DOSTP DO INFORMACJI PUBLICZNEJ W EUROPIE

MICHA KASPRZYK RAFA MICHALCZAK MARIUSZ PURGA OLGA SACHANBISKA PRZEMYSAW SIWIOR MARCIN WIERZBICKI

WPROWADZENIE ____________________________________________ 3 SZWECJA __________________________________________________ 4

Szczegy regulacji ________________________________________________ 4 Wolno prasy w kontekcie prawa do informacji____________________________ 5 Inne regulacje ___________________________________________________ 6

WIELKA BRYTANIA ___________________________________________ 6

Szczegy regulacji ________________________________________________ 7 Inicjatywy pozarzdowe_____________________________________________ 9

FRANCJA __________________________________________________ 9
Szczegy regulacji _______________________________________________ 10 Inne regulacje __________________________________________________ 11

NIEMCY __________________________________________________ 12
Szczegy regulacji _______________________________________________ 12 Udostpnianie czynne _____________________________________________ 15

AUSTRIA _________________________________________________ 15
Szczegy regulacji _______________________________________________ 16

CZECHY __________________________________________________ 17
Szczegy regulacji _______________________________________________ 18 Dostp do akt komunistycznej policji ___________________________________ 18

SOWACJA ________________________________________________ 19
Szczegy regulacji _______________________________________________ 19 Udostpnianie czynne _____________________________________________ 21

RUMUNIA_________________________________________________ 21
Szczegy regulacji _______________________________________________ 21 Dostp do akt komunistycznej policji ___________________________________ 22

UKRAINA _________________________________________________ 23
Stosowanie prawa________________________________________________ 25

ZAKOCZENIE _____________________________________________ 26

WPROWADZENIE
Prawo do informacji z powodzeniem mona nazwa jednym z podstawowych praw i wolnoci obywatelskich, ktre swoim zakresem obejmuje m.in. wolno pogldw, otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji wadz publicznych oraz prawo do dostpu do dokumentw administracyjnych. Prawo to znalazo wyraz w wielu midzynarodowych aktach, do ktrych zaliczy mona m.in. Europejsk Konwencj o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci, Midzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych czy ju nawet Deklaracj Praw Czowieka i Obywatela z 1789 r. Pastwa, ktrych systemy prawne zawieraj regulacj omawianego zagadnienia zazwyczaj zapewniaj swoim obywatelom bardzo szeroki dostp do informacji publicznej, przewidujc jego ograniczenia jedynie w wyjtkowych sytuacjach i tylko o tyle, o ile nie naruszaj zasad demokratycznego spoeczestwa obywatelskiego. Wszak moliwo bezporedniego wgldu w dziaania wadz publicznych stanowi bardzo siln i niezwykle istotn form kontroli organw administracji wadzy, przez obywateli. A przecie w systemach demokratycznych wadza pochodzi od ogu obywateli i do nich przede wszystkim naley. Niniejsze opracowanie przedstawia zasady dostpu obywateli do informacji publicznej w wybranych krajach Europejskich. Prezentacj poszczeglnych systemw autorzy rozpoczynaj od najpeniejszej kontroli obywatelskiej zawartej w szwedzkich aktach prawnych, aby poprzez omwienie zasad systemu common law, klasycznych kontynentalnych systemw prawnych (jak np. Niemcy, Francja), przej do pastw, ktre znajdoway si pod silnym wpywem Zwizku Radzieckiego i dopiero kilka lat temu przystpiy do Unii Europejskiej i zakoczy niniejszy raport na przedstawieniu historii legislacji w omawianym zakresie na Ukrainie pastwie, ktre byo jedn z Republik Radzieckich, i ktre obecnie jest pastwem aspirujcym do wejcia do Unii Europejskiej.

SZWECJA
Wolno informacji stanowi naturalne rozszerzenie wolnoci sowa jednego z fundamentalnych praw czowieka uznanego przez prawo midzynarodowe. Krajem, w ktrym zasada otwartoci (jawnoci dziaania) znalaza chyba najpeniejszy swj wyraz i najsilniejsze obwarowania prawne jest Szwecja. Szwecja jako pierwsza na wiecie, ju w 1776 roku przyja ustaw konstytucyjn o wolnoci prasy, znoszc cenzur, gwarantujc prawo druku, swobodnego rozpowszechniania faktw i opinii, a take dostpu do dokumentw bdcych w dyspozycji wadz1. Rozwizania szwedzkie w zakresie dostpu do informacji i wolnoci prasy s na tyle rozwinite, i czsto stawia si je za wzr dla ustawodawcw w innych pastwach.

Szczegy regulacji
Prawo do informacji zapewnione jest w dwch ustawach zasadniczych skadajcych si na szwedzki system konstytucyjny Ustawie o wolnoci prasy2 oraz ustawie System rzdw. Co do zasady, wszystkie dokumenty subowe w tym pastwie s jawne, a katalog wyjtkw od tej zasady jest bardzo wski i cile okrelony w Ustawie o Tajemnicy z 1980 roku3. Dotyczy on gwnie informacji, ktrych ujawnienie mogoby zaszkodzi interesowi pastwa (obronno, stosunki midzynarodowe) oraz ochrony dbr osobistych4. Do kategorii jawnych dokumentw nale take m.in. zeznania podatkowe wszystkich obywateli, co dla obywateli innych pastw moe si wydawa szokujce. Utajnianie lub utrudnianie dostpu do dokumentw jest uznawane za wykroczenie subowe, za ktre uznawane bywa np. niewprowadzenie korespondencji subowej do dziennika. Z zasady caa korespondencja, ktra przychodzi na adres urzdu - czy to bdzie gminny zarzd drg lokalnych czy te kancelaria premiera uznawana jest za korespondencj subow, a wiec tym samym jawn. W celu realizacji modelu tzw. upowszechniania biernego informacji publicznej, obowizkiem kadego urzdnika jest udostpnianie dokumentw na danie obywateli bd w siedzibie urzdu, bd przez przesanie ich na podany adres (jeeli jest to moliwe, take drog mailow). Zabronione jest natomiast jakiekolwiek danie uzasadnienia celu chci wgldu do dokumentw. Szwedzkie prawo, w ramach kontroli wewntrznej administracji, przewiduje moliwo wniesienia odwoania od decyzji odmawiajcej udostpnienia informacji w postaci
http://www.scribd.com/doc/5885744/The-Worlds-First-Freedom-of-Information-Act-SwedenFinland-1766, dostp: 23.09.2011 2 http://www.riksdagen.se/templates/R_Page____8908.aspx, dostp: 23.09.2011 3 http://legislationline.org/documents/action/popup/id/6398, dostp: 23.09.2011 4 Public Access to Information and Secrecy Act (2009)
1

dokumentu

urzdowego.

razie ponownego

negatywnego

rozpatrzenia

wniosku,

obywatelom przysuguje prawo zoenie skargi do Sdu Administracyjnego, a ostatecznie do Naczelnego Sdu Administracyjnego5. Szwedzki system prawny przewiduje take moliwo skierowania skargi do Ombudsmana, ktry jest uprawniony do przeprowadzenia ledztwa oraz wydania niewicej decyzji. Dla przykadu, midzy lipcem 2004 roku a czerwcem 2005 roku do biura Ombudsmana wpyno 288 skarg dotyczcych dostpu do dokumentw i wolnoci prasy 6.

Wolno prasy w kontekcie prawa do informacji

W celu umocnienia prawa obywateli do informacji urzdnicy publiczni maj konstytucyjnie zagwarantowan wolno wypowiedzi i krytyki oraz wolno udzielania wszelkich informacji (mog wypowiada si anonimowo). adna z instytucji publicznych nie moe przeprowadza ledztwa w celu ujawnienia, kto by rdem informacji prasowych, a wszelkie prby podejmowane w tym kierunku uwaane s za przestpstwo i cigane na mocy prawa. Zabronione jest rwnie represjonowanie urzdnikw publicznych korzystajcych z powyszych uprawnie. Wspomniana zasada jest ograniczona do wypowiedzi ustnych i nie obejmuje przekazywania tajnych dokumentw. W praktyce jednak ciganie przestpstw zwizanych z ujawnianiem tajnych dokumentw ogranicza si do spraw najwyszej wagi pastwowej, jak dla przykadu szpiegostwo lub zdrada narodu. Kolejnym wzmocnieniem wolnoci prasy, a co za tym idzie prawa do informacji, jest zasada jednoosobowej odpowiedzialnoci za publikacje prasowe w postaci instytucji wydawcy odpowiedzialnego (szwedz. ansvarig utgivare)7. Podobne rozwizanie zastosowano zreszt i w polskim przedwojennym prawie prasowym, lecz zostao ono odrzucone w obecnie obowizujcym na rzecz indywidualnej odpowiedzialnoci dziennikarskiej. Wychodzi ona z zaoenia, e przestpstwa naruszenia wolnoci druku, nie mona dokona przed publikacj, a w zwizku z tym odpowiedzialno za ostateczn tre publikacji ponosi osoba, ktra dopucia artyku czy te artykuy do druku. Zasada ta chroni poszczeglnych dziennikarzy przed nieuzasadnionymi pozwami sdowymi, przed naciskami i grobami osb i instytucji, ktrych interesy zostay naraone na szkod. Daje ona dziennikarzom poczucie bezpieczestwa i swobody w zbieraniu materiaw bez potrzeby ogldania si przez rami i obaw o wasn wolno dziennikarsk. Z drugiej strony nakadajc obowizek kontroli na wydawc odpowiedzialnego, zapobiega ona publikacjom pochopnym, niemoralnym lub przestpczym.

