Spider

PAJK wersja 2.
8
PODRCZNIK UYTKOWNIKA

Moduowe wyczniki
nadprdowe:
Xpole, FAZ

Wyczniki silnikowe:
Z-MS, PKZ

Wyczniki kompaktowe:
NZM, IZM, LZM

Bezpieczniki:
D, C, NH

Rozczniki izolacyjne:
ZP-A, IS

Rozczniki kompaktowe:
LN. N. PN. IN

Obliczenia:

Spadki napicia
Rozpyw mocy
Impedancja sieci
Prd zwarciowy (3-fazowy)
Prd zwarciowy (1-fazowy)

Program wspomagajcy projektowanie i obliczenia sieciach
niskiego napicia z wykorzystaniem aparatury rozdzielczej
firmy Eaton Moeller.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
PAJK Podrcznik uytkownika 2

_____________________________________________________________________________

PAJK wersja 2.8, Podrcznik uytkownika

Ing. Petr Slavata, Doc. Ing. Ji Rez, CSc., Ing. Michal K, Ing. Frantiek tpn, 2010

Prawa autorskie: Eaton Electric Sp. z o.o.
80-299 Gdask ul. Galaktyczna 30

Pomoc techniczna (PL):
Eaton Electric Sp. z o.o.
ul.Krakowska19/23, 50-424 Wrocaw
Tel./fax.:71-781-23-21, 71-781-23-74
e-mail: pl-pajak@eaton.com
http://www.moeller.pl

Niniejsza dokumentacja jest integraln czci programu obliczeniowego PAJK i moe
by rozprowadzana tylko wraz z programem.

Autor dostarcza system wraz z dokumentacj, z zastrzeeniem moliwoci
wystpienia bdw. Autor nie jest odpowiedzialny za celowe bd przypadkowe
albo porednie szkody wynike z korzystania z tych materiaw.

Podrcznik opisuje stan programu w chwili wydania obecnej wersji i nie uwzgldnia zmian
wprowadzonych w przyszoci.

Programu PAJK mona uywa tylko w wersji zarejestrowanej do celw, do ktrych jest
on przeznaczony. Bez uprzedniej pisemnej zgody producenta, program ani jego czci nie
mog by uyte jako element innych programw, lub podobnych produktw.

Pliki: SPID_mTI.DOC, SPID_mOB.DOC, SPID_m**.DOC, where ** means 00 - 09
SPID_tTI.DOC, SPID_t**.DOC, where ** means 01 - 03
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
CZ I.: Obliczenia w sieciach niskiego napicia wstp teoretyczny ..................................... 7
1. Wstp ............................................................................................................................................... 8
1.1 Dlaczego podczas doboru i zabezpieczania naley korzysta z komputera? ......................... 8
1.2 Do czego suy program PAJK 2.8? ................................................................................... 9
1.3 Kolejno czynnoci podczas projektowania sieci niskiego napicia ................................. 10
2. Zachowanie si sieci w trakcie eksploatacji i w przecieniu ....................................................... 11
2.1 Obliczeniowy prd szczytowy obwodu- I
B
, znamionowy prd elementu
zabezpieczajcego- I
n
................................................................................................................. 11
2.2 Dobr linii ze wzgldu na obcialno prdow ................................................................ 12
2.2.1 Cieplne oddziaywanie prdw roboczych i zwarciowych ........................................... 12
2.2.2 Dopuszczalna temperatura przewodu w warunkach normalnych i przy przecieniu . 13
2.2.3 Od czego zaley obcialno dugotrwaa przewodw? ............................................. 13
2.2.4 Uwaga dotyczca wprowadzania wartoci do programu PAJK ................................ 16
2.3 Dobieranie i sprawdzanie urzdze zabezpieczajcych ....................................................... 17
3. Zachowanie si sieci podczas zwarcia ........................................................................................... 23
3.1 Rodzaje zakce zwarciowych ........................................................................................... 23
3.2 Przebieg prdu zwarciowego ............................................................................................... 23
3.3 Konfiguracja sieci ................................................................................................................ 24
3.4 Obliczanie prdw zwarciowych ......................................................................................... 25
3.5 Kolejnoci oblicze .............................................................................................................. 27
3.6 Dobr przekroju przewodw i kabli ze wzgldu na wytrzymao zwarciow ................... 27
3.7 Dobr urzdze zabezpieczajcych z uwagi na zwarcie ..................................................... 28
4. Spadki napicia, rozpyw mocy, wybirczo ............................................................................... 35
4.1 Dobr przekroju ze wzgldu na dopuszczalny spadek napicia .......................................... 35
4.2 Uwagi do oblicze spadkw napicia .................................................................................. 38
4.3 Obliczanie obcie poszczeglnych odgazie sieci ........................................................ 38
4.4 Wybirczo......................................................................................................................... 39
4.5 Ukad kaskadowy elementw zabezpieczajcych (dobezpieczenie) ................................... 43
4.6 Kompensacja mocy biernej .................................................................................................. 46
5. Waciwoci urzdze zabezpieczajcych ..................................................................................... 49
5.1 Bezpieczniki ......................................................................................................................... 49
5.2 Wyczniki ........................................................................................................................... 50
5.3 Selektywno wycznikw i bezpiecznikw ...................................................................... 53
6. Literatura ........................................................................................................................................ 55
CZ II.: Obsuga programu PAJK ........................................................................................ 58
7. Wstp ............................................................................................................................................. 59
8. Instalacja ........................................................................................................................................ 62
8.1 Instalacja z dysku CD .......................................................................................................... 62
8.2 Rczne wykonanie instalacji klienta w przypadku awarii programu SETUP ..................... 65
8.3 Kopia bezpieczestwa instalacji .......................................................................................... 66
8.4 Aktualizacja ze strony internetowej ..................................................................................... 67
8.5 Aktualizacja programu z katalogu ....................................................................................... 67
9. Uruchomienie programu PAJK ................................................................................................... 68
9.1 Pierwsze uruchomienie ........................................................................................................ 68
9.2 Drugie i kolejne uruchomienia ............................................................................................. 69
10. Wprowadzenie do systemu PAJK ............................................................................................. 71
10.1 Ekran podstawowy oraz sterowanie programem ............................................................... 71
10.2 Uruchomienie funkcji programu ........................................................................................ 73
10.3 Krok do tyu Cofnij, powrt Powtrz .......................................................................... 74
10.4 Praca z programem ............................................................................................................. 74
11. Schemat poczenia sieci (topologia) ........................................................................................... 77
11.1 Ukad sieci oraz system napiciowy .................................................................................. 78
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
11.2 Sie zasilajca .................................................................................................................... 79
11.3 Generator ............................................................................................................................ 81
11.4 Transformator..................................................................................................................... 82
11.5 Szyny zbiorcze w rozdzielnicy .......................................................................................... 83
11.6 Przewd szynowy .............................................................................................................. 85
11.7 Przewd - kabel .................................................................................................................. 88
11.8 Rozcznik .......................................................................................................................... 93
11.9 Wycznik .......................................................................................................................... 94
11.10 Bezpiecznik ...................................................................................................................... 97
11.11 Silnik ................................................................................................................................ 98
11.12 Odbiornik oglny ........................................................................................................... 100
11.13 Kondensator kompensacyjny ......................................................................................... 102
11.14 Grupa .............................................................................................................................. 103
11.15 Elementy wasne ............................................................................................................ 104
11.15.1 Odcinek ................................................................................................................... 105
11.15.2 Prostokt.................................................................................................................. 105
11.15.3 Okrg ....................................................................................................................... 105
11.15.4 Tekst ........................................................................................................................ 106
11.16 Pomoce dla krelenia ..................................................................................................... 106
12. Edycja schematw sieci ............................................................................................................. 107
12.1 Edycja waciwoci (atrybutw) ...................................................................................... 107
12.1.1 Edycja parametrw elementw sieci ......................................................................... 108
12.1.2 Edycja atrybutw elementw wasnych .................................................................... 109
12.1.3 Zbiorcza edycja atrybutw dopuszczalne spadki napi oraz czas wyczenia ..... 110
12.1.4 Zbiorcza edycja atrybutw oznaczenia projektowe ............................................... 112
12.2 Zmiana pooenia elementw .......................................................................................... 113
12.3 Kopiowanie elementw.................................................................................................... 113
12.4 Zmiana geometrii elementu - rozciganie ........................................................................ 114
12.5 Usuwanie elementw ....................................................................................................... 115
12.6 Edycja elementw z uyciem schowka ............................................................................ 115
12.6.1 Wycinanie elementw z uyciem schowka .................................................................. 115
12.6.2 Kopiowanie elementw z uyciem schowka ................................................................ 116
12.6.3 Wklejanie elementw z uyciem schowka ................................................................... 116
13. Sterowanie widokami (Zoom) ................................................................................................... 118
13.1 Regeneracja (odwieenie) prezentacji ............................................................................ 118
13.2 Przesunicie widoku ........................................................................................................ 118
13.3 Powikszenie/pomniejszenie (szybki Zoom) ................................................................... 119
13.4 Powikszenie czci widoku (Zoom Okno) ..................................................................... 120
13.5 Powrt do poprzedniego widoku (Zoom Poprzedni) ....................................................... 121
13.6 Wizualizacja widoku na powierzchni krelenia (Zoom wszystko) .................................. 121
13.7 Ukrywanie wynikw obliczenia ....................................................................................... 121
14. Obliczenia parametrw sieci ...................................................................................................... 122
14.1 Dobr kabli i zabezpiecze .............................................................................................. 122
14.2 Kontrola logiki poczenia sieci ....................................................................................... 124
14.3 Spadki napicia oraz rozpyw mocy ................................................................................ 125
14.4 Prdy zwarciowe .............................................................................................................. 129
14.4.1 Kaskada ..................................................................................................................... 133
14.4.2 Selektywno ............................................................................................................ 139
14.5 Impedancja w wzach sieci ............................................................................................. 141
14.6 Edycja wartoci dopuszczalnych spadkw napi, czasw wyczenia oraz ukadu faz 142
14.7 Zestawienie symboli zwizanych z obliczeniami ............................................................ 143
15. Charakterystyki czasowo-prdowe ............................................................................................ 148
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
15.1 Edycja charakterystyki wycznika z bazy danych .......................................................... 149
15.2 Edycja charakterystyki bezpiecznika z bazy danych ....................................................... 151
15.3 Edycja charakterystyk kabli z bazy danych ..................................................................... 151
15.4 Edycja charakterystyk wycznika/bezpiecznika/kabla przejtego z projektu sieci ........ 153
15.5 Edycja atrybutw wykrelonej ju charakterystyki ......................................................... 155
15.6 Usunicie charakterystyki z wykresu ............................................................................... 156
15.7 Wydruk wykazu charakterystyk ....................................................................................... 156
15.8 Praca z plikami ................................................................................................................. 157
15.8.1 Zapisanie zestawu charakterystyk do pliku .............................................................. 157
15.8.2 Wczytanie pliku z zestawem charakterystyk ............................................................ 158
15.8.3 Tworzenie nowego zestawu charakterystyk ............................................................. 158
15.8.4 Eksport zestawu charakterystyk do formatu BMP .................................................... 159
15.8.5 Eksport zestawu charakterystyk do formatu DXF .................................................... 160
15.8.6 Zakoczenie pracy z moduem charakterystyk ......................................................... 160
16. Baza danych elementw ............................................................................................................. 161
16.1 Obsuga bazy danych wybr elementu ......................................................................... 161
16.2 Zmiany bazy danych przez uytkownika ......................................................................... 163
16.3 Struktura tabel danych dla poszczeglnych typw elementw ....................................... 168
17. Informacje o projekcie, pole opisu ............................................................................................. 172
18. Wydruk wynikw na drukarce ................................................................................................... 173
18.1 Podgld wydruku ............................................................................................................. 173
18.2 Wydruk zestawie na drukarce ........................................................................................ 175
18.3 Druk schematu pocze .................................................................................................. 175
18.4 Ustawienie wygldu strony .............................................................................................. 180
19. Eksport danych ........................................................................................................................... 182
19.1 Eksport zestawie elementw .......................................................................................... 182
19.2 Eksport schematu poczenia sieci do formatu BMP ....................................................... 183
19.3 Eksport schematu poczenia sieci do formatu DXF ....................................................... 185
20. Praca z plikami ........................................................................................................................... 187
20.1 Zapisanie projektu w pliku na dysku ............................................................................... 187
20.2 Otwarcie pliku z projektem .............................................................................................. 188
20.2.1.Otwrcie pliku z przykadem DEMO ......................................................................... 188
20.3 Rozpoczcie edycji nowego projektu .............................................................................. 189
20.4 Zakoczenie edycji projektu ............................................................................................ 189
20.5 Zakoczenie pracy z programem ..................................................................................... 189
21. Opcje .......................................................................................................................................... 191
21.1 rodowisko graficzne ....................................................................................................... 191
21.2 Schemat pocze ............................................................................................................. 193
21.3 Symbole wasne ............................................................................................................... 194
21.4 Obliczenia ........................................................................................................................ 195
21.5 Automatyczny dobr parametrw .................................................................................... 196
21.6 Zmiana danych licencyjnych ........................................................................................... 197
22. Pomoc......................................................................................................................................... 198
22.1 Podpowied dnia .............................................................................................................. 198
23. O aplikacji PAJK..................................................................................................................... 199
24. Historia wersji ............................................................................................................................ 200
24.1 Wersja 1.0, Listopad 2001 ............................................................................................... 200
24.2 Wersja 2.0, Kwiecie 2002 .............................................................................................. 200
24.3 Wersja 2.1, Czerwiec 2003 .............................................................................................. 201
24.4 Wersja 2.2, Czerwiec 2004 .............................................................................................. 202
24.5 Wersja 2.3, Czerwiec 2005 .............................................................................................. 203
24.6 Wersja 2.4, Czerwiec 2006 .............................................................................................. 205
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
24.7 Wersja 2.5, Wrzesie 2007 .............................................................................................. 206
24.8 Wersja 2.6, Wrzesie 2008 .............................................................................................. 207
24.9 Wersja 2.7, Wrzesie 2009 .............................................................................................. 208
CZ III.: Program PAJK przykady ................................................................................ 212
25. PAJK przykady ................................................................................................................... 213
25.1 Schemat pocze utworzenie, edycja .......................................................................... 213
25.2 Opracowanie schematu pocze i podstawowe obliczenia sie promieniowa ............ 225
25.3 Przegld demonstracyjnych przykadw dostarczanych razem z programem ................. 236
25.3.1 DEMO-sie promieniowa ......................................................................................... 236
25.3.2 DEMO-wze ............................................................................................................ 237
25.3.3 Demo-wspczynnik jednoczesnoci i zapotrzebowania .......................................... 238
25.3.4 DEMO-przewd szynowy......................................................................................... 238
25.3.5 DEMO-magistrala ..................................................................................................... 239
25.3.6 DEMO-kaskada ......................................................................................................... 240
25.3.7 DEMO-Sie ............................................................................................................... 242
25.3.8 DEMO-Sie-1F ......................................................................................................... 243
25.3.9 DEMO-Sie-TN690 .................................................................................................. 244
25.3.10 DEMO-Sie-IT........................................................................................................ 245
25.3.11 Kable rwnolege .................................................................................................... 246
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
CZ I.: Obliczenia w sieciach niskiego
napicia wstp teoretyczny

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
1. Wstp
________________________________________________
Prawidowe i jednoczenie optymalne zabezpieczanie urzdze elektrycznych nie jest atwe.
Zawsze, bowiem naley skoordynowa cay szereg wymaga, przy czym miejsce pierwsze zajmuje
konieczno zapewnienia maksymalnego bezpieczestwa eksploatowanego urzdzenia
w poczeniu z moliwie du ekonomicznoci jego wykonania. Obie te cechy s z zasady
przeciwstawne. Zawsze chodzi o to, by nawet w warunkach skrajnie niekorzystnych
i powodujcych zakcenia, urzdzenie oraz przewody zasilajce nie zagraay otoczeniu. Z drugiej
za strony, moliwoci finansowe zmuszaj nas do unikania przewymiarowania caego urzdzenia,
do optymalizacji jego kosztw i minimalizowania zajmowanej przez niego przestrzeni.

Bezpieczestwo urzdze elektrycznych reguluj przepisy elektrotechniczne okrelajc, e
urzdzenie w trakcie przecienia nie moe ulec nadmiernemu nagrzaniu, spadki napicia na
przewodzie zasilajcym nie mog w jakichkolwiek warunkach eksploatacyjnych przekroczy
dopuszczalnej granicy, zabezpieczenie samoczynnie odczajce rdo musi w razie zakcenia
zadziaa w odpowiednio krtkim czasie itd. W zwizku z powyszym wydaje si, e przez
waciwy dobr urzdzenia i zasilania spenione zostan wszelkie wymogi bezpieczestwa. Nie
wolno zapomnie take o fakcie, e w trakcie awarii mog powsta prdy zwarciowe o wartociach
przekraczajcych wartoci dopuszczalne i wanie tym prdom zwarciowym musz sprosta
wszystkie elementy urzdzenia. Bdny dobr dowolnego elementu instalacji moe powanie
zagrozi bezpieczestwu urzdzenia oraz otoczeniu.

Obok niezbdnych zasad bezpieczestwa naley take uwzgldni niezawodno eksploatacji.
Awaria spowodowana przez jeden element urzdzenia nie moe sta si przyczyn wyczenia
caego obiektu z eksploatacji, oczywiste jest, e powinno zadziaa odpowiednie zabezpieczenie
odczajce tylko element, w ktrym wystpio zakcenie. Chocia powyszy problem odczania
selekcyjnego poruszany jest w kilku normach, w praktyce nie zwraca si na niego naleytej uwagi.
Rnorodnym, wymienionym wyej wymogom mona sprosta dokonujc waciwego doboru
urzdze, przewodw i elementw zabezpieczajcych. Obecnie mamy do dyspozycji szeroki
asortyment tych elementw, lecz przy ich doborze naley uwzgldni odmienn charakterystyk
kadego z nich, co oznacza, e kady typ przeznaczony jest do innego celu.
1.1 Dlaczego podczas doboru i zabezpieczania naley korzysta z komputera?
Przede wszystkim nie, dlatego, by prac projektanta urzdze elektrycznych, sieci rozdzielczych
i instalacji cakowicie zmechanizowa i zautomatyzowa. Projektowanie nie powinno i nie moe
zosta przeksztacone w mechaniczne skadanie typowych elementw i seryjnej produkcji
obiektw. Przed przystpieniem do opracowywania kadego projektu projektant musi zapozna si
z caym szeregiem danych, wartoci i parametrw. Musi wiedzie, co i czym naley zasila,
w jakich warunkach, na co w trakcie eksploatacji moe by naraone urzdzenie elektryczne itp.
Z drugiej za strony cay szereg czynnoci w trakcie projektowania stanowi czynnoci rutynowe,
czsto mczce. Do nich naley prawidowy dobr przewodw, a take prawidowy dobr
zabezpiecze, przy jednoczesnym sprawdzaniu przewodw i elementw zabezpieczajcych pod
ktem rnych wymaga. W niektrych przypadkach projektant powinien cay szereg czynnoci
powtrzy nawet kilkakrotnie. Jeeli np. obliczony przekrj nie jest odpowiedni z powodu spadku
napicia, ktre to obliczenie powinno by zrealizowane dopiero pod koniec projektowania,
powinien on dokona ponownej weryfikacji projektu uwzgldniajc wszystkie wykonane wczeniej
wyliczenia.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Powszechnie wiadomo, e powtarzanie wszystkich czynnoci jest w niektrych przypadkach
zbdne. Decyzj o koniecznoci takiej weryfikacji podejmuje projektant po skrupulatnym
rozwaeniu. Gdy jednak korzysta on z komputera, wiele trudnoci i rozwaa zostaje
wyeliminowanych, gdy komputer sam wykonuje waciwe czynnoci. Korzystanie z komputera
jest podane rwnie, dlatego, by niczego nie pozostawi przypadkowi, by nie pomin niektrych
pracochonnych krokw, jak rwnie, by dokona oblicze w sposb szybki i precyzyjny.
Projektant jednak musi wiedzie, co waciwie komputer wykonuje i dlaczego. Musi by wiadomy
tego, e komputer stanowi uyteczn pomoc, lecz wszystkie powane decyzje musi podj sam
projektant.
1.2 Do czego suy program PAJK 2.8?
Program PAJK w wersji 2.8 przeznaczony jest do projektowania instalacji niskiego napicia i do
ich zabezpieczenia w sieciach TN, TT i IT, ktrych napicie nominalne (napicie znamionowe)
mona wybra w polu wyboru ze zwykle stosowanych napi, ewentualnie wprowadzi mona
napicie inne, nawet do 1000 V. Praca w sieciach TT i IT poszerza moliwo zastosowania
programu praktycznie do wszystkich, wymaganych przez projektantw przypadkw.

Waciwy ukad sieci uzaleniony jest od miejsca zainstalowania rda oraz rozmieszczenia
urzdze odbiorczych. W zalenoci od tego projektant decyduje o wygldzie sieci, czy zastosowa
jeden przewd magistralny z wyprowadzeniami do poszczeglnych odbiornikw, czy te
zaprojektowa sie promieniow z rozgazieniem bezporednio przy transformatorze, ewentualnie
kombinacj obu poprzednich rozwiza. Kolejn zalet programu PAJK stanowi moliwo
rozwizania sieci okrnych i przestrzennych. Program umoliwia szybk weryfikacj
zaprojektowanego ukadu sieci i optymalizacj rnych jej konfiguracji.

Przy wspieranym komputerowo doborze urzdze pracujcych w sieci niskiego, stosujemy oglnie
dwa typy elementw:
- Elementy stae, tj. elementy, ktrych parametry zostay uprzednio wprowadzone, bez
moliwoci ich zmiany w ramach programu (rda, transformatory, odbiorniki, silniki,
kondensatory kompensacyjne),
- Elementy zmienne, czyli elementy, ktrych parametry stanowi przedmiot prb
i optymalizacji (przewody kable, systemy szyn zbiorczych, elementy zabezpieczajce
wyczniki ochronne, bezpieczniki).

Poniej opisana zostanie problematyka zwizana z wymiarowaniem poszczeglnych elementw
zmiennych.

Program PAJK umoliwia prac w nastpujcych trybach pracy:
- W trybie automatycznym, w ktrym wymagane przez uytkownika parametry elementw
zmiennych wyznaczone zostan automatycznie oraz nastawione tak, by speniay wymogi
bezpieczestwa; w ten sposb zaprojektowane rozwizanie nie musi by jednak zawsze
rozwizaniem optymalnym;
- W trybie rcznym, w ktrym parametry wszystkich elementw (zmiennych i staych)
wprowadzone s przez uytkownika na podstawie jego dowiadczenia; po dokonaniu
oblicze nastpuje sprawdzenie warunkw bezpiecznej eksploatacji sieci. Uytkownik
dokonuje oceny wynikw, a nastpnie moe przeprowadzi optymalizacj projektu.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
1.3 Kolejno czynnoci podczas projektowania sieci niskiego napicia
Kolejno opisanych poniej krokw, realizowanych podczas projektowania sieci niskiego
napicia, jest wycznie kolejnoci zalecan. Projektant moe j dostosowa do swoich potrzeb.
Zwykle projektuje on sie jako cao, lecz dodatkowo czsto stwierdza si, e koniecznym jest jej
uzupenienie. Przy tym nie ma ju moliwoci dokonania zmiany tego, co zostao ju zgodnie
z projektem zrealizowane lub zainstalowane. Zgodnie z przepisami elektrotechnicznymi, w czasie
pracy obiektu naley liczy si z koniecznoci uzupeniania urzdze elektrycznych, co w praktyce
jest rzecz normaln. Zasada analogiczna dotyczy zmiany zasilania pewnej czci urzdze.
W przypadku awarii cz urzdze zostaje odczona i reszta instalacji zasilana jest ze rda
awaryjnego. W takiej sytuacji projektant pracuje z ju wyznaczonymi parametrami sieci,
przeprowadzajc tylko odpowiedni weryfikacj i ewentualne przystosowanie. W przypadku
optymalnym cae rozprowadzenie prdu projektowane jest jednoczenie i wanie taki przypadek
opisany jest w tekcie instrukcji dla uytkownika.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
2. Zachowanie si sieci w trakcie eksploatacji
i w przecieniu
________________________________________________
2.1 Obliczeniowy prd szczytowy obwodu- I
B
, znamionowy prd elementu
zabezpieczajcego- I
n

W pierwszej kolejnoci, w oparciu o znane wyposaenie okrelonego punktu odbioru (obiektu,
warsztatu, hali produkcyjnej etc.) projektant wyznacza maksymalny prd, ktry naley za
porednictwem linii do tego miejsca doprowadzi, by zagwarantowa prawidow, planowan
eksploatacj urzdze elektrycznych. Nie jest on jednak prost sum prdw znamionowych
wszystkich urzdze, lecz obliczeniowym prdem szczytowym koniecznym do zasilania wszystkich
urzdze, ktre w zaoeniu mog by eksploatowane jednoczenie, ale nie z moc maksymaln,
lecz zapotrzebowan. Przy zasilaniu urzdze o jednakowym charakterze naley sum prdw
znamionowych pomnoy przez wspczynnik jednoczesnoci i wspczynnik zapotrzebowania
(wspczynnik jednoczesnoci stanowi stosunek mocy zapotrzebowanej dla odbiornikw do sumy
mocy wszystkich odbiornikw jakie mog by zainstalowane w rozpatrywanej czci instalacji
elektrycznej; wspczynnik zapotrzebowania grupy odbiornikw okrela procentowy stopie
wykorzystania urzdze). Program PAJK umoliwia zadawanie obu wspczynnikw,
wspczynnik zapotrzebowania jest uwzgldniany dla kadej konfiguracji sieci, natomiast wsp.
jednoczesnoci jedynie w sieciach promieniowych. Ponadto program pozwala na odczanie
poszczeglnych odbiorw. W ten sposb umoliwia modelowanie stanw rzeczywistych
wystpujcych w trakcie eksploatacji urzdzenia elektrycznego oraz uwzgldnianie w
szczeglnoci najbardziej znaczcych obcie.

W tym miejscu naley zwrci uwag na pewne trudnoci. Bowiem w trakcie oceny mocy
zapotrzebowanej i mocy zainstalowanej naley postpowa bardzo ostronie. Np. jeeli uytkownik
wprowadzi prdy wszystkich zasilanych odbiornikw, w obliczeniach uwzgldniona bdzie suma
tych prdw. Takie postpowanie jest oczywicie bdne. Gdyby przez kogo wprowadzone jedno
wyjcie gniazdkowe stanowio jeden odbiornik, dla jednego obwodu gniazdkowego z dziesicioma
gniazdami wtykowymi otrzymujemy prd obliczeniowy rwny I
B
= 10x16 = 160A, co jest
oczywicie bdem. W takim przypadku uytkownik musi, wic uwzgldni ju w swoim zaoeniu
moce zapotrzebowane i wspczynniki jednoczesnoci.

Z informacji o urzdzeniach odbiorczych projektant otrzymuje warto maksymalnego prdu linii,
nazwan prdem obliczeniowym I
B
. Dla tego prdu projektant dobiera prd znamionowy elementu
zabezpieczajcego I
n
. Jego warto musi zawsze przekracza warto prdu obliczeniowego I
B
,
czyli musi obowizywa:

I
B
s I
n

gdzie: I
B
prd obliczeniowy [A]
I
n
prd znamionowy elementu zabezpieczajcego [A]

Wynika to z wymagania, by element zabezpieczajcy nie zadziaa w trakcie normalnej pracy
urzdzenia.

W tym momencie projektant nie bdzie zastanawia si nad kolejnymi waciwociami elementu
zabezpieczajcego. Okreli tylko jego wielko znamionow. Wielko ta jest dzisiaj dla
wycznikw ochronnych i bezpiecznikw jednakowa i mona j dobra z typoszeregu 2; 4; 6; 10;
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
16; 20; 25; 32; 40; 50; 63; 80; 100; 125; 160; 200; 225; 250; 315; 400; 630 A itd. (rnica dotyczy
tylko wartoci znamionowych 12 A, ewentualnie jeszcze 35 A dla bezpiecznikw i 13 A dla
wycznikw ochronnych).
2.2 Dobr linii ze wzgldu na obcialno prdow
Z wartoci prdu obliczeniowego I
B
, a nastpnie z wartoci prdu znamionowego urzdzenia
zabezpieczajcego I
n
wynika warto obcialnoci prdowej dugotrwaej przewodw I
z
. Musi by
speniony nastpujcy warunek:

I
n
s I
z

gdzie: I
n
prd znamionowy elementu zabezpieczajcego [A]
I
z
obcialno prdowa dugotrwaa linii [A]

Podstaw wymienionego wyej warunku stanowi wymg, by nawet w trakcie wyjtkowo trudnej
eksploatacji urzdzenia lub w trakcie jego przecienia nie wystpio przecienie linii.
W przeciwnym razie linia musi by odczona od zasilania. Dlatego dopuszczalna obcialno
dugotrwaa linii musi przekracza warto prdu znamionowego zabezpieczenia. Jednoczenie
wymagane jest, by urzdzenie ochronne nie wyczao przecie, krtkookresowo pojawiajcych
si w trakcie eksploatacji. Wynika z tego rwnie ujte na poniszym rysunku, odpowiednie
przyporzdkowanie charakterystyk linii (maksymalnego obcienia dopuszczalnego), elementw
ochronnych i urzdze (obcienie konieczne do funkcjonowania urzdzenia).

