1.

Pojęcia “międzynarodowy podział pracy, specjalizacja wewnątrzgałęziowa i

międzygałęziowa, komplementarność i konkurencyjność struktur gospodarczych.
2. Globalizacja a międzynarodowa integracja gospodarcza
3. Przewaga absolutna wg A. Smitha a przewaga komparatywna wg D. Ricarda
4. Założenia i konstrukcja modelu przewag komparatywnych D. Ricardo
5. Rozwinięty model przewag komparatywnych typu ricardiańskiego (założenia i
konstrukcja modelu oraz zasady dynamizacji rynku)
6. Optimum handlu zagranicznego wg formuły Pareta i jej związek z teorią przewag
komparatywnych
7. Związek cen krajowych z cenami światowymi w warunkach wolnego handlu i
wymiany ograniczonej
8. Handel zagraniczny a dochód narodowy
9. Mnożnik handlu zagranicznego
10. Bilans handlowy i płatniczy
11. Przepływ kapitału w skali międzynarodowej
12. Przepływ siły roboczej i technologii w skali międzynarodowej
13. Międzynarodowe systemy walutowe
14. Formy międzynarodowego handlu kompensacyjnego (barter, clearing, unia
płatnicza) a handel wolnodewizowy
15. Stadia (formy) międzynarodowej integracji gospodarczej
16. Rodzaje i cel stawek celnych
17. Instrumenty pozataryfowe (łącznie z parataryfowymi)
18. Rodzaje kursu walutowego i jego rola w polityce handlu zagranicznego

1. Mówiąc o międzynarodowym podziale pracy mówimy o pewnym typie

społecznego podziału pracy, który to polega na tym, iż każda zbiorowość
specjalizuje się w pewnej działalności wytwarzając określony produkt lub usługę.
MPP pojawił się, gdy ilość wytwarzanego dobra przekroczyła chłonność rynków
narodowych. Rezultatem tego jest wymiana tychże towarów i usług, czyli handel
międzynarodowy. MPP kształtują czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Do
pierwszych należą czynniki naturalne, czyli np. położenie danego kraju, czynniki
systemowe oraz czynniki nieprzewidywalne np. wojna. Do zewnętrznych należą
oddziaływania innych krajów o różnym stopniu uprzemysłowienia. Musimy tu
również pamiętać o tradycyjnym i współczesnym MPP. Tradycyjny MPP to okres
XVII/XIX w. Był to okres wprowadzenia maszyn do produkcji oraz rozwój
transportu. Okres ten uwidocznił podział pomiędzy państwami rozwiniętymi a
państwami mniej uprzemysłowionym, które stały się odbiorcą towarów
wytwarzanych w państwach rozwiniętych gospodarczo. Natomiast współczesny
MPP przypada na okres po II wojnie światowej. Tutaj zaciera się powoli różnica
pomiędzy rozwojem gospodarczym krajów, gdyż powstaje wiele państw nowo
uprzemysłowionych. Specjalizacja produkcji polega na koncentracji zasobów
kapitałowych i ludzkich w celu podniesienia efektywności gospodarowania.
Specjalizacja może dokonywać się samoistnie, bez jakichkolwiek porozumień, lub
też na ich podstawie. Specjalizację mogą podejmować kraje o różnym stopniu
rozwoju. Specjalizacja może być wewnątrzgałęziowa i międzygałęziowa. Pierwsza
polega na handlu wewnątrzgałęziowym, czyli na eksporcie i imporcie podobnych
produktów, pochodzących z jednego sektora gospodarki. Specjalizacja
międzygałęziowa polega na eksportowaniu i importowaniu produktów z różnych
sektorów gospodarki. Dzieje się tak, dlatego, iż jeden kraj wytwarza dane dobro
taniej a inne drożej. Komplementarność struktur gospodarczych polega na
dopasowaniu produktów będących efektem różnych branż.