http://www.sweden.gov.se/sb/d/2184/a/15521, dostp: 23.09.2011 http://www.freedominfo.org/regions/europe/sweden/, dostp: 23.09.2011 7 http://www.cfoi.org.uk/sweden1.html, dostp: 23.09.2011

5 6

Na stray wolnoci druku stoi Urzd Kanclerski bdcy czym w rodzaju rwnolegego systemu prawnego. Kanclerz jest najwyszym rang Ombudsmanem. Do obowizkw Kanclerza naley m. in. nadzorowanie legalnoci dziaania wysokich urzdnikw pastwowych i kontrolowanie czy nie naruszaj oni prawa do informacji. Jedynie kanclerzowi przysuguje prawo wszczcia postpowanie sdowego w sprawie zamania przepisw o wolnoci druku, uchylenia tajemnicy dziennikarskiej oraz wszczcia ledztwa w sprawie ujawnienia tajemnicy pastwowej poprzez publikacj prasow. Warto jeszcze wspomnie, i w Szwecji istniej take pozasdowe instytucje kontroli naduy wolnoci prasy, jak na przykad stojca na stray przestrzegania etyki dziennikarskiej Komisja Opiniowania Publikacji (szwedz. Pressens opinionsnmnd) czy te Spoeczny Rzecznik Prasy (szwedz. Pressombudsmannen) przyjmujcy zaalenia na publikacje prasowe od osb prywatnych8.

Inne regulacje
Ponadto szwedzka Ustawa o ochronie danych osobowych z 20009 roku przyznaje osobom fizycznym prawo wgldu do informacji o danych osobowych dotyczcych ich osoby, ktrymi dysponuj poszczeglne instytucje publiczne lub prywatne. Nadzr nad przestrzeganiem ustawy peni Komisja Ochrony Danych Osobowych. Szwecja w czerwcu 1998 roku podpisaa rwnie, a nastpnie w styczniu 2005 roku ratyfikowaa, Konwencj o dostpie do informacji, udziale spoeczestwa w podejmowaniu decyzji oraz dostpie do sprawiedliwoci w sprawach dotyczcych rodowiska (Konwencja z Aarhus)10. Prawa gwarantowane we wspomnianej Konwencji, okrelane s czsto jako nastpna generacja praw czowieka i stanowi zasadniczy element zasady zrwnowaonego rozwoju.

WIELKA BRYTANIA
Warto w nastpnej kolejnoci przyjrze si zupenie innemu systemowi prawnemu common law, aby porwna do jakich wnioskw doszli ustawodawcy w pastwach o odmiennej tradycji prawnej i czciowo rnych rdach prawa.

http://www.fecl.org/circular/1507.htm, dostp: 23.09.2011 http://legislationline.org/download/action/download/id/1296/file/5d5116c153d4b0fa477093f138ac.pdf, dostp: 23.09.2011 10http://www.ekoportal.gov.pl/opencms/opencms/ekoportal/prawo_dokumenty_strategiczne/Konwencje/wspol praca_wielostronna/DzUnr0378707i706.html, dostp: 23.09.2011
8 9

Szczegy regulacji
Dostp do informacji publicznej w Wielkiej Brytanii regulowany jest przez przepisy Freedom of Information Act 200011, ktry wszed w peni w ycie z dniem 1 stycznia 2005 roku. Ustawa ta przyznaje oglne prawo dostpu do kadej informacji bdcej w posiadaniu organw publicznych nie definiujc jednoczenie jej pojcia. Przyj zatem naley, i chodzi o kad informacj, co do ktrej ustawa nie zawiera ogranicze udostpniania, zapisan w dowolnej formie, jak np. dokumentw, notatek, e-maili, listw czy nawet nagra audio 12. Zgodnie z przepisami brytyjskimi obowizek udostpniania informacji publicznej spoczywa na szerokiej grupie podmiotw13, takich jak: wadze pastwowe (np. ministerstwa, Izba Lordw, Izba Gmin, siy zbrojne z wyczeniem sub specjalnych), wadze lokalne, jednostki narodowej suby zdrowia (w tym osoby wiadczce usugi zdrowotne, jak np. dentyci czy lekarze rodzinni), wadze i jednostki owiatowe, policja. Dopuszczalne s dwa sposoby zwrcenia si o dostp do informacji publicznej bdcej w posiadaniu organu. Po pierwsze, zainteresowany moe zoy formalny wniosek o udostpnienie informacji (request for information). Wniosek taki musi by sporzdzony na pimie (take w formie elektronicznej), zawiera imi i nazwisko oraz adres wnioskodawcy, a take opisywa dan informacj. Po drugie, ustawa nakada na organy publiczne obowizek sporzdzania planw publikowania informacji (publication schemes) bdcych w ich posiadaniu. Podmioty te w oparciu o opracowany przez siebie plan udostpniaj informacje w postaci np. sprawozda z dziaalnoci, raportw finansowych i innych dokumentw. Zainteresowany moe zwrci si do organu o udostpnienie kopii planu, w celu sprawdzenia, czy szukana informacja nie zostaa ju opublikowana. Aby uzyska tak informacj nie trzeba skada formalnego wniosku, a wystarczy np. poprosi o to ustnie, a organ powinien j udostpni. Jeeli o chodzi o termin udostpnienia informacji, to w wypadku informacji objtych planem powinno ono nastpi niezwocznie po otrzymaniu przez organ dania. W sytuacji natomiast zoenia formalnego wniosku organ zobowizany jest udostpni plan niezwocznie, nie pniej jednak ni w dwudziestym dniu roboczym od dnia nastpujcego po dniu otrzymania wniosku. Prawo dostpu do informacji nie jest jednak prawem bezwzgldnym, bowiem istniej sytuacje, w ktrych organy maj prawo odmwi udostpnienia informacji. Jest to moliwe w nastpujcych przypadkach:

11Freedom 12

of Information Act 2000, http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2000/36/contents, dostp: 23.09.2011 Information Commissioners Office, Freedom of information. Your guide to openness, s. 2., http://www.ico.gov.uk/for_the_public/official_information.aspx, dostp: 23.09.2011 13 Wykaz podmiotw zobligowanych do udostpnienia informacji zawarty jest w zaczniku 1 do ustawy.

1. Wniosek dotyczy informacji ktre w myl ustawy nie podlegaj ujawnieniu (exempt information). Dziel si one na dwie gwne grupy: a. Wyjtki bezwzgldne (absolute exemption) organ odmawia udostpnienia informacji jeeli wniosek dotyczy m.in.: informacji odnoszcych si do sub bezpieczestwa (np. MI6), akt sdowych, niektrych informacji dotyczcych prac parlamentu (parliamentary privilege), danych osobowych; b. Wyjtki kwalifikowane (qualified exemption) wymagaj zbadania przez organ, czy interes publiczny w udostpnieniu informacji przewaa jego nieudostpnienie i dotycz m.in.: bezpieczestwa narodowego, obrony narodowej, stosunkw midzynarodowych i wewntrznych. 2. Organ uzna, i koszt udostpnienia informacji przekroczy ustalony limit (aktualnie 450 do 600, w zalenoci od organu14). 3. Organ uzna, e celem wniosku nie jest uzyskanie informacji, a ma on jedynie by dokuczliwy (vexatious). 4. Organ udostpni wnioskodawcy informacj, o ktr ten si teraz zwraca, chyba e upyn rozsdny (reasonable) odstp czasu od jej ostatniego udostpnienia. 5. Organ nie moe zidentyfikowa danej informacji (powinien jednak w porozumieniu z wnioskodawc dy do jej identyfikacji). W przypadku, gdy organ odmwi udostpnienia informacji jest on zobligowany poinformowa o tym fakcie wnioskodawc. Jeeli wnioskodawca nie jest zadowolony ze sposobu zaatwienia jego sprawy powinien zoy skarg do organu, do ktrego zoy wniosek, w wyniku czego sprawa podlega ponownemu rozpatrzeniu. Jeeli wnioskodawca nie jest usatysfakcjonowany ponownym rozpatrzeniem wniosku, moe zoy skarg do Komisarza ds. Informacji (Information Commissioner). Jeeli Komisarz stwierdzi, e organ odmwi udostpnienia informacji w sposb sprzeczny z przepisami ustawy winien on wysa zawiadomienie skarcemu oraz organowi, ktre zawiera okrelenie krokw, jakie musi podj organ oraz w jakim terminie powinno to nastpi. Skarcy oraz organ mog odwoa si do Trybunau ds. Informacji (Information Tribunal), ktry moe dopuci apelacj, wyda zawiadomienie zamiast Komisarza albo oddali apelacj. Od decyzji Trybunau niezadowolona strona moe odwoa si do sdu. W zwizku z faktem, i Szkocja posiada swj wasny parlament, ktry na mocy ustawy o Szkocji z 1998 roku (Scotland Act 199815) ma uprawnienia ustawodawcze, przyja odrbn ustaw dotyczc dostpu do informacji (Freedom of Information (Scotland) Act 200216),

