Opracowanie KONSTRUKCJE STALOWE sem 5. i 6.

Spis treci 1. Zastosowanie elaza w budownictwie rys histryczny 2. Wady i zalety konstrukcji stalowych 3. Technologia produkcji staliwa, stali i eliwa (proces wielkopiecowy, prod. stali i eliwa) 4. Waciwoci stali 5. Odporno konstrukcji stalowych na poar i korozj ochrona 6. Wykres Sigma-Epsilon stali i efekt Bauschingera 7. Obrbka plastyczna stali wyroby walcowane, gite, spawane 8. Waciwoci i parametry stali w ujciu aktualnej normy 9. Formy zniszczenia elementw stalowych, hipotezy wytrzymaociowe 10. Metody obliczania konstrukcji stalowych historycznie 11. Zasady obliczania i wymiarowania konstrukcji stalowych wg norm 12. Metoda stanw granicznych w wymiarowaniu konstrukcji stalowych 13. Poczenia spawane, technologia spawania, zasady wymiarowania 14. Obliczanie pocze spawanych doczoowych 15. Obliczanie pocze spawanych pachwinowych 16. Poczenia rubowe, technologia, zasady wymiarowania 17. Obliczanie pocze rubowych doczoowych (zaoenia, kategorie) 18. Obliczanie pocze rubowych zakadkowych (zaoenia, kategorie) 19. Zasady wymiarowanie elementw stalowych wg PN (w tym klasy przekrojw) 20. Stateczno miejscowa elementw osiowo, mimorodowo ciskanych, zginanych. pdf 21. Stateczno miejscowa elementw osiowo, mimorodowo ciskanych, zginanych. pdf 22. Stateczno oglna elementw zginanych zwichrzenie belek 23. Kratownice 24. Konstrukcje kratownic 25. Odstpstwa od zaoe w kratownicach obcienia pod wzami i mimorody w wzach 26. Stenia dachowe 27. Konstrukcja belkowa stropu ebrowego pdf 28. Belki walcowane, spawane, zespolone 29. Zasady wymiarowania belek (nono, stateczno lokalna, zwichrzenie) 30. Poczenia belek i oparcia, ebra usztywniajce projekt z minionego sem pdf 31. Supy osiowo ciskane, przekroje, konstrukcja wymiarowania stropu, wymiarowanie 32. Supy dwugaziowe osiowo ciskane 33. Przewizki w supach lub zakratowanie 34. Konstrukcje stropu i gowicy supa 35. Hale stalowe (definicja i konstrukcja, ukady poprzeczne) - zacznik Hale pdf 36. Wady i zalety schematw statycznych ram jednonawowych - zacznik Hale pdf 37. Transport w halach - zacznik Hale pdf 38. Oddziaywania suwnic i obcienia hal przemysowych notatki z PBP pdf 39. Belki podsuwnicowe, rodzaje konstrukcja i wymiarowanie pdf 40. Konstrukcja supw i rygli hal, rodzaje, poczenia, wymiarowanie pdf 41. Stopa supa mimorodowo ciskanego (metoda Fishera) 42. Stenia w halach

2 3 3 4 8 9 10 11 12 12 12 13 13 16 18 21 23 26 27 32 32 32 36 36 44 44 45 45 46 46 47 49 49 50 51 51 51 51 51 51 51 53

1.

Zastosowanie elaza w budownictwie rys histryczny

2. Wady i zalety konstrukcji stalowych Zalety konstrukcji stalowych: - wytwarzanie elementw w specjalnych zakadach - obrbka elementw w specjalnych zakadach - atwo zmechanizowania prac montaowych i znaczne uniezalenienie si od pory roku i warunkw pogodowych - znaczny wspczynnik lekkoci konstrukcji: - atwo wzmacniania i przerabiania konstrukcji stalowych - duy uzysk elementw podczas rozbirek - bezpieczny i atwiejszy monta - urzdzenia dwigowe do transportu, o mniejszych nonociach - moliwo uzyskania wikszych powierzchni uytkowych ze wzgldu na mniejsze przekroje - mniejsze obcienia na supy - znikome urzdzenia w transporcie - atwo zakadania instalacji - maa wraliwo na zmian kierunku si i obcie - wysokie naprenia styczne (Tau=0,6) - konstrukcje stalowe umoliwiaj stawianie konstrukcji o duych rozpitociach i stosunkowo maym ciarze Wady konstrukcji stalowych: - korozja proces niszczenia - wraliwo na wysokie temperatury 3. Technologia produkcji staliwa, stali i eliwa (proces wielkopiecowy, prod. stali i eliwa) Surowce do produkcji sali Wieki piec nie produkuje stali, tylko surwk jako produkt kocowy. Surwka skada si z: - 93% elaza - 7% rnych, innych skadnikw w tym: Skadnikw poytecznych dla dalszej przerbki i cech wytrzymaociowych Domieszek i zanieczyszcze: Siarka 0,02 0,08 % Fosfor 0,1 2% Wgiel 2,5 4,5% Mangan 0,2 3% Krzem 0,3 4,2% Siarki w surwce dopuszczamy od 0,02 0,08 % . To nadal stanowi du ilo i dlatego staramy si j usun. Technicznie oczyci z siarki nie moemy, bo jest to nie moliwe i szalenie drogie. Wgiel wystpuje w dwch postaciach: - Stopu z elazem wglik elaza C Fe3 (cementyt), bardzo twardy. Przeom cementytu jest metaliczny, srebrzysty, jasny i std nazwa surwki surwka biaa. - Wolnej postaci grafitu. Przeom jest szary, std nazwa surwki surwka szara Rudy bogate w elazo magnetyt i hematyt (limonit, syderyt mniej bogate), w duych kawakach lub specjalnie prasowanych granulatach, eby straty przy przechodzeniu do kpieli (1600 C roztopiony wsad w piecu martenowskim) prze z warstw ula, powstaego z rnego typu zanieczyszcze, byy jak najmniejsze. Paliwa gaz czadnicowy, gaz koksowy, ropa naftowa, energia elektryczna. elazostopy dodatki niezbdne dla przetwrstwa surwki w stal (elazomangan). Dodatki uszlachetniajce mied, wanad, chrom, molibden. Konwertor Bessemera Konwertor Bessemera (1856 r.), zwany inaczej gruszk Bessemera. Ksztat gruszki pozwala na przyspieszenie i zwielokrotnienie produkcji stali. Na dnie konwertora zastosowa dysz (wykonan ze stali aroodpornej) do przedmuchiwania roztopionego wsadu, spronym powietrzem. W konwertorze zastosowano rwnie wykadzin kwan krzemionkow, ktra uniemoliwiaa, aby konwertor si stopi (odcinajca konwertor od wsadu). Zastosowanie krzemionkowej wykadziny spowodowao, e istniay ograniczenia co do skadu

chemicznego surwki. Surwka nie moga mie wicej fosforu ni 0,1% Wykadzina zasadowa Sir Thomas (1878 r.) opatentowa wykadzin zasadow, dolomitow. Umoliwiaa ona odfosfarzanie surwek, czyli przerabianie surwek o dowolnej zawartoci fosforu. Piec Martenowski Siemens i Martin (1864 r.) opatentowali przetwarzanie surwki ze zomem, w stal. Piec przez nich opracowany nazywa si piecem martenowskim. Stal martenowska stanowi dzisiaj 95% produkcji stali. Piec martenowski jest ukadem bardzo racjonalnym pod wzgldem energetycznym, ze znaczn recyrkulacj ciepa energetycznego. Przy piecu martenowskim stworzyli baterie nagrzewnic (kominki stojce, przez ktre przepywao powietrze i spaliny. Spaliny daway temperatur i ogrzeway wykadzin w nagrzewnicach kauperowskich do temperatury powyej 1000C. Zamykao si wypyw spalin do baterii nagrzewnic z jednej strony, puszczao si w drug, a tamtdy puszczao si powietrze zimne, ktre przechodzc przez nagrzewnic, nagrzewao si do temperatury powyej 800C.

Staliwo, to stop elaza z wglem w postaci lanej (czyli odlana w formy odlewnicze), nie poddany obrbce plastycznej. W odmianach uytkowych zawarto wgla nie przekracza 1,5%, suma typowych domieszek rwnie nie przekracza 1%. Waciwoci mechaniczne staliwa s nieco nisze ni wasnoci stali o takim samym skadzie po obrbce plastycznej. Wynika to z charakterystycznych dla odleww: gruboziarnistoci i pustek midzykrystalicznych. Staliwo ma natomiast znacznie lepsze waciwoci mechaniczne od eliwa, w szczeglnoci - jest plastycznie obrabialne, a odmiany o zawartoci wgla poniej 0,25% s rwnie dobrze spawalne. eliwo stop odlewniczy elaza z wglem, krzemem, manganem, fosforem, siark i innymi skadnikami, zawierajcy od 2 do 3,6% wgla w postaci cementytu lub grafitu. Wystpowanie konkretnej fazy wgla zaley od szybkoci chodzenia. Chodzenie powolne sprzyja wydzielaniu si grafitu. Take i dodatki stopowe odgrywaj tu pewn rol. Krzem powoduje skonno do wydzielania si grafitu, a mangan przeciwnie, stabilizuje cementyt. eliwo otrzymuje si przez przetapianie surwki z dodatkami zomu stalowego lub eliwnego w piecach zwanych eliwiakami. Tak powstay materia stosuje si do wykonywania odleww. eliwo charakteryzuje si niewielkim - 1,0 do 2,0% skurczem odlewniczym, atwoci wypeniania form, a po zastygniciu obrabialnoci. Wyroby odlewnicze po zastygniciu, by usun ewentualne ostre krawdzie i pozostaoci formy odlewniczej, poddaje si szlifowaniu. Odlew poddaje si take procesowi sezonowania, ktrego celem jest zmniejszenie wewntrznych napre, ktre mog doprowadzi do odksztace lub uszkodze wyrobu. eliwo dziki wysokiej zawartoci wgla posiada wysok odporno na korozj. 4. Waciwoci stali

Wasnoci mechaniczne, s to cechy zwizane z wytrzymaoci materiau na dziaanie rnego rodzaju si zewntrznych, s kryterialnymi wielkociami w doborze materiaw. Poznanie wasnoci materiaw nie jest wystarczajce do oceny ich przydatnoci do okrelonego celu. Niezbdne jest tu jeszcze poznanie wpywu rnych czynnikw, np. temperatury, czasu, sposobu i wielkoci obcienia, ksztatu i wymiarw przedmiotu, na zmiany tych wasnoci. Metody bada wasnoci mechanicznych moemy podzieli na dwie grupy: - wasnoci technologiczne, decydujce o przydatnoci materiaw do okrelonej obrbki - wasnoci wytrzymaociowe, do wyznaczania, ktrych niezbdna jest znajomo siy lub momentu si, jako jednej z wielkoci mierzonych podczas badania. Wyniki bada s wykorzystywane przez konstruktorw w procesie projektowania elementw konstrukcyjnych. Wytrzymao stali: Wytrzymao na rozciganie. W statycznej prbie rozcigania znormalizowan prbk wykonan z badanego materiau o staym przekroju o S poddaje si dziaaniu si rozcigajcych F skierowanych wzdu osi prta. Wwczas w dowolnym przekroju prostopadym do kierunku dziaania siy powstan naprenia rozcigajce (sigma), ktrych warto oblicza si wg wzoru

Naprenia powoduj wyduenie wzgldne materiau o wielko (epsilon)

gdzie: L przyrost dugoci prbki, L0 dugo pomiarowa prbki. Granic sprystoci Rsp okrela teoretycznie najwiksza warto naprenia, przy ktrej nie wystpuje jeszcze odksztacenie trwae

Wyznaczenie w praktyce granicy sprystoci jest bardzo trudne. Z tego powodu w celu okrelenia napre powodujcych dksztacenia trwae mona posugiwa si tzw. umown granic plastycznoci, wyznaczon przy odksztaceniu trwaym wynoszcym 0,2% dla stali twardej (0,01% dla stali mikkiej) z wzoru:

Poczynajc od wartoci siy Fe przyrostowi dugoci prbki ze stali mikkiej nie towarzyszy dalszy wzrost siy. Przeciwnie, czasem obserwuje si jej zmniejszenie. Tylko niektre materiay daj na wykresach rozcigania gwatowne zaamanie krzywej. Wiele materiaw daje wykresy, na ktrych zmiany nachylenia krzywej nastpuj agodnie, bez ostrych zaama Dla wyznaczenia umownej granicy plastycznoci dla tych materiaw przyjmuje si tak warto siy F , przy ktrej osiga si odksztacenie trwae okrelonej wartoci. Zwykle przyjmuje si do tego celu warto wyduenia trwaego wynoszc 0,2%, obliczon z zalenoci

Po przekroczeniu napre odpowiadajcych granicy plastycznoci wyduenie prbki wzrasta znacznie, mimo e przyrosty siy s niewielkie. W pewnej chwili sia osiga najwiksz warto F m . Od tej chwili jej warto maleje do F u , kiedy to nastpuje zerwanie prbki. Pocztkowo prbka wydua si rwnomiernie. Po osigniciu najwikszego obcienia F m w pewnym miejscu prbki zaczyna si tworzy zwenie zwane szyjk. Dalsze rozciganie powoduje szybkie wyduenie si prbki w miejscu zwenia. Stosunek siy Fm do pierwotnego przekroju prbki S0 nazywa si wytrzymaoci na rozciganie i oznacza symbolem Rm

Na podstawie wynikw prby rozcigania mona okreli nie tylko wytrzymaociowe wasnoci materiau, lecz rwnie i plastyczne (wyduenie i przewenie). Wzgldne wyduenie rocentowe prbki po zerwaniu wyraa si stosunkiem przyrostu dugoci pomiarowej prbki do jej pierwotnej dugoci.

gdzie: Lu dugo pomiarowa po zerwaniu, L0 pierwotna dugo pomiarowa.

