ebrowski M.

, Charakterystyka aktywnoci innowacyjnej maych i rednich firm informatycznych w Polsce, [w:] Innowacje w rozwoju gospodarki i przedsibiorstw siy motoryczne i bariery, (red.) E. Oko-Horodyska, A. Zacharowska-Mazurkiewicz, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2007, s. 284 294.

Rozdzia 18. Charakterystyka aktywnoci innowacyjnej maych i rednich firm informatycznych w Polsce
Micha ebrowski

Streszczenie Rozwaanym problemem jest aktywno innowacyjna maych i rednich polskich firm informatycznych (MSP-IT). Celem rozwaa jest przedstawienie gwnych elementw dziaalnoci innowacyjnej MSP-IT z uwzgldnieniem aktualnego poziomu wiedzy oraz wskazaniem brakw w badaniach. Jako polskich innowacji IT jest niska, a efektw tych innowacji nie wida w wikszej (midzynarodowej) skali. Duy potencja twrczy (zwycistwa polskich studentw informatyki w prestiowych midzynarodowych konkursach informatycznych) pozostaje w duej mierze niewykorzystany (saba konkurencyjno produktw informatycznych na rynkach zagranicznych). Jako ilustracj problemw badawczych autor prezentuje wnioski ze studium przypadku grupy 17 przedsibiorstw informatycznych. Przeprowadzone badanie podsumowa mona nastpujco: poziom innowacyjno badanych firm informatycznych jest wysoki w skali kraju, w innowacjach technologicznych znaczcy jest udzia wasnych rozwiza, wystpuj due braki w obszarze wsparcia metodycznego w procesie opracowywania nowych rozwiza.

18.1. Wstp O konkurencyjnoci na poziomie mikro- i makroekonomicznym w coraz wikszym stopniu decyduje we wspczesnym wiecie innowacyjno. Znaczenie tego czynnika wzrasta jeszcze bardziej w branach, w ktrych notuje si duy postp techniczny. Do takiej brany naley informatyka (kategoria PKD dzia 72: Informatyka). Rozkad liczby firm w poszczeglnych klasach wielkoci firm informatycznych (wg liczby pracownikw) przedstawiony jest na rys. 1.
Rys. 1. Rozkad procentowy liczby firm informatycznych wedug wielkoci

23,20%

0,53% 0,07%

Firmy jednosobowe Firmy mikro (2 9) Firmy mae (10 - 49) Firmy rednie (50 - 249) Firm due (powyej 250)

1,97% 74,83% 1,37%

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Eurostat.

Technologie dostarczane przez firmy informatyczne oraz telekomunikacyjne (Information and Communication Technologies, ICT) stanowi podstaw gospodarki opartej na wiedzy. S one rwnie katalizatorem zmian organizacyjnych i innowacji w caej gospodarce tworzc znaczn i rosnc cz wartoci dodanej wszystkich produktw i usug. Szacuje si, e w Unii Europejskiej na 1,4 % rocznego wzrostu wydajnoci w latach 1995 2000, okoo 0,7 % zwizane byo z ICT. Jednak inwestowanie w ICT oraz korzystanie z opartych na nich usug (np. usug internetowych) jest w UE mniejsze i wolniejsze ni w przypadku gwnych konkurentw Stanw Zjednoczonych czy Japonii. I tak w latach 1995 2001 inwestycje w technologie informacyjne byy o 1,6 % PKB mniejsze ni w przypadku Stanw Zjednoczonych (Wniosek 2005). Sprawozdanie dotyczce B+R i innowacji przedstawione przez niezalen grup ekspertw mianowan w zwizku ze szczytem w Hampton Court wskazuje na brak rynku przyjaznego innowacjom jako gwn przeszkod dla inwestycji w badania naukowe i innowacje (Aho E. i in. 2006). Cho wykorzystanie produktw i usug informatycznych ma due znaczenie dla poprawy wydajnoci innowacyjnej i konkurencyjnoci firm to odczuwalny jest brak zainteresowania bran tradycyjnych nowymi technologiami IT. Szczeglnie w zakresie najbar-

