You are on page 1of 110

C.

Northcote Parkinson Jak zrobi karier


Rysunki Roberta C. Osborna Tumaczy Juliusz Kydryski

PRZEDMOWA
Ksiki mwice o tym, jak zrobi karier, z ktrych niniejsza jest najnowsza i najlepsza, rzadko rni si co do kwestii, o jak karier chodzi. Powodzenie to sowo, ktre w swym potocznym znaczeniu moe nie przemwi (i w rzeczy samej nie przemawia) do filozofa lub moralisty, lecz ma przynajmniej t zalet, e jest zrozumiae. Wiemy z grubsza, co ono oznacza. Czowieka, ktremu si powiodo, wyobraamy sobie jako kogo na wysokim stanowisku, z zabezpieczon przyszoci, posiadajcego nieskaziteln reputacj i dobr pras; wszystko to zdoby lub utrwali wasnym wysikiem. W mylach naszych wyania si nastpnie obraz domu nad jeziorem, rozkwitego ogrodu, crki w spodniach do konnej jazdy i srebra z Georgii. Inna klisza ukazuje nam gabinet z boazeri, lnice biurko, drogi garnitur i cichobieny samochd. Ostatni obrazek odsania ekskluzywny klub, a w centralnej grupie centraln posta, skromnie uchylajc si od wyrazw szczerego aplauzu. Z jakiego powodu? Z powodu zwyciskiego zdobycia awansu, zaszczytw czy narodzin drugiego syna? Prawdopodobnie z wszystkich tych trzech powodw cznie. Oto co oglnie rozumie si przez karier wzgldnie powodzenie, i w tym sensie ten termin bdzie tu uywany. Nie da si zaprzeczy, e istniej te inne formy kariery, od kanonizacji w d. Jedni nadali swoje imiona egzotycznym kwiatom lub napisali niemiertelny wiersz. Inni doyli niewiarygodnie pnego wieku albo grywali na koncertach ju w smym roku ycia. Kariera moe przybiera ksztat taki lub inny. Przyjwszy, e tak jest, czytelnik nie powinien jednak spodziewa si wicej, ni tu znajdzie. Jeli kariera, ktra go interesuje, naley do typu opisanego na wstpie - wymuskany kabriolet, prywatna plaa - ksika ta powie mu o niej wszystko. Jeli jednak wyobraa sobie karier jako nagrod w yciu przyszym, lub zgoa jako pomiertn saw, niech si zwrci gdzie indziej. Na tych stronicach nie daje si recept na mczestwo. Mwic kariera", ma si na myli karier w sensie materialnym. Ale jakkolwiek jest to kariera materialna, nie jest prymitywna. Pragniemy teraz dowie, e czowiek, ktremu dobrze si powodzi, nie jest czowiekiem, ktry jedynie zbi majtek. Bogactwo samo w sobie, bez prestiu i popularnoci, a skaone - by moe skpstwem, jest tylko rodzajem paraliu. Sztuka uzyskania powodzenia to nie tylko pienidze, to take atwe wliznicie si do rzdzcej warstwy spoeczestwa, przy zachowaniu niejasnego wraenia, i tkwio si w niej zawsze. W czasach, kiedy kina dostarczay jeszcze rozrywki, istnia wrd ludzi ubogich zwyczaj, e wchodzio si do kina tyem przez drzwi wyjciowe, mwic do innych: To by fatalny film". Dokadnie w ten sam sposb technika robienia kariery zakada nienatrtne wejcie w szeregi uprzywilejowanych. Musi si w nie wej z uczuciem znudzenia kogo, kto je opuszcza. Gdy nie wystarczy wej: trzeba take nalee. Ponisze rady, jak zrobi karier, zakadaj zatem, e idzie o specjalny jej rodzaj. Zakadaj take, e czytelnik jest osobistoci przecitn, o zdolnociach nieco mniejszych ni przecitne. Zbyt czsto spotykamy ksiki mwice o tym, Jak zrobi karier", ktre zalecaj czytelnikowi, eby by bardziej energiczny, bardziej inteligentny, bardziej uczynny, bardziej staranny, bardziej

miy i bardziej lojalny ni ktokolwiek inny. Ale jeli posiada on te wszystkie zalety, nie trzeba mu ksiki. Nie dla tego rodzaju ludzi powinno si j napisa. Ten rodzaj ludzi i tak zrobi karier. Osobnik potrzebujcy porady to kto poniej przecitnego poziomu - gupi, leniwy, niedbay, nieuczynny, przykry we wspyciu i nielojalny.

To dla niego powinno si napisa tak ksik. Mimo wszystko yjemy przecie w kraju demokratycznym. Czemu by i on nie mia zrobi kariery, jak kady inny? Moe j zrobi - i zaraz wyjanimy, w jaki sposb. W tym celu przyjmiemy, e karier robi si w tej dziedzinie, gdzie pracuje najwicej osb i ktra jest wyranym przeznaczeniem wszystkich: w dziedzinie administracji publicznej i handlowej. Ludzie wyobraaj sobie, e zrobi karier w rolnictwie, nauce, hodowli byda, literaturze lub w antropologii. Kady widzi siebie jako pilota dowiadczalnego, tajnego agenta, asa reporterw lub cowboya. Jeli im si powiedzie, wszystko koczy si przy biurku: i wydaje si, e w praktyce nie ma wielkiej rnicy czy biurko to znajduje si na uniwersytecie, poligonie rakietowym, rancho hodowlanym, czy w Pentagonie. Cokolwiek si zdarzy, biurko to czeka na kadego z nas. Rwnie dobrze moglibymy zda sobie z tego spraw od pocztku i rozpocz karier tak, jak mamy zamiar j kontynuowa. A skoro raz usiedlimy za biurkiem, problem nasz polega na tym, w jaki sposb przenosi si od biurka do biurka, dopki nie osigniemy szczytu piramidy. Na wstpie musimy tylko wiedzie, jak si wyga od Testw Inteligencji i jak oszuka Ekran Osobowoci. Wszystko to jest dziecinnie atwe, poniewa (i to bardzo susznie) testy przeznaczone s jedynie do wykluczenia tych, ktrzy nie zadali sobie trudu, aby nauczy si od nich wygiwa. Przyjmiemy wic, e owe testy mamy poza sob i e czytelnik

ma ju jakie tam biurko. C masz robi dalej? Ta ksika daje na to odpowied. Co wicej, prowadzi ci krok po kroku, od najniszych a do najwyszych stanowisk. Jeli bdziesz mia t ksik pod rk, twoja kariera jest praktycznie nie do uniknicia. Od tej chwili twoje wznoszenie si ku potdze i wpywom jest (no, mniej lub wicej) zapewnione. Ale skoro czytelnik tak wiele zawdzicza autorowi, ten z kolei musi wyrazi sw wdziczno wszystkim, ktrzy pomogli mu, aby ta ksika staa si faktem dokonanym. Skada zatem podzikowanie wydawcom The Detroit Athletic Club News, The Dude, Esquire, Fortune, Gentlemerts Quarterly, Life International, Lilliput, The New York Times Magazine i Quest; na ich amach niektre z tych rozdziaw ju si w zasadzie ukazay. Pragnie te wspomnie o -dugu wdzicznoci wobec Mrs Valerie Fitchet, ktra przepisaa manuskrypt, wobec Mr Roberta C. Osborna, ktry zrobi ilustracje, wobec Mr Austina Olneya, Miss Anne Ford i innych - za ich prac redakcyjn i produkcyjn, wobec samych wydawcw; wreszcie wobec Anny, bez ktrej cay wysiek nie miaby sensu i ktrej, dla niezliczonych powodw, ta ksika jest zadedykowana. C. Northcote Parkinson

1. PRAWO LEKKOCI
Autor ofiaruje swoje przewodnictwo w pierwszym rzdzie modemu czowiekowi, ktrego obecne biurko jest jego pierwszym. Zakada si, e pracuje on w handlu i e jego ostateczn ambicj jest stanowisko prezesa olbrzymiej grupy Poczonych Towarzystw. Ale jakkolwiek tekst ksiki wyda si wobec tego tekstem cakowicie przemysowym lub handlowym, podane wskazwki mona rwnie dobrze odnie do kadej innej formy administracji. Jeden urzd jest bardzo podobny do drugiego i zasady tutaj wyoone mona zastosowa do wszystkich. Skoro mamy biurko (rekwizyt konieczny i podstawowy) z tac na akta Wpywajce, Odchodzce i Pozostajce w Zaatwianiu, z telefonem i terminarzem, technika sukcesu bdzie zawsze ta sama. Twoim zadaniem jest odnale i zachowa prawo Lekkoci, prawo, dziki ktremu odpowiednio uzdolniony (lub kierowany) osobnik wzniesie si na szczyt organizacyjnej hierarchii. Przeciwiestwem tego prawa jest prawo Cikoci, ktre trzyma innych w dole. Skoro postawie ju jedn nog na najniszym szczeblu drabiny, twoim pierwszym problemem bdzie pogodzenie z sob dwch cakiem rnych sposobw postpowania. Z jednej strony musisz napomyka o swojej bardziej ni szacownej przeszoci, z drugiej - musisz unika wydawania choby centa ponad to, co konieczne. Na pocztek nie e si i nie wynajmuj mieszkania. Co wieczr twoi koledzy wychodzc, bd widzieli wiato, wci jeszcze wiecce si w twym biurze. Co rano przychodzc, zastan ci ju na miejscu. Ale on pracuje - bd mwi midzy sob. On po prostu mikka w biurze". I bd mieli suszno. Tam wanie bdziesz sypia. Bdziesz nalea do klubu, eby mc wyjeda na weekendy, a w wita pastwowe bdziesz spdza noce w tureckiej ani. Za posiki w barze bdziesz paci mniej wicej po szedziesit

dziewi centw. Poza tym oszczdzaj i inwestuj kadego centa, ktrego otrzymasz. Co si tyczy twojej przeszoci, to stworzysz j sobie na urlopie. Przez pierwsze pi lat swojej kariery powiniene spdza doroczny dwutygodniowy urlop jak nastpuje: pierwsze dwa urlopy w pobliu Groton, Exeter lub Andover, nastpne trzy w pobliu Princeton, Harvard lub Yale. Studiuj biec list fakultetw i wykadw, przemwienia promocyjne i wyniki futbolowe. Zbieraj egzemplarze studenckich gazetek. Staraj si zaznajomi z wonymi, personelem i policj. Czytaj wszystkie dostpne ksiki i ucz si na pami wszystkich planw, jakie uda ci si zdoby. Zabierz z sob na jedn luli dwie wizyty jakiego ambitnego przyjaciela, kt ry zmieni nazwisko na Vanderbilt lub Lowell. Nastpnie zacznij bardzo delikatnie napomyka o swej przeszoci, na chybi trafi, okrnymi aluzjami. Jeste absolwentem Technikum w Jakmutam i Uniwersytetu Jakiegobd i jeste z tego dumny; ale nie s to okolicznoci, ktre by - na razie musia z naciskiem podkrela. W adnym wypadku nie wolno ci kama. Nie mgby postpi bardziej brzydko, a - co gorsza - bardziej gupio. Twoim celem powinno by raczej stworzenie atmosfery. Kiedy mwisz: Nie wiosowaem w Harvard - chyba zbyt ciko pracowaem" - wtedy mwisz prawd. Kiedy powoujesz si na swego przyjaciela Archie Lowella i dodajesz przy tym: Bylimy razem w Groton" - bdziesz w tym zupenie cisy. Jednake nie musisz by a tak konkretny. Kiedy kto wspomni o jakiej rozrywce, jak np. o strzelaniu z uku, moesz si przyzna do swej ignorancji. Zdaje mi si, e nie uprawiano tego w Yale". Nie ma te potrzeby, eby zna gwiazdora filmowego, gdy: Nie byo go w Princeton, nieprawda?" Gwn zasad, wedug ktrej naley postpowa we wszystkich okrnych aluzjach, jest ta: zdecyduj si, jaka to ma by uczelnia. Fatalnie, jeli je pomieszasz. Moesz tu wysun zastrzeenia, e gdzie w gmachu biura znajduje si twoja karta, podziurkowana przez elektronow maszyn i dokadnie rejestrujca twoj karier w Jakmutam i w Jakimbd, wraz z kolejnymi stopniami, cofajcymi ci a do przedszkola. Nie powicaj jej nawet jednej myli. Biuro musi posiada te karty jako symbol swego znaczenia, ale nikt nigdy do nich nie zaglda, ani nie robi z nimi nic innego, poza ich gromadzeniem. W cigu piciu lat, o nic waciwie si nie starajc, nie wypowiedziawszy ani jednego kamstwa, nie bdc nikim innym ni skromnym samym sob, staniesz si tym czowiekiem o starannych manierach, nabytych na najlepszych uniwersytetach, ktry w Wydziale Propagandy i Reklamy pracuje pilniej ni ktokolwiek inny w caym przedsibiorstwie. O przeszoci mona z lekka napomyka, ale pienidze powinny by - przynajmniej czciowo - realne. Czowiek, ktry oszczdza sw pensj, musi mie co do zainwestowania; co, co jest niezbyt warte inwestycji, lecz przydatne w rozmowie. Grajc na giedzie, ostronie i wedug najlepszych rad, powiniene, bardzo sporadycznie, wspomina o swych operacjach na wielk skal, dajc do poznania - na zmian - e osigne albo szczeglne zyski, albo poniose katastrofaln strat. Zyski i niepowodzenia bd prawdziwe i bd wyrazem twych rzeczywistych spekulacji, lecz w sumach bardzo przesadzonych. Mniej wicej raz w roku powiniene uczci sw wygran, zapraszajc piciu najbardziej gadatliwych kolegw na niewiarygodnie wystawny obiad. Pamitaj jednak, e strata wywiera rwnie silne wraenie.

Dla podwyszenia twej pozycji wana jest skala, a to, czy caa suma wyraa si plusem czy minusem, nie ma znaczenia. Nie ro sobie pretensji do szczeglnej przezornoci, ale - jeli chcesz - wyznaj, e masz nieco szczcia.

Bezporednim celem nie jest jednak zasugerowanie swego bogactwa, lecz poczucia przynalenoci do klanu Rockefellerw i Rothschildw. Oni maj swoje operacje giedowe i ty masz swoje. W ten sposb moe sta si rzecz wiadom, e interesujesz si wielobarwnymi masami plastycznymi. Ale nie interesuje si pan ich udziaami?" - zapyta jaki przejty lkiem znajomy, Nieomal!" - odpowiesz ze miechem, pozostawiajc go w rozpamitywaniu, e nawet 43 procent (powiedzmy) zysku z akcji przedstawia bdzie niema sum. Po piciu latach oszczdzania i inwestowania powiniene mie pokan kwot do dyspozycji. Istniej rozmaite moliwoci, ale najlepiej chyba bdzie, jeli wydasz j na podre. Jeeli opuszcza si firm na sze miesicy, a potem powraca z opini kogo, kto zna wiat - to ju jest co, o czym si mwi. Majc na uwadze ten cel, moesz wyczy Europ, jako zbyt dobrze znan. Mona by zapewne jako wyzyska fakt, e byo si w Zagrzebiu, w Skopje czy w Santorin, ale warto prestiowa tych miast prawie e nie warta jest tego wysiku. Pogawdka o Cagliari jest strat czasu. Nowoczesny podrnik moe wywrze wraenie tylko przy okazji przypadkowej

wzmianki o Faizbadzie, Kaohsiung lub Bandjarmasin. To mi przypomina - bdziesz mg powiedzie - co, co przytrafio mi si raz w Ajuttaja..." W tym miejscu moe ci przyj na myl, e Czowiek Organizacji, taki, jakim go si teraz pojmuje, nie potrzebuje wiedzy o wiecie, a by moe, jakakolwiek inna wiedza te by mu tylko przeszkadzaa. To moe by bliskie prawdy, lecz czasy si zmieniaj, a ty musisz wiedzie z gry, jaka zmiana nastpi. Obecna moda na konformizm minie, a po niej nastpi woanie o indywidualizm. Wyrnienie si w roli urzdnika moe by trudne, ale zwiedzenie indonezyjskiego Borneo jest wzgldnie atwe. Zrb co w tym rodzaju i w ten sposb umocnij na dobre swoj opini - jako indywidualnoci; jako czowieka, ktry zwiedzi Tasmani; jako czowieka, ktry zna wiat. Zdecydowawszy si na ten sposb postpowania, masz trzy ewentualnoci, pomidzy ktrymi naley wybra. Moesz odwiedzi jakie terytorium, o ktrym si twierdzi, e nie zostao jeszcze odkryte. Moesz nauczy si jakiego jzyka, znanego tylko bardzo nielicznym. Moesz, na koniec, zwiedzi jaki teren, na ktrym rozgrywa si wanie niewielki konflikt i wrci jako ekspert do spraw Wojskowych - albo z opini kogo o awanturniczej przeszoci. Gwnym rezultatem tych podry bdzie ksika; i dobrze, jeli z gry postanowisz, o czym ona bdzie traktowaa. Najpierw podrowa, a potem dopiero myle o opisaniu swych wrae - to nienaukowe, przynosi strat czasu i nieodpowiednie przeycia. Zbadaj ksigarnie i zwr uwag na to, co si publikuje. Zorientujesz si, e istniej pewne schematy ksiek podrniczych. Ale istniej te suszne obawy, e pod pewnymi wzgldami rynek jest przesycony. Nikt dzi nie zaproponuje wydawcy opowieci o dziecku wychowanym pord stada map. Wiemy, e ten temat zosta ju zaatwiony. Nic te ju dzisiaj si nie uzyska, przepywajc Pacyfik na tratwie z drzewa balsa. Niewielk saw przyniesie znajomo dialektu Lin Yutang. A suba w Legii Cudzoziemskiej (jeli ona jeszcze istnieje) zupenie ju nie usprawiedliwi jeszcze jednej ksiki o przygodach w Picywrenii. Wiedzc o tym, e pewne drogi zostay definitywnie zamknite, dobrze uczynisz, jeli - przed zamwieniem miejsc na statku - wyprbujesz styl swej wasnej prozy. Przewrcenie si dki oznaczao, e stracilimy wszystkie zapasy, a najblisze sklepy byy w Madlyrash, ktre stanowio nasz ostatni wi z cywilizacj. Podr powrotna trwaaby przynajmniej szesnacie dni rzek, a inn drog jeszcze duej. Naley pamita, e za trzy tygodnie miaa nadej pora deszczowa... Postanowiem prze naprzd. Technika polega na wprowadzaniu we waciwym miejscu wielokropkw. Jeli nie masz co do tego adnej pewnoci, zrezygnuj z wypraw odkrywczych i po rczej nacisk na sw znajomo rzadkich jzykw i obyczajw. Jedn z najdziwniejszych postaci w okolicy by Sheering Venshyan, domokrca z Mehkbeheliv. Zauwayem raz po sposobie zwizania jego turbanu, e przyby z drugiej strony wzgrz i zwrciem si do niego w jzyku, o ktrym sdziem, e jest tu dialektem waciwym. Wudyanho? - Zaczem, lecz on tylko potrzsn gow. Comongsaarva? - Sprbowaem znowu, niestety z podobnym rezultatem. Ale potem on sam

uatwi mi zadanie, mruknwszy: Hoosyersen?" Wtedy poznaem, e pochodzi z pnocy...

Jeli potrafisz pisa rzeczy tego rodzaju, twoja reputacja lingwisty bdzie ustalona. Jeli jednake - jak to si zdarza niektrym pisarzom - ogarnia ci lk przed spotkaniem kogo, kto rzeczywicie mwi tym dialektem, ktry ty udajesz, e opanowae, lepiej zrobisz, jeli skupisz uwag na trzeciej, tzn. wojskowej ewentualnoci. T moesz wyprbowa w dwch stopniach: elementarnym i zaawansowanym. Elementarny wyglda mniej wicej tak: Wszdzie trwao milczenie, tylko spoza Sierry dobiega huk ognia karabinw maszynowych. Miguel i ja podeszlimy na palcach do zrujnowanej hacjendy, ostronie rozgldajc si na prawo i lewo. Nagle Miguel zatrzyma si i zacz bada ziemi. Podczas gdy on to robi, ja staem na stray. Wstajc z wolna, szepn: Senor, w cigu ostatniej p godziny przechodzio t drog jedenastu mczyzn. Myl, e hacjenda bdzie zajta". Kiedy to mwi, usyszaem lekki trzask, jak gdyby odsun bezpiecznik. Na chwil spotkay si nasze oczy - by moe, jak przypuszczalimy, po raz ostatni. Majc ich jedenastu przeciwko nam dwm, musielimy strzela celnie. Vamos!" - szepnem i zaczlimy i naprzd... Ta szkoa literacka narodzia si w czasach hiszpaskiej wojny domowej i staa si podstaw wielu sukcesw autorskich, dajc si atwo stosowa do terenw Ameryki Poudniowej i rodkowej. Pisarstwo wojskowe w stopniu zaawansowanym wynalaz zmary Mr Hilaire Belloc, ktry odbywa sub w francuskiej artylerii jako rekrut w okresie pokojowym. Uczynio go to ekspertem w sprawach strategii, ktrym pozosta nawet potem, kiedy dwie wojny wiatowe zwikszyy nieco nasze dowiadczenie w prowadzeniu wojen i zmniejszyy nieco nasz cze dla Francji. Jest rzecz nieprawdopodobn, aby jakikolwiek wspczesny modzieniec mg rywalizowa z Belloc'em jako mistrz angielskiej prozy, bez trudu jednak potrafi naladowa go jako stratega. Problem w zasadnie polega na zaopatrzeniu. Majc ostatni punkt transportowy w Phnom Penh, a poza Kampong Thom drog pod obstrzaem artyleryjskim, genera Aixles-Eains musia

przerzuci swoj piechot w sile co najmniej brygady a na lini Lam-nam. Gdyby mu si nie udao dokona tego w cigu szeciu dni, placwka w Cheon Ksan musiaaby pa. Ot odlego z Phnom Penh do Lamnam wynosi 218 kilometrw gwn szos. Poniewa wojska docieray ju do Ph Rovieng, arytmetycznie byo prawie moliwe - ale tylko prawie - eby zapasowa kolumna przybya na czas. Manewr rozpocz si 14 marca i trwa bez przeszkd a do wieczora 17, kiedy w rejonie Tamesch... itd. Jeli przyjmiemy, e postanowie zosta odkrywc, musisz przede .wszystkim zdecydowa si, jak powinna wyglda obwoluta ksiki, ktr masz zamiar napisa. Istniej dwa rodzaje obwolut dla ksiek podrniczych: te z nagimi piersiami i te bez nich. S przeznaczone dla rnego typu odbiorcw: w drugi rodzaj obwoluty przybiera niekiedy form mapy lub sylwety pasma grskiego. Na og pierwszy rodzaj jest bardziej pokupny, pod warunkiem, e dziewczta s jako tako przystojne. Selekcja takiej obwoluty zawzi wreszcie twj zakres wyboru pord miejsc czekajcych na odkrycie. Zaatwiwszy te czynnoci wstpne, naley teraz okreli terytorium, ktre masz zamiar zwiedzi. I znowu: byoby bdem zanadto sugerowa si charakterem kraju. Najlepsze wyjcie to napisa twoj opowie w zarysie, a potem wyszuka jaki opis scenerii, ktra posuy za to. Potrzeba ci zasadniczo jakiej fotogenicznej rzeki o rwcym nurcie, z wodospadami i przynajmniej jednym krokodylem. Korzystne s gry na dalszym planie i tubylcza wioska na pierwszym. Szybko si zdecyduj, czy powinny tam by tygrysy, czy nie. Poniewa nie jeste wybitnym myliwym, wietnie moesz si bez nich oby. Jeli jednak uwaasz, e jeden jest konieczny, najlepiej bdzie, jeli kupisz w Zoo kilka zwykych fotografii i naniesiesz je na negatywy zdj zrobionych na miejscu. Niektrzy odkrywcy zabieraj z sob wypchan tygrysi ap do robienia ladw na botnistym gruncie. To doskonay pomys, poniewa tylko wytrawny zoolog zauway, e twoje lady robione s wycznie tyln ap: a - rzecz jasna - aden zoolog nie bdzie czyta takiej ksiki, jak twoja. W pisaniu ksiki podrniczej naley unika monotonii. Jedynym na to lekarstwem jest wyposaenie twej opowieci w punkt kulminacyjny. W opowiadaniu o wspinaczce grskiej kryzys przychodzi w momencie zdobycia szczytu Cogomasz, zbudowania kopca z kamieni, zatknicia flagi na wierzchoku, pogrzebania Szerpw i wycofania si z turni. Zajmuje to dwie trzecie ksiki, pozostawiajc ostatnie rozdziay na nieco stronnicz ocen znaczenia tego osignicia. Przynajmniej jeden rozdzia powinien wyjania, dlaczego nie uday si poprzednie ekspedycje, majce zych wspinaczy, zy ekwipunek, ze mapy i ze poywienie - pomijajc ju zupenie fakt, e popeniay bd, atakujc szczyt z nieodpowiedniej strony, o nieodpowiedniej porze roku. Lecz w tym rodzaju ksiki podrniczej, o ktrym mwimy, gry bd gray mniejsz rol.

Nie powiniene ka nacisku na wyczyny wspinaczkowe, chyba e jeste rzeczywicie alpinist, ale zakadamy, e nim nie jeste. Najlepiej, jeli dasz wymijajc relacj, udany fotomonta i skromnie, bez pretensji, szybko zmienisz temat. A zatem punkt kulminacyjny twej ksiki nie rozegra si na dziewiczym szczycie ani nawet w niespodzianej grskiej szczelinie. C wic bdzie owym punktem kulminacyjnym? Z rozmaitych punktw kulminacyjnych najlepszy jest chyba Poar w Obozie. Suy on ju wielu pisarzom jako metoda zakoczenia opowieci i suy bdzie wielu pisarzom w latach przyszych. Brak mu jakiejkolwiek oryginalnoci, lecz jest dramatyczny, ostateczny i zrczny. Sam w sobie pomaga do barwnego opisu. Eliminuje niepodane postaci, z Crk Wodza (jeli ju taka musi by) wcznie. Moe -. jeli zechcesz zetrze z powierzchni ziemi cae spoeczestwo, co uniemoliwi krytyk twoich uwag antropologicznych. Pozwala ci na uratowanie kogo - moe wiernego przewodnika, ktry nigdy nie odstpi ci w niebezpieczestwie - i zaokrgla narracj tak, aby wyjani, czemu dni twoich odkrywczych podry miny. Kiedy odwrciem si i spojrzaem z grani tam, gdzie ostatnie kby dymu wci jeszcze wida byo pord wierzchokw drzew, wiedziaem, e nigdy tu ,nie powrc. Po c miabym wraca? To ju nie bdzie to samo. Szczliwa wie, ktr znaem, ju nie istnieje. Nigdy nie dowiem si, ile byo prawdy w legendzie Hok Uspokusa, Uzdrowiciela. Czy naprawd umia wskrzesza zmarych? Kt to moe powiedzie? Na pewno nie potrafi wskrzesi sam siebie. Ale jestem gboko przekonany, e posiada wyjtkowe talenty. Jakiekolwiek byy jego tajemnice, umary razem z nim. Chocia nie wierz w sprawy nadprzyrodzone, musz przyzna, e to, co widziaem, nie da si wytumaczy w zwyky sposb. Dajmy temu pokj. Zwrciwszy si znowu na pnoc, rozpoczem dugi marsz w d... itd., itd.

O ile peen dramatycznego wyrazu punkt kulminacyjny przydaje si w ksice podrniczej, o tyle jest on nieodzowny w ksice, ktrej przeznaczeniem jest ustali reputacj autora jako lingwisty. Dlatego mdry autor osnuje ksik tego rodzaju wok jakiego centralnego, przewidywanego wydarzenia. Idealnie nadaje si do tego celu koronacja jakiego mao dotychczas reklamowanego krla. Przy ceremoniach tego typu najlepiej jest asystowa w charakterze dziennikarza. Niekoniecznie musi si reprezentowa New York Herald Trihune ani nawet Daily Telegraph. Moesz wyjecha jako korespondent Kroniki Przedmiecia albo Gazety Mionika Drobiu. Pisma tego typu przyjmuj zwykle usugi wszystkich, ktrzy maj ochot pojecha na wasny koszt do Etiopii albo do Nepalu. Jedyn rzecz, ktrej potrzeba ci od oszoomionego redaktora, jest list, stwierdzajcy, e jeste specjalnym korespondentem wiata Dziewczt, wyznaczonym do obsuenia koronacji w Lhasie czy Bangkoku. Tylko tego listu potrzebujesz dla zapewnienia sobie wszelkich dziennikarskich przywilejw, ktre zazwyczaj oznaczaj - mieszkanie we wsplnym pokoju z trzema co najmniej reporterami: dwoma z Patagonii i jednym z Taiwanu.

Midzynarodowy charakter tego wydarzenia da ci wanie szans wykazania swych lingwistycznych uzdolnie. Najlepiej dokona tego za pomoc caej serii skromnych unikw. ,,W gruncie rzeczy bardzo sabo znam serbochorwacki..." albo: Rozumiem arabski, ale mwi tym jzykiem tylko na tyle, eby da sobie rad w podry. Jednake szeik da do zrozumienia, e naley do jednej z bardziej surowych sekt..." itd. Caa moja pobiena znajomo urdu zostaa tego dnia wystawiona na cik prb". Technika polega na tym, eby po otwartym przyznaniu si do ignorancji, nastpowaa scena, z ktrej atwo mona przekona si o twojej pynnoci w wysawianiu si. Twoja pniejsza szczero nie znajdzie zatem wiary, tak e dalsze niecisoci s niemal niepotrzebne. Jednake kiedy sidziesz ju do pisania ksiki, nie musisz podkrela, e bye specjalnym korespondentem Przegldu Pingpongowego, poniewa redaktor uwierzy twoim zapewnieniom, e pingpong jest ulubion rozrywk Dalaj-Lamy. Wystarczy, jeeli tylko

wspomnisz o synnej gazecie, ktrej w owym czasie bye korespondentem", nadmieniajc dwa lub trzy razy o depeszach, zawierajcych po 1 500 sw i nadawanych przez ciebie tu po pnocy jako owe minimum, ktrego redaktor od ciebie oczekiwa. Pamitaj, eby wskaza na trudno, jak sprawia ci dokadne oddanie znaczenia przytoczonych zda. Ta modlitwa - napiszesz znaczy dosownie: Witaj, drogocenny kamieniu w kwiecie o promiennych patkach - lecz w zwrot (z jego subtelnymi odcieniami znacze) jest waciwie nieprzetumaczalny". To zupenie wystarczy, eby ustali twj autorytet orientalisty. Poprzesta na tym i szybko przejd do opisu yrandoli z rnitego szka, ktre Nepalczycy sprowadzaj z Zachodu, budujc na tym swoje pojcia o prestiu. Zawsze podawaj sw erudycj lekko jako sabostk, ktra ci niemal zawstydza. Przejdmy teraz do trzeciej ewentualnoci, do teatru wojny. Zawsze toczy si gdzie jaki niewielki konflikt, a czsto istnieje ich kilka, co daje ci moliwo wyboru midzy dwiema lub trzema kampaniami. Podejmujc decyzj, musisz znowu kierowa si charakterem ksiki, jak masz zamiar napisa. Jeli chcesz sprbowa czego w zaawansowanym stopniu belloc'askim, musisz wyszuka jak kampani z namacalnym wrogiem, znajdujcym si w pozycji umoliwiajcej wymian strzaw. Moe si wydawa, e kryje si w tym niepodany element niebezpieczestwa, ale musisz pamita, e wielki strateg nie ma okazji znale si w zasigu nieprzyjacielskiego ognia, czy nawet w strefie jego syszalnoci. Wszystko, czego mu potrzeba, to mapa, kalendarz, rozkad jazdy pocigw, cyrkiel i butelka koniaku. Naley jednak przyzna, e wojny toczone w tej skali - do due, by wymagay strategii, lecz nie tak due, by powodoway istotne niewygody - s rzadkie. Moesz zosta zmuszony do prowadzenia swej wojny na niszym stopniu. Szczerze mwic, jest to mniej pocigajce. Nawet jeli strona nieprzyjacielska nie jest w stanie do ciebie strzela, nie da si unikn pewnych kopotw. eby zebra materia opisowy, musisz wysun si do daleko do przodu, obojtne: w pustyni czy w dungli. Ale po uzyskaniu ta, reszta jest prosta. Musisz jedynie przysuchiwa si wszystkim biecym opowiadaniom i powtarza je w ulepszonej formie, czynic samego siebie ich gwnym bohaterem. Wszystko, o czym syszysz, e si przydarzyo, przydarzy si tobie. Jest to metoda uywana przez Mendeza Pinto i wielu innych autorw opowiada. Dla techniki, ktrej uyjesz, istniej klasyczne precedensy wszelkiego rodzaju, a wynikiem jej bdzie bardzo pikny opis wojny, pomijajcy jedynie jej monotoni, gdy ta nie ma powodzenia na rynku. Take i tutaj, jak w innych ksikach podrniczych, najlepiej naszkicowa cae opowiadanie naprzd. Punktem kulminacyjnym bdzie zasadzka, w ktrej umiera nieprzyjacielski wdz, podziurawiony kulami, lecz do koca niezomny. Bdziesz tam jako korespondent wojenny, reprezentujcy - dajmy na to - Magazyn osia lub wiat Szkki Niedzielnej - a czytelnika doprowadzi si do mniemania, e w gruncie rzeczy to ty,- tyle e bezimiennie - dowodzie patrolem. Nie, poruczniku - pomyli si o tobie, e tak powiedzia - powinien pan posun si dalej na poudniowy wschd i odnale szlak w tym miejscu, tu u stp wzgrza 237. Sdz, e powinien pan osign cel mniej wicej za 1 500 godzin - moe powinienem by powiedzie za 1 445 godzin - w zasigu 250 jardw. Ale niech pan nie otwiera

ognia, dopki nie zobaczy pan trzeciego onierza". Wszystko to powinno by widoczne ze skromnego sposobu, w jaki bdziesz nastawa, aby ca zasug przyznano oficerowi. Poowa wartoci twej reputacji oprze si na tym, e nie bdziesz chcia rozmawia na temat tych dawnych przygd. Musisz zdoby biego w sztuce niedomwie. Czy mwi jzykiem swahili?" Mrukniesz: Wielkie nieba, nie! Zapomniaem wszystko, co kiedy umiaem. Jzykiem, ktry naprawd chciabym dobrze pozna, jest hiszpaski - moe powinien bym powiedzie: kastylijski. Przypuszczam, e pan zna ten jzyk, sir?" Albo kto inny przedstawia ci jako odkrywc". Niech go pan nie sucha! - zawoasz bagalnym tonem. - Mgby pan pomyle, e byem na Antarktydzie! Czyta pan ksik Psiarza-Zaprzgowicza o biegunie poudniowym? Oto ma pan prawdziw wypraw odkrywcz!" Albo te wreszcie jaka pani domu prosi ci, eby opowiedzia jej przyjacioom o swoich przygodach. Ale, doprawdy, nigdy nie widziaem nawet, eby kto strzela. Wszystko to, co powypisywaem, jest po prostu niewiarygodn bujd". Tym razem powiesz poniekd prawd. Ale bd spokojny - nikt nie uwierzy ani jednemu twemu sowu.