Przewenie okrela stosunek rnicy powierzchni przekroju pocztkowego prbki S0 i powierzchni Su , do przekroju pocztkowego S0

Stal mikka - stal wykazujca pk plastyczna, ma wyran granice plastycznoci powodujc plastyczne pynicie. Wyduenie przy zerwaniu od 18 25, 30, 35 %. Przed zerwaniem wystpuj odksztacenia, ktre s widoczne, ktre s sygnalizowane.

Stal twarda - nie posiada pki plastycznej, jest mniej cigliwa i ma wysza wytrzymao dlatego wykres musi i powyej granicy plastycznoci stali mikkiej. Wyduenie przy zerwaniu wynosi od 7 14, 16%. Nie posiada rezerwy plastycznej na przemieszczenie, wyduenie, dostosowanie si. Definicj granicy s naprenia!!! Granica proporcjonalnoci H (granica stosowalnoci prawa Hooke'a ) jest to taka graniczna warto naprenia, do osignicia ktrej przyrostom wyduenia jednostkowego odpowiadaj proporcjonalne przyrosty napre, czyli:

Oznacza to, e wykres rozcigania jest do momentu osignicia granicy proporcjonalnoci lini prost. Granica plastycznoci warto naprenia po osigniciu ktrego stal wydua si w sposb znaczny. Grna granica plastycznoci stali mikkiej R eH odpowiada chwilowemu wzrostowi naprenia, zanim jeszcze nastpi pynicie plastyczne materiau. Po osigniciu R eH stal odksztaca si pync plastycznie bez wzrostu obcienia. Tak si dzieje przez pewien okres trudny do matematycznego zdefiniowania. Po okresie pynicia, przemieszczania si ziaren, krysztaw, przecinania, niszczenia siatki krystalograficznej, nastpuje zakleszczenie, zatrzymanie tych odksztace. Stal po osigniciu pewnych napre wydua si, pynie i nastpuje zahamowanie. Stal na nowo jest zdolna do przeniesienia nowych, wikszych obcie. Granica plastycznoci to nie jest pynicie stali i wyczenie si z nonoci. Ona pynie, odksztaca si, ale pod wpywem wystpujcych napre. Jeli damy lekki impuls obnienia nastpi zahamowanie. Pocztek pki plastycznej wystpuje przy odksztaceniu prbki od 0,12 0,18%; koniec przy odksztaceniu 1,5%. Granica plastycznoci to naprenie odpowiadajce odksztaceniu. Jest to najwaniejsza granica bowiem do niej odnosimy wszystkie sprawy obliczeniowe, zarwno w zakresie napre plastycznych, sprysto plastycznych. Granica wytrzymaoci jest to najwiksze naprenie przy zerwaniu prbki. Nastpuje szybkie gwatowne przewenie prbki. Jeli prbka jest okrga to wchodzi w sferyczny ukad walca. Udarno stali Udarno stali to odporno, wytrzymao na uderzenia lub nage zginania. Udarno zaley od: - skadu - wzajemnej relacji skadnikw stali - temperatury (wraz ze spadkiem temperatury spada udarno) - spawania (wprowadza naprenia pospawalnicze i obnienie cech plastycznych) Zalenie od sposobu obcienia mona wyrni udarowe: - rozciganie - ciskanie - skrcanie - zginanie Spawalno stali: Nie ma stali niespawalnych. Kada stal jest spawalna, jeeli przez spawanie rozumiemy roztopienie i zakrzepnicie; tworzy si jednolity twr, ktry jest w stanie przenie obcienia. Mog wystpowa rnice si walory danego procesu spawania. Stale normalne przy zwykym spawaniu bd przyzwoicie pracoway. Spawalno stali o wyszych wytrzymaociach bdzie utrudniona. Stale o zdecydowanie wyszych wytrzymaociach osign nie do zaakceptowania wartoci obnienia napre i nonoci. Dla poszczeglnych rodzajw stali opracowane s indywidualne technologie wykonywania pocze spawanych, dostosowanych do danego rodzaju stali. Spawalno stali zaley od: - skadu stali Skadniki stali, ktre polepszaj spawanie: - nikiel Skadniki stali, ktre utrudniaj spawanie: - chrom - molibden - wanad

- wgiel (najgorszy skadnik im wicej wgla tym gorsza spawalno, tym bardziej pogarszaj si cechy plastyczne po spawaniu stali wysokowglowych i o wikszej zawartoci wgla) - gruboci elementu Im element grubszy tym gorsza spawalno. Spawalno, struktura, uwknienie pogarsza si przy grubociach powyej 4 cm. Std ograniczenie gruboci elementu do 4 cm. Im grubszy element tym gorsze waciwoci mechaniczne, nie za dobre walcowanie, inna udarno. Twardo stali: Twardo - odporno stali na wgniatanie twardego materiau (wgniatanie elementw diamentowych, wglikowych). Wzrost twardoci czy si ze wzrostem wytrzymaoci (jeeli chodzi o skad chemiczny). Poprzez ocen twardoci dochodzimy do wytrzymaoci stali. Twardo stali wzrasta wraz ze wzrostem iloci Cr, Mo, Ni, V i C, jednak te skadniki pogarszaj cechy plastyczne stali. Moemy j zwikszy rwnie poprzez spawanie lub podhartowanie. Twardo badamy metod nie niszczc tzw. motkiem Poldiego. Za jego pomoc moemy stwierdzi jaka jest twardo stali i z twardoci przej na wytrzymao. Dla stali wglowych: Rm = 0,36 HB gdzie: R m wytrzymao na rozciganie HB twardo Brinella Dla stali niskostopowych o duej zawartoci chromu, niklu: Rm = 0,34 HB Bada nie wolno prowadzi w bezporednim ssiedztwie spoin i w odlegociach nie mniejszych ni 300 500 mm, by nie powstao miejscowe podhartowanie w wyniku wysokich temperatur przy spawaniu. Naley je wykonywa w miejscach rozrzuconych po obiekcie. Twardo badamy poza stref spawania w odlegoci 0,5 m lub wicej, w kilku rnych miejscach.

Odporno stali na wysokie temperatury: Zachowanie stali w wysokiej temperaturze Stal naley do materiaw ognioochronnych, a nie ognioodpornych (nie pali si, ale znacznie zmienia waciwoci). Dla wikszoci stali budowlanych przy podgrzaniu do temperatury 500C wytrzymao stali spada o 50%. Pocztkowo przy podgrzaniu stali do 100C - 300C wytrzymao stali wzrasta od temperatury otoczenia, by potem ulec nagemu zaamaniu i w temp. 500C osign 50% wytrzymaoci (nie dotyczy to stali aroodpornych). Modu sprystoci Younga maleje od temperatury otoczenia w sposb prawie liniowy, w caym zakresie termicznym, za granica plastycznoci ma bardzo podobny przebieg do wytrzymaoci (powoli wzrasta, a potem maleje). Wyduenie stali do 200C maleje, by po przekroczeniu 200 C w sposb zdecydowany wzrasta i w temperaturze 700C osign 70% (deltaL/L=70%) Zabezpieczenie stali przed wysok temperatur - Farby pczniejce, powoka o gruboci 1 2 mm; zabezpieczaj konstrukcj w ten sposb, e pczniejc tworz porowat powok, czyli warstw izolacyjn. Zapewnia to ochron 20 30 min. - stosowanie obmurowania z cegy zwykej, klinkierowej (na zaprawie cementowej) szamotowej (na zaprawie szamotowej). - obetonowanie Warstwa 3cm betonu (na siatce) daje odporno 1h, stosuje si te natryski z wknem szklanym na bazie gipsu. Czsto na gwne elementy none stosuje si wanie powoki betonowe lub po prostu supy elbetowe. - okadziny suche na bazie gipsu (kiedy na wknie azbestowym) - obudowy prefabrykowane z pyt gwnie na bazie gipsu; gips wytrzymuje wysokie temperatury, chroni stal w sposb waciwy; obudowy te nie daj reakcji chemicznych - ograniczenie moliwoci wystpienia poaru - wyposaenie w materiay trudnopalne o maej kalorycznoci - stosowanie oson zabezpieczajcych przed naporem gorcych mas powietrza (np. malowanie farbami ognioochronnopczniejcymi, zabezpieczenie do 20, 30 min)

5. Odporno konstrukcji stalowych na poar i korozj ochrona Rodzaje korozji - wodn zwaszcza na styku woda powietrze - ziemn - w wyniku dziaania prdw bdzcych (nihilizacja stalowych konstrukcji, elementw stalowych) - chemiczna - napreniowa - midzykrystaliczna Ostatnie dwie s szczeglnie niebezpieczne, bez oznak niszczenia. Proces polega na kruchym pkaniu stali, na wytworzeniu warunkw do kruchego pknicia. S to dziaania w wyniku zmian pl energetycznych w rozciganym materiale (dzieje si to przy materiale wysoko wytonym), tworz si ostrza elektromagnetyczne ktre przecinaj krysztay, ziarna. Nastpuje kruche pknicie. Obie korozje wynikaj z rnych przyczyn. Korozja napreniowa wynika ze skadu materiau; skad chemiczny przy rnych poziomach napicia bdzie powodowa rone wpywy. Zabezpieczenia antykorozyjne konstrukcji stalowych - Stosowanie stali nierdzewnych (nie koroduj w normalnych warunkach; s drogie) - Zwikszanie odpornoci korozyjnej poprzez dodatek miedzi (zmniejsza wytrzymao stali) - Zabezpieczanie powokami: Metalizacja nakadanie powok metalicznych (cynkowanie, aluminiowanie, kadmowanie) Powoki z tworzyw sztucznych odpowiednich do rodowiska pracy, powoki gumowe Powoki lakiernicze farby jednak powoki te powinny by dwuwarstwowe. Pierwsza powoka skada si z 2-3 warstw podkadowych stanowicych waciwe zabezpieczenie przed korozj. S to farby na bazie minii oowianej lub cynkorw i cynkanw. S to farby pasywujce podoe, ktre musz si charakteryzowa bardzo du przyczepnoci do podoa. Druga powoka farby nawierzchniowe (2-3 warstwy), najczciej olejne, chlorokauczukowe i podobne, kompatybilne z podkadem; stanowi ochron farb podkadowych przed uszkodzeniem mechanicznym i bezporednim dziaaniem korozji chemicznej. *Kada kolejna warstwa powinna by nakadana po cakowitym wyschniciu poprzedniej (im grubsza warstwa tym wikszy skurcz powstaj pknicia) * Malowanie powinno odbywa si w hermetycznie zamknitym pomieszczeniu, w staej temperaturze, staej, moliwie najniszej wilgotnoci powietrza * Kada z warstw powinna by w innym kolorze, w okrelonej iloci i rodzaju farby * Sumaryczna grubo warstw wynosi 150 200 mikrometrw przy 6 warstwach * Najlepsza temperatura do nakadania powok wynosi od 18 - 20C Dobrze wykonane powoki zabezpieczaj nawet na 20 lat. Stopnie oczyszczenia powierzchni malowanych I stopie (najwyszy st. czystoci) uzyskiwany przez rutowanie lub piaskowanie; powierzchnia jednolita, metaliczna, srebrzysta; II stopie uzyskiwany przez nie do koca doprowadzone rutowanie i piaskowanie w poczeniu z czyszczeniem rcznym i opalaniem; powierzchnia moe by matowa, szara, a nawet brunatno-szara jednak bez rdzy, zgorzeliny, zendry i innych zanieczyszcze. Dopuszcza si miejscowe wystpowanie szarych tlenkw silnie przylegajcych do podoa (max 10%, powierzchni, powierzchnia pojedynczej plamki nie wiksza ni 0,2 cm2 ); powierzchnia pocignita suchym pdzlem nie moe pyli III stopie czyszczenie mechaniczno-rczne; powierzchnia niejednolita, brunatno - szara, ale bez rdzy i zgorzeliny luno przylegajcej do podoa. Dopuszczalne miejscowe plamy zgorzeliny silnie przylegajcej. Konstrukcje stalowe oczywicie si nie pal, jednak bardzo szybko si rozarzaj i deformuj od gorca, w wyniku czego w czasie poaru budynek z konstrukcji niepalnych moe szybko si rozwali. Wanie dlatego s potrzebne konstrukcje odporne na ogie. W zalenoci od przeznaczenia budynku i od czci konstrukcyjnych potrzebuje si rnego okresu odpornoci na ogie. Po zapoznaniu si z wymaganiami, zleceniobiorca moe wybiera rne sposoby na wzmocnienie odpornoci konstrukcji, przedtem jednak naley obliczy odporno samej konstrukcji, tzw. mas krytyczn. Wspczynnik ten oblicza si jako stosunek powierzchni cicia poprzecznego (masywnoci konstrukcji) do jej obwodu (powierzchni rozarzonej). Po obliczeniu owego wspczynnika mona rozpocz rozpatrywanie moliwych rodkw ochrony. Do ochrony konstrukcji stalowych przed ogniem stosuje si zazwyczaj trzy materiay:

- odporn na ogie wen kamienn; - odporne na ogie pyty gipsowo - kartonowe; - farb przeciwpoarow; Kady z tych materiaw ma swe zalety i wady. W wypadku, gdy potrzebuje si dugiego czasu ochrony (np. 90 min.) dy si zabezpieczenie wen kamienn lub pytami gipsowo - kartonowymi jest tasze, farba przeciwpoarowa jednak pozwala na sze, przeciwpo wytrzymanie konstrukcji otwartych i zachowuje rozwi zanie architektoniczne, z kolei wena szklana i pyty gipsowo rozwizanie kartonowe nierzadko s nieporczne. Rozpatrzmy szerzej zabezpieczenie farb przeciwpoarow. przeciwpo Na jakiej zasadzie dziaa farba przeciwpoarowa? Od gorca farba ta zaczyna si rozszerza, pieni si i tworzy grub (do 3 arowa? gor , si mm), pokryt wglem warstw, ktra przez pewien czas nie pozwala stali si rozgrza do temperatury krytycznej. , si Przy temperaturze 9000C metal osiga krytyczn temperatur w cigu 5 min., w wyniku czego konstrukcja traci si trzymania. yczn gu si Czym grubsza jest warstwa farby, tym w wypadku po poaru tworzy si grubsza warstwa ochronna. Z tego mo mona wywnioskowa, e czym duszy czas ochrony ma si na celu, tym grubsza powinna by warstwa farby przeciwpoarowej. Z szy si przeciwpo innej za strony, czym konstrukcja jest drobniejsza, tym wiksza jest jej masa krytyczna, a wic warstwa farby wi c przeciwpoarowej rwnie musi by grubsza. Potrzebn grubo warstwy farby przeciwpoarowej oblicza si uwzgldniajc czas ochrony i mas krytyczn konstrukcji. O przeciwpo c mas potrzebnej warstwie mona si rwnie dowiedzie z jej certyfikatu. dowiedzie Farby przeciwpoarowe bardzo si rni wedug swej odpornoci. Na przykad, potrzebna do tego samego profilu i czasu odporno ci. ochrony grubo warstwy z rnych farb przeciwpo nych przeciwpoarowych moe si rni kilkakrotnie. Prace przy malowaniu farb przeciwpoarow powinne by wykonywane tylko przez organizacje certyfikowane. Je arow Jeeli konstrukcje gruntuje ich producent, ktry stara si zaoszczdzi i uywa najtaszego gruntu, nastpnie pokrycie wykonuje inne si szego nast przedsibiorstwo, ktre czsto w ogle nie jest dowiadczone w pracy z takimi farbami, nie ma nawet mowy o gwarancji i sto do wiadczone dugotrwaym zabezpieczeniu. Jeeli materiay nie s dopasowane do siebie, pokryte nierwnomiernie i nie posiadaj warstwy eli s posiadaj ochronnej, nikt nie bdzie w stanie okreli, od kiedy warstwa farby przeciwpoorowej bdzie ju nieskuteczna. Z tego daje si li, przeciwpo dzie wywnioskowa, e obowizkowo naley potrzebowa, aby cay system (grunt, farba przeciwpoarowa i pokrywajca warstwa) y potrzebowa arowa pokrywaj by certyfikowany i dostarczony przez jedno przedsi przedsibiorstwo. Tylko wtedy bd mogli spa spokojnie klient, zleceniobiorca i przedstawiciel suby przeciwpoarowej. Biorc pod uwag jako prac, naley kontrolowa, aby pokrycie byo rwnomierne. Konstrukcja zawsze si burzy w y kontrolo , si najsabszych miejscach, dlatego wcale nie pomo to, e caa ona zostanie odpowiednio pokryta, jeeli chociaby w jednym pomoe e je miejscu warstwa farby bdzie za cienka. Dlatego farb przeciwpoarow zaleca si rozpryskiwa z pomoc natrysku dzie farb pomoc bezpowietrznego, poniewa tylko w taki sposb mona zapewni rwnomierne pokrycie. mo 6. Wykres Sigma-Epsilon stali i efekt Bauschingera Epsilon

Re fizyczna granica plastycznoci (Re=Fe/S0 [N/mm2]) Rm wytrzymao na rozciganie (Rm=Fm/S0 [N/mm2]) Ru naprenia zrywajce (Ru=Fu/S0 [N/mm2])

EFEKT BAUSCHINGERA Jeeli przy obcianiu materiau wykazujcego efekt umocnienia naprenie przekroczyo granic plastycznoci przy monotonicznym rozciganiu (Rer) , to przy zmianie kierunku obcienia (odcianiu) uplastycznianie wystpuje przy napreniu sK powyej poziomu granicy plastycznoci przy monotonicznym ciskaniu (Rec)Dla metali mona z dobrym przyblieniem przyj, e gdy materia zosta obciony do poziomu s >Re , to zmiana napre potrzebna do spowodowania pynicia przy odcieniu wynosi: Ds = 2Re

Punkt K: pojawienie si odksztace plastycznych przy odcianiu (pocztek tzw. odwrconego pynicia - reversed yielding). Jak wida zjawisko Bauschingera polega na zmniejszeniu granicy plastycznoci w stosunku do obcienia przeciwnego znaku. Inaczej mwic zwikszenie granicy plastycznoci w jednym kierunku dziaania obcienia powoduje zmniejszenie jej w kierunku przeciwnym. Rnica pomidzy obiema granicami plastycznoci pozostaje staa i rwna si podwojonej wartoci bezwzgldnej pierwotnej granicy plastycznoci. 7. Obrbka plastyczna stali wyroby walcowane, gite, spawane Walcowanie Walcowanie ulepsza struktur (staje si wknista). Ok. 90% stali idzie do obrbki walcowniczej: - Walcowania na gorco - Walcowania na zimno Produkcja walcownicza na gorco - Prty okrge o 5,5 150 mm najczciej stosowane na nity, sworznie, wieszaki, cigi; dugo walcowania tych elementw wynosi od kilku do 15m - Paskowniki walcowane w szerokociach od 20 150 mm,przy grubociach od 60 400 mm; walcowane jednokierunkowo, paszczyzny boczne w paskownikach najczciej nie s proste (cianki na kocach s lekko zaokrglone) - Blachy uniwersalne przekroje o szerokociach 151700 mm. Walcowane w dwch kierunkach, o przekroju prostoktnym poprawionej strukturze, uwknionej budowie, a zatem o podwyszonej wytrzymaoci. Produkowane w dugociach do 14 m. Stosowane na pasy cikich kratownic - Ksztatowniki: ktownik - rwnoramienny - nierwnoramienny dwuteowniki - PN zwyky - PE rwnolegocienny; - Greya szerokostopowe - HEB Painerowskie szerokostopowe; - HEM o jeszcze grubszych pasach i rodnikach ni HEB - HEA szerokostopowe, smuklejsze od HEB - HEAA podwjnie pocieniane z HEB-w ceowniki produkowane w wysokociach do 330 mm, take jako pocienione i ekonomiczne; su jako elementy skadowe do tworzenia elementw - normalny - rwnolegocienny

10

 zetownik stosowany na patwie zginane; pen nono wykorzystuje si, gdy obcienie bdzie w rodku cinania szyny kolejowe - S49 wskotorowe - S60 normalnotorowe - SD 75 (80,100) szyny specjalne; walcowane na skad blachy walcujemy w 2 rodzajach: Cienkie do 5 mm gruboci, Grube 5 100 mm gruboci (na skad) Walcujemy w arkuszach o szerokoci 1 3,5m i dugoci 3,5 16 m zalenoci od szerokoci. Walcuje si blachy jednostronnie chropowate, tworzy si blachy eberkowe (eberka wystaj na 1,2 1,8 mm) lub nawalcane ezki. rury Rury walcowane bezszwowo, na gorco; rednice zewntrzne 20 508 mm; Mog mie przekrj prostoktny o bokach do 300 mm i wikszych. Produkcja hutnicza: - Belki dwuteowe KKS, PB o szerokoci pasw do 500 mm - Wyranie toczone np. blachy nieckowe, faliste, fadowe, eberkowe - Wyroby zimno-gite; gruboci cianek 2 mm, 2,5 mm, 3 mm. W belkach i supach przekrj dostosowany jest do potrzeb funkcjonalnych i wytrzymaociowych, s racjonalne pod wzgldem zuycia materiau (nawet do 40 % w ukadzie kratownicowym). Koszt wytworzenia jest wikszy. Odporno ogniowa i korozyjna znacznie mniejsza. Wyroby te s sabe na obcienia dynamiczne. 8. Waciwoci i parametry stali w ujciu aktualnej normy

Wspczynniki oporu tarcia w oyskach podporowych naley przyjmowa w zalenoci od rodzaju i sposobu przygotowania powierzchni: - przy lizganiu powierzchni paskich = 0,2 0,3, - przy lizganiu powierzchni krzywej po paskiej = 0,1 0,2, - przy toczeniu = 0,03. Waciwoci stali naley przyjmowa wg norm przedmiotowych. Dla najczciej stosowanych gatunkw stali, minimalne wg norm hutniczych wartoci cech mechanicznych Re, Rm i A5 podano w tabl. 2.

11

9. a)

Formy zniszczenia elementw stalowych, hipotezy wytrzymaociowe Hipotezy wytrzymaociowe. Podczas projektowania elementw konstrukcyjnych bardzo istotn rol odgrywaj hipotezy wytrzymaociowe. Wtedy, gdy dla zoonego stanu naprenia (dwu lub trjosiowego) naley wyznaczy naprenie zastpczejednoosiowe i sprawdzi czy nie przekracza ono naprenia niszczcego. Hipotez, ktra najbardziej oddaje zachowanie si stali podczas bada dowiadczalnych (najlepiej obrazuje zniszczenie stali rozumiane jako przejcie w stan plastyczny lub sprysto - plastyczny) jest hipoteza Hubera-Henckyeg-Missesa. Przy zaoeniu zasady paskich przekrojw oraz e osigniecie w elemencie granicy plastycznoci jest jednoznaczne z jego zniszczeniem, hipoteza wyteniowa staje si warunkiem plastycznoci i zarazem warunkiem nonoci.

Powierzchni graniczn stanu naprenia dla hipotezy Hubera-Henckyeg-Missesa jest nieskoczenie duga pobocznica walca koowego nachylona pod tym samym ktem do osi ukadu wsprzdnych. Uwaga: Hipotezy wyteniowe okrelaj wytenie materiau w danym punkcie i obowizuj tylko dla konstrukcji w stanie sprystym. W stanach poza sprystych, wystpujcych w konstrukcjach metalowych posugujemy si pojciem wytenia przekroju, gdzie zamiast analizy wytenia w danym punkcie rozpatruje si cay stan napre w przekroju. b) Formy zniszczenia byy u Grskiego;) 10. Metody obliczania konstrukcji stalowych historycznie Bo kiedy to byo inaczej Ale to byo ju tak dawno, e nikt konkretnie nie pamita, wic nigdzie nie mogem nic znale . 11. Zasady obliczania i wymiarowania konstrukcji stalowych wg norm . Metoda wymiarowania. Wymiarowanie konstrukcji naley przeprowadza metod stanw granicznych wg PN-76/B-03001, rozrniajc: - stany graniczne nonoci (i obcienia obliczeniowe) oraz - stany graniczne uytkowania (i obcienia charakterystyczne). Przy wymiarowaniu konstrukcji naley wykaza, e we wszystkich moliwych do przewidzenia przypadkach projektowych, w fazach realizacji i eksploatacji, spenione s warunki nonoci i sztywnoci konstrukcji. Obcienia. Rodzaje, wartoci, wspczynniki i kombinacje obcie naley ustala wg PN-82/B-02000 oraz innych norm i przepisw waciwych ze wzgldu na przedmiot projektowania. Wspczynnik konsekwencji zniszczenia n naley przyjmowa jako mnonik do obcie obliczeniowych w zalenoci od rodzaju, wielkoci i przeznaczenia konstrukcji, z uwzgldnieniem strat materialnych i zagroenia ycia ludzkiego w przypadku ewentualnej awarii. Jeli inne przepisy nie stanowi inaczej, ani te nie przeprowadza si specjalnej analizy probabilistycznej, to dla konstrukcji nonych w budownictwie powszechnym naley przyjmowa n = 1. Wytrzymao w zoonym stanie naprenia naley sprawdza wg wzoru

w ktrym y, z, - skadowe naprenia normalne i styczne w paskim stanie naprenia. Obliczenia statyczne i badania konstrukcji - Model obliczeniowy konstrukcji powinien odwzorowywa wszystkie istotne parametry i czynniki majce wpyw na zachowanie si konstrukcji w rozpatrywanym stanie granicznym tj.: obcienia i oddziaywania, waciwoci materiau, cechy geometryczne oraz sztywno (podatno) elementw, pocze i wizi podporowych

12

(ste). Stopie zoonoci modelu obliczeniowego powinien by uzasadniony z punktu widzenia wanoci zadania projektowego. - Siy przekrojowe i przemieszczenia konstrukcji naley wyznacza metodami mechaniki budowli wg teorii I rzdu, a w uzasadnionych przypadkach (np. p. 5.4.4) - wg teorii II rzdu przy zaoeniu sprystego modelu materiau. W przypadkach okrelonych w zaczniku 4 mona uwzgldnia w obliczeniach plastyczn redystrybucj napre i si przekrojowych oraz zwizan z ni plastyczn rezerw nonoci konstrukcji. Gdy zastosowanie analizy obliczeniowej jest utrudnione lub jej wyniki wzbudzaj wtpliwo, to siy przekrojowe i przemieszczenia naley wyznacza na podstawie bada dowiadczalnych. - Badania atestacyjne. Konstrukcje lub elementy konstrukcji szczeglnego typu lub przeznaczenia, w tym konstrukcje prototypowe przeznaczone do seryjnej produkcji, powinny by poddane prbom obcienia. Wytrzymao obliczeniow stali naley przyjmowa wg tabl. 3.

Nono konstrukcji ze wzgldu na zmczenie materiau naley dodatkowo sprawdza w przypadku obcie dynamicznych wielokrotnie zmiennych. Zasady obliczania konstrukcji oraz warunki nonoci zmczeniowej elementw i pocze przy obcieniach wysokocyklowych podano w zaczniku 3. Wpyw temperatury - Dziaanie rnicy temperatur. Przerwy dylatacyjne a) W projektowaniu konstrukcji naley uwzgldnia wpyw temperatury pochodzenia technologicznego, a w uzasadnionych przypadkach wpyw temperatury pochodzenia klimatycznego wg PN-86/B-02015. b) Jeli nie przeprowadza si dokadnej analizy wg ww. normy, to dla konstrukcji eksploatowanych w krajowych warunkach klimatycznych mona przyjmowa obliczeniow rnic temperatur T0 = 30C w stosunku do umownej temperatury scalania konstrukcji T0 = 10C. c) W przypadku jednokondygnacyjnych ukadw szkieletowych mona pomija w obliczeniach statycznych wpyw temperatury pochodzenia klimatycznego, jeli spenione s nastpujce warunki: - dugo obiektu lub jego oddylatowanej czci (rozstaw dylatacji) nie przekracza: 150 m - w budynkach halowych, 120 m - w estakadach, a ponadto - odlego midzy najdalszymi wzgldem siebie podporami (steniami lub supami) przenoszcymi siy poziome w rozpatrywanym kierunku, jak rwnie odlego przerwy dylatacyjnej od najbliszego stenia pionowego, nie przekracza 60 m. Waciwoci stali. Jeli temperatura eksploatacyjna konstrukcji T przekracza 70C, to do oblicze naley przyjmowa zredukowan wytrzymao obliczeniow fdT, zredukowany pocztkowy wspczynnik sprystoci ET oraz zredukowane wspczynniki niestatecznoci T. Wartoci te dla 70T600C mona oblicza wg wzorw:

Ochrona konstrukcji przed korozj i ogniem a) Zabezpieczenie konstrukcji przed korozj (przez dobr odpowiednich materiaw, rozwiza konstrukcyjnych, powok ochronnych i ewentualnie naddatek gruboci elementu) naley projektowa stosownie do przewidywanego okresu eksploatacji, stopnia agresywnoci korozyjnej rodowiska, a take warunkw konserwacji i renowacji powok ochronnych. b) W konstrukcjach naraonych na bezporednie dziaanie czynnikw atmosferycznych grubo cianek ksztatownikw nie powinna by mniejsza ni 3 mm, a elementy rurowe (jeli ich wewntrzne powierzchnie nie s specjalnie zabezpieczone) powinny by szczelnie zamknite. Wymagania te nie dotycz konstrukcji ze stali trudnordzewiejcej. W kadym przypadku przez odpowiednie uksztatowanie konstrukcji, wypenienie elementw lub specjalne otwory naley umoliwi odpyw wody opadowej. c) W instrukcji zabezpieczenia przeciwkorozyjnego naley okreli sposb przygotowania (stopie czystoci) powierzchni, rodzaj i grubo powok ochronnych oraz warunki techniczne ich wykonania, odbioru i renowacji. d) Zabezpieczenie konstrukcji przed ogniem przez czynne lub bierne rodki ochrony naley projektowa wg specjalnych przepisw, stosownie do wymaganej klasy odpornoci ogniowej obiektu i poszczeglnych elementw.

13

12. Metoda stanw granicznych w wymiarowaniu konstrukcji stalowych Wymiarowanie konstrukcji przeprowadza si metod stanw granicznych wg PN-76/B-03001 Rozrniamy stany graniczne: I stan graniczny nonoci (obcienia obliczeniowe) II stan graniczny uytkowalnoci (obcienia charakterystyczne) Wymiarujc konstrukcj naley sprawdzi we wszystkich moliwych przypadkach obcienia w stadiach realizacji i eksploatacji obiektu (warunki nonoci i sztywnoci). Model obliczeniowy konstrukcji: Model obliczeniowy powinien uwzgldnia wszystkie istotne parametry i czynniki majce wpyw na zachowanie si elementw pocze. Siy przekrojowe i przemieszczenia konstrukcji naley wyznacza wg teorii I rzdu, a w uzasadnionych przypadkach wg teorii II rzdu przy zaoeniu sprystego modelu materiau. W szczeglnych, uzasadnionych przypadkach mona uwzgldnia w obliczeniach plastyczn redystrybucj si przekrojowych i zwizan z ni rezerw nonoci. Gdy analiza obliczeniowa jest utrudniona, to siy przekrojowe i przemieszczenia zaleca si wyznacza na podstawie bada dowiadczalnych. Stany graniczne uytkowania f=1,0 Zasady: a) Sprawdzenie stanw granicznych uytkowania ma zapobiec nadmiernym przemieszczeniom i drganiom uniemoliwiajcym prawidow eksploatacj obiektu b) W obliczeniach przyjmuje si obcienia charakterystyczne (normowe) c) W obliczeniach nie uwzgldnia si: *wspczynnikw dynamicznych *osabienia elementw otworami na czniki *wzrostu przemieszcze spowodowanego efektami II rzdu *obcienia staego w konstrukcji z podniesieniem wykonawczym d) Graniczne ugicia i przemieszczenia konstrukcji nie objte t norm naley przyjmowa wg norm przedmiotowych (np. belki podsuwnicowe) 13. Poczenia spawane, technologia spawania, zasady wymiarowania Spawanie jest procesem cieplnym czyli termicznym staego czenia elementw. Dla wykonawstwa konstrukcji stalowych jest to podstawowy proces czenia i przebiega on gwnie z zastosowaniem spawania ukowego, czyli uku elektrycznego. Spawanie to moe si odbywa: 1) Spawanie elektrod topliw, elektroda si topi i doprowadza materia spoiwa, w ktrym rozrniamy trzy rodzaje: a) Spawanie elektrod otulon (wycznie otulon) b) Spawanie ukiem krytym c) Spawanie w osonie gazw ochronnych (dwutlenek wegla) 2) Spawanie elektrod nietopliw: a) Elektroda wolframowa lub wglowa b) Spawanie atomowe c) W osonie gazw ochronnych Spoina cz zcza skadajca si z materiau stopionego podczas procesu spawania. Moe ona powsta wycznie z materiau rodzimego (rzadziej) lub zwyczajowo z materiau rodzimego i doprowadzonego z zewntrz w postaci drutu elektrody lub drutu spawalniczego, (w spawaniu automatycznym, ukiem krytym) zwanego spoiwem, po stopieniu doprowadzamy dodatkowy materia. Podczas spawania metal w mniejszym lub wikszym zakresie przechodzi przez faz ciek. Temperatura w uku elektrycznym waha si od 3000 - 6000C. A zatem nastpuje byskawiczne roztopienie metalu, tworzc jeziorko roztopionego metalu oraz z uwagi na ma objto tego jeziorka, szybkie krzepnicie, co powoduje powstanie duych napre po spawalniczych i rnego typu zmian strukturalnych zarwno w spoinie jak i materiale rodzimym, poza stref zcza. Strefy wpywu ciepa Rozrnia si szereg stref wpywu ciepa, ktrych zasig jest zaleny od wielu parametrw spawania i od temperatur w tej czci materiau rodzimego, ktra jest poza stref spoiny (czyli przylega do spoiny). Zakres zmiennoci poszczeglnych stref jest nieliniowy. Minimalna temperatura strefy nie spawanej to ok. 3000C - 6000C. po zakoczeniu roztopienia i ciastowatoci temperatura roztopionego elaza wynosi ok. 1529C. Koczy si topnienie. Nie ma ju spoiny tylko jest materia jednorodny. I strefa - 1529C - 1480C II strefa - 1480C - 1100C III strefa - 1100C - 860C IV strefa - 860C - 700C V strefa - 700C - 500C VI strefa - 500C - 200C

14

Strefa I strefa czciowego roztopienia metalu. Koczy si roztapianie, ale jest jeszcze troch ciastowatoci. Jest to cienka ciowego Ko ciastowato strefa. Strefa II - strefa przegrzania. W strefie tej wyst puje struktura gruboziarnista, o ziarnach kilku, lub kilkunast krotnie wystpuje kilkunastu wikszych ni przed spawaniem. Struktura gruboziarnista przechodzi w struktur Widmanstttena. Strefa ta charakteryzuje si struktur si kolosalnym spadkiem udarnoci i cigliwo gliwoci. Strefa III - strefa normalizacji zupenej. Oznacza to, e ziarna znieksztacone podczas rnego typu obrbek powracaj do nego powracaj normalnych rozmiarw. Nastpuje uspokojenie, poprawienie jakoci. puje jako Stefa IV - strefa normalizacji niezupenej, cz czciowej. Strefa V - strefa rekrystalizacji. Ziarna zniszczone odbudowuj si osigajc wielkoci wiksze ni wczeniej przed odbudowuj ksze znieksztaceniem ci wystpuje Strefa VI - strefa kruchoci na niebiesko. W strefie tej wyst puje w stalach nieuspokojonych i puspokojonych znacznie przyspieszony proces starzenia. A zatem w tej strefie mog wystpi kruche pknicia przy obci mog obcieniach dynamicznych i quasi dynamicznych. Zasig poszczeglnych stref jest zmienny, w znacznych granicach, zaleny od metody i parametrw spawania. Musimy dba o g zale ny dba to aby zasig poszczeglnych stref by moliwie jak najmniejszy i moliwie jak najmniejsze zmiany powodowa. Najmniejsze g mo strefy wpywu uzyskuje si przy spawaniu automatycznym, ukiem krytym, natomiast najwiksze strefy przy spawaniu najwiksze gazowym. Std zakaz spawania gazowego w wykonawstwie konstrukcji stalowych. d

a Temperatura uku: na biegunach 6000C; w rodku 3000C Dugo uku: 3-5mm Budowa spoiny Budowa spoiny jest zasadniczo regularna, ziarna uo uoone kierunkowo i w osi spoiny wystpuje koncentracja zanieczyszcze, puje zanieczyszcze co wie si z obnieniem wytrzymaoci spoiny. Jest to szczeglnie istotne w spoinach wysokich, grubych. Dlatego te ci szczeglnie te spoiny grube naley ukada jako 2ielowarstwowe, gdy ukadanie kadej kolejnej warstwy powoduje przynajmniej cz gdy dej czciowe albo zupene normalizowanie warstw uprzednio nao naoonych. Podnosi to zdecydowanie wytrzymao zmczeniow zcza anie wytrzymao poprawiajc jego cigliwo i plastyczno czyli wydualno. Podczas spawania na pynny metal dziaa otaczajca wydu . otaczaj atmosfera, gazy z otulin oraz skadniki materiau rodzimego i skadniki gazo - twrcze i ulotwrcze. Zasadniczo zachodzi lotwrcze. Za utlenianie metalu i redukcja tlenkw. Skadniki otuliny elektrod tworz atmosfer ochronn, zabezpieczajc przed dostpem tworz , zabezpieczaj gazw z powietrza, a niektre z nich, silniej powinowate do tlenu tworz tlenki i przechodz do ula. tworz Tymi skadnikami s najczciej: - Wgiel - Krzem - Mangan - Tytan Stale niskostopowe o wyszych wytrzymaociach wymagaj do spawania elektrod z otulin zasadow. Otulina zasadowa szych wytrzymao zasadow wymaga prdu staego. Spoiny wykonane ta metoda s duo lepszej jakoci ni spoiny wykonywane innymi metodami. du s ny Elektrodami z otulin kwan spawamy stale zwykej jakoci. Normalnie spawamy prdem zmiennym lub staym. jako dem Warunki spawania Spawanie powinno odbywa si w warunkach cieplarnianych przy konstrukcjach naraonych na due obcienia dynamiczne. nara onych du

15

Warunkiem podstawowym podjcia si spawania elementw jest sprawdzenie, czy nie ma zanieczyszcze organicznych na zanieczyszcze krawdziach czonych elementw i ich ssiedztwie. Naley spawa w pomieszczeniach zamkni czonych Nale zamknitych, w halach zamknitych bez przewieww. Wiatr powoduje nierwnomierne i zredukowane przyspieszenie procesu stygni zewieww. stygnicia stygni i nierwnomierny jego przebieg, co wpywa na powstanie znacznych napr napre pospawalniczych. Elektrody produkuje si w warunkach sterylnych z duym ograniczeniem wilgoci. Elektrody po wyprodukowaniu zamykane du oci. s w opakowaniach hermetycznych, bez moliwoci dostpu wilgoci atmosferycznej. Po otwarciu s natychmiast zuywane mo pu s lub przekada si je do termosw hermetycznych i wyciga pojedynczo. Elektrody naley suszy przez co najmniej 1,5 wyci y godziny w temperaturze 120 - 150C, dla otulin kwa nych i rucydowych, a dla otulin zasadowych przez 1,5 godziny w kwanych temperaturze 250 - 350C. Rodzaje spoin: - Spoiny czoowe - Spoiny pachwinowe - Spoiny otworowe, bruzdowe - Spoiny kroplowe 14. Obliczanie pocze spawanych doczoowych Najkorzystniej pracujcym ukadem spoin s spoiny czoowe. cz spoiny od czoa albo na przedueniu od czoa, wymagaj cym przedu przy wikszych grubociach obrbki krawdzi. Zapewniaj one na og najlepsze kontinuum materiaowe, ci ciach Zapewniaj ateriaowe, cigo materiaow. Przy odpowiedniej technologii spawania zapewniaj osignicie wytrzymaoci zcza wyszych anieli . zapewniaj ci wy materiau rodzimego. Spoiny czoowe wykonuje si dla blach cienkich do 5 mm bez przygotowania krawdzi. si kraw

Spoina bez ukosowania krawdzi typu I W przypadku spawania automatycznego o tzw. g gbokim stopie mona tak czy blach do gruboci 10 mm. W normalnych grubo ukadach od 5 mm i wzwy, zawsze przygotowujemy kraw , krawdzie. Dla spoiny czoowej wyglda nastpujco: da nast

Kt rowka wynosi od 50 - 60 zalenie od grubo nie gruboci. Im wiksza grubo tym mniejszy kt. Typy spoin czoowych Spoina typu V

Tego typu spoiny wykonujemy przy czeniu elementw o grubo czeniu grubociach od 3 20mm. Wysoko progu wynosi 0 2mm, a odlego progu 1 3mm. Spoina typu V

Spoina powkowa spoina czoowa wykonana pod k tem prostym z innym elementem, V. Przy spoinie powkowej ktem grubo spoiny do 16 mm, wysoko progu wynosi 1 2mm, a odlego od progu 1 3mm. K ukosowania w spoinie Kt powkowej jest zarazem ktem rowka i wynosi od 45 - 55. tem Spoina typu X

Stosujemy je dla blach grubszych ni 20mm, dla spoin powkowych przy teowym poczeniu do 16 mm. Spoiny po czeniu wykonywane przy dwustronnym dostpie i przy grubo pie grubociach 15 40mm. Poow spoiny typu X jest

16

spoina typu K.

Spoiny wykonywane przy dwustronnym dostpie i przy grubociach od 12 40mm. Spoina typu U

Jeeli nie mamy dwustronnego dostpu to wykonujemy spoin kielichow (spoina typu U). Kt ukosowania przy tej spoinie wynosi 19. Promie zaokrglenia R 4 5 mm, czyli trzeba frezowa. Grubo spoiny do 40mm. Spoina typu J Spoina typu 2 U Spoina typu 2 J

Grubo spoin czoowych Grubo spoiny czoowej bdzie gruboci cieszego z czonych elementw. Rnice gruboci nie s korzystne dla styku dlatego staramy si agodzi problem zmiany ksztatu i zmiany przepywu trajektorii napre. Mona wykonywa spoiny czoowe bez ukosowania blach do gruboci cieszej blachy gdy, przesunicie krawdzi czoowych (rnica gruboci elementw) nie jest wiksze ni grubo cieszej blachy i nie przekracza 10 mm. Wwczas moemy w spoinie wykona poczenie blachy cieszej do grubszej. Nachylenie Nita spoiny musi wynosi: a) Dla obcie statycznych 1:1 b) Dla obcie dynamicznych 4:1 c) Blachy zukosowane

Dugo spoiny czoowej jest zawsze szerokoci wszego z czonych elementw, ale tylko pod warunkiem odpowiedniego wykonania tych spoin. W momencie zajarzenia uku elektrycznego, nastpuje podtopienie i powstaje jama obsadowa, krater na pocztku spoiny. Jeziorka roztopionego metalu stygn szybciej i powstaj kratery na pocztku, ktre osabiaj spoin i zakcaj trajektorie rozkadu przestrzennego napre. Mona odejmowa efekty zego wpywu kraterw, lub robi tak aby te kratery nie powstay. Aby kratery nie powstay to od dugoci obliczeniowej spoiny dejmujemy warto a 2 . Przyjmuje si, e krater jest rwny gruboci spoiny. Aby kratery nie powstaway to musimy wyprowadzi spoin na pytki wypiekowe. Podkadamy pytk na pocztku i na kocu spawania. Powstaje spoina jednorodna, a pytki przycinamy. Wwczas dugo spoiny jest faktycznie szerokoci czonych elementw. NORMA: a) Grubo obliczeniow a przyjmuje si rwn gruboci cieszej z czonych czci, a w przypadku niepenych spoin czoowych - gbokoci rowka do spawania zmniejszonej o 2 mm. Jeli w poczeniu teowym ze spoinami czoowo-pachwinowymi (rys. 19c) spenione s warunki: to tak uksztatowane poczenie mona traktowa jak poczenie na spoin czoow o gruboci a = t. W przeciwnym razie obowizuj zasady jak dla spoin pachwinowych.

17

b) Dugo obliczeniow l spoin czoowych (podawan na rysunkach) przyjmuje si rwn dugoci spoiny bez kraterw. c) Styki poszczeglnych czci przekroju (pasw, rodnikw) naley projektowa w paszczyznach prostopadych do osi czonych elementw. W poczeniu dwuteownika spawanego (rys. 23) styk pasa rozciganego przy obcieniach dynamicznych powinien by przesunity wzgldem styku rodnika. d) Przy czeniu blach (cianek) o rnych grubociach, naley zapewni cig zmian przekroju, stosujc pochylenie nie wiksze ni: 1 : 1 - przy obcieniach statycznych, 1 : 4 - przy obcieniach dynamicznych. Gdy przesunicie krawdzi czoowych jest nie wiksze ni grubo cieszej blachy i nie przekracza 10 mm, to wymagane pochylenie mona uzyska przez odpowiednie uksztatowanie spoiny (rys. 18 a) i b). W przeciwnym razie blach grubsz naley zukosowa do gruboci blachy cieszej (rys. 18c). e) Typ spoiny i zwizane z nim przygotowanie brzegw (wg PN-75/M-69014 i PN-73/M-69015) powinny by dostosowane do gruboci materiau, gatunku stali i metody spawania. Poczenia na spoiny czoowe a) Jeli pole przekroju obliczeniowego spoin jest niemniejsze ni pole przekroju czonych elementw i jeli ponadto = 1, to odrbne sprawdzenie nonoci poczenia jest zbdne. b) Jeli nie s spenione warunki podane w poz. a), to nono pocze naley sprawdza wg wzoru

w ktrym: (92) , - naprenia w przekroju obliczeniowym poczenia, (w stanie sprystym); , || - odpowiednie wspczynniki wytrzymaoci spoiny wg tabl. 18. c) W wyjtkowych przypadkach pocze rozciganych na pojedyncz niepen spoin czoow, naley uwzgldnia w obliczeniach dodatkowe zginanie spowodowane mimorodem siy wzgldem osi przekroju obliczeniowego spoiny.

15. Obliczanie pocze spawanych pachwinowych Wykonywane w pachwinach, czyli przy czeniu elementw usytuowanych do siebie w zasadzie pod ktem prostym. Zmiana kta powoduje pogorszenie walorw wytrzymaociowych tego poczenia i obnienie nonoci. Przyjmuje si, e kt wynosi 60 - 90. W spoinach pachwinowych istotna jest ich grubo. Grubo spoiny jest w zasadzie dowolna ale powinna spenia dwa warunki: Parametr 1 W jakich zakresach gruboci elementw czonych mona wykonywa gruboci spoin pachwinowych. Parametr 2 Lico spoiny (wypuke, gadkie, wklse)

18

Gruboci obliczeniow spoiny pachwinowej jest wysoko trjkta wpisanego w spoin. Przy jednakowych bokach, ramionach spoiny mamy rone gruboci spoiny.

Nadlew spoiny nie jest dobry. Trajektorie napre si rozchylaj, nastpuje zakcenie, uprzestrzennienie przepywu strugi trajektorii napre, co obnia znaczniewytrzymaociow. Najlepsze s spoiny wklse. Stosuje si czsto spoiny przerywane. Wykonuje si szew acuchowy, mijankowy(przestawny). Zawsze na kocu czcych elementw dwustronna spoina, dalej szew acuchowy. Grubo spoin pachwinowych Grubo spoin pachwinowych wynosi 7,0 2,0 i nie moe przekracza mm 16 . 2,0 - dotyczy minimalnej gruboci, jest to 2,0 grubszego z czonych elementw 7,0 - dotyczy maksymalnej gruboci, jest to 7,0 cieszego z czonych elementw Dugo spoin pachwinowych

Dugo spoin pachwinowych uoonych rwnolegle do kierunku dziaania siy: Grubo spoin krzyowych wynosi: a 5,0 < t t - grubo blachy do ktrej mocujemy eberka t > 6mm NORMA 6.3.2.2. Spoiny pachwinowe a) Grubo obliczeniow a przyjmuje si rwn wyprowadzonej z grani spoiny wysokoci trjkta wpisanego w przekrj spoiny (rys. 19). Do oblicze naley przyjmowa nominaln grubo spoiny a = anom, podawan w cakowitych mm; wyjtkowo stosuje si spoiny o gruboci 2,5 i 3,5 mm.W przypadku spoin wykonywanych automatycznie ukiem krytym lub metodami rwnorzdnymi pod wzgldem gbokoci wtopienia, mona przyjmowa zwikszon grubo obliczeniow (rys. 19b): a = 1,3anom - dla spoin jednowarstwowych, a = 1,2anom anom + 2 mm - dla spoin wielowarstwowych. Jeli szczegowe przepisy nie stanowi inaczej, ani te nie stosuje si specjalnych zabiegw technologicznych, to zaleca si tak dobiera grubo spoiny, aby spenione byy warunki:

gdzie t1, t2 - grubo cieszej i grubszej czci w poczeniu, przy czym naley unika stosowania spoin o gruboci wikszej ni to wynika z oblicze.

19

W przypadku spoin obwodowych w poczeniach rur (rys. 27) mona przyjmowa anom t1. b) Dugo obliczeniow spoin przyjmuje si rwn sumarycznej dugoci spoin li, przy czym w przypadku spoin niecigych (przerywanych) mona uwzgldnia w obliczeniach wycznie te odcinki spoin, ktre speniaj warunki: W przypadku obcie dynamicznych nie naley uwzgldnia w obliczeniach spoin poprzecznych wzgldem kierunku obcienia. c) W poczeniach zakadkowych (rys. 20) mona stosowa wycznie spoiny podune pod arunkiem, e dugo kadej z nich jest nie mniejsza ni odstp midzy nimi (li b), a odstp nie przekracza trzydziestokrotnej gruboci cieszego elementu (b 30t). W przeciwnym razie naley stosowa dodatkowe spoiny poprzeczne lub spoiny w otworach wg poz. e). d) Spoiny pachwinowe przerywane naley wymiarowa zgodnie z warunkami podanymi na rys. 21. Spoin przerywanych nie naley stosowa: - w przypadku obcie dynamicznych, - w elementach bezporednio naraonych na korozj atmosferyczn lub chemiczn, a take eksploatowanych w warunkach podwyszonej wilgotnoci, - w strefach skokowej zmiany sztywnoci, a take w przypadku jednoczesnego wystpowania znacznych napre normalnych i stycznych. e) Spoiny pachwinowe w otworach naley wymiarowa zgodnie z warunkami podanymi na rys. 22. Dugo obliczeniow spoiny w otworze owalnym przyjmuje si l = 2l1 + (d - a).Stosowanie spoin w otworach w poczeniach nonych konstrukcji obcionych dynamicznie jest niewskazane.

e) Spoiny pachwinowe w otworach naley wymiarowa zgodnie z warunkami podanymi na rys. 22. Dugo obliczeniow spoiny w otworze owalnym przyjmuje si l = 2l1 + (d - a). Stosowanie spoin w otworach w poczeniach nonych konstrukcji obcionych dynamicznie jest niewskazane. f) W poczeniu montaowym, jak na rys. 23, spoina poduna na odcinku l 20tf powinna by ukadana po uprzednim wykonaniu pocze pasw i rodnika.

6.3.3.3. Poczenia na spoiny pachwinowe a) Warunek wytrzymaoci dla spoin pachwinowych w zoonym stanie naprenia (rys. 24) jest okrelony nastpujco: (93)

b) Nono pocze zakadkowych mona sprawdza wg wzorw: - przy obcieniu osiowym (94)

- przy obcieniu si F i momentem M0 (95)

gdzie = naprenie wypadkowe, przy czym: F - wg wzoru (94) oraz M = M0r/I0;

20

r - odlego rozpatrywanego punktu od rodka cikoci spoin, I0 - biegunowy (wzgldem rodka cikoci spoin) moment bezwadnoci figury utworzonej przez kad przekroju obliczeniowego na paszczyzn styku; I0 = Ix + Iy, - kt midzy wektorami napre M i F w rozpatrywanym punkcie spoiny (0 180). c) Nono pocze teowych (rys. 25) mona sprawdza wg wzoru (92), obliczajc naprenia i w przekroju utworzonym przez kad przekroju obliczeniowego spoin na paszczyzn styku i przyjmujc waciwe dla spoin pachwinowych wspczynniki i ||.Jeli kt midzy czonymi czciami jest 45 < 90, to nono poczenia naley sprawdza wg wzoru (93). d) Nono poczenia pasa ze rodnikiem ze wzgldu na si rozwarstwiajc mona sprawdza wg wzorw:- dla spoin cigych (96)

- dla spoin przerywanych (97)

gdzie: V - sia poprzeczna w rozpatrywanym przekroju, S - moment statyczny przekroju pasa wzgldem osi obojtnej, Ix - moment bezwadnoci caego przekroju elementu. Dla spoin w strefie dziaania znacznych obcie skupionych (rys. 1 i 2) rozcigajcych, a take ciskajcych, gdy nie jest zapewniony docisk czonych czci, powinien by speniony warunek (93), przy czym dla spoin o przekroju rwnoramiennego trjkta prostoktnego przyjmuje si:

e) Nono pocze prtw skratowania, czonych bezporednio bez blach wzowych, za pomoc spoiny obwodowej mona sprawdza wg wzoru (92 wzr przy spoinach czoowych). W przypadku pocze podatnych, w szczeglnoci pocze rur cienkociennych sprawdzenie nonoci spoiny jest niewystarczajce.

16. Poczenia rubowe, technologia, zasady wymiarowania S to poczenia rozbieralne. Zaleta tych pocze jest to ze nie powoduj one niszczenia powok ochronnych (antykorozyjnych, ocynkowanych konstrukcji). Wymuszaj one znacznie wiksz dokadno montau. Styk montaowy wykonywany jest tylko do zmontowania, pniej przestaje istnie. Rodzaje stosowanych rub 1) ruby zgrubne - Jest to poczenie montaowe nie obliczane na obcienia zasadnicze. ruby te s wykonywane poprzez toczenie (tendencja do przesunicia osi ruby i ba oraz opalizacji ba). Z uwagi na pewne tolerancje w owalnoci trzpienia ruby te wymagaj wikszych luzw, std ich stosowanie jedynie w poczeniach tymczasowych i poczeniach nie podlegajcych obliczeniom. Z uwagi na wiksze luzy wystpuje w nich wiksze zrnicowanie obcie, wiksze zginanie, znaczne zmniejszenie nonoci zmczeniowej (nawet do 2 i wicej raza). ruby te produkuje si w rednicach od 8-52 mm. 2) ruby rednio dokadne - ruby z tolerancj wymiarow 1/10, a zatem stosowane do cznia elementw konstrukcyjnych obcionych statycznie i dynamicznie 3) ruby pasowane - s obrabiane przez obrbk wirow, przez wytoczenie; stosowane w poczeniach o duym obcieniu ynamicznym, przy odpowiednio maych luzach, najczciej s to ruby ciasno pasowane 4) ruby zbiene rzadziej stosowane otwr rozwierca si rozwiertakiem stokowym, do uzyskania odpowiedniego pochylenia i rednicy; wkadamy rub i dokrcamy, poklepujc rub np. motkiem gumowym dla wielu pakietw blach: wkadamy rub, zakadamy nakrtki, ale wikszej nie dokrcamy dobijamy motkiem i dokrcamy, docigajc 5) ruby hakowe 6) ruby kotwowe zakotwienie przez siy przyczepnoci ruby zakotwienia pytkowe zakotwienia specjalne typu motkowego 7) wkrty do stali 8) ruby rzymskie (nakrtki rzymskie) skadaj si z dwch nakrtek, na jednej gwint lewy, na drugiej prawy; przy krceniu w jedna stron prt si wydua, w drug skraca; su do wstpnego nacigu, do podwiesze, do regulacji dugoci Poczenia rubowe stosujemy gdy: - poczenie ma by wykonane na montau

21

- cznik ma pracowa na rozciganie ( w poczeniach doczoowych) - gdy czy si elementy wraliwe na uderzenia - gdy nitowanie jest utrudnione ( ze wzgldu na trudny dostp i zagroenie ogniowe) - czymy elementy metalizowane (cynkowane i aluminiowane) Klasy rub W elementach konstrukcyjnych stosujemy minimalnie ruby M10, natomiast zaleca si stosowa ruby M12, ze wzgldu na korozj i trwao. ruby M30, M33, M36, M39, M42, M43 i wiksze produkowane s na zamwienie.

Podzia pocze rubowych Poczenia rubowe podzielono na 6 kategorii: A, B, C dotycz pocze zakadkowych D, E, F dotycz pocze doczoowych Poczenia zakadkowe: - tendencje do zginania, dla blach o maej gruboci - obcienie symetryczne, nie ma zginania - cznik pracuje na docisk i cinanie - docisk do elementw przyjmujemy, ze na caej powierzchni docisku obcienie jest liniowe, nieliniowoci malej im mniejsze luzy ( najmniejsze przy ciasno pasowanych) Poczenia doczoowe: - s to poczenia w ktrych czymy dwa elementy za pomoc dwch blach doczoowych na czniki - czniki pracuj przede wszystkim na rozciganie, nie powinno si dopuszcza cinania i docisku (ktre powoduj obnienie nonoci tego cznika) - W przypadku obcie dynamicznych i zmiennych wielokrotnie stosuje si poczenia sprone (na ruby sprone), na ruby pasowane lub ewentualnie poczenia nitowe, czyli kategori C i F - Dugo trzpienia cznika w czci zakleszczenia (czyli w obrbie czonych elementw) musi by mniejsza ni d 5 dla pocze rubowych nitowanych oraz d 8 dla pocze spronych. - W wyjtkowych przypadkach mona dopuci zwikszenie dugoci odcinka docisku czci zakleszczonej nity do t 8 , a nawet t 10 pod warunkiem zastosowania specjalnych technologii zaklepywania

22

17. Obliczanie pocze rubowych doczoowych (zaoenia, kategorie) 6.2.1. Kategorie pocze. Rodzaj i kategori poczenia naley ustala wg tabl. 13. W przypadku obcie zmiennych co do znaku zaleca si stosowa poczenia sprane, pasowane lub nitowe, a w przypadku obcie dynamicznych (wielokrotnie zmiennych lub udarowych) - poczenia kategorii C i F, poczenia pasowane sprane lub nitowe.

6.2.3. Nono obliczeniowa cznikw 6.2.3.1. ruby a) Klas waciwoci mechanicznych rub (wartoci Rm i Re) naley dobiera wg PN-82/M-82054/03, stosownie do kategorii poczenia, przy czym wytrzymao Rm rub powinna by nie mniejsza ni Re stali czonych czci.Dla rub wytwarzanych metod obrbki wirowej na zimno waciwoci mechaniczne przyjmuje si jak dla materiau wsadowego. b) Nono obliczeniow rub w poczeniu naley oblicza wg wzorw podanych w tabl. 16, w zalenoci od kategorii poczenia i miarodajnego stanu granicznego (tabl. 13). Wartoci SRt i SRv dla rub M10 M30 podano w tabl. Z2-2. c) Przy jednoczesnym obcieniu ruby siami rozcigajc St i poprzeczn Sv naley speni warunek (74)

23

6.2.4. Obliczanie i wymiarowanie pocze 6.2.4.1. Zasady oglne b) Przy zginaniu pocze doczoowych pooenie osi obrotu w stanach granicznych nonoci i uytkowania wyznacza o pasa ciskanego lub o ukonej blachy usztywniajcej (rys. 16).Warunki rwnowagi i siy w poszczeglnych rubach naley ustala z uwzgldnieniem wspczynnikw rozdziau obcienia i(tabl. 17). 6.2.4.3. Poczenia doczoowe a) Grubo blachy czoowej przyjmuje si nastpujco: - w poczeniach niespranych (82)

gdzie: SRt - nono obliczeniowa ruby osadzonej w blasze, przy czym jeli nie jest ona cakowicie wykorzystana, to mona zamiast SRt przyjmowa warto siy St w rubie najbardziej obcionej, fd - dla blachy czoowej, c - odlego midzy brzegiem otworu a spoin lub pocztkiem zaokrglenia; c d, bs - szeroko wspdziaania blachy przypadajca na jedn rub, ktr przyjmuje si z zachowaniem warunku bs 2 (c + d); - w poczeniach spranych obcionych statycznie (83)

gdzie d, Rm - rednica i wytrzymao ruby, przy czym, jeli zachodzi przypadek okrelony w poz. d), to naley dodatkowo sprawdzi warunek (82). b) W przypadku pocze spranych i obcie wielokrotnie zmiennych zaleca si stosowa blach o gruboci odpowiednio zwikszonej tj: t 1,62 tmin, przy czym tmin wg wzoru (82) t 1,25 tmin, przy czym tmin wg wzoru (83) Jeli miarodajny z powyszych warunkw nie jest speniony, to naley sprawdza nono zmczeniow poczenia (jak w przypadku pocze niespranych) lub przyjmowa jego nono obliczeniow rwn 50% nonoci statycznej.

c) Poczenia spawane czci elementw (pasw, rodnikw eber) naley wymiarowa na pen nono przekroju stykowego, przy czym spoiny pachwinowe powinny by ukadane na caym jego obwodzie. d) Wpyw tzw. efektu dwigni na redukcj obcienia granicznego uwzgldnia si w przypadku pocze, w ktrych blacha czoowa (lub jej segment) jest usztywniona wzdu jednej tylko krawdzi. Wspczynnik efektu dwigni jest okrelony wzorem (84)

24

gdzie tmin - wg wzoru (82) e) Nono pocze rozciganych, a take zdolno uytkow (f = 1) pocze kategorii E, naley sprawdza wg wzoru (85) gdzie NRj - nono obliczeniowa poczenia, okrelona wzorami: - dla pocze prostych ( = 1) (86)

przy czym, gdy nie zachodzi przypadek okrelony w poz. d), to przyjmuje si = 1; - dla pocze zoonych ( 1) (87)

przy czym, gdy zachodzi przypadek okrelony w poz. d), to przyjmuje si i 1/; w powyszych wzorach: - wg wzoru (84), n - liczba rub w poczeniu, SR - nono obliczeniowa ruby (SR = SRt lub SRr - wg tabl. 16), i - wspczynniki rozdziau obcienia (i = ti lub ri), ktre mona przyjmowa wg rys. 17. f) Nono pocze zginanych, a take zdolno uytkow (f = 1) pocze kategorii E, naley sprawdzi wg wzoru (88) gdzie MRj - nono obliczeniowa poczenia, okrelona wzorami: - ze wzgldu na zerwanie rub (89) rys. 16c

- ze wzgldu na rozwarcie styku (90) rys. 16a

lub - gdy zachodzi przypadek okrelony w poz. d) rys.16b

(91)

gdzie: p = 1 (gdy wystpuje zewntrzny szereg rub) lub 2, k - liczba szeregw rub, przy czym do oblicze przyjmuje si k 3, SRt, SRr - nono obliczeniowa rub wg tabl. 16, mi - liczba rub w i-tym szeregu, ti, ri - urednione dla i-tego szeregu wspczynniki rozdziau obcienia, ktre mona przyjmowa wg tabl. 17, yi - rami dziaania si w rubach i-tego szeregu wzgldem potencjalnej osi obrotu, przy czym w obliczeniach naley uwzgldnia te ruby, dla ktrych speniony jest warunek yi 0,6h0 (rys. 16); w przypadku elementw dwuteowych o wysokoci wikszej ni 400 mm lub smukoci rodnika (hw/tw) wikszej ni 140*sqrt(215/fd) naley w stanie granicznym rozwarcia zamiast yi przyjmowa yired = yi- h/6.

25

g) Projektujc poczenia zginane naley uwzgldni w obliczeniach ewentualn si poprzeczn. W przypadku pocze kategorii F sia poprzeczna powinna by przeniesiona przez docisk blachy czoowej lub przez tarcie. h) Nono pocze elementw dwuteowych w zoonym stanie obcienia (M, N, V) mona sprawdza w sposb uproszczony, przy zaoeniu, e moment zginajcy i sia poduna s przenoszone wycznie przez pasy i speniajc warunek (85) dla wypadkowej siy podunej w pasie rozciganym i rub znajdujcych si w jego bezporednim ssiedztwie. Jeli w poczeniu tylko jeden pas jest rozcigany, to mona przyjmowa wspczynniki , jak dla pocze wycznie zginanych - wg tabl. 17. 18. Obliczanie pocze rubowych zakadkowych (zaoenia, kategorie) 6.2.4. Obliczanie i wymiarowanie pocze 6.2.4.1. Zasady oglne a) W przypadku pocze zakadkowych przyjmuje si, e: - obcienie osiowe rozdziela si na poszczeglne czniki proporcjonalnie do ich nonoci, - obcienie momentem w paszczynie poczenia rozdziela si na poszczeglne czniki w postaci si prostopadych do ramion obrotu i proporcjonalnych do odlegoci cznikw od rodka obrotu, ktry mona utosamia ze rodkiem cikoci grupy cznikw przenoszcych obcienie momentem. 6.2.4.2. Poczenia zakadkowe a) Nono pocze zakadkowych, a take zdolno uytkow (f = 1) pocze kategorii B, naley sprawdza wg wzorw: - przy obcieniu osiowym gdzie: n - liczba cznikw przenoszcych obcienie F; - wspczynnik redukcyjny (gdy odlego l midzy skrajnymi cznikami w kierunku obcienia jest wiksza ni 15d): (78)

SR - miarodajna nono obliczeniowa cznika (ruby lub nita). - przy obcieniu si F i momentem M0 (rys. 14b, c, d) (79)

gdzie: Si - sia wypadkowa przypadajca na i-ty cznik tj. suma wektorowa si skadowych:

n - liczba cznikw przenoszcych obcienie F i M0, ri - rami dziaania siy Si, M, i - kt midzy wektorami si skadowych (0 i 180), SR - jak we wzorze (77). b) Dodatkowe sprawdzenie nonoci elementu ze wzgldu na osabienie przekroju otworami naley przeprowadza zgodnie z zasadami podanymi w 4.1.2, przy czym w przypadku pocze ciernych kategorii C rozciganych si F, do oblicze przyjmuje si obcienie zredukowane (80)

gdzie: n - liczba rub przenoszcych obcienie F, na - liczba rub w sprawdzanym przekroju, nb - liczba rub znajdujcych si przed sprawdzanym przekrojem w kierunku obcienia. c) W przypadku pocze obcionych si poprzeczn (rys. 15) powinien by speniony warunek(81)

gdzie: n - liczba rub w poczeniu, n - liczba rub w cinanej czci przekroju netto,

26

Anv, Ant - pole cinanej i rozciganej czci przekroju netto. Ponadto nale sprawdzi nono przekroju 1-1 na cinanie ze ci naley 1 zginaniem (M1 = V e).

19. Zasady wymiarowanie elementw stalowych wg PN (w tym klasy przekrojw)

a)

Rozciganych 4.3.1. Postanowienia oglne a) W przypadku prtw projektowanych jako osiowo rozci tw rozcigane mona pomija zginanie na pomija wywoane ciarem wasnym, je rzut poziomy dugoci prta nie przekracza 6 m. arem jeli b) Zamocowane mimorodowo pr pojedyncze: ktowniki zamocowane jednym ramieniem, rodowo prty towniki ceowniki zamocowane rodnikiem oraz teowniki zamocowane pk mona traktowa jak osiowo rodnikiem pk na obcione pod warunkiem, e do oblicze przyjmuje si oblicze sprowadzone pole przekroju A okrelone wzorem A

w ktrym: czci poczenia A1 - pole przekroju cz przylgowej ksztatownika: brutto - w przypadku po spawanego, netto - w przypadku poczenia rubowego lub nitowego; A2 - pole przekroju czci odstajcej ksztatownika. ci odstaj W przypadku poczenia na jeden czenia cznik naley przyjmowa

gdzie A1 - sprowadzone pole przekroju cz czci przylgowej ksztatownika obliczone wg wzoru (5). rzylgowej c) W przypadku obcie dynamicznych obowi obowizuje ograniczenie smukoci prta: < 250 - dla prtw kratownic, < 350 - dla cigien bez wstpnego naci pnego nacigu. Nono elementw rozciganych osiowo nale sprawdza wg wzoru ganych naley

27

w ktrym: NRt - nono obliczeniowa przekroju przy rozciganiu MR,- nono obliczeniowa przekroju przy zginaniu L wspczynnik zwichrzenia Dodatkowe sprawdzenie nonoci przekrojw, w ktrych wystpuje sia poprzeczna mona przeprowadza wg wzorw:

gdzie MR,V - nono obliczeniowa przekroju przy zginaniu ze cinaniem b) ciskanych . Nono obliczeniowa przekroju przy osiowym ciskaniu NRc jest okrelona nastpujco:

przy czym - dla przekrojw klasy 1, 2 i 3 przyjmuje si = 1 - dla przekrojw klasy 4 przyjmuje si - wg 4.2.2.3: [ - w stanie krytycznym

-w stanie nadkrytycznym

Dla ksztatownikw, w ktrych wystpuj wycznie cianki jednostronnie usztywnione (tj. dla ktownikw, teownikw i elementw o przekroju krzyowym), a take dla innych ksztatownikw naraonych na obcienia wielokrotnie zmienne lub udarowe naley przyjmowa wg wzoru (13). W pozostaych przypadkach mona i zaleca si przyjmowa wg wzoru (15). ]

w ktrym Ncr - sia krytyczna wg klasycznej teorii statecznoci przy wyboczeniu gitnym, skrtnym lub gitno-skrtnym; odpowiednie wzory do obliczania Ncr podano w zaczniku 1, rozdz. 3. Smuko wzgldn prta prostego o staym przekroju przy wyboczeniu gitnym mona oblicza wg wzorw:

lub w przypadku przekroju klasy 4 ( < 1)

w ktrych: - smuko prta (stosunek dugoci wyboczeniowej le do waciwego promienia bezwadnoci przekroju)

- wspczynnik dugoci wyboczeniowej, ktry mona przyjmowa (wyznacza) wg zacznika 1, l0 - dugo obliczeniowa prta mierzona w osiach podpr (ste) lub midzy teoretycznymi wzami konstrukcji,

28

p - smuko porwnawcza

Nono (stateczno) elementw ciskanych osiowo naley sprawdza wg wzoru

w ktrym: NRc - nono obliczeniowa przekroju wg 4.4.2, - wspczynnik wyboczeniowy: = min ( ) - wg 4.4.4. W przypadku prtw o przekroju otwartym: monosymetrycznym, punktowo symetrycznym (np. krzyowym) lub niesymetrycznym, oprcz wyboczenia gitnego, naley bra rwnie pod uwag moliwo wyboczenia gitno-skrtnego lub skrtnego, obliczajc stosown smuko wg wzoru (34). Mona nie sprawdza statecznoci gitno-skrtnej prtw z ksztatownikw walcowanych. c) Zginanych Postanowienia oglne a) Elementy zginane wzgldem jednej z dwu gwnych osi bezwadnoci przekroju uwaa si za zginane jednokierunkowo. b) Jeli obcienie poprzeczne elementu przy zginaniu jednokierunkowym lub dwukierunkowym (ukonym) dziaa mimorodowo wzgldem osi rodkw cinania, to naley dodatkowo uwzgldnia w obliczeniach skrcanie elementu, lub stosowa odpowiednie zabezpieczenie konstrukcyjne (stenie) w celu przeniesienia momentw skrcajcych. Mona pomija w obliczeniach wpyw drugorzdnego skrcania w przypadku ksztatownikw o przekroju zamknitym. c) Nono elementw zginanych wzgldem osi najwikszej bezwadnoci przekroju (X) naley sprawdza z uwzgldnieniem moliwoci utraty paskiej postaci zginania, czyli zwichrzenia. Mona przyj, e s konstrukcyjnie zabezpieczone przed zwichrzeniem: - elementy, ktrych pas ciskany jest stony sztywn tarcz; - dwuteowniki walcowane, gdy speniony jest warunek

gdzie:

29

l1 - rozstaw ste bocznych pasa ciskanego lub odlego midzy przekrojami zabezpieczonymi przed obrotem i przemieszczeniem bocznym, iy - promie bezwadnoci przekroju wzgldem osi Y, - wg tabl. 12, poz. a), jak dla elementu o dugoci l0 = l1; - elementy rurowe i skrzynkowe, gdy speniony jest warunek

gdzie: l1 - jak we wzorze (40), b0 - osiowy rozstaw rodnikw. d) Rozpito obliczeniow belek l0 naley przyjmowa rwn osiowemu rozstawowi podpr (oysk), a przy oparciu powierzchniowym lub zamocowaniu w cianach - rwn: 1,05l - w przypadku belek dwustronnie podpartych lub zamocowanych, 1,025l - w przypadku wspornikw lub skrajnych przse belek cigych, przy czym l0 >= l + 0,5h, gdzie l - odlego w wietle midzy cianami lub midzy oyskiem a cian, h - wysoko belki. e) Nono rodnikw pod obcieniem skupionym naley sprawdza wg 4.2.4, a w przypadku ksztatownikw walcowanych wg 6.5. f) Osabienie elementu otworami na czniki naley uwzgldnia wg 4.1.2. g) Przy wymiarowaniu elementw zginanych naley speni odpowiednie warunki sztywnoci podane w 3.3.2. Nono obliczeniowa przekroju przy jednokierunkowym zginaniu MR jest okrelona nastpujco: a) dla przekrojw klasy 1 i 2,

gdzie: p - obliczeniowy wspczynnik rezerwy plastycznej przekroju przy zginaniu wg zacznika 4, rozdz. 2; wspczynnik p > 1 mona stosowa w przypadku elementw obcionych statycznie i zginanych w paszczynie symetrii przekroju; w pozostaych przypadkach naley przyj p = 1; W - wskanik wytrzymaoci przekroju przy zginaniu sprystym dla najbardziej oddalonej od osi obojtnej krawdzi ciskanej (Wc) lub rozciganej (Wt); W = min (Wc, Wt); b) dla przekrojw klasy 3 ( = 1) i 4 ( < 1)

gdzie: - wspczynnik redukcyjny wg 4.2.2.3 (patrz: podpunkt b), p - jak we wzorze (42), c) w przypadku pojedynczych ceownikw walcowanych, zginanych w paszczynie rodnika lub do niego rwnolegej, wpyw drugorzdnego skrcania mona uwzgldnia w sposb przybliony przyjmujc nono obliczeniow zredukowan wg wzoru w ktrym:

V - sia poprzeczna w rozpatrywanym przekroju, VR - nono obliczeniowa przekroju przy cinaniu wg wzoru (47), e - mimord obcienia poprzecznego (paszczyzny zginania) wzgldem rodka cinania przekroju, przy czym e b, tw - grubo rodnika, b, tf - szeroko i rednia grubo pki. d) jeli w przekroju wystpuje sia poprzeczna V > V0, gdzie V0 - jak niej, to naley przyjmowa nono obliczeniow zredukowan MR, v, ktr mona oblicza nastpujco: - w przypadku bisymetrycznych przekrojw dwuteowych klasy 1 i 2, zginanych wzgldem osi najwikszej bezwadnoci, gdy V > V0 = 0,6VR,

- w pozostaych przypadkach, gdy V > V0 = 0,3VR,

30

Gdzie: I(v) - moment bezwadnoci czci przekroju czynnej przy cinaniu wzgldem osi obojtnej, I - moment bezwadnoci caego przekroju. Jeli speniony jest odpowiedni warunek smukoci z tabl. 7, to nono obliczeniow przy cinaniu VR mona oblicza wg wzoru

W przeciwnym razie obowizuje wzr (16). e) w przypadku dwuteownikw hybrydowych (fdf > fdw) nono obliczeniow przekroju mona oblicza wg wzorw: - przy zginaniu (wzgldem osi X)

gdzie: MR,f - nono obliczeniowa przekroju zoonego z pasw (fd = fdf) MR,w - nono obliczeniowa przekroju rodnika (fd = fdw) - przy cinaniu ze zginaniem

gdzie: VR - wg wzoru (16), W - wskanik wytrzymaoci caego przekroju.

gdzie Mcr - moment krytyczny wg klasycznej teorii statecznoci; odpowiednie wzory do obliczania Mcr podano w zaczniku 1, rozdz. 3.

gdzie: l0, h - rozpito, wysoko elementu, b, tf - szeroko, grubo pasa (pki), - wg tabl. 12, poz. a).

Nono (stateczno) elementw jednokierunkowo zginanych naley sprawdza wg wzoru

gdzie: MR - nono obliczeniowa przekroju przy zginaniu wg 4.5.2, L - wspczynnik zwichrzenia wg 4.5.4; dla elementw zginanych wzgldem osi najmniejszej bezwadnoci przekroju, a take elementw zabezpieczonych przed zwichrzeniem (p. 4.5.1c) przyjmuje si L = 1.

31

W przekrojach, w ktrych wystpuje sia poprzeczna (V > V0, p. 4.5.2d) powinny by spenione warunki:

Nono elementw dwukierunkowo zginanych lub zginanych i rozciganych naley sprawdza wg wzoru

w ktrym: NRt - nono obliczeniowa przekroju przy rozciganiu wg wzoru (31), MR, L - jak we wzorze (52). Dodatkowe sprawdzenie nonoci przekrojw, w ktrych wystpuje sia poprzeczna mona przeprowadza wg wzorw:

d)brak 20. Stateczno miejscowa elementw osiowo, mimorodowo ciskanych, zginanych. 21. Stateczno oglna elementw osiowo, mimorodowo ciskanych ODPOWIED NA PYTANIA 20 i 21 W PRZEDRUKU ZDJ Z WYKADW 22. Stateczno oglna elementw zginanych zwichrzenie belek

32

33

34

35

23. ,24 Kratownice

36

37

38

39

40

41

42

43

25. Odstpstwa od zaoe w kratownicach obcienia pod wzami i mimorody w wzach 26. Stenia dachowe

44

27. Konstrukcja belkowa stropu ebrowego Jeden slajd (??!!) dooony do PDFa pytania 30. Oglnie to projekt z minionego semestru!!! 28. Belki walcowane, spawane, zespolone

45

30. Poczenia belek i oparcia, ebra usztywniajce PDF nie wiem czy poprawny oglnie to projekt z zeszego semestru

46

31. Supy osiowo ciskane, przekroje, konstrukcja wymiarowania stropu, wymiarowanie

47

48

32. Supy dwugaziowe osiowo ciskane

Teoria analogicznie jak w 21. 33. Przewizki w supach lub zakratowanie

49

34. Konstrukcje stopu i gowicy supa

50

35. Hale stalowe (definicja i konstrukcja, ukady poprzeczne)-zacznik Hale 36. Wady i zalety schematw statycznych ram jednonawowych-zacznik Hale 37. Transport w halach-zacznik Hale 38. Oddziaywania suwnic i obcienia hal przemysowych Materia omwiony skrtowo na wykadach. Wiedz naley zaczerpn z wykadw PBP! 39. Belki podsuwnicowe, rodzaje konstrukcja i wymiarowanie PDF 40. Konstrukcja supw i rygli hal, rodzaje, poczenia, wymiarowanie PDF 41. Stopa supa mimorodowo ciskanego (metoda Fishera)

51

52

42. Stenia w halach Stenia dachw patwiowych Rozrnia si nastpujce rodzaje ste w dachach patwiowych: - stenia poziome: - podune - poprzeczne - stenia pionowe Zadania ste: *stenie poziome poprzeczne (umieszcza si we wszystkich dachach stalowych) - wsplnie z patwiami zabezpieczaj pasy grne wizarw przed wyboczeniem. Stosuje si na caej szerokoci dachu nie rzadziej ni co 8 pole.W kadej zdylatowanej czci dachu ( l> 150m ) co najmniej w skrajnych lub przedskrajnych polach.W dachach o specjalnej konstrukcji stenia te mog by rozmieszczone gciej.

*stenia poaciowe podune (stosuj si je w halach z suwnicami lub w dachach o zoonej konstrukcji) - uprzestrzenniaj prac hali zoonej z ukadw paskich, - przenosz obcienia skupione ze supkw porednich ciany podunej (wiatrownica) lub wizarw poprzecznych, porednich, ktre nie opieraj si na supach - przy obcieniach poziomych od suwnic dodatkowo uprzestrzenniaj prac hali Stenia te wraz ze steniami poprzecznymi stanowi zamknit ram uprzestrzenniajc prac hali.

53

W niektrych przypadkach przy wizarach sprycie zamocowanych w supach zaleca si aby ze wzgldu na zmniejszenie dugoci wyboczeniowej pasw dolnych stosowa stenia podune rwnie w pasie dolnym (rys.5.43) *stenia pionowe midzywizarowe stosuj si zwykle na dugoci caego budynku w postaci prtwna poziomie pasa dolnego a w polach, w ktrych wystpuj stenia poprzeczne w postaci kraty.Stenia pionowe naley stosowa co najmniej w rodku rozpitoci wizara, a w przypadku dwigarw trapezowych ze supkami podporowymi rwnie w linii podpr. Odstp ste nie powinien by wikszy ni 15 m. W przypadku dachw w halach obcionych suwnicami przy rozmieszczaniutych ste obowizuj dodatkowe przepisy wg PN90/B3200. Zadaniem tych sten jest: - przytrzymywanie wizarw w czasie montau - zmniejszenie smukoci dolnych pasw wizarw, co jest szczeglnie wane w halach obcionych duymi siami dynamicznymi - ustalenie wzajemnych odstpw wizarw Rozwizania konstrukcyjne ste pionowych:

Stenia w dachach bezpatwiowych W dachach bezpatwiowych stosujemy stenia pionowe i poaciowe poprzeczne. Zadaniem tych ste jest: - stenia pionowe - zabezpieczenie prtw pasw przed wyboczeniem - przytrzymanie wizarw w czasie montau Stosuje si je w odlegociach wynikajcych z wymiarowania pasw (np. co wze lub co drugi wze). S wykonywane w postaci cigej kraty. - stenia poziome (poaciowe ) - stanowi nieprzesuwn podpor dla ste pionowych w czasie montau. W trakcie normalnej eksploatacji zwykle stenia te s zbdne, gdy pola dachowa posiada wystarczajca sztywno tarczow.

54