dziej zaawansowanych rozwiza rodzi to problem braku popytu na innowacje. Firmy informatyczne stoj zatem przed koniecznoci pobudzania i ksztatowania popytu poprzez odkrywanie nowych obszarw zastosowa informatyki oraz przekonywanie o wartoci inwestowania w innowacyjne rozwizania. Polskie przedsibiorstwa IT operuj na duym rynku krajowym i nie maj silnej motywacji, by wychodzi ze swoj dziaalnoci na rynki midzynarodowe. Dodatkow barier w rozwijaniu midzynarodowej dziaalnoci jest specyfika rynku IT, na ktrym trudno jest wypracowa istotn globaln przewag konkurencyjn firmom, ktre wchodz na ten rynek pniej. Wikszo przedsibiorstw IT, poza paroma globalnymi graczami, musi wic dziaa na rynkach niszowych. Zaledwie 16 firm rankingu miesicznika Home&Market w pierwszej poowie 2005 roku miao jakiekolwiek przychody z eksportu (Wojnicka 2005). wiadczy to o niskim poziomie innowacyjnoci polskiej informatyki w ujciu globalnym. Rynek IT w Polsce jest w porwnaniu do rynkw rozwinitych do pytki, tzn. zaspokajane s dopiero podstawowe potrzeby w zakresie informatyzacji. W zwizku z tym jest jeszcze wiele moliwoci dla poszukiwania i wdraania innowacji IT. Istniej potencjalnie osigalne dla MSP-IT obszary dziaalnoci, ktre mog dawa przewag konkurencyjn. Trzeba przy tym pamita o konkurencji ze strony firm zagranicznych, ktre pod wzgldem innowacyjnoci przewyszaj firmy polskie. Analiza dostpnych rde literaturowych i internetowych pozwala stwierdzi, e zarwno nakady na badania dotyczce specyfiki innowacji w sektorze MSP-IT, jak i publikowane wyniki tych bada s niewystarczajce w stosunku do potrzeb gospodarki. Naley podkreli fakt, i wci brak jest kompleksowo przeprowadzonych bada dotyczcych innowacji w sektorze informatycznym. Dziaalno innowacyjna MSP-IT to obszar wymagajcy gbszego poznania i zrozumienia. Warto zadawa pytania o charakter aktywnoci innowacyjnej MSP-IT.

18.2. Projekt bada Przedmiotem rozwaa jest aktywno innowacyjna MSP-IT. Poszukiwane s odpowiedzi na nastpujce pytania: jakiego rodzaju innowacje informatyczne s wprowadzane? jakie cechy ma proces dostarczania nowych produktw? czy i w jakim zakresie prowadzone s prace badawczo-rozwojowe?

Autor wykorzystuje dostpn literatur przedmiotu oraz istniejce wyniki bada. Rozwaania teoretyczne s wzbogacone o studium przypadku grupy 17 firm informatycznych, dla ktrych zebrane zostay wyniki bada kwestionariuszowych oraz dodatkowe materiay o wprowadzanych innowacjach technologicznych dostpne na witrynach internetowych badanych firm oraz w oglnodostpnych bazach i opublikowanych zestawieniach.