2. Mówiąc o globalizacji i integracji gospodarczej trzeba uświadomić sobie czym są

te dwa pojęcia. Mianowicie globalizacja to proces powiązań krajów jak i
podmiotów gospodarczych polegający na przepływie pomiędzy nimi kapitałów i
informacji. Natomiast integracja ma mocniejsze znaczenie, gdyż dąży do
 wykształcenia jednego organizmu gospodarczego w wyniku wzajemnych
porozumień pomiędzy państwami. Głównymi różnicami globalizacji i integracji są
: w przypadku globalizacji procesy pod wpływem działań sił rynkowych, a w
przypadku integracji procesy świadome i kontrolowane przez państwa
członkowskie jak i wspólne instytucje. Globalizacja w przeciwieństwie do
integracji nie stawia sobie za cel wyrównania poziomu rozwoju gospodarczego
współdziałających państw, oraz z globalizacją nie wiąże się swobodny przepływ
siły roboczej, jak to ma miejsce w przypadku integracji. Ponadto, gdy mowa o
globalizacji brak jest ustanawiania instytucji ponadnarodowych. Ponadto w
przypadku globalizacji mamy do czynienia z dwoma koncepcjami: umiarkowaną i
skrajną. Koncepcja skrajna reprezentowana przez Toflerów mówi, że w obecnym
świecie mamy do czynienia z dwoma organizacjami, między którymi rysuje się
coraz bardziej widoczny konflikt. Organizacje te to IGOs – działające w imieniu
państw narodowych, są to między innymi: MFW, BS, ONZ, ONZ, WTO, oraz
organizacje pozarządowe, określane jako NGOs – są to – kościół katolicki i inne
duże religie świata, oraz (......), że te właśnie organizacje z czasem zaczną
domagać się prawa głosu w instytucjach międzynarodowych, co z kolei
spowoduje powstanie nowych instytucji, organizacji międzynarodowych.
Spowodowane to będzie tym, że zdaniem NGOs, IGOs niewystarczająco dobrze
reprezentują kraje słabiej rozwinięte, którym trzeba pomóc. Toflerowie uważają,
że kraje słabsze mają równe prawo do konkurowania na rynku światowym z
krajami lepiej rozwiniętymi. Mówią oni o wolnym handlu i swobodnym przepływie
kapitału oraz informacji w skali globalnej. Druga, umiarkowana koncepcja
globalizacji ma trochę inny charakter. Również zakłada ona swobodny przepływ
kapitału i informacji wykluczając swobodny przepływ siły roboczej oraz zmiany w
sprawowaniu władzy przez organizacje (IGOs) narodowe. Mówiąc o globalizacji i
integracji nie można pominąć spojrzenia dwóch potęg światowej gospodarki.
Mianowicie Stany Zjednoczone dążą do liberalizacji handlu przez redukcję barier
celnych, a UE stosuje wyraźną politykę protekcyjną. Oczywiście dla krajów słabiej
rozwiniętych, w tym Polski, polityka UE jest bardziej korzystna, gdyż zakłada
ochronę gałęzi gospodarki o niskiej konkurencyjności. W przypadku zniesienia
barier celnych i liberalizacji handlu, do czego dążą Stany Zjednoczone, produkty
rolne takich krajów jak Polska stałyby się nieatrakcyjne. Dlatego Polska powinna
unikać zbytniej liberalizacji handlu.
3. Początkowo teorii handlu zagranicznego możemy doszukiwać się już w
starożytnej Gracji. Władcy, bojąc się braku towarów na rynku dążyli do stałego
zwiększania ich liczby, często podbijając inne kraje. Później podejście do handlu
znacznie się zmieniło. Pojawiła się doktryna tzw. słusznej ceny, która mówiła, iż
handel jest korzystny, gdy dokonuje się go po słusznej cenie, która pokrywa
koszty produkcji. W drugiej połowie XVII wieku pojawiła się teoria klasyczna
reprezentowana przez A. Smitha. Według tej teorii dwa kraje mogą odnieść
korzyści ze wzajemnej wymiany handlowej, gdyż oba wytwarzają różne produkty
po różnych kosztach. Jeżeli jeden kraj wytwarza dane dobro taniej niż inny to ma
nad nim przewagę absolutną, która jest źródłem korzyści handlu zagranicznego.
Jeżeli teraz kraje te podejmą wymianę handlową i będą eksportować dobra
wytwarzane taniej i importować dobra wytwarzane drożej, uzyskają korzyści z
handlu zagranicznego. Teoria ta nie uwzględniła sytuacji, gdy dany kraj wytwarza
wszystkie dobra drożej od drugiego. Dopiero D. Ricardo udowodnił, że kraje mogą
osiągnąć również korzyści ze specjalizacji w przypadku utrzymania się między
nimi różnic absolutnych w kosztach produkcji, czyli wówczas, gdy wszystkie
dobra są wytwarzane drożej lub taniej w porównaniu z innym krajem. W obu
teoriach istnieją pewne podobieństwa, a mianowicie (..........) jak w teorii Smitha
a przewaga komparatywna odnosi się do tych samych korzyści płynących ze
specjalizacji w obu teoriach. Korzyści te przejawiają się przyrostem produkcji i
wzrostem gospodarczym podczas specjalizacji w porównaniu do stanu autarki,
czyli okresu przed podjęciem wymiany handlowej. Różnicą pomiędzy teorią
Ricarda i Smitha jest podejście do porównania poziomu kosztów. Mianowicie
 Smith porównuje poziom kosztu jednostkowego dowolnego towaru wytwarzanego
w kraju z jednostkowym poziomem kosztu podobnego towaru wytwarzanego za
granicą. Ricardo natomiast, w swoim modelu bierze pod uwagę stosunek
jednostkowych kosztów przynajmniej dwóch towarów. Ponadto Ricardo w swoim
modelu udowodnił, że do odniesienia korzyści ze specjalizacji nie wystarczy
przewaga absolutna. Aby dwa kraje mogły odnieść korzyści ze specjalizacji,
muszą one mieć zróżnicowane relacje jednostkowych kosztów produkcji. Tym
samym udowodnił, że ważniejsza jest przewaga komparatywna niż absolutna.

4. Ricardo udowodnił w swojej teorii, że dwa kraje mogą odnieść korzyści ze

specjalizacji nawet wówczas, gdy jeden z nich wytwarza wszystkie dobra taniej
lub drożej od drugiego. Jego model przewag komparatywnych zakładał, że w
modelu uczestniczą 2 kraje i 2 produkty, brak jest kosztów ponoszonych podczas
zmiany produkcji, brak jest przepływu czynników produkcji, brak jest korzyści
skali, brak jest zmienności modelu w czasie oraz jest zerowy poziom wymiany
kosztów. Model przewag komparatywnych Ricarda uwzględniał dwa przypadki :
gdy relacje nakładów są zróżnicowane i gdy są one wyrównane. W pierwszym
przypadku mamy dwa kraje A i B, które wytwarzają dobra x i y. Kraj a na
wytworzenie dobra x w ilości 60 ponosi koszt równy 1. Ogólny nakład wynosi 60.
Ten sam kraj na wytworzenie dobra y w ilości 60 ponosi koszt równy 2. Ogólny
nakład 120. Kraj B dla dobra x 60, 3,180; dobro y 60,9,540. Relacje kosztów w
kraju A (zróżnicowane nakłady) x:y=1:2, w kraju B x:y=1:3. Na skutek
specjalizacji kraj A przestaje produkować dobro x a specjalizuje się w produkcji
dobra y, którego koszt wytworzenia jest relatywnie niższy niż w kraju B. Kraj A
więc wytwarza 90 jednostek, a ich koszt jednostkowy wynosi 2. Ogólny nakład
180. Niestety nie zaspokaja to popytu i dlatego kraj B musi wyprodukować
dodatkowo 30 jednostek dobra y po kosztach jednostkowych 9. Ogólny nakład
wynosi 270. Ponadto kraj B wytwarza 150 jednostek dobra x po koszcie
jednostkowym 3 w ogólnym nakładzie 450. Razem kraje wytworzyły 150 dobra x
i 120 dobra y. W wyniku specjalizacji ogólna wartość w kraju A jest wyższa, a w
kraju B (........). Przypadek ten udowadnia, że korzystna jest specjalizacja jeśli
jeden kraj posiada nad innym przewagę komparatywną nawet wtedy, gdy nie
posiada absolutnej przewagi w produkcji jakiegokolwiek dobra. W przypadku 2
podczas wyrównanych relacji nakładów koszty w kraju A dobra x:y=1:2 a w kraju
B x:y=1:2, są więc takie same. Kraj A ma nad krajem B jednak przewagę
absolutną. Kraj A wytwarza 60 jednostek dobra x po koszcie jednostkowym 1.
Ogólny nakład 60. Natomiast dobra y wytwarza 60 po koszcie 2. Ogólny nakład
120. Kraj B wytwarza analogicznie dobro x 60,4,240; dobro y 60,8,480. Na
skutek specjalizacji kraj A przestaje produkować dobro x a zwiększa produkcję
dobra y do 90 po koszcie 2. Ogólny nakład 180. Kraj B aby zaspokoić
zapotrzebowanie produkuje 30 jednostek dobra y po koszcie 8. Wielkość
produkcji 240, oraz wytwarza 120 jednostek dobra x po koszcie 4, ogólny nakład
480. Przykład ten pokazuje, że w wyniku specjalizacji nie odniesiono żadnych
korzyści. Spowodowane jest to tym, że relacje kosztów w obu krajach są takie
same. Udowadnia to teorię Ricarda, że nie wystarczy przewaga absolutna kraju
do odniesienia korzyści ze specjalizacji, ale potrzebne jest zróżnicowanie relacji
jednostkowych kosztów produkcji między krajami. Ważniejsza jest wobec tego
przewaga komparatywna niż przewaga absolutna.

5. Model rozwinięty przewag komparatywnych pozwala na szersze badanie niż

zwykły model Ricarda. Tutaj zamiast 2 krajów i 2 produktów badaniu podlega kraj
i rynek światowy oraz dowolna liczba produktów. Ponadto zamiast kosztów
wytworzenia stosujemy ceny oraz wagi ilościowe i jakościowe. Ilościowe wagi
obrazują wielkość eksportu i importu określonego towaru w danym kraju, a
jakościowe obrazują jakość tychże towarów w porównaniu z międzynarodowymi.
Znając ceny krajowe danego produktu (Pi) oraz ceny światowe (Psi) obliczamy

prognoza

lata wcześniejsze przyszłość

 n
krajową wartość badanej grupy towarów za pomocą wzoru W= ∑ Pi ,
i =1
oraz na

n
światową wartość badanej grupy towarów za pomocą wzoru W s= ∑
i =1
Pi s .

Następnie obliczamy współczynnik udziału ceny danego towaru w krajowej

Pi
wartości Ui= W oraz współczynnik udziału ceny danego towaru w światowej
s
wartości U is = WPi s Następnie współczynnik krajowy dzielimy przez światowy

Ui
podstawiamy do wzoru badającego przewagę komparatywną danego kraju
U ss

co do rynku światowego. Współczynnik tej przewagi ri obliczamy ri = 1 − UUis

i
. Gdy ten współczynnik jest większy od zera, mamy do czynienia z dodatnią
przewagą komparatywną wobec rynku światowego, gdy jest mniejszy od zera to
przewaga jest ujemna. Gdy przewaga jest ujemna, oznacza to, że kraj powinien
się specjalizować w produkcji tego towaru i ją eksportować, w przypadku
dodatniej przewagi kraj powinien importować to dobro. Współczynnik ri przewag
komparatywnych przyjmuje wartości <-1;1>. Ponadto przewaga komparatywna
została podzielona i określona jako wysoka, gdy współczynnik zawiera się w
przedziale <0,5;1), średnia - <0;0,5), niska - <-0,5;0), bardzo niska - <-1;-
0,5). Ponadto ludzie badający przewagi komparatywne obliczają współczynnik ri
dla poprzednich lat a następnie obrazują go w układzie współrzędnych. To
pozwala na określenie trendu zmian tego współczynnika i prognozowanie jego
dalszego rozwoju. Na zmianę współczynnika mają wpływ zmiany zachodzące na
rynku, zmiany technologiczne oraz zmiany przepisów.

6. Optimum handlu zagranicznego, czyli najlepszy poziom wymiany handlowej

opracowany przez Pareta, określał handel międzynarodowy za pomocą modelu
równowagi matematycznej. Mianowicie formuła Pareta mówiła, że jeżeli na
naszym, krajowym rynku istnieją produkty, które są relatywnie tańsze lub
droższe od cen światowych analogicznych produktów, to należy produkty tańsze
eksportować, a droższe importować aż do chwili zrównania się cen światowych z
cenami krajowymi. Stanie się tak dzięki temu, że eksportując tańsze dobro
podniesiemy jego cenę w kraju, na skutek zmniejszenia podaży, oraz
zmniejszymy jego cenę na rynku światowym dzięki zwiększeniu podaży.
Analogicznie na skutek importu zwiększymy cenę światową a zmniejszymy cenę
krajową. Jednakże formuła Pareta jest obmyślana i sprawdza się jedynie w
warunkach wolnego handlu, czyli takich, w których państwa nie stosują żadnych
ograniczeń. Ograniczenia te zwane również sztucznymi ograniczeniami są
uważane za zbędne przez państwa dążące do liberalizacji handlu między innymi
USA. Państwa te uważają, że wszelkie instrumenty pozataryfowe jak i
parataryfowe są zbędne podczas wymiany handlowej. Tworzenie tych sztucznych
barier znacznie utrudnia handel pomiędzy krajami. Innym typem barier są
bariery tzw. naturalne, czyli gór, oceany, bagna, lasy, czy wiele innych
naturalnych tworów, których pokonanie wiąże się również z pokonaniem pewnych
zwiększonych kosztów. Te bariery zarówno zaturalne, jak i sztuczne odchylają
handel od stopnia równowagi Pareta.