2. WYBR TECIA
Mie odpowiedni przeszo (przynajmniej w ludzkiej opinii), a w dodatku reputacj podrnika, czowieka, ktry zdoby wiedz i przey wiele przygd (bez wzgldu na to, czy reputacja ta jest zasuona, czy tylko zrcznie skonstruowana) - znaczy to zdoby ju na pocztku powane korzyci. W porwnaniu z tob twoi rywale musz wydawa si sparzy, bezbarwni, ledwie rnicy si jeden od drugiego. Jednake bardziej jeszcze istotny jest nastpny krok na drodze twojej kariery. Gwn trudnoci, jak o tym teraz si przekonasz, nie jest uksztatowanie o sobie odpowiedniego sdu; lecz zdobycie pierwszego stanowiska, przy ktrym w sd jest wymagany. Istnieje kilka sposobw, zby tego dokona, jeden z nich to wymodelowanie si na podobiestwo ludzi, ktrym si powiodo, inny - to zapisanie si na korespondencyjny kurs dyrektorw. Najlepsza metoda jest jednak waciwie najprostsza. Polega ona na polubieniu waciwej dziewczyny. Jak naley to zrobi? Przede wszystkim powiniene studiowa fotografie ze lubw w sferach towarzyskich. Na wielu z nich wida jasno, e pan mody uwaany jest za czowieka pncego si w gr. Jest to oczywicie ta kategoria, do ktrej pragniesz zosta zaliczony. Aby wej w t rol musisz uoy swe plany szczeglnie troskliwie. Zaraz z pocztku zorientujesz si, e nie kady lub w sferach towarzyskich ma tutaj znaczenie. Jeli np. pan Rothschild eni si z pann Du Pont, dojdziesz do wniosku, e twoje wasne maestwo bdzie musiao by inne. Ta ilustracja w pimie, ktr powiniene przestudiowa, mie bdzie mniej wicej taki podpis: Mr Upton Pncz ze swoj narzeczon, Miss Sheil Puchlik, bezporednio po lubie, ktry odby si 14 maja w Episkopalnej Katedrze w. Stefana. Pann mod prowadzi do lubu ojciec, Mr Hiram Puchlik, a ceremonii dokona biskup Vermontu. Druhnami byy kuzynki panny modej, Miss Prudencja de Benture i Miss Verity Forsiak. Mr Solidny by drub, a wrd goci znajdowali si Mr i Mrs Van Wallstreet, Mr i Mrs Snobisz... itd., itd. Przestudiuj to zdjcie z pen szacunku uwag, a dojdziesz do (susznego) wniosku, e gwn postaci jest tutaj ojciec panny modej, podczas gdy Mr Upton Pncz jest jedynie jego ziciem. Przemyl t spraw nieco dokadniej, a zorientujesz si, e Wysze Sfery Towarzyskie skadaj si przewanie z Ziciw; jest to fakt stwierdzony dopiero niedawno i dotychczas tylko niewielu zdaje sobie z niego spraw. Pojmij, e twj wasny ojciec zosta ci dany i nic na to nie moesz poradzi, ale tecia moesz sobie wybra. Co wicej, twoja przysza kariera moe wanie zalee od wyboru tecia. Zamiast dokonywa popiesznej selekcji wrd wiceprezesw organizacji, w ktrej pretendujesz lub moesz pretendowa do uzyskania kierowniczego stanowiska, powiniene przebada cay rynek. Ustal, jacy teciowie mog by na nim osigalni. Zestawienie spisu rde informacyjnych, ktre naleaoby uwzgldni, przeanalizowanie ich autentycznoci, dokonanie moliwie dokadnego oszacowania i zdefiniowanie zasad, wedug ktrych powinno si dokona selekcji - wszystko to dostarczyoby do materiau do napisania pracy doktorskiej z zakresu filozofii. Nie ma tu miejsca na tak wyczerpujce studium. Wszystko, co mona zrobi, to

rozproszy jedno nagminne zudzenie i poda kilka regu podstawowych. Zudzenie dotyczy moliwoci polubienia spadkobierczyni. Poza nim kryje si teoria, e ludzie utalentowani skonni s produkowa raczej crki ni synw.

Teoria ta (z wyjtkiem, by moe, jej zastosowania do profesorw uniwersytetu) nie dostarcza wystarczajcych dowodw. Istniej raczej dowody prowadzce w innym kierunku. Niedawna ankieta, przeprowadzona wrd stu dobrze sytuowanych mczyzn, wykazaa, e dwudziestu trzech jest bezdzietnych; w wypadku tych, ktrzy nigdy nie byli onaci, wynik ten nie by pozbawiony susznoci. Reszta - jak si dowiedziano - posiadaa 215 dzieci, wrd nich 112 pci mskiej i 103

pci eskiej. W ramach jednej rodziny ilo dzieci - zanotowano - wahaa si od jednego do omiorga, najczciej zdarzao si dwoje lub troje. Co z punktu widzenia kawalera jest przygnbiajce, to okoliczno, e tylko trzynastu spord tych bogatych ludzi posiadao wycznie crki, a i z tych tylko piciu ograniczyo swe potomstwo do jedynaczki. Zatem przy uwzgldnieniu tylko piciu wycznych spadkobierczy i dalszych omiu, posiadajcych modsze siostry - pole dziaania nie jest i nigdy nie byo rozlege. A nawet i z tej odstraszajco niskiej liczby musimy odliczy te, ktre maj lat ponad pidziesit, te, ktre okazuj si bank-rutkami i te - zapewne ca reszt - ktre s ju zamne. Uoglnienie na podstawie tych cyfr byoby moe pochopne, ale dalsze badania usprawiedliwi zapewne nasz prbny wniosek, e szanse odziedziczenia olbrzymiego majtku poprzez maestwo s wzgldnie mae. Synw jest o wiele za duo, a crek o wiele za mao. Oto s smutne fakty, przed ktrymi nie ma ucieczki.

Lecz nawet majc na widoku niezamn spadkobierczyni, drapieny kawaler powinien si dobrze zastanowi. Gdy polubienie majtku moe atwo doprowadzi do wyganicia twojej

rodziny.

Czsto to ostatnie okazywao si mdrzejsze, przynajmniej z genetycznego punktu widzenia. Dopiero cakiem niedawno stao si moliwe polubienie chrzystki z pienidzmi, ale wydaje si, e takie maestwo trwa najwyej dwa lata. Dlatego z rozmaitych wzgldw powinno si odrzuci plan oenienia si z bogactwem. Przy takim zaoeniu niepowodzenie jest bardziej ni prawdopodobne, a sukces mgby si okaza fatalny. Podczas gdy zdobycie majtku poprzez maestwo moe by niewykonalne, jest rzecz moliw weni si w rodzin wpywow. Co wicej, stale si to robi. Przerzu kartki ilustrowanego magazynu, a znajdziesz grupowe zdjcie dystyngowanych osb przebywajcych wanie razem z Mr Vanderfel'lerem w jego posiadoci w pobliu Carmel. Jest tam senator Rozumek, Gloria Sztorm - (gwiazda filmowa), ksi Spumante, Oscar Okadka (powieciopisarz) i Olga Volga (z telewizji). W grupie znajduje si rwnie dwch modych ludzi: Mark Smith i Alec Brown. Wida ich,

jak rozmawiaj z crkami Vanderfellera. Ale dlaczego wanie ci dwaj? Dlaczego nie Robinson, Baker albo Jones? C posiadaj ci dwaj, czego brak tamtym? Na to pytanie nie ma wyranej odpowiedzi, lecz fakt, e s oni wszdzie obecni, jest niezaprzeczalny. Jasne, e s to potencjalni ziciowie, Ludzie Obiecujcy. Powstaje pilne pytanie, jak zosta jednym z nich. Podchodzc do tego trudnego problemu, naley przyj za pewnik, e nie ma potrzeby, aby usiowa wywrze wraenie na wszystkich. S ludzie, ktrzy to robi, ale nie zostawia im to czasu na nic innego. Najlepiej postpisz, jeli wybierzesz sobie tecia i od nie-ga rozpoczniesz swoj kampani. Zamiast stara si o uniwersaln popularno, musisz tylko zdoby sobie dobr opini u jednego wanego czowieka. Kt ma nim by? Wybr byby prostszy, gdyby wchodzce w rachub nazwiska zostay zebrane w osobnym dziele, w czym w rodzaju sownika, lecz nic takiego dotychczas nie zrobiono. Zorientujesz si bez podpowiadania, e twoja lista ewentualnych teciw musi si ograniczy do ludzi, ktrzy maj crki. Wielu modych ludzi prbowao wkra si w aski bogatego waciciela gazety albo browaru tylko po to, eby stwierdzi, i jest on bezdzietny, lub e jest tylko ojcem niezliczonej iloci synw. Jest to czysta lekkomylno i nie zasuguje na sympati. Czowiek, ktrego szacunek prbujesz zdoby, musi by wpywowy, bogaty i musi by ojcem przynajmniej jednej crki. Jeszcze lepszy - oczywicie - jest ojciec kilku crek - twoje szanse tym samym si uwielokrotni. Przypumy, e twoja lista, po jej zestawieniu, zawiera modszego senatora stanu Omega, gubernatora Disconnecticut, prezesa Surowcw Metalowych Stanw Zjednoczonych, sutana rdlanej Arabii, ostatniego ambasadora w Myopii i gwnego waciciela wytwrni patkw mydlanych Fala. Przypumy, e staranne ich porwnanie zawzi w pierwszy wybr do jednej osoby. Mr Miles Wany, prezes Surowcw Metalowych Stanw Zjednoczonych jest - z tych czy innych wzgldw - czowiekiem wedug twego zdania najbardziej odpowiednim. Jak wszystkim wiadomo, posiada on (na dodatek do dwch synw) nie mniej ni trzy niezamne crki: Angel, Barbar i Karolin, urodzone w porzdku alfabetycznym i - odpowiednio do tego - liczce sobie lat: dwadziecia sze, dwadziecia . trzy i dziewitnacie. Ich ojciec posiada nie tylko poow Surowcw Metalowych Stanw Zjednoczonych, lecz jest take gwnym udziaowcem Pl Naftowych Czarne Zoto", Sp. Akc. w Teksasie i prowadzi rozlege interesy w Argentynie, Kanadzie, Nikaragui i Panamie. Rodzina wydaje si by rwnie wpywowa co zamona. O ktr crk idzie? Decydujcym czynnikiem jest wiek. ona w chwili lubu powinna liczy poow wieku ma, plus siedem lat. Jeli masz lat dwadziecia cztery, powiniene sprbowa zapewni sobie Karolin, jeli trzydzieci jeden - Barbar, a jeli trzydzieci sze - Angel. Gdyby mia - dajmy na to - lat dwadziecia dziewi, Karolina mogaby wchodzi w rachub jako pierwsza, z Barbar w rezerwie. Zdecydowawszy si na ten tok postpowania, pozostaje tylko d si pozna panu i pani Wanym; a to, dla kogo mao przedsibiorczego, jest gwn przeszkod. Nie powinna ona jednak by nie przezwyciona dla tych, ktrzy przestudiowali niniejszy rozdzia z tak skupion uwag, na jak zasuguje. Komu, kto pisze o wspczesnej wojnie, zdarza si czsto pisa o

Strategii Okrnego Podejcia. Mona dyskutowa, czy jest to waciwa metoda w sztuce wojennej, lecz jej zasad mona z pewnoci zastosowa do problemu, ktry wanie studiujemy.

Pobiec do pana Wanego i powiedzie mu: Chc si oeni z jedn z paskich crek" - byoby bdem taktycznym. Sytuacja wymaga fortelu, subtelnoci i finezji. Istota techniki ley jednak w tym, eby rozpocz, jak w kadym naukowym przedsiwziciu, od STUDIW. Zacznij wic od sporzdzenia listy najbliszych krewnych Wanych i zanotuj wszystko, co ich dotyczy: imiona, nazwiska, specjalne zainteresowania, a take to, czy aktualnie s w dobrych stosunkach z rodzin, o ktr chodzi. Gdyby - dla celw naukowych - oznaczy p. Wanego" liter A, a jego on liter B, hasa na twojej licie mogyby wyglda tak:

Na licie tego rodzaju moe by znacznie wicej ni osiem hase, przy czym wiele z nich (jak np. nr 4) niewielkiej wagi. Ale tych kilka hase wystarcza do zilustrowania zasad, jakimi powiniene si kierowa. Po pierwsze, zdecyduj, kto jest trudniejszy: A czy B. Jeli bdzie nim A, moliwoci, pomidzy ktrymi musisz wybra, s nastpujce: 1. Moesz napisa artyku, w ktrym dowiedziesz, e hodowanie norek jest wystpkiem, wobec ktrego zbrodnie Nerona staj si czym bez znaczenia. 2. Moesz wyszuka jak niezwyk par pistoletw do pojedynku i poprosi nr 3 o ich zidentyfikowanie. 3. Moesz wstpi do Towarzystwa Przyjaci Konfederacji i wkra si w aski nru 5. 4. Moesz napisa do nru 6 i poprosi go o wyjanienie, w jaki sposb wygrano drug wojn wiatow. 5. Moesz stwierdzi, e nr 7 nigdy nie by w Tybecie albo 6. Moesz w college'u w. Urszuli wygosi odczyt, w ktrym bdziesz stara si dowie wyszoci kobiet. Aby osign swj cel, moesz te sprbowa wszystkich tych sposobw rwnoczenie. Najbardziej skuteczne byoby wygoszenie w college'u w. Urszuli odczytu o starej broni palnej, zapewniwszy sobie obecno na nim nrw 2, 5, 6 i 7, z tym e nr 8 oczywicie przewodniczyby zebraniu. Do zilustrowania odczytu uyj rzadkich okazw pistoletw pojedynkowych, a za cel obierz sobie yw nork. Zabij nork pierwszym strzaem, a drugim przypadkowo zra ciotk Ails. Na zakoczenie odczytu podkrel, e generaowie Konfederacji nigdy nie hodowali norek, sdzc (jak to istotnie byo), e ich ony bd to robi lepiej; e drugiej wojny wiatowej omal nie przegrano przez mczyzn hodujcych norki, lecz w ostatniej chwili wygrali j ludzie dobrze znajcy si na poowie tuczykw i na polowaniu.

Jeli po tym nie zostaniesz zaproszony na rancho Wanych, rodzina ta wyranie nie jest warta, eby sobie ni zawraca gow. Istniej jednak szanse, e Bdziesz tam honorowym gociem w cigu kilku tygodni, a Karolinie powie si, eby wysza za ciebie za m, bez wzgldu na to, czy bdzie miaa na to ochot, czy nie. Gdyby jednak byy jakie opory z jej strony, bdziesz mg prawdopodobnie zapewni sobie najstarsz crk, udajc zainteresowanie redni. Po ogoszeniu zarczyn wejdziesz wkrtce na doborowy, wiatowy rynek Ziciw. Jeli wszystko dobrze pjdzie, pierwszym symbolem twego sukcesu bdzie opublikowanie grupowej fotografii: Mr i Mrs Miles Wani ze swymi gomi w Buenavista, ich letniej rezydencji w pobliu Monterey", na ktrej ty bdziesz figurowa jako jeden z modych ludzi, stojcych wok basenu pywackiego. Nastpnie ukae si portret Miss Angeli Wanej, ktrej zarczyny wanie ogoszono. To samo czasopismo zamieci take uroczy widoczek wyspy San Rafael w Indiach Zachodnich - wakacyjnej rezydencji jej narzeczonego, Mr Alberyka Miczaka. Czy takie miejsce istnieje? Mona sobie wyobrazi, e istnieje niemal na pewno, ale wcale nie musisz by jego wacicielem. Wysp mona atwo wypoyczy, a jej zdjcie jeszcze atwiej. Na koniec pojawia si fotografia orszaku lubnego przed Katedr Episkopaln. Od tego momentu definitywnie wszede. Dlaczego? Poniewa krewni twojej ony nie mog sobie pozwoli na kogo nieudanego w rodzinie. Ich uczucia dla ciebie mog by cile ograniczone. Ich uczucia dla niej mog mie

tendencj znikow. Ale ich wasny kredyt jest do pewnego stopnia zaangaowany w twoim powodzeniu. Poniewa tak samo, jak ty - od czasu do czasu - bdziesz o nich wspomina jako o krewnych, tak oni nie bd mogli unikn tego, eby (rzadziej) wspomina o tobie. Ponadnarodowe Towarzystwo Bankowe?" - Powiesz: Oczywicie, znam je. Wuj mojej ony jest jego prezesem". Pnocna Karolina? Nie, nigdy tam nie byem. Ale mj wuj ze strony ony trzyma tam sfor psw i wybieramy si do niego z pierwsz wizyt". Wyprawa na wielki pow? Nigdy nie miaem na ni czasu, dopiero w zeszym roku Mark Krwiwarty zabra mnie na ni swoim jachtem Drapieny Smok. Czowieku, to byo wspaniae!" Mono wtrcania takich wzmianek moe nie przynie ci nic wicej poza wzrostem twego prestiu. Ale c bdzie, jeli znajomi businessmani zapytaj Mr Miles Wanego o Angel? Czy spotkamy si z twoj zamn crk w Palm Beach?" albo: Jak si wiedzie twemu ziciowi, Miles?" albo: Syszaem, Miles, e masz wnuka! Gratuluj!" Ze wzgldu na swoj wasn pozycj, twj te nie moe sobie pozwoli na to, eby by czymkolwiek mniej ni wiceprezesem. Jakiekolwiek by mia obawy, dopilnuje twego awansu. Jeste teraz jednym z tych, ktrzy nale do wiata Ustosunkowanych, do wiata Wenionych. Lecz jaki byby twj los, gdyby sprawy potoczyy si inaczej? Byby Niewenionym lub Wyrzutkiem i te terminy musimy teraz zdefiniowa. Nieweniony - to kawaler do wzicia, ktry musi torowa sobie drog bez niczyjej pomocy, lecz w zwizku z ktrym istniej jeszcze moliwoci spnionego romansu. Rola ta daje pewne drobne korzyci pod warunkiem, e nie znajdujesz si zbyt nisko w hierarchii Towarzystwa. Maszynistki bd dla ciebie pracowa bardziej ochoczo, matki mniej przystojnych dziewczt bd ci -zapraszay na przyjcia. Mog kry plotki o twoim zamanym sercu, o bogatej dziedziczce, z ktr bye zarczony, lecz ktra zmara na dyfteryt, o gwiazdce filmowej, ktra w kocu wysza za m za kogo innego, o francuskiej hrabiance, ktrej rodzina zabronia maestwa ze wzgldw religijnych, o austriackiej ksiniczce, ktra wstpia do klasztoru, eby nie zmuszono jej do polubienia twego rywala. Takie plotki bd kryy (pod warunkiem, e sam je bdziesz rozsiewa) i nie zaszkodz ci. Jednake nie przynios ci te wiele dobrego. W porwnaniu do Wenionego pozycja Niewenionego jest saba, a kada aluzja na temat jego tajemniczej przeszoci moe by rwnie odpychajca, co pocigajca., Pominwszy drobne korzyci, gwny jego atut polega na tym, e moe on wci jeszcze si weni. W porwnaniu z sytuacj Wyrzutka, Nieweniony jest co najmniej Czowiekiem Obiecujcym. Jego karty wci jeszcze licz si w grze. Z Wyrzutkiem - natomiast - sprawa jest bardzo cika. Jego bd polega na tym, e polubi niewaciw dziewczyn. Normalnie zdarza si to wwczas, gdy zawiera si maestwo w zbyt modym wieku. Nie potrafi zapomnie tej blondynki z gimnazjum. Pozosta wierny tej brunetce, ktr kocha w college'u. Zakocha si w tej rudej, ktrej - jako mody urzdnik - dyktowa swoje pierwsze listy. Cokolwiek by to byo, zwiza si przez maestwo z otoczeniem, od ktrego prbuje uciec. Blondynka z gimnazjum jest przystojna tylko w kategoriach Grajdoka, ktre s oczywicie - przeraajco niskie. Brunetka z college'u moga by najlepsza z caej paczki w Technikum w Jakmutam, lecz c to musiaa by za ponura paczka"! Co si tyczy rudej gwki z

biura - to po prostu najsprytniejsza dziewczyna z tych piciu jeszcze niezamnych. Chtka polubienia pierwszej lepszej dziewczyny jest charakterystyczna dla tych, ktrym przeznaczone jest tylko rednie powodzenie. Poniewa jakkolwiek taka ona, oglnie biorc, moe pragn twego sukcesu, nie bdzie jednak chciaa, eby sukces ten przekroczy pewn granic. Zachowa swoje maomiasteczkowe pogldy. W szerszym krgu lepiej sytuowanych przyjaci bdzie si czua poniej przecitnej pod wzgldem wygldu, pochodzenia, inteligencji i zasobu wiadomoci. Bdzie wic wolaa towarzystwo ludzi, z ktrymi bdzie si czua znacznie powyej przecitnej. Na tym poziomie bdzie prbowaa zatrzyma ciebie i wszystko przemawia za tym, e jej si to uda. Dlatego maestwo z pierwsz lepsz dziewczyn jest zwykle krokiem fatalnym.

Od tej reguy istnieje pewien znamienny wyjtek. Kobieta wystarczajco pikna da sobie rad na kadym szczeblu towarzyskim. Polubiwszy dziewczyn o powierzchownoci zapierajcej dech w piersiach, mczyzna moe przeywa chwile niepokoju, lecz na og biorc nie dozna uczucia, e ona przeszkadza mu w jego karierze.

Dojrzao, wzgldnie zdatno do maestwa, mona oceni za pomoc formuy, ktra zostanie tu ujawniona po raz pierwszy. Powstaa na podstawie drobiazgowych bada i ogldzin. Jednake tam, gdzie nie moemy si ni posuy, lub tam, gdzie naley podj szybk decyzj, mona zastosowa oglnie przyjte testy w skrconej formie. Spjrz dziewczynie w oczy, eby przekona si, co przyniosa z sob na wiat. Spjrz na jej rce, eby stwierdzi, czego si nauczya. Spjrz na jej usta, eby sprawdzi, czym si staa. Ta popieszna ocena nie jest zbyt dokadna, ale dokonujemy jej wedug tego samego wzoru, co bardziej dokadn analiz. Niewtpliwie lepiej jest stosowa w test bez popiechu, starajc si o precyzj, o ktrej wiemy, e ostatecznie jest nieosigalna, lecz mimo to uywajc caej dostpnej nam wiedzy. Z poniszej tabeli wynika jasno, e istniej cztery oglne aspekty jakoci: A, B, C i D. Kady z nich moe by pozytywny lub negatywny, o wartociach stopniujcych si od A do D i (w skali negatywnej) od E do H. Przy uyciu prostej metody arytmetycznej, czowiek posiadajcy jakiekolwiek ambicje, powinien normalnie odrzuci wszelkie pomysy polubienia dziewczyny, ktrej cechy negatywne przewaaj pozytywne tak, i E+F+G+H>A+B+C+D Na dziewczta posiadajce zero punktw nie ma i nie powinno by wielkiego popytu.

Dziewczta zakwalifikowane pozytywnie bd posiaday od 1 do 100 punktw uzyskanych za pomoc prostego dodawania, przy czym rezultatem bdzie ZM, czyli Zdatno do Maestwa. Owe cyfry daj nam z kolei Klasyfikacj Maesk (KM), jak niej:

Dziewczt posiadajcych mniej ni 10 punktw nie klasyfikuje si. Msk Zdatno do Maestwa sprawdza si za pomoc tej samej tabeli, podstawiajc dobry wygld" zamiast urody" w rubryce Czynniki Dodatnie (1), oraz pensj, pozycj i widoki awansu", zamiast dochodu i perspektyw" w rubryce Czynniki Dodatnie (10). Mczyzna, ktry przepadnie przy klasyfikacji najlepiej zrobi, jeli przestanie myle o tym wszystkim i od razu przejdzie do nastpnego rozdziau. Mczyzna klasy III moe natomiast rozsdnie marzy o zapewnieniu sobie dziewczyny klasy II, podczas gdy mczyzna klasy I moe zupenie normalnie mie nadziej na maestwo z dziewczyn rwnie klasy I. Ale mczyzna, dla ktrego ta ksika jest napisana, mczyzna, ktry usiuje zdoby pozycj w wiecie, rzadko zalicza si do klasy I, poniewa brak mu wielu punktw w rubrykach dobre pochodzenie rodzinne", wiedza", usposobienie", popularno" i dochd". W najlepszym wypadku naley pewnie do klasy III. Lecz jego polityka polega, jak to widzielimy, na polubieniu dziewczyny, pochodzcej z dobrej rodziny, bez wzgldu na fakt, e jej KM moe by tak niska jak IV lub V. W ten sposb staje si Ziciem. Gdyby jednake oeni si z pierwsz lepsz dziewczyn, znalazby si zapewne razem z on w klasie V lub VI. Automatycznie zostaby Wyrzutkiem, gdy maestwo to staoby o dwie lub trzy klasy poniej jego oczekiwa, bez adnego kompensujcego czynnika w rubryce Czynnikw Dodatnich (4).

Nie da si zaprzeczy, e Wyrzutek moe czasami uzyska powodzenie w yciu, ale potrzeba mu do tego zupenie wyjtkowych uzdolnie. Natomiast Weniony - odwrotnie - moe zdoby

powodzenie, posiadajc zdolnoci nisze od przecitnych i nie majc oczywicie adnych innych zalet. Z tego wanie powodu pooono tu taki nacisk na zagadnienie maestwa. Jeli bowiem zawrzesz wczesne i nieodpowiednie maestwo i jeli twoje plany zostania Ziciem spal na panewce, bdziesz musia polega tylko na samym sobie w tym wiecie, ktry - jak si o tym przekonasz - jest wiatem wielkiej rywalizacji.

3. BRAK POMYSOWOCI

Jako mody czowiek interesu wczenie dowiesz si w yciu, e twoje rady nie maj adnej wartoci dla starszych i lepszych od ciebie. Zazwyczaj na nic si nie zda przychodzi do nich z planem reorganizacji firmy, gdy plan taki zakada, e firma potrzebuje reorganizacji - a to jest najbardziej obraajca sugestia, jak jeden businessman moe podda drugiemu. I gdyby nawet t sugesti mona byo przyj od kogokolwiek, nie bdzie jej mona przyj od ciebie. Kime ty jeste, zaledwie skromny pomocnik, eby mia mwi dyrektorom, jak powinni prowadzi swoj firm? Przed tylko swoje memorandum, spodziewajc si w jego wyniku awansu, a wkrtce znajdziesz si przed obliczem prezesa - ale bynajmniej nie po to, eby przyj jego gratulacje. Prezes: Czytajc to memorandum, Mr Miczak, zastanawiaem si nad tym, kto tutaj jest gwnym dyrektorem, ja, czy pan. Miczak: Pan nim jest, sir. Prezes: Ja? Ale ja widocznie nie mam pojcia o prowadzeniu interesu. Bdc ju trzydzieci lat fabrykantem, wci jeszcze (tak by si mogo wydawa) potrzebuj rad i to od najmodszych urzdnikw. Czy nie uderz to pana, Mr Miczak, jako co niezwykego? . Miczak: Tak, sir; chciaem powiedzie: nie, sir. Prezes: Sdzi pan moe, e moje metody s przestarzae? Miczak: Nie, sir. Z pewnoci nie, sir. Prezes: Czy zdaje pan sobie spraw z tego, e ja mam cae lata dowiadcze? I czy zdaje pan sobie spraw z tego, e pan nie ma adnych? Ale pan wci myli, e pan wie najlepiej? Miczak: Tak - nie - chciaem powiedzie: tak, sir. Prezes: Czy zdaje pan sobie spraw, e urzdnikw wyrzucano z pracy za sugestie o poow mniej bezczelne ni te? Czy pan przypuszcza, e obejd si z panem agodniej? Miczak: Nie, sir - tak - chciaem powiedzie: nie, sir. Prezes (uprzejmie i spokojnie): Wycznie dla paskiego wasnego dobra, Mr Miczak, radz panu zatrzyma swoje pomysy dla siebie, dopki nie nabierze pan wicej dowiadczenia. Niech pan sprbuje uwierzy w to, e starsi od pana wiedz, co robi. Niech pan sprbuje sobie

przypomnie, e ta firma funkcjonowaa ju jako tako, kiedy pana jeszcze nie byo na wiecie. Niech pan sprbuje sobie wyobrazi, e mogaby funkcjonowa dalej bez paskiej pomocy. Niech pan sprbuje si uczy, zastanawia si i myle. A tymczasem (nagle krzyczy): PROSZ WYJ!!! Ten typ rozmowy wcale nie przypiesza twego awansu ani nie zapewnia ci spokoju ducha. Dlatego najlepiej jest podej do zagadnienia od innej strony. Tak wic przyjmujemy, e twj plan jest zupenie rozsdny i e corocznie zaoszczdzi towarzystwu p miliona. Przedkadajc go moesz przypuszczalnie osign trzy cele. Po pierwsze, moesz przyczyni si do dobrobytu towarzystwa. Po drugie, moesz uzyska reputacj czowieka zdolnego. Po trzecie, moesz tak zmieni struktur hierarchii, e twoja wasna pozycja stanie si waniejsza - na przykad stwarzajc nowe stanowisko, ktre tylko ty moesz obj. Dwa pierwsze z tych celw moesz od razu pomin. Dobrobyt towarzystwa (chyba e jest on wanie zachwiany) - to zupenie nie twoja sprawa. Reputacja czowieka zdolnego jest ostatni rzecz, ktrej pragniesz, moe ci te przynie tylko same kopoty. Jedynie trzeci cel moe usprawiedliwi podjcie twej akcji. A nawet tutaj istniej dwie powane puapki, o ktrych musisz wiedzie od samego pocztku. Po pierwsze, jest moliwe, e ujawni si twoje motywy. Po drugie, nowo stworzone stanowisko moe obj kto inny. Jeli ci si nie poszczci, uzyskasz w kocu opini intryganta i to takiego, ktrego intrygi robi zupen klap. Nie jest to ten rodzaj opinii, na ktrym ci zaley. Jake czsto zdarzao si podczas drugiej wojny wiatowej, e pukownik sztabu generalnego opracowywa schemat reorganizacyjny, wedug ktrego personel kwatery gwnej mia si znacznie powikszy. Akceptujc schemat, ktry pukownik zachwala tak wymownie, genera wpatrywa si w nowy wykres organizacyjny ze zrozumieniem znawcy. Tak, tak, tak - mrucza, poprawiajc okulary, - To bardzo skuteczne rozwizanie naszych trudnoci. Nawiasem mwic, widz, e ten schemat stwarza wakans na stanowisko brygadiera. Awansowanie stao si nieodzowne - przyznawa pukownik ze skromnym chrzkniciem. Wynikno to z ponownej zmiany obowizkw na poziomie II stopnia. - Wanie, wanie - mrucza genera. - Awansowanie stao si nieuniknione. Bd musia napisa wniosek. Lekko si rumienic i spuszczajc wzrok, pukownik zaczyna ju ukada w myli list, ktry napisze do domu. - Przyszo to - mgby napisa - najzupeniej niespodziewanie..." - Tak - powtarza genera sadystycznie bd musia napisa wniosek... i znam odpowiedniego czowieka. Brygadier Szablisty z pierwszej dywizji spadochronowej, jeden z moich najstarszych przyjaci. W przyszym tygodniu wychodzi ze szpitala. Jedyny czowiek! (telefonuje): Dajcie mi szpital bazy... w porzdku, zaczekam... I zwracajc si jeszcze raz do pukownika, dodawa ywo: A teraz mam jeszcze jeden problem. Co mam zrobi z panem?

Nie powiniene sam znale si w takiej sytuacji. Dlatego jest wane, aby kady schemat, ktry stworzysz, zosta przedstawiony przez kogo innego, kto szczerze wierzy, e pocztkowy pomys by jego wasny. Nie spotka ci ani pochwaa, ani aden zarzut, nikt te nie bdzie mg pomyle, e zniye si do intrygi. Ze wszystkich technik administracyjnych adna nie ma zapewne wikszego znaczenia ni sztuka przedstawiania wasnych pogldw przy pomocy kogo innego. Pierwszy krok w kierunku upragnionego rezultatu polega na wybraniu sobie owego konia, za ktrym by si ukry. Musi by nim kto, kogo prezes wysucha, kto zdecydowanie starszy, kto podatny na sugestie i kto nie majcy zbyt wielu wasnych pomysw. Taki czowiek znajduje si w kadej organizacji, a my nazwiemy go Harry Tpawy. Jest on zapalonym czonkiem Klubu Sportw na wieym Powietrzu i wanie w Klubie zacienisz t znajomo. Od pocztku ustosunkujesz si do niego z pokorn admiracj. Chciabym wiedzie o interesach tyle, co pan - westchniesz. - Na to, eby wyrobi sobie pask pewno sdu, trzeba caych lat dowiadczenia!" Jakie to dziwne zaprotestujesz - e czowiek o paskim stau potrafi zachowa tak modzieczo i wieo pogldw!" Wkrtce bdziesz ju mg rozwodzi si nad jego odwanymi i oryginalnymi pomysami. Tylko ty jeden moge to wymyli, Harry, nikt inny! Teraz ju wszyscy wiemy, skd prezes bierze swoje pomysy!" Ustaliwszy ten stosunek mistrza i ucznia, czekasz na nastpn okazj jakiej zabawy i czatujesz na Harry Tpawego w toalecie. Musisz by troszeczk trzewiejszy od niego. Uwaasz, Harry, ten twj plan przeksztacenia oddziau K w osobne towarzystwo - myl, e to wspaniay pomys! Jaki plan? Brent wanie mi o nim opowiada. Oczywicie w cisym zaufaniu. I wiesz, co ja mu powiedziaem? Skd mgbym wiedzie? Nie byem przy tym, no nie? No, wic mu powiedziaem: Brent, powiedziaem, to jest czowiek genialny! Naprawd tak

myl. Powiem ci, e naprawd tak mylaem. Co mylae? Naprawd tak mylaem, kiedy ci nazwaem geniuszem. Dlaczego? Z powodu twojego planu dla oddziau K. Jakiego planu? eby przeksztaci oddzia K w osobne towarzystwo. Brent mi o tym mwi. Co za Brent? Brent Paplak. Ale zdaje si, e to tajemnica i e nie powinien by mi tego mwi. Pewnie, e tajemnica. Nie mgby zamkn swojej szerokiej gby? On na pewno za wiele gada. Ale plan jest wspaniay. To najsprytniejszy pomys, o jakim syszaem - choby tylko z punktu widzenia podatkw - tak, Harry, to genialne pocignicie! Co takiego? Twj plan dla oddziau K. Ach, to. Ale nikomu o tym ani sowa. cile midzy nami. Chodmy si napi. Dobra myl. Znakomity pomys! Ach, nie, to ty jeste czowiekiem od znakomitych pomysw. Reszta z nas si nie liczy. Kto mwi, e ja licz? Nie to mwiem, e, mniejsza z tym. Chodmy i wypijmy za twj plan. Jaki plan?