18.3. Innowacje informatyczne i innowacyjne firmy informatyczne Zgodnie z podrcznikiem OSLO (1997), przygotowanym dla prowadzenia bada statystycznych, innowacja technologiczna ma miejsce wtedy, gdy nowy lub ulepszony produkt zostaje wprowadzony na rynek albo gdy nowy lub ulepszony proces zostaje zastosowany w produkcji, przy czym produkt i proces s nowe przynajmniej z punktu widzenia wprowadzajcego je przedsibiorstwa. Innowacja informatyczna jest innowacj technologiczn dotyczc produktu informatycznego lub procesu wytwrczego dostarczajcego produktu informatycznego. W metodyce OSLO za innowacyjne (TPP innovating firm) uznaje si te firmy, ktre w badanym okresie wprowadziy innowacj technologiczn. Wedug Jasiskiego (1992) przedsibiorstwo innowacyjne to takie, ktre: prowadzi w szerokim zakresie prace badawczo-rozwojowe lub dokonuje zakupw nowych produktw czy technologii; przeznacza na t dziaalno stosunkowo wysokie nakady finansowe; systematycznie wdraa nowe rozwizania naukowo-techniczne; stale wprowadza innowacje na rynek. Wedug bada Eurostat w latach 2002 2004 innowacje wprowadzio 63 % duych firm (powyej 250 zatrudnionych), 38 % rednich firm (50 249 zatrudnionych) i 18 % maych firm (10 49 zatrudnionych). Dla wszystkich firm wspczynnik innowacyjnoci wynis 24 %. W sektorze informatycznym w latach 2002 2004 innowacje wprowadzio 35 % firm. Mona przyj, e praktycznie wszystkie firmy informatyczne wiksze ni firmy mikro wprowadzaj innowacje technologiczne. Mikrofirmy informatyczne to dostawcy (,,wolni strzelcy) i podwykonawcy wikszych firm. W przypadku tej grupy trudno wic mwi o innowacyjnych produktach czy usugach wprowadzanych na rynek. Znacznie bardziej interesujca jest grupa firm zatrudniajcych 10 249 pracownikw. Takie firmy dziaajc ju na rynku dostarczaj produktw i usug oraz maj realny wpyw na ksztatowanie popytu. Naley zada pytanie zarwno o stopie oryginalnoci jak i o pochodzenie, czyli rda innowacji informatycznych. Zdecydowana wikszo innowacji in-

formatycznych w Polsce ma charakter wzgldny (nie s to globalnie pierwsze komercyjnie wprowadzone produkty) i lokalny ograniczony do firmy, brany, regionu, rzadziej caego kraju. Brakuje rozwiza nowych w skali midzynarodowej. rda innowacji dla MSP maj najczciej wewntrzny charakter firmy przygotowuj wasne rozwizania projektowe (onierski 2005).

18.3.1. Innowacje informatyczne w badanej grupie firm Prawie wszystkie badane firmy (oprcz jednej) deklaruj prowadzenie w latach 2004 2006 dziaalnoci innowacyjnej zakoczonej innowacj. Zestawienie przykadowych innowacji, ktre wystpiy w badanych firmach przedstawiono w tab. 1.
Tabela 1. Przykady innowacji w badanej grupie firm Rozwizania wasne Rozwizania nabyte Platforma systemowa do wspomagania zarzdzania i obsugi procesw utrzymania infrastruktury technicznej przedsibiorstwa. Firma A Mobilna wersja systemu (oparta na urzdzeniach mobilnych typu PDA). Projekty pod klucz (rozwizania indywidualnie dopasowane do potrzeb modelu biznesowego firmy klienta). Nowy model terminala. Nowy produkt sucy do szyfrowania transmisji sieciowych.

Terminale oparte na systemie Embedded Windows. Urzdzenia prezentacyjne innej firmy (monitory LCD, wywietlacze plazmowe oraz projektory) w zestawie z wasnym terminalem. Oprogramowanie do wsparcia zarzdzania IT.

Firma B

Firma C

Firma D

Nowy produkt doradczy w zakresie prawnych aspektw organizacji i projektw IT, przygotowania umw, zarzdzania ryzykiem, renegocjacji kontraktw. System ERP dla firm MSP.

W badanej grupie znaczny udzia produktw innych firm w ofercie nie wpywa na zaprzestanie wasnej aktywno twrczej. Autorskie rozwizania wystpuj bowiem w wikszoci innowacji. Ale innowacyjno nie opiera si jedynie na wasnych rozwizaniach, wikszo firm wprowadza rwnoczenie rozwizania nabyte od innych. Wikszo nowoci ma lokalny charakter o ograniczonym zasigu oddziaywania (nowo dla firmy, nowo w brany).