14
15

Information Commissioners Office, Freedom of information. Your guide to openness, s. 5. http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1998/46/contents, dostp: 23.09.2011 16 http://www.legislation.gov.uk/asp/2002/13/contents, dostp: 23.09.2011

ktrego regulacje s bardzo zblione, cho nie identyczne, do Freedom of Information Act 2000. Najistotniejsze rnice to m.in.: Wyszy standard, ktry musi zosta speniony przy odmowie udostpnienia informacji ze wzgldu na interes publiczny (substantial prejudice, zamiast prejudice), Brak Trybunau ds. Informacji, W sytuacji, gdy Komisarz dopuci udostpnienie informacji ze wzgldu na interes publiczny tylko premier (First Minister) ma prawo veta, natomiast w myl Freedom of Information Act 2000 uprawnienie takie przysuguje kademu ministrowi.

Inicjatywy pozarzdowe
Warto rwnie wspomnie o inicjatywach organizacji pozarzdowych majcych na celu zwikszenie dostpu do informacji17. Ich rezultatem jest m.in. stworzenie portali data.gov.uk (zawierajcego obszerny katalog informacji i danych) oraz direct.gov.uk (rwnie zawierajcego wiele informacji oraz umoliwiajcego zaatwianie spraw urzdowych on-line). W kontekcie dostpu do informacji publicznej warto rwnie wspomnie o dziaalnoci dwch organizacji pozarzdowych: mySociety i Open Knowledge Foundation. mySociety stworzyo na zlecenie Biura Premiera Wielkiej Brytanii serwis internetowy umoliwiajcy skadanie petycji do szefa rzdu, ktry funkcjonowa w latach 2006-2010 i zanotowa 8 milionw wpisw. Obecnie strona zostaa zastpiona innym serwisem, ale wywara znaczcy wpyw w dziedzinie dostpu do informacji publicznej w Wielkiej Brytanii. Open Knowledge Foundation jest natomiast organizacj, ktrej gwnym celem jest stworzenie jak najszerszego dostpu do informacji. Jednym z najbardziej znaczcych projektw OKF jest portal WhereDoesMyMoneyGo.org, ktry ma za zadanie uczyni finanse publiczne jak najbardziej przejrzystymi i da obywatelom moliwo zobaczenia na co wydawane s pacone przez nich podatki.

FRANCJA
Po przedstawieniu zasad dostpu do informacji publicznej w systemie common law, warto zaprezentowa przepisy prawne systemw kontynentalnych. Prawo obywateli Republiki Francuskiej do dostpu do informacji publicznej po raz pierwszy zostao zawarte w art. 14 Deklaracji Praw Czowieka i Obywatela, ktry gwarantowa moliwo aktywnego ksztatowania obcie podatkowych oraz zasigania informacji o ich wykorzystaniu18. Przygldajc si jednak bardziej wspczesnemu ustawodawstwu, naley

Por. B. Hogge, Open Data Study, 2010 Wersja polska: Wszyscy obywatele maj prawo bezporednio lub przez swych przedstawicieli stwierdza zachodzc potrzeb podatku powszechnego, swobodnie zezwala na, jako te okrela jego wysoko, wymiar, sposb cigania oraz czas trwania nieco odbiega od francuskiego pierwowzoru: Tous les Citoyens ont le droit de
17

18

zwrci uwag na ustaw prawo o dostpie do dokumentw publicznych z 1978 roku, ktra zapewnia kadej osobie prawo dania kopii dowolnego dokumentu znajdujcego si w posiadaniu organw wadzy publicznej. Nastpnie, w 2002 roku, Rada Stanu 19 orzeka, i prawo do informacji jest take prawem konstytucyjnym, ktre wyprowadza naley z art. 34. Konstytucji Republiki Francuskiej, definiujcego pojcie ustawy20. Wspomnie take naley, i Francja (podobnie jak np. Szwecja i Austria) jest sygnatariuszem Konwencji z Aarhus z 1998 r., ktra obliguje pastwa do upubliczniania informacji istotnych z punktu widzenia ochrony rodowiska.

Szczegy regulacji
Zgodnie z powyej powoanymi przepisami, francuskie prawo zezwala obywatelom na dostp do takich dokumentw jak akta spraw, raporty, protokoy, opracowania czy dane statystyczne, ktre pochodz od wadz pastwowych (Ltat), jednostek samorzdu terytorialnego, instytucji publicznych oraz publicznych i prywatnych organizacji, ktre zarzdzaj mieniem pastwowym. Prawo to obejmuje informacje niezalenie od formy, w jakiej si znajduj. Naley jednak pamita, i nawet dokumenty stanowice informacj publiczn mog by objte ochron prawa autorskiego i, jako takie, nie mog by przez podmiot, ktry je uzyska, wykorzystywane w celach komercyjnych. Oczywicie za informacj publiczn podlegajc udostpnieniu nie s uznawane wszelkie dokumenty znajdujce si w posiadaniu wyej wymienionych podmiotw. Prawo francuskie okrela, i wyczeniu podlegaj m.in. sprawozdania z posiedze zgromadze parlamentarnych, rekomendacje wydane przez Rad Stanu, dokumenty francuskiej Najwyszej Izby Kontroli oraz dokumenty odnoszce si do postpowa prowadzonych przez ombudsmana. Dotyczy to take wszelkich dokumentw wykorzystywanych w celu przygotowania decyzji administracyjnej dopty, dopki ta ostatnia nie zostanie wydana. Ustawa przewiduje take obligatoryjne wyczenie spod udostpnienia dokumenty, ktrych ujawnienie mogoby zaszkodzi obronie narodowej lub polityce zagranicznej pastwa. Prezentowany akt prawny ustanowi take Komisj ds. Dostpu do Dokumentw Publicznych (Commission dAccs aux Documents Administratifs, CADA), ktra jest niezalenym organem administracyjnym czuwajcym nad przestrzeganiem prawa do informacji publicznej21. CADA zostaa wyposaona w kompetencje nadzorcze w stosunku do organw wadzy publicznej i w tym zakresie moe wydawa zalecenie, pozbawione jednak mocy

constater, par eux-mmes ou par leurs Reprsentans, la ncessit de la contribution publique, de la consentir librement, den suivre lemploi et den dterminer la quotit, lassite, le recouvrement et la dure. 19 Conseil d'tat, Organ opiniujcy wszystkie projekty ustaw i dekretw autorstwa rzdowego. 20 http://www.right2info.org/constitutional-protections-of-the-right-to#france, dostp: 23.09.2011 21 http://www.cada.fr/fr/presentation/frame.htm, dostp: 23.09.2011

10

wicej22. Co ciekawe, prawo francuskie nie przewiduje adnej wewntrznej procedury odwoawczej od decyzji organw wadzy w zakresie prawa do informacji, wic wszystkie sprawy tego dotyczce trafiaj od razu do Komisji23. Analizujc raporty publikowane przez CADA na temat jej dziaalnoci, mona zaobserwowa, i ilo spraw analizowanych rocznie przez Komisj oscyluje w granicach 5000, a w roku 2010 zanotowano dokadnie 4843 wnioski do rozpatrzenia (stanowi to wzrost o 10% w stosunku do roku 2009), z czego 46% rekomendacji nakazywao organom administracyjnym udostpnienie danych dokumentw24.

Inne regulacje
Oprcz powyej powoanych regulacji, prawo francuskie przewiduje take nastpujce instytucje, ktre s nierozerwalnie zwizane z dostpem do informacji publicznej: Komitet Doradczy ds. Tajemnicy Obrony Narodowej25 (Commission consultative du secret de la dfense nationale, CCSDN), ktrego gwnym zadaniem jest opiniowanie zamiaru ujawnienia informacji odnoszcych si do bezpieczestwa narodowego26. Krajowa Komisja ds. Informatyki i Wolnoci27 (Commission nationale de l'informatique et des liberts, CNIL), ktra czuwa nad przestrzeganiem przez podmioty zarwno publiczne jak i prywatne prawa obywateli do dostpu do danych ich dotyczcych przechowywanych przez te podmioty oraz do ich prostowania28. Krajowa Rada ds. Dostpu do Informacji o Pochodzeniu29 (Conseil national d'accs aux origines personnelles, CNAOP) to organ powoany w 2002 roku, ktry jest gwarantem prawa osb przysposobionych do dostpu do informacji na temat rodzicw biologicznych, krewnych oraz stanu zdrowia30. Dodatkowo, znowelizowany w 2004 roku Code du Patrimoine31 wprowadzi zasad, zgodnie z ktr dokumenty przechowywane w archiwach publicznych staj si domen publiczn, co do zasady, po 30 latach (duszy okres odnosi si m.in. do

CADA, Guide des personnes responsables de laccs aux documents administratifs et de la rutilisation des informations publiques, Edition ,ise jour le 1er dcembre 2007. 23 D. Banisar, Freedom of Information Around the World 2006, A global Survey of Access to Gvoernment Information Laws 24 Commission dcces aux documents administratifs, Rapport dactivit 2010 25 Tumaczenie wasne autora. 26 http://fr.wikipedia.org/wiki/Commission_consultative_du_secret_de_la_d%C3%A9fense_nationale, dostp: 23.09.2011 27 Tumaczenie wasne autora. 28 http://www.cnil.fr/la-cnil/, dostp: 23.09.2011 29 Tumaczenie wasne autora. 30 http://www.cnaop.gouv.fr/Presentation-du-CNAOP.html, dostp: 23.09.2011 31 Ustawa regulujca zasady dostpu do dziedzictwa kulturowego.
22

11

informacji dotyczcych ycia prywatnego obywateli, ich stanu zdrowia, polityki zagranicznej pastwa oraz bezpieczestwa narodowego nawet do 150 lat)32.

NIEMCY
Podstawowymi aktami prawnymi, regulujcymi dostp do informacji publicznej w Niemczech s: Konstytucja (Grundgesetz) Kodeks postpowania administracyjnego (Verwaltungsverfahrengesetz) Ustawa o dostpie do informacji publicznej (Informationsfreiheitgesetz)

Powysze rda mog by uznane za generalne, podstawowe, natomiast istniej take inne, ktre reguluj konkretne zagadnienia z zakresu informacji publicznej: Ustawa o archiwach federalnych (Bundesarchivgesetz), regulujca dostp, sposb zabezpieczenia, wykorzystywania i naukowej oceny wszelkiego rodzaju dokumentw i akt pochodzcych od organw pastwowych. Ustawa o dostpie do informacji o rodowisku (Umweltinformationsgesetz), regulujca wolny dostp do informacji o rodowisku. Ustawa o ochronie danych osobowych (Bundesdatenschutzgesetz), regulujca sposb postpowania instytucji pastwowych i prywatnych z danymi osobowymi. Ustawa o aktach Ministerstwa Bezpieczestwa Pastwa NRD (Stasi) (StasiUnterlagen-Gesetz), regulujca dostp do informacji znajdujcych si w tych aktach i sposb postpowania z nimi; jest te podstaw prawn dziaania Rzecznika zajmujcego si powyszymi dokumentami33. Konstytucja niemiecka przyznaje kademu prawo do uzyskania informacji z oglnie dostpnych rde., ktre moe by ograniczone jedynie przez przepisy ustaw generalnych, ustaw dotyczcych ochrony modziey oraz przez ochron czci innych osb34.

Szczegy regulacji
Zgodnie z brzmieniem przepisw niemieckiego Kodeksu postpowania administracyjnego, organy wadzy publicznej maj zapewni kadej osobie bdcej stron postpowania administracyjnego moliwo wgldu do akt dotyczcych tego postpowania, o ile jest to niezbdne dla dochodzenia lub obrony jej interesu prawnego35. Odmowa jest moliwa wycznie w wypadku, gdy udostpnienie informacji zakcioby, m.in. zadania wadzy publicznej lub dziaaoby na szkod pastwa. Uczestnicy postpowania mog te da, aby
http://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006074236, dostp: 23.09.2011 Por. D. Banisar, Freedom of Information Around the World 2006, Privacy International 2006, s. 77-79. 34 Grundgesetz, Art. 5 ust. 1 zd. 2 i ust. 2.; por. J. Wieland, Freedom of Information (w:) Ch. Engel, K. H. Keller: Governance of Global Networks in the Light of Differing Local Values, Baden-Baden 2000, s. 83-104. 35 Verwaltungsverfahrengesetz, 29 ust. 1.
32 33

12

informacje o nich, w szczeglnoci dotyczce ich ycia osobistego czy prowadzonej dziaalnoci, zostay zachowane w tajemnicy36. Podstawowym aktem regulujcym dostp do informacji publicznej w Niemczech jest ustawa o dostpie do informacji publicznej z 2006 roku (Informationsfreiheitgesetz)37. Okrela ona krg osb uprawnionych i instytucji zobowizanych do udzielenia informacji publicznej, wyjtki od tego obowizku, przebieg postpowania w sprawie udzielenie informacji publicznej, sposb jej udostpniania oraz rodki zaskarenia decyzji odmawiajcych jej udzielenia. Powouje ona take urzd Rzecznika do Spraw Dostpu do Informacji Publicznej. Ustawa przyznaje kademu bezwarunkowe prawo dostpu do informacji urzdowych federalnych organw administracji publicznej, a take osb fizycznych, prawnych innych jednostek organizacyjnych, ktre podejmuj dziaania administracji publicznej38. Nie jest konieczne uzasadnienie swojego dania poprzez wykazanie interesu prawnego, gospodarczego lub jakiegokolwiek innego. Informacja publiczna, okrelona w niemieckiej ustawie jako urzdowa (amtliche Information) to kady zapis sucy celom urzdowym, niezalenie od formy jego utrwalenia. W zakresie tego pojcia nie mieszcz si projekty i notatki, ktre nie stanowi czci postpowania39. Organy wadzy publicznej udostpniaj informacje na wniosek. S zobowizane zrobi to niezwocznie, uwzgldniajc przy tym rodzaj sprawy wnioskodawcy40. Informacja powinna by udostpniona najpniej w cigu miesica41. Sam wniosek nie wymaga szczeglnej formy ani treci, moe te by zoony ustnie lub telefonicznie. Podobnie informacje mog by udostpnianie ustnie, pisemnie lub w formie elektronicznej42. W przypadku korzystania z prawa wgldu do informacji wnioskodawca moe sporzdza notatki lub da sporzdzenia kopii lub wydrukw43. Od udzielanych informacji organy pobieraj opaty, ktre musz by nakadane z uwzgldnieniem poniesionych przez organ wydatkw i nie mog powodowa, aby roszczenie o dostp do informacji publicznej nie mogo by skutecznie dochodzone44.

Ibidem, 30. Por. szerzej na temat samej ustawy i jej wejcia w ycie - H. Hopf, Das Informationsfreiheitgesetz (IFG) des Bundes seit 1.1.2006 in Kraft, artyku dostpny na stronie http://www.deutscheswehrrecht.de/Aufsaetze/UBWV_2006_058.pdf, dostp: 23.09.2011 38 Informationsfreiheitgesetz, 1 ust. 1. 39 Informationsfreiheitgesetz, 2 ust. 1. 40 Informationsfreiheitgesetz, 7 ust. 1 i ust. 8. 41 Informationsfreiheitgesetz, 7 ust. 5. 42 Informationsfreiheitgesetz, 7 ust. 1. 43 Informationsfreiheitgesetz, 10 ust. 7 ust. 4. 44 Informationsfreiheitgesetz, 10 ust. 1 i ust. 2.
36 37

13

Warto jeszcze zaznaczy, e jeeli wniosek o udzielenie dostpu do informacji publicznej bdzie dotyczy interesw osoby trzeciej, organ wadzy publicznej jest zobowizany do zwrcenia si do niej w cigu miesica o zajcie stanowiska na pimie, jeeli bdzie mia uzasadnione podejrzenie, e moe mie ona interes w wyczeniu dostpu do informacji45. Jeeli organ uzna stanowisko osoby trzeciej za uzasadnione, moe odmwi udzielenia informacji46. Ustawa o dostpie do informacji publicznej zawiera take liczne wyjtki od obowizku udostpnienia informacji47. Okolicznoci, ktre usprawiedliwiaj wyczenie prawa do informacji dziel si na nastpujce grupy: ochrona spraw pastwowych o szczeglnym znaczeniu:

nale do nich m. in. stosunki wewntrzne, sprawy militarne, dotyczce bezpieczestwa wewntrznego i zewntrznego, przeprowadzenie postpowania sdowego, sprawy za stosunkw midzynarodowych; ochrona procesu decyzyjnego organu wadzy publicznej:

wniosek moe zosta odrzucony, jeeli dotyczy on projektu decyzji, jak rwnie prac i uchwa poprzedzajcych jej wydanie, jeeli poprzez przedwczesne ujawnienie informacji mgby zosta udaremniony cel (sukces) przygotowywanej decyzji; ochrona danych osobowych:

dostp do informacji zawierajcych dane osobowe innych osb moe by udzielony wycznie, gdy interes wnioskodawcy przewaa korzystajce z ochrony interesy osb trzecich lub te osoba trzecia zgodzia si na udostpnienie informacji; ochrona wasnoci intelektualnej, tajemnicy przedsibiorstwa i tajemnicy

gospodarczej: nie mona domaga si dostpu do informacji publicznej tak dugo, jak sprzeciwia si temu ochrona wasnoci intelektualnej; dostp do informacji o tajemnicy przedsibiorstwa i tajemnicy gospodarczej jest moliwy, o ile osoba, ktrej informacja dotyczy wyrazia zgod; Rozpatrywanie wniosku odbywa si zgodnie z przepisami Kodeksu postpowania administracyjnego. Decyzja oddalajca wniosek w caoci lub w czci powinna by wydana w cigu miesica. Przeciwko decyzji oddalajcej wniosek przysuguje sprzeciw lub skarga do sdu administracyjnego48.

Informationsfreiheitgesetz, 8 ust. 1. Informationsfreiheitgesetz, 8 ust. 2. 47 Informationsfreiheitgesetz, 3 6. 48 Informationsfreiheitgesetz, 9 ust. 4.

45 46

14

Wniosek moe by w kadym przypadku odrzucony, jeli dotyczy on sprawy, w ktrej wnioskodawca ju dysponuje t sam informacj lub moe w dogodny sposb uzyska j z powszechnie dostpnych rde49.

Udostpnianie czynne
1 sierpnia 2011 r. zosta uruchomiony w Niemczech portal internetowy Frag den Staat50 czyli Zapytaj pastwo, majcy uatwi dostp do informacji publicznej. Na stronie serwisu opublikowane s dotychczasowe zapytania do organw wadzy publicznej oraz istnieje moliwo samodzielnego zadania takiego pytania, przy wykorzystaniu internetowego formularza. Baza pozwala na zwrcenie si do 837. organw pastwowych, przez co przyczyni ma si do utworzenia atwo dostpnej bazy informacji oraz do kontroli udzielania informacji przez wadze publiczne. Kady moe zwrci si take do Rzecznika ds. Dostpu do Informacji Publicznej, jeeli uwaa, e jego prawo dostpu do informacji publicznej zostao naruszone. Funkcj Rzecznika peni Rzecznik do Spraw Ochrony Praw Osobowych51. Niezalenie od indywidualnych wnioskw o dostp do informacji publicznej organy wadzy publicznej maj rwnie obowizek udostpniania informacji z urzdu. W tym celu wadze publiczne zobowizane s do prowadzenia jawnych ewidencji i wykazw, ktre powinny by take powszechnie udostpnione w formie elektronicznej, a wic w Internecie52.

AUSTRIA
Prawo dostpu do informacji publicznej znajduje swe normatywne rdo w Konstytucji, swe rozwinicie za, w ustawach zwykych. Artyku 20 Konstytucji Austrii zobowizuje organy wadzy publicznej i samorzdy do udzielania informacji obywatelom. Zakres przedmiotowy udostpnianych informacji jest jednak stosunkowo wski53. O ile bowiem ustawy nie stanowi inaczej, wszystkie organy, ktrym powierzono administracj federaln, krajow lub gminn, jak rwnie organy innych osb prawa publicznego s zobowizane do zachowania w tajemnicy okolicznoci, o ktrych zyskay wiedz w toku swojej dziaalnoci urzdowej, ktrych zachowanie w tajemnicy ley w interesie zachowania spokoju publicznego, porzdku i bezpieczestwa, obrony narodowej, stosunkw midzynarodowych, w gospodarczym interesie osoby prawnej prawa publicznego, przygotowaniu rozstrzygnicia albo jest podane w usprawiedliwionym interesie stron
Informationsfreiheitgesetz, 9 ust. 3. https://fragdenstaat.de/, dostp: 23.09.2011 51 Informationsfreiheitgesetz, 12. 52 Informationsfreiheitfesetz, 11., P. M. Pintaske, Das neue Informationsfreiheitgesetz (IFG) des Bundes, Frankfurt (Oder) 2009. 53 Tekst konstytucji Austrii w jzyku polskim dostpny jest pod adresem: http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/austria.html
49 50

15

(tajemnica subowa). W myl postanowie Konstytucji, tajemnica subowa nie obowizuje funkcjonariuszy powoanych przez demokratycznie wybrane organy przedstawicielskie wobec tych organw, jeli zadaj one wyranie tego rodzaju informacji. Zgodnie z art. 20 ust. 4 Konstytucji, wszystkie organy, ktrym powierzono administracj federaln, krajow lub gminn, jak rwnie organy innych podmiotw prawa publicznego powinny udziela informacji ze swojego zakresu dziaania, o ile ustawowy obowizek zachowania tajemnicy urzdowej nie stoi na przeszkodzie. Z kolei organizacje zawodowe zobowizane s do udzielania informacji wycznie swoim czonkom i tylko o tyle, o ile nie przeszkadza to prawidowemu wykonywaniu ich ustawowych funkcji. Naley zaznaczy, e Konstytucja przewiduje, i blisze regulacje w zakresie dostpu do informacji publicznej dotyczce organw federacji, tworzone s przez ustawodawstwo federacji, za odnonie organw krajw zwizkowych, przez ustawodawstwo krajw zwizkowych.

Szczegy regulacji
W myl austriackiej Ustawy o dostpie do informacji publicznej z 1987 roku (niem. Auskunftspflichtgesetz)54, organy administracji federalnej zobligowane s do udzielania informacji z zakresu swej dziaalnoci w cigu 8 tygodni od dnia zoenia wniosku55. Jeeli powyszy termin z jakiegokolwiek powodu nie moe by dochowany, naley o tym zawiadomi wnioskodawc. Wniosek moe by zoony w formie pisemnej lub ustnej (rwnie telefonicznie). W przypadku, gdy otrzymana ustnie lub telefonicznie informacja nie jest wystarczajco jasna, moliwe jest pniejsze danie pisemnego wyjanienia. Uzasadnienie wniosku o udzielenie informacji nie jest wymagane. Niniejsze postanowienia maja zastosowanie do ministerstw, powiatw, gmin, zwizkw gmin i powiatw, miast oraz samorzdw. Austriackie prawo przewiduje moliwo wniesienia odwoania od decyzji odmawiajcej udzielenia informacji. Odwoanie rozpatrywane jest przez organ administracyjny wyszego stopnia, w stosunku do organu, ktry wyda decyzj odmown i podlega kontroli sdowej (sd administracyjny). Austria podpisaa w czerwcu 1998 roku, a ratyfikowaa w styczniu 2005 roku Konwencj z Aarhus56 (Konwencj o dostpie do informacji, udziale spoeczestwa w podejmowaniu decyzji oraz dostpie do sprawiedliwoci w sprawach dotyczcych rodowiska). Powysza
54

Tekst ustawy w jzyku polskim dostpny pod adresem: http://www.ris.bka.gv.at/GeltendeFassung.wxe?Abfrage=Bundesnormen&Gesetzesnummer=10000916 55 BGBl 1987/285 (15 May 1987). http://www.ris.bka.gv.at/erv/erv_1987_287.pdf 56 Tekst Konwencji w jzyku polskim dostpny pod adresem: http://www.ekoportal.gov.pl/opencms/opencms/ekoportal/prawo_dokumenty_strategiczne/Konwencje/wspolp raca_wielostronna/DzUnr0378707i706.html

16

Konwencja gwarantuje prawa, ktre okrelane bywaj jako tzw. nastpna generacja praw czowieka. W opinii doktryny stanowi one jeden z podstawowych elementw zasady zrwnowaonego rozwoju. W 1993 roku w Austrii przyjto rwnie ustaw o dostpie do informacji z zakresu rodowiska naturalnego (niem. Umweltinformationsgesetz)57. Powysza ustawa zostaa znowelizowana w 2005 roku w celu implementacji dyrektywy 2003/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 roku w sprawie publicznego dostpu do informacji dotyczcych rodowiska58 i uchylajcej dyrektyw Rady 90/313/EWG w sprawie swobody dostpu do informacji o rodowisku. Wspomniana dyrektywa z 2003 roku regulowaa pewne dodatkowe obszary, jak na przykad informacje dotyczce ywnoci modyfikowanej biologicznie. Podobne ustawy przyjte zostay przez kraj zwizkowe59 (m. in. Wiede i Karyntia). Ustawa o ochronie danych osobowych z 2000 roku przyznaje osobom fizycznym prawo wgldu do informacji o danych osobowych (m.in. adres e-mail, adres, data urodzenia) dotyczcych ich osoby, ktrymi dysponuj poszczeglne instytucje publiczne lub prywatne60. Nadzr nad przestrzeganiem ustawy peni Komisja Ochrony Danych Osobowych (niem. Datenschutzkommission) skadajca si z szeciu niezalenych czonkw. W roku 2000 uchwalono rwnie ustaw o dostpie do archiww pastwowych (niem. Datenschutzgesetz)61. Zwykle chodzi tu o prawo przejrzenia archiww, tylko w wyjtkowych przypadkach udzielana jest informacja w formie pisemnej. Dziewi austriackich krajw zwizkowych przyjo wasne ustawy o dostpie do informacji publicznej nakadajce na swe organy podobne obowizki w zakresie informacji publicznej, jak ustawa federalna.

CZECHY
Podstaw dla dostpu do informacji publicznej w Czechach jest Karta Podstawowych Praw i Wolnoci z 1993 roku, ktra w 1. punkcie artykuu 17 gwarantuje prawo do informacji. Dodatkowo w punkcie 5 wskazuje, e organy pastwowe i samorzdowe powinny dostarcza informacji dotyczcych ich dziaalnoci62.

Tekst ustawy w jzyku niemieckim dostpny pod adresem: http://www.lebensministerium.at/filemanager/download/9369/ 58 tekst Dyrektywy w jzyku polskim dostpny pod adresem: http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=DD:15:07:32003L0004:PL:PDF 59 Wicej informacji: EU Information Society Portal 60 Tekst ustawy w jzyku niemieckim dostpny pod adresem: www.ris.bka.gv.at/GeltendeFassung.wxe?Abfrage=bundesnormen&Gesetzesnummer=10001597 61 Tekst ustawy w jzyku niemieckim dostpny pod adresem: http://www.ris.bka.gv.at/GeltendeFassung.wxe?Abfrage=Bundesnormen&Gesetzesnummer=10010143 62 http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/czechy.html
57

17

Szczegy regulacji
Szczegy dotyczce owego procesu zostay dookrelone w ustawie o wolnym dostpie do informacji, ktre wesza w ycie w 2000 roku (Zkon . 106/1999 Sb., o svobodnm pstupu k informacm). W ustawie tej nie ma dokadnej definicji informacji publicznej, sama jednak informacja definiowana jest szeroko jako treci zapisane w jakiejkolwiek formie na dowolnym noniku. Dostp ten nie jest bezwyjtkowy, ustawa wskazuje wiele typw informacji, ktre udostpnianiu nie podlegaj. S to informacje tajne oraz dotyczce: prywatnoci, tajemnic handlowych, wewntrznych procesw danych cia zarzdzajcych, informacji zebranych w celu wydania decyzji, ktra jeszcze nie zostaa wydana, wasnoci intelektualnej, ledztw i dochodze, aktywnoci sdw i aktywnoci sub wywiadowczych. Wskazuje si w niej wyrany obowizek biernego upowszechniania informacji na danie (pisemne lub ustne) osb fizycznych i prawnych w cigu 15 dni. Organami zobowizanymi do udostpniania s organy rzdowe i samorzdowe oraz prywatne instytucje zarzdzajce rodkami publicznymi. W razie odmowy udzielenia informacji przysuguje prawo do odwoania do organu nadrzdnego; w wyjtkowych wypadkach przysuguje prawo do odwoania do sdu. Dodatkowo istnieje moliwo zoenia skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich (Ombudsmana)63. W zakresie czynnego udostpniania organy publiczne zobowizane s publikowa na bieco informacje dotyczce ich struktury i procedur. Ponadto, co roku zobowizane s publikowa raport dotyczcych dziaa jakie podjy w zakresie upubliczniana informacji. W 2006 wprowadzono wiele poprawek do ustawy majcych pomc przezwyciy liczne problemy wskazywane przez organizacje zajmujce si monitorowanie dostpnoci informacji. Jedna z najwaniejszych daa sdom moliwo nakazania udostpnienia informacji wczeniej te mogy jedynie zwrci spraw organowi do ponownego rozpatrzenia.

Dostp do akt komunistycznej policji

Wanym zagadnieniem zwizanym z dostpem do informacji publicznej w kraju lecym na wschd od elaznej kurtyny jest dostp obywateli do akt stworzonych przez tajn komunistyczn policj: Sttn bezpenost, dalej StB. Wedug czeskiej regulacji, kady obywatel po ukoczeniu 18. roku ycia moe uzyska dostp do niemal kadej informacji zgromadzonej przez StB. Ich dysponentem jest Urzd Badania i Dokumentacji Zbrodni Komunistycznych (ad dokumentace a vyetovn zloin komunismu sluby kriminln policie a vyetovn). Urzd ten, w ramach czynnego udostpniania opublikowa w 2003

63

http://www.mkcr.cz/scripts/detail.php?id=325

18

roku na swojej stronie internetowej list 75 tysicy wsppracownikw StB (co stanowio ponad 1 procent dorosej populacji)64. Dodatkowo Czechy ratyfikoway w 2004 roku konwencj z Aarhus o Dostpie do Informacji, Udziale Spoeczestwa w Podejmowaniu Decyzji oraz Dostpie do Sprawiedliwoci w Sprawach Dotyczcych rodowiska, ktra nastpnie zostaa poprawiona w 2005 w celu dostosowania jej do unijnej dyrektywy o dostpie do informacji dotyczcej ochrony rodowiska65.

SOWACJA
Konstytucja Republiki Sowackiej z 1 wrzenia 1992 roku66 w art. 26 ust. 5 przyznaje oglne prawo dostpu do informacji stanowic, i organy wadzy publicznej maj obowizek udzielania, w stosowny sposb w jzyku pastwowym, informacji o swojej dziaalnoci. Szczegowe rozwizania znajduj si w ustawie z dnia 17 maja 2000 roku o swobodnym dostpie do informacji67.

Szczegy regulacji
W myl ustawy kady ma prawo dostpu do informacji, ktra jest w dyspozycji podmiotu zobowizanego do jej udostpnienia. Podmiotami zobowizanymi s organy pastwowe, samorzdowe, a take osoby prawne i osoby fizyczne, ktrym ustawy przyznaj prawo podejmowania decyzji z zakresu administracji publicznej o uprawnieniach i obowizkach innych osb fizycznych i prawnych. Z powyszego wynika, i obowizek udostpniania informacji spoczywa nie tylko na organach publicznych, ale rwnie na podmiotach, ktrym zlecono zadania z zakresu administracji publicznej. Zainteresowany nie musi wskazywa powodu czy interesu w uzyskaniu danej informacji. Wniosek moe by zoony w formie pisemnej, ustnej, poprzez fax, e-mail czy w jakikolwiek inny technicznie moliwy sposb. Powinien on zawiera dane identyfikujce wnioskodawc, okrela dan informacj i sposb udostpnienia informacji wskazany przez wnioskodawc. W sytuacji, gdy wniosek nie spenia powyszych wymogw podmiot zobowizany powinien wezwa dajcego do jego uzupenienia, jednoczenie instruujc go, jak to zrobi. Jeeli informacja nie moe by udostpniona w sposb wskazany we wniosku, podmiot zobowizany oraz wnioskodawca powinni doj do porozumienia co do innej formy udostpnienia informacji.

64

http://aplikace.mvcr.cz/archiv2008/policie/udv/english/index.html, dostp: 23.09.2011 http://www.freedominfo.org/documents/global_survey2006.pdf, dostp: 23.09.2011 66 Konstytucja Republiki Sowackiej w jzyku polskim dostpna jest pod adresem: http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/slowacja.html, dostp: 23.09.2011 67 Tekst ustawy w jzyku sowackim dostpny pod adresem: http://www.civil.gov.sk/archiv/snarchiv/zakon_c_211_2000_o_slob_pristupe_k_inf.htm, dostp: 23.09.2011
65

19

Co do zasady rozpatrzenie wniosku powinno nastpi bez zbdnej zwoki, nie pniej jednak ni w cigu omiu dni roboczych od dnia jego wniesienia lub uzupenienia. W przypadku, gdy podmiot zobowizany zmuszony jest na przykad do zebrania wielu rozproszonych informacji, moe on wyduy powyszy termin maksymalnie o kolejne osiem dni. Informacja powinna by udostpniona bezpatnie, z wyjtkiem opat przewyszajcych kosztw jej udostpnienia (np. koszt sporzdzenia kopii dokumentw). Prawo do informacji nie jest prawem bezwzgldnym, jako e podmioty zobowizane maj prawo w pewnych sytuacjach odmwi udostpnienia danej informacji. Dotyczy to takich informacji, jak na przykad: 1. Informacje niejawne. 2. Informacje odnoszce si do sfery prywatnej (np. prywatne listy, fotografie, nagrania video czy audio) chyba, e podmiot zobowizany otrzyma zgod osoby zainteresowanej lub przepis prawa zezwala na jej udostpnienie. 3. Informacje stanowice tajemnic handlow. Podmiot zobowizany powinien ograniczy dostp do informacji, ktre na przykad dotycz miejsca habitacji rolin lub zwierzt bdcych pod ochron, a istnieje obawa zagroenia ich bytno, informacji udostpnianych na podstawie innych przepisw szczeglnych (np. ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym), czy informacji, ktrych udostpnienie mogoby naruszy prawa wasnoci intelektualnej. W przypadku, gdy zainteresowany da informacji ju udostpnionej, podmiot zobligowany moe zamiast udostpnienia informacji poinformowa go o sposobie signicia do tej ju udostpnionej informacji. Jeeli wnioskodawca dalej nalega na dostp do ju udostpnionej informacji, podmiot zobowizany powinien j udostpni dajcemu. Strony postpowania mog wnie odwoanie od decyzji podmiotu zobowizanego odmawiajcej udostpnienia informacji (przy czym przyjmuje si, i brak decyzji jest rwnoznaczny decyzji odmownej) w czasie 15 dni od dnia dorczenia decyzji albo upywu terminu do jej wydania. Odwoanie powinno by wniesione do organu, ktry wyda albo powinien by wyda decyzj; jest ono rozpatrywane przez organ wyszego stopnia, ktrego rozstrzygnicie podlega kontroli sdowej. Ustawa nakada rwnie na podmioty zobowizane obowizek publikowania szeregu informacji odnoszcych si do ich organizacji i dziaalnoci, jak np.: 1. Zadania, kompetencje i struktura organizacyjna. 2. Miejsce, czas i sposb uzyskania informacji. 3. Miejsce, termin oraz procedura wniesienia odwoania. 4. Lista regulacji, wytycznych i instrukcji na podstawie ktrych proceduj. 20

5. Zestawienie opat administracyjnych.

Udostpnianie czynne
Na szczeglne zainteresowanie zasuguje tworzona przez organizacj pozarzdow Fair-Play Alliance. Jest to dostpna on-line baza danych68 zawierajca przed wszystkim informacje dotyczce przepywu rodkw finansowych midzy sektorem publicznym i prywatnym oraz przedstawicieli spoeczestwa (np. doradcw liderw politycznych, kierownikw urzdw, sdziw). Dostp do w/w bazy danych umoliwia mediom oraz organizacjom pozarzdowym monitorowanie dziaalno podmiotw publicznych.

RUMUNIA
Najoglniej dostp do informacji publicznej (w sensie biernego upowszechniana) jest gwarantowany przez artyku 313 Konstytucji Rumunii, stanowicy, e dostp do informacji dotyczcej interesu publicznego nie moe by ograniczany. Nie jest on jednak bezwyjtkowy: informacje te nie mog szkodzi ochronie nieletnich oraz bezpieczestwu narodowemu69.

Szczegy regulacji
Szczegowo kwestie te reguluje ustawa z 2001 roku o wolnym dostpie do informacji publicznej (Lege nr. 544 din 12 octombrie 2001 - privind liberul acces la informatiile de interes public), stanowica, e zasad jest swobodna moliwo dostpu do informacji publicznej, za jej ograniczenia mog mie jedynie charakter wyjtkowy. Jako informacj publiczn rozumie si w tej ustawie wszelkie informacje dotyczce dziaalnoci organw wadzy publicznej lub innych instytucji publicznych, niezalenie od formy, postaci lub sposobu ich wyraenia70. W charakterze wyjtkw wskazuje si informacje dotyczce: bezpieczestwa narodowego, porzdku publicznego, obrad organw publicznych, spraw finansowych i handlowych, informacji osobistych, przebiegu ledztw kryminalnych i postpowa dyscyplinarnych, postpowa sdowych oraz informacji szkodliwych ze wzgldu na ochron modocianych. Zgodnie z omawian ustaw kady ma prawo zada (pisemnie lub ustnie) informacji od organw wadzy publicznej lub organw przedsibiorstw pastwowych. Organy, do ktrych si zwrcono zobowizane s do udzielenia informacji w cigu 10 dni. Osobom, ktrym odmwiono udzielenia informacji przysuguje prawo do odwoania si zarwno do sdu jak i ponownie do danego organu. Rwnie Ombudsman ma prawo przyjmowania skarg oraz wydawania zalece. Istnieje take procedura postpowania

68

http://datanest.fair-play.sk/pages/index, dostp: 23.09.2011 http://legislatie.resurse-pentru-democratie.org/const_2003.php, dostp: 23.09.2011 70 http://www.publicinfo.gov.ro/pagini/lege-nr-544-din-12-octombrie-2001-.php, dostp: 23.09.2011

69

21

dyscyplinarnego w stosunku do pracownikw organw, ktrzy odmwili dostpu do informacji71. Dodatkowo wspominania ustawa naoya na wiele organizacji obowizki czynnego upowszechniania informacji dotyczcych ich struktur oraz dziaalnoci. Ocena dostpnoci informacji w praktyce jest rnoraka. Instytut Polityki Spoecznej podkreli, e dla organizacji pozarzdowych dostp do informacji publicznej jest bardzo trudny, w szczeglnoci ze wzgldu na zbyt szerokie uywanie wskazanych w ustawie wyjtkw, zbyt wysokie opaty oraz niepodawanie informacji w przepisanych formach. Z drugiej jednak strony Helsiska Fundacja Praw Czowieka podkrelia znaczn popraw sytuacji midzy 2003 a 2006 rokiem, wskazujc, e chocia oglnie rzecz biorc informacja publiczna jest dostpna, to jednak wci s istniej pewne problemy dotyczce niektrych typw zapyta. Zaznaczya rwnie, podobnie jak w poprzednim przypadku, e problemem s wysokie opaty za kopiowanie dokumentw72.

Dostp do akt komunistycznej policji

W Rumunii, podobnie jak w innych krajach nalecych do Bloku Wschodniego, istotn kwesti jest dostp do informacji stworzonych przez komunistyczn tajn policj: Securitate. Zgodnie z ustaw z 1999 roku, kady ma prawo do dostpu do swoich akt stworzonych przez Securitate. Akt ten wprowadzi nadto publiczny dostp do akt osb, ktre ubiegaj si o stanowiska publiczne. W 2008 roku Rumuski Trybuna Konstytucyjny uzna t ustaw za czciowo niezgodn z konstytucj od tej pory ustalenia Narodowej Rady Bada Archiww Securitate dotyczce wsppracy wysokich urzdnikw pastwowych i osb publicznych nie s prawnie wice73.

71
72

http://www.freedominfo.org/documents/global_survey2006.pdf, dostp: 23.09.2011 http://www.apador.org/old/limits.htm, dostp: 23.09.2011 73 http://www.faz.net/artikel/C31325/rumaenien-der-gegenangriff-der-securitate-30097366.html, dostp: 23.09.2011

22

UKRAINA
Ukraiska regulacja prawa dostpu do informacji publicznej uchwalona zostaa przez Parlament Ukrainy (Vierhovna Rada) w styczniu 2011 roku. Na tle ustawodawstwa innych europejskich pastw jest to wic ustawa stosunkowo moda, i jednoczenie nowoczesna w swej wymowie i zapewniajca szerokie prawo dostpu do informacji publicznej. Ocena faktycznego przestrzegania postanowie tej ustawy moliwa bdzie dopiero z perspektywy czasu. Ustawa o dostpie do informacji publicznej szeroko definiuje pojcie informacji publicznej, przyznaje obywatelom gwarancje dostpu do informacji publicznej, wprowadza te sdow ochron tego prawa. Ustawa obliguje dysponentw informacji do udostpniania ich poprzez szerokie kanay informacji, wczajc oficjalne strony internetowe. Dostp do informacji dotyczcych wydatkw budetowych nie moe by niczym ograniczony74. Ustawa wprowadza take swoisty mechanizm antykorupcyjny, poprzez ochron demaskatorw75. Niemale w tym samym czasie Parlament Ukraiski przyj ustaw numer 7321, ktra jest nowelizacj ustawy z 1992 roku Prawo o informacji76. Nowelizacja dookrela sytuacj prawn mediw publicznych i gwarantuje ochron praw zawodowych dziennikarzy. Zgodnie z wypowiedziami Kijowskiego Instytutu Prawa Mediw, dwie wyej wymienione ustawy stanowi podstaw instytucjonalnej gwarancji ochrony prawa do informacji i wolnoci mediw 77.

Szczegy regulacji
Ustawa o dostpie do informacji publicznej okrela jako informacj publiczn kad informacj, ktra jest w posiadaniu organw wadzy publicznej lub innych dysponentw informacji publicznej. Informacj publiczn s w szczeglnoci takie informacje, ktre dotycz budetu danej jednostki, jej struktury organizacyjnej, penionych przez nie funkcji, wynagrodzeniach jej czonkw, porzdku obrad zebra otwartych dla publicznoci, raportw sporzdzanych przez organy wadzy publicznej oraz danych teleadresowych jednostek wadzy publicznej78. Dysponenci informacji publicznej s zobowizani do prowadzenia

74

A. Chervenko, Passing of Access to Public Information Law marks new era in Ukraine, International Media Support, http://www.i-m-s.dk/article/access-public-information-law-finally-approved-ukraine, dostp: 23.09.2011 75Oficjalna wersja ustawy o dostpie do informacji publicznej dostpna na stronach Parlamentu Ukrainy: http://zakon.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=2939-17 Wersja angielska (tumaczenie nieoficjalne) ustawy http://www.article19.org/resources.php/resource/1196/en/ukraine:-the-law-on-access-to-publicinformation, dostp: 23.09.2011 76 UCL Constitutional Unit, Ukraine adopted two laws on access to public information in January 2011, http://www.ucl.ac.uk/constitution-unit/research/foi/countries/ukraine, dostp: 23.09.2011 77 T. Shevchenko, Ukraine Law on Access to Public Information Adopted, Kijowski Instytut Prawa Mediw, http://merlin.obs.coe.int/iris/2011/3/article30.en.html, dostp: 23.09.2011 78 http://zakon.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=2939-17, dostp: 23.09.2011

23

i aktualizowania rejestru wszystkich informacji publicznych, ktre s w ich posiadaniu i skadania rocznych raportw o wykonywaniu tych obowizkw do Komisarza Praw Czowieka79. Termin rozpoznania wniosku formuujcego zapytanie o informacj publiczn zosta skrcony z 30 dni do 5 dni roboczych80. Termin ten, po uprzednim poinformowaniu wnioskodawcy, moe by wyduony do 20 dni roboczych, w przypadku, gdy rozpatrzenie zapytania wymaga duego nakadu pracy ze strony dysponenta informacji. W sytuacjach stanw nadzwyczajnych, np. w przypadku klsk naturalnych termin udzielenie odpowiedzi zosta skrcony do 48 godzin. Dysponenci informacji publicznej, poza wyjtkami wyranie wskazanymi w ustawie, s zobligowani przez prawo do udostpnienia informacji, bez koniecznoci wykazywania przez wnioskodawc interesu prawnego w kierowanym zapytaniu81. Ustawa reguluje take sytuacj osb, ktre zdecyduj si zdemaskowa nieprawidowoci w funkcjonowaniu organw administracji publicznej. Tak zwani demaskatorzy, ujawniajcy informacje z naruszeniem przepisw chronicych poufno owych informacji, dziaajcy w celu przeciwdziaania naruszeniom prawa i korupcji przedstawicieli wadzy, skorzystaj z ochrony udzielanej ustaw, o ile podejmowane przez te osoby dziaania s w dobrej wierze. Ustawa minimalizuje wymogi formalne skadanych wnioskw o udzielenie informacji publicznej. Zapytania o udzielenie informacji publicznej mog by skadane ustnie, telefonicznie, pisemnie, faxem lub e-mailem i s zwolnione z kosztw. Jedynie wtedy, gdy udzielenie informacji wie si z koniecznoci sporzdzenia fotokopii dokumentw przekraczajcych 50 stron, wnioskodawca bdzie zobowizany do pokrycia kosztw sporzdzenia kopii dokumentw. Ustawa ponadto nakada sankcje na dysponentw informacji publicznej w przypadku niewywizania si przez nich z obowizku udzielenia informacji publicznej. Jeeli wniosek bdzie pozostawiony bez rozpoznania lub przekroczony zostanie, bez wyranego powodu, termin rozpoznania wniosku o udzielenie informacji publicznej, to wnioskodawcy przysuguje prawo wniesienia skargi do kierownika danej jednostki, jak te w niektrych wypadkach skarg mona skierowa do Komisarza Praw Czowieka albo waciwego sdu. Ustawa chroni take prawo kadej osoby do wgldu do zgromadzonych o danej osobie informacji i prawo zadania zmiany informacji nieaktualnych lub nieprawdziwych82.

UCL Constitutional Unit, Ukraine . A. Chervenko, Passing of Access 81 UCL Constitutional Unit, Ukraine . 82 ibidem
79 80

24

Wyczone jest ujawnianie informacji poufnych, objtych tajemnic pastwow lub informacji wewntrznych danej jednostki organizacyjnej (np. informacji dotyczcej wewntrznego funkcjonowania danej jednostki czy prowadzonej przez dan jednostk obiegu dokumentw). Informacje, ktre mog narazi bezpieczestwo kraju, integralno terytorialn pastwa oraz naruszy porzdek publiczny nie mog by ujawniane. Tajemnice pastwowe, tajemnice subowe oraz informacje objte tajemnic bankow take korzystaj z wycze podawania do publicznej informacji.

Stosowanie prawa
Majc na uwadze bardzo krtki czas obowizywania nowej ustawy, trudnym zadaniem jest stwierdzenia praktycznego przestrzegania ustawy. Podnosi si jednak, e akty wykonawcze, ktre s niezbdne, by nowa ustawa w peni znalaza zastosowanie, nie zostay jeszcze wydane przed odpowiednie organy. Tre ustawy napawa jednak optymizmem. Prawo to pozwoli na wprowadzenie w wikszym stopniu odpowiedzialnoci wadzy publicznej przed spoeczestwem, przyczyni si do zwalczania korupcji ktra jest jedn z wikszych bolczek ukraiskiego pastwa. Ponadto nowa ustawa uatwi dziaania dziennikarzy oraz mediw, wyposaajc ich w narzdzia uzyskania podanych informacji83.

83

A. Chervenko, Passing of Access

25

ZAKOCZENIE
Powysze opracowanie miao na celu zarysowanie podstawowych zasad dostpu do informacji publicznej w wybranych krajach Europy. Opracowanie to w adnej mierze nie moe zosta uznane za cakowicie pene i wyczerpujce, bowiem temat dostpu do informacji publicznej jest we wspczesnych krajach jednym z kluczowych zagadnie. W szczeglnoci biorc pod uwag wszechobecn denia do stworzenia pastw opartych na spoeczestwie obywatelskim. Pastwa zostay wybrane przez autorw tak, by zilustrowa regulacje i zmiany dostpu do informacji publicznej w rnych kulturach prawnych, std te pojawiaj si pastwa w ktrych obowizuje common law jak i te z systemem prawa stanowionego; pastwa unitarne i federalne; pastwa nalece do Unii Europejskiej jak i dopiero aspirujce do czonkowstwa. Dziki takiemu podejciu czytelnik bez wgbiania si w szczegy wszelkich regulacji europejskich moe przeledzi najwaniejsze trendy oraz zauway rnice wynikajce ze specyfiki poszczeglnych systemw. Ostatecznie za moe wybra z kadego systemu najlepsze elementy regulacji, niekiedy sprawdzone w wieloletniej praktyce, w innych za wypadkach przekonujce nowatorskim spojrzeniem inspirujce do budowania lepszego i silniejszego spoeczestwa obywatelskiego.

26