Jeli rozegrasz t spraw poprawnie, stary Tpawy opuci przyjcie z niewyranym wspomnieniem, e dyskutowa z kim na jaki doniosy temat. Nazajutrz bdzie si zastanawia, o czym i z kim dyskutowa. Twoj rzecz bdzie mu o tym przypomnie i to najlepiej przez telefon. To wywoa plotki rozchodzce si z centrali telefonicznej Gwnego Biura. - To ty, Harry? Myl, e powinienem ci powiedzie, e uszczknito troch tajemnicy twojego planu dla oddziau K - tego pomysu, o ktrym dyskutowalimy wczoraj wieczorem. Wszyscy o tym mwi. I wszyscy sdz, e to wspaniae. Wspaniae? E, tego bym nie powiedzia. W zasadzie zupenie prosty pomys. Prosty pomys, tylko e nikt inny na niego nie wpad! Waciwie to jeszcze wiksze wraenie wywaro na mnie samo zastosowanie tego planu. Przepracowae t spraw do ostatniego szczegu! Czyby? No c, to powinno by oczywiste. Byem tak bardzo pod wraeniem, Harry, e skoro tylko wrciem do domu, zrobiem kilka notatek. Mam nadziej, e one dokadnie oddaj to, co miae na myli. Moe by mi je tutaj przysa, ebym sprawdzi. Zaraz to zrobi. Ale jeszcze jedno. Dwie sprawy s dla mnie niejasne. Jestem pewien, e mi na nie odpowiesz, ale czuj, e powinienem ci zwrci na nie uwag. Interesowaoby ci to? Owszem. Spotkajmy si na lunchu. O p do pierwszej w Klubie Sportowym. Bardzo ci dzikuj.' To znakomicie. Bardzo piknie z twojej strony, e chcesz ze mn rozmawia o polityce towarzystwa. Taki modszy urzdnik jak ja na nic ci si przecie nie moe przyda. Ale bardzo chc si uczy. Z przyjemnoci naucz ci wszystkiego, czego bd mg. A wic o p do pierwszej. Bd zdrw. Twoje notatki, jakkolwiek byyby nieskoordynowane, zaatwi Tpawemu jego wasne gwne problemy. Dowie si, co waciwie ma zasugerowa. Nie bdzie w tym nic specjalnie pomysowego, lecz take nic wyranie nierozsdnego. W twoich notatkach bdzie kilka niedokadnoci, ktre on automatycznie poprawi. Przynajmniej jedno sowo bdzie napisane nieortograficznie, na co on si umiechnie: Ci modzi chopcy nie umiej jednak wszystkiego". Zrozumie na pierwszy rzut oka, jak naley te sprawy sformuowa i podzieli je na odpowiednie paragrafy. Jednak to niezy plan. Przy kadej poprawce uczynionej owkiem bdzie za niego przyjmowa odpowiedzialno. Z kadym ulepszeniem pomys bdzie si stawa coraz bardziej jego wasny. Podczas lunchu wyjawisz dwa zastrzeenia. Te naley przygotowa szczeglnie troskliwie. Jakkolwiek pozornie suszne na tyle, eby wywoa zainteresowanie, musz jednak nadawa si do szybkiej i ostatecznej odpowiedzi. Jednym z nich mgby by jaki punkt prawny, co na temat rejestracji towarzystwa w stanie Wisconsin. Przecie nowe towarzystwo - powie Tpawy - bdzie zarejestrowane w Idaho!" Ale oczywicie! - wykrzykniesz - c za gupiec ze mnie, e o tym zapomniaem!" Druga uwaga moe by troszeczk powaniejsza: co na temat zebrania kapitau

dla wzrostu obrotw, na temat inwestorw, ktrzy utrac zabezpieczenie dawane im przez organizacj jako cao. To bdzie w drugi krgiel do przewrcenia, by moe, dopiero za drugim rzutem. Celem tego manewru jest danie Tpawemu poczucia zwycistwa. Oto odpowiedzia ju na dwie uwagi wysunite w zwizku z jego planem. Kt jeszcze mu si przeciwstawi? Dalszym celem jest rozproszenie jakiegokolwiek skrytego podejrzenia, e cay pomys jest naprawd twj. Ale ten gupi modzik by temu pocztkowo przeciwny - potrafi myle tylko o trudnociach! Ale potem - uwaga! - bardzo si przyda i ciko napracowa nad planem w jego pniejszych stadiach. Pod dobrym kierownictwem mgby by uytecznym zastpc dyrektora. Dotychczas nie ma zbyt wiele inicjatywy, ale moe to i lepiej. Nic bardziej nieznonego ni mody czowiek, ktry wyobraa sobie, e mgby kierowa towarzystwem. Mody Miczak zna swoje miejsce - to co, co przemawia na jego korzy. Twrcze pomysy przyjd mu wraz z wikszym dowiadczeniem. Moe - kto wie? - ma przed sob przyszo jako dyrektor. Tak, to poyteczny czowiek.

A zatem twrca planu nie zyskuje adnego uznania? Absolutnie adnego. Musi od samego pocztku odrzuca najlejsz sugesti, e pomys wyszed od kogokolwiek innego ni Tpawego.

Zgadza si to z ogln zasad administracji. Zawsze przedkadaj swoje pomysy przy pomocy kogo innego. Przewodniczcy komitetu jest czsto czowiekiem, ktry nic nie mwi. Prowad odmienn polityk, przemawiajc za planem i spodziewajc si zdoby uznanie po jego przyjciu, a moesz uzyska sukces - lecz tylko raz. Tym jednym sukcesem stworzysz opozycj przeciwko wszystkiemu, cokolwiek mgby zaproponowa. Z opini przemdrzaego zostaniesz sprowadzony na boczny tor, do pracy o mniejszym znaczeniu. Twoja kariera, przynajmniej w organizacji, do ktrej najpierw wstpie, skoczy si, zanim si jeszcze zacza. Jedyna rzecz, ktr moesz zrobi, to zacz od nowa po przeczytaniu tej ksiki i wywrze zupenie inne wraenie na innej grupie osb. W nowej organizacji, do ktrej si przeniose, z pewnoci znajdzie si kto, kogo prezes wysucha, kto zdecydowanie starszy, kto podatny na sugestie i kto nie majcy zbyt wiele wasnych pomysw. Tak si skada, e jest on zapalonym czonkiem Klubu Sportw na wieym Powietrzu i wanie tam zacienisz z nim znajomo. Od pocztku ustosunkujesz si do niego z pokorn admiracj... Moesz nic nie wiedzie o sprawach interesw, ale teraz bdziesz ju wiedzia co nieco o naturze ludzkiej.

4. EKSPERCI
W czasie swojej kariery handlowej cigle bdziesz sysza o ekspertach do spraw Organizacji i Metody. Niewykluczone, e ich poznasz i, by moe, bdziesz si zastanawia, czy nie mgby sam sprbowa zrobi kariery tego rodzaju. Poza wszystkim innym zorientujesz si, e wykonywanie pracy jest czym trudniejszym ni mwienie komu, w jaki sposb t prac powinno si wykona. Pokusa jest wielka, ale naley si jej oprze. To nie jest twoje powoanie. Natomiast czsto bdziesz mia do czynienia z konsultantami firmy. Dlatego dobrze uczynisz, jeli przestudiujesz ich zwyczaje i dokadnie zapoznasz si z istot ich pracy. Stanowi oni stay element pejzau businessu, znamienny, uderzajcy i nieunikniony. Ale, eby nie byo pod tym wzgldem adnego nieporozumienia: nie ma w tej ksice nic, co mona by uwaa za ujm dla biegych w zakresie Organizacji i Metody. Istnieje wielu konsultantw, ktrych zacno nie ulega adnej kwestii i wielu innych, ktrym waciwie niczego zego nie mona udowodni. Co wicej, zajcia konsultantw raczej si zwikszaj. Dla towarzystwa przemysowego ekspert w zakresie metody jest tym, czym psychiatra lub rodek uspokajajcy: wzywa si go wwczas, gdy zbyt wielkie napicie zagraa strukturze, rwnowadze i nerwom firmy. I podobnie jak zmartwienia powierzone psychiatrze zmniejszaj si przez sam fakt, e si nimi z kim podzielio, jak rwnie przez uwiadomienie sobie, e nie s bynajmniej czym wyjtkowym, tak przyspieszony puls wielkiej organizacji sabnie, kiedy pojawi si konsultant, zanim jeszcze wypowie on choby jedn rad. Tak, tak, tak - mruknie uspokajajco. wiata do pna wiecce si w biurze, spory na temat urzdze parkingowych, ze zachowanie si podczas lunchu; wszystko to s dobrze znane objawy - dokadnie takie same, jak w wypadku, ktrym zajmowaem si w ubiegym tygodniu". Ale umiejtno obchodzenia si z chorymi ani wyrazy wspczucia nie s wszystkim, co ekspert ma do zaofiarowania. Prdzej czy pniej da on pozytywne wskazwki - i to wanie nas tu interesuje. W towarzystwie przemysowo-handlowym, na ktrego czele stoi peen dostojestwa prezes, ktrym kieruj dowiadczeni dyrektorzy i w ktrym wprost kbi si urzdnicy o wyprbowanych kompetencjach i nader gorliwi, wydawa si musi rzecz dziwn, e istnieje potrzeba wzywania z zewntrz konsultantw, ktrzy by doradzali, jak naley rozdzieli prac. Jeli dyrektorzy nie wiedz, jak zorganizowa koncern, suszne wydaje si pytanie, co oni w ogle wiedz i za co waciwie im si paci. Naturalne bdzie te zdziwienie, dlaczego konsultanci z zewntrz powinni wiedzie to, czego nie wie zarzd. Wydaje si, e te pytania, ktre od dawna niepokoiy szerok publiczno, zasuguj na odpowied. eby od czego zacz, moemy przyj z du doz susznoci, e konsultanci wiedz bardzo niewiele. Ich prawo do dawania wskazwek wywodzi si zasadniczo z pocztkowego aktu wywieszenia szyldw: Szydziak, Wstrzsie i Mglisty, konsultanci przemysowi", albo Ponurczyk, Gbisz, Mdrczak i Gmatwany, inynierowie racjonalizacji". Wszystko musi mie swj pocztek, a w wypadku

ekspertw w zakresie metody, jest on wanie taki. Co robili Mglisty i Gmatwany przedtem, zanim ogosili si ekspertami? Absolutnie nic nie wiadomo. Mogli bra udzia w kursie korespondencyjnym. Mogli uczszcza na wykady etyki w Harvardzkiej Szkole Administracji Przemysowej. Mogo im po prostu nie uda si zarabianie na ycie w jaki inny sposb. Ale niezalenie od ich dowiadcze yciowych, oto ich mamy, biegych w sprawach ekspertyzy, samozwaczych magw wiata interesw. Zaledwie przyrubowano ich brzowy szyldzik do drzwi, a ju pierwszy wiceprezes towarzystwa dobija si o audiencj. I podczas gdy w korytarzu ustawia si kolejka, zdolny obserwator zauway, e w gromadzcym si tumie urzdnikw jest tylko niewielu - jeli s w ogle - przedstawicieli rzdu. Nie ma tam adnego generaa, ktry by w poowie przerwa kampani i niecierpliwie prosi o rad, czy powinien si wycofa, czy atakowa. Nie zszed te na brzeg aden admira, eby wyszlocha swoje kopoty do wspczujcego ucha. A jeli wrd cisncych si u wejcia znajduje si prezydent Stanw Zjednoczonych, to musimy doj do wniosku, e przynajmniej przebra si nie do poznania. Mczyni w rednim wieku, stoczeni na chodniku, pochodz niemal wycznie ze wiata przemysu i handlu. S ludmi kwalifikowanymi, zdecydowanymi, twardymi i penymi zapau. Prezes towarzystwa wyrabiajcego zote rybki z celuloidu wie przecie, jak jego produkt powinno si fabrykowa, reklamowa i sprzedawa. Dyrektor kierujcy firm produkujc plastykowe balony wicej wie, to jasne, na temat prnoci i punktu wybuchu ni ktokolwiek inny w tym ogromnym przemyle. Kierownik sprzeday Sp. Akc. Lizaki posiada z nikim nieporwnywalny zasb wiadomoci o lepkoci, tarcicy, zawartoci cukru i upodobaniu do kolorw. Nie ma w tym tumie nikogo, kto by si nie zna na swoich interesach. A przecie wyglda na to, e wszyscy oni prosz o wskazwki Ponurczyka, Gbisza, Mdrczaka i Gmatwanego. Czemu to, na mio bosk? Co Ponurczyk wie o celuloidzie? Rwnie mao, co Gbisz wie o balonach, a Mdrczak o lizakach. C to jest za magiczna formua, ktr eksperci maj na sprzeda? Dokadna ankieta ustalia ostatnio fakt, e klienci, odwiedzajcy firm konsultacji handlowej, czyni to z nastpujcych powodw. Z jednej strony chc znale koza ofiarnego, odpowiedzialnego za reorganizacj, ktr ju postanowili przeprowadzi. Z drugiej - mog chcie zapobiec dokonaniu takiej reorganizacji. Kontrast pomidzy tymi dwiema procedurami najlepiej da si zilustrowa na przykadzie dwch wypadkw, ktre zdarzyy si ostatnio. Ze zrozumiaych wzgldw tosamo zarwno towarzystw, jak ich konsultantw ukryjemy pod czysto fikcyjnymi nazwami i nazwiskami. Z dwch towarzystw, ktrych to dotyczy, pierwsze nazwiemy Towarzystwem Wozw Bezkon-nych, Sp. Akc, masowi producenci wysuonych samochodw. Drugie nazwiemy: Domy Historyczne, Sp. Akc, masowi producenci prefabrykowanych domw, z ktrych kady zaopatrzony jest w prefabrykowan histori o tym, jak to tutaj spa George Washington i z kim. Dyrektorzy Towarzystwa Wozw Bezkonnych z Detroit postanowili ostatnio usprawni swoj organizacj. Wobec tego podjli decyzj, aby zwolni poow urzdnikw, a od drugiej poowy zada jakiej rzeczywistej pracy. Ich problem polega na tym, jak maj to zrobi, eby nie

wysmarowano ich smo i nie wytarzano w pierzu na rodku placu parkingowego towarzystwa. eby tego unikn, zgodzili si, e ich proponowana reorganizacja bdzie dzieem konsultantw z zewntrz. Zaprosili zatem panw Szydziaka, Wstrzsienia i Mglistego i wyjanili pokrtce, jakiej rady od nich oczekuj. W sytuacji takiej jak ta gwny przywilej konsultanta polega na tym, e nie potrzebuje on plta si po scenie. Przedstawia swoje sprawozdanie, stojc ju jedn nog w drzwiach odrzutowego samolotu i wznosi si na 20 000 stp w powietrze, zanim jeszcze kto zdy przeczyta pierwszy paragraf (ktry zreszt zawiera wycznie podzikowania dla wszystkich za ich wspprac). Owi szczeglni konsultanci pracuj zespoowo. Skoro ju ich poinformowano, jak maj prowadzi polityk, rano bior si do roboty. Szydziak jest w najgupszy sposb protekcjonalny: Czy to panw najnowszy mzg elektronowy? Nigdy panowie nie syszeli, przypuszczam, o sporzdzaniu marginesowego kosztorysu?" i tak dalej. Wstrzsie jest bezporedni i brutalny. Macie absurdalnie rozbudowany personel - powiada z moc. Powinnicie go zmniejszy o 52 procent". Mglisty wtruje mu, zawile wyjaniajc, dlaczego zmiany s konieczne. Rezultaty ich wtargnicia do firmy mona by uoy w form poniszej tabeli: (a) Poow urzdnikw zwolniono. (b) Nabyto klawiszowy mzg elektronowy (cena 1 000 000 dolarw) jako symbol postpu. (c) Zniesiono wszystkie przepierzenia, zakadajc biuro oglne na przestrzeni zajtej poprzednio przez biura indywidualne. (d) Kolor cian biura poprzednio pierwiosnkowy i biay zmieniono na liliowy i szary. Zupenie inny (na pierwszy rzut oka) by wpyw Ponurczyka, Gbisza, Mdrczaka i Gmatwanego na organizacj Domy Historyczne, Sp. Akc. Dyrektorzy Domw Historycznych znajdowali si pod naciskiem grupy akcjonariuszy, ktrych haaliwi rzecznicy, Szczekacz i Grylik, upierali si, e organizacj naley unowoczeni. Nigdy nie byo zbyt jasne, co dokadnie rozumieli przez t propozycj, bez skrupuw jednak sugerowali, e dyrektorw si przepaca, biorc pod uwag, i ponosz odpowiedzialno jedynie za nieunowoczenion firm. Wobec tego niebezpiecznego poruszenia, prezes zaprosi ekspertw. Tym razem otrzymali oni instrukcje, aby stwierdzili, e organizacja (z jednym lub z dwoma mao wanymi wyjtkami) funkcjonuje wanie tak, jak powinna. W tej drugiej grupie konsultantw istnieje inny podzia pracy. Ponurczyk kiwa gow, Gbisz spoglda smutnym wzrokiem, specjalnoci Mdrczaka jest subtelny kompromis pomidzy wrzaskiem i gronym spojrzeniem, a Gmatwany jest tym, ktry wdaje si w niejasne i zawie wyjanienia, dlaczego zmiany s spraw istotn, lub te (jak w tym wypadku) nie s potrzebne. W wyniku ich wtargnicia do firmy przeprowadzono nastpujce zmiany: (a) Panowie Szczekacz i Grylik zostali dyrektorami. (b) Nabyto klawiszowy mzg elektronowy (cena 1 000 000 dolarw) jako symbol postpu. (c) Biuro oglne zostao podzielone przepierzeniami, aby mc stworzy biura indywidualne. (d) Kolor cian biura poprzednio liliowy i szary zmieniono na pierwiosnkowy i biay. W ten sposb wydawaoby si, e istnieje zupeny kontrast pomidzy wskazwkami udzielonymi w tych dwch wypadkach. Kontrast taki moe istnie, lecz jest rzecz znamienn, e

w obydwu okolicznociach ekspert racjonalizacji dokona czego, czego dyrektorzy nie mogli dokona sami. W jednym, wypadku eksperci wzili na siebie win za czystk, co byoby niemoliwe dla tych, ktrzy potem musieliby y w bezporednim ssiedztwie zwolnionych. W drugim wypadku ich funkcja polegaa na upewnieniu akcjonariuszy, e caa organizacja zostaa teraz unowoczeniona (cokolwiek to znaczy) i e nie ma si ju o co martwi. Co si tyczy przepierze i malowania cian niesuszn rzecz byoby - nawiasem mwic - przypuszcza, e ktry z ekspertw mia jakie szczeglnie silne upodobanie w jednym lub w drugim kierunku. Ich celem byo po prostu unaocznienie, e czego si dokonao. Chocia dwa opisane wanie wypadki s wyranie typowe, bdem byoby sdzi, e eksperci nie maj nigdy nic poyteczniejszego do powiedzenia. Nikt, kto posiada pewne dowiadczenie w nauczaniu, nie mgby wyrazi tak pochopnego sdu, poniewa natychmiast musi zrozumie, w czym tkwi jeszcze inny poytek z konsultantw. Kady nauczyciel dowiadczy kiedy tego, e nieoczekiwanie poproszono go, eby przeprowadzi egzamin z jakiego przedmiotu, ktrego waciwie zupenie nie zna. Nowicjusza taka naga proba moe na chwil przerazi. Dla starszego nauczyciela nie jest ona niczym innym ni tylko drobnym kopotem, poniewa wie, jak naley poradzi sobie w takiej sytuacji. Po otrzymaniu skryptw wybiera z nich p tuzina takich, ktre wydaj mu si czytelne oraz schludnie i waciwie opracowane. Po ich przeczytaniu orientuje si niebawem, jakie powinny by poprawne odpowiedzi, przynajmniej na tym jednym, szczeglnym egzaminie. Nastpnie przekrela inne skrypty, w ktrych odpowiedzi s odmienne, a zatem - prawdopodobnie - bdne. W ten sam sposb inynier racjonalizacji uzyskuje moliwo porwnania jednej organizacji z drug. Zgaduje, ktra z nich jest najlepsza, po czym krytykuje inne za to, e nie s takie same. Wobec tego jego wskazwki, jeli istotnie s potrzebne - a bardzo rzadko zdarza si tak rzeczywicie - mog by zdumiewajco rozsdne. Biologowie ucz nas, e drzewa i roliny zapylane s przez pszczoy przelatujce z kwiatka na kwiatek - proces ten, obecnie czsto zmechanizowany, pozosta jednak wci w swej istocie ten sam. Inynier racjonalizacji jest pszczo przemysu, brzczc pomidzy jedn fabryk a drug i zapylajc je po drodze. Bez wtpienia niejedna pszczoa bdzie dumnie twierdzi, e pyek jest jej wasnym wynalazkiem, udoskonalonym za pomoc tajemniczego procesu, nie znanego innym pszczoom. Jednake taka pszczoa kamie i tak samo - normalnie - kamie konsultant, ktry udaje, e ma wasne pomysy. Pomysy, podobnie jak pyek kwiatowy, pochodz z innej roliny. A intensywno owego krzyowania si gatunkw jest proporcjonalna do iloci pszcz. yjcy jeszcze pszczelarze pamitaj czasy, kiedy musieli paci za prawo wypasania" pszcz. Obecnie, kiedy wiemy o tych sprawach nieco wicej, to raczej waciciel sadu powinien by paci pszczelarzowi za jego wspprac. W tych okolicznociach pszczoy by si rozmnoyy. Konsultanci przemysowi robi to samo, a fakt, e jest ich tak wielu, dowodzi, e s potrzebni. Istniej te wszelkie moliwe sytuacje, w ktrych czowiek interesu - w braku ich pomocy - mgby szuka wskazwek tylko u swych konkurentw. Jednake mona doj do punktu, w ktrym eksperci stan si zbyt liczni. Nie byby to wszake dowd na to, e pszczoy jako takie s

nieuyteczne. Jakkolwiek przyjmiemy, e zapylanie moe sta si nadmierne, pozostanie prawd, e trzeba go dokona. Naley jeszcze rozstrzygn problem, w jaki sposb pszczoa odrnia dobry kwiat od zego. Przyjmujc, e konsultant handlowy w zakresie metody przenosi pomysy z jednej organizacji do drugiej, jake si dowiemy, e wybrane pomysy s najlepsze? Jeli egzaminatorzy potrafi rozpozna waciwe odpowiedzi, spojrzawszy tylko na wypracowanie, jakiej podobnej metody moe uy ekspert wybierajcy jak jedn organizacj jako wzr dla innych?

Nasz niepokj pod tym wzgldem wzmaga wiadomo tego, co si dzieje w szkoach administracji. Znany jest fakt, e inspektorzy szkolni, brzczc pomidzy jedn a drug szko, zbieraj z kadej najgorsze schematy i wprowadzaj je jako obowizujce dla wszystkich. Skd mamy wiedzie, e konsultanci przymusowi nie robi tego samego? Byoby czym nieetycznym ujawnia wszystkie sekrety zawodu, ale wydaje si, e w sprawie tego punktu studiujcy maj prawo si upewni. A sekret - w tym wypadku - jest zupenie prosty.

Prawdziwy ekspert natychmiast ocenia wszystkie organizacje, spojrzawszy tylko na ich eski personel. Wiceprezes A, ktry nie potrafi znale przystojnej dziewczyny dla swego biura, najprawdopodobniej nie potrafi te znale niczego innego. Jego system prowadzenia akt mona potpi, nawet na nie nie patrzc. C zatem powinien zrobi? Ale powinien zastosowa system uywany przez dyrektora B, ktrego sekretarka jest wprost kociakiem. Nie wiemy i nie zaley nam na tym, eby wiedzie, jaki to moe by system, lecz wybra go czowiek, ktrego znajomo rzeczy zostaa dowiedziona. Trzeba jednak pamita, e atrakcyjno sekretarki musi by atrakcyjnoci waciwego rodzaju. Namitna syrena jako symbol sprawnoci przedsibiorstwa nie jest lepsza (a - by moe gorsza) ni stara panna wygldajca jak czupirado. Tam gdzie fale oszaamiajcego zapachu unosz si w biurze, otaczaj gabinet z aktami i rozlewaj si po korytarzu, organizacja musi kule. Gboko wycity dekolt musi doprowadzi do rozamu w onie personelu mskiego. Rozkoysany chd moe sprawi, e straci si cae godziny na dotarcie do sedna kopotw.

Moemy spokojnie stwierdzi, e biuro nie jest miejscem odpowiednim do zbyt silnego manifestowania pci. Nie jest take miejscem, "w ktrym powinna panowa owa bezpciowo rwnajca si wrogoci. Najwysze kwalifikacje cz si z pogodnym i przyjacielskim wzajemnym stosunkiem, z uczuciem, jakie ywi si dla ukochanej modszej siostry, z dum, z jak siostra wita

osignicia swego ulubionego starszego brata, i z pen ufnoci postaw miej dziewczyny wobec wiata. Wszystko to mona wyczu w cigu p minuty przy biurku recepcyjnym. Jeszcze szybciej wyczuwa si oznaki zakopotania, nieudolnoci czy lekkomylnoci. W obecnoci czupirada lub syreny ekspert orientuje si od razu, e organizacja znajduje si na zej drodze i dojrzaa do reformy. C powinno si zrobi - niezalenie od zainstalowania klawiszowego mzgu elektronowego i niezalenie od zbudowania (lub usunicia) przepierze? Ekspert wraca myl do ostatniej sprawnie pracujcej fabryki, ktr oglda; tak si skada, e byo to Towarzystwo Puszkowanej Kapusty, w ktrym zotowosa recepcjonistka bya zupenie nieprzecitna. Opanowana i adna, spokojnie ubrana i wszystko wiedzca, uczynna i atwo si umiechajca, bya z pewnoci dziewczyn jedn na tysic. No, wic jake byy pomalowane ciany w Puszkowanej Kapucie? Ich to na pewno byo pastelowozielone. Wic moe by tak zacz obecn reorganizacj od zmiany koloru cian?

5. PUNKTUALIZM
Zrozumienie zasad racjonalizacji przemysowej, tak jak je formuuj eksperci, jest poyteczn kwalifikacj dla pncego si w gr urzdnika. T kwalifikacj teraz posiadasz. Jednake same zasady to nie wszystko. Musisz take zwraca uwag na codzienn praktyk, ktrej pierwsza regua brzmi: by na miejscu o waciwym czasie. Regua ta posiada zastosowanie oglne, ale specjalnie jest wana w pracy komitetu. Nie ma te wtpliwoci, e komitety bd gray coraz wiksz rol w twoim yciu. Wiemy, e istniej organizacje przemysowe, w ktrych odgrnym dekretem zniesiono wszelkie komitety. Lecz atwiej t zasad proklamowa ni przeforsowa. Kade normalne spoeczestwo bdzie si stosowa do prawa natury. Komitety bd si mnoy i powiksza liczb czonkw. Moe doj do tego, e twoje wasne znaczenie zalee bdzie od iloci i znaczenia komitetw, do ktrych naleysz. A jako czonek komitetu nie osigniesz niczego, dopki nie nauczysz si sztuki punktualizmu; sztuki, ktra na niszym stopniu nazywa si punktualnoci. Jak nam to zilustruje poniszy dialog, punktualizm oznacza nieco wicej, ni by na miejscu o waciwym czasie. Oznacza on, e naley by na miejscu o waciwym czasie i naley by waciwie przygotowanym.

Przewodniczcy: A wic sprawdmy. Wszyscy obecni? Zdaje si, e powinno nas by dziewiciu, nie liczc Elmera. Jest nas omiu. Bob, Arthur, Mike, Leslie - a gdzie jest Steve? Tak,

jego brakuje. Elmer, moe najlepiej do niego zadzwonisz. Tymczasem przejdmy do naszych spraw. Czy protok z ostatniego zebrania mog uwaa za odczytany? S jakie poprawki? W porzdku. Dzikuj. A teraz, panowie, zaproponuj ma zmian w porzdku dziennym. Poniewa musimy szybko podj decyzj co do punktu 4, chciabym go omwi najpierw, przechodzc pniej do punktw 1, 2 i 3. Punkt 4 dotyczy zmian proponowanych dla Domu Towarowego nr 10. Wszyscy przeczytalimy sprawozdanie architekta, by moe z pewnym zdziwieniem i niepokojem. Ley take przed nami kosztorys klimatyzowanej fabryki -- kosztorys, zawierajcy kilka bardzo dziwnych cyfr. Na razie nic wicej nie powiem. Ale zagadnienie polega na tym, czy rozpoczniemy prace, czy te ponownie rozwaymy cay plan. Decyzja jest pilna, poniewa dotyczy caego budetu oddziau. Moim zdaniem to o wiele bardziej naglce ni punkt 1, ktry dotyczy tylko rozbirki starego magazynu opaowego, eby uzyska wicej miejsca na parking. Musimy sprbowa podj t decyzj dzisiaj. (Wchodzi Steve, zdyszany, zakopotany i z nieodpowiedni teczk) Steve: Przepraszam, panie przewodniczcy, zatrzymaa mnie pewna wana sprawa. Przewodniczcy: Doskonale, Steve. Dopiero zaczlimy. Znajdziesz przed sob kopi porzdku dziennego. o czym to ja mwiem? Ach, tak. Sprawa jest pilna i musimy sprbowa podj decyzj. Jestemy specjalnie zadowoleni, Steve, e znalaze czas, eby przyj. I wszyscy rozumiemy, jak wana musiaa by sprawa, ktra ci zatrzymaa. Ale nasz problem dotyczy wydziau, ktrym ty kierujesz. Moe najpierw powinnimy si zapozna z twoim zdaniem? Steve (jkajc si): Zdaje mi si, e po... po... powinnimy rozpocz prace, panie przewodniczcy. Wobec, e tak powiem, pilnoci sprawy (grzebie w teczce z aktami odszkodowa, nalenych robotnikom z powodu wypadkw). Przewodniczcy (zdziwiony): Pomimo sprawozdania architekta? Steve (nieszczliwy): Tak, to znaczy - nie. Wiele mona by powiedzie z obu stron. Ale sprawa, jak pan powiedzia, jest pilna. Przewodniczcy: Na pewno trzeba podj decyzj. To pilne. Ale kosztorys inyniera przewiduje, e koszt gmachu bdzie wikszy ni planowano. Uwaasz, e powinnimy zignorowa te cyfry? Steve (zagubiony): No, niezupenie. Oh, nie, na pewno nie. W adnym wypadku. Przewodniczcy: Ale mimo to uwaasz, e powinnimy rozpocz prace? Steve: No c, potrzebujemy przecie parkingu, prawda? Przewodniczcy: P a r k i n g u ? Bob (uprzejmie): Omawiamy punkt 4, Steve. Nie punkt 1. Steve: Oh, rozumiem. Tak, oczywicie. Punkt 4. Nie zorientowaem si, e punkt 1 zosta ju omwiony. No, wic. Punkt 4... Przewodniczcy (cierpliwie): Czy mog przyj, e przestudiowae rozesany wczoraj dokument: sprawozdanie architekta i kosztorys inyniera? Steve (kamie): Oczywicie, panie przewodniczcy. Naturalnie. I sprawa kosztw obchodzi mnie

tak samo jak pana. Przewodniczcy: Koszty, to tylko jedna strona zagadnienia. Pierwsze pytanie to, czy plan jest wykonalny. Jest? Czy nie jest? Steve: Susznie, panie przewodniczcy. To jest pytanie. Najzupeniej si zgadzam. Leslie: No, tak, sir. Mnie przynajmniej sprawozdanie przekonao i sdz, e plan powinno si odrzuci, jako nieekonomiczny. Arthur: Nie mog si z tob zgodzi, Leslie. To sprawozdanie wydaje mi si nonsensem. Mike: Mnie take. To wistek. Przewodniczcy: Pamitajcie, panowie, e mamy te kosztorys inyniera. Mike: No wic mamy. A ja proponuj, ebymy wezwali innego z innej firmy. Leslie: No to co, jeli to zrobimy? I jeli nowy kosztorys bdzie o 10 procent niszy? Plan wci jeszcze bdzie nieopacalny. Zgadzasz si ze mn, Steve? W tej wyimaginowanej dyskusji Steve wije si jak piskorz. Nie zapomnia ani o zebraniu, ani o dokumentach, ktre powinien by przestudiowa. Ale pozwoli na to, eby inne sprawy zabray mu czas. W rezultacie spni si na zebranie - moe tylko o trzy minuty. Spnienie samo w sobie nie gra roli. Ale fatalne byo to, e znajdowa si w stanie zupenej dezorganizacji. Lepiej by zrobi, gdyby usprawiedliwi si telefonicznie i przyszed dziesi minut pniej, ale z waciwymi dokumentami i zostawiwszy sobie pi minut czasu na ich przejrzenie. Nieszczsny Steve nie odzyska rwnowagi do koca zebrania (przewodniczcy ju si o to postara) i gdy posiedzenie si zakoczy, jego presti bdzie powanie nadszarpnity. Wydaje si, e punktualizm jest najoczywistsz z cnt, sam podstaw zwyczajnej, przyzwoitej pracy. Jednake nie takie to proste, jak wyglda. Poniewa osoba punktualna zastpuje dziaaniem odejmowania prostsze dziaanie dodawania. Wane zebranie rozpoczyna si o 1145. Punktualny Piotr przyjmuje t godzin za punkt ustalony i pracuje wstecz". Musi wyj z biura o li40, sprawdzi sw teczk i jej zawarto o 1130, przekaza instrukcje swemu zastpcy o 1125, polecajc przecza rozmowy telefoniczne o 1123. Zostawia mu to czas na rozmow z Marty'm (przez dziesi minut) o - powiedzmy - 1110 i z Mac'em (pitnacie minut, poniewa Mac jest Szkotem) o 1055. Naley zaatwi dwie wane rozmowy telefoniczne, szecio- i trzyminutowe, wobec tego najlepiej bdzie podnie suchawk o 1045. Pitnacie minut przeznacza na przeczytanie sprawozdania i kosztorysu (punkt 4 porzdku dziennego), wobec tego kae przynie akta o 1080. Przesuwa to normalne, codzienne zebranie urzdnikw na godz. 1015 - tym niech si zajmie teraz Bridget. Teraz jest 855, zostaje wic godzina i 20 minut na dzisiejsz korespondencj: Jest tam co wanego? Tak, memorandum od Bagwortha - nie ma czasu na nic wicej, tylko na zrobienie na nim notatek. List od Dodderinga - musi poczeka. A tutaj to - odpowiedz im, Mary, nie, grzecznie, ale stanowczo nie. Co do tego --na og biorc tak. Odpisz im, e owszem, ale nie przed 28. Na t notatk tak, ale na t nie. Dodaj tu jakie wyjanienie - inne zobowizania i tak dalej. Te trzy od do akt - odpowiada nie trzeba. Teraz zajm si tymi dwoma. Reszt

wyrzu". Wszyscy wiemy, e w taki sposb powinno si to robi. Ale mniej zdolny Steve postpi inaczej. Usiadszy nad papierami o 900 pracowa naprzd", powicajc tyle czasu na to i tylko tyle na tamto - e wreszcie przyby nieprzygotowany na ebranie o 1148. Dodawa, zamiast odejmowa, co oznacza spnienie si i dezorganizacj. Wszyscy to znamy w teorii, ale trudno nam zastosowa w praktyce. Istniej przeszkody, a wiele z nich - stwarzaj kobiety. Dlaczego? Poniewa pani domu i matka musi pracowa na innej dugoci fali. Ona ma inne problemy. May Jimmy wypada z eczka o 545 nad ranem. Maa Joan jest chora - moe to odra, a moe zapalenie migdakw najlepiej zostawi j w ku. Rodney zaspa, ale musi zapa autobus szkolny. Do licha, mleczarz zostawi nam o p litra za mao! Dzwoni telefon - Myra, kochanie! Jak to mio, e dzwonisz! Ale to my cieszylimy si, e przysza! Przepis? O, zupenie prosty, ale potrzebny ci jest elektryczny mikser. Nie mog go w tej chwili znale, ale zadzwoni do ciebie pniej". May Jimmy spad ze schodkw na werandzie. Maa Joan chce pi. To przyszed piekarz? Powiedz mu, eby zostawi tylko jeden may bochenek ciemnego chleba. Odkurzacz nie dziaa? Sprbuj go kopn. O! Kiedy to si stao po raz pierwszy, mylaam, e stopki si zepsuy. Ale jedno kopnicie, niezbyt mocne, zwykle go naprawia. O Boe - Jimmy wpad do mieciarki! Tak, tym razem si skaleczy. Plaster jest w szafce w azience - nie, nie, chocia... wczoraj go uywaam i zostawiam go w kuchni. Dzwoni telefon - Ale, Mr Wilkins, przecie mi pan obieca odoy rowy papier toaletowy! Prosz, niech go pan zamwi. Dobrze, niech bdzie sze rolek innego". Maa Joan rozrzucia ukadank na podog w sypialni. Rodney! Co ty tu robisz? Autobus szkolny si zepsu? Dobrze, podwioz ci samochodem. Trzymaj si z daleka od Joan, to moe by zaraliwe. To mi przypomina, e musz zadzwoni do doktora. Hello, Margie! Dzikuj ci, kochanie, ogromnie bym chciaa przyj o jedenastej. Do zobaczenia!" Dzwoni telefon - Myra, kochanie! Oh, daam ci ten przepis? No tak, teraz wiem, dlaczego nie mogam go znale. Dobrze, e zadzwonia. Na razie pa!" Rodney! Mwiam ci przecie, eby si trzyma z daleka od pokoju Joan! Po co tam wszede? Chcesz si zarazi odr, eby si wykrci od egzaminu? To ju naprawd przechodzi ludzkie pojcie - bd musiaa porozmawia z ojcem! Pomyl przez chwil - miae przecie odr w zeszym roku i nie moesz jej dosta po raz drugi. Oh, Boe, c to znowu? Jimmy wpad do mieciarki u ssiadw! Tak wyglda dzie pani domu i nie mona go inaczej zorganizowa. Dziaa tu zbyt wiele czynnikw. Nie ma tu adnego pocztku, ani adnego porzdku dziennego, nikt nie moe powiedzie, kiedy si to skoczy i co si stanie. A zatem kobiety pracuj na innej dugoci fali i lepiej nie udawa, e jest inaczej. Z wyjtkiem tych, ktre nagiy si do biurowej rutyny, i tych, ktre ta rutyna pozbawia pci, punktualno nie jest dla nich nawet ideaem. Jest dla nich czym zupenie bezuytecznym. Rezultat jest taki, e na wiecie yje mnstwo ludzi niepunktualnych, co czyni punktualn mniejszo jeszcze dokadniejsz. Zamiast przychodzi - z zasady - o pi minut wczeniej, przychodz oni - w praktyce - o dziesi minut wczeniej. To za tak rozgorycza niepunktualnych, e przychodz o dziesi minut pniej ze zwykego poczucia obowizku.

