Konkurencyjno przez innowacje

ebrowski M., Konkurencyjno przez innowacje na rynku informatycznym w Polsce, [w:] Przedsibiorstwo i pastwo wybrane problemy konkurencyjnoci, (red.) T. Bernat, Katedra Mikroekonomii Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2007, s. 75 84.

KONKURENCYJNO PRZEZ INNOWACJE NA RYNKU INFORMATYCZNYM W POLSCE

Abstrakt Innowacyjno uwaana jest za jeden z najwaniejszych czynnikw wpywajcych na konkurencyjno firmy. Znaczenie tego czynnika powinno by rozpatrywane w kontekcie specyfiki danej brany. Opracowanie dotyczy rynku informatycznego w Polsce sektora o najwikszej innowacyjnoci, ale take duym i nie do koca jeszcze wykorzystanym potencjale. Pytanie badawcze postawione przez autora brzmi: w jaki sposb zrozumie problemy firmy zwizane z innowacjami i jak speni jej potrzeby w tym zakresie? Celem bada jest opracowanie narzdzia analitycznego pozwalajcego zrozumie problemy w systemie innowacyjnym, czyli okreli dziedzin problemu. Autor proponuje podejcie systemowe skupiajce si na podstawowych konstrukcjach systemu innowacyjnego, na jego architekturze. Architektura systemu innowacyjnego przedstawiona jest w wybranych widokach reprezentujcych rne punkty widzenia. Widoki zwizane z dziedzin problemu: cele, priorytety i potrzeby innowacyjnych firm informatycznych skojarzone s z dziedzin rozwizania reprezentowan przez widok usug wspierajcych dziaalno innowacyjn. Realizacja postawionego zadania badawczego rozpoczyna si od przygotowania modelu dla zjawisk innowacyjnoci. Zaproponowany zostaje model systemu innowacyjnego. Na potrzeby analizy systemu innowacyjnego autor wprowadza podstawowy wzorzec opisu. Wzorzec oddaje punkt widzenia innowacyjnej firmy informatycznej.. Na bazie wzorca autor buduje przykadowy model systemu innowacyjnego statystycznej firmy innowacyjnej. Opiera si przy tym na wynikach bada statystycznych dotyczcych rnych aspektw dziaalnoci innowacyjnej w brany informatycznej. Autor prezentuje jedynie szkielet metody. Dalsze badania bd miay na celu opracowanie kolejnych bardziej szczegowych widokw oraz weryfikacj metody w badaniach projektowych przeprowadzonych na potrzeby konkretnych przedsibiorstw. Sowa kluczowe: innowacje i wynalazki (O31 - Innovation and Invention: Processes and Incentives), zarzdzanie innowacjami technologicznymi oraz badaniami i rozwojem (O32 - Management of Technological Innovation and R&D), przedsibiorczo (M13 Entrepreneurship) Wprowadzenie Innowacyjno w brany informatycznej w Polsce moe by uznana za obszar badawczy peen ciekawych wyzwa. Badania innowacyjnoci dotycz czsto oglnych i typowych zjawisk rozpatrywanych na poziomie grupy przedsibiorstw (np. poziom innowacyjnoci w kraju, regionie, brany; nakady na innowacje, rda innowacji). Rzadziej podejmowana s tematy odnoszce si bezporednio do dziaa na poziomie pojedynczego przedsibiorstwa. Autor dostrzega luk w badaniach w obszarze innowacyjnoci firm informatycznych dotyczc: rezultatw majcych charakter uyteczny dla przedsibiorstwa; studiw nad skutecznoci dziaalnoci innowacyjnej firm sektora MSP;