18.4. Zarzdzanie dziaalnoci innowacyjn firm informatycznych Aktywno przedsibiorstwa zwizan z wprowadzaniem innowacji okreli mona jako dziaalno innowacyjn. Na dziaalno innowacyjn skada si wg Popawskiego (1995) szereg dziaa o charakterze naukowym (badawczym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym (komercyjnym), ktrych celem jest opracowanie i wdroenie nowych lub istotnie ulepszonych wyrobw i procesw. Dziaalno innowacyjna ukada si w pewien cig powizanych przyczynowo zmian dotyczcych przedmiotu nowoci. Moemy zatem mwi o organizacyjnym procesie innowacji. Pomykalski (2001) okrela proces innowacji jako zesp dziaa skadajcych si na powstanie oraz pierwsze wprowadzenie do praktyki nowych rozwiza technicznych, technologicznych i organizacyjnych. Proces innowacji mona uwaa za przeksztacenie idei w nowy lub ulepszony produkt wprowadzany na rynek albo w nowy lub ulepszony proces operacyjny. Skuteczno innowacji mona zwikszy poprzez podnoszenie poziomu organizacji dziaalnoci innowacyjnej. Aby zapewni odpowiedni poziom organizacji, procesem innowacji naley zarzdza. Organizowanie i zarzdzanie dziaalnoci innowacyjna ma wg Penca (1999) miejsce tam, gdzie tworzone s systemowe warunki dla realizacji innowacji. W tym zakresie zwaszcza mniejsze firmy napotykaj na problemy. Wrd polskich firm poziom organizacji dziaalnoci innowacyjnej mona uzna jako oscylujcy na pograniczu niskiego i redniego (Baruk 1992). Naley zwrci uwag na brak lub sabo strategicznego podejcia w MSP przy stosunkowo dobrej jakoci biecym zarzdzaniu (Berliski 2004). Na zarzdzanie innowacjami jako wany element dziaalnoci innowacyjnej zwraca si uwag przy ksztatowaniu polityki innowacyjnoci w Polsce i w Unii Europejskiej. W europejskim programie ramowym na rzecz konkurencyjnoci i innowacji (Wniosek 2005) zawarto m.in. program szczegowy na rzecz przedsibiorczoci i innowacji, ktry ma pobudza innowacyjne dziaania przed-

sibiorstw i przeksztacanie innowacji w produkty rynkowe oraz stymulowa zarzdzanie innowacjami i kultur innowacji. Cho dobrych pomysw i wynalazkw nie brakuje to problemem jest ich przetworzenie w innowacje. A w takich procesach odczuwalne s braki umiejtnoci zarzdzania i dowiadczenia w zarzdzaniu (Executive Summary 2006). Wybrane wnioski z opracowa dotyczcych zarzdzania innowacjami mogce mie zastosowanie w firmach MSP-IT s nastpujce: znaczca jest rola systemw informacyjnych wspomagajcych zarzdzanie innowacj, ktre pozwalaj na konwergencj zarzdzania wiedz i zarzdzania innowacjami (obejko 2004, Brdulak 2004); due firmy s w stanie ustrukturyzowa proces innowacyjny w sposb bardzo rozbudowany, obejmujc koordynacj wiele faz i zrnicowanych czynnoci, podczas gdy mae firmy pracuj zwykle w sposb nieformalny (Stawasz 1999); zoono procesw innowacyjnych wymaga systemowego podejcia do zarzdzania t sfer dziaalnoci innowacja jest prac zorganizowan, systematyczn i racjonaln (Drucker 1992); uzasadnione jest podejcie procesowe do zarzdzania innowacjami (Sosnowska i in. 2005). Brakuje bada dotyczcych zarzdzania innowacjami w sektorze informatycznym w Polsce. Nie zostay dla polskich warunkw zidentyfikowane kluczowe sfery zarzdzania innowacjami IT ani nie okrelono koncepcji zarzdzania innowacjami. 18.4.1. Zarzdzanie dziaalnoci innowacyjn w badanej grupie firm W przykadowym badaniu dla obszaru zarzdzania autor przyj model przedstawiono na rys. 2. Model uwzgldnia nastpujce zjawiska: dostarczanie nowych produktw (jako proces w dziaalnoci firmy) ze wskanikami dojrzaoci procesu; inicjowanie innowacji ze wskazaniem podmiotu inicjatora.
Rysunek 2. Modelu elementw procesu dostarczania innowacji przyjty w badaniach