Przynajmniej w teorii mog doj do tego, e w ogle nigdy si nie spotkaj. Lecz w niepunktualnoci - podobnie jak w niektrych innych sprawach - po dojciu do pewnego punktu moe zaistnie tendencja odwrotna. Przyjcie o pi czy nawet dziesi minut wczeniej jest - lub moe by - oznak sprawnoci. Przyjcie o p godziny wczeniej mija si w ogle z celem i przynosi nie oszczdno, lecz strat czasu. Paradoksalnie moe si to skoczy tym, e osoba punktualna waciwie si spni. Wemy - dla przykadu - pasaera, ktry ma przyby na lotnisko londyskie z Nowego Jorku po to, aby za czterdzieci minut wylecie do - powiedzmy - Hamburga. Mona ostatecznie zapa poczenie, ale tylko wtedy kiedy jeden samolot przybdzie na czas, a drugi nie odleci zbyt punktualnie, formalnoci celne si nie przedu i nie trzeba bdzie chodzi zbyt daleko po lotnisku. ycie jednak, jak wiemy, ukada si inaczej. Samolot z USA przylatuje z jedenasto- i pminutowym opnieniem. Celnicy uwaaj popiech pasaera za najstarszy z mnstwa trickw. Pasaer biegnie jak oszalay przez nie koczce si korytarze i wreszcie - wedug zegara zbyt pno - dobiega do bramy 22. Ale jest na czas! Lotu jeszcze nie wywoano. Moe zechce, prosz, zaj miejsce w hallu. Zdyszany i spocony pasaer znajduje wolne krzeso. Dziki Bogu, lot do Hamburga opni si! Pasaer zaczyna odzyskiwa dobry humor i oddech. Nastpna zapowied rozlega si o 1825 (trzydzieci pi minut pniej): P.C.A. z alem zawiadamia, e lot SK 734 do Hamburga zosta opniony ze wzgldw operacyjnych. Nastpn wiadomo podamy o 1930. Dzikuj". Tej obietnicy cile si dotrzymuje i nastpuje nowa rewelacja: Nadajemy wiadomo dla pasaerw do Hamburga, posiadajcych karty pokadowe XYZ. Opniony lot SK 734 zosta ponownie odoony ze wzgldw technicznych. Nastpn wiadomo podamy o 2015. Pasaerowie, ktrzy przedo swoje karty pokadowe w bufecie, otrzymaj lekkie przekski wraz z uprzejmymi pozdrowieniami od P.C.A. - Herbata bdzie okropna, a kawa - jeli w ogle bdzie jeszcze gorsza. Dzikuj". Wiadomoci o 2015, o 2110, o 2135 i o 2155 wyraaj ubolewanie P.C.A. z powodu dalszych opnie ze wzgldw psychologicznych, uczuciowych, fizjologicznych i zwyczajowych. Wreszcie o 2220 przychodzi ostatnia wiadomo. Pasaerowie, zapisani na opniony lot SK 734 do Hamburga, proszeni s o zebranie si w Punkcie Informacyjnym, gdzie otrzymaj dalsze informacje". Zebranym owiadczono, e lot zosta znowu odoony z przyczyn meteorologicznych. Nad Hamburgiem panuje mga. Wobec tego start nastpi o 715 rano. Pasaerowie zostan ulokowani w Londynie, a baga mog odebra pitro niej. Poniewa na lotnisku trzeba by o 630, zrobi si wszystko, co potrzeba, eby obudzi pasaerw o 430. Po niadaniu o 445, autobusy wyrusz sprzed hoteli o 515, jeli pogoda na to pozwoli. O wicie pasaerowie spotykaj si ponownie w poczekalni lotniska. Nazajutrz pierwsza wiadomo brzmi: P.C.A. z ubolewaniem zawiadamia, e opniony lot SK 734 zosta raz jeszcze odoony z powodw, ktre moemy ju teraz nazwa tradycyjnymi. Nastpn wiadomo podamy o 840. Dzikuj". Teraz wieczno spdzona w zamkniciu i wsplna nienawi do P.C.A. sprawiy, e pasaerowie stali si przyjacimi. Najbliszym ssiadem pasaera z USA jest towarzysz niedoli, ktry przyznaje, e jest urzdnikiem P.C.A. Poniewa

mamy czas - mwi - chodmy zwiedzi pokj kontrolny". Czyni to i urzdujcy tam funkcjonariusz wyjania im, jak pracuje cay system. Funkcjonariusz stoi przed pokrg cian, na ktrej zaznaczone s wszystkie loty, razem z wszystkimi skreleniami i opnieniami. Wemy na przykad panw wasny lot. Jaki to lot? SK 734 do Hamburga. To bdzie po tej stronie. Aha, tutaj... Ale na Boga, panowie si spnili! Samolot odlecia pi minut temu!" I odlecia rzeczywicie. Wystartowa z wszystkimi innymi pasaerami o 825. Majc jedynie pitnacie godzin czasu na czekanie, pasaer spni si na samolot!

Z tej historii wynika, e przyjcie za wczenie wcale nie zabezpiecza przed spnieniem. To wanie kto, kto ma kilka godzin czasu na czekanie, spnia si na statek i s po temu powody, poniewa w kto ma czas, eby robi co innego. Nieumiejtno skupienia si na gwnym przedmiocie moe okaza si fatalna. Dlatego idealnym rozwizaniem jest przyj troszk wczeniej, ale nie na tyle, eby pozwoli rozproszy sw uwag ulegajc pokusie zrobienia tego czy tamtego - wysania telegramu, napisania kartki pocztowej, zmienienia pienidzy czy napicia si czego. Skupienie si jest tajemnic wielu rodzajw sukcesw, z punktualnoci wcznie. Dobrze jest umie si skupi i zyska opini czowieka punktualnego. Przyj na czas i z odpowiedni teczk, ale nie o wiele za wczenie - gdy to na inny sposb wywiera ze wraenie. Jeli przy bdziesz duo wczeniej liczc si z trudnociami komunikacyjnymi, ktrych tego przedpoudnia w jaki tajemniczy sposb nie byo, ukryj si gdzie w pobliu i zjaw si na konferencji dokadnie trzy minuty przed jej terminem. Ale c bdzie, jeli opini czowieka punktualnego zepsuj ci twoi podwadni? Jeli zawiedzie ci twoje wasne biuro? Jest to a nadto moliwe i powoduje baaganiarsk scen. Lindo! Prosz o teczk z aktami komitetu do spraw personalnych. Przepraszam, Mr Dystrakt, Miss Pelling jeszcze nie przysza. Czy teczka jest w jej biurze, czy w paskim? W jej. Mamy klucz? Wszystkie klucze ma Mr Otempotem. Poprosz, eby je przynis. Dzikuj, Walerio - i prosz si popieszy!

(pi minut pniej) Przepraszam, Mr Dystrakt, ale Mr Otempotem jeszcze nie ma. Wic co mam teraz zrobi? Przy tym biurku siedziaa Miss Lade za czasw Mr Staruszka. Ona teraz pracuje w ksigowoci, ale moe jeszcze mie klucz do pokoju Miss Pelling. Mogabym do niej zadzwoni. wietnie, prosz to zrobi. Zebranie zaczyna si za pi minut! Doskonale, Mr Dystrakt. (Do telefonu): Prosz mi da numer 2573... Czy jest tam Miss Lade?... Doskonale, zaczekam. Szukaj jej, Mr Dystrakt. (Po duszej chwili): Co takiego?... Nie mona jej znale?... Chce pani powiedzie, e jeszcze nie przysza?... Ach, rozumiem, jest gdzie w gmachu... Czy to mwi Edna? Zdawao mi si, e poznaj twj gos, kochanie. Jak si masz?... To wietnie. Nie widziaa gdzie przypadkiem Lindy?... Co, widziaa j?... Wanie do ciebie - zajrzaa? Rzeczywicie?... Dokde ona posza, na mio bosk!?... Tak?... No, to wobec tego nie potrzebujemy ju Mady... Co takiego? Ale tak, oczywicie, mam na myli Miss Lade! Tu u nas zawsze nazywaymy j Mad - to skrt od Marmolada! Nigdy nie moga jej znale przy niadaniu, uwaasz. Zabawne, e o tym nie wiedziaa... A jak wy j nazywacie? Marcia? To milutkie. Musz to zapamita. No, to na razie, Edna. Zobaczymy si w czwartek. Pa... Przepraszam za zwok, Mr Dystrakt. Linda powinna by ju w drodze. A co si dziao w tym czasie z Mr Dystraktem? Poszed na zebranie, zatelefonowa, eby si usprawiedliwi, czy umar na apopleksj? Pewne jest tylko, e nie mg przyj na czas i odpowiednio przygotowany. I jego w tym wina. Nigdy nie potrafi nauczy innych, eby przychodzili punktualnie. A przecie to bardzo proste. Tajemnica polega na tym, eby naznacza wszelkie spotkania na nieparzyste minuty. Powiedz komu, eby przedstawi sprawozdanie o 1030, a on przyjdzie o 1036. Tak dla niego, jak dla wikszoci innych, godzina 1030 jest por wypadajc niedugo przed przerw na niadanie i przecigajc si gdzie do godziny 1045. Zwoaj zebranie zarzdu na 1400, a ludzie zjawi si o 1410. Przynajmniej dla niektrych z nich, godzina 1400 oznacza por po lunchu. Co wicej, uznaje si, e wszystkie godziny i pgodziny rozcigaj si o 10 minut w kad stron. Ale wyznacz rozmow na godzin 929, a rozmwca przyjdzie punktualnie. Zwoaj zebranie na 1013 i o tej porze ludzie si zbior. Powiedz sekretarce, aby przedoya ci papiery do podpisu o 1503 i wtedy ona si zjawi. Dlaczego? Poniewa, przede wszystkim, bdzie si. wydawa, e ta precyzja wskazuje na fantastycznie cisy rozkad zaj, z czasem wyliczonym co do minuty. Wzbudzi to te uczucie zaciekawienia. Dlaczego powinnimy tam by dokadnie o 1013? Co bdzie si dziao o 1012? Czy rzeczywicie czas jest wyliczony tak cile? Ludzie przyjd, eby si o tym przekona. Po czym powiniene da im do zrozumienia, e masz zamwion trzyminutow rozmow transatlantyck na 1009, a drug, powiedzmy, na 1029. Zostaje wic szesnacie minut czasu na zebranie, ale nie ma czasu na dyskusj. Wanej wizyty oczekuje si, oczywicie, o 1032. Wszyscy, to jasne, musz chodzi jak nakrceni. Czy z biegiem czasu nieparzyste minuty strac swoj moc? Czy ludzi przestanie hipnotyzowa godzina 1117 i 1643? Czy zniknie punktualno, gdy minie poczucie nowoci? Prawdopodobnie nie.

Gdyby si jednak tak stao, znamy na to lekarstwo. Wprowad do swego planu zaj pminuty. Zmie termin konferencji zarzdu z godziny 1013 na 1012 1/2, wyjaniajc, e wano omawianych spraw usprawiedliwi zapewne powicenie im tych dodatkowych trzydziestu sekund. Czy ludzie uwaa bd to za absurd? Pocztkowo moe tak. I by moe, e owa drobiazgowo w obliczaniu czasu zniknie, jako praktycznie niemoliwa. Tymczasem jednak twoi zastpcy naucz si, e trzydzieci sekund to wcale dugi okres czasu. Kady, kto kiedykolwiek manipulowa odbezpieczonym granatem, wie, e nawet cztery sekundy mog wyda si wiecznoci. A skoro raz ludzie naucz si tej lekcji, nigdy jej nie zapomn. Podczas wojny niebezpiecznie jest nauczy si jej zbyt dobrze, jak to zdarzyo si instruktorowi wojskowemu, ktremu podczas przeprowadzania przeze pidziesitego pokazu, granat urwa gow. Podczas pokoju nie ma podobnego ryzyka, moesz wic bezpiecznie wprowadzi nieparzyst minut, wpajajc wszystkim przekonanie, e czas to pienidz i e dotyczy to zarwno minut, jak i godzin. Nawyk punktualnoci bdzie ci latami dawa ow negatywn korzy, jak odnosi tenisista, ktry nigdy nie zepsu piki w grze parami. Ale nadejdzie dzie, kiedy punktualno sama w sobie stanie si nagrod. Tego popoudnia na posiedzeniu ma by podjta przeomowa decyzja. Plan Baagana, ktremu jeste przeciwny, znw wraca na tapet, popierany przez idiot Zakutego. Przewodniczcy telefonuje z miejscowoci odlegej o trzysta mil. Bardzo auj, ale musz pana zawiadomi, e spniem si na samolot. Nastpny odlatuje dopiero o 1345. Wobec tego musz si spni na zebranie. Czy zechce mnie pan zastpi a do mojego przyjazdu? Niech Gupkiewicz zapozna pana z porzdkiem dziennym. Jeli si uda, powinienem przyjecha o 1515. A wic do zobaczenia". Zacierajc rce, posyasz po modego Gupkiewicza. Czy to jest projekt porzdku dziennego? Dzikuj. Widz, e trzeba tu wprowadzi par zmian. Punkt 5 wejdzie raczej w miejsce punktu 3, a punkt 3 pjdzie po punkcie 8. Tutaj ma pan nowe punkty 9 i 10. Inaczej... tak, tak bdzie doskonale. Co takiego? Niektrzy czonkowie ju widzieli porzdek

dzienny? Ale nie. Widzieli tylko jego projekt. Ale to nie ma znaczenia, gwne punkty do dyskusji nie ulegn zmianie. Niech pan teraz kae to przepisa, eby mona byo rozda na zebraniu. Tak, to wszystko. Niech pan si nie jka, czowieku. Prosz to zaatwi!" Dokadnie o 1430 otworzysz zebranie. Bdzie troch pomrukw i szeptw, i Odpadek wystpi z protestem. Jeszcze nie wszyscy czonkowie s obecni, panie przewodniczcy. Sdz, e wane sprawy powinnimy odoy, dopki nie zbior si wszyscy. Ale wszyscy czonkowie otrzymali zawiadomienie o zebraniu, Mr Odpadek. Mam przed sob kopi tego zawiadomienia. Jest tu napisane: o 1430. A teraz jest 1431 i dlatego zebranie si rozpoczo. Punkt 1: nie zaproponowano adnych poprawek. Wobec tego uznaj protok za przyjty. Punkt 2: S jakie uwagi? Odpadek: Czy moglibymy si dowiedzie, jak akcj podjto w wyniku decyzji powzitej w zwizku z punktem 7 na ostatnim zebraniu? P. O. Przewodniczcego: T spraw bdziemy omawia w punkcie 9. Jakie inne uwagi? Odpadek: Czy sekretarz otrzyma jak odpowied na list, ktry napisa wedug instrukcji komitetu - zgodnie, jak sdz, z zasad, jak zgodzilimy si przyj po dyskusji nad punktem 8? P. O. Przewodniczcego: Prosz spojrze na porzdek dzienny. T odpowied bdziemy omawia przy punkcie 10. adnych innych uwag? To wietnie. Punkt 3: Propozycje przedoone naszemu Komitetowi zgodnie z zaleceniem Raportu Baagana. Odpadek: Stanowczo protestuj, panie przewodniczcy, przeciwko omawianiu tej wanej sprawy w nieobecnoci Mr Zakutego, ktry popiera te propozycje. P. O. Przewodniczcego: Nie mog zaakceptowa paskiego pogldu, jakoby punkt 3, ktry wanie omawiamy, by punktem specjalnie wanym. Wszystkie punkty s wane, dlatego wanie znalazy si na porzdku dziennym. Jeli ktremukolwiek z nich mona by da pierwszestwo, niektrzy z nas daliby je raczej punktom 5 lub 7. Co do nieobecnoci ktrego z czonkw, wyraa ona zapewne opini owego czonka o naszym komitecie i o jego pracy. Jestem szczeglnie zobowizany tym, ktrzy uwaali, e obecno tutaj jest ich obowizkiem. Punkt 3: Na dwch poprzednich posiedzeniach, z ktrych jedno odbyo si 25 marca, a nastpne 11 maja, wiedlimy na ten temat rozwleke dyskusje. Na pierwszym posiedzeniu prosilimy o dalsze informacje, ktrych nam potem dostarczono. Na drugim zgodzilimy si odoy t spraw, dopki nasza pozycja finansowa nie bdzie wyraniej okrelona. Obecnie wiemy, jak ta pozycja si przedstawia. Sprawy tej nie mona odwleka w nieskoczono i uwaam, e powinno si j rozstrzygn teraz. Ale nie chcemy sysze tutaj powtarzania wszystkich argumentw, ktrych ju suchalimy. Dlatego proponuj wykluczy wszystkie takie powtrki. Przyjmuj, e wszyscy ju znamy dawne argumenty. Dopuszczalne s teraz tylko nowe. W tych granicach otwieram dyskusj nad t spraw. Odpadek: Stawiam wniosek, eby komitet zaakceptowa w zasadzie zalecenia zawarte w Raporcie Baagana.

P. O. Przewodniczcego: Czy kto to popiera? Skrzypczyk: Ja popieram. P. O. Przewodniczcego: Mr Tufik? Tufik: Stawiam wniosek, ebymy - jako poprawk - dodali sowa: pod warunkiem, e w zwizku z tym nasza organizacja nie poniesie adnych wydatkw". Stopczyk: Popieram t poprawk. Odpadek: Pozwalam sobie zauway, panie przewodniczcy, e to nie jest poprawka. To jest odrzucenie wniosku. Tufik: Bynajmniej, sir. Zgadzam si z wnioskiem, pod warunkiem e otrzymamy fundusze z jakiego innego rda. P. O. Przewodniczcego: Poprawka jest formalnie bez zarzutu. Czy pragnie pan w zwizku z ni co powiedzie, Mr Tufik? Tufik: Tylko to, panie przewodniczcy, e nasza pozycja finansowa nie usprawiedliwia wydatku na ten projekt. P. O. Przewodniczcego: Mr Odpadek? Odpadek: Panie przewodniczcy, to potworne! Raport Baagana jest prawdopodobnie najbardziej wiatym dokumentem, jaki nam kiedykolwiek przedoono. Przedstawiono nam w nim dugoterminowy plan rozwoju, ktry... P. O. Przewodniczcego: Musi pan mwi na temat poprawki, Mr Odpadek, a w niej nie podano w wtpliwo wartoci planu. Czy mamy na to pienidze? Odpadek: Ja bym raczej zapyta, czy moemy sobie pozwoli na to, eby ich nie wyda. Rozwaywszy korzyci planu... P. O. Przewodniczcego: Rozwaylimy je 25 marca. Przedstawi je wyczerpujco Mr Zakuty. Odpadek: Rozwamy zatem krytyk, na jak si narazimy - i to zupenie susznie - gdyby te propozycje miay zosta odrzucone. P. O. Przewodniczcego: To rozwaalimy wyczerpujco 11 maja. Odpadek: Protestuj przeciwko sposobowi, w jaki zaatwia si tutaj t ywotn spraw. P. O. Przewodniczcego: Paski protest zostanie zaprotokoowany. Czy kto chciaby jeszcze co powiedzie? Moemy zatem przystpi do gosowania nad poprawk. Kto jest za ni? Trzy gosy. Kto przeciw? Dwa gosy. Poprawka zostaa przyjta. Moemy teraz przej do zasadniczego wniosku. Czy kto pragnie mwi na ten temat? Nie? Wobec tego moemy przystpi do gosowania nad wnioskiem Mr Odpadka. Kto jest za wnioskiem? Pi gosw. Kto jest przeciw? Nikt. Przyjty jednomylnie. Punkt 4. Nowa umowa na dostaw przyborw biurowych. Przypominacie sobie, panowie, e zadalimy nowych ofert. Najbardziej opacaln z nich wydaje si oferta zoona przez firm Ostrzyk i Noyczkiewicz. Wyania si jednak kwestia jakoci. Mr Stopczyk? Stopczyk: Tak, sir. Zbadaem prbki i... (Wchodz Zakuty i Kulfon)

Zakuty: Prosz mi wybaczy spnienie, panie przewodniczcy. Trudnoci komunikacyjne. P. O. Przewodniczcego (agodnie): Nic nie szkodzi. Dobrze, e w ogle znalaz pan dla nas czas. Dyskutujemy nad punktem 4: dostarczenie przyborw biurowych. Mr Stopczyk? Stopczyk: Jak mwiem, zbadaem prbki (zagbia si w szczegy). I dlatego zalecam przyjcie oferty panw Niezego i Naiwniaka. Zakuty: W sprawie porzdku dziennego, panie przewodniczcy. Czy omawiano ju punkt 5? P. O. Przewodniczcego: Nie, Mr Zakuty. On nastpuje po punkcie 4, ktry wanie omawiamy. Zakuty: Ale Raport Baagana? P. O. Przewodniczcego (uprzejmie): Punkt 3. On znajduje si przed punktem 4. Zakuty: Czy chce pan powiedzie, e ta sprawa zostaa rozstrzygnita pod nieobecno moj i Mr Kulfona? P.O. Przewodniczcego (pieszczotliwie): Paski punkt widzenia doskonale reprezentowa Mr Odpadek. Ucieszy pana wiadomo, e jego wniosek zosta przyjty jednomylnie. Punkt 4, Mr Stopczyk? Stopczyk: Radz przyj ofert panw Niezego i Naiwniaka, sir. P. O. Przewodniczcego: Wszyscy si zgadzaj? Dzikuj. Punkt 5: Plan usug socjalnych dla personelu. Memorandum C doczone do porzdku dziennego i poprzednio rozesane oklnikiem. Mr Kulfon? Kulfon: Poprawki, ktre chciabym wczy do planu usug socjalnych, zestawiono na s. 32. Uznam je, jeli wolno, za... (Wchodzi popiesznie Przewodniczcy. P. O. Przewodniczcego zwalnia fotel.) Przewodniczcy: Bardzo panw prosz o wybaczenie mi tego powanego spnienia. Spniem si na samolot, ktrym przyleciabym tu na czas. Szczerze mwi, e zdarza mi si to niesychanie rzadko. Zazwyczaj jestem najpunktualniejszym z ludzi, poniewa nauczono mnie w modoci, e interesy zale od przychodzenia w por. Tak, panowie, zawsze mwi, e Punktualizm popaca! Wszyscy: Suchajcie, suchajcie!

6. PRZEWODNICZENIE

Zasada, eby na pocztku zebrania by obecnym i by odpowiednio przygotowanym, jest zasad pierwsz, ale nie jedyn. Aby uzyska powodzenie w wiecie dziki sprytnej dziaalnoci w komitetach, penic w nich kolejno funkcje sekretarza, wiceprzewodniczcego i przewodniczcego, musisz posiada pen wiedz o tym, jak komitety powstaj, rozrastaj si i rozgaziaj. Studium tego przedmiotu znane jest obecnie pod nazw komitetologii. A jakkolwiek nigdy nie powinno by twym celem zbytnie angaowanie si w badania czysto akademickie, dobrze zrobisz, jeli opanujesz elementy tego przedmiotu. Co wicej, powiniene ledzi biece prdy mylowe i zna - przynajmniej w zarysie - najnowsze odkrycia w tej dziedzinie. Komitetologia cieszy si szerokim zainteresowaniem na caym wiecie i tylko nieliczni mog sobie pozwoli na nieznajomo osigni tej najnowszej z nauk biologicznych. Praca skoncentrowaa si, jak o tym wszyscy wiemy, w Instytucie Komitetologii, ktrego gwny gmach zbudowano pomidzy Pentagonem i Narodowym Cmentarzem w Arlington, Virginia. Uznano tam za rzecz dogodn podzia bada pomidzy odpowiednie departamenty specjalizujce si w Historii, Ewolucji, Rozwoju Biecym i Przyszym, w Przewodniczeniu Porwnawczym, w Patetycznym Paragrafowaniu i w Komitetologii Midzynarodowej. Aby mie peny obraz tego, czego na tym polu dokopano, czytelnik powinien zwrci si do dziea: Komitetologia Teoretyczna i Stosowana, Raport Tymczasowy, opracowanego przez Muchaj-Wcibiskiego i wydanego w roku 1960 w trzech tomach przez Uniwersytet w Chicago. Z braku miejsca moemy tutaj poda jedynie ulotne i dorywcze objanienie, bdce tylko przypadkow ilustracj wszystkich podjtych wysikw.

Na przykad w Departamencie Historii wczenie odkryto, e wyraz komitet" by pocztkowo rzeczownikiem osobowym pojedynczym i oznacza ...osob reprezentujc interesy obkanych. Komitety ustanawiano jedynie dla tych obkanych, ktrych ograniczenie umysowe zostao dowiedzione". (Biaogrobow; Sownik Ekonomii Politycznej). Poniewa ilo obkanych stale wzrastaa, byo rzecz logiczn, e liczb ich przedstawicieli powikszono do trzech osb, tak wic wyraz komitet" sta si rzeczownikiem zbiorowym. Ta wanie forma staa si zalkiem komitetu; w chwili narodzin za - kiedy komitet, jak wiemy, zosta ju waciwie sformowany - sta si on ciaem obejmujcym trzech do piciu czonkw. Teraz to ju pewne, e komitet w stanie embrionalnym liczy czonkw trzech i niedobrze, gdy jest ich mniej. Bez owej pocztkowej liczby jest rzecz niemoliw wybranie przewodniczcego, wyznaczenie sekretarza i eby poza tym co jeszcze z komitetu zostao. A przy trzech czonkach rzeczywicie obecnych, mona dokona skutecznej pracy. Ale co si stanie, jeli jeden, a moe nawet dwch czonkw bdzie nieobecnych? To wanie wskutek uwzgldnienia tej moliwoci powstaje pierwsze rozszerzenie czonkostwa, przy czym wszystkie argumenty odnosz si do trudnoci zebrania quorum.

W ten sposb form klasyczn jest niewtpliwie komitet picioosobowy, ktrego quorum wynosi trzy osoby. W Departamencie Ewolucji Instytutu zagadnienia wzrostu i rozszerzania si komitetu s badane pod mikroskopem. Skoro rozwizano ju - chwilowo - problem obecnoci poprzez

rozszerzenie komitetu i uwzgldnienie wikszego marginesu na absencje, proces jego rozrostu zaledwie si rozpocz. Komitet ronie i puchnie, wyrzuca z siebie podkomitety i rozciga swe cikie gazie. Kwitnie i pczkuje osoneczniony u szczytu i ocieniony poniej, przy czym wznioso jego publicznych wnioskw pozostaje w dziwnym kontracie z robaczyw dziaalnoci, ktra rozwija si pod ziemi. W normalnym biegu rzeczy gnije wreszcie i umiera, rozrzucajc ziarno, z ktrego wykiekuj inne komitety. Komitetolog ewolucyjny dobrze zna cay ten naturalny cykl, od ziarna, a do zbioru. Materiau do studiw z pewnoci nie brak. Referaty, odczytane na ostatniej Midzynarodowej Konferencji Instytutu, rzuciy na przykad wiato na dziaalno Komitetu Bezpieczestwa Publicznego, Komitetu Wzajemnej Informacji, Komitetu Interpretacji Oglnonarodowej Definicji Marynarki i (stojcego ponad wszystkimi, wybijajcego si sw pozycj) Amerykaskiego Komitetu Faszywych Bander. Wymieniajc kilka zaledwie z tych przykadw, przypominamy o caym ich cyklu biologicznym, od poczcia do dojrzaoci, od staroci do mierci. Podstawowe zasady komitetologii odkryto w Departamencie Ewolucji Instytutu. W referatach, pochodzcych z Departamentu Biecego i Przyszego Rozwoju, opisano i przepowiedziano obecne i przysze oglne tendencje. Mimo to jest rzecz jasn, e najbardziej sensacyjny postp dokona si na dwch pokrewnych polach: Przewodniczenia Porwnawczego i Patetycznego Paragrafowania. Przynajmniej w najoglniejszym zarysie, rezultaty tych bada powinny by znane szerszej publicznoci. Studenci Przewodniczenia Porwnawczego uznali za suszne sklasyfikowanie swych prac pod czterema oglnymi nagwkami: 1) Nieoywienie, 2) Bajdurzenio-wato, 3) Zastraszenizm, 4) Mtniacyzm. Uwaaj oni, e celem kadego przewodniczcego jest przeforsowanie wasnego zdania przy minimum wysiku. Dlatego przewodniczcy s zaklasyfikowani na podstawie metod, jakich uywaj. Rozpatrujc kolejno te metody zobaczymy, e technika Nieoywieniowca polega na tym, aby zapobiec oywieniu si dyskusji. Stara si on o stworzenie tpej, martwej atmosfery, w ktrej wydaje si, e nic nie ma znaczenia. Najprostsz, a zapewne i najlepsz jego sztuczk jest czciowa lub cakowita guchota. - Punkt 7. Wniosek Mr Skargr-Utyskiewicza w sprawie zwikszenia poborw. Czy mog uzna ten wniosek za odrzucony? Hm, panie przewodniczcy, wydaje mi si, e... adnych uwag? No, to wietnie. Wniosek zosta odrzucony. Punkt 8... Jedynie czowiek miay, o wyjtkowo dononym gosie, potrafi zwrci na siebie uwag przewodniczcego, lub te wyjani, e nad punktem 7 jeszcze si dyskutuje. Istnieje kilka innych sposobw zduszenia argumentacji, a szanujcy si Nieoywieniowiec bdzie zna je wszystkie.

Bajdurzeniowiec osiga ten sam wynik innymi rodkami. Istot jego techniki jest olepienie caego komitetu zasobem wiedzy. Byskawicznie cytuje fakty i cyfry, miga wykresami i odkada je na bok, wymachuje diagramami i na moment rozkada plany, wspomina o szczegach technicznych, zakadajc ich ogln znajomo. Komitet tonie w powodzi procentw i tendencji podstawowych, jego czonkowie s otumanieni jeszcze w chwili, kiedy zebranie zostaje odoone. Bajdurzeniowato jest dzi spotykana powszechnie na wszelkich polach dziaalnoci, lecz swoje mityczne wyyny osiga wrd ludzi zwizanych z edukacj. Czoowi nosiciele bajdurzeniowatoci nie s i nigdy nie byli nauczycielami. S oni tylko edukacjonalistami, spami, czyhajcymi na padlin, ktre unosz si nad szkoami na rozmaitych wysokociach, lecz z t sam drapienoci. Zajmuj si czysto teoretycznymi pomysami w zastosowaniu do czysto hipotetycznych uczniw, lecz byszcz w komitecie. Przewodniczcy tego typu wprowadza punkt 14 z nastpujc krtk mwk: Punkt 14. Sprawozdanie podkomitetu powoanego dla rozwaenia Tymczasowych Zalece dra Zawilca, z zacznikami od A do K i z kopiami nalecej do sprawy korespondencji, ponumerowanymi od I do XVII. Sprawozdanie to, ktre wszyscy przeczytalimy z zainteresowaniem, wyjania, e zespoy, majce na celu stwierdzenie wynikw nauczania, nie day nam - w tym wypadku rwnie zgodnego wyniku, co test ergograficzny - przynajmniej jeli idzie o uczniw cerebrotonicznych (w przeciwiestwie do wiscerotonicznych i somatotonicznych), spord ktrych wysoki procent okaza si zbyt ekstratensywny, by zastosowa do Wzorzec Behawiorystyczny, tak jak zosta on opracowany w skali interkwartalnej i zmierzony drugim Testem Stanford-Bineta. Wyniki statystyczne podsumowano w Dodatku XXXIV i zilustrowano na wykresie umieszczonym obok strony 79. Moecie panowie sami odczyta z niego krzyw odsetka

grupowego i tylko z niej (chciabym to zasugerowa) mona wycign wnioski. Zapytacie panowie, czy to jest wanie wypadek, do ktrego odnosi si Iluzja Muller-Lyera? Czy powinnimy zastosowa Odpowiedzi Dziecka Rorschacha - przynajmniej w wypadkach atypowych lub ambiekwalnych? Osobicie sdz, e czynic to postpilibymy niesusznie. Nasza pocztkowa klasyfikacja w skali endomorficznej, mezomorficznej i ektomorficznej dostarcza nam z pewnoci wystarczajcych danych, eby na nich oprze nasz Oktogenez Postpowania Dziecka. Chciabym doda, e zbkowany histogram dostarcza rwnie znaczcego dowodu, co wspczynnik Koligacji. Wobec dowodw tak bezspornych przyjmuj, e powinnimy zaakceptowa Sprawozdanie Komitetu z Zaleceniami nr 1 do 8, nieprawda? Dzikuj. Przechodzimy teraz do punktu 15". Inni czonkowie komitetu nie maj oczywicie pojcia, co mog znaczy te wszystkie bzdury. Rzuciwszy zaledwie okiem na kolejne kolumny cyfr, rwna i wykresw, s zbyt oszoomieni i zmieszani, aby zada wyjanie. Lecz gdyby ich zadali, te niewiele by im to pomogo, gdy wyjanienie moe by dokadnie tak samo niejasne jak sprawa, ktr trzeba wyjani. - Ach! - powie przewodniczcy. - Ale atomizm i behawioryzm to nie s synonimy. Ani te - w tym wypadku - czstkowo i caociowo nie s sobie zasadniczo przeciwstawne. Wobec tego doszlimy z pewnoci do tego samego wniosku?