Konkurencyjno przez innowacje

zakresu stosowania metod inynierii przedsibiorstwa. Podstawowe pytanie postawione przez autora brzmi: w jaki sposb zrozumie problemy firmy zwizane z innowacjami i jak speni jej potrzeby w tym zakresie? Do odpowiedzi doprowadzi moe analiza problemu. Analiza problemu jest procesem zrozumienia rzeczywistych problemw i potrzeb danego podmiotu (tu: firmy informatycznej) oraz znajdowania rozwiza, ktre te potrzeby speniaj. Jako obiekt bada przyjty zostaje system innowacyjny. Celem bada jest opracowanie narzdzia analitycznego pozwalajcego zrozumie problemy w systemie innowacyjnym, czyli okreli dziedzin problemu. Autor proponuje podejcie systemowe skupiajce si na podstawowych konstrukcjach systemu innowacyjnego, na jego architekturze. Architektura systemu innowacyjnego przedstawiona jest w wybranych widokach reprezentujcych rne punkty widzenia. Widoki zwizane z dziedzin problemu: cele, priorytety i potrzeby innowacyjnych firm informatycznych skojarzone s z dziedzin rozwizania reprezentowan przez widok usug dostarczanych przez instytucje wspierajce dziaalno innowacyjn. Konkurencyjno przez innowacje w brany informatycznej Istot konkurencyjnoci na rynku jest rywalizacja midzy podmiotami w osigniciu tego samego celu, czyli zdobyciu klienta. Kluczem do skutecznego konkurowania jest uzyskanie przewagi konkurencyjnej w danym elemencie gry rynkowej wynikajcej z wikszej efektywnoci w uyciu zasobw (robienie czego taniej, lepiej, szybciej). Podjcie gry rynkowej realizuje si w idei przedsibiorczoci, ktrej gwnym przejawem jest konkurencja. Sednem przedsibiorczoci jest innowacja (Drucker, 1998), czyli wysiek podejmowany w celu uytecznej zmiany w obrbie potencjau przedsibiorstwa. Innowacja jest rodzajem narzdzia do rozwijania przedsibiorczoci pozwalajcym osign nowe moliwoci z posiadanych zasobw. Tym samym innowacja stwarza okazje do osigania przewagi konkurencyjnej i w konsekwencji do skuteczniejszego konkurowania. Nie kada dziaalno biznesowa ma cechy innowacyjnoci. Niektre przedsibiorstwa powtarzaj jedynie swoje przesze dowiadczenia. Nie podejmujc ryzyka nie wpywaj na generowanie popytu klientw, a take nie staraj si efektywniej uywa zasobw. W branach, w ktrych notuje si duy postp techniczny innowacyjno jest podstawowym czynnikiem decydujcym o konkurencyjnoci na rynku. Techniki informacyjne (ICT) s obszarem o najwyszej liczbie rejestrowanych patentw. Wg danych z European Patent Office (Dernis H., Khan M., 2004) ponad jedna trzecia zarejestrowanych patentw dotyczy technik informacyjnych. Take dynamika wzrostu liczby patentw jest najwiksza w grupie ICT. W latach 1991 2000 wzrost wynosi 9,5 % rocznie wobec cakowitego wzrostu 6,9 % liczby wszystkich patentw. Jest to mierzalna miara postpu technologicznego wskazujca na du konkurencj w brany teleinformatycznej. Z punktu widzenia dziaalnoci pojedynczego przedsibiorstwa due i szybkie zmiany technologiczne zmuszaj do cigej aktywnoci w zakresie innowacji. Jeli spojrzymy na wspczynniki innowacyjnoci to sektor informatyczny zdecydowanie wyrnia si w Polsce: 35 % firm informatycznych wprowadzia w latach 2001 2003 innowacje wobec redniej 22 % (Gwny Urzd Statystyczny, 2004). Polski rynek informatyczny to przede wszystkim firmy mae i rednie, dla ktrych innowacje maj charakter nowoci na poziomie firmy. Trudno opiera rozwj jedynie na transferze gotowych technologii. Konkurencja na rynku informatycznym wymusza opracowywanie produktw i usug bardziej zoonych i nowatorskich pomagajcych w osigniciu przewagi technologicznej. Wymaga to jednak zmiany strategii firm informatycznych i poszukiwania moliwoci dziaa w zakresie innowacji.

Konkurencyjno przez innowacje

System innowacyjny przedsibiorstwa Jako system innowacyjny przedsibiorstwa autor traktuje system, w ktrym przedsibiorstwo wprowadza na rynek innowacje jako wynik dziaalnoci innowacyjnej prowadzonej w danym otoczeniu rynkowym i przy wsparciu istniejcej infrastruktury instytucjonalnej. Na rys. 1 przedstawiono struktur systemu innowacyjnego. Rysunek 1. Model systemu innowacyjnego przedsibiorstwa.
ud Kontekst procesu innow acj i System innowacyjny przedsibiorstwa

Przedsibiorstwo innowacyjne

Dziaalno innow acyj na Przedsibiorstw o innow acyj ne rda innow acj i rda finansow ania