7. Mówiąc o wymianie ograniczonej rozumiemy, że państwo nałożyło na dany towar

cło, które ma za zadanie ochronić dany rynek przed zbyt dużym napływem
konkurencyjnego towaru zza graniczy. W tym przypadku importer do ceny
światowej obok cen transportu musi doliczyć jeszcze cło, które podnosi detaliczną
 cenę towaru. Kształtowanie się cen towarów na rynku w przypadku wolnego i
ograniczonego handlu jest inne dla towarów eksportowanych i importowanych.
Cena towarów importowanych w kraju podczas wolnego handlu, czyli bez
żadnych stawek celnych oraz innych ograniczeń jest podobna do ceny światowej.
Taki stan rzeczy sprawia, że mało sprawny producent, który ma zbyt wysokie
koszty produkcji, musi zaprzestać wytwarzania, gdyż mu się ono nie opłaca. Nie
jest on w stanie konkurować na danym rynku. Odwrotna rzecz dzieje się podczas
wprowadzenia taryfy celnej na dany towar. Dzięki cłu cena krajowa danego dobra
rośnie i jest ona wyższa od ceny światowej. Pozwala to nawet producentowi o
wysokich kosztach produkcji na osiągnięcie pewnego zysku i prosperowanie na
danym rynku. W przypadku ceny krajowej dobra eksportowanego w warunkach
wolnego handlu, bez barier celnych cena krajowa wzrośnie, gdyż zwiększy się
wywóz danego dobra za granicę. Spowoduje to możliwość wejścia na rynek
krajowy nowego producenta. W przypadku wprowadzenia cła na towar
eksportowany, cena krajowa tego towaru spadnie, gdyż zniechęci to producentów
do dalszego eksportu, a skutkiem tego będzie zwiększenie podaży tego towaru na
rynku krajowym. Na skutek zmniejszającej się ceny słabszy konkurent będący na
rynku odpadnie. Ceny krajowe a ceny światowe podczas wolnego handlu dążą do
zrównania się. Natomiast na skutek wprowadzania sztucznych barier ceny te
znacznie się różnią. Przez cło ceny dóbr eksportowanych z kraju są w kraju
znacznie niższe niż na świecie, a dóbr importowanych wyższe.

8. Handel zagraniczny ma pośredni wpływ na dochód narodowy. Nie można w

jednoznaczny sposób określić, jaka część handlu zagranicznego tworzy dochód
narodowy kraju. Można jednak powiedzieć jak bardzo handel zagraniczny wpływa
na tzw. czynniki wewnętrzne tworzące dochód narodowy. Czynniki te to
inwestycje, efektywność majątku, wydajność pracy czy zatrudnienie. Czynniki te
pobudzają wzrost gospodarczy kraju. Ponadto można jasno określić, że saldo
handlu zagranicznego ma bezpośredni wpływ na dochód narodowy. Saldo to może
być dodatnie, gdy eksport jest większy od importu oraz ujemne, gdy eksport jest
mniejszy od importu. Oczywiście saldo to ma wpływ na dochód narodowy jedynie
w otwartej gospodarce. W przypadku gospodarki zamkniętej dochód narodowy
tworzą konsumpcja, inwestycje i wydatki rządowe. Gdy mowa o gospodarce
otwartej, te trzy czynniki powiększają się o saldo handlu zagranicznego. Saldo to
jest bardzo ważne, gdyż w przypadku salda dodatniego, czyli eksport większy od
importu, ta część pozostała po odjęciu importu od eksportu przyczyniła się do
wytworzenia dochodu narodowego zagranicy. Gdyby kraj nic nie importował a
wszystko eksportował, oddałby całą część dochodu narodowego, dzięki handlowi
zagranicznemu – zagranicy. W przypadku odwrotnym, gdy saldo handlu
zagranicznego jest ujemne, czyli eksport jest mniejszy od importu kraj powiększa
swój dochód narodowy o różnicę powstałą podczas odjęcia eksportu od importu.
Gdy kraj nic nie eksportuje a tylko importuje, to o całą wartość importu
zwiększyłby dochód narodowy. O tą wielkość podmioty krajowe zwiększyłyby
sumę otrzymaną do podziału pomiędzy nie.

9. Mnożnik jest to współczynnik określający wpływ, jaki ma zmiana jednej wielkości

ekonomicznej na inną wielkość. Mnożnik i cały mechanizm związany z nim jest
stosowany wówczas, gdy gospodarka nie wykorzystuje w pełni swych mocy
wytwórczych. W gospodarce zamkniętej istnieje kilka impulsów, które mogą
pobudzić gospodarkę, a tymczasem pobudzić do działania mechanizm
mnożnikowy. Impulsem do tego może być np. wzrost wydatków budżetowych,
czy też wzrost inwestycji. Którekolwiek z tych działań powoduje uruchamianie
pewnych czynności, które powodują rozwój gospodarki. Przykładowo na skutek
inwestycji poniesionych przez przedsiębiorstwo wzrasta popyt, a dzięki temu
również i dochód. Dla zaspokojenia popytu zwiększamy produkcję, co powoduje
wzrost zatrudnienia. Bezrobotni dostają wynagrodzenie za pracę, którego część
przeznaczają na konsumpcję, która zwiększa popyt. Taki cykl może być
 powtarzany wielokrotnie a przyrost rozwoju gospodarki opisywany jest właśnie
przez mnożnik, a cały ten cykl zwany jest mechanizmem mnożnikowym. Mnożnik
taki powstał dzięki inwestycjom, więc także zwany jest mnożnikiem
inwestycyjnym. W przypadku gospodarki otwartej, podczas (......) mechanizmu
mnożnikowego część popytu może wyciec za granicę, co może odbić się ujemnie
na wielkości mnożnika. To znacznie osłabia efekt jego działania. Z mechanizmem
mnożnikowym, zarówno w gospodarce otwartej, jak i zamkniętej wiąże się
jeszcze jedno zagadnienie. Mianowicie duży przyrost popytu dzięki mechanizmowi
mnożnika może być również w ten sam sposób pomniejszony w przypadku jego
spadku. To niekiedy może prowadzić do załamania gospodarki. Podobnie rzecz się
ma, gdy popyt na import spada w jednym kraju. Odbija się to spadkiem produkcji
u eksportera, a co za tym idzie, redukcję zatrudnienia, konsumpcji i dochodu.
Przykładem niekorzystnego działania mechanizmu mnożnikowego może być
kryzys gospodarczy z lat trzydziestych XX wieku.

10. Bilans płatniczy jest to syntetyczne zestawienie wszystkich transakcji danego

kraju dokonanych w określonym okresie pomiędzy krajem a zagranicą.
Zestawienie to posiada dwie strony. Debet, czyli winien oraz credyt, czyli ma. Na
stronie credyt księguje się transakcje powodujące przepływ pieniędzy, po stronie
debet księguje się ich odpływ. Do bilansu płatniczego wchodzi rachunek obrotów
bieżących, rachunki obrotów kapitałowych, zmiany rezerw dewizowych, oraz
saldo opuszczeń i błędów. Celem bilansu płatniczego jest zapewnienie informacji
o stanie stosunków finansowych państwa z zagranicą. Informacje zawarte w
bilansie są szczególnie ważne dla banków i przedsiębiorstw. Bilans handlowy jak
każde zestawienie może zachowywać równowagę. O równowadze bilansu
mówimy, gdy nie występują tzw. transakcje wyrównawcze, czyli między innymi
zaciąganie pożyczek na zlikwidowanie deficytu bilansu płatniczego. Innym typem
transakcji mających przywrócić równowagę są transakcje autonomiczne, czyli np.
pożyczki krótkoterminowe. Na skutek wymiany handlowej może utrzymywać się
równowaga rzeczywista bilansu płatniczego, czyli wymiana przebiega bez
ograniczeń i nie utrzymuje się przez dłuższy czas ani nadwyżka ani deficyt
należności oraz zobowiązań. Równowaga pozorna natomiast występuje wtedy,
gdy równowaga transakcji jest osiągnięta dzięki restrykcjom rządowym.

11. Przepływ kapitału w skali międzynarodowej przyjmuje trzy formy : inwestycji

bezpośrednich, portfelowych oraz kredytów. Inwestycje bezpośrednie jest to
lokowanie kapitału w zagranicznej firmie w celu osiągnięcia zysku. Eksporterowi
przyświeca cel poszerzenia rynku, dostęp do tańszej siły roboczej oraz liczne ulgi
podatkowe, które są oferowane przez tzw. specjalne strefy objęte dużym
bezrobociem. Importer z kolei chce stworzenia nowych miejsc pracy i
przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Inwestycje portfelowe są to lokaty
pieniędzy w zagranicznych papierach wartościowych. Motywem jest tu także chęć
zysku, który dzięki inwestycji zagranicznej może być większy niż zysk z podobnej
działalności w kraju. Dzieje się tak dzięki różnicom kursowym. Kraje przyjmujące
takie inwestycje muszą liczyć się jednak z działalnością spekulacyjną importera.
Trzecim rodzajem transferu kapitału są kredyty. Wyróżniamy wiele rodzajów
kredytów. Banki dzielą je ze względu na okres ich zaciągania i cele, na jakie
zostały zaciągnięte. Ponadto istnieją kredyty kupieckie udzielane przez jedno
przedsiębiorstwo krajowe przedsiębiorstwu zagranicznemu. Jest to tzw.
odwleczenie zapłaty o określony termin, pod warunkiem zapłacenia za to
odroczenie rekompensaty. Kredyty państwowe udzielane przez rządy jednego
państwa rządom innego państwa. Kredyty bankowe, które są udzielane przez
banki krajowe bankom zagranicznym. Według podziału bankowego wyróżniamy
kredyty krótkoterminowe –do roku, średnioterminowe – do 5 lat, oraz
długoterminowe – powyżej 5 lat. Ponadto kredyt może być zaciągnięty na
sfinansowanie zakupu towarów lub na pokrycie zobowiązań bieżących.
Specyficzną formą kredytów jest emisja obligacji, która również może odbywać
 się za granicą. Trzeba również wspomnieć, że z kredytami wiąże się wiele
problemów, których nastręczają spłaty odsetek. Dlatego mamy tu do czynienia z
tzw. konwersją długu, czyli zamianą długu na inne zobowiązanie. Przykładem
może być konwersja długu na udziały w firmie, na towary firmy, czy na ochronę
środowiska.

12. Międzynarodowy przepływ siły roboczej w skali międzynarodowej ma pewne

cechy dodatnie jak i ujemne. Jednakże na początku trzeba wyjaśnić, co
rozumiemy pod tym terminem. Mianowicie transfer siły roboczej to zmiana
miejsca pobytu i zamieszkania na okres minimum jednego roku. Taki transfer,
migracja może być spowodowana czynnikami : ekonomicznymi – chęć lepszych
zarobków; politycznymi – emigracja; religijnymi; ideologicznymi czy
ekologicznymi. Z taką zmianą miejsca pobytu wiąże się wiele zmian, które
nastręczają wiele trudności. Spowodowane jest to koniecznością przyjęcia
nowych zwyczajów, opanowaniem języka, wejściem w nową kulturę, jak również
z wieloma trudnościami formalnymi np. uznaniem dyplomów i uprawnień.
Ponadto dochodzi do tego często wrogość i niechęć rodowitych mieszkańców
kraju, do którego przybywa emigrant. Jednakże mimo tych trudności wielu ludzi
wyjeżdża, a tym samym wiele krajów zgadza się na przepływ siły roboczej.
Spowodowane jest o tym, że niektóre kraje mają niewystarczającą siłę roboczą, a
jej import prowadzi do wzrostu gospodarczego. Ponadto siła robocza może
wykonywać prace, co do których panuje w danym kraju niechęć. Inną przyczyną,
dla której kraj chętnie przyjmuje obcych jest duży odsetek ludzi w wieku
emerytalnym w porównaniu do ludzi czynnych zawodowo. Ponadto kraje często
zgadzają się na nielegalny transfer siły roboczej. Dzieje się tak dlatego, że
odnoszą one z tego powodu korzyści. Nie ponoszą one wówczas wydatków na
kształcenie oraz na świadczenia różnego rodzaju. Ponadto mogą się pozbyć w
każdej chwili nadmiaru pracowników, bez zbędnych czynności prawnych. Wiele
krajów jednak sprzeciwia się transferowi, gdyż pogarsza on strukturę
zatrudnienia, a z drugiej strony powoduje odpływ młodych, wykwalifikowanych
ludzi. Transfer technologii polega na przepływie wiedzy pomiędzy krajami. Łączy
się ze sprzedażą licencji na wytwarzanie danego dobra i używanie patentu innej
firmy. Patent jest to urzędowe zezwolenie na korzystanie z wynalazku. Dzięki
temu transferowi, kraj słabiej rozwinięty ma prawo do zakupu towaru za granicą,
wwiezienia go do kraju i co za tym idzie naśladownictwa, pod warunkiem że nie
narusza ono patentów. Ciekawe jest tu postępowanie japończyków, którzy kupują
licencję, następnie udoskonalają produkt i wypuszczają go na własny rynek. To
pozwala im na uniknięcie kosztów ponoszonych w pierwszych fazach
odkrywczych i przekierowanie tych pieniędzy na udoskonalenie tego, co wynaleźli
inni. Dzięki temu są oni konkurencyjni na rynku światowym.

13. Z systemami walutowymi mamy do czynienia od końca XIX w. Pierwszym z

takich systemów był system waluty złotej, który funkcjonował do początku I
wojny światowej. Charakteryzował się tym, że waluta każdego uczestnika
systemu miała określoną siłę nabywczą w złocie oraz władza każdego z krajów
utrzymywała rezerwy finansowe kraju w złocie. Drugim systemem system
sztabowo złoty, bardzo podobny do poprzedniego, ale określano w nim sumę
wymiany waluty krajowej na złoto, konkretnie na sztabę złota. Przyniosło o
wahania kursowe i kryzys gospodarczy. Trzeci system to system dewizowo-
złotowy. Założono w nim, że waluta jest wymienialna na sztabę złota, ale
przedtem musi ona być wymienialna na inną walutę wymienialną kraju –
uczestnika systemu. Te systemy przyniosły spadek znaczenia złota, zwiększyły
wahania kursowe i przyniosły kryzys gospodarczy. Dlatego w 1944 na konferencji
w Bretton Woods ustalono nowy system, który miał przywrócić wymienialność
walut, ustabilizować ich kursy i wyrównać siłę nabywczą różnych krajów. System
zakładał, że złoto jest głównym środkiem płatniczym i rezerwowym, USA
 wymienia każdą walutę na złoto oraz odwrotnie. Wahania kursów mogą być
jednoprocentowe, a w przypadku zwiększenia się odchyleń władze monetarne
będą interweniować. Niestety, ten system również uległ rozpadowi, gdyż rola
dolara w tym systemie pozbawiła USA prowadzenia własnej polityki kursowej.
Współczesny system walutowy zakłada współpracę krajów członkowskich, co do
stabilizacji systemu walutowego. Pomagać ma w tym Międzynarodowy Fundusz
Walutowy. Ma on funkcję regulacyjną, co do stosunków finansowych, kredytową,
konsultacyjną i kontrolną. Kraje, dzięki udziałowi w MFW mają istotne korzyści.
Mają one dostęp do kredytów, mogą zapewnić wewnętrzną wymienialność
własnej waluty oraz MFW stanowi dla nich pewien gwarant, co do zaciągania
pożyczek międzynarodowych. MFW gwarantuje mianowicie spłatę tych kredytów.
Ponadto kraje członkowskie mają dostęp do specjalnie stworzonej waluty
funduszu, SDR. Są to specjalne prawa ciągnienia, których jednostki na
specjalnym rachunku bankowym posiada każdy uczestnik MFW. Dzięki tym
jednostkom mogą oni zaciągnąć pożyczki wymieniając SDR na własną walutę.
Podczas spłaty kredytu czynność jest odwrotna. Na SDR składa się waluta trzech
krajów, które są stabilne wewnętrznie a ich waluta nie podlega zbyt dużym
wahaniom. Do koszyka pięciu krajów wchodzą : dolar, marka, jen, frank francuski
i funt szterling. Polska bardzo skorzystała z uczestnictwa w MFW. Dzięki
funduszowi nasza waluta zyskała wymienialność, a dzięki kredytom Polska wyszła
z kryzysu gospodarczego. Dziś nasze zadłużenie w MFW jest symboliczne.

14. Handel wolnodewizowy polega na transferze tzw. waluty transakcyjnej w skali

międzynarodowej. Walutą tą może być waluta eksportera, importera lub
jakiegokolwiek innego kraju. Wybór tej waluty uzależniony jest od umowy
pomiędzy stronami. Trzeba zaznaczyć, że eksporter będzie dążył, aby ta waluta
była silna walutą, gdyż gwarantuje mu to odzyskanie realnej wartości pieniądza i
co za tym idzie – zysk. Importer natomiast będzie liczył na to, że słaba waluta na
skutek wahań kursowych pozwoli mu na zapłatę za import realnie mniejszej
kwoty niż powinien. Walutą silną możemy nazwać walutę, której wahania
kursowe są niewielkie bądź nie występują. Walutą taką jest dolar amerykański,
marka niemiecka czy jen japoński. Wiele krajów dąży do stworzenia własnej
waluty wymienialnej wewnętrznie jak i zewnętrznie. W systemie handlu
wolnodewizowego jednym z ograniczeń, bardzo radykalnym jest właśnie unikanie
wymienialności własnej waluty. Dostęp zagranicy do takiej gospodarki jest przez
to bardzo utrudniony. Mniej radykalnymi ograniczeniami, chroniącymi rynek
wewnętrzny kraju przed deficytem płatniczym są tzw. depozyty importowe, czyli
wpłaty do banku, dokonane przez importera, równowartości dokonanej transakcji.
Depozyty te są nieoprocentowane i narażają import na dodatkowe koszt. To
zniechęca wielu importerów, ale chroni rynek. Innym ograniczeniem jest np.
regulacja wpływów z eksportu, czyli odprowadzenie do banku zarobionych w
eksporcie walut. Ponadto regulacja dewizowa obrotów kapitałowych polegająca na
tym, że przywóz i wywóz kapitału podlega kontroli państwa. Natomiast z
handlem kompensacyjnym wiąże się pojęcie clearingu oraz barteru. Clearing jest
to zapłata wyrównanej kwoty za powstałe zobowiązania tzw. kompensowanie. Ta
forma zrodziła się po kryzysie lat trzydziestych XX wieku. Brak rezerw
dewizowych spowodował konieczność płacenia kwot kompensacyjnych. Później
wykorzystały to państwa mające problemy płatnicze. Polega to na tym, że
importer zobowiązany jest do zapłaty sum dla dostawców zagranicznych we
własnym kraju, we własnej walucie, a dostawcy wypłacają tę sumę z banków we
własnym kraju. Barter natomiast może odbywać się z udziałem banków lub bez
ich udziału. Oczywiście pierwszy rodzaj jest bezpieczniejszy. Transakcja
barterowa jest to wymiana towaru jednego kraju na towar innego kraju bez
uruchamiania dewiz.

15. Wyróżniamy następujące formy integracji gospodarczej zachodzące między

krajami. Wspólny rynek – tworzą go kraje, gdy chcą osiągnąć swobodę w
 przepływie kapitału i siły roboczej. Poprawia to wolną konkurencję, ale wymaga
prowadzenia tej samej polityki cenowej przez oba kraje. Unia walutowa polega na
prowadzeniu wspólnej polityki walutowej a co za tym idzie wspólnego pieniądza,
wspólnych rezerw walutowych oraz wspólnej pomocy kredytowej. Unia
ekonomiczna polega na integracji ekonomicznej integrujących się krajów. Polega
ona przeważnie na wspólnej polityce, co do określonych działów gospodarki, gdyż
całkowita unia ekonomiczna wymagałaby utworzenia ponadnarodowych
organizacji sprawujących władzę w określonych dziedzinach. Unia polityczna jest
najtrudniejsza do osiągnięcia, gdyż wymaga, aby integrujące się kraje prowadziły
wspólną politykę wewnętrzną jak i zagraniczną. Unia ta jest uważana za
zwieńczenie działań integracyjnych. Wyróżniamy ponadto unię celną polegającą
na wprowadzeniu wspólnych stawek celnych, co do krajów w obrębie unii. Mówiąc
o integracji musimy również wspomnieć o strefie wolnego handlu. Strefa ta
oznacza zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy krajami
członkowskimi. Kraje te jednak w przeciwieństwie do unii celnej mają różne
stawki celne i prowadzą różną politykę wobec krajów trzecich. Ponadto ze strefą
wolnego handlu i unią celną wiąże się występowanie efektu kreacji handlu i
przesunięcia. Pierwszy oznacza powstanie nowych strumieni handlowych
pomiędzy krajami zintegrowanymi. Dzieje się tak, dlatego, że na skutek
zniesienia cła krajom opłaca się bardziej niektóre dobra importować niż
wytwarzać. Wcześniej, przez cło, było to nieopłacalne. Drugi efekt polega na tym,
że dzięki integracji kraj zastępuje import dotychczasowy z krajów trzecich
importem z kraju będącego członkiem unii, gdyż jest on bardziej korzystny. Nie
tworzy to jednak nowego strumienia handlowego. Trzeba jednak pamiętać, że
taka integracja zmniejsza suwerenność krajów członkowskich. Spowodowane to
jest tym, że nie mogą one już decydować o wszystkim same, a ponadto
przystępując do któregokolwiek z punktów integracyjnych same nie mogą z niego
wystąpić.

16. Cło jest to opłata uiszczana przez zagranicznych importerów towaru. Cłem są
obłożone niektóre, wybrane towary przekraczające granice danego państwa. Ma
to chronić rynek przed zagraniczną konkurencją. Cło stanowi także dochód
państwa. Jednakże zwolennicy liberalizmu handlu uważają, że cło, jak inne
bariery wolnego handlu, powinno być zniesione. Wyróżniamy następujące rodzaje
ceł : cło autonomiczne – jest to rodzaj cła wprowadzanego przez państwo na
określony towar, bez wcześniejszych rozmów z zagranicą. To cło spotyka się z
szybką odpowiedzią zagranicy, która również wprowadza bariery mające na celu
zniwelowanie działania tego cła. Cło umowne ma formę umowy pomiędzy krajami
i określa dwustronne lub wielostronne wprowadzenie ceł na określone towary. Cło
minimalne stosowane jest dla krajów posiadających klauzulę najwyższego
uprzywilejowania. Przeciwieństwem jest cło maksymalne dla krajów, które tej
klauzuli nie posiadają. Cło preferencyjne przysługuje krajom bez klauzuli. Kraje
te są na tyle korzystnymi partnerami, że nawet bez klauzuli mają niższe, a
niekiedy zerowe stawki celne. Przeciwieństwem jest cło dyskryminacyjne. Ma ono
formę cła retorsyjnego, czyli odwetu dla kraju prowadzącego politykę
ekonomiczną niekorzystną dla kraju wprowadzającego cło; cła wyrównawczego,
mającego zneutralizować niższe ceny napływających towarów i cła
antydumpingowego, czyli zneutralizowanie importu towarów poniżej kosztów. Cło
importowe jest nakładane na towary wwożone do kraju w celu ochrony rynku
wewnętrznego. Cła eksportowe mają zachęcić do eksportu danego produktu a
zniechęcić do eksportu innego poprzez różne stawki celne na dane towary. Cło
tranzytowe jest nakładane na towary przewożone przez dany kraj. Wyróżniamy
również cła ochronne wprowadzone na wybraną grupę towarów, których
produkcja krajowa jest zagrożona podczas importu z zagranicy. Kraje
wprowadzają te cła chcąc zachować daną gałąź gospodarki. Cło fiskalne jest
wprowadzane w celu zapewnienia państwu dochodu z importu danego towaru.
Ponadto cło może być naliczane od wartości lub ilości towaru wwożonego.
 Wyróżniamy również cła kombinowane, które nakładają pewne opłaty zarówno od
wartości jak i ilości.

17. Instrumenty pozataryfowe mają na celu ograniczenie obrotów z zagranicą.

Wyróżniamy tu ograniczenia ilościowe (kontyngenty), czyli określenie przez
państwo, jaka ilość towarów może być do kraju wwożona i z kraju wywożona.
Kontyngent może równać się zeru. Kraje wprowadzające kontyngent chcąc
chronić własny rynek, zainteresować ludność wyrobami krajowymi czy też
zatrzymać eksport towarów deficytowych. Drugim ograniczeniem jest licencja
importowa. Licencja taka jest wydawana krajowi i pozwala mu importować
określona ilość towaru. Ponadto do instrumentów pozataryfowych należy
dobrowolne ograniczenie eksportu oraz ograniczenia dewizowe. Ograniczenia
dewizowe znoszą swobodny obrót dewizami z zagranicą. Ograniczenia te mogą
być rzeczowe – dotyczą całości obrotów towarowych, geograficzne – dotyczą
wszystkich lub części partnerów. Podczas wprowadzania tych ograniczeń znajdują
zastosowanie transakcje kompensacyjne oraz barterowe i clearingowe. Umowy
clearingowe polegają na wyrównywaniu różnic cenowych przez płacenie tzw. kwot
kompensowych. Umowy barterowe natomiast polegają na wymianie towaru za
towar bez udziału dewiz. Obok instrumentów pozataryfowych wyróżniamy
instrumenty parataryfowe. Są to instrumenty nie będące cłami, a przynoszące
podobny jak one skutek. Zaliczmy do nich opłaty wyrównawcze. Są to opłaty,
które wyrównują różnicę pomiędzy cen ą towaru na rynku wewnętrznym a ceną
towaru importowanego. Opłaty te są zmienne, gdyż gdy towary na rynku
międzynarodowym tanieją to opłaty rosną i odwrotnie. Są to opłaty stosowane
łącznie z cłem lub w zamian cła. Wyróżniamy również opłaty fiskalne na towary
nie produkowane w kraju importera oraz opłaty specjalne. Ponadto do
parataryfowych narzędzi należą podatki, które mogą obciążyć bezpośrednio zysk
importera lub pośrednio przez podniesienie ceny towaru. Ponadto należą do tej
grupy subsydia eksportowe, czyli świadczenia państwowe dla przedsiębiorstw
eksportujących swoje towary. Spowodowane jest to tym, że państwo chce
zachęcić do eksportu towarów. Dumping jest to sprzedaż towarów za granicą
poniżej kosztów wytworzenia w kraju. Ma on za zadanie zdobyć rynek
wewnętrzny kraju i wyeliminować konkurencję. Ponadto wyróżniamy tu depozyty
importowe, czyli wpłaty przez importera na specjalny nieoprocentowany rachunek
kwoty proporcjonalnej do wielkości importu. To bardzo utrudnia import i przynosi
dodatkowe koszty, dlatego w pewnym stopniu ogranicza go, a do tego dąży
państwo wykorzystując ten rodzaj instrumentu pozataryfowego.

18. Wyróżniamy następujące kursy walutowe. Kurs złotowy polegał na tym, iż kraje
utrzymywały dewizy w złocie, a ich waluta była na złoto wymienialna. Kurs
sztabowo złotowy był bardzo podobny, a nazwa pochodzi od tego, iż
równowartość wymienianej waluty w kraju równała się sztabie złota. Kurs
dewizowy polegał na tym, że waluta kraju była wymieniana na złoto, ale
wcześniej była wymieniana na walutę innego kraju. Te systemy doprowadziły do
kryzysu gospodarczego i na konferencji w Bretton Woods w 1944 r. ustalono
nowy kurs. Polegał on na tym, że rezerwy kraju utrzymywane są w złocie a dolar
amerykański pełni funkcję waluty wymienialnej. System ten nie był jednak
efektywny, gdyż doprowadził do tego, że USA nie były w stanie prowadzić własnej
polityki finansowej. W Bretton Woods powołano Międzynarodowy Fundusz
Walutowy. Miał on za zadanie utrzymać wahania kursowe w niewielkim stopniu.
Ponadto miał właściwości kredytowe, nadzorcze, doradcze.