Wiedzc o tym, jaki bdzie wynik, czonkowie komitetu nic nie mwi, o nic nie pytaj i milczco godz si na wszystko. Rzadko zdaj sobie spraw, e istnieje na to jakie lekarstwo. Tymczasem w gruncie rzeczy Bajdurzeniowiec moe by pobity przez Bajdurzeniowato! Inny Bajdurzeniowiec spord komitetu moe mu sprytnie ripostowa inn wizank bzdur. Gdy bzdura zetknie si z bzdur w zderzeniu frontalnym, pozostali czonkowie komitetu bd bardziej jeszcze otumanieni ni zwykle. Ale skoro da im si sposobno, bd prawdopodobnie gosowa przeciw przewodniczcemu A zatem lekarstwo na Bajdurzeniowato istnieje. Czy

mona powiedzie to samo o Zastraszenizmie? To wicej ni wtpliwe. Przewodniczcy Zastraszenista jest ktliwym despot, czowiekiem o czerwonej twarzy i dononym gosie, ktry gdy mu si sprzeciwi - wyglda, jakby mia za chwil dosta apopleksji. Istot jego techniki jest twierdzenie lub sugerowanie, e rzecz zostaa postanowiona i zasadniczo nie podlega ju dyskusji. Waciwie przyjlimy ju ten plan na zasadzie rezolucji podjtej przez nas w zwizku "z punktem 4 na ostatnim zebraniu. Ale, panie przewodniczcy, postanowilimy tylko poprosi firm apaj & Wkrciel o przedoenie szkicu. Z ca pewnoci. Jest ju troch za pno, eby wraca do samej decyzji. Dokonano ju duej pracy. Mogliby nas zaskary o honorarium nalene im za odrzucony plan. A potem musielibymy zwrci si do innej firmy, co znw musiaoby potrwa. Ale oni mieli tylko przygotowa szkic i wstpny kosztorys. - Chciaem powiedzie, e zgodzilimy si na ten szkic i na tych architektw. Czy mog tak to przyj? Pozwol sobie zauway, sir, e nie by pan upowaniony do wyraenia zgody w naszym imieniu. Sugeruje pan zatem, e przekroczyem swoje uprawnienia? Nie, sir. Mwi tylko, e nie zgodzilimy si jeszcze na ten wanie plan.

Kwestionuje pan moj PRAWO? Nic nie mwiem o paskiej prawoci. Waciwie oskara mnie pan o nieuczciwo...

Nie, sir, bynajmniej. Powstaje pytanie, czy posiadam zaufanie tego komitetu, czy nie?! (Okrzyki). Czy jestem jeszcze przewodniczcym?! (Wrzaski). Czy wtpi si o mojej prawoci!!? CZY MAM BY OBRAANY PRZEZ KADEGO NOWO PRZYJTEGO CZONKA??? (Pomruki wyraajce zaufanie). Doskonale, wobec tego musz prosi Mr Bariera, eby cofn swoje twierdzenia. Niczego nie twierdziem, panie przewodniczcy. Przyjmuj paskie usprawiedliwienie. Mam nadziej, e moemy teraz wrci do naszej sprawy. Skoro ju zgodzilimy si na plan, ktry nam dzisiaj przedoono, pozostaje tylko zadecydowa o pewnych pierwszestwach. Dwaj dyrektorzy firmy apaj & Wkrciel wanie czekaj i proponuj, eby ich teraz poprosi. W taktyce Zastraszenizmu wan rol gra wyraz prawo", bardzo czsto uywany jako haczyk. Jeli mogo si wydawa, e przeciwnik skrytykowa uczciwo przewodniczcego, inni czonkowie czuj si zobowizani do wyraenia mu sympatii, co mona uwaa za poparcie polityki, ktrej przewodniczcy broni. Wszelkie obiekcje zostaj zatem usunite, a rezultatem tego jest jaki ohydny budynek. W dziedzinie Przewodniczenia Porwnawczego Mtniacyzm nie naley do ostatnich odkry. Jednake dopiero w cigu ostatnich dwch lat przeprowadzono systematyczne studia nad jego wystpowaniem, zastosowaniem i skutkiem. Przewodniczcy Mtniak pozwala zgromadzeniu popa w chaos, w ktrym nikt nie wie, o czym waciwie si dyskutuje, ani nawet jaki punkt porzdku dziennego wywoa spr. Wszyscy mwi rwnoczenie, nikt na ten sam temat, a tylko niewielu na tematy bodaj luno zwizane ze spraw. Wiea Babel, ktra z tego powstaje, wyglda mniej wicej tak: ...Ale ten nowy parking rzeczywicie wyglda na niemoliwie skomplikowany... Nie mam nic przeciw powanej reklamie, ale wtpi, czy zwrcilimy si do odpowiedniej firmy. Dlaczego Sp. Akc. Hydden Pearce, Waders? Dlaczego wanie oni?... Jeli ju musimy zmieni rewidentw, to mona wybra tylko Sp. Akc. Czerwiak & Bieski, nikt temu nie zaprzeczy... Ale czemu po godzinie 9 maj by dopuszczalne tylko niebieskie nalepki?.... To jest wanie ten typ kampanii, ktra moe zwrci si przeciw nam jak bumerang - waciwie to plan reklamowania czego, czego nie moemy dostarczy... Nasi poprzedni rewidenci byli zbyt powolni - wszyscy si z tym zgadzaj - ale pracowali dobrze i znali interesy na wylot... A co maj zrobi ludzie z biaymi nalepkami - sprzeda swoje wozy i chodzi pieszo?... Szczerze mwic, nie mam zaufania do tego towarzystwa... Pan tego nie mwi powanie! Sp. Akc. Czerwiak & Bieski to jedna z najstarszych i najbardziej szanowanych firm w caym miecie. Zobaczy pan, e oni s wspaniali. Nie moe si pan zawie na Bieskim... To wszystko waciwie jest wietne dla tych z niebieskimi nalepkami. Ja si martwi o tych z biaymi... Nie wiem, co pan ma na myli. Biuro reklamowe Biaa nie podlega dyskusji. No, Pearce'a znam osobicie. Nic przeciw niemu nie mam. Ale istnieje co takiego, co si nazywa: by zanadto zdolnym... Zanadto zdolni? Nigdy nie syszaem, eby kto twierdzi, e nasi dawni rewidenci byli zanadto zdolni. Moe zanadto ograniczeni. Moe zanadto starowieccy. Ale zanadto

zdolni? Kopot z nimi polega na tym, e chcieli mie wszystko czarno na biaym... Ale to byoby niepraktyczne! Gdyby wszystkie nalepki byy czarne i biae, stranicy przy bramie w ogle nie mogliby peni suby. Ju i tak maj trudnoci - w nocy nie mona dokadnie rozrni kolorw... To wanie to, czego ci eksperci od reklamy nie mog si nauczy... Wanie to. Dawni rewidenci nie potrafili si przystosowa... Dlaczego obsugujcy parking mieliby si przystosowa?... Syszaem, e ostatnio ci ludzie nosili czerwone... Ale nie, nie mwimy o czerwonych nalepkach one s zastrzeone dla dyrektorw, ktrzy maj swj wasny parking. O nich nie musimy si martwi... Ale ja si musz o nich, martwi. Oni wywr ze wraenie na publicznoci... To znaczy myle o wycinitej cytrynie... Przestrze reklamowa... Sprawdzone rachunki... Parking... Mnstwo rachunkw Suby Informacyjnej... Rachunki za wypadki... Przypadkowy bd... Bdem jest publikowa... Publiczny skandal... Skandaliczna zwoka... Zwoka w druku... Drukowanie nalepek... Powd do obrazy... Obrazowo Informacji... Informacje s tajne... Fajne? - Nie, tajne... Dlaczego? Podczas gdy owa Wiea Babel staje si coraz haaliwsza, a zamt coraz bardziej mtny, przewodniczcy umiecha si dobrotliwie, wtrcajc przy okazji pytanie: Pan jest za poprawk, czy przeciw?" - albo zaznaczajc w jakim draliwym momencie: Zastanawiam si, doprawdy, czy te uwagi powinno si zaprotokoowa" - w ten sposb jeszcze bardziej zaciemniajc to, co i tak jest ju do ciemne. Po dwudziestu piciu minutach paplaniny i wrzasku, czonkowie przerw na chwil dla zapania oddechu. I w tym momencie przewodniczcy nagle uderza swym moteczkiem w st. Pord zapierajcej dech ciszy, ogasza sens zebrania: A wic wszyscy zgodzilimy si co do tego punktu porzdku dziennego. Wobec tego proponuj przej do nastpnego. Dotyczy on sprawy nieco skomplikowanej, ktra wynikna z poprzedniej decyzji komitetu, ktr proponuj rozway troch poza kolejnoci i na temat ktrej toczya si ju cokolwiek nieformalna dyskusja. Mr Gadulczyk, zdaje si, e pan m co do powiedzenia w tej sprawie?" Powstaje nowy zgiek, trwajcy tym razem przez pitnacie minut, a na kocu przewodniczcy mwi: Dzikuj. Skoro zaatwilimy ju ten punkt, moemy teraz przej do nastpnego..." Mniej wicej po dwch godzinach takiej dziaalnoci, przewodniczcy doprowadza zebranie do koca. To wyczerpuje porzdek dzienny. S jeszcze jakie sprawy? Odraczam posiedzenie". W kilka dni pniej czonkowie otrzymuj kopie piknie przepisanego protokou, uwidaczniajcego decyzje przewodniczcego co do kadego punktu, Sekretarka wspaniale wywizaa si ze swego zadania - mwi pomidzy sob - eby nada temu wszystkiemu jaki sens". Podczas gdy niektrzy przewodniczcy zadowalaj si osiganiem wasnych celw, inni pragn, aby ich dyktatura bya oglnie znana. Jest to jeden z paradoksw komitetologii, e podczas gdy celem istnienia komitetu moe by uwolnienie jednostki od odpowiedzialnoci za podjcie niepopularnej decyzji, przewodniczcy pragnie czasem przyj na siebie ca odpowiedzialno za podjte decyzje.

Dzieje si tak zwaszcza przy okazji wszelkich bada publicznych, a proces rozpoczyna si ju od oficjalnej nazwy komitetu. Pocztkowo brzmi ona mniej wicej tak: Specjalny Komitet Badawczy, powoany przez Kongres dla zbadania Przyczyn Przestpczoci Nieletnich, jej wystpowania w rozmaitych okresach i w rozmaitych Stanach, jej kosztw spoecznych i szkolnych, oraz dotychczas podjtych rodkw jej zwalczania; jak rwnie zalece przyszego ustawodawstwa, ktre - w opinii Komitetu - mogoby przyczyni si do zagodzenia, wzgldnie usunicia za przez ni spowodowanego". Wobec takiej nazwy, istnieje mae prawdopodobiestwo, aby kto wspomnia o tym komitecie inaczej ni w skrconej formie. Ciao tego rodzaju zostaoby prawdopodobnie nazwane w prasie Komitetem Przestpczoci Nieletnich. Dlatego celem Mr Lewarka, jako przyszego przewodniczcego (o ile pragnie on popularnoci) jest skomplikowanie ju z gry tej nazwy. Najlepiej mona tego dokona dodajc do niej dalsze, niezbyt z sob powizane przedmioty bada. Mona by rozszerzy je tak: ... dla badania przyczyn nielegalnej dziaalnoci wrd dzieci, modziey, jednostek niedorozwinitych i starcw, ze specjalnym zwrceniem uwagi na narkomani, pornografi i szanta, nie wspominajc o kazirodztwie,

umylnym uszkodzeniu ciaa i samobjstwie, ich wystpowaniu... itd". Przy takim rozszerzeniu i zamceniu celu dziaalnoci, przy dodatkowej wtpliwoci, czy kazirodztwo naley do niej wczy, czy te wyczy jako co specyficznego, gazety unikaj wspominania o tym komitecie, jako o Komitecie Przestpczoci Nieletnich. Nie maj innego wyjcia, jak nazywa go Komitetem Lewarka, ktry ewentualnie opublikuje pniej Raport Lewarka. W ten sposb przewodniczcy zagarnie ca popularno dla siebie. Z komitetologi wie si cile nowy przedmiot bada zwany podkomitetologia; s to studia nad podkomitetem. Istnia na ten temat pewien spr, pewna wtpliwo, czy ten przedmiot w ogle istnieje. C to jest podkomitetologia?" - pyta jeden z naszych czoowych autorytetw. Jest to po prostu komitetologi studiowana przez ludzi podnormalnych". Inny uczony pyta: Ale czy podkomitetologia jest gazi nauki? Czy mona jej uczy w szkoach rednich?" Ot przynajmniej na to' ostatnie pytanie moemy udzieli odpowiedzi. Owszem, ju jej si uczy w szkoach rednich! Istnieje w kadym razie kilka szk, w ktrych nie uczy si w ogle niczego innego. Czy nam si to podoba, czy nie, podkomitetologia istnieje i bdzie ju istniaa. I choby tylko z tego powodu spr, ktry zaistnia, musi si uzna za godny ubolewania. Pomidzy przedstawicielami nauk spoecznych, ktrych badania tak cile s z sob zwizane, powinna istnie raczej wsppraca ni rywalizacja. Poniewa jakkolwiek nauka o podkomitetologii istnieje najzupeniej na pewno, nie mona jej odczy od komitetologii jako caoci. W zwizku z tym musimy pamita, e jedn z funkcji podkomitetu jest zwalczanie rywalizujcej z nim grupy w komitecie, ktrego podkomitet jest odrol. Szlachetne wysiki grupy, dowodzonej przez A, s krzyowane przez frakcj, skupiajc si wok B. Dlatego jest rzecz naturaln, e A bdzie proponowa podzieli prac szczegow pomidzy cztery podkomitety. Kiedy do tego dojdzie, uda mu si naturalnie przekaza ca wan prac podkomitetowi, na ktrego przewodniczcego zaproponuje sam siebie i w ktrym jego zwolennicy bd mieli wikszo. Ci, ktrzy myl podobnie jak B, opanuj inny podkomitet pod przewodnictwem B; podkomitet, ktry otrzyma wywierajc wraenie nazw, lecz adnego specjalnego zadania do wykonania. Ta normalna i codzienna procedura pociga za sob wykorzystanie podkomitetu jako istotnego urzdzenia, lecz w zasadzie jest tylko jedn z faz walki o wadz pomidzy A i B. Jake wic moglibymy twierdzi, e komitetolog moe ignorowa manewr tego rodzaju, pozostawiajc go badaniom podkomitetologa? Jest to z pewnoci sprawa wymagajca wsppracy. Jeli si zgodzimy, e podkomitetologia istnieje odrbnie od komitetologii, lecz jako przedmiot cile z ni zwizany, to c powiemy o podpodkomitetologii? S to studia nad dziaalnoci podpodkomitetw, ktre podkomitety czsto powouj do ycia; studia, ktrym pewne departamenty badawcze obecnie cakowicie si powicaj. Czy istnieje powd do specjalizacji a tak wyspecjalizowanej? Nie, nie istnieje. W tym miejscu musi interweniowa zdrowy rozsdek. Mwi o podpodkomitetologii i o podpodpodkomitetologicznych studiach, to znaczy posuwa si o wiele za daleko, szczeglnie w pracy uniwersyteckiej. Profesorom trzeba stale przypomina, e ich praca musi skupia si na podstawowych dyscyplinach akademickich i e specjalizacja, poza

pewnymi granicami, staje si absurdem. Nawet z tak zwizego zarysu jak powyszy wynika jasno, e nasza wiedza o komitetologii, zarwno czystej, jak stosowanej, stae wzrasta; podobnie jak - oczywicie - wzrasta ilo komitetw dostpnych studiom. Prno bymy udawali, e owo rozmnaanie si komitetw wszyscy witaj z rwn satysfakcj. Wpywowa grupa owych on, ktre okreliy same siebie mianem kuchennych wdw, posuna si ostatnio tak daleko, e obwiecia odkrycie jedenastego przykazania: Nie bdziesz komitetowa". Jednake tak bardzo reakcyjny punkt widzenia nie moe zyska oglnej sympatii. Machina administracji musi dziaa w dalszym cigu, a studia nad ow machin musz w dalszym cigu dostarcza nam przedmiotu badana naukowych oraz moliwoci zrobienia kariery dla tych, ktrzy nie wyobraaj sobie, e mogliby si zajmowa czym innym. Parafrazujc mdr uwag Jego Krlewskiej Wysokoci Ksicia Edynburga, mona by powiedzie: Jaki byby poytek z czowieka, gdyby nauka nie miaa przetrwa?

7, POWD PAPIERU
Zbliajc si do szczytu twojej organizacji, do szczytu hierarchii, w ktrej moe teraz uchodzisz za Numer Trzeci, zaczniesz zdawa sobie spraw, co to znaczy by u gry". Bdziesz pracowa samotnie wwczas, kiedy inni bd na wakacjach. Zobaczysz z bliska, jak pracuj najwysi urzdnicy i zaczniesz si orientowa, jakie s ich trudnoci. Ich gwny problem - jak zauwaysz to ten, ktry poznae na samym pocztku: problem papieru. Lecz tutaj na tym bardzo wysokim szczeblu wydaje si, i problem w nabra nowego wymiaru. Papier przesta ju by utrapieniem, lecz sta si koszmarem. Wicej nawet: sta si ponur grob, kipic fal, ktra potrafi zala i zatopi. Twj nastpny awans musi zalee od tego, czy sobie z ni poradzisz. To powd, wrd ktrej musisz albo zaton, albo pywa.

Owa powd papieru, ktra grozi obecnie zatopieniem wiata, jest czym charakterystycznym dla naszego stulecia. Hellenistyczni skrybowie, piszcy na papirusie, chiscy biurokraci, wiczcy swoj kaligrafi na jedwabiu, a nawet osiemnastowieczni urzdnicy, ktrzy wypisywali swoje uprzejmoci gsim pirem na czerpanym papierze, nie ponosz adnej winy za to, co mona by nazwa produkcj masow. To dopiero nasz wiek da pocztek szybkoci komunikacji, obfitoci papieru, mnoeniu si kopii i szerzcemu si p-analfabetyzmowi - czyli bezporednim przyczynom owej papierowej powodzi. atwo komunikacji umoliwia take taki stopie scentralizowanej kontroli, o jakim nie syszano nigdy przedtem. Jeszcze przed wiekiem kada potna i rozbudowana organizacja lub imperium, musiaa prowadzi ustawiczn walk o podporzdkowanie swych odlegych placwek polityce centralnej. Na odwoywanie si do centrali nie byo ani czasu, ani ochoty. Ludzie, obarczeni teoretyczn odpowiedzialnoci, czytali z bezradn trwog o anektowaniu prowincji, zwalnianiu urzdnikw, otwieraniu nowych placwek i sprzedawaniu okrtw, a ich paczliwe protesty stale przychodziy za pno. Dopiero kiedy pooono oceaniczne kable, po raz pierwszy poczuli, e trzymaj swych agentw na smyczy. Tote okoo roku 1875 zaczo si owo zacienianie acucha, ktre w kocu doprowadzio do upadku (midzy innymi) kolonializm i dyplomacj. Rzeczowe negocjacje fachowcw zastpiy ktnie impotentw biurowych, trzymajcych si kurczowo instrukcji rzdu, ktry nigdy nawet nie sysza argumentw strony przeciwnej. Pod wzgldem dyplomatycznym, administracyjnym, handlowym, proces centralizacji doprowadzony zosta do logicznego koca, ktrym zbyt czsto bywao zoenie caej wadzy w rce pojedynczego czowieka; a ten, z przepracowania, zupenie wyranie traci gow. Byo rzecz nieuniknion, e centralna administracja w peni wykorzysta narzdzia, jakie nagle stay si jej dostpne. Po wiekach daremnych wysikw ludzie dziercy wadz mogli wreszcie narzuca sw polityk caej organizacji, ju nie z dnia na dzie, lecz z godziny na godzin. Mogli wymaga najpeniejszych informacji, sprawdza najbardziej szczegowe raporty, sporzdza najobszerniejsze dyrektywy i wydawa najbardziej stanowcze rozkazy. Moliwoci te w peni wykorzystywali. Ale za to wszystko musieli zapaci odpowiedni cen. Zostali ukarani korespondencj, ktra zalewa ich w postaci obecnej powodzi. Otaczajc si urzdnikami, walcz z rosnc fal papieru. Zanurzeni zazwyczaj a po piersi w listach i memorandach, uwiadamiaj sobie, e jednotygodniowa choroba podniesie t fal a do ich podbrdka. eby nie zaton, czowiek na kluczowym stanowisku woli wic raczej zlekceway objawy choroby i pozosta przy biurku; czsto z najgorszymi rezultatami dla wszystkich zainteresowanych. Po pidziesiciu z gr latach zacieniajcej si kontroli, kiedy w otoczeniu zabito wszelk inicjatyw, a u szczytu zlikwidowano kad woln chwil, niektrzy ludzie poczli zapytywa, czy wiele z tego, co obecnie zawsze i wszdzie jest technicznie moliwe, jest w gruncie rzeczy mdre. Niektre wieo uksztatowane - w wyniku fuzji - imperia handlowe wolay unika centralizacji, chyba e celem jej mia by wzrost kapitau.

W innych, ju scentralizowanych, zapytywano, czy kontrola centrali nie siga zbyt daleko. W niewielu, bardzo niewielu, przestawiono waciwie na odwrt ca maszyneri. Na przykad pewna organizacja, skupiajca cay szereg sklepw, cakowicie zrewidowaa swj system kontroli. Jedynie dziki decyzji, e gwne biuro powinno mie zaufanie do dyrektorw oddziaw, e dyrektor oddziau powinien mie zaufanie do panienek za lad, a panienki powinny mie zaufanie do klientw, organizacja ta zrezygnowaa z kart kontrolnych, ksig zaale i. formularzy magazynierskich, Zgodzono si przyj, e wszyscy, ktrzy z tymi rzeczami maj do czynienia, s uczciwi; po czci dlatego, e s tacy rzeczywicie, a po czci - e nawet gdyby tacy nie byli, to i tak wypadnie to taniej. Wyeliminowawszy w ten sposb rocznie 22 000 000 kartek papieru o wadze 105 ton, dyrektorzy nie stracili nic poza mas informacji statystycznych, z ktrych w gruncie rzeczy i tak nigdy nie robiono adnego uytku. Jednym z wynikw bya natychmiastowa redukcja personelu. Innym wynikiem byo pochlebne zainteresowanie, okazane przez konkurencyjne firmy. Oto mamy przecie zarzd, ktry w jaki- sposb wymkn si z side. W tym szczeglnym przypadku redukowanie papierkowej roboty zaczo si (co znamienne)

wwczas, gdy przewodniczcy zarzdu odwiedzi w pewne sobotnie popoudnie jeden ze sklepw branowych. Zastawszy wszystkie dziewczta przy kompletowaniu kart katalogowych w godzinach nadliczbowych, zapyta, do czego su te karty. Do czego? - powtrzy tpo nadzorca. Do tego, eby je wypenia. Oto jedna z nich, sir. Sam pan widzi, e trzeba j wypeni". Ale po co?". zapyta przewodniczcy. Nikt nie potrafi da mu odpowiedzi. Nikt nie wiedzia. Nikt nigdy tego nie wiedzia. To wanie w tej chwili zacza si akcja oszczdzania papieru. Ot powinnimy sobie zda spraw, e nic by si nie zaczo, gdyby przewodniczcy zosta w biurze, prowadzc zebranie komitetu, lub odpowiadajc na poczt. A on - w chwili gdy zawitaa mu ta idea - nie tylko odwiedzi jeden z pomniejszych sklepw branowych; on go odwiedzi w sobot po poudniu. Moe to posuy do podkrelenia owej podstawowej nauczki, e najwysi urzdnicy nie potrafi uratowa innych, dopki nie potrafi uratowa samych siebie. Czowiek, ktry powici ycie papierkowej robocie, zatraci inicjatyw. Zajmuje si rzeczami, ktre inni mu podsuwaj, przestawszy zwraca uwag na cokolwiek, co ma zwizek z nim samym. Sta si ofiar wasnej pracy. Aby zilustrowa t spraw, porwnajmy codzienny bieg zaj dwch prezesw towarzystw, ktrych nazwiska - czysto imaginacyjne - brzmi: Biurkacz i Gowacz". Biurkacz przybywa do biura i znajduje na tacy wpyww stert papieru wysokoci osiemnastu i trzech czwartych cala. Z tej sterty jedenacie i p cala zawiera informacje, ktrych Biurkacz da, a reszta skada si z akt, w ktrych prosi si o jego decyzj. Nie zdy jeszcze rzuci okiem na pierwszy papier, gdy ju dodano mu dzienn poczt. Z owych dodatkowych omiu cali prawie poowa zawiera oklniki rzdu federalnego, przy czym na wierzchu (do dziwnym trafem) ley broszura zatytuowana: O kupnie ubra mskich. Jest to publikacja dziau: Rne, Nr 688, drukowana i rozprowadzana. bezpatnie przez departament rolnictwa; bez adnego wyranego powodu, ale przynajmniej nie wymagajca odpowiedzi. Na oklniki tego rodzaju kade biuro ma odpowiedni zbiornik, ale na reszt poczty trzeba odpowiedzie. Proces dyktowania zaledwie si zacz, kiedy przyjto pierwsz rozmow telefoniczn. Majc o 1130 konferencj personelu trwajc mniej wicej godzin i ustawiczne przeszkody wszelkiego rodzaju, Biurkacz walczy z fal papieru. Przez pewien czas moe si wydawa, e powd go pochonie. Jednake opanowuje j ostatnim wysikiem. Fala zaczyna opada. Wszystko rzuciwszy do walki, ociekajc krwi, potem i zami, Biurkacz zaatwia wszystkie sprawy biece. W chwili kiedy opuszcza biuro, kady list otrzyma odpowied, kady problem zosta rozwizany, a taca wpyww jest pusta. Znw zwyciyem - myli, idc znuonym krokiem do samochodu. Zarobi na swoj pensj i wtpi, czy ktokolwiek inny mgby zrobi tak wiele. Ale co si stanie, jeli zachoruje? Moe si z tym upora tylko wtedy, jeli wszystko idzie gadko. Ale jeli nie pjdzie? Ktrego dnia nie pjdzie. Pogldy Mr Gowacza s cakowicie odmienne. Fala korespondencji jest dla niego jedynie przeszkod. Gdyby miaa mu zaj cay dzie, jak to si zdarza Biurkaczowi, Gowacz uznaby swj czas za stracony. Ten pogld odbija si na przebiegu jego pracy. Poczt otwiera si o 845 i w biurze panuje zasada, e musi si zaatwi pidziesit listw do godziny 915. Gowacz czsto

odpowiada wasnorcznie, zwykle u spodu dokumentu, ktry otrzyma. Jego odpowiedzi s lakoniczne: auj - nic si nie da zrobi", O. K. Przyjd", Zupenie si zgadzam", a - od czasu do czasu - BZDURA!" Na inne listy dyktuje zwiz odpowied. Musi by zwiza, poniewa na te listy, na ktre nie zdy odpowiedzie do 915, bdzie musia odpowiedzie kto inny. O tej godzinie przestaje dyktowa. O 920 jest zebranie personelu, ktre nie trwa duej ni dziesi minut i na ktrym wane problemy omawia si ustnie. Po skoczonym zebraniu Gowacz chwyta za suchawk i usiuje zaatwi osiem rozmw midzymiastowych przed godzin 940. Dowiadczenie go nauczyo, e linie s wolne najczciej o tej porze i e te same rozmowy, zamwione nieco pniej przed poudniem, zabrayby dwa razy tyle czasu. O 1000 wstaje zza biurka i wychodzi z biura, rozpoczynajc niespieszny obchd fabryki, albo wyjedajc z wizyt do ktrego z zakadw branowych. Zamiast, eby rzuci okiem na fabryk po to, aby mc wrci do biura, rzuca okiem na biuro, aby mie czas na fabryk. Pozdrawia starszego nadzorc: Halo, Fred, jak ci leci? Powiedz mi, Bill, jak sobie daje rad ten nowy na stanowisku 5?" Dotyka rur, eby sprawdzi, czy nie s za gorce. Zauwaa, e zostawiono gdzie wiato za dnia. Spostrzega zatkany kana i kae komu, eby go wyczyci. Pyta o zdrowie czyjej ony, bo wie, e chorowaa. Przez cay czas ma na wszystko oczy otwarte i rozmawia, rozwaajc w myli jaki nowy pomys. A gdyby tak zainstalowa dwig w szopie nr 11, tworzc z tyu nowy punkt zaadunkowy? Rozwaajc ten problem, spostrzega chopca, ktrego nigdy przedtem nie widzia. Kto to jest ten ryy?" Pniej przestraszony chopak bdzie opowiada matce: Stary dzi ze mn rozmawia, pyta, do jakiej szkoy chodziem, zupenie tak, jakby go to interesowao!" Jeli w fabryce Gowacza zdarzaj si jakie kopoty - a zdarzaj si rzadko - on je dostrzega o mil. Gdyby mia wybuchn poar, on pierwszy znalazby si na miejscu; to fakt, z ktrego wszyscy zdaj sobie spraw. Tak samo dzieje si w zakadach branowych. Gowacz zawsze uprzedza, kiedy si zjawi. Dlaczego? Poniewa - jak mwi - poowa wartoci jego wizyty polega na przeprowadzaniu porzdkw, jakie j poprzedzaj - na owym pocigniciu lakierem poprzedniego dnia. W ten sposb co osiga, gdyby nawet wizyta miaa by w ostatniej chwili odwoana. Ale jego wizyty nigdy nie s odwoywane, nigdy nie s nawet popieszne. Widzi wszystko, nawet nowy kort tenisowy. Zjada lunch w zakadowej stowce, pamitajc o tym, eby przedtem spotka si ze wszystkimi w klubie. Jeli kuleje kierownictwo, jeli zanika lojalno, wtedy wanie to wykrywa. Wedug jego teorii napicie stosunkw mona zauway po sposobie, w jaki ludzie si grupuj. Jeli w jednym kcie pokoju widzi dyrektora brany, otoczonego grup urzdnikw, podczas gdy reszta pracownikw zbiera si w drugim kcie pokoju, otaczajc starszego kierownika oddziau, natychmiast wyczuwa, e co jest nie w porzdku. Co mianowicie, tego moe od razu nie zgadn, ale rzadko kiedy odjeda, nie dowiedziawszy si dokadnie. Gdyby mia zosta na noc, jak to czsto czyni, zarzd biura wie, e nazajutrz rozpocznie zebranie punktualnie o 920. Wtedy jego poczta bdzie ju otwarta, a jego zastpca bdzie mia przygotowanych pitnacie lub dwadziecia pyta, z ktrych na kade naley odpowiedzie tak" lub nie". Po piciu lub szeciu minutach Gowacz zakoczy zebranie i znowu powrci do spraw

naprawd wanych. Istniej ludzie, ktrzy sdz, e jest on naprawd bardzo dobrym dyrektorem. Istot filozofii Gowacza jest przekonanie, e dobry dyrektor ma inicjatyw. Nie pozwala si uwizi w swym biurze powodzi prac rutyniarskich. Przewiduje zagadnienia, zanim jeszcze wyoono je na pimie. Przewiduje trudnoci, zanim jeszcze przeksztaciy si w memoranda. Wychodzi naprzeciw kopotom, zanim jeszcze naprawd si zaczy. Pierwszym krokiem do uzyskania takiej inicjatywy jest wyzbycie si powszechnie bdnego pojcia o tym, co jest najwaniejsze. Dla ilustracji owego bdnego pojcia, prosz sobie wyobrazi Mr Istotnego (dyrektora sprzeday Sp. Akc. Wgrny i Rocie), odwiedzajcego Mr Fonomana, prezesa Towarzystwa Sina-Dal. - Prosz, Mr Istotny - powiada prezes. - Niech pan siada. Ciesz si, e pana widz. Pali pan? Prosz mi wybaczy, sekund, podpisz tylko te listy... (pauza, skrzyp pira). I musz jeszcze odpowiedzie na t wiadomo od inyniera zakadu - przepraszam... (pauza, dusze skrzypienie, dzwoni telefon): To ty, Henry? O, wietnie! To doskonale! Obejrz twoj fabryk, jak tylko bd mg - nie mam zbyt wiele czasu. O co chodzi? Moe mgby to da na pimie. Tak, rozumiem. Ale co z kosztami oglnymi? Nie, to nie takie proste, Henry. Trzeba zadowoli rachmistrzw i przekona zarzd. Zadzwo pniej, kiedy ju bdziesz mia te cyfry, o ktre prosiem. O. K., Henry. To bdzie znakomicie. Bd zdrw! Przepraszam pana, Mr Istotny. C to ja robiem? Aha, miaem odpowiedzie na t wiadomo... (pauza, skrzypienie pira, dzwoni telefon)... Bob! Wanie miaem do ciebie dzwoni! Tak, tak, syszaem o tym. To le, to le. A wyzdrowiaa? To pysznie. Suchaj, Bob, znowu mylaem o tym, o czym dyskutowalimy wczoraj. Myl, e to si da zrobi, ale kogokolwiek tam damy, to musi by kto dobry. Kto? Nie, Bob, Joe nie daby rady. Zreszt on bdzie gdzie indziej. Pomyl o tym. Bd zdrw! (Pauza, skrzypienie pira, dzwoni telefon)... To ty, Pete? Golf w niedziel? Dobra myl. Mam zaprosi Dave'a? O. K. Kto bdzie czwarty?... Ale suchaj, Pete, on nie jest tak zupenie na naszym poziomie, co?' Jaki ma handicap? Musia si chyba poprawi, ale zawsze... Naturalnie, wiem... Pete, mam inny pomys. A gdybymy tak zaprosili Mike'a? ...etc, etc, etc (Istotny po cichu wychodzi z pokoju i podchodzi do telefonu przy biurku portiera)... No, to w porzdku, Pete. Zobaczymy si w niedziel. Jak tam rodzina? No to pysznie! Gdzie bylicie w tym roku na wakacjach?... Ale tam bylicie przecie w zeszym roku! No tak, to prawda... O, my mielimy zamiar pojecha do Europy... Nie, Mamie nigdy nie bya... No, to O. K. Zobaczymy si w niedziel. (Pauza. Fonoman niepewnie rozglda si wokoo. Zdaje si, e kto tu na niego czeka? Dziwne! No, dobrze. Znw skrobie pirem. Dzwoni telefon). Kto mwi? Oh, Mr Istotny? Dobrze, e pana sysz! Tak, bylimy naprawd bardzo zainteresowani tym cikim sprztem, ktry nam panowie oferowali... Wobec tego w porzdku, zaczniemy z dwoma, na prb... Tak, jeli bdziemy zadowoleni, to bdzie due zamwienie... Co najmniej pidziesit, a pod koniec roku moe sto. Jaka byaby cena za pidziesit lub wicej?... No, mgby nam pan da wikszy rabat... O, rozumiem. wietnie, prosz przysa dwa i zobaczymy. Do widzenia.