Analogicznie jak w przypadku prdu obliczeniowego, ktremu przyporzdkowuje si warto prdu
znamionowego zabezpieczenia mona przypisa tak sam lub wiksz warto prdu nominalnego
przewodw lub kabli. Norma PN-IEC 60364-5-523:2001 rzeczywicie podaje terminy
obcialno prdowa dugotrwaa. Dlaczego wic po prostu nie zastosowa najkorzystniejszego
cenowo przewodu lub kabla, ktrego (prd znamionowy) dopuszczalne obcienie prdowe
dugotrwae I
z
minimalnie przekracza warto prdu znamionowego zabezpieczenia I
n
? Przecie
producenci podaj obcialnoci prdowe kabli, a wzr do wyznaczania caego ich szeregu podaje
zacznik do normy PN-IEC 60364-5-523:2001. Kolejny rozdzia wyjania, dlaczego to jednak nie
jest takie proste.
2.2.1 Cieplne oddziaywanie prdw roboczych i zwarciowych
Przy przepywie prdu elektrycznego przez przewd powstaje ciepo. Jeeli tak powstajce ciepo
nie zostaoby odprowadzane do otoczenia, przewd nagrzewaby si do momentu stopienia.
Dopiero wwczas nastpiaby przerwa w przepywie prdu. Przy przepywie dowolnego prdu o
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
wartoci mniejszej od wartoci prdu powodujcego stopienie przewodu, temperatura w kocu
stabilizuje si na pewnym poziomie. Jednak im wysza temperatura przewodu, tym wicej ciepa
przechodzi z przewodu do otoczenia (patrz kolejny rysunek). Ciepo powstajce w trakcie
przepywu prdu przez przewd jest proporcjonalne do opornoci przewodu i wzrasta z drug
potg wielkoci prdu. Naley rwnie pamita o tym, e ze wzrostem temperatury wrasta opr
przewodw, co w konsekwencji powoduje zwikszenie mocy cieplnej powyej wartoci drugiej
potgi (dokadnie 2,495).

2.2.2 Dopuszczalna temperatura przewodu w warunkach normalnych i przy
przecieniu
Z momentem ustabilizowania si temperatury nastpuje rwnowaga pomidzy ciepem
powstajcym w yle przewodu (kabla) w trakcie przepywu prdu, a ciepem, ktre przewd ten
przekazuje do otoczenia. Im bardziej ograniczona jest moliwo przepywu ciepa z przewodu do
otoczenia (izolacja, usytuowanie przewodu), tym mniejszy prd potrzebny jest do nagrzania
przewodu do temperatury ustabilizowanej. Maksymalna dopuszczalna temperatura yy uzaleniona
jest wic od izolacji otaczajcej przewd. Niewiele wysza temperatura yy przewodu
dopuszczalna jest przy przecieniu i zwarciu, gdy dla takich przypadkw zakada si, e bd one
w odpowiednio krtkim czasie przerwane przez zabezpieczenie. Okrelone przez norm
dopuszczalne temperatury dla eksploatacji normalnej i przecienia uzalenione s od rodzaju
izolacji. Rne materiay izolacyjne odporne s na temperatury o rnych wartociach. Przyjto, e
graniczna dopuszczalna temperatura y przewodu (kabla) w warunkach obcienia dugotrwaego
wynosi 70
o
C dla przewodw o izolacji z polichlorku winylu (PVC) i 90
o
C dla przewodw o izolacji
z polietylenu usieciowanego (XLPE) lub gumy etylenowo-prpopylenowej (EPR). W przypadku
przecienia przewodu zabezpieczonego tak, aby prd zosta wyczony w odpowiednio krtkim
czasie temperatura przewodu (kabla) wynosi 120
o
C dla przewodw w izolacji PVC i 160
o
C dla
przewodw w izolacji XLPE. Temperatura dopuszczalna krtkotrwale przy zwarciu wynosi
odpowiednio 160
o
C i 250
o
C.
2.2.3 Od czego zaley obcialno dugotrwaa przewodw?
Obcialnoci prdow dugotrwa (Iz) nazywamy skuteczna warto prdu o niezmiennym
nateniu, ktry przepywajc w czasie nieskoczenie dugim spowoduje podwyszenie si
temperatury przewodu pozostajcego w ustalonych warunkach chodzenia, do wartoci granicznej
dopuszczalnej dugotrwale.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Obcialno dugotrwaa urzdze elektroenergetycznych jest zalena od dopuszczalnych
przyrostw temperatury, bdcych rnic granicznej temperatury dopuszczalnej i temperatury
otoczenia. Temperatura otoczenia nie ma wartoci staej i ulega cigym zmianom. Z tego powodu
przewody pracujce w otoczeniu o temperaturze niszej mog by obciane bardziej ni przewody
w otoczeniu o temperaturze normalnej i na odwrt mniej obciane mog by przewody pracujce
w otoczeniu o temperaturze wyszej. Kadorazowe ustalenie dopuszczalnego obcienia od
chwilowej temperatury otoczenia jest praktycznie niemoliwe. Dlatego normy i przepisy okrelaj
obliczeniow temperatur otoczenia
o
sta dla danych warunkw eksploatacji, rwn najwyszej
powtarzajcej si okresowo temperaturze otoczenia.

Kolejna wana waciwo, wpywajca na dopuszczalne obcienie prdowe przewodu, omwiona
zostanie na poniszym przykadzie. Obcialno prdowa dugotrwaa przewodu jednoyowego
CY o przekroju 0,35 mm
2
wynosi 10,5 A. Mona oczekiwa, e prd znamionowy tego samego
przewodu CY o przekroju 35 mm
2
, czyli 100-krotnie wikszym, bdzie 100-krotnie wyszy, czyli
bdzie wynosi w przyblieniu 1000 A. Jednak tak nie jest. Prd znamionowy przewodu CY
o przekroju 35 mm
2
wynosi tylko 181 A. Dlaczego tylko tyle? Obcienie moe bowiem wzrosn
tylko o tyle, o ile wzronie odprowadzenie ciepa z przewodu do otoczenia. Odprowadzenie ciepa
do otoczenia jednak nie wzroso proporcjonalnie do przekroju, lecz proporcjonalnie do powierzchni
przewodu. Powierzchnia nie wzrosa 100-krotnie tak jak przekrj, lecz tylko 21,5-krotnie. Std prd
dopuszczalny powinien wynosi 226 A. Jeszcze mniejsza warto prdu nominalnego wynika std,
e przewd o przekroju 35 mm
2
posiada izolacj grubsz od przewodu 0,35 mm
2
. Izolacja ta
utrudnia odprowadzenie ciepa do otoczenia przewodu. Przykad ten potwierdza, e wraz ze
wzrostem odprowadzania ciepa z przewodu do otoczenia wzrasta moliwo obciania przewodu.
Dlatego oglnie mona stwierdzi, e przewody o maych przekrojach mog by na jednostk
przekroju obciane bardziej od przewodw o przekrojach duych. Podobnie obnia si rwnie
obcialno przewodw ukadanych w wizkach.

Podczas projektowania naley mie na uwadze to, e obcienie prdowe linii nie mona w sposb
oglny porwna z obcialno prdow dugotrwa, dlatego, e nominalna obcialno
prdowa przewodu lub kabla okrelana jest przez producenta dla warunkw znamionowych, a
mianowicie:

- Dla przewodw w powietrzu, niezalenie od sposobu uoenia obliczeniowa temperatura
otoczenia wynosi +30
o
C,
- Dla kabli uoonych bezporednio w gruncie lub w osonach kablowych obliczeniowa
temperatura otoczenia wynosi +20
o
C.

Warunki nominalne jednak osigane s w praktyce tylko wyjtkowo. Warunki rzeczywiste rni
si zwykle od warunkw znamionowych. Przewody i kable, oprcz uoenia podstawowego, mog
by (i przewanie s) ukadane w sposb inny, naley, wic dokona przeliczenia uwzgldniajc
stan rzeczywisty.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Zgodnie z norm PN-IEC 60364-5-523:2001 rozrnia si nastpujce, podstawowe sposoby
uoenia:

A Przewody jedno i wieloyowe w rurach
instalacyjnych izolowanej cieplnie cianie.

B Przewody jedno i wieloyowe w rurach
instalacyjnych na cianie

C Przewody jedno i wieloyowe bezporednio na
cianie

D Kabel uoony bezporednio w gruncie lub kabel
uoony w osonie bezporednio w gruncie

E Przewody wieloyowe w powietrzu

F Przewody jednoyowe w powietrzu stykajce si

G Przewody jednoyowe w powietrzu oddalone od
siebie

Norma rozrnia modyfikacje przedstawionych sposobw uoenia przewodw. Uoenie A1 od
A2 i B1 od B2 rni si tym, e w przypadku A1 i B1 jest mowa o przewodach izolowanych
jednoyowych w rurze izolacyjnej, a w przypadku A2 i B2 wieloyowych w rurze izolacyjnej.
Dawniej uywane symbole sposobw uoenia H, J, K, L itp., rnice si od uoenia E i F lub G
tym, e chodzi o kable, kable uoone na perforowanych i nie perforowanych korytkach kablowych,
na drabinkach kablowych, hakach lub o kable zawieszone. Takie sposoby uoenia nie rni si
znaczco od uoenia E i F i z tego powodu w wikszoci wyprowadzane s z obcialnoci E i F za
pomoc wspczynnikw przeliczeniowych obowizujcych dla przewodw zgrupowanych.

Oprcz tego, temperatura otoczenia nie zawsze musi odpowiada wartociom obliczeniowym
ujtym w normie. Temperatury wynoszce 30
o
C (temperatura powietrza) oraz 20
o
C (temperatura
gruntu wok przewodu) s dla wikszoci przypadkw temperaturami wystarczajcymi. Z reguy
temperatura otoczenia jest nisza od powyszych wartoci. Jeeli np. temperatura powietrza wok
przewodu nie przekracza 25
o
C i w obliczeniach przyjto temperatur 30
o
C, dla obcienia
przewodw uzyskuje si pewn rezerw. Nie zakada si przy tym, by kto obcia przewody ze
wzgldu na zmiany temperatury otoczenia (np. dzie noc lub lato-zima). W obliczeniach
uwzgldnia si temperatur maksymaln otoczenia. Dla takiej temperatury oblicza si obcienie
linii. Krtkookresowych, niewielkich waha temperatury nie uwzgldnia si. Wystpujce
dugookresowe, rnice si od wartoci podanych skoki temperatury maksymalnej w gr lub
w d naley wprowadzi do programu.

Obcienie linii uzalenione jest take od zgrupowania przewodw i kabli. Wiksza ilo
przewodw w wizce obnia obcienie dopuszczalne. Kable mona zgrupowa w rny sposb.
W wyniku tego, w zwizku z rnymi moliwociami uoenia, powstaje cay szereg wariantw,
z ktrych - za pomoc programu ze wzgldw praktycznych rozwiza mona typowe sposoby
opisane w normie. Pomimo ogranicze program stanowi uyteczn pomoc nawet dla przypadkw,
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
ktre nie s w nim bezporednio ujte. Zawsze mona wybra wariant najbardziej zbliony i na tej
podstawie oszacowa wyniki ( patrz te rozdz. 2.2.4).

Program zgodnie z norm PN-IEC 60364-5-523:2001 oblicza obcialno prdow i nie
uwzgldnia w obwodach trjfazowych obcienia przewodu neutralnego lub ochronno-neutralnego.
Jeeli przez przewody te moe przepywa prd o znacznej wartoci, to fakt ten naley uwzgldni
przy wyznaczaniu obcialnoci przewodu 4 lub 5 yowego. Zacznik C do ww. normy podaje
sposb doboru przewodw przy uwzgldnieniu efektw cieplnych spowodowanych udziaem
wyszych harmonicznych w przewodach y fazowych obwodu.

Uwzgldnienia udziau wyszych harmonicznych prdw w przewodach 4- i 5-yowych naley
dokonywa poprzez uwzgldnienie wspczynnikw zmniejszajcych podanych w tabel C.52-1
wymienionej normy.

Udzia trzeciej harmonicznej w
prdzie fazowym
%
Wspczynnik zmniejszajcy
Dobr przekroju y przewodu
na podstawie wartoci prdu
fazowego
Dobr przekroju y przewodu
na podstawie wartoci prdu
przewodu neutralnego
0-15
15-33
33-45
>45
1,0
0,86
-
-
-
-
0,86
1,0

Wspczynnik ten mona uwzgldni samodzielnie przy okrelaniu wspczynnika korygujcego
k przeznaczonego do samodzielnego ustalenia przez uytkownika programu.
2.2.4 Uwaga dotyczca wprowadzania wartoci do programu PAJK
Program nie rozwizuje przypadkw nie wystpujcych w praktyce lub wystpujcych w niej tylko
wyjtkowo. Np. nie uwzgldnia on ukadania w pustych ciankach izolacyjnych lub rurkach
i listwach przewodw o przekrojach wikszych od 120 mm
2
. Program nie uwzgldnia take
przekrojw powyej 300 mm
2
. W wikszoci przypadkw, dla tak duych prdw bardziej opaca
si ka rwnolegle dwa lub wiksz ilo kabli, ni ukada jeden kabel o przekroju
wykraczajcym poza norm. Rozwizanie takie umoliwia program PAJK uwzgldniajc sposoby
uoenia i wszystkie wspczynniki poprawkowe wg PN-IEC. Wszystkie inne nieopisane przypadki
mona rozwizywa wykorzystujc wspczynnik korygujcy, ktrym mona dowolnie obniy lub
podwyszy obcialno prdow kabli. Za prawidowy dobr wspczynnika korygujcego
odpowiada projektant.

Jeeli uytkownik korzysta z programu w wersji 2.8, to wprowadza dugo kabla, sposb uoenia,
temperatur i z bazy danych dobiera kabel o odpowiednim przekroju. Nastpnie uruchamia modu
Oblicz i program dokonuje sprawdzenia prawidowoci projektu pod wzgldem zaoonych
warunkw roboczych, ochrony i zabezpieczenia przed przecieniem. Wynik wywietlany jest
w formie: Odpowiada / nie odpowiada.