Dostarczanie nowych produktw wskanik dojrzaoci procesu strona inicjujca proces

Powtarzalno procesu

Zarzdzanie procesem

Inicjator innowacji

Proces cigy

Proces dorywczy

Sprzeda

Waciciel/ manager

Produkcja

Dostarczanie nowych produktw na rynek we wszystkich badanych przypadkach jest procesem zarzdzanym. Wikszoci firm deklaruje, e jest to stay element dziaalnoci przedsibiorstwa. Nieco mniej badanych firm podchodzi do dostarczania nowych produktw w sposb dorywczy dostarczajc nowoci w ramach projektw. Gwnym inicjatorem dziaa innowacyjnych w przedsibiorstwie w wikszoci badanych przypadkw jest waciciel lub osoba zarzdzajca firm. Pozostaje to w zgodzie z modelem innowacyjnoci w maych i rednich przedsibiorstwach (Hadjimanolis 2000). Innowacje maj wpyw na przychody badanych firm. Nieliczne badane firmy okrelaj korzyci z innowacji jako marginalne. Poowa badanych firm okrela przychody ze sprzeday innowacyjnych produktw jako znaczce w cakowitych przychodach ze sprzeday.

18.5. Dziaalno badawczo-rozwojowa Dziaalno badawczo-rozwojowa (B+R) to systematycznie prowadzone prace twrcze podjte dla zwikszenia zasobu wiedzy, jak rwnie dla znalezienia nowych zastosowa dla tej wiedzy. Dziaalno B+R obejmuje trzy rodzaje bada: badania podstawowe i stosowane oraz prace rozwojowe. Dziaalno B+R odrnia od innych rodzajw dziaalnoci dostrzegalny element nowoci i eliminacja niepewnoci naukowej i/lub technicznej, czyli rozwizanie problemu nie wypywajce w sposb oczywisty z dotychczasowego stanu wiedzy (GUS 2005). Innowacja jest w swej istocie procesem twrczym nastawionym na dziaalno praktyczn, stanowicym cig skomplikowanych dziaa polegajcych

na rozwizywaniu problemw (Durlik 1998). Twrczy pomys moe by inspiracj, ale dopiero umieszczenie pomysu w okrelonym kontekcie tworzy okazj do innowacyjnej zmiany. Moliwy jest take przypadek odmienny, w ktrym dostrzeona sytuacja inspiruje twrczy pomys. Zasadnicz czci prac B+R jest opracowanie rozwizania opartego na twrczym pomyle (inwencji). Analiza i projektowanie innowacji jest dziaaniem zoonym, obarczonym duym ryzykiem i niepewnoci. Dlatego wane jest stosowanie odpowiednich metod postpowania, dajcych wiksze szanse powodzenia. Z bada prowadzonych wrd MSP wynika, e firmy za podstawowe rda projektw innowacji maj prace badawcze prowadzone we wasnej firmie. Badania przygotowuje zwykle zesp inynierw, a wiodc rol bardzo czsto odgrywa waciciel firmy bd wspwaciciele (Sosnowska i obejko 2006). Firmy informatyczne notuj wysoki udzia nakadw na B+R w caoci wydatkw na dziaalno innowacyjn wynik 31,1% uzyskany w badaniu za lata 2001 2003 stanowi jeden z najwyszych wyszych wskanikw w sektorze usug (GUS 2005). Wedug danych z European Patent Office (Dernis i Khan 2004) ponad jedna trzecia zarejestrowanych patentw dotyczy technik informacyjnych. Dynamika wzrostu liczby patentw jest najwiksza w grupie ICT. W latach 1991 2000 wzrost wynosi 9,5 % rocznie wobec cakowitego wzrostu 6,9 % liczby wszystkich patentw. 18.5.1. Dziaalno badawczo-rozwojowa w badanej grupie firm Przyjty w badaniach model obszaru BR przedstawiony jest na rys. 3.
Rysunek 3. Model dziaalnoci badawczo-rozwojowej przyjty w badaniach
Dziaalno badawczo- rozwojowa

rodzaj bada

rodzaj bada

rodzaj bada

rodzaj bada

Opracowywanie wasnych rozwiza technologicznych

Badanie rozwiza technologicznych dostpnych na rynku

Prace rozwojowe nad przygotowaniem nowych produktw i doskonaleniem istniejcych

Analiza biznesowych zastosowa wasnych lub dostpnych na rynku rozwiza

Wikszo badanych firm prowadzi prace badawczo-rozwojowe, a poowa deklaruje cigo takiej dziaalnoci. W firmach, w ktrych dziaalno B+R nie