Bd polega na tym, e wszystkiemu daje si pierwszestwo przed kim, kto wanie jest obecny. Miaoby to sens, gdyby Fonoman chcia rozmylnie pokaza Istotnemu, jakie ma kontakty. Byaby to rozsdna; metoda, gdyby chodzio o danie do zrozumienia, e Sp. Akc. Wgrny i Rocie nie ma - jako organizacja - ani dobrej opinii, ani duego znaczenia. Ale Fonomanem nie kieruje ten motyw. On po prostu w swej pracy zakada, e kawaek papieru jest waniejszy od interesanta, a telefon waniejszy od kawaka papieru. Nie dlatego, eby uwaa Henry'ego, Boba i Pete'a za ludzi o najwyszym znaczeniu. Po prostu na pierwszym miejscu stawia telefon jako taki, a jego koledzy o tym wiedz. Taki zwyczaj pociga za sob ryzyko zej oceny jego charakteru i pewno strat w interesach.

Co si tyczy papieru, administracja publiczna wywara tu zy wpyw na handel. Bo cho metoda urzdnika pastwowego moe by podobna, jego cele s inne. Teczka z aktami jest dla niego wszystkim. Dlaczego? Poniewa zawsze istnieje moliwo publicznych dochodze. Na kadym szczeblu swej kariery moe zetkn si z interpelacj, dotyczc jego pracy. Jak akcj podj w odpowiedzi na to? Czy to on by czowiekiem odpowiedzialnym za zalecenie tamtego? Z kim konsultowa si, zanim odrzuci owo? A wic teczka z aktami, mwicymi dokadnie o jego dziaalnoci, jest dla urzdnika pastwowego czym, co jest konieczne dla jego wasnej obrony. Przyjmujc wniosek od A, przedoy go swemu bezporedniemu przeoonemu B, uzyskawszy wpierw opini prawn od C, ktra zostaa wcignita do Protokou 43, datowanego 27 marca. Wedug wskaza B, D podj nastpujc akcj... Urzdnik pastwowy chce wykaza, e podj odpowiedni decyzj, udzieli odpowiednich wskaza, zada odpowiednie pytania i uzyska odpowiednie fakty, zanim ' zoy odpowiedni protok odpowiedniej wadzy. A co waciwie zaszo, to ju ma mae znaczenie. To teczka z aktami musi by w porzdku, a nie ludzie lub sprawy, ktrych owe akta dotycz. Przypumy, e wybucha bunt w wizieniu, e zabito dwch stranikw, a zraniono piciu, spalono stolarni i dziewiciu skazacw ucieko. Kiedy nadchodzi telegram z t wiadomoci, urzdnik myli wicej o teczce z aktami ni o wizieniu. Jaka akcja najlepiej wypadnie w sprawozdaniu? Jak najlepiej zabezpieczy si, eby win za to nie obciy jego wydziau? Jaki rodzaj dochodze spowoduje raport najbliszy prawdy? Wrd urzdnikw pastwowych postawa tego rodzaju moe by nieunikniona, lecz w handlu na nic si nie przyda. Gdy w handlu podzia winy w niczym nie umniejsza faktu, e powane zamwienie zostao odwoane, klienta stracono, prbki towaru s do niczego, a umow podpisaa inna firma. W handlu nie tyle chodzi o teczk z aktami, ile o ludzi i o rzeczy. Dyrektor firmy moe zosta zwolniony, jeli w stosunku do woonego kapitau zysk bdzie zbyt may, przy czym suszno jego postpowania nie bdzie adnym usprawiedliwieniem. Schludno teczki z aktami nie bdzie dla nikogo pociech wobec poniesionych strat. Co zrobi z tym zalewem papieru? Nie mona na to odpowiedzie, e trzeba raczej uywa telefonu ni maszyny do pisania, bo cho i telefon, i maszyna zabieraj czas, telefon nawet nie zanotuje tego, co postanowiono. Nie mona odpowiedzie, e trzeba urzdza czste konferencje, na ktre wszyscy biegaliby tam i z, powrotem. Podstawow przyczyn owej nawanicy papieru jest tsknota do nadmiernego centralizowania, tsknota, ktra istnieje w naturze rzeczy. Albowiem centralizacja - do pewnych granic - jest czym nieuniknionym. O ile wielki magazyn posiada przewag nad maym, prowadzonym przez jedn rodzin sklepem detalicznym, o tyle jego wiksza wydajno ma swoje rdo gwnie w scentralizowanym systemie zakupw i dystrybucji. Jasne, e musi tu istnie jaka kontrola. Problem tkwi w tym, eby zdecydowa, jak daleko powinna ona siga, i w jakim punkcie trzeba j rozluni. W ktrym miejscu polityka centralna powinna ustpi lokalnej inicjatywie? Pena i ostateczna odpowied na to pytanie jest niemoliwa. Jeli jednak szukamy kryteriw, za pomoc ktrych moglibymy okreli granic centralizacji, jednym z nich mogaby by liczebno personelu biura gwnego w stosunku do oglnej liczby pracownikw. Jest

to w kadym razie jeden z faktw, majcych tutaj znaczenie.

Istnieje dziwna i powszechna niech do ustalenia normalnej proporcji pomidzy kosztami administracyjnymi i innymi. Cho przyznajemy (bo musimy to przyzna), e firmy rni si midzy sob i e musz si zdarza odstpstwa od ideau, wydaje si jednak moliwe wykrycie dopuszczalnej ekonomicznie proporcji, od ktrej odstpstwa dayby si przynajmniej wytumaczy. Przyparci do muru niektrzy businessmani wymieni niepewnie orientacyjn cyfr 15 procent; raczej jako maksimum ni jako idea. Uniwersytety brytyjskie wydaj od 10 do 6 procent na administracj. Istniej te rzekomo siy zbrojne, w ktrych koszta administracyjne usuwaj w cie wszelkie inne rodzaje wydatkw. Naley jednak dostrzec rnic pomidzy procentem wydawanym na administracj jako cao i t jego czci, ktr pochania centrala. Poniewa w pierwszy i wikszy procent jest wskanikiem oglnej wydajnoci (lub nieudolnoci), drugi za bardzo pobien miar stopnia, w jakim organizacja jest scentralizowana. W pewnej bardzo dobrej firmie personel biura gwnego obejmuje 2,34 procent oglnej liczby zatrudnionych, przy czym proporcjonalne koszty administracyjne s nieco wysze. Moe zatem istnie jaka ilo sprawnie

funkcjonujcych firm, w ktrych okoo 10 procent wydaje si na administracj, a poow z tego na biuro centralne. Oglnie biorc, im wicej centrala pragnie statystyk, sprawozda i raportw, tym wikszy musi by personel zatrudniony choby tylko przy ich rejestrowaniu. Jeli trzeba robi z nich wycigi i analizowa je - oznacza to dalsze zwikszenie personelu, a kada nastpna, konsekwentna dziaalno (czy to bdzie chodzio o pochwa, czy nagan) - bdzie oznacza jeszcze jeden, kolejny jego wzrost. Poniewa rejestrowanie, analiza, akcja i to, co dalej z tego wynika, reprezentuj kolejne stopnie kontroli, liczebno i koszt personelu biura gwnego wskazywayby zatem, mniej wicej, jak cisa istnieje kontrola. Jeli jest zbyt cisa, bdzie prawdopodobnie zbyt wiele kosztowa. Gdyby trzeba byo ustanowi waciw proporcj, nie byaby ona waciwa w kadym wypadku. Nie ma powodu przypuszcza, e to, co jest odpowiednie dla jednego wielkiego sklepu detalicznego, bdzie odpowiednie - powiedzmy - dla Zarzdu Doliny Tennessee. Jednake pozostaje faktem, e szerokie porwnanie proporcji personelu dostarczy w kocu nieco materiau do przemyle. Gdybymy nawet nie widzieli idealnego rozwizania, moglibymy przynajmniej zauway pewne odchylenia od normy. Podczas gdy wielka ilo krcego papieru reprezentuje kontrol nadmiernie scentralizowan, jego wzrastajca proporcja nie odzwierciedla niczego innego, poza tsknot do owej cyrkulacji. Przy nowoczesnych metodach powielania rwnie atwo jest wyprodukowa pidziesit kopii, jak dziesi.

A skoro ju tak jest, ludzie skaniaj si do zamawiania wikszej ich iloci. Gdyby dodatkowe

kopie byy przypadkiem potrzebne, dobrze jest mie je gotowe i to bez wydatkw, ktrych wymagaoby ich sporzdzenie na nowo. Istnieje jednak take inna ludzka skonno, mianowicie do rozprowadzania posiadanych kopii. Po pierwsze zyskuje si przez to wolne miejsce w spiarni. Zapobiega si take pniejszym skargom, e nikt o niczym nie wiedzia. A zatem - mona by powiedzie - lista dystrybucyjna upada na yzn gleb. Objawia tendencj do wyduania si i rozrastania, kwitnicia i rozgaziania. Wszyscy urzdnicy, wszyscy brygadierzy, nadzorcy i konsultanci musz otrzyma kopie. Musz by take kopie dla wszystkich specjalistw od gospodarki, statystyki, opieki spoecznej, psychologii, metody, reklamy, szkolenia i zagadnie modzieowych. Musz by kopie dla radcy prawnego, doktora, dentysty, detektywa i harcmistrza, magazyniera i pielgniarki. Naley umieci je na wszystkich tablicach ogosze, we wszystkich wietlicach, w kadej umywalni i na kadych drzwiach. Wszyscy, ale to wszyscy musz by poinformowani. Jedyny rezultat owej rozlegej dystrybucji da si wymierzy w calach papieru, pitrzcego si na kadym biurku. Inny polega na tym, e nikt nie czyta tego, co otrzymuj wszyscy. Nikt te - kto by to czyta - nie miaby czasu na nic innego. Tsknota do cyrkulacji, ktra panuje w handlu, a nabiera objaww choroby endemicznej w urzdach rzdowych, osiga szczyty zwyrodnienia na polu dziaalnoci naukowej. W zakadach badawczych, na przykad, najwikszy wysiek koncentruje si na staym informowaniu naukowcw o treci i postpach pracy innych. Powicaj si temu cae wydziay produkujce obfit powd drukowanych i powielanych memorandw. Kiedy rozrost wydziau badawczego przekracza pewne rozmiary, wiemy, e potrzeba wewntrznej koordynacji przesania potrzeb rzeczywistych rezultatw pracy. Doskonaa koordynacja moliwa jest tylko wwczas, gdy nie ma nic do koordynowania. w wewntrzny problem mona by potraktowa powanie; i bez wtpienia tak si go traktuje. Usuwa go jednake w cie inny problem, postawiony przez pismo naukowe. Gdy tendencja do mnoenia si naukowych periodykw ma zwizek z mniemaniem, i wszystkie periodyki s czytywane. Ale po pierwsze: dlaczego si mno? Poniewa kady z nich - prdzej czy pniej - wpadnie w szpony profesora (A), bardziej fanatycznie zazdrosnego ni przecitny profesor. Jako redaktor nie zaakceptuje on adnego artykuu, z ktrym by si nie zgadza i nie pozwoli opublikowa przychylnej recenzji o adnej ksice, ktra nie zostaa napisana przez jednego z jego byych uczniw. Rywalizujcy z nim profesor (B), ktrego artykuy byway stale odrzucane, zaoy zatem - to nieuniknione - inne pismo, wydawane z pocztku na nieco bardziej liberalnych zasadach. B bdzie akceptowa artykuy pisane przez wszystkich, ktrzy nie s aktualnymi i znanymi zwolennikami A. Jednak w kocu zrezygnuje ze wsppracy C, ktrego prace s mtne, dugie i oryginalne jedynie pod wzgldem gramatyki i interpunkcji. Ale C wie ju teraz, jakie jest na to lekarstwo. Staje si zaoycielem nowego i mniej ekskluzywnego periodyku, jeszcze jednego, ktry - z pocztku - otwiera swe amy nowym i mtnym ideom. W kocu jednak powstaj trudnoci z artykuami nadsyanymi przez D, ktry nie zna nawet ortografii. Ale D nie da sobie odmwi dostpu do bdnie drukowanych amw. Waha si co prawda, czy powinien dorzuci na pki biblioteczne jeszcze jedno pismo wicej, ale nie waha si dugo. Widzi jasno swj obowizek

i nie omieszka go wypeni. I tak cignie si ten proces, dopki nie powstaje osiemdziesit lub wicej pism z dziedziny samej tylko dentystyki.

Jeli idzie o cay obszar nauki, cyfry s zatrwaajce, take pod wzgldem tempa ich wzrostu. Biblioteka uniwersytecka moe prenumerowa do 33 000 periodykw. Kade pismo naukowe musi posiada doradcw, redaktora naczelnego, grup redaktorw i personel, kade z nich wymaga wiele pracy. A w ostatecznym wyniku (co jest - jak si zdaje - rzecz dostatecznie znan) tych niewielu uczonych, ktrzy rzeczywicie co znacz, wymienia swoje pogldy w prywatnej korespondencji. Przekonano si take, e rozmnaanie si pism jest odwrotnie proporcjonalne do postpu nauki. Gdyby tracono mniej czasu na ich redagowanie i czytanie, byoby go zapewne wicej na prac i na mylenie. Na biurko urzdnika wylewa si potok papieru, a jego samego osdza si z pocztku wedug umiejtnoci, jak okazuje w opanowywaniu go. Na tym dokumencie mona postawi paraf na znak, e si go widziao. Ten drugi naley przesa wyej. Na ten musi si odpowiedzie, a tamten mona zignorowa. Ten odelij jako niekompletny, nastpny jako bdnie napisany, powiedz tak" na to, a nie" na tamto, wyekspediuj jeden, a zgub drugi. Ka to wczy do akt, a to zniszczy, zaznacz, e ten jest pilny, a tamtemu pozwl czeka. Ka ten przepisa jako poprawny i przygotuj szkic odpowiedzi na tamten. Sprawd telefonicznie, czy odpowied rzeczywicie oznacza to, co zostao w niej napisane i ustnie zapewnij, e istotnie mwisz to, co mylisz. Zlicz raz jeszcze cyfry i porwnaj je z kosztorysem. Sprawd ortografi nazwiska Vanderschnelling i odcyfruj - jeli to moliwe - podpis jego wiceprezesa. Popro, eby White zadzwoni jutro i powiedz Blackowi, e do tych gupstw. Podzikuj Brownowi za pomoc i powiedz Greenowi, eby wzi si w karby. Daj Sylwii co do przepisania, bo wyglda, jakby nie miaa nic do roboty i polij Jean do domu, bo wyglda niezdrowo, Nie pozwl, eby na tacy wpyww rosa wysoka sterta papieru. Nie dopu, aby niezaatwione dokumenty pitrzyy si na pododze. Zajmij si papierkow robot, odpowiadaj na listy, ka odkada dokumenty do akt,

czytaj je, podpisuj i posyaj po wicej.

8. NUMER DRUGI

Wbrew wszelkim rozsdnym oczekiwaniom stwierdzasz teraz, e znalaze si ju bardzo blisko szczytu. Jeste obecnie drugim w hierarchii i wkrtce (kto wie?) moe zostaniesz pierwszym. Grywae ju przedtem drugie skrzypce, lecz nie na tak zawrotnej wysokoci. Nadszed zatem czas ostatniego wielkiego wysiku, od ktrego musi zalee twoja przyszo. Jak by doskonaym Numerem Drugim? Oto pytanie wymagajce najdokadniejszej analizy. Jednake na samym pocztku spotykamy si z zagadnieniem nomenklatury. Jakim oficjalnym tytuem naley okreli twoj pozycj? Problem ten powstaje dlatego, e spoeczestwo amerykaskie zorganizowane jest

w ten sposb, eby nikt obcy nie mg na pierwszy rzut oka odkry, jaki jest ukad stopni wiodcych do wadzy.

We wczesnym okresie amerykaskiej historii istniaa tendencja tytuowania kadego nieznajomego, sprawiajcego wraenie dobrze sytuowanego pukownikiem" lub sdzi". Dzisiaj prd inflacyjny posun si naprzd, zmniejszajc warto sw samych w sobie. Gdy honorowa warto tytuw nadawanych w stanie Kentucky polegaa poza wszystkim na tym, e prawdziwy pukownik by czowiekiem o pewnym znaczeniu. Lecz pukownicy stali si zbyt pospolici. W okolicach San Antonio, gdzie liczy si na setki emerytowanych generaw, emerytowany pukownik jest istot pogardzan i zawstydzan. I podobnie jak nie wypada, eby aden oficer by niszy rang od pukownika, tak aden onierz nie moe by czym mniej ni najstarszym rang sierantem. W yciu cywilnym te nie jest inaczej. Kady businessman jest kierownikiem, kady dziennikarz redaktorem, a kady nauczyciel profesorem. Na niszym szczeblu kady odwierny jest nadzorc, a kady goniec urzdnikiem. Mwic oglnie, za wielu jest Wodzw, a za mao Indian; jest to sytuacja zarysowana w Gondolierach, i zrcznie podsumowana w sowach piosenki: Kiedy kady jest kim, wtedy nikt nie jest nikim". Tak wic byy czasy, gdy terminw prezydent" i wiceprezydent"1 uywano tylko w ograniczonym zakresie, podobnie jak wci jeszcze uywa si ich w federalnej konstytucji. Lecz wiceprezydenci okazali skonno do mnoenia si, wiksze uniwersytety mieway ich po szeciu od sztuki, a wiksze towarzystwa a po pitnastu. A nawet sam prezydent korporacji straci nieco ze swego samotnego dostojestwa, gdy wikszo jego najbliszych kolegw zostaa prezesami podlegych towarzystw. Czyli e nasze okrelenia stanowisk mog okaza si pynne i mog wprowadza w bd. Jednake spoza ich nieprecyzyjnoci wyaniaj si twarde fakty yciowe. W
1

Terminy prezydent" i wiceprezydent" w amerykaskiej hierarchii uniwersyteckiej i przemysowo-handlowej odpowiadaj uywanym u nas terminom rektor" i prorektor" lub prezes" i wiceprezes". (Przyp. tum.).

kadej niemal wielkiej organizacji istnieje Numer Pierwszy. Istnieje take - jest to niemal nieuniknione - Numer Drugi. Mona by ich naturalnie nazwa prezesem i urzdujcym wiceprezesem lub jeszcze jako inaczej, ale to fakt, e istniej, e zawsze istnieli, i prawdopodobnie zawsze bd istnie. W spoeczestwach prymitywnych na czele grupy rodzinnej stoi ojciec lub dziadek, stary" (jak wci jeszcze nazywa si kapitana okrtu), w stosunku do ktrego jego najstarszy syn jest Numerem Drugim, jego zastpc i przewidywanym nastpc. Wszelka ludzka wadza posiada w paternalny pocztek, oparty na podziwie, czuoci i strachu; podziwie, odczuwanym przez dziecko obserwujce umiejtnoci swego taty, czuoci dla opiekuna, ktry pragnie chroni swe potomstwo przed niebezpieczestwami ycia, i strachu przed kar, ktr ojciec, jako nauczyciel, moe wymierzy. Pozycja Numeru Drugiego, czyli najstarszego (albo najzdolniejszego) syna, wywodzi si wic z szacownej staroytnoci.

Ale czy rzeczywicie w kadej organizacji istnieje uznany Numer Drugi? Nie, zachodzi tu pewien znamienny wyjtek. W despotyzmie, wzgldnie w dyktaturze politycznej nie ma rzeczywistego zastpcy, ani wyznaczonego nastpcy. Gdy zastpca czyni osob wadcy mniej nieodzown. A znany ju nastpca zmniejsza jej bezpieczestwo. Dlatego do techniki dyktatury naley pozostawienie nie zajtego drugiego fotela. Zamiast Numeru Drugiego jest kilku rywalizujcych z sob ludzi, a pozycj kadego z nich osabia zazdro pozostaych. W handlu i w przemyle dyktatura rwnie nie jest czym nieznanym. Istniay towarzystwa rzdzone zupenie w taki sam sposb i zazwyczaj z takim samym rezultatem; tym mianowicie, e organizacja nie trwaa duej ni czowiek. Normalnie ludzko woli instytucje bardziej ustabilizowane, woli rodzaje rzdw, ktrych nie moe zniszczy pojedyncza kula, woli imperia przemysowe, ktre potrafi przetrwa pojedynczy atak serca. Dyktatury przemysowe nale zatem raczej do wyjtkw ni do

reguy. Inne odstpstwo od normalnego stanu rzeczy zachodzi tam, gdzie Numer Drugi jest w rzeczywistoci Numerem Pierwszym. Szepcze si dookoa, e jeli chce si co osign, to czowiekiem, z ktrym naley si porozumie jest Mr Zaczajony - a nie Mr Roger de Figurant, jakkolwiek on wanie moe by prezesem. Taka sytuacja zdarza si do czsto. Istniej ludzie tacy, jak Mr Zaczajony, ktrzy akn wadzy, lecz nie zaley im na urzdzie i ktrym czasem udaje si poczy siy z kim takim jak Figurant, ktremu idzie o urzd, a nie o wadz. Tak wic istnia w swoim czasie w niemieckiej armii zwyczaj, e szefa sztabu wybierao si z drobiazgow troskliwoci, a jego gwnodowodzcego mianowao si bez wikszego namysu. Co wicej, istniej przykady, e taka odwrcona spka okazywaa si udana; mona by znale na to czste dowody w spoecznoci zoonej wycznie z mczyzn. Midzy duchownymi yjcymi w celibacie, np. midzy kardynaem a jego spowiednikiem, taki ukad moe dziaa bez zarzutu.

Lecz tam, gdzie mczyzna jest onaty, wkrada si w w stosunek element niestaoci, a tam, gdzie obaj s onaci, wkradaj si dwa elementy. onaty szef, ktrym rzdzi jego Numer Drugi, znajduje si prawdopodobnie take pod wadz swojej ony; a ona, niechtna wpywowi rywala, bdzie nalega na ma, eby podkrela swe prawa. ona Numeru Drugiego moe by bardziej ulega Numerowi Drugiemu, lecz bdzie si skary na nieznone pozy wyszoci, przybierane przez on Numeru Pierwszego. Wpyw maonki Biskupa z powieci Trollope'a by wikszy ni wpyw jego kapelana, nie tylko dlatego, e ona miaa gorszy charakter, lecz take dlatego, e czciej z Biskupem przebywaa. Tak samo dzieje si w yciu. A jeli nawet obydwaj mczyni s kawalerami, kt moe zarczy, e nimi pozostan? Tam gdzie jedna rudowosa sekretarka z zadartym noskiem moe doprowadzi do wewntrznej rewolucji, sytuacja cierpi na brak stabilizacji. Piramida zawsze stoi

pewniej wierzchokiem do gry. Przyjmujc zatem normaln i dogodniejsz sytuacj, w ktrej Numer Pierwszy jest zarwno praktycznie, jak i teoretycznie si kierownicz, musimy teraz rozway pozycj Numeru Drugiego. Na wstpie chcielibymy wierzy, e wszystkie Numery Drugie s do siebie podobne. atwo jest nakreli wizerunek idealnego Numeru Drugiego - starego Toma, starego Dicka lub starego Harry'ego, tak rzetelnego, tak spokojnie i wydajnie pracujcego, znajdujcego si zawsze tam, gdzie potrzeba, taktownie nieobecnego tam, gdzie jest niepodany, tak uprzejmego dla personelu biura i tak rozkosznego wujcia dla dzieci Numeru Pierwszego. Ale nie moemy pozwoli, eby takie nieistotne cechy zaciemniay nasz wizj.

Nie wszystkie Numery Drugie s takie same. Jedni s skromni i trzymaj si w cieniu, drudzy s tajemniczy i skryci. Zdarza si Numer Drugi wesoy i miy, lecz trudno uchwytny, i jego typ przeciwny: nieprzystpny i milczcy. Niektrzy s wylewni i uczynni, lecz sprawiaj wraenie, jak gdyby ich dobr wol hamowaa opozycja zarzdu. Inni robi trudnoci i s grubiascy, dopki nie uspokoi si ich odwoaniem si do wyszej wadzy. Naprawd moe si wydawa, e Numery Drugie s nader rozmaite, jeli idzie o ich temperament i pogldy.

W istocie rzeczy jednak dziel si na dwie zasadnicze kategorie: na tych (A), ktrzy s zadowoleni z tego, i s Numerem Drugim i na tych (B), ktrzy chc zosta Numerem Pierwszym. Niezbyt atwo jest przecign wyran lini pomidzy jedn a drug z tych kategorii - gdy niektre jednostki znajduj si w stanie przechodzenia z jednej do drugiej - lecz kategorie te istniej i wikszo Numerw Drugich mona zaliczy do jednej z nich.

atwo odrni te dobrze znane i wieczne Numery Drugie, ktrym brakuje - i ktrym zapewne zawsze brakowao - wszelkich wikszych ambicji. Ujawniaj oni lekki chaos zainteresowa, zaabsorbowanie sprawami nie zwizanymi cile z organizacj. Mwi o komisjach szkolnych, o lokalnej polityce, o klubach sportowych i o Izbie Handlowej. Same ich mieszkania wiadcz o tym, e zawsze w nich pozostan - wida to po sposobie przesadzania drzew w ogrodach i po betonowaniu podjazdw. S rwnie czynni, jak zawsze - nigdy nie byli aktywniejsi - i nigdy (no, prawie nigdy) nie spniaj si do biura. Ale osignli ju wiek, w ktrym miny ich ambicje i zaczli raczej by dumni z postpw swych dzieci; z powodzenia syna w college'u lub z pierwszego dziecka zamnej crki. Kto, czyim przeznaczeniem jest. by Numerem Drugim, sprawia wraenie czowieka cieszcego si wewntrznym spokojem i wolnego od trosk. Pozna go mona raczej po tym wygldzie ni po tym, co mwi. Si nawyku moe on nawet mwi o swym awansie, lecz jego wygld przeczy jego sowom. Jednake od wyganicia jego nadziei mog min lata, zanim przyzna - nawet przed samym sob - e lubi by Numerem Drugim i e teraz nigdy ju nie bdzie niczym innym.

To, co jest oczywiste dla wszystkich, moe nie by oczywiste dla niego samego. To sztuka by zadowolonym Numerem Drugim, bez wzgldu na to, czy rola ta bya czyim przeznaczeniem od samego pocztku, czy te zostaa komu narzucona. W gruncie rzeczy jest to sztuka identyfikowania si z bohaterem. W kinie lub przed ekranem telewizyjnym normalny czowiek atwo identyfikuje si z bohaterem w danej chwili. Nie wyobraa sobie procesu przygotowywania westernu w studio ani reysera zarzdzajcego dziesit powtrk pierwszej sekwencji. Nie zastanawia si nad tym, dlaczego ludzie zawsze padaj od uderze, a mimo to

wstaj nawet nie dranici. Po prostu zaciska pici albo bezwiednie siga rk po nie istniejcy pistolet, przyjmujc dzielno bohatera za wasn. Idealny Numer Drugi czyni z Numeru Pierwszego swego bohatera i bierze na siebie cz jego dramatu. To my" powzilimy decyzj i to my" utrcilimy absurdalne propozycje przedoone na zebraniu zarzdu. Numer Pierwszy orientuje si we wszystkim - powiada Numer Drugi - nie mona go nabra. On ma odpowied na wszystko". Ale ton jego zachwytw odsania przed nami fakt, e Numer Drugi sam sobie przydziela t rol. Osignicia Numeru Pierwszego stay si po czci jego wasne. I Numery Drugie (A), cho na pocztku mog rni si midzy sob, z czasem staraj si do siebie upodobni. A wic obowizkiem szefa sztabu jest pisa stylem swego gwnodowodzcego, tak dobierajc sowa, eby depesza niemal nie wymagaa poprawek. Idealny Numer Drugi przemawia gosem swego szefa i nie posiada wasnych, odrbnych pogldw. Przejdmy teraz do kategorii B, do wikszej zapewne liczby Numerw Drugich, ktrych ambicj jest zosta Numerem Pierwszym. Tych urzdnikw mona podzieli na trzy grupy: (I), (II) i (III). W grupie (I) wszystkich mianowa Numer Pierwszy. Ten typ zastpcy, ktrego Numer Pierwszy sam wybra spord kierownikw dziaw, jest czowiekiem wzgldnie modym i nastrojonym optymistycznie. Nigdy (jak twierdzi) nie spodziewa si takiego awansu i nigdy przedtem nie sprawowa tak wysokiego urzdu. Do licha! - krzyczy - ale to wspaniae pracowa przy takim facecie, jak Alan Szczytek! Codziennie ucz si czego nowego. To pierwszorzdny facet - a jak on zna swoj prac! Naprawd, mam szczcie". Kipic wprost od pochwa, zwaszcza wtedy gdy moe go sysze pani Szczytek, Bob Pncz jest wyranie Wschodzc Gwiazd. Nie zastanawia si, czemu szef wybra wanie jego, skoro tak wielu innych dobrych urzdnikw mia do wyboru, ale to fakt, e go wybra. Alan nigdy nie bdzie aowa swego wyboru, jeli to ma zalee od Boba. Kiedy Alan wyjeda na konferencj, Bob byszczy jako jego zastpca. Nie - powiada - nie sdz, eby Alan chcia podj tak decyzj". Tak - przyznaje - to zupenie zgadza si z nasz polityk". Co do tego ostatniego punktu - stwierdza - przypuszczam, e lepiej bdzie zaczeka do powrotu Alana". A kiedy Alan Szczytek zaczyna mwi o przejciu na emerytur, to wanie Bob przewodniczy delegacji, ktra baga go o pozostanie na stanowisku. Moe powinien pan wypocz, sir, ale wszyscy pragniemy, eby pan wrci do swego biurka. Cigle pana potrzebujemy i nie moemy uwierzy, eby pan naprawd odszed". Kady si zgodzi, e Bob Pncz to wietny facet, i e jego gwiazda wschodzi. W grupie (II) znajduj si Numery Drugie, ktre mianowano, zanim Numer Pierwszy obj obecne stanowisko. Kadego z nich wybra poprzednik obecnego Numeru Pierwszego. Dobrym przykadem Numeru Drugiego (B II) jest Mark Dolny. To znakomity typ urzdnika, pracowitego, lojalnego i popularnego. Chodz suchy, e zarzd sprbowa szczcia, mianujc Numerem Pierwszym Mr Pictona Modziaka, Juniora i e nigdy by tego nie zrobi, gdyby nie mg polega na Marku Dolnym, wprost idealnym pomocniku szefa, ktrego dowiadczenie (w owym czasie) byo ledwie e wystarczajce. A nikt nie moe zaprzeczy, e Mark (zwany tat" przez modych urzdnikw) to wspaniay pracownik. W rzeczywistoci nie jest o wiele starszy od Numeru

Pierwszego, lecz czsto sprawia wraenie starszego po prostu przez porwnanie - i przez lekk skonno do zrzdzenia. Ale bez niego organizacja byaby niczym, po prostu niczym. Jeli ktokolwiek wie co o sprawach firmy, to wanie on. Wszystkich zna po imieniu i zawsze jest gotw do udzielenia rady czy pomocy. To on pamita, e projekt podobny do tego, nad ktrym wanie si dyskutuje, by ju raz przedoony w roku 1937. Jeli trzeba wykona jakie skomplikowane zadanie, Mark jest tym czowiekiem, ktry si go podejmie. Jest dumny z zaufania, jakie zarzd w ten sposb mu okazuje. Nikt nigdy nie wtpi o jego lojalnoci wobec Numeru Pierwszego, gdyby nawet niektrzy uwaali go za zdolniejszego od szefa. Zostawmy to Markowi" - powiada Numer Pierwszy - i praca, jakakolwiek by bya, zostanie wykonana na czas. Gdyby mona byo powiedzie, e produkcja firmy zaley od jakiej indywidualnoci, Mark byby t indywidualnoci; w kadym razie wikszo tak myli. Jest on czowiekiem wicej ni wartociowym, jest czowiekiem nieodzownym. W tej samej kategorii i grupie, co Mark Dolny, lecz w innej gazi przemysu znajduje si Carveth Czepiak, bezsprzecznie jeden z najzdolniejszych urzdnikw w firmie Bellectronics. Co do zdolnoci Czepiaka nie moe by w ogle adnych wtpliwoci. Zostaby prezesem, gdyby nie to, e trafi si wanie Victor I Szpic! Nieco starszy od Marka Dolnego i wygldajcy na starszego, ni jest w rzeczywistoci, Carveth nigdy nie okazywa Victorowi nic prcz uprzejmoci.