Jeeli uytkownik korzysta z programu w trybie automatycznym, wprowadza dugo kabla,
uoenie, temperatur i wcza polecenie Dobra automatycznie. Wwczas wcza si funkcja
AutoParametryzowanie i program sam dobiera kabel tak, by odpowiada on wszystkim zaoonym
warunkom.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
2.3 Dobieranie i sprawdzanie urzdze zabezpieczajcych
Do ochrony linii elektrycznych mona stosowa wyczniki lub bezpieczniki.

Obecnie do ochrony przewodw o maych przekrojach (do 10 mm
2
), ze wzgldu na moliwo
ponownego zadziaania stosuje si nadprdowe wyczniki instalacyjne, a mianowicie wyczniki
o charakterystykach czasowo-prdowych B, C, ewentualnie D
1
(patrz rozdzia 5).

Na wejciu linii elektrycznych do obiektu stosowane s z reguy bezpieczniki. Dla przekrojw 16
mm
2
i 25 mm
2
stosuje si wyczniki lub bezpieczniki, dla przewodw o przekrojach wikszych
stosuje si przewanie bezpieczniki o charakterystykach gG. Dla duych wartoci prdw mona
stosowa wyczniki z moliwoci nastawienia prdw znamionowych, prdw wyzwalaczy oraz
czasw wyczania w poszczeglnych czciach charakterystyki. Wyczniki ochronne mona
nastawi tak, by ich charakterystyka w sposb optymalny odpowiadaa charakterystyce
zabezpieczanej linii.

0.0005
1
B C D
2 3 4 5 6 7 8 9 10
xIn
15 20 30 40 50
0.001
0.002
0.005
0.01
0.02
0.05
0.1
0.2
0.5
1
2
5
10
30
60
120
300
600
1200
3600
7200
1.13 1.45
t [s]

1
Takie wyczniki instalacyjne, zwane rwnie miniaturowymi (MCB) wedug normy PN-IEC 60898:2000, patrz
rozdz. 5.2) lub ochronne wyczniki instalacyjne posiadaj identyczny wyzwalacz termiczny powodujcy wyczenie
maych prdw przecieniowych. Rnica polega na nastawianiu wyzwalacza chwilowego (zwarciowego lub
elektromagnetycznego), zapewniajcego wyczanie duych prdw wystpujcych przy zwarciu. Wyzwalacz ten
zadziaa dopiero przy powstaniu prdw o okrelonej wartoci. W wycznikach ochronnych o charakterystyce:
B przy prdach przekraczajcych 3 do 5-krotn warto prdu znamionowego,
C przy prdach przekraczajcych 5 do 10-krotn warto prdu nominalnego,
D przy prdach przekraczajcych 10 do 20-krotn warto prdu nominalnego

Charakterystyki wyzwalania dla wycznikw
FAZ, typ B, C, D)
I
nt
ustalony prd braku wyzwolenia przy t>1h
I
t
ustalony prd wyzwolenia przy t<1h
I
nt
= 1.13 I
n
I
t
= 1.45 I
n

0
o
= 30C
Charakterystyki wyczania wycznikw gG
z wyznaczeniem pl tolerancji.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

W tym miejscu naley przypomnie zasad prawidowego przyporzdkowania elementu
zabezpieczajcego do linii. Jak ju wspomniano powyej, linia powinna by obciana prdem
obliczeniowym I
B
. Prd znamionowy elementu zabezpieczajcego musi by wikszy lub co
najmniej rwny prdowi obliczeniowemu I
B
, tj. I
B
s I
n
. Spenienie powyszej nierwnoci nie daje
jednak gwarancji prawidowego doboru zabezpieczenia przewodu. Gwarancji tej nie daje nawet
spenienie warunku I
n
s I
z
. Bowiem bez znajomoci charakterystyki wyczania, sam prd
znamionowy elementu zabezpieczajcego mwi nam niewiele o zdolnoci tego elementu do
prawidowej ochrony linii. Prd powodujcy wyczanie elementu zabezpieczajcego moe by
o 20% wikszy od jego prdu znamionowego, lecz moe by take wikszy nawet o 80%.
W przypadku pierwszym prawie na pewno nie wystpi w trakcie przecienia nagrzanie si linii
powyej temperatury dopuszczalnej, za w przypadku drugim do takiego niedopuszczalnego
nagrzania linii kiedy na pewno dojdzie (kable z izolacj z PCV mog nagrza si nawet do
temperatury 200
o
C). Uszkodzenie izolacji jest wwczas tak due, e nawet, gdy nie wystpi inne,
przykre nastpstwo (poar), linia wraz z innymi elementami instalacji (puszkami, zaciskami itp.)
musi by wymieniona.

Oprcz stwierdzenia, e element zabezpieczajcy naprawd dziaa, naley wiedzie take
cokolwiek o tym, kiedy waciwie nastpuje wyczenie. Dla przewodu obowizuje maksymalna
dopuszczalna temperatura dugotrwaa oraz maksymalna dopuszczalna temperatura krtkotrwaa.
Jednak w celu ograniczenia wzrostu temperatury w przewodzie zadziaa musi urzdzenie
zabezpieczajce, wyczajce prdy przekraczajce wartoci dopuszczalne. Mona to sprawdzi za
pomoc programu PAJK. Wynika to take z poniszych rysunkw.

Na rysunku pierwszym pokazano charakterystyki wzrostu temperatury linii (tj. zaleno
temperatury od czasu) przy prdach przecieniowych odpowiadajcych 1,4; 1,5; 1,6; 1,7; 1,8-
krotnoci prdu znamionowego. Z charakterystyk powyszych odczytywane s czasy, w ktrych w
razie wystpienia w/w prdw nastpi powinno wyczenie przy nie przekroczeniu w razie
przecienia temperatury 100
o
C. Poniej, (na rysunku kolejnym) ujto zaleno midzy
powyszymi czasami a prdem w przewodzie (podanym w krotnoci jego prdu dopuszczalnego).
Charakterystyki czasowo-prdowe wycznikw mocy, umoliwiajce nastawienie wyzwalaczy (patrz
katalog Eaton Moeller Wyczniki mocy charakterystyki wyzwalania)
1) I
r
wyzwalacz przecieniowy; 2) tr czas bezwadnoci wyzwalacza zwarciowego;
3) wyzwalacz zwarciowy zwoczny; 4) czas opnienia wyzwalacza zwarciowego zwocznego;
5) Irm wyzwalacz zwarciowy bezzwoczny
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Zadziaanie elementu zabezpieczajcego przy podanych prdach nie powinno nastpi pniej ni
w wyznaczonych na wykresie czasach.

Poniej zamieszczono przykady charakterystyk dostpnych w programie PAJK (modu
Charakterystyki czasowo-prdowe). Na charakterystyce zaznaczono cienk lini granic, na
ktrej podczas przecienia nastpi nagrzanie si yy przewodu lub kabla do temperatury
dopuszczalnej. Na pierwszym rysunku wyznaczono punkt o wsprzdnych 40 A i 715 s. Co on
oznacza? Po prostu tylko to, e gdy poprzez przewd lub kabel pynie prd 40 A przez czas 715 s,
jego rdze zostaje nagrzany do temperatury dopuszczalnej dla przecienia. Drugi rysunek
odzwierciedla to samo dla prdu 60 A. Prd ten moe pyn okrelonym kablem przez czas 715 s,
nim ya przewodu nagrzeje si do temperatury eksploatacyjnej. W ten sposb kady punkt krzywej
zakrelonej cienk lini wyznacza prd przecieniowy oraz czas, po upywie, ktrego osignita
zostanie maksymalna temperatura dopuszczalna dla przecienia.

Jak mona sprawdzi, czy ochrona przewodu lub kabla dobrana zostaa waciwie? Po prostu
bazujc na warunku, e przy jakimkolwiek prdzie przeteniowy element zabezpieczajcy musi
zadziaa przed momentem osignicia temperatury granicznej przy przecieniu. Oznacza to, e
Wykres idealnej charakterystyki linii
(z zastosowaniem wartoci wzgldnych)
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
kady punkt charakterystyki wycznika ochronnego zaznaczonej na rysunku lini grub musi
znajdowa si poniej linii cienkiej.

Zostaje to spenione w przypadku ujtym na rysunku drugim. Np. przy przeteniu 60 A wyczenie
nastpi w przyblieniu po upywie 150 s, chocia rdze przewodu osignie maksymaln
temperatur dopuszczaln dopiero po 715 s. Wynika z tego, e warunek w tym przypadku zosta
cakowicie speniony. Inna sytuacja jednak wystpi w przypadku ujtym na rysunku poprzednim, na
ktrym obie krzywe przecinaj si. Z rysunku wynika, e przy prdzie 40 A dopuszczalna
temperatura maksymalna przy przecieniu osignita zostanie po upywie 715 s. Z charakterystyki
wycznika ochronnego jednak wynika, e wyczenie nastpi (o ile nastpi) dopiero po upywie
10000 s, gdy rzdna (linia prostopada do osi prdowej) dla 40 A w punkcie tym dotyka tylko
charakterystyki wycznika ochronnego.

Ochrona kabla przed przecieniem
nie jest dla tych prdw zapewniona
(do przegrzania kabla dojdzie przed
zadziaaniem wycznika ochronnego)
Charakterystyka
czasowo-prdowa
kabla
Charakterystyka
wyzwalania
wycznika
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

Przedstawiony sposb wydaje si bardziej zoony ni ten, ktry jest zawarty w normie PN-IEC
60364-4-43:1999. Norma ta mwi, e dopuszczalna obcialno dugotrwaa zabezpieczonego
przewodu powinna by 1,45 razy wiksza ni prd zadziaania urzdzenia zabezpieczajcego
w okrelonym czasie. Jak rozumie okrelony czas norma tego nie precyzuje. My moemy
przyj, e dla maych wycznikw instalacyjnych (do 63A) umowny czas prby wynosi 1 godzin
lub 2 godziny dla wikszych prdw znamionowych wycznikw. W tym czasie (tj. w cigu 1 lub
2 godzin) czon przecieniowy musi spowodowa niezawodne zadziaanie wycznika przy
wartoci 1,45 prdu znamionowego. Wyczniki instalacyjne o nienastawialnych charakterystykach
maja prd zadziaania rwny 1,45 prdu znamionowego. Oznacza to optymalne wykorzystanie
obcialnoci przewodw oraz zazwyczaj bardziej skuteczn ich ochron przed przecieniem,
a obcialno dugotrwaa przewodu musi by wiksza lub w granicznym przypadku rwna
prdowi znamionowemu. Zabezpieczenie przecieniowe przewodw bezpiecznikami jest znacznie
mniej doskonae. W przyblieniu warto prdu niezawodnie powodujcego zadziaanie
bezpiecznika w umownym czasie (zwykle 1 godzina, ale i 2, 3 a nawet 4 godziny) wynosi 1,6 prdu
znamionowego. Zabezpieczenie przewodu prd znamionowy bezpiecznika powinien by tak
dobrany, aby obcialno dugotrwaa kabla wynosia ok.110% znamionowego prdu wkadki
bezpiecznikowej (1,6/1,45 = 1,103). Matematycznie mona to przedstawi nastpujco:

I
2
s 1,45I
z

gdzie: I
2
prd zadziaania wycznika w okrelonym czasie[A].
Prd I
2
zapewniajcy waciwe dziaanie urzdze zabezpieczajcych jest okrelony
w normie wyrobu lub moe by okrelony przez producenta.
I
z
.obcialno prdowa dugotrwaa przewodu [A].

Ochrona kabla przed
przecieniem JEST dla
wszystkich prdw zapewniona
(wycznik zadziaa przed
przegrzaniem si kabla)

Charakterystyka
czasowo-prdowa
kabla
Charakterystyka
wyzwalania
wycznika
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- dla wycznikw instalacyjnych wynosi:
I
2
s 1,45I
n

gdzie: I
n
prd znamionowy wycznika [A], dodatkowo:

1,45 I
n
s 1,45 I
z

wynika z tego, e I
n
s I
z
czyli obcialno prdowa dugotrwaa przewodu musi by
wiksza ni znamionowy prd wycznika.

- dla bezpiecznikw wynosi:
I
2
s 1,6I
n

gdzie: I
n
prd znamionowy bezpiecznika [A],dodatkowo:

1,6 I
n
s 1,45 I
z

wynika z tego, e 1,1 I
n
s I
z
czyli obcialno prdowa dugotrwaa przewodu musi by
wiksza ni 110% znamionowego prdu bezpiecznika.

Dlaczego przedstawiony sposb doboru zosta nieznacznie zmodyfikowany w programie PAJK?
Poniewa obliczenia przeprowadzone wg PN-IEC 60364-4-43:1999 s w pewnym stopniu
uproszczone. Uwzgldnia si jedynie typowe rozwizania narzucajce si jako pierwsze. Norma
zakada jako stae niektre wartoci. Pierwsz z nich jest zaoona temperatura otoczenia, przy
ktrej przewd moe by obciony swoim maksymalnym prdem roboczym, druga jest
maksymalna dozwolona temperatura izolacji przy przecieniu i trzeci jest zaoony przebieg
nagrzewania przewodu, ktry miaby by przybliony do wykresu charakterystyki elementu
zabezpieczajcego (patrz rysunki powyej). Podstawowa norma zakada, e ochrona przeciw
przecieniowa jest zapewniona we wszystkich przypadkach, ale nie musi by zawsze
najekonomiczniejsza. Chocia dobr przewodw i zabezpiecze wedug programu PAJK nie daje
absolutnie dokadnych wynikw pozwala jednak dobra przewd przy uwzgldnieniu czynnikw
odmiennych od typowych (jak temperatura otoczenia, maksymalna dopuszczalna temperatura
izolacji itp.) zaoonych w normie.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
3. Zachowanie si sieci podczas zwarcia
________________________________________________
3.1 Rodzaje zakce zwarciowych
Poczenie dwch lub wicej punktw systemu elektroenergetycznego o rnych napiciach
nieprzewidziane w normalnym stanie pracy nazywamy zwarciem. Poczenie to moe nastpi
poprzez uk elektryczny lub przewodnik o bardzo maej impedancji. Pod pojciem zwarcia w sieci
rozumie si, wic elektromagnetyczny, przejciowy proces, powstajcy w wyniku nagego
zmniejszenia impedancji midzy przewodami fazowymi, ew. midzy faz a przewodem zerowym
lub ochronnym. Zwarcie powstaje w wyniku uszkodzenia lub zniszczenia izolacji oddzielajcej
rne punkty ukadu elektroenergetycznego midzy sob oraz ziemi. Powodem tego rodzaju
zakce mog by pomyki czeniowe, dugotrwae przecienia, przepicia atmosferyczne
i czeniowe oraz, uszkodzenie mechaniczne izolacji, uszkodzenie kabla w trakcie robt ziemnych,
naturalne uszkodzenie izolacji przez wilgo etc. W wyniku zwarcia powodujcego zmniejszenie
impedancji nastpuje chwilowy wzrost wartoci prdu. Prd zwarciowy osiga wartoci w zakresie
od tysicy do kilkudziesiciu tysicy amperw i jego skutki dynamiczne i termiczne zagraaj
wszystkim elementom instalacji oraz ukadu zasilajcego, przez ktre prd ten pynie.

Zwarcia mona klasyfikowa wg rnych kryteriw, np. liczby zwartych punktw, liczby zwartych
faz systemu, pooenia zwarcia wzgldem konkretnego elementu systemu, istnienia w trakcie
zwarcia poczenia z ziemi itp. W zalenoci od sposobu obciania w trakcie zwarcia
poszczeglnych przewodw ukadu trjfazowego (ew. jego rda) rozrnia si: zwarcia
symetryczne (trjfazowe, ew. trjfazowe z ziemi) oraz zwarcia niesymetryczne (dwufazowe,
dwufazowe z ziemi, jednofazowe). Obrazuj to rysunki.

trjfazowe zwarcie dwufazowe zwarcie dwufazowe zwarcie jednofazowe zwarcie
symetryczne niesymetryczne z ziemi z ziemi

Due znaczenie z punktu widzenia oblicze sieci elektrycznych ma trjfazowe zwarcie
symetryczne, w trakcie, ktrego powstaje najwikszy prd zwarciowy oraz jednofazowe zwarcie
doziemne z du impedancj ptli zwarciowej, gdzie dziki niskiemu prdowi zwarciowemu czas
do momentu odczenia zakcenia moe by bardzo dugi i przez ten okres na elementach nie
bdcych pod napiciem obecne jest napicie niebezpieczne. Zwarcia trjfazowe stanowi jedynie
ok. 5% wszystkich zwar. Poniewa prdy zwarciowe przy takich zwarciach s na og najwiksze,
dlatego przekroje przewodw i parametry aparatw elektrycznych dobiera si i sprawdza na
warunki zwarciowe wystpujce przy zwarciach trjfazowych.
3.2 Przebieg prdu zwarciowego
Zwarcie jest zwizane z nag zmian parametrw obwodu elektrycznego, a przede wszystkim,
z wielokrotnym zmniejszeniem si impedancji obwodu zewntrznego wzgldem rde energii.
Konsekwencj nagego skoku impedancji przy zwarciu jest proces przejciowy. W wyniku
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
wysokiego prdu zwarciowego w ukadzie przewodzcym prd elektryczny nastpuje naruszenie
rwnowagi midzy polem magnetycznym a elektrycznym i w kolejny stan rwnowagi ukad
wchodzi poprzez przejciowe skadowe prdu i napicia. Przebieg czasowy prdu zwarciowego
uzaleniony jest od momentu powstania zakcenia powodujcego zwarcie. Przebieg ten moe
wykazywa niesymetryczno wobec osi czasu, w obecnoci skadowej staej. Prd zwarciowy
obrazuje poniszy rysunek.

W celu doboru parametrw urzdze elektrycznych i zapewnienia wymaga ochrony, dla prdu
zwarciowego zdefiniowane s nastpujce wartoci charakterystyczne, oznaczone symbolami.

I
k
Pocztkowy prd zwarciowy: tj. warto skuteczna skadowej okresowej prdu

zwarciowego, w momencie powstania zwarcia.
I
km

(i
p
)
Udarowy prd zwarciowy: tj. pierwsza amplituda (warto szczytowa) niesymetrycznego
prdu zwarciowego ze skadow nieokresow. Stanowi on kryterium decydujce podczas
kontroli obcienia dynamicznego urzdze w sieci. Uwaga: w przepisach najnowszych dla
I
km
stosowany jest symbol i
p
(wg IEC).
I
tr

Prd wyczeniowy symetryczny i jego skadowa nieokresowa i
atr
(i
dc
). Stanowi on
kryterium kontroli wymiarowania wcznikw i wycznikw ochronnych.
I
ke
Prd zwarciowy cieplny: tj. prd zastpczy o staej wartoci skutecznej, ktry w czasie
trwania zwarcia t
k
wydzieli w torze prdowym tak sam ilo ciepa jak prd zwarciowy
o rzeczywistym przebiegu. Uwaga: w przepisach najnowszych dla I
ke
stosowany jest
symbol I
th
(wg IEC).
I
k
Ustalony prd zwarciowy: tj. warto skuteczna prdu zwarciowego (symetrycznego) po
wyganiciu wszystkich skadowych przejciowych. W zwarciach pod wzgldem
elektrycznym odlegych (wikszo spotykanych w praktyce przypadkw) odpowiada on
pocztkowemu prdowi zwarciowemu I
k
. W zwarciach pod wzgldem elektrycznym

bliskich, tj. w pobliu rde z duymi generatorami synchronicznymi, I
k
< I
k

ze wzgldu
na wpyw rosncej reaktancji wewntrznej urzdzenia synchronicznego w trakcie okresu
zwarcia.
3.3 Konfiguracja sieci
W praktyce spotykamy rne konfiguracje sieci, o rnych wymogach w stosunku do
kolejnoci oblicze. Oglnie rozrnia si nastpujce typy sieci:

Przebieg prdu zwarciowego:
I
km
warto udarowa prdu zwarciowego
i
k
warto chwilowa prdu zwarciowego
iss (i
a
) skadowa nieokresowa prdu zwarciowego
I
km
udarowy prd zwarciowy.
(i
a
)
1.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

linia magistralna z zasilaniem jednostronnym

sie promieniowa sie piercieniowa sie mieszana, z du iloci wzw
(z wieloma wzami)

W przypadku sieci zasilanej jednostronnie lub sieci promieniowej, do obliczenia prdw
zwarciowych wystarczajcymi s proste metody obliczeniowe oraz proste rodki obliczeniowe. Do
efektywnego rozwizania sieci przestrzennej naley stosowa komputer. Zalet programu PAJK
jest moliwo dokonania oblicze sieci przestrzennych przy praktycznie dowolnym
wprowadzaniem rde, linii i obcie.
3.4 Obliczanie prdw zwarciowych
Analiza ilociowa zjawisk towarzyszcych zwarciom jest zoona i wymaga tworzenia opisu
matematycznego elektromagnetycznych stanw nieustalonych zachodzcych w maszynach
elektrycznych. Opracowanie uproszczonych metod prowadzenia oblicze zwarciowych byo
spowodowane koniecznoci uwzgldniania wartoci prdw zwarciowych i innych zwizanych
z nimi wielkoci przy podejmowaniu codziennej praktyce eksploatacyjnej i projektowej. Obliczania
wykonywane przez system PAJK oparte s na normie PN-EN 60909-0:2002. W obliczeniach
mona wykorzysta wartoci wzgldne (procentowe) impedancji lub wartoci rzeczywiste.
Kolejno oblicze z wykorzystaniem wartoci rzeczywistych jest nastpujca:
1. Sie, dla ktrej naley okreli warunki zwarcia, naley uj w formie schematu
wyjciowego, w ktrym ujte zostan wszystkie stany eksploatacyjne.
2. Naley oznaczy miejsca dokonywania oblicze warunkw zwarcia.
3. Okreli (obliczy) impedancje poszczeglnych elementw ukadu. Impedancje
poszczeglnych elementw ukadu naley nastpnie przeliczy na napicie odniesienia,
zwykle odpowiadajce napiciu znamionowemu w miejscu zwarcia. Napicie odniesienia
jest dla caego ukadu jednolite.
4. Celem dokonania oblicze zwar symetrycznych (trjfazowych) koniecznym jest
wyznaczenie skadowych zgodnych impedancji, za celem obliczenia zwar
niesymetrycznych (dwufazowych, jednofazowych) naley zna take skadowe przeciwne
oraz skadowe zerowe impedancji elementw ukadu elektrycznego.
5. Opracowa schemat zastpczy dla ukadu skadowych zgodnych, przeciwnych i zerowych.
6. Za pomoc metod obliczeniowych w przypadku sieci o prostej konfiguracji przez
stopniowe upraszczanie, w przypadku sieci skomplikowanej z kilkoma wzami
z zastosowaniem komputera wyznaczy w okrelonym miejscu zwarcia kocow
impedancj zwarciow.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
7. Obliczy prd zwarciowy jako prd rwnowanego rda napicia i impedancji
zwarciowej.

I
k

Dla uytkownikw interesujcych si szczegowo obliczeniami stosowanymi w algorytmach
programu PAJK podajemy nastpujce stosunki:

Impedancj obliczeniow dla:

Czci zasilajcej (prostokt
zakreskowany):
Qt Qt Qt
jX R Z + =

oblicza si z mocy zwarciowej w wle
zasilajcym
Transformatora:
T T T
jX R Z + =

oblicza si z napicia zwarcia i ze strat
zwarciowych transformatora
Linii kablowej:
L L L
jX R Z + =

oblicza si z wartoci katalogowych
opornoci i indukcyjnoci kabla

Impedancja zwarciowa:
k k k
jX R Z + = gdzie:
L T Qt k
R R R R + + =
L T Qt k
X X X X + + =
Impedancje obliczeniowe posiadaj charakter kompleksowy (zawieraj skadow rzeczywist
i urojon) i w trakcie oblicze postpujemy z nimi wedug zasad dotyczcych liczb zespolonych.
Warto bezwzgldna impedancji zwarciowej:
2 2
k k k
X R Z + =
Pocztkowy prd zwarciowy podczas zwarcia trjfazowego:
k
n
k
Z
U c
I
3
.
' '
=
przy czym
3
.
n
U c
jest napiciem rda zastpczego; c jest wspczynnikiem
dobieranym w zalenoci od napicia znamionowego sieci, w ktrej rozwaa si zwarcie oraz od
tego czy rozpatrywane jest maksymalny czy minimalny prd zwarcia. ( wg PN-EN60909-0:2002).

W przypadku zwar jednofazowych i dwufazowych sytuacja nieco komplikuje si, gdy
w obliczeniach naley uj skadow impedancji zgodn Z
(1)
, przeciwn Z
(2)
i zerow Z
(0)
.

Definicja skadowej zerowej
impedancji zwarciowej:
Z
(0)
= U
(0)
/ I
(0)

Definicja skadowej Przeciwnej
Z
(2)
U
(2)
I
(2)

Definicja skadowej zgodnej
Z
(1)
=U
(1)
/I
(1)
Miejsce zwarcia F (ang.
Fault= zakcenie
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
W praktyce obowizuje: Z
(1)
, = Z
(2)
, czyli pocztkowy prd przy zwarciu jednofazowym (majcy
wpyw dla obliczenia czasu odczenia zwarcia) okrelony jest nastpujco:

) 0 ( ) 1 (
' '
2
3
Z Z
U c
I
n
k
+

=

Impedancj ptli zwarciowej (dla potrzeb PN-HD 60364-4-41: 2009) mona obliczy ze wzoru:

Z
s
= (2 Z
(1)
+ Z
(0)
) / 3

Ze wzgldu na to, e program PAJK dokonuje bezporedniego obliczenia czasu wyczenia
uytkownik nie musi dokonywa obliczenia impedancji. Obliczone impedancje Z
(0)
, Z
(1)
i Z
s
mona
uj w formie wartoci bezwzgldnych lub liczb zespolonych.

Uwaga: Pracownicy czsto domagaj si zobrazowania impedancji Z
s
w formie jednej liczby.
Wbrew pewnym rnicom w interpretowaniu wartoci stwierdzonych na drodze pomiarw (zwykle,
bowiem nie mierzy si impedancji, lecz opr czynny ptli - patrz R
s
, co jest pod wzgldem bdu
pomiarowego uproszczeniem moliwym do przyjcia), wyniki porwna mona z wartociami Z
s

obliczonymi przez program Pajk.
3.5 Kolejnoci oblicze
Program PAJK opracowano w celu dokonywania oblicze sieci, z sieci energetyczn
o skomplikowanej konfiguracji i du iloci wzw wcznie. Sie mona podda analizie
w normalnych stanach eksploatacji, a take podczas zakce spowodowanych zwarciem.
Obliczenie realizowane jest za pomoc metod macierzowych, czyli przez opracowanie macierzy
admitancyjnej dla wykrelonej konfiguracji sieci i przez jej inwersj do macierzy impedancyjnej.
Z uzyskanych impedancji, za pomoc odpowiednich oblicze wyszczeglnionych w normie PN-EN
60909-0:2002, wyznacza si wartoci charakterystyczne prdw zwarciowych, czyli pocztkowy
prd I
k
, udarowy prd zwarciowy I

km
(i
p
), prd wyczeniowy I
tr
oraz cieplny prd zastpczy I
ke
(I
th
). Wywietlany jest przebieg prdu zwarciowego obliczony na drodze rozwizania rwna
rniczkowych. W trakcie oblicze cigle pracuje si z cakowicie opracowanym schematem sieci
energetycznej, na ktrym mona w formie graficznej, w kadym momencie obliczania ksztatowa
rne ukady konfiguracyjne sieci, np. zmiany rde i obcie przez przyczanie lub odczanie
odbiorw itp.
3.6 Dobr przekroju przewodw i kabli ze wzgldu na wytrzymao zwarciow
Przewody elektryczne powinny by tak zwymiarowane, aby wytrzyma prd zwarciowy, ktry
moe wystpi w linii. Jest to prd powstajcy w wyniku zwarcia na pocztku linii, czyli
uwzgldniana jest jej minimalna oporno elektryczna. Na te maksymalne prdy zwarciowe,
rnice si w zalenoci od tego, w jakim punkcie sieci s one obliczane, sprawdzane s linie oraz
urzdzenia. Oprcz tego naley sprawdzi, czy urzdzenia zabezpieczajce zdolne s do zadziaania
nawet przy minimalnych, powstajcych w obwodzie prdach zwarciowych. W tym miejscu naley
zwrci uwag na to:

- e funkcjonowanie urzdze zabezpieczajcych zalene jest od powstaego prdu
zwarciowego. Zbyt may prd zwarciowy nie spowoduje zadziaania urzdzenia
zabezpieczajcego;
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- e nawet te mae, jednak wystpujce przez duszy czas prdy zwarciowe mog
uszkodzi urzdzenia, przewody, kable oraz odbiory elektryczne podczone do obwodu, w
ktrym wystpio zwarcie.

W bazie danych programu PAJK dla kadego kabla podana jest warto prdu znamionowego
0,1-sekundowego, czyli I
cw(0,1 s)
. Jest to wielko prdu zwarciowego, ktry moe pyn kablem
przez 0,1 s bez jego nagrzania do temperatury przekraczajcej temperatur dopuszczaln
krtkotrwale przy zwarciu. Dlaczego warto ta okrelana jest dla czasu zwarcia wynoszcego 0,1
s? Jest to, bowiem czas maksymalny, ujty w normach produkcyjnych dla wycznikw (np. PN EN
60947-2), w ktrym wyczniki musz dokona odczenia miejsca zwarcia, czyli jest to take
najduszy czas przepywu zakadanego prdu zwarciowego kablem. Zwykle jednak okresy trwania
zwarcia s krtsze. Normalnie stosowane wyczniki wyczaj zwarcie znacznie wczeniej ni po
0,1 s (mae wyczniki instalacyjne w cigu kilku milisekund, wyczniki mocy w cigu
kilkudziesiciu milisekund). Podana wielko wynika z zaoenia, e cae ciepo powstajce przy
przepywie prdu zwarciowego absorbowane jest przez przewd, ktry si w ten sposb nagrzewa.
Zaoenie to jest waciwe, dlatego, e w krtkim okresie przepywu prdu zwarciowego nie
dojdzie do odprowadzenia ciepa do otoczenia. W kadym jednak przypadku bd powstay w
wyniku zaniedbania odprowadzenia ciepa do otoczenia jest zwizany z bezpieczestwem.
W warunkach rzeczywistych skuteczna warto prdu byaby niewiele wysza od prdu
obliczonego. W programie pocztkowy prd zwarcia I
k
przelicza si na rwnowany prd

nagrzewania przewodu dla 0,1 s I
ke(0.1s)
. Jest to prd, ktry przepywaby przewodem przez czas 0,1
s i ktrego efekty byyby takie jak efekty rzeczywistego prdu zwarciowego, przepywajcego
przez przewd w czasie t
v
(od pocztku zwarcia do momentu wyczenia). Prd ten porwnywany
jest do I
cw(0,1s)
i jego warto musi by mniejsza od I
cw(0,1s)
., czyli I
ke(0.1s)
s I
cw(0,1s)
. Warto I
cw
dla
czasu 0,1s mona atwo obliczy znajc rodzaj materiau i przekroju przewodu.

Uwaga: Z ust. 434.3.2 PN-IEC-60364-4-43 wynika stosunek: I
2
t = k
2
S
2
, gdzie I jest skuteczn
wartoci prdu zwarciowego (tj. I
k
), S jest przekrojem rdzenia kabla w [mm
2
] i k jest sta zalen
od materiau przewodu oraz od jego izolacji. Z powyszego stosunku wyprowadzi mona I
cw(0,1 s)
,
podstawiajc na miejsce czasu t warto 0,1 s. Wynika std nierwno: I
k
2
T
tr
s I
cw
2
0,1.
3.7 Dobr urzdze zabezpieczajcych z uwagi na zwarcie
W przypadku zwarcia naley sprawdzi czy urzdzenia zabezpieczajce wytrzymaj maksymalne
prdy zwarciowe, jak rwnie sprawdzi ich zachowanie przy minimalnych prdach zwarciowych,
(czy takie zwarcie spowoduje zadziaanie urzdze). Szczegowe informacje dotyczce
zabezpiecze zawiera rozdzia Waciwoci urzdze zabezpieczajcych (cz I, rozdz. 5).

Sprawdzenie ze wzgldu na maksymalne prdy zwarciowe.

Urzdzenia przyczone do obwodu, w ktrym wystpio zwarcie, musz zwarcie to wytrzyma.
W przypadku wycznikw wanym jest to, by na prd ten odpowiednio zareagoway. Z drugiej za
strony wanym jest, by zdolne byy do wyczenia zwarcia. Z tego powodu urzdzenia sprawdzane
s na przepyw prdu zwarciowego. W przypadku maych wycznikw instalacyjnych (MCB)
wprowadzany jest jeden parametr znamionowa zdolno wyczania I
cn
, dla wycznikw mocy
wprowadzane s dwie zdolnoci wyczania, a mianowicie znamionowa graniczna zdolno
wyczania I
cu
oraz znamionowa \ eksploatacyjna zdolno wyczania I
cs
. W pierwszym wypadku,
gwarantowane jest wytrzymanie przez wycznik przepywu prdu zwarciowego I
cu
oraz jego
wyczenie. Nie jest jednak zagwarantowane, e wycznik prd taki wyczy po raz drugi.
Odnonie prdu I
cs
, zagwarantowane jest to, e wycznik nie tylko wyczony, lecz take po takim
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
wyczeniu moe ponownie zadziaa, speniajc jednoczenie wszystkie wymagane parametry.
Zatem nie zachodzi konieczno jego wymiany.

Wyczajcy prd zwarciowy I
tr
, czyli prd zwarciowy w momencie wyczenia, skadajcy si ze
skadowej okresowej I
k
oraz skadowej nieokresowej I
a
(I
ss
), porwnywany jest do wartoci I
cu
i I
cs

wycznika ochronnego lub do wartoci I
cn
bezpiecznika (do jego znamionowej zdolnoci
wyczania). Prd zwarciowy I
tr
musi by niszy od I
cu.
Jeeli jednak zachodzi konieczno, by
wycznik po zwarciu dalej peni swoj funkcj, prd zwarciowy I
tr
nie moe przekroczy I
cs
.
Jeeli obwd chroniony jest przez bezpiecznik, brany jest pod uwag I
tr
o wartoci rwnej
udarowemu prdowi zwarciowemu I
km
(i
p
), gdy do przerwania prdu zwarciowego dochodzi ju w
poowie pierwszej fali jego przebiegu. Czyli przy ochronie za pomoc bezpiecznika musi by
speniony warunek, e I
km
(i
p
) w obwodzie nie moe przekroczy I
cn
bezpiecznika.

Sprawdzenie ze wzgldu na minimalne prdy zwarciowe - ochrona przy uszkodzeniu (ochrona
przed dotykiem porednim)

Do najszerzej stosowanych sposobw ochrony przy uszkodzeniu naley ochrona przez samoczynne
odczenie rda. W przypadku zwarcia (przebicie izolacji midzy elementem pod napiciem,
a obudow) urzdzenie zabezpieczajce odcza obwd.

Wersja 2.8 programu PAJK pozwala na stosowanie ochrony przez samoczynne wyczenie
zasilania we wszystkich, zwykle stosowanych sieciach niskiego napicia, czyli w sieciach TN, TT
i IT. Warunki dla ochrony w sieciach TT, TN i IT podaje norma PN-HD 60364-4-41: 2009 -
Ochrona dla zapewniania bezpieczestwa - ochrona przeciwporaeniowa. Ze wzgldu na to, e
chodzi o powszechnie znane informacje, podajemy tylko najwaniejsze fakty;

Sieci TN s najbardziej rozpowszechnione,
z tego powodu ich waciwoci opisane s
bardziej szczegowo. Ukad sieci TN ma
jeden punkt bezporednio uziemiony, a czci
przewodzce dostpne instalacji s
przyczone do tego punktu za pomoc
przewodw ochronnych.
W zalenoci od zwizku przewodu
neutralnego z przewodem ochronnym,
wyrnia si nastpujce ukady sieci:

- Ukad TN-S: w caym ukadzie sieci jest stosowany oddzielny przewd ochronny;
- Ukad TN-C-S: w czci ukadu sieci funkcj przewodu neutralnego i przewodu ochronnego
peni jeden wsplny przewd;
- Ukad TN-C: w caym ukadzie sieci funkcj przewodu neutralnego i przewodu ochronnego
peni jeden wsplny przewd;

Podstawowe kryteria skutecznego samoczynnego wyczenia zasilana to w przypadku zwarcia
pomidzy przewodem fazowym, a przewodem ochronnym lub czci przewodzca dostpn,
impedancja powstaej ptli zwarciowej, ktra powinna umoliwi przepyw prdu zwarciowego I
k

o wartoci wikszej od wartoci prdu I
a
powodujcego samoczynne zadziaanie urzdzenia
wyczajcego. Dla zapewnienia funkcjonowania tego typu ochrony, wszystkie czci przewodzce
dostpne instalacji powinny by przyczone do uziemionego punktu sieci zasilajcej za pomoc
uziemionych przewodw ochronnych PE (patrz rysunek). Dla zapewnienia niezawodnej funkcji
ochrony i wyczenia w odpowiednio krtkim okresie czasu, warto prdu zakceniowego musi
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
przekracza minimalny prd konieczny do zadziaania urzdzenia zabezpieczajcego.
Termin w odpowiednio krtkim okresie czasu oznacza, e jest to minimalny okres czasu dla
bezpiecznego kontaktu czowieka z czci przewodzc, na ktrej wystpio napicie w skutek
awarii. Stwierdzono, e w trakcie zakcenia w prawidowo uziemionych sieciach TN o napiciu
fazowym 230 V na czciach bez napicia obecne jest napicie maksymalne o wartoci 90 V, ktre
nie zagraa zdrowiu czowieka przez okres 0,45 s. Dlatego (zgodnie z PN-HD 60364-4-41: 2009)
dla konwencjonalnych obwodw odbiorczych do 32A, gdzie Uo = 230V obowizuje maksymalny
czas wyczenia wynoszcy 0,4 s. Dla rozdzielczych i odbiorczych powyej 32A, maksymalny czas
wyczenia wynosi nawet 5s. Dopuszczalne napicie dotykowe raeniowe U
L
przy czasach
wyczania do 0,4 s i 5 s wynosi 50 V. W pomieszczeniach szczeglnie zagroonych oraz w
przypadkach wyjtkowych (np. suba zdrowia) warto maksymalna U
L
wynosi 25 V. W takich
przypadkach jako urzdzenie wyczajce (element uzupeniajcy) stosuje si wyczniki
rnicowoprdowe wysokoczue o I
An
s 30mA. Ponadto (zgodnie z PN-IEC 60364-4-41: 2000 (PN-
HD 60364-4-41: 2009)) w obwodach odbiorczych z gniazdami wtyczkowych o prdzie
znamionowym nie przekraczajcym 20A a.c przeznaczonych do powszechnego uytku, oraz
obwodach odbiorczych przeznaczonych do zasilania urzdze ruchomych o prdzie znamionowym
nie przekraczajcym 32A, uytkowanych na zewntrz naley zastosowa ochron uzupeniajc w
postaci wysokoczuych wycznikw rnicowoprdowych.

W przypadku zwarcia midzy przewodem fazowym i przewodem ochronnym lub czci
przewodzc dostpn w jakimkolwiek miejscu instalacji prd zwarciowy w obwodzie, w skad,
ktrego wchodzi rdo, przewd fazowy do miejsca usterki oraz przewd ochronny z miejsca
usterki do rda (w tzw. ptli zwarciowej) musi przekracza warto minimalnego prdu
zwarciowego (w PN-HD 60364-4-41: 2009 oznaczonego symbolem I
a
), zapewniajcego
samoczynne wyczenie zasilania w okrelonym czasie.

Std wynika znany warunek dla impedancji ptli zwarcia Z
s
:

Z
s
s U
o
/I
a

gdzie:
Z
s
impedancja ptli zwarcia obejmujca rdo zasilania, przewd czynny a do punktu
zwarcia i przewd ochronny midzy punktem zwarcia i rdem [O]
U
o
warto skuteczna napicia znamionowego prdu przemiennego wzgldem ziemi
(napicie fazowe) [V]
I
a
prd powodujcy samoczynne zadziaanie urzdzenia wyczajcego w czasie
zalenym od napicia znamionowego U
0
[A]

Maksymalne czasy wyczania w sieci TN s duo dusze ni te w sieci TT gdzie jako urzdzenie
zabezpieczajce stosuje si wyczniki samoczynne lub bezpieczniki .

Z warunkw dla samoczynnego zadziaania urzdzenia wyczajcego oraz prdu zwarciowego
w instalacjach rzeczywistych wynika, e brana jest pod uwag impedancja w temperaturze
eksploatacyjnej, (czyli wysza od impedancji w stanie bezprdowym) oraz, e napicie fazowe pod
wpywem prdu zwarciowego obnia si. Warunki te (wyszczeglnione w PN-IEC 60364-4-41:
2000 (PN-HD 60364-4-41: 2009)) wcznie ze wzorem obliczajcym impedancje ptli zwarcia w
temperaturze 20
0
C, uwzgldniaj moliwy wzrost temperatury przewodu/kabla w zwizku z
zaistniaym uszkodzeniem:
Z
s
s
a
I
U
3
2
0

Po podstawieniu odpowiednich danych otrzymujemy informacj, czy obwd jest odpowiedni nawet
w najbardziej niekorzystnych warunkach awaryjnych. Program oblicza bezporednio czas
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
wyczania, czyli nie ma koniecznoci zajmowania si obliczaniem impedancji (szczegy patrz
take cz I, rozdz. 14.5).

Na rysunkach pokazano, e punkt wyznaczony przez wsprzdne obliczonego prdu zwarciowego
i nastawionego czasu wyczenia musi znajdowa si po prawej stronie wzgldem charakterystyki
bezpiecznika lub wycznika ochronnego od prawej linii granicznej charakterystyki wyczania
(ew. musi znajdowa si powyej tej charakterystyki).

Ochrona za pomoc bezpiecznikw Ochrona za pomoc wycznikw ochronnych

Sie TT ukad sieci TT ma jeden punkt
bezporednio uziemiony, a czci
przewodzce dostpne instalacji s poczone
do uziomu niezalenego elektrycznie od
uziomu ukadu sieci. W razie powstania
zwarcia doziemnego (zwarcie pomidzy faz a
obudow odbiornika), prd zakceniowy I
F

przepywa przez ziemi do rda i jego
wielko zalena jest od rezystancji
uziemienia odbiornika (R
A
) oraz uziemienia
rda (R
B
). Do momentu odczenia przez
czas zakcenia, na czciach przewodzcych
dostpnych pojawia si napicie, do ktrego
warto nie moe przekroczy wartoci
napicia dotykowego raeniowego
dopuszczalnego dugotrwale U
L
(50 lub 25 V).

Te wymagania powoduj, e praktycznie jedynym urzdzeniem mogcym zapewni ochron w
przypadku uszkodzenia izolacji i zwarcia do czci przewodzcej dostpnej w sieci TT jest
wycznik rnicowo-prdowy.
prd prd
I
m
I
p

A
B
A
B
I
p

t
1

t
0

t
1

t
0

czas
wycznik
bezpiecznik
czas
strefa
niezawodnego
wyczania
strefa
niezawodnego
wyczania
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Dla wycznika rnicowoprdowego naley speni warunek:

R
A
s U
L
/ I
An

gdzie: R
A
suma rezystancji uziemienia uziomu i przewodu ochronnego czci przewodzcych
dostpnych [O],
U
L
napicie graniczne dopuszczalne [V],
I
An
znamionowy prd wyzwalajcy wycznika rnicowoprdowego [A].