ma charakteru cigego take i wprowadzanie nowych produktw na rynek ma podobn, dorywcz form. Cigoci prac B+R towarzyszy w badanej grupie cigo procesu wprowadzania nowych produktw. W badanej grupie nie ma przypadkw prowadzenia B+R i jednoczesnego braku wprowadzonej innowacji. W wikszoci przypadkw rodzaje bada prowadzonych w ramach wasnej wynalazczej aktywnoci przedsibiorstwa to: opracowywanie wasnych rozwiza technologicznych (prototypy); prace rozwojowe nad przygotowaniem nowych produktw i doskonaleniem istniejcych. Ponad poowa prowadzcych prace B+R bada rozwizania technologiczne dostpne na rynku (prowadzi eksperymenty). Badania dotyczce technologii (eksperymenty z istniejcymi technologiami oraz prototypy wasnych rozwiza technologicznych) prowadz prawie wszystkie badane firmy. Mona uzna, e takie rodzaje aktywnoci badawczej maj charakter bada stosowanych. Rwnie powszechne s prace rozwojowe nad przygotowaniem nowych produktw i doskonaleniem istniejcych. Ponad poowa prowadzcych prace B+R zajmuje si analiz biznesowych zastosowa wasnych lub dostpnych na rynku rozwiza. Model dotyczcy metodycznego wsparcia w procesie opracowywania innowacyjnego rozwizania obejmuje nastpujce aspekty (patrz rys. 4): metodyki stosowane na rnych etapach procesu; problemy zwizane ze stosowaniem metodyk na rnych etapach procesu.
Rysunek 4. Model wpierania przez metodyki procesu opracowywania innowacji

Opracowywanie innowacyjnego rozwizania

metodyka

metodyka

etap procesu

etap procesu

etap procesu

Metodyka wasna

Metodyka przyjta

Opracowywanie wstpnej koncepcji

Projektowanie

Analiza zastosowania

W przeprowadzonym badaniu firmy okrelaj rodzaj metod lub metodyk (wasne, przyjte, brak metodyki) stosowanych na rnych etapach opracowywania nowego produktu (wstpna koncepcja, projektowanie, analiza biznesowa zastosowania). Dostrzec mona brak stosowania metodyk na etapie opracowywania wstpnej koncepcji innowacji. Przyczyn naley poszukiwa zarwno w braku gotowych metodyk odpowiadajcych potrzebom firm jak i nieznajomoci istniejcych metodyk. W opracowaniu wstpnej koncepcji i przy analizie zastosowania badane firmy stosuj wasne metodyki. Ponad poowa badanych firm w procesie opracowywania i wprowadzania nowego produktu napotyka na problemy wynikajce z braku, nieznajomoci lub saboci stosowanych metod. W ramach badania firmy okrelaj, w jakim stopniu w opracowywaniu nowych produktw maj znaczenie nastpujce elementy: nowe moliwoci techniczne zastosowane w rozwizaniu (aspekt techniczny); popularno, atrakcyjno rozwizania (aspekt mody); wpyw rozwizania na dziaalno biznesow potencjalnych klientw (aspekt praktyczny); opacalno dla przedsibiorstwa (aspekt ekonomiczny). adna z badanych firm nie wskazuje braku znaczenia nowych moliwoci technicznych w opracowywaniu innowacji. Mona sadzi, e pojawiajce si nowe moliwoci techniczne stanowi wane rdo innowacji (zgodno z klasycznym modelem innowacji pchanej przez technologi, technology push). Za znaczcy w opracowaniu innowacji mona przyj aspekt praktyczny (tak wskazuje wikszo badanych firm). Aspektowi mody poowa badanych firm przypisuje umiarkowane znaczenie, a tylko niewielka cz firm traktuje ten element jako znaczcy.

18.6. Podsumowanie Pomimo do wysokiej innowacyjnoci jako polskich innowacji IT jest niska, a efektw tych innowacji nie wida w wikszej skali. Potwierdzaj to nastpujce wskaniki: 35% firm IT wprowadzio w latach 2002 2004 innowacje wysoka innowacyjno IT w kraju; eksport w brany informatycznej stanowi kilka procent wielkoci caego rynku IT niska innowacyjno IT na rynku globalnym.

Rwnoczenie zauway mona due potencjalne moliwoci i szanse stojce przed krajow bran informatyczn: potencja intelektualny w Polsce (zwycistwa w konkursach informatycznych) niewykorzystane zasoby specjalistw; wzrost finansowania B+R w Polsce szansa dla innowacyjnych firm. Przeprowadzone studium przypadku wybranej grupy firm informatycznych podsumowa mona nastpujco: poziom innowacyjno badanych firm informatycznych jest wysoki w skali kraju, w innowacjach technologicznych znaczcy jest udzia wasnych rozwiza, wystpuj due braki w obszarze wsparcia metodycznego w procesie opracowywania nowych rozwiza.

Bibliografia
1. Aho E. i in. (2006), Tworzenie innowacyjnej Europy, sprawozdanie grupy niezalenych ekspertw w sprawie innowacji i prac badawczo-rozwojowych powoanej po szczycie Hampton Court. Baruk J. (1992), Innowacje czynnikiem efektywnego rozwoju przedsibiorstwa, UMCS, Lublin. Berliski L., Penc-Pietrzak I. (2004), Inynieria projektowania strategii przedsibiorstwa, Difin, Warszawa. Brdulak (2004), Zarzdzanie procesem innowacji produktu, w: M. Romanowska, M. Trocki (red.): Podejcie procesowe w zarzdzaniu, SGH, Warszawa. Dernis H. , Khan M. (2004), Compendium of patent statistics, OECD. Drucker P.(1992), Innowacja i przedsibiorczo, PWE, Warszawa. Durlik I. (1998), Zmiany innowacyjne jako element strategii restrukturyzacji przedsibiorstw, Ekonomika i Organizacja Przedsibiorstwa, nr 2. Executive Summary of the First Session of the ICT Innovation Panel (2006), Bruksela. Gwny Urzd Statystyczny (2005), Dziaalno innowacyjna przedsibiorstw w sektorze usug w latach 2001-2003, Warszawa. Hadjimanolis A. (2000), A resource based view of innovativeness in small firms, Technology Analysis & Strategic Management, nr 12/2. Jasiski A.H. (1992), Przedsibiorstwo innowacyjne na rynku, KiW, Warszawa. obejko S. (2004), Systemy informacyjne w zarzdzaniu wiedz i innowacj w przedsibiorstwie, SGH, Warszawa. OSLO MANUAL, (1997), The measurement of scientific and technological activities, Proposed guidelines for collecting and interpreting technological

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

innovation data, OECD/Eurostat. 14. Penc J. (1999), Innowacje i zmiany w firmie, Placet, Warszawa. 15. Pomykalski A. (2001), Zarzdzanie innowacjami, Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa, d. 16. Popawski W. (1995), Mechanizmy procesw innowacyjnych w rozwoju przemysw wysokiej techniki (studium dowiadcze krajw wysoko rozwinitych), Wydawnictwo Mikoaja Kopernika w Toruniu, Toru. 17. Sosnowska i in. (2005), Jak wdraa innowacje technologiczne w firmie, Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci, Warszawa. 18. Sosnowska A., obejko S. (2006), Mae i rednie polskie przedsibiorstwa w Polsce w warunkach konkurencji: pozytywy i trudnoci w rozwoju, Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci, Warszawa. 19. Stawasz E. (1999), Innowacje a maa firma, Wyd. Uniwersytetu dzkiego, d. 20. Wniosek dotyczcy decyzji parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiajcej program ramowy na rzecz konkurencyjnoci i innowacji (2005), Komisja wsplnot Europejskich, Bruksela. 21. Wojnicka E. (2005), Zapomniane innowacje, Home&Market (09.2005). 22. onierski A. (2005), Potencja innowacyjny polskich maych i redniej wielkoci przedsibiorstw, Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci, Warszawa.