Modszy od niego o osiem lat prezes afiszuje si przyjacielsk bezceremonialnoci, ale to nikogo nie potrafi oszuka. Natomiast Carveth peny jest nie wypowiedzianego krytycyzmu. Jeli zapyta go o polityk towarzystwa, nakrela biecy plan rozwoju, wzrusza ramionami i po krtkiej pauzie dodaje: Czy to jest najlepszy projekt, jaki moemy powzi... no c, zobaczymy. Niektrzy z nas maj czasem - och, to zreszt nie ma znaczenia. Zna pan oczywicie Szpica? To wietny facet, tak, z pewnoci! Nie wiem, jak on to robi - naprawd nie wiem!" Czsto syszy si,

e powtarza: Nie wiem, jak on to robi" - i jest w tym stwierdzeniu w sam raz tyle dwuznacznoci, eby posia zwtpienie. Nie mruknwszy ani sowa, ktre mona by nazwa nielojalnym, Carveth podaje w wtpliwo kad decyzj prezesa. Gdybymy nie ufali tak bardzo szefowi, moglibymy niemal sdzi, e le oceni tendencje rynkowe, ale myl, e on wie, co robi. On posiada jak intuicj, a to, powiedziabym, wicej znaczy ni samo tylko dowiadczenie. Zobaczymy". Carveth jest mistrzem brzemiennego w skutki milczenia - mgby w tej dziedzinie zdoby stopie uniwersytecki - a jego uniesione brwi wzbudzaj wikszy brak zaufania, niby to mogy wyrazi sowa. Z tego, czego Carveth nie mwi, wynika jasno, e nastpio cakowite fiasco polityki Szpica. Na koniec mamy grup (III) obejmujc dawne Numery Pierwsze wprowadzone do organizacji w wyniku fuzji przedsibiorstw. Jest tam na przykad Brent Wykup, ktry zosta Numerem Drugim towarzystwa Gi-gantol, gdy jego wasna firma (Prostek i Drczek, Sp. Akc.) zostaa wchonita w roku 1960. Stosunki pomidzy prezesem i Brentem ukadaj si zbyt grzecznie, eby to byo przekonywajce. Zanim pjdziemy dalej, zapytajmy o zdanie Brenta" - powiada Silas Grny. Ale nie, Silas - mwi Brent - twoja ocena jest najlepsza - to raczej ja potrzebuj twoich wskazwek". Dzikuj, Brent, ale ty w tej dziedzinie masz wicej dowiadczenia". Nie powiedziabym tego, Silas, sdz, e ty wiesz wicej ni my wszyscy". Jeste zbyt skromny, Brent", itd., itd. Dyskusja toczy si dalej, przy czym Silas serdecznie by pragn, eby Brenta tu nie byo, a Brent rwnie gorco yczyby sobie znale si gdzie indziej. Numer Pierwszy, ograniczony w swej pozycji - to czsty problem w wiecie interesw i zwykle istnieje tylko jedno jego rozwizanie: emerytura Brenta lub jego przeniesienie. Jeli przeanalizujemy i porwnamy obecn sytuacj owych czterech przedstawicieli Numerw Drugich, zorientujemy si od razu, e jedynym z nich pewnym awansu, jest tylko Bob Pncz. Normaln kolej rzeczy powinnimy spodziewa si, e wkrtce opuci on biuro, eby przyj prezesur mniejszego koncernu tej samej brany. Ta nominacja bdzie wynikiem rekomendacji Alana Szczytka, ktry w prywatnym licie podkreli, e Bob jest najlepszym urzdnikiem, jakiego on kiedykolwiek wyszkoli. W trzy lata pniej Szczytek pjdzie na emerytur i Bob zostanie jego, niewtpliwym nastpc. Tak pomylny los nie oczekuje jednak Marka Dolnego, ktry jest nie do zastpienia (jako Numer Drugi). Picton Modziak nigdy go nie zwolni. Gdyby Mark - wskutek nalega swej ony - stara si gdziekolwiek o kierownicze stanowisko, list polecajcy Pictona pooy nacisk na jego lojalno i umiejtnoci, subtelnie wyraajc wtpliwo co do jego przydatnoci jako Numeru Pierwszego. Wprawdzie Mr Dolny nie posiada dowiadczenia koniecznego na stanowisku rzeczywistego szefa organizacji, lecz jestem pewien, e zawsze bdzie stara si da z siebie wszystko". Z takim poleceniem Mark na kadej licie kandydatw otrzyma z pewnoci drugie miejsce i na drugim miejscu pozostanie, dopki jego szef nie dostanie apopleksji i nie padnie martwy, zwalniajc stanowisko. Czsto zadaje si pytanie, czy Mark pragnie wikszej odpowiedzialnoci? Kt moe na to odpowiedzie? Z pewnoci nie odpowiedziaby nawet sam Mark, w ktrym uczucia rozczarowania i wewntrznego spokoju piknie si zrwnowayy. Prawda, by moe, polega na tym, e na pocztku kariery mia wiksze

ambicje, a teraz ma mniejsze. Ale odrzucanie kandydata jest w duej mierze spraw nawyku. Kto, kto raz zosta odrzucony, zostanie zazwyczaj odrzucony ponownie. I ktokolwiek zosta raz pominity, podczas gdy stanowisko przyznano czowiekowi modszemu, zostanie z pewnoci pominity powtrnie. Mianowanie go przy nastpnej okazji byoby automatycznym przyznaniem, e poprzednie odrzucenie jego kandydatury byo bdem; co jest absurdalne. A zatem szanse awansu Marka s odwrotnie proporcjonalne do jego obecnej uytecznoci. Jego szanse malej i wkrtce znikn zupenie. Lecz szanse Marka, jakkolwiek s nike, wygldaj obiecujco w porwnaniu z szansami Carvetha Czepia-ka. Sytuacja tych dwch ludzi jest zasadniczo ta sama (B II), kady z nich przey to, e modszemu dano przed nim pierwszestwo. Lecz ich reakcja bya odmienna. Przed czowiekiem pominitym otwieraj si wyranie dwie drogi postpowania: Moe on - poprzez lojaln wspprac - pokaza, e nie ma w nim wad. Albo: dowodzc wyszoci swej inteligencji, moe wykaza, e powzita w jego sprawie decyzja bya z pewnoci niesuszna. Kada z tych drg jest fatalna, lecz ta druga szczeglnie. Gdy wzajemna niech pomidzy Szpicem i Czepiakiem musi doprowadzi do impasu. Czepiak chciaby przej jako Numer Pierwszy do mniejszego towarzystwa, lecz Szpic nigdy nie poprze jego podania. Teoretycznie biorc, Szpic powinien by marzy o pozbyciu si go - i tak jest w rzeczywistoci. Lecz to marzenie rzadko bywa tak silne, eby spowodowao arliw rekomendacj. Awans Czepiaka jest zbyt wysok cen za jego usunicie. Obrzydzenie, jakie Szpic i Czepiak czuj do siebie nawzajem, jest w gruncie rzeczy t si, ktra trzyma ich razem. A gdyby Szpic doszed do wniosku, e nie zniesie tej sytuacji, prawie na pewno zaamaby si w inny sposb. Gdy jego listy polecajce stayby si zbyt wylewne i zbyt liczne. Entuzjazm przechodzcy pewne granice wzbudza podejrzenie. Jeli ten facet jest rzeczywicie tak piekielnie zdolny, to czemu Szpic tak bardzo chce si go pozby? Moe wzbudza w nim poczucie niszoci. W takim wypadku nie moemy przywizywa zbyt wielkiej wagi do polece Szpica. Zajmijmy si raz jeszcze Zawrotnym, Numerem Drugim w Sp. Akc. Wcieklik i De". A zatem Czepiak nie jest w ogle brany pod uwag. A im bardziej uparcie dowodzi swych zdolnoci, tym dalej jego nazwisko pojawia si na licie. Kt zechce czowieka, ktry stale powtarza: A nie mwiem?" W normalnym biegu rzeczy Czepiak jest skazany na unicestwienie. Gdyby go uczyniono Numerem Pierwszym w pierwszej kolejnoci, byby rwnie dobry jak Szpic, albo jeszcze lepszy. Ale rozczarowanie spaczyo mu charakter, tak samo jak widoki na przyszo. Wyszed ju z obiegu. A c powiedzie o Brencie Wykupie? Jego perspektywy s wzgldnie dobre. Pomidzy Numerami Pierwszymi istnieje pewien rodzaj braterstwa, jakby poczucie przynalenoci do jednego klubu. Jeli raz do niego wszede, pozostaniesz w nim na zawsze, przynajmniej pod pewnymi wzgldami; a skoro raz z niego wyszede, posiadasz wszelkie szanse, aby do niego powrci.

Jeli Brent nie jest zbyt blisko wieku emerytalnego, Grny pomoe mu zdoby nowe stanowisko Numeru Pierwszego. Niedobrze jest mie na rynku pracy dawne Numery Pierwsze. Obnia to pozycj innych, przypominajc, co moe si przydarzy kademu z nich. Panuje niepisane prawo, e czowieka usunitego powinno si - jeli to moliwe - wcign z powrotem na tratw. Najmniej podane byoby, eby Brent wci pozostawa tam na stanowisku Numeru Drugiego. Z powyszych studiw nad Numerami Drugimi (A), ktrzy s zadowoleni ze swej sytuacji, oraz nad Numerami Drugimi (B), pragncymi awansu, wynika jasno, e naley unika roli Numeru Drugiego (B), ktremu awansu odmwiono. Dotd wszystko jest jasne: lecz c si stanie, jeli otrzymasz t wanie rol? Moe si to zdarzy kademu z nas. Nieche wic czytelnik wyobrazi sobie na chwil, e to wanie jemu si przydarzyo. Wyobramy sobie, e nie dopuszczono ci do najwyszego stanowiska, a czowiek, ktrego wybrano, jest od ciebie o sze lat modszy. Ty sam moesz by na razie zadowolony, e zostae Numerem Drugim, lecz twoja ona NIE jest zadowolona, e jest on Numeru Drugiego. Zaczyna ju patrze na ciebie wzrokiem penym politowania, co jest zastrzeone dla wszystkich, ktrych przeznaczeniem jest pozosta Numerami Drugimi. Twoja crka syszy, e mwi si o tobie, jako o starym, poczciwym tacie". Sytuacja jest powana, eby nie powiedzie krytyczna, i to jest wanie przypadek, o- ktrym mwi si: teraz lub nigdy". C masz robi? Wyjciowym punktem tych rozwaa jest pytanie: CZY SUSZNIE ZOSTAE POMINITY? Dotychczas omawiajc sytuacj Marka Dolnego, Carvetha Czepiaka, Boba Pncza i Brenta Wykupa, zakadalimy, e wszystkie te Numery Drugie nadaj si, lub nadaway si kiedy, na stanowisko Numeru Pierwszego. Istnieje wiele Numerw Drugich, o ktrych spokojnie mona to powiedzie. Istniej jednak ludzie inni, rwnie ambitni i niewtpliwie zdolni, ktrzy po awansie mog zawie. Nie zrozumiemy te zasadniczych cech Numeru Drugiego, dopki nie potrafimy

zanalizowa jego brakw. Jaka jest rnica pomidzy naturalnym Numerem Pierwszym, a czsto spotykanym, zawiedzionym Numerem Drugim? Ty sam jeste zbyt skromny, eby dochodzi swych pretensji, zapytamy wic twoj on, czy zarzd odrzucajc twoj kandydatur, postpi susznie. Przypumy, e jej odpowied brzmi, jak nastpuje: Susznie? Czy pan oszala? Wszyscy wiedz, e Mike jest lepszy. To on przecie cae lata by mzgiem firmy. Musia si zreszt zna na rzeczy, skoro zosta zaangaowany w roku 1946, zaraz po zwolnieniu z marynarki. Jake on wtedy pracowa, zaraz po naszym lubie! Nieraz pracowa przez ca noc, eby tylko mie gotow odpowied, gdyby szef zada jakiej informacji. Mike jest doskonaym pracownikiem. A poza tym, wszyscy go lubi. Tak, wszyscy. Jeli Mike powie, e trzeba zosta duej w biurze, nikt nigdy nie narzeka. Ludzie wiedz, e widocznie tak trzeba i wiedz, e on wyjdzie z biura ostatni. Minio e to ja mwi, Mike jest naprawd najlepszym czowiekiem, jakiego mogli by wybra. A co oni zrobili? Wybrali tego jakiego Wyyka i jego dzirowat on. Najwiksze gupstwo, jakie mogli zrobi". Przypumy, e wszystko, co ona mwi, jest prawd. Jeste taki, jak ona sdzi i jeszcze czym wicej. Ale wci jeszcze nie mamy dowodu, e jeste materiaem na Numer Pierwszy. Czy jeste? Sam musisz odpowiedzie na to tak wane pytanie. Musisz uwierzy w samego siebie, zanim inni bd mogli w ciebie uwierzy. Twj wasny osd jest najwaniejszy i moe by ostateczny. W gazetach znajdujemy czasem kwestionariusze, ktre naley wypeni samemu, i ktre zapraszaj ludzi do okrelania ich wasnych kwalifikacji na podstawie odpowiedzi na dwadziecia lub wicej pyta. Dla ciebie, dla czowieka, ktry zaszed ju tak daleko na drodze do sukcesu, istniej tylko trzy pytania. Brzmi one nastpujco: Pytanie pierwsze. Jeli dostajesz kataru albo miewasz podwyszon temperatur, w ktrym dniu tygodnia zaczynasz chorowa? Dobrze si nad tym zastanw. By moe odpowiesz: No c, zdaje si, e to moe si zdarzy kadego dnia. Nie mog sobie dokadnie przypomnie". Jeli odpowiesz w ten sposb, stanowisko Numeru Drugiego jest dla ciebie stopniem odpowiednim. Gdy kto, czyim przeznaczeniem jest by Numerem Pierwszym, odpowie bez wahania: Wszystkie moje dolegliwoci zaczynaj si w pitek po poudniu, a zdrowiej zawsze w poniedziaek rano". Rzecz w tym, e Numer Drugi, ktry ma zosta Numerem Pierwszym, nigdy nie moe chorowa, a przynajmniej nie w cigu najbliszych lat po swym awansie. Wszyscy inni mog mie gryp, kiedy im si podoba i mog jej dostawa w tym samym tygodniu (jak to si czsto zdarza), lecz tym waniejsze jest, eby ty by w biurze. I niech to sobie bdzie, jaka chce epidemia, ciebie znajdzie si przy twoim biurku. Lecz czy pacjent potrafi w ten sposb kontrolowa pocztki choroby? Z pewnoci potrafi. Nie jest to jaki wiadomy wysiek, gdy urodzony szef (jeli nim jeste) podwiadomie opanowuje swoje dolegliwoci. Istnieje w nim jaki wewntrzny mechanizm, ktry od poniedziaku do pitku tumi wszelkie zarazki. Nie wolno ci teraz chorowa szepce - dzi po poudniu jest zebranie personelu. Dzi jest lunch dla senatora Tumana - syczy nie moesz jeszcze teraz zacz kicha". w wbudowany w ciebie mechanizm pracuje bez zarzutu a do pitku w poudnie. Chocia nie jeste ju w najlepszej formie, zaatwiasz wszystkie

pilne sprawy i okoo godziny 1530 zaczynasz podpisywa poczt do wysania. To wanie wtedy twoja zaufana sekretarka zauwaa po raz pierwszy, e le wygldasz. Kiedy mwi ci o tym tonem macierzyskiej troskliwoci, ktry tylekro wyprbowywaa w college'u dla sekretarek, kichasz. Oh, Boe, Mr Wierzchnik, zdaje si, e dosta pan grypy"

. Zdajesz sobie spraw z tego, e ona (jak zawsze) ma suszno i nagle wewntrzny mechanizm rozkrca si, mruczc: Teraz jest wszystko w porzdku. Choruj sobie! Moesz chorowa, ile ci si tylko podoba - a do pnocy w niedziel". Chwiejesz si, ledwie masz si utrzyma si na nogach. Idziesz do ka z gorc whisky i cytryn. Tej nocy temperatura skacze ci do 40 stopni i zastanawiasz si, czy masz jakie szanse, eby z tego wyj z yciem. Nikt nie potrafi tak straszliwie chorowa, jak ci, ktrzy na og ciesz si wspaniaym zdrowiem. W sobot w poudnie posyasz po adwokata (ktrego nie mona znale, bo wyjecha na ryby), twierdzc, e musisz zmieni testament - to kwestia maego zapisu na fundacj bada medycznych. W sobot wieczr jeste bliski mierci. W niedziel rano stan si poprawia. W cigu popoudnia jeste ju rekonwalescentem. A w poniedziaek rano wracasz do biura i czujesz si doskonale. Istnienie lub brak owego wewntrznego mechanizmu jest po prostu faktem. Jeli go nie posiadasz, nie jeste ulepiony z tej gliny, z jakiej lepi si Numery Pierwsze. Posiadasz go? Naprawd? Wobec tego przejdmy do nastpnego pytania. Pytanie drugie. Czy gotw jeste robi to, czego inni robi nie umiej lub nie chc? W teorii kady, kto widnieje na licie pac, jest w biurze, eby robi to, co mu si (czy jej) poleci. W praktyce jednak wszyscy robi to, co im si podoba. Jeden ma zamiowanie do zbierania plotek, a drugi lubi chowa dokumenty tak, e nigdy ju potem nie mona ich znale. Jeden ubstwia rysowanie wykresw organizacyjnych, a drugi chodzi po biurze i gasi wiata. Jest jednak jeden czowiek, ktry nie moe robi tego, co lubi, a tym czowiekiem jest Numer Pierwszy. Poniewa, oprcz jego normalnych zaj, spada na niego caa praca, ktr zostawili inni; a nikt nie moe przewidzie, jaka ona bdzie. Moe to by opracowanie planu urlopw albo wybr koloru, na jaki trzeba pomalowa ciany. Moe to by skontrolowanie zuycia gazu - albo dla odmiany - sprawdzenie wicze przeciwpoarowych. Moe to by dopilnowanie mycia okien albo naprawy stopek elektrycznych. Ale cokolwiek by to byo, nikt inny w kocu tego nie zrobi - oprcz Numeru

Pierwszego. To jest wanie to, czego nie zrobi nikt inny i co ostatecznie przypadnie jemu. Czy jeste na to przygotowany, a zarazem pogodny i pewny siebie? Jeste? Wobec tego przejdmy do ostatniego pytania, ktre wcale nie jest takie atwe. Pytanie trzecie. CZY JESTE GOTW ZWOLNI Z PRACY JOEGO POCZCIWCA? Znasz go, oczywicie. Kada instytucja ma (lub miaa) swojego Joego Poczciwca. Jest bardzo zacny i oglnie bardzo lubiany i jest jednym z najpoczciwszych ludzi na wiecie. Urzduje sobie nieszkodliwie z kieszeniami penymi listw, na ktre nie odpowiedzia, z resztkami niadania na krawacie i popioem z papierosw na spodniach, oraz z bezmylnym umiechem na twarzy. Kady zna Joego jako miego, starego baaganiarza z sympatyczn on i piciorgiem dzieci, ktre chodz do szkoy. Mona by znale powd, eby Joego zatrzyma, ale przypumy, e nie ma takiego powodu. W innej organizacji Joe mgby by poyteczny, nawet nieoceniony, jako kto, kto nigdy nie ma racji. Ale czasy s cikie, konkurencja ostra, pienidzy mao i nie moemy sobie pozwoli na popenianie jeszcze jakich bdw. Joego trzeba zwolni.

Poniewa jeste Numerem Pierwszym, to ty, a nie kto inny, musisz posa po Joego i powiedzie mu: Dla naszego towarzystwa nie jest pan wystarczajco dobrym pracownikiem i od 1 padziernika zwalniam pana z paskich obowizkw. Musi pan do tego czasu poszuka sobie innej pracy. Nic nie obiecuj, ale postaram si zrobi dla pana, co bd mg". Joe zblednie, zaczn mu dre rce. Zacznie co bekota o swej dawnej pracy, o swojej onie i dzieciach, na co ty odpowiesz: Przykro mi, Joe, ale moja decyzja jest nieodwoalna". Gotw jeste to zrobi? Ale to jeszcze nie koniec prby. Albowiem, spojrzawszy Joemu Poczciwcowi w oczy i powiedziawszy mu: Jest pan zwolniony", musisz wrci do domu i usn spokojnie, nie powiciwszy tej sprawie ju ani jednej myli. Aby by dobrym Numerem Drugim (ktrym jeste), potrzebujesz wiedzy, zdolnoci, umiejtnoci i taktu. Tego wszystkiego potrzebujesz te jako Numer Pierwszy, lecz trzeba ci jeszcze czego innego - troch owej bezwzgldnoci, ktra wyrnia czowieka stojcego na szczycie. Genera musi czasem wyda rozkaz wysadzenia mostu, mimo i wie, e cz jego

wasnych wojsk znajduje si jeszcze na drugim brzegu rzeki. Dowdcy okrtu moe si przytrafi, e kae zamkn wodoszczelne grodzie, cho w kotowni zostali uwizieni palacze. W dodatku nie jest to decyzja, ktr podejmuje si emocjonalnie, jak na filmie. Podejmuje si j spokojnie i chodno, moe tylko z owym trwale zmienionym wyrazem ust i oczu. Czy sprostasz tej ostatecznej prbie w jej skromniejszej, pokojowej formie? Pamitaj, e zagadnienie nie polega jedynie na zwolnieniu Joego Poczciwca. Musisz jeszcze potem umie spokojnie zasn. Nie wolno ci zastanawia si: Czy postpiem susznie?", nie wolno ci te rozmyla, co Poczciwiec teraz pocznie, lecz musisz natychmiast zaj si nastpnym problemem; a oczywicie moe to by sprawa zwolnienia jeszcze kogo innego. Przypumy teraz, e dae waciw odpowied na kade z tych trzech zasadniczych pyta. Wszystkie twoje niedyspozycje przypadaj na okres od pitku po poudniu do poniedziaku rano. Jeste gotw i potrafisz wykona kad prac. Jeste te gotw zwolni z pracy Joego Poczciwca. Przy caym twoim dowiadczeniu i wszystkich umiejtnociach oraz przy trzech dodatkowych kwalifikacjach, ktre podkrelaj twoje zdolnoci kierownicze, zostae jednak pominity przy awansie. Z trudnym do uwierzenia brakiem zdrowego rozsdku, zarzd wyznaczy na szefa czowieka modszego, pozostawiajc ci na stanowisku Numeru Drugiego. Poniewa niepowodzenia s rzecz ludzk, w smutny los moe spotka kadego z nas; a teraz, po latach owocnej pracy, spotka ciebie. Nowy Numer Pierwszy obj stanowisko, a ty musiae go powita w imieniu personelu. Od siebie dodae gorce gratulacje, zauwaajc w myli, e wosy szefa s przerzedzone, a jego ubranie le uszyte. Twoja ona twierdzi, e ona Numeru Pierwszego jest starsza, ni to chce przyzna, a ubiera si tak, e wyglda prawie (no tak, powiedzmy to otwarcie) jak czupirado. Ceremonie si skoczyy, a pozostaje pytanie - co robi dalej? Jeszcze bardzo niedawno na to pytanie nie byo odpowiedzi. Musimy jednak przyzna, e jedyn nadziej Numeru Drugiego bya duga i powana choroba Numeru Pierwszego. W ten sposb Numer Drugi mgby umocni swoj pozycj a do czasu, gdy Numer Pierwszy zrezygnuje z posady lub umrze. W rzeczywistoci jednak choroba tego rodzaju jest wysoce nieprawdopodobna. Jak powiada przysowie, im bardziej czego si pragnie, tym trudniej si tego doczeka. Osoba, ktra ma korzysta z renty, bdzie ya wiecznie. Nie naley czeka, a Numer Pierwszy zachoruje. Lepsza polityka polega na wymanewrowaniu go z gry. Wierzono niegdy, e ludzi mona zmusi do przejcia na emerytur za pomoc kombinacji wypeniania formularzy i podry lotniczych. Jakkolwiek niegdy mdra, metoda ta przestaa ju by skuteczna. Nie zdziwi to nikogo, kto kiedykolwiek uywa rodka do tpienia owadw. W pierwszym roku, jak wiemy, rodek w daje pewne wyniki, moe nawet nie zabija moskitw, lecz z pewnoci wzbudza w nich uczucie, e s niepodane. W drugim roku ich uczu nic nie rani - przyzwyczaiy si do trucizny. W trzecim roku j lubi. A w czwartym po prostu nie mog bez niej y. Tak samo dzieje si z naszymi wysokimi urzdnikami. Doszli ju do tego, e patrz na samolot z pobaaniem graniczcym z sympati. Zachodzi zatem potrzeba zastosowania jakich innych rodkw dla zastraszenia naszych przeoonych. Jest to tajemnica, ktr teraz ujawnimy po raz pierwszy.

w najnowoczeniejszy sposb Usunicia-Numeru--Pierwszego wymaga zastosowania nauki o zarzdzaniu. Poniewa ty, jako Numer Drugi, nie jeste w niej mocny, twoim pierwszym posuniciem winno by wezwanie doktora filozofii, powiedzmy z Kalifornii. Istnieje wielu takich ekspertw w tej dziedzinie, nie powinno zatem by adnej trudnoci w wezwaniu uczonego ze Szkoy Handlowej. Przypumy, e owym uczonym jest dr U. C. L. Angeles, ktrego ona, Ann Utherwon, jest sama specjalistk od zagadnie behawioryzmu. Namawiasz Numer Pierwszy, eby pozwoli podda gwne biuro badaniom technicznym. Wszystkie te badania zostan przeprowadzone (wyjanisz) na koszt Instytutu Mglicika, ktry dostarczy take trzech asystentek. I oto na zebraniu zarzdu ma teraz zosta przyjte pierwsze tymczasowe sprawozdanie. Dunkan: Punkt 3. Sprawozdanie dra Angeles, ktrego kopie zostay rozesane wczeniej. S jakie uwagi? Makbet: Sir, proponuj zaprosi dra Angeles, eby wyjani swj projekt. On tu wanie jest... Dunkan: Doskonale, Numerze Drugi. Doktorze Angeles, pan ma gos. Angeles: Panie prezesie, panowie. Pragnbym przedstawi nasz tymczasowy raport w najprostszej formie. Fakty ju ujawnione wymagaj natychmiastowego dziaania. Czeka na sprawozdanie kocowe, to dopuci do pogorszenia si sytuacji. A zatem krtko: przeprowadziem wstpne studia nad t organizacj, przy uyciu nielinearnego rozszerzenia optymalnej skali Batworty'ego... Makbet: Mam nadziej, e stosujc wewntrzn kontrol wanoci? Angeles: Oczywicie. Not o postpowaniu rozpoznawczym znajdzie pan w zaczniku K. Stosujc strategi przypadkowych wartoci zmiennych i uywajc Modelu Stochastycznego; stosujc, co wicej, nasze dowiadczenia w badaniach operacyjnych i w teorii decyzji, nie moglimy unikn znamiennych wnioskw, ktre przedstawilimy tabelarycznie na stronach 34-37. Dunkan: To bardzo interesujce, ale doprawdy nie rozumiem... Makbet: Przepraszam, e przerywam, sir, ale sdz, e potrafi wytumaczy miejsce, ktre wydaje si panu niejasne. Sam si nad tym zastanawiaem i pytaem dra Angeles, dlaczego odrzuci prostsz strategi Twierdzenia Finkelsteina. Ale wkrtce mnie przekona, e w tym wypadku programowanie drugiego stopnia nie byoby przydatne. Przypuszczam, e pod innymi wzgldami uzna pan sprawozdanie za jasne i przekonywajce. Przerwijmy teraz i pomylmy przez chwil, gdy zebranie doszo do punktu, ktry na arenie walki bykw nazywa si Momentem Prawdy. Dla Numeru Pierwszego oznacza to: teraz albo nigdy. Aby odzyska kontrol nad sytuacj, musi on w tej chwili wyrzuci swoj kopi tymczasowego sprawozdania do kosza i zwrci si do dra Angeles mniej wicej tymi sowy: Dunkan: Wszystko to brzmi dla mnie jak koszaki opaki. Nie mam najmniejszego pojcia, o czym pan mwi i nie mam powodu sdzi, eby to miao jakiekolwiek znaczenie. Jeli ma pan jakie konstruktywne uwagi na temat naszej organizacji, prosz je wyrazi zrozumiaym jzykiem i powiedzie nam, co - paskim zdaniem - powinno si zrobi. Ale prosz nie mwi do mnie jak do

mzgu elektronowego. Nie lubi tego, nie rozumiem tego i nie znios tego. Dziki takiej szorstkiej reakcji, ktra zdegraduje dra Angeles do poziomu bekotliwego mtniaka, Numer Pierwszy moe zapanowa nad ca intryg. W tej chwili wszyscy wiceprezesi chralnie przyznaj, e tymczasowe sprawozdanie jest niezrozumia bzdur. Zaoyciel towarzystwa, stary Tom Nieustpliwy, postpiby dokadnie w taki sposb. Ale dzisiejsi urzdnicy rzadko bywaj ludmi jego kalibru. Przyznanie si do pogardzanej ignorancji wrd grupy urzdnikw, z ktrych kady udaje, e rozumie ca dyskusj, wymaga odwagi. W dziewiciu wypadkach na dziesi Numer Pierwszy nie sprosta tej prbie. Bdzie kiwa gow z udanym zrozumieniem. A skoro raz odpowiednia chwila mina, nigdy ju nie odzyska kontroli nad zebraniem, ktre bdzie toczy si dalej mniej wicej tak: Dunkan: Dzikuj, Mac. Sprawozdanie mogoby by wyraone janiej, ale sdz, e wszyscy rozumiemy, co doktor ma na myli (rozglda si dookoa). Wszyscy (szybko): Tak, tak. To zupenie jasne. Makbet: No c, zdaje si, e jestem bardzo tpy, ale wci jeszcze zastanawiam si nad drug poow strony 41. Dlaczego dynamiczne programowanie obejmuje teori gier? Angeles: Ciesz si, e pan o to zapyta. Mj symboliczno-manipulacyjny jzyk nie jest moe tak zwarty, jak by powinien. Ta strona podsumowuje moje heurystyczne, bilansujce postpowanie, ktre prowadzi do niezasadniczego optymalnego rozwizania na stronie nastpnej. Makbet: Ale to rozwizanie jest z pewnoci niezgodne z kombinatoryjn analiz i topologi na stronie 17 - prosz spojrze, pan tam mwi, e

A co z rachunkiem prawdopodobiestwa? Angeles: Nie mona go zastosowa do wzajemnego oddziaywania wieloosobowego. Owszem, przyznaj, e mona byoby go zastosowa, gdybym by uy innej metodologii. Ale wnioski byyby zupenie te same. Makbet: Oh, tego nie kwestionuj. Przymus strefowy nie zostaby naruszony. Angeles: Wanie. To zagadnienie cybernetyki i zastosowania reguy drobiazgowoci. Przypuszczam, e w zasadzie si zgadzamy. Makbet: Tak jest. Ale paskie wyczerpujce algorytmy obarczaj mnie ubolewania godn funkcj, ktra nie da si zanalizowa. Angeles (mieje si serdecznie): wietnie, wietnie! Wszyscy (nerwowe mieszki): He, he, he... Makbet: No tak, sir, tak jak ja to rozumiem, musimy zastosowa to sprawozdanie do Aktywizacji Motyww w naszej organizacji. Proponuj jednak, ebymy odoyli t akcj, dopki nie zostanie nam przedoona cz II ostatecznego sprawozdania, co nastpi mniej wicej za trzy tygodnie. Sprawa moe chyba tak dugo poczeka - ale nie duej, prawda?

Angeles: Potrzeba nam definitywnej decyzji przed kocem miesica. Makbet: Doskonale. I musimy obszernie przedyskutowa cz II, zanim zakrelimy nasz program. Dunkan (bojaliwie): Obszernie? Makbet; No, musimy przecie wiedzie, co robimy. Dunkan (zdruzgotany): Przypuszczam... Makbet: I sdz, e powinnimy podzikowa drowi Angeles za jego pomoc. Wszyscy: Tak, tak. Naprawd bardzo cenna pomoc. Angeles: Nie bybym w stanie opracowa tego tymczasowego sprawozdania bez pomocy trzech asystentek przysanych mi z Instytutu Mglicika. Miss Zmita i jej dwie siostry dokonay wspaniaej pracy. Czy mog im przekaza podzikowanie prezesa? Dunkan: Tak sdz. Angeles: Bd bardzo zobowizane. Dunkan: A teraz, doktorze Angeles, poprosimy pana, eby pan wrci do swoich bada. Dzikuj panu, doktorze... A zatem - punkt 4. Kosztorys naprawy dachu nad hal maszyn. Mr Makduf? Numer Pierwszy bdzie wiele i gono gada na temat punktu 4, lecz mimo to utraci ju grunt pod nogami. W nastpnym tygodniu bdzie musia asystowa przy drugiej dyskusji z drem Angeles, wci jeszcze nie majc najmniejszego pojcia o tym, o czym waciwie si dyskutuje. Potem nadejdzie sprawozdanie kocowe. Dr Angeles zawrze w nim swoje arcydzieo, wzr, ilustrujcy System Spoeczny Gwnego Biura. Poniewa w wzr jest ostatnim, miertelnym ciosem, warto zreprodukowa go tu w caoci. Oto on:

Na widok tego wykresu Numer Pierwszy wyda gboki jk: Oh, nie!" i szepnie: Nie to!" Lecz wanie temu musi stawi czoo. Jedno, co moe zrobi, to pj do ka z migren, pozostawiajc Numerowi Drugiemu przeprowadzenie planowanej reorganizacji. A kiedy tylko

Numer Pierwszy zdradza objawy polepszenia, wystarczy zwyke machnicie wykresem, wystarczy dalekie echo gosu dra Angeles, eby nastpi nawrt choroby. Czas odejcia Numeru Pierwszego jest bliski i nie moe by adnych wtpliwoci co do tego, kto musi zosta jego nastpc. Nie ma te adnych wtpliwoci, jak ty postpisz z drem Angeles natychmiast po poegnaniu Numeru Pierwszego. Won!" - powiesz mu krtko, dowodzc tym raz jeszcze, e wynajty morderca staje si niepodany, skoro tylko zbrodnia zostaa dokonana. Czy wahasz si przed uyciem tej metody usunicia Numeru Pierwszego? Czy wzdrygasz si przed traktowaniem kogokolwiek z tak wyrachowanym okruciestwem? Jeli tak, zasugujesz na uznanie. Posiadasz wzniolejszy kodeks moralny i wysze zasady etyczne ni niejeden duchowny. Odznaczasz si wszelkimi bezinteresownymi cecha- mi, ktre czyni ci czowiekiem odpowiednim do zajcia drugiego miejsca w kadej organizacji; i tam, jako Numer Drugi prawdopodobnie pozostaniesz. Gdy Numery Pierwsze na tym wiecie s w najwyszym stopniu bezwzgldne. Dla osignicia swego celu potrafi uy wszelkich rodkw, a jeli nauka o zarzdzaniu wydaje si czym" poytecznie mierciononym, uyj take tej broni. Cofnij si przed tym majaczcym sztyletem, a wkrtce zaczniesz myle (i z twego punktu widzenia - zupenie susznie), e nie warto powica tyle blu i wysiku, eby zosta Numerem Pierwszym. Ktrego dnia, siedzc przy kominku z fajk i z filiank kawy pod rk, powiesz do ony: Rozumiem wszelkie ambicje... ale ja doszedem do tego, e lubi by Numerem Drugim. Wiesz co, czasem podejrzewam, e nigdy ju nie bd nikim innym". A twoja ona, dla ktrej to samo podejrzenie ju od szeciu lat przerodzio si w pewno, zgodzi si z tob spokojnie i z umiechem.