W przypadku gdy R
A
nie jest znane moe zosta zastpione przez Z
S
(impedancje ptli zwarcia).

Aby odczenie zasilania nastpio w odpowiednio krtkim okresie czasu, prd powodujcy
zadziaanie urzdzenia zabezpieczajcego musi mie wielokrotnie wiksz warto ni In (prd
rnicowy urzdzenia). Warto 5In jest wartoci typow, ktra powoduje bezproblemowe
spenienie warunku dla rezystancji obcienia RA UL / (5In). W sytuacjach gdy konwencjonalne
urzdzenie odbiorcze jest maej mocy, moliwe jest stosowanie bezpiecznikw czy wycznikw
nadprdowych. Zabezpieczenia te podlegaj innym warunkom ni wyczniki rnicowoprdowe.
Podobnie jak przy automatycznym wyczaniu w sieci TN, warunek ten oparty jest na koncepcji
ptli prdowej, ktra jest zamykana przez prd zwarciowy w momencie wystpienia uszkodzenia
(zwarcie pomidzy faz i czci przewodzc dostpn). Prd ten musi zosta wyczony na tyle
szybko, aby napicie na czci przewodzcej dostpnej, ktre w sieci TT moe osign nawet
napicie fazowe, zostao wyczone w odpowiednim czasie. Warunek ten mona sformuowa
podobnie do warunku automatycznego wyczania w sieci TN:

Zs Uo/Ia

gdzie: Zs

impedancja ptli zwarcia[]
Uo

napicie fazowe[V]
Ia

prd zadziaania (w wymaganym czasie) urzdzenia zabezpieczajcego [A]

Oprcz rda zasilania, przewodu czynnego, przewodu ochronnego, ptla zwarciowa zawiera
rwnie rezystancje uziemienia czci przewodzcych dostpnych oraz rezystancj uziemienia
punktu neutralnego sieci. Przy uproszczonych obliczeniach powinno si wzi pod uwag
rezystancj tych pocze z odpowiedni rezerw. Jednake, prd zadziaania urzdzenia
zabezpieczajcego w sieci TT nie jest taki sam jak w sieci TN. Biorc pod uwag fakt, e
uszkodzenie w sieci TT objawia si o wiele wikszym napiciem na czci przewodzcej dostpnej
ni w sieci TN, wymagane czasy wyczania zasilania dla sieci TT s duo krtsze ni w sieci TN.
Dla Uo = 230V jest to 0.2s w przypadku konwencjonalnych obwodw odbiorczych do 32A
wcznie, oraz 1s w przypadku obwodw rozdzielczych i odbiorczych powyej 32A. W
przeciwiestwie do sieci TN zwikszenie impedancji ptli zwarcia, na skutek termicznego dziaania
prdu zwarciowego, nie jest brane pod uwag poniewa rezystancja przewodw wystpuje w sieci
TT tylko w pomijalnej czci impedancji ptli zwarcia.

Uwaga:
Im wycznik jest bardziej czuy, tzn. reagujcy na mniejszy prd doziemny, tym rezystancja
uziemienia moe by wiksza. Koszt wykonania uziemienia moe by wtedy rwnie niszy.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

Sieci IT Ukad sieci IT ma wszystkie czci
czynne odizolowane od ziemi (lub gdy punkt
neutralny albo inna cz czynna jest uziemiona
poprzez du impedancj), a czci przewodzce
dostpne instalacji elektrycznej s uziemione
niezalenie od siebie albo wsplnie. W ukadach
sieci IT prd pojedynczego doziemienia jest
bardzo may, dlatego ukad ten jest stosowany
wtedy, gdy ze wzgldu na odbiorniki w caej
instalacji lub niektrych jej obwodach konieczne
jest utrzymanie zasilania przez okrelony czas
take w razie awarii, ktra w sieciach TN i TT
spowodowaaby zadziaanie urzdzenia zabezpieczajcego. Ochron elementw bez napicia,
podobnie jak w sieci TT, zapewnia podczenie nie bdcych pod napiciem czci odbiornika do
uziemienia. Sie IT ma t waciwo, e przy powstaniu pojedynczego doziemienia nie zadziaaj
urzdzenia zabezpieczajce, gdy prd uszkodzenia ogranicza si tylko do prdw upywowych
i pojemnociowych instalacji. W takiej sytuacji mona sie, w ktrej wystpio pojedyncze zwarcie
traktowa jak sie TN lub TT (zalenie od zakresu i wykonania uziomu odbiornikw). Moliwe jest
zastosowanie samoczynnego wyczenia zasilania nawet przy pojedynczych doziemieniach. Mona
to zrealizowa przez zastosowanie urzdze do kontroli stanu izolacji lub wycznikw
rnicowoprdowych.

Pojawienie si w ukadzie sieciowym IT doziemienia podwjnego zwiksza zagroenie
poraeniowe, gdy prd podwjnego uszkodzenia jest znacznie wikszy od prdu pojedynczego
uszkodzenia doziemnego. Wielko prdu uszkodzeniowego w trakcie podwjnego doziemienia
jest okrelona przez wielko impedancji ptli zwarcia.

Wymieniony stan mona traktowa jak pewn analogi sieci TN, oczywicie z t rnic, e usterka
pierwsza i druga w przypadku najbardziej niekorzystnym wystpi moe w najodleglejszych
miejscach instalacji i z tego powodu naley przyj podwjn dugo instalacji (patrz 2
w mianowniku).

Dla sieci IT gdy nie jest stosowany przewd neutralny obowizuje:

Z
s
s
a
I
U
2

Dla sieci IT gdy jest stosowany przewd neutralny obowizuje:

Z
s
s U
0
/ 2x I
a

gdzie: Z
s
impedancja ptli zwarciowej obejmujca przewd fazowy i ochronny obwodu,
Z
s
impedancja ptli zwarcia obejmujca przewd neutralny i przewd ochronny
obwodu,
U
0
napicie znamionowe midzy faz i punktem neutralnym,
U napicie nominalne midzyfazowe,
I
a
prd powodujcy samoczynne zadziaanie urzdzenia ochronnego, w okrelonym
czasie (dla 230/400 V, czas wyczania w sieci bez przewodu neutralnego wynosi 0,4
s, za w sieci z przewodem neutralnym czas ten wynosi 0,8 s). W miejscach
szczeglnie niebezpiecznych stosowane s krtsze czasy wyczania.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

Jeeli czci przewodzce dostpne w sieci IT s uziemione indywidualnie lub grupowo, to dla
wycznikw rnicowoprdowych oraz wycznikw nadprdowych obowizuje poniszy
warunek dla samoczynnego wyczenia zasilania:

RA UL / Ia

gdzie: RA

rezystancja uziemienia czci przewodzcych dostpnych[],
UL

napicie graniczne dopuszczalne [V],
Ia

prd zapewniajcy samoczynne zadziaanie urzdzenia ochronnego[A].

Sieci IT, ze wzgldu na waciwoci instalowane s w szczeglnie trudnych warunkach,
w zakadach o eksploatacji cigej (kopalniach, hutach itp.), w ktrych jednoczenie pracuje si
z napiciem 500 V. Szczeglnym rodzajem sieci IT, instalowanym w placwkach suby zdrowia
jest izolowany system zasilania (ZIS), ktry spotyka si w szczeglnoci na salach operacyjnych
(napicie 230 V). Wymagania dotyczce ZIS ujte s w oddzielnych normach. Cech specjaln ZIS
jest to, e do ksztatowania ukadu izolowanego stosowane s specjalne, ochronne transformatory
separacyjne, ktre musz spenia wymogi normy VDE 0107 (w bazie danych oferta firmy Eaton
Moeller) i ktrych uzwojenie pierwotne podczone jest do sieci TN. Skadowe wejciowe
impedancji dla transformatora separacyjnego (przekadnia zwykle 230 V / 230 V) mona w sposb
prosty uzyska bezporednio z sieci TN, w okrelonym punkcie podczenia.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
4. Spadki napicia, rozpyw mocy, wybirczo
________________________________________________
4.1 Dobr przekroju ze wzgldu na dopuszczalny spadek napicia
Przez kady obwd odbiorczy, do ktrego przyczone s odbiorniki energii elektrycznej lub
gniazdka pynie prd elektryczny. Jego przepyw powoduje spadki napicia w liniach, czyli
napicie doprowadzone do odbiornika nie jest rwne napiciu na zaciskach rda, jest ono nisze.
Dla poszczeglnych czci sieci rozprowadzajcej prd elektryczny wyznaczone s rne spadki
napicia.

Ustalajc spadek napicia na odcinku od rda do miejsca odbioru mona bazowa na przepisach
pozwalajcych na odchyki napicia w granicach 10%.

W instalacjach elektrycznych w wielu przypadkach ostrzejsze warunki przy doborze przekroju
przewodw stawia kryterium nieprzekroczenia dopuszczalnego spadku napicia. Wartoci
dopuszczalnych spadkw napicia okrelay odpowiednie przepisy lub wytyczne projektowe. I tak
w odniesieniu do instalacji nieprzemysowych wymagania odnonie do dopuszczalnych spadkw
napicia w poszczeglnych elementach instalacji elektrycznej (tzn. w wewntrznych liniach
zasilajcych i w instalacji odbiorczej) w warunkach normalnych okrelao zamieszczone w PBUE
rozporzdzenie MEiEA oraz MAGTiO z 1977 r w sprawie warunkw technicznych, jakim
powinny podlega instalacje elektroenergetyczne i urzdzenia owietlenia elektrycznego. Wyma-
gania te przedstawiono w tabeli poniej.

Lp.
R
o
d
z
a
j

i
n
s
t
a
l
a
c
j
i

e
l
e
k
t
r
o
e
n
e
r
g
e
t
y
c
z
n
e
j

Dopuszczalne spadki napi w %
dla wewntrznych linii
zasilajcych
dla instalacji odbiorczych
p
r
z
y

z
a
s
i
l
a
n
i
u

b
e
z
p
o
r
e
d
n
i
o

z

s
i
e
c
i

e
l
e
k
t
r
o
e
n
e
r
g
e
t
y
c
z
n
e
j

o

n
a
p
i
c
i
u

z
n
a
m
i
o
n
o
w
y
m

1
k
V

i

n
i
s
z
y
m

w
y
p
r
o
w
a
d
z
o
n
y
c
h

b
e
z
p
o
r
e
d
n
i
o

z

g
w
n
e
j

r
o
z
d
z
i
e
l
n
i
c
y

s
t
a
c
j
i

t
r
a
n
s
f
o
r
m
a
t
o
r
o
w
e
j

u
y
t
k
o
w
a
n
e
j

w

o
b
i
e
k
c
i
e

b
u
d
o
w
l
a
n
y
m

p
r
z
y

z
a
s
i
l
a
n
i
u

z

w
e
w
n
t
r
z
n
y
c
h

l
i
n
i
i

z
a
s
i
l
a
j
c
y
c
h

p
r
z
y

z
a
s
i
l
a
n
i
u

b
e
z
p
o
r
e
d
n
i
o

z

s
i
e
c
i

e
l
e
k
t
r
o
e
n
e
r
g
e
t
y
c
z
n
e
j

o

n
a
p
i
c
i
u

z
n
a
m
i
o
n
o
w
y
m

1
k
V

i

n
i
s
z
y
m

p
r
z
y

z
a
s
i
l
a
n
i
u

b
e
z
p
o
r
e
d
n
i
o

z

g
w
n
y
c
h

r
o
z
d
z
i
e
l
n
i
c

t
r
a
n
s
f
o
r
m
a
t
o
r
o
w
y
c
h

l
u
b

i
n
n
y
c
h

d
e

e
n
e
r
g
i
i

1 2 3 4 5 6 7
1
Instalacje o napiciu znamionowym
wyszym od 42V, wsplne dla
odbiornikw owietleniowych,
grzejnych oraz siowych
2 3 2 4 7
2
wyszym od 42V, wsplne lub
oddzielne dla odbiornikw grzejnych
oraz siowych
3 4 3 6 9
3
42V niszym
- - - - 10
4
Instalacje oddzielne dla odbiornikw
owietleniowych
zgodnie z przepisami dotyczcymi owietlenia elektrycznego

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Spadki napi w instalacjach odbiorczych mog by wiksze od wartoci podanych w kol. 5, jeeli
nie s wykorzystane dopuszczalne spadki napi w wewntrznych liniach zasilajcych, podanych
kol. 3 lub 4, z tym zastrzeeniem, e suma spadkw napi w instalacjach odbiorczych i
wewntrznych liniach zasilajcych nie moe przekroczy sumy dopuszczalnych spadkw podanych
w tabeli.

Dopuszczalne spadki napi w instalacjach dla odbiornikw owietleniowych, wedug wyej
wymienionych Wytycznych przedstawiay si nastpujco:

Rodzaj sieci

Opis

Dopuszczalne
spadki napi
w %

Sieci owietlenia
wntrzowego

1)W razie zasilania sieci owietleniowej
bezporednio z transformatora najwikszy spadek
napicia od szyn dolnego napicia transformatora do
oprawy owietleniowej nie powinien by wikszy
ni...
2)W sieciach owietleniowych budynkw zasilanych
napiciem do 1 kV bezporednio ze wsplnej sieci
elektrycznej lub z sieci oglnej w zakadzie
przemysowym najwikszy spadek napicia od
zcza lub gwnej rozdzielnicy w budynku do
oprawy owietleniowej nie powinien by wikszy
ni...
3) W sieciach owietleniowych o napiciu do 42V
spadek napicia nie powinien by wikszy ni ...
4) W warunkach pracy zakceniowej odchylenie
napicia w miejscu przyczenia oprawy
owietleniowej do obwodu nie powinno
przekracza wartoci dopuszczalnych dla
zastosowanych rde wiata i nie powinno by
wiksze od .....

5%

4%.

10%

12%
Sieci owietlenia
zewntrznego

1) Dopuszczalne spadki napicia naley przyjmowa
jak dla sieci owietlenia wntrzowego.
2) Zezwala si na czasowe stosowanie spadku
napicia % w sieciach owietlenia zewntrznego
zasilanych bezporednio z transformatora do...
pod warunkiem, e:
a) odchylenie napicia w miejscu przyczenia
oprawy owietleniowej do obwodu nie bdzie
przekracza wartoci dopuszczalnych dla
zastosowanych rde wiata oraz
b) w cigu najbliszych 5 lat od rozpoczcia
inwestycji przewidziana jest budowa nowych
stacji transformatorowych umoliwiajcych
doprowadzenie sieci do stanu zapewniajcego
dopuszczalny spadek napicia do...

8%

5%

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
W odniesieniu do sieci zakadw przemysowych zasilanych z wasnych stacji transformatorowych
wartoci dopuszczalnych spadkw napi dla odbiornikw siowych i owietleniowych okrelay
wskazwki projektowania, ktrych zalecenia podano na rys.

Zaznacza si, e w tym przypadku nie chodzi o spadek napicia w poszczeglnych odcinkach linii
zasilajcej, lecz o to, o ile moe si napicie obniy w stosunku do napicia znamionowego. Na
zaciskach transformatora moe by obecne np. napicie rwne 110% napicia znamionowego, za
spadki napicia na wyprowadzeniach zaciskw mog wynosi 15%, ewentualnie 13%. Czyli w tym
przypadku projektant ma pewn swobod w rozoeniu spadkw napicia na odcinku od rda do
odbiornika.

Podane na rysunku wartoci dopuszczalnych spadkw napicia nie powinny by przekraczane przy
przepywie prdw o wartoci obliczeniowej w liniach zasilajcych odbiorniki w ruchu cigym. W
czasie rozruchu silnikw dopuszcza si znacznie wiksze wartoci spadkw napi, zalene od
rodzaju rozruchu, wynoszce:
1) dla rozruchu lekkiego - 35%,
2) dla rozruchu cikiego i rzadkiego - 15%,
3) dla rozruchu cikiego i czstego - 10%.
W instalacji zasilajcej silniki wyznacza si spadek napicia dla silnikw o najwikszym prdzie
rozruchowym w caym ukadzie zasilania, tj. od zaciskw rozpatrywanego silnika do zaciskw
transformatora w stacji zasilajcej.

Z powyszego wynika, e po zsumowaniu wszystkich dopuszczalnych spadkw napicia (w sieci
rozdzielczej oraz w instalacji odbiorczej mona osign warto graniczn niezbdna do
prawidowej pracy niektrych przyrzdw i urzdze (np. dla przekanikw i stycznikw
wymagane jest napicie o wartociach przekraczajcy 85% napicia znamionowego a dla silnikw
elektrycznych powyej 90% napicia znamionowego).
Prawo Budowlane wprowadzone w 1995 r. spowodowao utrat wanoci Rozporzdzenia z 1977 r.
Do czasu ustanowienia normy PN-IEC 60364-5-52:2002 nie byo regulacji prawnych odnonie
dopuszczalnych spadkw napicia w instalacjach.

Wprowadzona w 2002 roku norma PN-IEC 60364-5-52:2002 podaa wstpn propozycj
rozwizania tego zagadnienia, polegajc na tym, e dla instalacji odbiorczych czny spadek
napicia midzy zczem instalacji a urzdzeniami odbiorczymi nie moe przekroczy 4% napicia
nominalnego (napicia znamionowego) instalacji. Zczem instalacji elektrycznej w myl definicji
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
przedstawionej przez norm nazywany jest punkt poczenia instalacji odbiorczej z sieci
rozdzielcz. Zalecenie to jest sprzeczne z wymogami cytowanego powyej rozporzdzenia.

Norma PN-IEC 60364-5-52:2002 nie okrelia natomiast wymaga w odniesieniu do
poszczeglnych elementw instalacji, np. dla wewntrznych linii zasilajcych, co nie jest bez
znaczenia m.in. dla zapewnienia odpowiedniej jakoci dostarczanej energii elektrycznej.
Zagadnienie to znalazo rozwizanie w opracowanych w 2002 r. Wytycznych dotyczcych
wymiarowania i wyposaania instalacji COSiW SEP 2002, zgodnie, z ktrymi dopuszczalny spadek
napicia w instalacji WLZ, tj. od zcza do dowolnego licznika energii elektrycznej powinien by
zgodny z wartociami podanymi w tabeli poniej. Wartoci te s zgodne z zaleceniami przepisw
niemieckich.

Graniczne dopuszczalne spadki napicia w wewntrznych liniach zasilajcych w budynkach
mieszkalnych wg ww. Wytycznych:

Lp. Moc przesyana lini WLZ [kVA] U
wlz
[%]
1
2
3
4
do 100
od 100 do 250
od 250 do 400
powyej 400
0,50
1,00
1,25
1,50

Uyteczn, now funkcj programu PAJK 2.8 jest moliwo lokalnego nastawienia spadkw
granicznych dla poszczeglnych wzw i odgazie sieci (wersja 1.0 umoliwiaa tylko globalne
wprowadzenie spadkw granicznych dla caej sieci),
4.2 Uwagi do oblicze spadkw napicia
Naley opisa sposb obliczania spadkw napicia oraz ich sumowania. Dla odbiornikw
rezystancyjnych, np. odbiornikw z grzaniem elektrycznym oraz dla przewodw o maych
przekrojach sytuacja jest prosta. Spadki napicia s iloczynem prdw i rezystancji linii, ktre
mona zsumowa w sposb prosty. Gdy natomiast chodzi o odbiorniki, np. silniki o czynnym
i indukcyjnym charakterze odbioru oraz o impedancje oglne linii Z, skadajce si ze skadowej
rzeczywistej (rezystancji) R i skadowej biernej (indukcji) X, powysze wielkoci zespolone naley
wzajemnie pomnoy. Iloczynem jest ponownie wielko zespolona, czyli zespolony spadek
napicia. Opisuje ona spadki napicia na rzeczywistej i urojonej osi wsprzdnych. Wartoci
bezwzgldnych tych spadkw w poszczeglnych czciach linii od rda do odbiornika nie wolno
sumowa w sposb zwyky, lecz znw tylko jak wielkoci zespolone, (czyli oddzielnie skadowe
rzeczywiste i oddzielnie skadowe urojone). Dlatego uytkownika programu nie moe zaskoczy to,
e sumy wartoci bezwzgldnych spadkw napicia czsto nie odpowiadaj dokadnej sumie ich
wartoci bezwzgldnych na poszczeglnych, powizanych ze sob liniach. Analogicznie dzieje si
przy sumowaniu impedancji i prdw. Wedug prawa Kirchhoffa, suma prdw w wzach musi
by rwna zeru, lecz suma wartoci bezwzgldnych jest inna.
4.3 Obliczanie obcie poszczeglnych odgazie sieci
Program PAJK 2.8 umoliwia rwnie obliczenie obcie poszczeglnych odgazie sieci
(przewodw i kabli) przy rnym rozpywie mocy sieci. W tym przypadku w obliczeniach
ponownie pracuje on z wartociami zespolonymi prdw i impedancji. Tak jak w przypadku
poprzednim, nie istnieje, wic moliwo prostego zsumowania obcienia prdowego
poszczeglnych odgazie z wyznaczeniem redniej arytmetycznej wartoci bezwzgldnych
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
prdw, lecz koniecznym jest oddzielne sumowanie wartoci rzeczywistej i urojonej.
Uwzgldniajc powysze zasady mona wyznaczy obcienie sieci o dowolnej konfiguracji.
Analogiczne zasady obowizuj take podczas obliczania prdw zwarciowych. Rwnie
w przypadku zwarcia do oblicze wprowadza si impedancj sieci ujt w formie zespolonej.
4.4 Wybirczo
Wybirczo zabezpiecze (ang. discrimination, selectivity) polega na tym, e reaguj one tylko na
okrelone bodce z pominiciem innych i e -w razie pobudzenia - wywouj przewidziane dzia-
anie, zwaszcza przerwanie obwodu przez urzdzenie wyczajce:
1. w miejscu najwaciwszym - wyczajc tylko obwd dotknity uszkodzeniem, nie pozba-
wiajc niepotrzebnie zasilania inne obwody,
2. w sposb najwaciwszy - pobudzajc urzdzenie wyczajce, ktre ma potrzebn zdolno
wyczania i czynnoci wyczania dokona poprawnie.

Prdy probiercze i wartoci graniczne I
2
t wkadek bezpiecznikowych gG i gM w prbie
wybirczoci (PN-IEC 60269-2-1)

Prd
znamionowy
A
Minimalne I
2
t
przedukowe
Minimalne I
2
t
wyczania
Stosunek
wybirczoci
prd
spodziewany
kA
I
2
t
A
2
s
prd
spodziewany
kA
I
2
t
A
2
s
2 0,013 0,67 0,064 16,4
nie jest
okrelony
4 0,035 4,9 0,13 67,6
6 0,064 . 16,40 0,22 193,6
8 0,1 40 0,31 390
10 0,13 67,6 0,4 640
12 0,18 130 0,45 820
16 0,27 291 0,55 1210.0
1:1,6
20 0,4 640 0,79 2500
25 0,55 1210.00 1 4000
32 0,79 2500 1,2 5750
40 1 4000 1,5 9000
50 1,2 5750 1,85 13700
63 1,5 9000 2,3 21200
80 1,85 13700 3 36000
100 2,3 21200 4 64000
125 3 36000 5,1 104000
160 4 64000 6,8 185000
200 5,1 104000 8,7 302000
250 6,8 185000 11,8 557000
315 8,7 302000 15 900000
400 11,8 557000 20 1600000
500 15 900000 26 2700000
630 20 1600000 37 5470000
800 26 2700000 50 10000000
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
W przypadku kaskadowych ukadw wycznikw uwaa si, e wybirczo jest zachowana,
jeeli po wyczeniu zwarcia przez dwa lub trzy szeregowo (kaskadowo) poczone wyczniki,
pozostaje otwarty wycznik strefy dotknitej zwarciem, a samoczynnie ponownie zamykaj si
wyczniki usytuowane bliej zasilania.

Za wybirczo si paci, moe ona wymaga zmiany ukadu instalacji dla zmniejszenia liczby
stopni zabezpiecze, a take kosztowniejszych zabezpiecze oraz przewodw i urzdze o wikszej
obcialnoci zwarciowej, jeli wprowadza si zwok dziaania zabezpiecze. Trzeba rozway,
czy dodatkowe koszty i utrudnienia poniesione z myl o wybirczoci rwnowa korzyci ocze-
kiwane dziki unikniciu niektrych przerw w zasilaniu wywoanych niewybirczym zadziaaniem
zabezpiecze.

Normy IEC wymagaj, aby dziaay wybirczo kolejne wkadki o prdzie znamionowym rosncym
w kierunku zasilania w stosunku 1,6 (rnicym si o dwa stopnie cigu R10). Dotyczy to jednak
tylko wybirczoci zwarciowej i tylko wkadek gG o prdzie znamionowym wikszym ni 16 A
i napiciu znamionowym nie przekraczajcym 690 V. Warunek wybirczoci zwarciowej jest
wtedy speniony bez nadmiaru, bo najwiksza caka Joule'a wyczania wkadki wyczajcej B jest
rwna najmniejszej cace Joule'a przedukowej wkadki przetrzymujcej A. Dla wycznikw
obowizuj, podobne jak dla bezpiecznikw, zasady wybirczoci przecieniowej: pasmowe
charakterystyki I-t nie powinny przecina si, a pozioma odlego midzy nimi powinna by
wiksza ni rnica prdw pyncych w rozpatrywanym czasie przez oba wyczniki (patrz
rysunek). Odlego t naley sprawdza dla rnych czasw, zwaszcza w miejscach najwikszego
zblienia charakterystyk. Pamita przy tym trzeba, e charakterystyki I-t s wykrelone w ukadzie
wsprzdnych z podziak logarytmiczn na obu osiach i odcinek o tej samej dugoci (wyraonej
w milimetrach) przesuwany w poziomie nie oznacza tej samej wartoci prdu, lecz oznacza ten sam
stosunek skrajnych wartoci prdu wyznaczonych przez koce tego odcinka. Znak zapytania na
rysunku oznacza prdy w zakresie ktrych nie mona okreli czy speniony jest warunek
wybirczoci czy nie.

W zakresie prdw zwarciowych, kiedy w obu wycznikach s pobudzane wyzwalacze zwarciowe,
nie mona liczy na wybirczo zwykych wycznikw o bezzwocznych wyzwalaczach.
Wybirczo jest zapewniona tylko do prdu rwnego prdowi niezadziaania (w tabeli poniej)
wyzwalacza zwarciowego wycznika usytuowanego od strony zasilania. Aby uzyska wybirczo
cakowit, naleaoby tak dobra prd niezadziaania tego wyzwalacza, aby by on nie mniejszy ni
spodziewany prd zwarciowy.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Typ
charakterystyki
Prd
niezadziaania
I
3

Prd
zadziaania I
4

Prd nastawczy
4 3
I I
(A) 2 x I
n
3 x I
n
2,45 x I
n

B 3 x I
n
5 x I
n
3,9 x I
n

C 5 x I
n
10 x I
n
7,1 x I
n

1)

10 x I
n
20 x I
n
14 x I
n

10 x I
n
50 x I
n
-
1)
1)
Norma okrela wymagania, co do prdu niezadziaania 10In i prdu zadziaania 50 I
n
, a
wytwrcy wycznikw wykorzystuj najczciej cz tego zakresu, zwykle (10- 20)I
n

Celem wybirczoci jest to, by dane zakcenie lub przecienie wyczone zostao tylko przez
jeden element zabezpieczajcy, zainstalowany najbliej miejsca, w ktrym zakcenie to lub
przecienie wystpio. Dlatego dla zachowania selektywnoci pomidzy dwoma, poczonymi
szeregowo elementami zabezpieczajcymi, ich charakterystyki nie mog przecina si w adnym
punkcie, za jeeli w miejsce jednoznacznie okrelonej charakterystyki za pomoc jednej linii
wprowadzone s pasma charakterystyk, rwnie one nie mog si przecina. Przecinanie
charakterystyk lub pokrywanie si ich pasm nie moe wystpowa ani dla prdw odpowiadajcych
przecieniu, ani te dla prdw zwarciowych. Ma rysunkach przedstawiono rne przypadki
zapewnienia selektywnoci: dla wszystkich prdw rys. a) i b) lub tylko w pewnym pamie rys. c).

a) Ochrona za pomoc dwch bezpiecznikw: b) Ochrona za pomoc dwch wycznikw
selektywno zapewniona dla wszystkich prdw. ochronnych: selektywno zapewniona dla
wszystkich prdw.

c) Ochrona za pomoc dwch wycznikw i bezpiecznika: selektywno w peni zapewniona dla zakresu
prdw poniej I
1
; dla zakresu prdw pomidzy I
1
i I
2
nie mona zapewni selektywnoci midzy
wycznikami; w przypadku prdw powyej I
2
zadziaa bezpiecznik.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Rysunek poniej przedstawia przykad zapewnienia selektywnoci pomidzy wycznikami
ochronnymi FA1 i FA8. Wycznik FA1 znajduje si najbliej elementu lub obwodu chronionego
przed przeteniem, wycznik FA8 jest od tego elementu lub obwodu bardziej oddalony. