek uczestnictwa). Jeeli s one dopuszczone do publicznego obrotu, zakup i sprzeda certyfikatw odbywa si podobnie do zakupu i sprzeday akcji, czyli mona je nabywa zarwno na rynku pierwotnym lub wtrnym i zbywa na rynku wtrnym. Takie certyfikat s notowane na Giedzie Papierw Wartociowych lub na Centralnej Tabeli Ofert, gdzie mona na bieco ledzi ich kurs.

ILE MONA ZAROBI I JAKIE JEST RYZYKO?

Kady fundusz stosuje okrelon przez siebie strategi inwestowania. W zwizku z tym to, jak duo mona zarobi, a take straci, oraz jak wysokie jest ryzyko, zaley od wyboru funduszu. W statucie kadego funduszu opisana jest jego polityka inwestycyjna, ktra okrela, w co fundusz bdzie inwestowa powierzony mu kapita. Przy podejmowaniu decyzji, w jaki fundusz zainwestowa, naley koniecznie zapozna si z tym dokumentem. Ze wzgldu na polityk inwestycyjn fundusze mona podzieli na kilka najbardziej popularnych typw.
Typ funduszu Rynku pieninego W co inwestuje Obligacje Skarbu Pastwa, bony skarbowe i inne dune papiery wartociowe oraz depozyty bankowe Obligacje przedsibiorstw, obligacje gmin, obligacje Skarbu Pastwa Obligacje, akcje Zysk i ryzyko Zysk niewielki, ale pewny

O ustalonym przychodzie (obligacyjne)

Wyszy zysk i wiksze ryzyko

Zrwnowaone

Wyszy zysk dziki akcjom i nisze ryzyko dziki obligacjom, pomidzy funduszami akcji a obligacji Moliwy bardzo wysoki zysk, ale te najwiksze ryzyko

Akcji

Przede wszystkim akcje

28

Z A R Z D Z A N I E A K T Y WA M I

FUNDUSZE RYNKU PIENINEGO S najbardziej bezpieczne, gdy inwestuj w krtkoterminowe, pewne papiery wartociowe. Nie przynosz jednak zbyt wysokich zyskw. FUNDUSZE O USTALONYM PRZYCHODZIE Fundusze te inwestuj zgromadzony kapita w obligacje, ale nie tylko Skarbu Pastwa, ale take przedsibiorstw lub gmin. Obligacje te pozwalaj na osigniecie wyszych zyskw ni w wypadku funduszy rynku pieninego, ale wi si z wyszym ryzykiem. Wynika ono z faktu, i emitent obligacji moe okaza si niewypacalny, oraz z tego, e niewielka cz rodkw moe zosta zainwestowana w akcje. FUNDUSZE ZRWNOWAONE Takie fundusze staraj si znale rwnowag pomidzy inwestowaniem w akcje papiery o potencjalnie duym ryzyku i wysokim zysku, a inwestowaniem w obligacje papiery o niskim ryzyku, ale i niewielkim zysku. FUNDUSZE AKCJI Ponad dwie trzecie zgromadzonego w nich kapitau jest inwestowane w akcje przedsibiorstw. Dziki temu w czasie dobrej koniunktury na giedzie moliwe jest osignicie bardzo wysokich zyskw, jednake, kiedy kursy akcji zaczn spada, moemy ponie dotkliwe straty.

Zarzdzanie aktywami
NA CZYM POLEGA ZLECENIE ZARZDZANIA AKTYWAMI?
Inwestowanie za porednictwem funduszy inwestycyjnych to jedna z dwch moliwoci do wyboru, gdy nie chcemy angaowa si w samodzielne podejmowanie szczegowych decyzji, jakie instrumenty i kiedy kupi lub sprzeda. Drug moliwoci jest podpisanie z domem maklerskim umowy dotyczcej zarzdzania naszym pakietem papierw wartociowych na zlecenie. Zawarcie takiej umowy oznacza, e dom maklerski bdzie za nas podejmowa i realizowa decyzje inwestycyjne zgodnie z naszymi wskazwkami. Od-

29

Z A R Z D Z A N I E A K T Y WA M I

bywa si to bdzie na nasz rachunek, czyli z wykorzystaniem wpaconych przez nas rodkw pieninych, a wszelkie zyski i straty bd nas wzbogacay lub obciay. Bardzo wane jest to, e tak dziaalno, czyli zarzdzanie cudzym pakietem papierw wartociowych, moe prowadzi tylko dom maklerski, a nie osoba fizyczna. Jest to przepis ustawowy, a prby prowadzenia takiej dziaalnoci bez zezwolenia Komisji Papierw Wartociowych i Gied s karalne. Jeli chcielibymy skorzysta z takiej formy inwestowania, powinnimy wiedzie, e ta usuga jest skierowana do bardziej zamonych klientw. Domy maklerskie okrelaj minimaln kwot, jak musimy utrzyma na rachunku. Zwykle wynosi ona 50 lub 100 tysicy zotych. Zarzdzanie cudzym pakietem papierw wartociowych jest oczywicie odpatne. Prowizja jest liczona od wartoci caej inwestycji i wynosi na przykad 1% w skali roku. Zgromadzonymi przez nas na rachunku rodkami zarzdza doradca inwestycyjny zatrudniony przez dom maklerski. Zwykle dom maklerski proponuje klientom kilka przykadowych portfeli rnicych si tym, jakie ryzyko chcemy podj i jak duych zyskw oczekujemy. Tak, jak w wypadku funduszy inwestycyjnych mielimy do wyboru inwestycje w obligacje skarbowe, inne obligacje lub akcje, tak tu moemy wybra na przykad portfel bezpieczny, zrwnowaony lub agresywny. Bardzo zamoni klienci mog zdecydowa si na stworzenie portfela indywidualnego i sami okreli, ile procent poszczeglnych rodzajw papierw wartociowych powinien on zawiera.

ILE MONA ZAROBI I JAKIE JEST RYZYKO?

Tak, jak w przypadku funduszy inwestycyjnych, tu take mona duo zarobi i duo straci lub mona zdecydowa si na bezpieczn, ale mniej zyskown inwestycj. Wszystko zaley od naszej skonnoci do ryzyka i chci zysku. Czy warto wic, jeli nas na to sta, wybra zarzdzanie pakietem papierw wartociowych na zlecenie, a nie inwestowa w fundusze inwestycyjne? Argumentem za wyborem tej formy inwestowania jest fakt, i wszystkie zakupione przez dom maklerski dla nas papiery wartociowe s bezporednio nasz wasnoci. Moemy te bra udzia w Walnych Zgromadzeniach Akcjonariuszy. Takich moliwoci nie daje inwestowanie za porednictwem funduszy inwestycyjnych.

30

MOLIWE PROBLEMY

Moliwe problemy
Rynek kapitaowy to bardzo zoony system. Skadaj si na przepisy prawa, instytucje, mechanizmy dziaania, instrumenty finansowe i ludzie. W tak skomplikowanym systemie pojawiaj si niedoskonaoci i problemy, ktre go zakcaj. Przepisy prawa, ktre reguluj rynek kapitaowy przewiduj, e powinien on by nadzorowany i kontrolowany.

KTO DBA O PORZDEK NA RYNKU KAPITAOWYM?

Instytucj, ktra dba o porzdek na rynku kapitaowym jest Komisja Papierw Wartociowych i Gied. Komisja sprawdza, czy emitenci papierw wartociowych wypeniaj obowizki informacyjne, nadzoruje domy maklerskie, fundusze inwestycyjne i towarzystwa funduszy. Osoby, ktre chc zosta maklerami lub doradcami inwestycyjnymi, musz w Komisji zda egzamin i otrzyma odpowiedni licencj. Komisja nadzoruje te gied i kontroluje, czy kto nie dokonuje manipulacji kursami papierw wartociowych lub nie wykorzystuje informacji poufnych. W przypadku naruszenia przepisw prawa prowadzone jest postpowanie administracyjne. Jeli zarzuty si potwierdz, Komisja moe w pewnych sytuacjach naoy kar pienin lub skierowa spraw do prokuratury. Prokuratura z kolei moe prowadzi ledztwo i skierowa akt oskarenia do sdu, ktry wydaje wyrok. Na przykad, jeli spka nie wypenia swoich obowizkw informacyjnych, Komisja moe naoy na ni kar pienin, a nawet wykluczy jej akcje z publicznego obiegu.

ZA OBSUGA W DOMU MAKLERSKIM

Spord wszystkich nieprawidowoci na rynku kapitaowym zwyky inwestor najczciej moe spotka si z niewaciw obsug w domu maklerskim. Jeli stwierdzimy, e usuga zostaa nieprawidowo wykonana, e co nie zgadza si na naszym rachunku, nie zostao wykonane nasze zlecenie lub w innych podobnych przypadkach, trzeba przede wszystkim skontaktowa si z pracownikiem domu maklerskiego. Najlepiej z tym, ktry zwykle nas obsuguje. On powinien wyjani nasze wtpliwoci. Jeli wyjanienia pracownika domu maklerskiego nas nie zadowalaj, naley zoy reklamacj. Trzeba opisa, jakie, naszym zdaniem, wystpiy nieprawidowoci

31

MOLIWE PROBLEMY

i pismo zanie lub wysa do domu maklerskiego. Dom maklerski ma okrelony w regulaminie termin na rozpatrzenie naszej reklamacji. Jeli nie jestemy zadowoleni z tego, jak dom maklerski rozpatrzy nasz reklamacj, moemy zoy skarg w Komisji Papierw Wartociowych i Gied. Skarga take powinna by na pimie. Jeli uwaamy, e z powodu dziaa domu maklerskiego ponielimy strat, moemy skierowa spraw do sdu cywilnego, aby uzyska odszkodowanie. Warto wspomnie, i naley przechowywa kopie rnych dokumentw, takich jak umowy czy wycigi z rachunkw, jeli je posiadamy. Uatwi to znacznie postpowanie w prokuraturze lub sdzie. Oszczdnoci, ktre w formie pienidzy lub papierw wartociowych znajduj si na naszym rachunku w domu maklerskim, s objte systemem rekompensat. Gdyby nasz dom maklerski zbankrutowa, otrzymamy z systemu rekompensat zwrot rodkw, ale tylko do pewnej wysokoci. Uzyskamy rekompensat w wysokoci 100% rodkw do wysokoci 3000 euro oraz 90% kwoty powyej, ale do wysokoci maksymalnej, ktra ronie i w 2008 roku wyniesie 22 000 euro.

PRZESTPSTWA NA RYNKU KAPITAOWYM

PROPONOWANIE NABYCIA Prawo zabrania proponowania bez zgody Komisji Papierw Wartociowych i Gied nabycia papierw wartociowych w taki sposb, e propozycja jest skierowana do wicej ni 300 osb lub skadana jest za porednictwem rodkw masowego przekazu. Oferowanie papierw wartociowych bez przekazania naleytej informacji o ryzyku zwizanym z inwestowaniem w taki papier wartociowy stanowi naruszenie prawa. Jeeli mamy wtpliwoci, czy dana oferta jest przeprowadzana za zgod Komisji, powinnimy skontaktowa si z Komisj. INFORMACJE POUFNE Osoby pracujce w spkach lub blisko z nimi zwizane maj dostp do rnych istotnych informacji o firmie, na przykad o wynikach finansowych lub o zawieranych kontraktach. Prawo zakazuje ujawniania i wykorzystywania informacji poufnych. Przestpstwo to narusza najwaniejsz zasad rynku kapitaowego, jak jest rwny dostp wszystkich inwestorw do informacji. Ujawnienie wanych informacji wpywa na kurs akcji spki. Jeli kto, kto ma dostp do informacji poufnych, jeszcze nie ujawnionych, przekazaby je komu lub sam wykorzysta, byby w lepszej sytuacji ni reszta inwestorw.

32

P O D S U M O WA N I E

MANIPULACJA Prawo zakazuje manipulowania kursem papierw wartociowych. Manipulacja to takie dziaanie, ktre powoduje, e kurs akcji spki rosie albo spada, chocia nie jest to spowodowane czynnikami rynkowymi, na przykad dobrymi lub zymi wynikami finansowymi spki. Zdarzaj si osoby, ktre posiadajc duo akcji danej spki i chcc by jej kurs wzrs, uciekaj si do stosowania manipulacji. Nie opisujemy w tym poradniku, jakie mog by metody manipulacji. Niemniej jednak Komisja Papierw Wartociowych i Gied na bieco ledzi kursy akcji i sprawdza wszelkie podejrzane, nienaturalne ich zmiany.

Podsumowanie
WARTO INWESTOWA! Przystpienie Polski do Unii Europejskiej rozszerzyo Pastwa moliwoci inwestycyjne. Z pewnoci pocignie to za sob wzrost zainteresowania rynkiem kapitaowym jako sposobem na pomnaanie oszczdnoci. Inwestowanie na giedzie jest przecie zarwno w krajach Europy Zachodniej, jak i w Stanach Zjednoczonych szeroko rozpowszechnione. Rynek kapitaowy umoliwia inwestowanie wszystkim, ktrzy chcieliby pomnoy swoje oszczdnoci. Korzystanie z niego wymaga jednak pewnej wiedzy. Poradnik ma za zadanie dostarczenie podstawowych informacji. Wierzymy, e po zapoznaniu si z jego treci bd Pastwo wiedzie, co zrobi, by zaoy rachunek inwestycyjny, jak kupi i sprzeda akcje lub obligacje, czym si kierowa przy ich wyborze, jak dobra waciwy dla siebie fundusz inwestycyjny i jak dba o swoje interesy na rynku. Jeli zdecyduj si Pastwo na inwestowanie, otworzy si przed Wami bardzo ciekawy wiat, peen moliwoci, szans, ale i niebezpieczestw. Poruszanie si w tym wiecie wywouje wiele emocji. Wane, by tym emocjom towarzyszya solidna wiedza. Warto t wiedz pogbia.

33

N O TAT K I

34

Z serii: Poradnik Inwestora

www.ferk.pl www.kpwig.gov.pl
ISBN 83-89465-06-X