9. TRZECIE PRAWO
Zamy - w tym ostatnim rozdziale - e ty, czytelniku tych sw, osigne jedno z najwyszych stanowisk we wspczesnym wiecie. Za pomoc tej ksiki (zakadanej palcem, penej olich uszu" i trzymanej pod poduszk), stawae si coraz potniejszy, przeywae konflikty i fuzje, a w kocu zostae prezesem Towarzystwa Metalowego Olbrzym-Gigant, posiadajcego kapita biliona bilionw i rozcigajcego swoje imperium przemysowe od Alaski a do Peru. Na caym wiecie istnieje tylko pi podobnych stanowisk, a kade z nich obsadzone jest przez Rockefellera lub Rotschilda. Pobierasz kolosaln pensj i jeszcze wikszy dodatek reprezentacyjny. Przechodzc na emerytur masz prawo zakupu akcji na zdumiewajco korzystnych warunkach. Od czasu do czasu skarysz si swojej czwartej i najbardziej uroczej onie na przepracowanie, wspominajc mimochodem o ciarze odpowiedzialnoci, ktry musisz dwiga na swoich barkach. Jednake twemu westchnieniu towarzyszy uczucie politowania dla tych wszystkich, ktrym nie udao si zdoby podobnych dostojestw. Tak jak to bywa w innych monarchiach, musisz by czujny na oznaki rewolty. O niejednym z

legendarnych krlw mwi si, e w przebraniu miesza si z tumem na rynku, przysuchujc si jego swobodnym pogawdkom i badajc jego reakcj na swj ostatni dekret. Gdyby uczyni to samo, wdrujc nie zauwaony po salonie, klubie czy w kuluarach Kongresu, usyszaby buntownicze pomruki, pojby, e istniej ludzie, ktrzy sdz, e z punktu widzenia dobra spoecznego, Ol-brzym-Gigant jest zanadto potny. Jeeli ju musi istnie taka koncentracja bogactw (mgby usysze, e tak mwi), to powinno przej j pastwo i podda demokratycznej kontroli. Nacjonalizacja - jak zauwaysz -r jest odpowiedzi niektrych na monopolizacj. Z wszystkich stron bd do ciebie dociera krytyczne gosy, e Olbrzym-Gigant w zbyt maym stopniu suy spoeczestwu. Istnieje po to, eby przynosi korzyci swym akcjonariuszom, a jeszcze wiksze - swoim dyrektorom. Za wiele bierze, a za mao daje. Jest bezduszn machin, ktra nie robi nic dla narodu jako caoci. Wrciwszy do swego skromnego apartamentu na dachu Walledoff-Gigancja2, bdziesz snu gorzkie myli na temat ludzkiej niewdzicznoci. Niewdziczno jako taka niewiele moe ci nauczy, lecz gupota - poprzez swe przeciwiestwo - wskazuje na prawd. I wanie danie nacjonalizacji powinno zwrci twoj uwag na gwn zasug Olbrzyma-Giganta. Przecie to Olbrzym-Gigant - jakiekolwiek byyby jego wady - ma t zalet, e jest ponadnarodowy. Naley do si dziaajcych na rzecz polepszenia stosunkw pomidzy krajami. Nie jest to wynik wiadomej polityki, lecz zwykych pogldw, pogldw ludzi, ktrych interesy ogarniaj cay wiat. Ani w Genewie, ani w Hadze nie znajdziesz takiego wzoru stosunkw ponadnarodowych, jak w sali zarzdu towarzystwa naftowego. Znacjonalizowanie takiego przedsibiorstwa, uczynienie ze jedynie instrumentu rzdu, oznacza zepchnicie go do zaciankowego poziomu politykw. Wiksze towarzystwa nie nale do grup, ktre podnosz zgiek przeciw wojnie; i dzieje si tak niezwykle szczliwie, gdy konflikt (z czego wszyscy zdajemy sobie spraw) rozszerza si w stosunku proporcjonalnym do woania o pokj. Ale one w istocie reprezentuj pogldy midzynarodowe, takie, jakie spotyka si wrd uczonych, bankierw i klownw cyrkowych. Dlatego - pod wieloma wzgldami - s potg niosc dobro, od dawna ju rozwizawszy t kategori problemw, o ktrych zdefiniowanie wci jeszcze walcz ministrowie spraw zagranicznych caego wiata. Lecz jakkolwiek lekarstwo, ktrego domagaj si gupcy, jest z pewnoci gorsze od choroby, moe pozosta uczucie, i choroba istnieje. Wrd swych kolegw zauwaysz oznaki niepokoju, skwapliw ch usprawiedliwiania si, pragnienie zliberalizowania polityki towarzystwa. Okres bezlitosnego wspzawodnictwa min. Walka o supremacj zakoczya si. Po zapewnieniu sobie dobrobytu, nadszed czas na wielkoduszny patronat i oddanie sprawie publicznej. Celem towarzystwa jest wanie suenie ludnoci albo lepiej jeszcze: ludzkoci. Jednym z aspektw owej rosncej liberalizacji jest profesjonalizm dyrektorw. Dzisiejszy dyrektor wnosi do swego zawodowego wyksztacenia atmosfer zawodowej etyki. Jego pierwsze pytanie moe brzmie: Czy to dobry interes?", drugie: Jak to wyglda od strony podatkowej?", lecz jego trzecie pytanie brzmi teraz: Czy to jest etyczne?" W dawnych czasach najlejsza wzmianka o subie spoecznej" bya niezmiennym wstpem do oszukania kogo. Lecz
2

Aluzja do najsynniejszego i najwykwintniejszego nowojorskiego hotelu Waldorf-Astoria. (Przyp. tum.).

teraz ju tak nie jest. Zasady etyki s czsto tak etyczne lub niemal tak etyczne, jak brzmi w rzeczywistoci. Businessman zajmuje miejsce obok sdziego, kaznodziei i chirurga, a sam jego urzd powstrzymuje go od takiego czy innego postpowania. Jego celem przestao ju by kupowanie po cenach najniszych, a sprzedawanie po najwyszych. On pragnie tylko ze wszystkich si suy spoeczestwu, okazujc uczynn yczliwo swym handlowym konkurentom (obecnie nielicznym i pozbawionym znaczenia), szlachetny paternalizm swoim gwnym producentom, a olniewajc uczciwo klientom. Znajduje si wrd najwieszych pretendentw do statusu zawodowca, majc usta pene dyrektorskiego argonu, ktrym chce dowie swej specjalnej wiedzy, przesycony idealizmem Rotary Clubu, aby dowie swej istotnej wartoci. Dyrektorzy Olbrzyma-Giganta w gronie tych bardzo etycznych ludzi nale do najbardziej etycznych. Wkad Olbrzyma-Giganta do wielu akcji charytatywnych zniszczy dobroczynn organizacj, pozbawi pracy i celu ycia jej pracownikw. Istnieje pewna dawka wspaniaomylnoci, ktra waciwie moe zabi. Czoowym liberaem w Olbrzymie-Gigancie jest Walter Wilcox, ktrego skpstwo w wydatkach prywatnych licznie rwnoway rozrzutny stosunek do pienidzy, nie bdcych jego wasnoci. Cierpliwe badania wykazay ostatnio interesujc zaleno pomidzy tymi wyranie z sob kontrastujcymi postawami, ujawniajc, e publiczna rozrzutno i prywatne sknerstwo s niemal zawsze cile z sob zwizane. Sam Wilcox dostarczy na to dobrego przykadu, podnajmujc swoje mieszkanie Frankowi Fairfield. Tak si zoyo, e wakacje Wilcoxa zbiegy si z okresem, w ktrym Frank przeprowadza u siebie remont i zmienia urzdzenie. Za opat nieco wysz od normalnego czynszu rodzina Franka miaa schronienie, dopki robotnicy nie skoczyli pracy i Frank nie myla ju wicej o tej sprawie, dopki Wilcox nie wrci. Wtedy nastpia pomidzy nimi nastpujca rozmowa telefoniczna: Fairfield: To ty, Walter? Miae przyjemne wakacje? Wilcox: Tak, dzikuj. Braem udzia w letnim kursie stanowego college'u w Pensylwanii, dokd mnie zaproszono na wykady o kierowaniu personelem. Byo bardzo przyjemnie. Oni pokrywali wszystkie koszta. Fairfield: wietnie. Mam nadziej, e zastae mieszkanie w porzdku? Wilcox: Ot, Frank, wanie o tym chc z tob porozmawia. Przede wszystkim zostawiem w. kuchni troch zapasw i widz, e z nich korzystae. W swoim czasie zapisaem je sobie: tam byo p funta masa, dwa jajka, cztery kawaki sera, plasterek boczku i otwarta puszka fasoli. Poza tym p butdki, tzn. do poowy pusta butelka koniaku i caa butelka, dwie trzecie litra sherry do gotowania. Mam nadziej, e przyznasz, i ta lista si zgadza? Fairfield: Przypuszczam. Nie powiem, ebym zauway. Wilcox: Tak? To moge te nie zauway, e ty zostawie u mnie kilka jabek i cztery butelki piwa? Fairfield: O, rzeczywicie? No, dobrze, zatrzymaj je. Wilcox: Niestety, nie pij piwa. A jabka ju gnij. Wobec tego sprbowaem okreli warto

tych rzeczy. Kupiem ju wanie koniak, ktry trzymam jako lekarstwo, wic wiem, ile kosztuje. Nie przypominam sobie dokadnie ceny sherry do gotowania, ale zapytam w sklepie. Teraz, co do masa... Fairfield: Na mio bosk! Dam ci pi dolarw i skoczmy z tym. Wilcox: Chciaem si tylko upewni, e zgadzasz si ze mn co do zasady...

Fairfield: Tak, tak, tak. Przesta mnie drczy, zgadzam si na wszystko. Wilcox: Dzikuj. Naprawd jestem ci wdziczny. Moesz polega na mojej dokadnoci. Fairfield: Tak, tak. Bd zdrw. (Odkada suchawk).

Tego samego popoudnia na zebraniu zarzdu wyania si kwestia udziau towarzystwa w pomocy dla Kliniki Planowania Rodziny. Zeszoroczna dotacja wynosia 10 000 dolarw i skarbnik proponowa utrzyma j w tej wysokoci. Klinika odpowiada potrzebom spoecznym, ale wobec sprzeciwu wyborcw katolickich, nie moe korzysta z funduszw publicznych. Na og biorc, twierdzi skarbnik, 10 000 wydaje si sum suszn, wiksz od zeszorocznej dotacji firmy Dygotek i Maowarty, lecz mniejsz od dotacji Sp. Akc. Byszczek i Kontek. Czy zarzd zgadza si na 10000? Przewodniczcy: Kto popiera wniosek skarbnika? Fairfield: Ja popieram. Przewodniczcy: Czy wniosek zostaje przyjty? Wilcox: Chwileczk, panie przewodniczcy. Wnosz jako poprawk, ebymy podnieli nasz subskrypcj do sumy 25 000 dolarw. Jeli idzie o spraw takiej wagi, nie mona nie troszczy si o... Przewodniczcy: Chwileczk, prosz. Czy kto popiera poprawk Mr Wilcoxa? Wadsworth: Tak, ja popieram. (Popiera rzeczywicie!) Przewodniczcy (z rozpacz): Doskonale. Wilcox? Wilcox: No c, panie przewodniczcy, sdz, e przyznanie wyszej sumy bdzie zupenie usprawiedliwione. Klinika spenia wspaniae zadania i to nie tylko w zakresie ograniczania rodziny. Z drem Naciekiem cile wsppracuje grupa pracownikw naukowych z Filadelfii. Prbuj oni zbada poziom ekonomiczny i wychowawczy rodzin posiadajcych wicej ni szecioro dzieci. Raport, jaki w tej sprawie maj opublikowa, bdzie dokumentem o najwyszej wadze. Nie powinnimy take nie docenia spoecznej wartoci oglnego wpywu kliniki. Przyznaj, e na to zagadnienie mona mie kilka punktw widzenia. aden uczciwie mylcy czowiek nie moe zignorowa religijnych obiekcji, jakie wysuwano przeciwko planowaniu rodziny. Wysuchawszy na ten temat wielu dyskusji, sdz - dla rwnowagi - e sprawa, udzielenia poparcia klinice ma wielkie znaczenie. A jeli tak jest, wydaje mi si, e powinnimy by nie tylko szczodrzy, lecz wspaniaomylni. Przyznaj, e nie mog bez zniecierpliwienia sucha wtpliwoci, czy moemy sobie pozwoli na wiksz sum. Pomijajc wszystko inne i biorc pod uwag skal naszych finansw, dziesi lub pitnacie tysicy dolarw mniej czy wicej stanowi sum niemal bagateln. Nie bdmy maoduszni! Miejmy raz otwart kiesze! Jeli mamy w ogle by liberalni, oto najlepszy moment, eby to okaza! Nie musimy notowa caej debaty, ktra trwa godzin i trzy kwadranse i koczy si uchwaleniem subskrypcji na sum 12 500 dolarw, lecz scena ta byaby niekompletna bez krtkiego fragmentu prywatnej rozmowy, jaka nastpia pniej midzy Fairfieldem i Wilcoxem. Wilcox: Tylko swko, Frank, w sprawie, o ktrej rozmawialimy przez telefon. Fairfield (zrezygnowany): Tak? Wilcox: Potem przyszo mi do gowy, e nie mog zatrzyma tych butelek piwa. Wiesz, jak to jest - zaraz by o tym gadano. Fairfield: Suchaj, Walter. Masz tu dziesi dolarw gotwk. Zechcesz je wzi i zakoczy t

spraw? Wilcox (wstrznity): Nie rozumiesz mnie. Nie idzie mi o pienidze, tylko o zasad. Wedug moich oblicze jeste mi winien 3 dolary i 35 centw - przyjmujc, e jabka kosztuj mniej wicej tyle, ile ten ser i boczek. To nie jest zupenie cise, ale chc by uczciwy. Powstaje pytanie, co zrobi z piwem. Fairfield: Wyrzuci do mieci. Wilcox: To byoby nieuczciwe wobec ciebie. Nie, nie mog si na to zgodzi. Moe bym zapakowa te butelki i przynis do biura, eby je zabra? Fairfield: W porzdku. Zrb tak. Masz tu pi dolarw. We sobie z tego 3,35. Wilcoa;: Przepraszam ci, ale nie mam drobnych. Fairfield: Wpa t rnic na klinik. Wilcox: To bardzo wielkodusznie z twojej strony. Dostaniesz pokwitowanie. Nawiasem mwic, mam nadziej, e nie masz do mnie alu w zwizku z tym planowaniem rodziny? Orientuj si, e nie jeste bardzo wraliwy na te sprawy. Ale nawet dodatkowe 2 500 dolarw, to ju jest rnica. Myl, e ta sprawa warta jest czasu, ktrymy jej powicili. Fairfield: Miejmy nadziej. Powiedz mi, Walter, ile ty sam subskrybowae? Wlcox: Daem im dziesi dolarw i obiecaem uy swoich wpyww. A ty? Fairfield: Daem im pidziesit dolarw i powiedziaem, eby poszli do diaba! Rzecz w tym, e Wilcox, bdc prywatnie skpcem i skner, kompensuje to sobie wspaniaomylnoci przy wydawaniu pienidzy towarzystwa. Fairfield postpujc ostronie z pienidzmi towarzystwa, kompensuje to sobie beztrosk, z jak wydaje wasne. Wiadomo, e ta wspzaleno jest normalna. Pod presj Waltera Wilcoxa i ludzi jego pokroju Olbrzym-Gigant posiada - jak si o tym przekonasz - niesychanie liberalne pogldy. Wywiera dobry wpyw, jest dalekowzroczny i wspaniaomylny, myli kategoriami midzynarodowymi i nie jest winien adnej z tych zbrodni, o ktre si go oskara. Pracuje znacznie sprawniej, ni gdyby zosta znacjonalizowany. Dla ciebie jako prezesa - wszystko to bdzie jasne. Lecz rwnie jasne bdzie to, e -towarzystwo jest zbyt wielkie. Z jednej strony proces integracji, racjonalizacji i absorpcji, ktry doprowadzi do powstania Olbrzyma musi si wydawa - jeli spojrzy si wstecz - procesem nieuniknionym (i prawdopodobnie takim by). Z drugiej strony wynik jego jest zbyt skomplikowany, eby mg by trway. Podobnie jak zrekonstruowane dinosaury z ilustracji w ksikach, traktujcych o prehistorii, Olbrzym Sta si zbyt ociay, aby sam mg si przystosowa do zmiany. Uywajc sw Kiplinga, naley go nazwa gruboskrnym anachronizmem. I nie wiadomo, co mona na to poradzi. Zoono Olbrzyma-Giganta wida wyranie z jego planu organizacyjnego, z jego hierarchii, z jego sztywnoci, z jego jednolitoci. A ludzie nie zdaj sobie sprawy, e zoono nie wynika z polityki towarzystwa, lecz jedynie z jego wielkoci. Choby tylko ze wzgldu na cyfry i odlegoci, zoono organizacji staje si nieunikniona. Decyzje staj si nieosobiste i odlege, nie odnosi si

ich do okrelonej osoby, lecz do nich". Moe to by akcja zarzdu, lecz na czyj wniosek? Wraz ze zoonoci zjawia si potrzeba przepisw i precedensw. Wraz z ni zjawia si nawa papierkowej roboty, statystyk i sprawozda.

Wraz z ni - w kocu - zjawia si potrzeba stworzenia urzdnika standartowego. To prawda, e istniej ludzie, ktrzy boj si takiego typu czowieka. Istniej towarzystwa, ktre chciayby odwrci ten nurt. Lecz owa jednolito nie rodzi si z mody, tylko z natury rzeczy. Jeli ma si wymienia personel pomidzy placwkami, to musi on by podobni do siebie. Ci ludzie musz by prefabrykowani wedug standartowego wzorca. Jake inaczej system mgby dziaa? Sam wzorzec jako taki jest do skomplikowany. Wprowadzenie zmian zwizanych z czyj osobowoci uczynioby niemoliw jego fabrykacj. W lekkich utworach beletrystycznych przyjmuje si, e posta emerytowanego brytyjskiego pukownika musi zgadza si z oglnie przyjtym wzorcem (Niech to diabli! Co takiego?!), zupenie tak samo, jak generaowie musz by cholerykami, a profesorowie roztargnieni. Cz poytku, jaki ma si ze starych oficerw armii polega na tym, e jednego dowdc moe zastpi drugi, przy czym nie nastpi adna dostrzegalna zmiana w jego pogldach, dyscyplinie i rutynie. Tak samo dzieje si z urzdnikiem, wysanym przez Midzykontynentalne Towarzystwo Naftowe do Honolulu. Przybywszy tam jako nastpca kogo, czyje przeszkolenie byo identyczne, z atwoci podejmuje prac w tym miejscu,

w ktrym jego poprzednik j skoczy. Zastpienie jednego popdliwego i wsatego pukownika drugim, jednego urzdnika naftowego innym, to ten sam rodzaj zmian, ktre mona obserwowa na dziedzicu paacu krlewskiego, gdzie zmieniaj si onierze, lecz barwny rytua pozostaje ten sam. Wikszo komplikacji zachodzcych w gigantycznym towarzystwie jest wynikiem jego wielkoci. Lecz niektre z tych komplikacji s wynikiem wieku. Niewiele tylko z olbrzymich towarzystw znajduje si wci pod kierownictwem ich zaoyciela. Nie odbiegniemy od prawdy, jeli powiemy, e zaoyciel by dziadkiem yjcym rwnoczenie lub mniej wicej rwnoczenie z dziadkami obecnych dyrektorw. Na tym stadium rozwoju musi nastpi jedna z ewentualnoci. Albo prezesem jest wnuk zaoyciela, z dynastycznym tytuem Rothsfellera III, albo te kierownictwo przeszo w rce ekspertw. W kadym z tych dwch wypadkw utracono pocztkowy rozmach. Rothsfellerowi III z reguy brak bezwzgldnej, mskiej energii Rothsfellera I. Brak mu pocztkowego napdu: denia do wydobycia si z ubstwa. Zamiast tego jest uosobieniem autorytetu, godnoci, kultury i wdziku. Do zarzdzania istniejcym ju imperium - ktrego on sam nigdy nie potrafiby zdoby - trzeci z kolei potomek zaoyciela moe nadawa si zupenie dobrze. Ale co bdzie z czwartym? I tutaj - jak we wszystkich monarchiach - przychodzi chwila, kiedy nastpca tronu jest sabeuszem, intelektualist, sportowcem albo estet. Kontrola przechodzi wwczas nieuniknienie w rce ekspertw, ludzi znajcych si na rzeczy, ludzi liczcych si w dobie dyrektorskiej rewolucji.

Czowiek liczcy si, w tym nowoczesnym sensie, to czowiek z gow nabit liczbami. Zdobye swj wysoki urzd dziki staraniom, wiedzy, lojalnoci, maestwu, zdolnoci przewidywania, surowoci, wytrwaoci i szczciu. Jedyne kwalifikacje, ktrych nigdy nie posiadae i ktrych nigdy nie pragne, to kwalifikacje wodza. Niektrzy z twoich rywali je posiadali i od dawna ju zostali usunici pod zarzutem niesubordynacji. Posiadaj je ludzie w mniejszych towarzystwach, lecz c mog zrobi, skoro przyjdzie im wspzawodniczy z Olbrzymem-Gigantem? Posiadasz wszystko, czego potrzeba, eby kierowa organizacj: zdolnoci, zdrowie, obrotno i bezwzgldno. Nie jeste genialny, ale te nikt tego od ciebie nie wymaga. Ale jeli ywot towarzystwa ma by dugi, potrzeba ci koniecznie kwalifikacji wodza, a tych wanie ci brak. Jakeby zreszt mogo by inaczej? Gdyby je posiada, nigdy nie dostaby si na szczyt t jedyn drog, jaka bya dla ciebie' otwarta. Jeli idzie o Olbrzyma--Giganta, wodzostwo nie figuruje tam w karcie da. Jakkolwiek olbrzymie byyby atuty towarzystwa, wodzostwo nie jest jednym z nich. Czyme jest wodzostwo? Jest to sztuka polegajca na wskazaniu odlegego celu w taki sposb, aby wszystko inne wydawao si czym trywialnym. Kiedy urodzony wdz skoczy mwi o witym Graalu, o Wiecznym Miecie, o Chwale Francji czy o Honorze Puku, wszelkie bezporednie prywacje i niebezpieczestwa wydaj si nieistotne. Nieco podobny zapa rozgorza wwczas, kiedy stary Ben apcomoesz (prawdziwy zaoyciel Olbrzyma) w wili pierwszej wielkiej fuzji przedsibiorstw zgromadzi wok siebie swych ludzi i powiedzia: Chopcy! Musz nas oywia wielkie myli! Jeli ten numer przejdzie, bdziemy kontrolowa wier caego przemysu!" Kt, w obliczu tego entuzjazmu, mgby poprosi o podwyk pensji? Kt mgby na zebraniu zacz dyskutowa o trzydziesto-godzinnym tygodniu pracy? Kt - wobec takiego celu mgby si skary, e zatrzymano go na noc w biurze? Wystarczajc nagrod byo przyj do domu bladym i zmczonym i kaza przysic onie, e dochowa tajemnicy. Nikomu o tym nie mw, Zuzanno, ale stary Ben wstpi na ciek wojenn. Myl, e wyjdzie z tego cao. We wtorek powinien ju o tym wiedzie cay wiat. Do licha, ale jestem zmczony!" Za, jeli ci si tak podoba, e m Zuzanny nie mia z tym pocigniciem nic wsplnego. Podejrzewaj, jeli chcesz, e by nawet osob niepodan w biurze. Pozostaje faktem, e by wiadkiem wydarze dramatycznych, wobec ktrych mg zapomnie o swych wasnych sprawach. W ten wanie sposb ludzie walczyli pod Austerlitz, pod Trafalgarem i na plaach Normandii. Tylko pod natchnionym wodzem onierz potrafi spojrze na swoj prawdopodobn mier jako na drobny wypadek. Tylko pod prawdziwym wodzem przemysu robotnik moe aowa, e jego wasna pensja stanowi pewien ubytek w zachwianych finansach firmy. Przynajmniej we wczesnej awanturniczej fazie budowania przemysu podniecenie znaczyo dla ludzi wicej ni zapata. W tamtych czasach - mogli si potem przechwala - mczyni byli naprawd mczyznami. Ale nie jest to sytuacja, z ktr ty mgby mie co do czynienia. Nigdy nawet nie syszae o dawnych czasach penych hazardu.

To, co czeka ciebie i innych ekspertw nie jest przygod, lecz upadkiem. Dlatego dekadencja jest czym, co powiniene zrozumie. Moesz sobie kojarzy j w myli z piamami z czarnego jedwabiu i z absyntem, uwaajc (i susznie), e twoje biuro nie ma z tym nic wsplnego. Ale znaczyoby to nierozumienie istoty upadku. Kiedy usycha drzewo, nie jest to zwykle wynikiem choroby i nie jest nigdy (zakadamy) wynikiem grzechu. Usycha, poniewa osigno maksimum wzrostu, a zarazem wielkoci i ciaru w okresie odpowiednim dla tego gatunku. W adnym wypadku nie moe ono y wiecznie. Nie inaczej jest w zasadzie z instytucjami, tak politycznymi, jak i przemysowymi. Dojrzao wiedzie je take do upadku. Ale istoty ludzkie rni si od drzew tym, e zdaj sobie spraw z tego, co si dzieje. Dla nich gwnym objawem dekadencji jest wiadomo, jak niewiele czasu im jeszcze pozostao. Modo - przez kontrast - jest wiedz o tym, jak dug drog trzeba jeszcze przeby. Owa wiedza o przyszoci nie jest cakowicie wiadoma i objawia si bardziej w ludzkich czynach ni w sowach. Jest widoczna - przede wszystkim - w trwaoci rzeczy. W najnowoczeniejszych dzieach twrcw wida jasno przewiadczenie o ich przemijaniu. Artysta woy w nie tyle trudu, na ile, wydawaoby si, pozwalaj okolicznoci. I to, z pewnoci, jest zasadnicza cecha dekadencji. I to samo dzieje si z Olbrzymem-Gigantem. Jego wzrost si skoczy. Teoretycznie towarzystwo mogoby w ostatecznej fuzji wchon swego gwnego rywala. Jednake na to nie pozwala prawo. Nie wydaje si to te wskazane z punktu widzenia polityki. Lepiej jest zachowa pozory wspzawodnictwa, a po cichu godzi si na ceny, pace i jako. A zatem Olbrzym-Gigant zachowa swj obecny udzia w handlu, rozszerzajc jedn fili, a zmniejszajc inn, wprowadzajc automatyzacj tam, gdzie to bdzie praktyczne i od czasu do czasu zmieniajc kierunek swej polityki reklamowej. Wydawaoby si, e jest to jeden z najbardziej staych elementw przemysowego pejzau. A mimo to upadek towarzystwa ju si zacz, jego dalszy rozwj okazuje wicej godnoci ni wigoru. Czemu jednak Olbrzym-Gigant powinien si zaama? Padnie on ofiar Trzeciego Prawa Parkinsona, ktre brzmi: Ekspansja oznacza zoono, a zoono - upadek; albo - eby powiedzie to jeszcze janiej - im bardziej co jest skomplikowane, tym szybciej umiera. Ostatecznie upadek jest nieunikniony, poniewa adna instytucja nie moe trwa wiecznie. Ale proces chylenia si ku upadkowi moe przynajmniej opni kady gwny dyrektor, ktry zdaje sobie spraw z tego, co si dzieje. Musisz by czujny na oznaki toczenia kornikw, usychania, grzybienia i rdzewienia. Musisz sysze ustawiczne zblianie si robactwa cigajcego do trupa. Czy sztab dyrektorw jest zbyt liczny? Czy za wiele jest inicjaw na kadej fakturze i na kadym rachunku? Czy kady jest dzi zanadto wyspecjalizowany i skryty? Czy dystrybucja dokumentw i memorandw jest zbyt szeroka? Czy nadmiar zadowolenia z siebie wystarczy, eby si nim udawi? Czy karawan zajecha ju waciwie pod drzwi? Aby obliczy szybko zbliania si nadcigajcego robactwa, powiniene najpierw obejrze na nowo budynki towarzystwa. A wic pierwszy - to oryginalna szopa z roku 1912, w ktrej narodzio

si cae przedsibiorstwo, obecnie zamieniona na muzeum. Nastpnie budynek fabryczny z roku 1925, rozlegy, niezgrabny i sklecony niecierpliwie, byle jak - ledwie e dach nad maszynami. Potem masz biuro gwne z roku 1934, zbudowane po wielkiej fuzji i zapchane marmurami i brzami, kutym elazem i dbem. Po drugiej stronie autostrady znajduj si szalecze dobudwki z roku 1944, speniajce cel wszystkich tymczasowych budowli - zajmowanie przez pidziesit lat parceli potrzebnych do czego innego. Na koniec ostatni gmach, wzniesiony w roku 1960 dla pomieszczenia nowszych wydziaw: Propagandy, Kierownictwa Personelu, Dziaalnoci Kulturalnej, Opieki i Poradnictwa Spoecznego, Rozrywki i Sportu. Zbudowany z lekkiego stopu i skonstruowany z prasowanego drzewa, szklanego wkna, polietylenu i papieru. To, co zwiedzajcy uwaa za wynik pknicia rury, to jest ogrdek japoski. To, co wyglda na bazgranie kred po cianach, to s freski Sakuma Musashi. Budowla jest godna uwagi nie tylko ze wzgldu na sw lekk konstrukcj, lecz take na sw izolacj z weny drzewnej i swobodn cyrkulacj gorcego powietrza. Projektowana przez profesora Schnitzelbauma ze Szkoy Architektury Uniwersytetu Michigan, reprezentuje ona najnowsze prdy, jeli idzie o konstrukcj i wygld. Jasne, e owe prdy nie bd trway dugo i e nie znajduj zastosowania dla celw fabrycznych. Wci jeszcze moe pozosta otwarte pytanie, czy grupa Olbrzyma-Giganta bdzie jeszcze kwitn przez nastpne dwadziecia lat, lecz budowniczowie jej ostatniego gmachu nie daj jej wicej ni dziesi. Jeli budowle takie jak ta co mwi, to opowiadaj one o dyrektorach, koczcych swoj sub i o pasoytach, gotowych do odejcia. Upadek, choby jeszcze niewidoczny, jest ju oczekiwany. Obejrzawszy budynki, polij po list pac i zobacz, jak warto towarzystwo przywizuje do dziaalnoci przedsibiorstwa. Pracownicy dziel si z grubsza na dwie kategorie: tych utalentowanych technicznie, umiejcych wymyli co nowego i tych, ktrzy potrafi tylko administrowa organizacj ju istniejc. C jest waniejsze: nowa produkcja, czy gadka procedura? Zwykle zdarzaj si jakie nieszczere pochway innowacji i postpu, lecz rzeczywista skala wartoci wyraa si w licie pac. Kto znaczy wicej: inynier czy rachmistrz, chemik czy biuralista? Czy urzdujcy wiceprezes zdoby swoje stanowisko dziki odkryciu moliwoci ubocznej produkcji, czy dziki temu, e prowadzi oddzia B bez zakce? Oba rodzaje umiejtnoci mog by w cenie, lecz ktry z nich ceni si wyej? Tam gdzie najbardziej ceni si rutyn, proces upadku ju si rozpocz. Na ostatku tych czynnoci wstpnych, odwied najodleglejsz placwk imperium OlbrzymaGiganta, farm eksperymentaln na Alasce, albo jednostk badawcz w Peru. Sprawd, czym uczeni si zajmuj i zadaj im zasadnicze pytanie: kiedy dyrektor firmy odwiedzi ich po raz ostatni? Jeli odpowied brzmi: W ubiegym roku", sytuacja jest za. Jeli odpowied brzmi: W roku 1958", sytuacja jest jeszcze gorsza. Jeli odpowied brzmi: Nigdy", sytuacja jest niemal beznadziejna. Albowiem o ile upadek w centrali moe przybra form drobnych zakce, o tyle zawsze czy si z zaniedbaniem spraw odlegych. Osabienie machiny centralnej ujawni si najpierw na obszarach peryferyjnych, w miejscach, do ktrych centralna wadza ledwie moe dotrze. To w najdalszych z

tych miejsc - tak jak to byo w upadajcym cesarstwie na Murze Hadriana - zaamanie si jest najbardziej widoczne. Mniej znamienne jest, e kohorty utraciy si ni to, e nikt nie przyby do nich na inspekcj. Imperium moe wci jeszcze istnie, lecz jego energia spada i niebawem zaniknie. Tam gdzie si to dzieje, proces upadku jest ju wybitnie zaawansowany. Jakie na to lekarstwo? Teoretycznie najlepiej byoby cofn wstecz tendencj centralizacyjn, przywracajc nieco niezalenoci jednostkom, ktre zostay wchonite. Istniej przykady, e przeprowadzono tak akcj z dobrymi wynikami. Ale istniej te sytuacje, w ktrych nie da si zastosowa tego samego lekarstwa. Czy gdyby to byo wykonalne, byoby skuteczne? Czy gdyby to byo skuteczne, daoby si przeprowadzi? Przyjmujc, e takie wtpliwoci musz powsta, i e nie da si ich rozproszy, i przyjmujc wobec tego, e wielko i zoono musz pozosta, dekadencji nie da si uleczy. Olbrzym-Gigant stanie wreszcie wobec problemu wspzawodnictwa ludzi, ktrzy pracuj zamiast dyskutowa, ludzi, dla ktrych postp znaczy co wicej ni tylko duszy weekend. Na zasadnicz chorob nie ma lekarstwa. Mona jednak co zrobi, eby opni jej rozwj i ty, jako prezes, masz wskaza drog dziaania.

Jaka ma by twoja polityka? Sytuacj mona by mniej wicej porwna do tej, jak zastaje

waciciel hotelu, ktry wrci po dugiej nieobecnoci i stwierdzi, e hotel jest zaniedbany. Pokoje s brudne, tynki odpadaj, obsuga fatalna, a jedzenie jeszcze gorsze. Personel, ktry umia doskonale pracowa, sta si leniwy i niechlujny. Istnieje na to kilka moliwych lekarstw, ale najszybsze i najskuteczniejsze polega na tym, eby zapowiedzie cocktail dla dwustu osb, nastpnie (po trzech dniach) bankiet i (w dwa dni pniej) bal. Kucharze, kelnerzy i barmani znajd si nagle wobec wielkiego kryzysu, nioscego problemy tak liczne, e wydaj si nierozwizalne. Ich morale podnosi si w cigu jednej nocy i hotel staje si zupenie innym miejscem. Kad inn organizacj mona - przynajmniej czasowo - oywi w ten sam sposb. Technika polega na zapowiedzeniu nowego programu dziaalnoci w trzech fazach. Faza I mieci si bez trudu w moliwociach personelu. Faza II jest niezwykle trudna, a faza III wyranie niemoliwa do wykonania. W obliczu zada tego rzdu i tej kolejnoci, kada organizacja musi wzi si w karby. Lecz adna organizacja nie moe trwa wiecznie. Choby nawet urzdnicy Olbrzyma zdobyli si na ten ostatni, wielki wysiek i nawet gdyby ty, ich prezes, sprbowa rozwin wszystkie talenty wodzowskie, ktrych naprawd nie posiadasz, inny i modszy czowiek postawi ju nog na progu innej i bardziej prnej organizacji. Jego kariera dopiero si rozpocza, jego obecne biurko jest jego pierwszym. Jest nieonaty i nie ma mieszkania, wydaje si, e niemal mieszka w biurze. Niewyranie wspomina o swych studiach w Exeter i Yale, i ledwie e napomyka o zyskach i stratach, jakie przynosi mu jego gra na giedzie. Jego firma, w porwnaniu z OlbrzymemGigantem, stanowi nowy i obiecujcy obiekt przemysowej przedsibiorczoci - ktry z ca pewnoci si rozwinie. Mody czowiek nie celebruje zbytnio swej pracy, przedkadajc prawo Lekkoci nad prawo Cikoci. Przyszo nie naley ju do ciebie, lecz do niego. To on - za twoim przykadem - wzniesie si na szczyt.

SPIS RZECZY
PRZEDMOWA 1. PRAWO LEKKOCI 2. WYBR TECIA 3. BRAK POMYSOWOCI 4. EKSPERCI 5. PUNKTUALIZM 6. PRZEWODNICZENIE 7. POWD PAPIERU 8. NUMER DRUGI 9. TRZECIE PRAWO t

You might also like