Innow acj a

Otoczenie rynkow e

Infrastruktura

Wsplpraca

Dyfuzj a innow acj i

Konkurencj a Wspieranie innow acj i

Programy w spieraj ce innow acj e

Dostaw cy

Partnerzy

Firmy konkurencyj ne

Instytucj e w spieraj ce

Klienci

rdo: opracowanie wasne. Wyrniono nastpujce elementy systemu innowacyjnego: dziaalno innowacyjna w organizacji: aktywno przedsibiorstwa w zakresie innowacji obejmujca wszelkie naukowe, technologiczne, organizacyjne, finansowe i komercyjne dziaania, ktre poprzedzaj wprowadzenie innowacji (OSLO MANUAL, 1997); rda innowacji: sytuacje, zdarzenia, dziaania mogce doprowadzi do innowacji nieoczekiwane przypadki (niespodziewany sukces lub poraka), niezgodnoci w logice procesu lub midzy oczekiwaniami a rezultatami, potrzeby procesowe, zmiany na

Konkurencyjno przez innowacje

rynku, zmiany demograficzne, zmiany w postrzeganiu, nowa wiedza (Drucker, 1998); rda finansowania dziaalnoci innowacyjnej; innowacja: rezultat dziaalnoci innowacyjnej, implementacja nowego lub zmienionego produktu (dobra, usugi) lub procesu technologicznego; otoczenie rynkowe: firmy konkurencyjne, partnerzy, dostawcy oraz dziaania zwizane ze wspprac i z dyfuzj (rozpowszechnianiem) innowacji; infrastruktura: instytucje i programy wspierajce innowacje. klienci.

Sposb analizy systemu innowacyjnego Do analizy systemu innowacyjnego przedsibiorstwa autor proponuje podejcie oparte na architekturze systemowej. Architektura to podstawowy sposb organizacji systemu obejmujcy jego komponenty, relacje midzy komponentami i midzy komponentami a otoczeniem oraz zasady projektowania i rozwoju (Institute of Electrical and Electronicts Engineers, 2000). Architektura jest dokumentowana w postaci artefaktw, ktre obj mona oglnym okreleniem opisu architektury systemu (rys. 2). Opis architektoniczny konkretnego systemu dokonywany jest na podstawie przyjtego wzorca architektonicznego. Opis architektury przeznaczony jest na potrzeby udziaowcw (podmiotw zaangaowanych i zainteresowanych funkcjonowaniem danego systemu) w celach okrelonych przez wsplny dla nich zakres spraw odnoszcych si do systemu i w formie okrelonej przez sposb modelowania. Zdefiniowany punkt widzenia znajduje odbicie w zbiorze modeli rozpatrywanych jako widok na cay system. Peny opis architektoniczny zawiera wiele widokw, ktre reprezentuj system w potrzebnych perspektywach. Rysunek 2. Elementy opisu architektonicznego.
cd Opis architektury

Wzorzec opisu architektonicznego

Opis architektoniczny

Strona zaangaowana
*

Punkt widzenia
1

Widok

Zakres spraw

Sposb modelowania

rdo: opracowanie wasne na podstawie (Institute of Electrical and Electronicts Engineers, 2000).

Konkurencyjno przez innowacje

Jako sposb modelowania systemu innowacyjnego (rys. 3) autor zaadoptowa ontologi systemw w organizacji sysperanto (Alter, 2005). Sysperanto stanowi zarwno narzdzie badawcze dla dziedziny systemw w organizacjach jak i podstaw dla narzdzi i technik uywanych w projektach dotyczcych systemw informacyjnych. Gwnym zaoeniem sysperanto jest analizowanie rzeczywistoci w wielu perspektywach przekrojach (slice). Przekroje grupuj waciwoci elementu ze wzgldu na okrelony obszar tematyczny, zakres zagadnie. Analiza systemu odbywa si poprzez okrelanie waciwoci elementw w przekrojach wybranych dla konkretnego przypadku. Dla elementw systemu innowacyjnego wprowadzone zostay nastpujce przekroje z wybranymi waciwociami: a) przekroje dla elementu klienci: segmenty klientw, z waciwociami: kierunki ekspansji, skuteczno dystrybucji, nowe kanay dystrybucji; wpyw segmentu klientw, z waciwociami: oczekiwania i potrzeby klientw; wpyw na segment klientw, z waciwociami: rodzaje dziaa promocyjnych, organizacja akcji promocyjnych, skuteczno dziaa promocyjnych, nakady na promocj; b) przekroje dla elementu innowacja: produkt, z waciwoci: jako. c) przekroje dla elementu infrastruktura proinnowacyjna: wspieranie innowacji, z waciwociami: zakres, sposb, czstotliwo korzystania ze wsparcia; d) przekroje dla elementu otoczenie rynkowe: ochrona innowacji, z waciwociami: prawa autorskie, patenty; wsppraca, z waciwociami: liczba partnerw, rodzaje relacji, sie kontaktw e) przekroje dla elementu rda finansowania: potrzeby finansowania, z waciwoci: przeznaczenie pozyskanych funduszy. Rysunek 3. Przyjty sposb modelowania systemu.
cd Sposb modelow ania

Punkt widzenia

System

Element
* *

Przekrj

Waciwo

rdo: opracowanie wasne na podstawie (Alter, 2005). Na potrzeby analizy systemu innowacyjnego autor proponuje podstawowy wzorzec opisu systemu innowacyjnego. Wzorzec oddaje punkt widzenia innowacyjnej firmy informatycznej. Wzorzec zawiera propozycj widokw wybranych do reprezentowania systemu innowacyjnego (patrz tabela 1): cele i priorytety przedsibiorstwa innowacyjnego z waciwociami elementw wybranych do spenienia okrelonych warunkw;

Konkurencyjno przez innowacje

potrzeby przedsibiorstwa w zakresie wsparcia dziaalnoci innowacyjnej z podanymi waciwociami elementw; usugi instytucji i programw wspierajcych dziaalno innowacyjn ze wskazaniem na realizowane poprzez usugi cele i speniane potrzeby.

Tabela 1. Widoki w opisie architektonicznym systemu innowacyjnego. Widok Zakres uwzgldnianych w widoku spraw Cele i priorytety przedsibiorstwa w Jakie cele zwizane z dziaalnoci innowacyjn zakresie innowacji stawia firma informatyczna w kontekcie konkurencyjnoci? Jakie priorytety przyjmuje w dziaalnoci innowacyjnej? Potrzeby przedsibiorstwa w zakresie Jakie potrzeby wynikaj z dziaalnoci innowawsparcia dziaalnoci innowacyjnej cyjnej? Usugi instytucji wspierajcych dziaal- Jaki jest zakres usug wsparcia dziaalnoci inno innowacyjn nowacyjnej wiadczonych przez instytucje? Jaka jest przydatno wsparcia instytucjonalnego? Jakie potrzeby mog by realizowane poprzez usugi? Jakie cele mog by wypeniane dziki usugom? rdo: opracowanie wasne. Analiza systemu innowacji dla firmy informatycznej Wzorzec opisu systemu innowacyjnego moe posuy jako narzdzie analizy systemu innowacyjnego przedsibiorstwa. Autor buduje przykadowy model systemu innowacyjnego statystycznej firmy innowacyjnej. Opiera si przy tym na wynikach bada statystycznych dotyczcych rnych aspektw dziaalnoci innowacyjnej w brany informatycznej (Dbrowska, 2006); (Godek, Stawasz, 2003); (Mynarczyk, 2003); (Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji, 2005). Na bazie wprowadzonego wzorca przygotowany zostaje opis systemu innowacyjnego przedsibiorstwa z brany informatycznej. Przygotowywanie widoku obejmuje zbieranie i analiz celw i potrzeb innowacyjnych firm informatycznych. Dla zebranych i udokumentowanych celw i potrzeb poszukiwane s usugi wpierajce dziaalno innowacyjn (Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej, 2004); (Przewodnik , 2004). W ten sposb realizowana jest analiza problemowa dla obszaru dziaalnoci wyraona w celach i potrzebach oraz projektowane jest rozwizanie reprezentowane przez wybrane usugi wspierajce. W tabeli 2 przedstawiono elementy widoku celw i priorytetw dziaalnoci innowacyjnej. W ramach opisu danego celu lub priorytetu wskazane zostay waciwoci elementu systemu innowacyjnego i oczekiwane dla nich przykadowe wartoci.

Konkurencyjno przez innowacje

Tabela 2. Cele i priorytety przedsibiorstwa w zakresie dziaalnoci innowacyjnej. Waciwo elementu Element | Przekrj | Waciwo Poszukiwanie rynkw z Klienci | Segmenty duym potencjaem klientw | Kierunki (otwarcie nowych rynkw, ekspansji kontynuowanie ekspansji na rynkach ju istniejcych) Analiza nowych potrzeb Klienci | Wpyw segna rynkach z duym po- mentu klientw | Oczetencjaem kiwania i potrzeby klientw Cele i priorytety Oczekiwane wartoci dla waciwoci Obiecujce kierunki ekspansji: firmy rednie; sektor publiczny; sektor telekomunikacyjny; sektor bankowy i ubezpieczeniowy. Potencjalne oczekiwania grup klientw wobec innowacyjnych produktw: niestandardowe rozwizania wymuszone przez rnorodno i specyfik dziaalnoci firm rednich; rozwizania z zakresu eadministracji potrzebne w sektorze publicznym. Wpyw na rozpowszechnianie innowacji przez dziaania promocyjne: organizowanie spotka promocyjnych dla potencjalnych klientw; przygotowywanie materiaw informacyjnych; udzia w targach, konferencjach, seminariach. Wprowadzenie sposobw dystrybucji opartych na rozwizaniach internetowych

Pozyskiwanie klientw Klienci | Wpyw na poprzez zwikszenie re- segment klientw | klamy i promocji (Rodzaje dziaa promocyjnych, Organizacja akcji promocyjnych, Skuteczno dziaa promocyjnych, Nakady na promocj)

Poprawa kanaw dystry- Klienci | Segment klienbucji tw | (Skuteczno dystrybucji, nowe kanay dystrybucji) Innowacje zmierzajce do Innowacja | Produkt | Wprowadzenie dziaa pozwalajpoprawy jakoci produk- Jako cych na kontrolowanie jakoci intw i usug nowacyjnych produktw i usug: monitorowanie jakoci (przypadki reklamacji, wyniki ankiet dla klientw); kontrolowanie jakoci (testy oprogramowania, sprztu). rdo: opracowanie wasne. W tabeli 3 podsumowany zosta widok zwizany z potrzebami innowacyjnych firm informatycznych. Dla zidentyfikowanych potrzeb okrelone zostay waciwoci elementw systemu innowacyjnego.

Konkurencyjno przez innowacje

Tabela 3. Potrzeby przedsibiorstwa w zakresie dziaalnoci innowacyjnej. Potrzeba Waciwo elementu Element | Przekrj | Waciwo Infrastruktura proinnowacyjna | Wspieranie innowacji | Zakres, sposb, czstotliwo korzystania ze wsparcia Otoczenie rynkowe | Ochrona innowacji | Prawa autorskie Podana warto waciwoci

Wzrost zakresu korzystania z usug instytucji proinnowacyjnych Skuteczne egzekwowanie prawa autorskiego

Ochrona wasnoci intelektualnej przez patenty Zapewnienie funduszy na rozwj

Otoczenie rynkowe | Ochrona innowacji | Patenty rda finansowania | Potrzeby finansowania | Przeznaczenie pozyskanych funduszy

Pozyskanie partnerw

Otoczenie rynkowe | Wsppraca | (Liczba partnerw, Rodzaje relacji)

Poszukiwanie przez firm moliwoci wsparcia w obszarach: rda finansowania; promowanie innowacji; poszukiwanie partnerw. Podejmowanie odpowiednich dziaa przez dedykowane instytucje: propagowanie etyki zwizanej z prawem autorskim; zwikszenie skutecznoci egzekwowania praw autorskich. Zgaszanie patentw dla innowacyjnych rozwiza w instytucjach krajowych i europejskich. Zdobycie funduszy potrzebnych na: zmiany w procesach wewntrz firmy; akcje promocyjne; zakup technologii; wdroenia innowacyjnych produktw. Poszukiwanie moliwoci wsppracy w obszarach: wzrost powiza w procesie innowacyjnym miedzy maymi i rednimi firmami; wsppraca w ramach grona; wsppraca z orodkami akademickimi; wsppraca z instytucjami regionalnymi.

rdo: opracowanie wasne. W tabeli 4 opisany zosta widok zwizany z usugami wsparcia dla innowacyjnych firm informatycznych. Usugi zostay skojarzone z celami, priorytetami i potrzebami firmy. W ten sposb powstaa mapa, ktra moe sta si podstaw przy szukania optymalnej dla firmy drogi postpowania w zakresie innowacyjnoci.

Konkurencyjno przez innowacje

Tabela 4. Usugi w zakresie wspierania innowacyjnoci. Usuga Wsparcie w ramach Sektorowych Programw Operacyjnych - Dziaanie 2.1 (Wzrost konkurencyjnoci MSP przez doradztwo): wdraanie strategii rozwoju przedsibiorstwa w oparciu o nowe technologie i rozwizania innowacyjne; wykorzystanie technologii informatycznych. Wsparcie w ramach Sektorowych Programw Operacyjnych - Dziaanie 2.3 (Wzrost konkurencyjnoci MSP przez inwestycje): dziaania modernizacyjne w MSP prowadzce do wprowadzenia znaczcej zmiany produktu lub procesu produkcyjnego; zakup wynikw prac badawczo-rozwojowych i/lub praw wasnoci przemysowej przedsibiorstwa; wdroenie i komercjalizacja technologii i produktw innowacyjnych; zastosowanie i wykorzystanie technologii gospodarki elektronicznej. Poyczka na innowacje Cel, priorytet, potrzeba, Wzrost zakresu korzystania z usug instytucji proinnowacyjnych Pozyskiwanie funduszy na rozwj Wzrost zakresu korzystania z usug instytucji proinnowacyjnych Pozyskiwanie funduszy na rozwj

Pozyskiwanie funduszy na rozwj Promocja innowacyjnych firm: Innowacje zmierzajce do poprawy jakoci produktw i Konkurs Polski Produkt Przyszoci; usug Baza Technologii i Wyrobw. Badanie poziomu innowacyjnoci firm oraz potrzeb firm Wzrost zakresu korzystania w zakresie innowacyjnoci: z usug instytucji proinnowacyjnych. Klub Innowacyjnych Przedsibiorstw. Pozyskanie partnerw Kampania promocyjna parkw i inkubatorw technolo- Pozyskanie partnerw gicznych Usugi informacyjno-doradcze Wzrost zakresu korzystania z usug instytucji proinnowacyjnych Doradztwo w pozyskiwaniu rodkw pomocowych Wzrost zakresu korzystania z usug instytucji proinnowacyjnych rdo: opracowanie wasne. Podsumowanie Stojc wobec koniecznoci zrozumienia problemw firmy zwizanych z innowacjami i spenienia jej potrzeb w tym zakresie przeprowadzi naley starann analiz problemow. Narzdziem do realizacji zadania moe by zaproponowana w referacie metoda analizy systemu innowacyjnego przedsibiorstwa. Analiza przeprowadzona dla danej firmy (okrelonej grupy firm) pozwala zweryfikowa jak cele i potrzeby w zakresie dziaalnoci innowacyjnej mog by realizowane przy wsparciu usug instytucji wspierajcych.

Konkurencyjno przez innowacje

Autor prezentuje jedynie szkielet metody. Dalsze badania bd miay na celu opracowanie kolejnych bardziej szczegowych widokw uwzgldniajcych kolejne aspekty prowadzenia dziaalnoci innowacyjnej. W perspektywie planowana jest weryfikacja metody w badaniach projektowych przeprowadzonych na potrzeby konkretnych przedsibiorstw z brany informatycznej. BIBLIOGRAFIA: 1. Alter S., (2005), Architecture of Sysperanto: A Model-Based Ontology of the IS Field, Communications of the AIS, vol. 11, nr 5. 2. Dbrowska M. i inni, (2006), Zeszyt branowy informatyka, Rzeszw, Instytut Gospodarki Wyszej Szkoy Informatyki i Zarzdzania, Warszawa. 3. Dernis H., Khan M., (2004), Compendium of patent statistics, OECD. 4. Drucker P., (1998), The discipline if innovation, Harvard Business Review, vol. 76, nr 6, s. 149 157. 5. Godek P., Stawasz E., (2003), Raport z badania potrzeb innowacyjnych przedsibiorstw z sektora MSP w wojewdztwie lskim, d. 6. Gwny Urzd Statystyczny, (2004), Dziaalno innowacyjna przedsibiorstw w sektorze usug w latach 2001 2003, Warszawa. 7. Institute of Electrical and Electronicts Engineers (2000), IEEE Recommended Practice for Architectural Description of Software-Intensive Systems Description, IEEE STD 14712000. 8. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej, 2004, Sektorowy program operacyjny Wzrost Konkurencyjnoci Przedsibiorstw, lata 2004 2006, Warszawa. 9. Mynarczyk D., (2003), Analiza stanu obecnego i perspektywy rozwoju rynku IT, Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci. 10. OSLO MANUAL, (1997), The measurement of scientific and technological activities, Proposed guidelines for collecting and interpreting technological innovation data, OECD/Eurostat. 11. Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji, (2005), Raport PIIT. Warunki rozwoju rynku teleinformatycznego w Polsce w latach 2005 2007, Warszawa. 12. Przewodnik po funduszach strukturalnych dla przedsibiorcw oraz instytucji wspierajcych firmy, 2004, Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci.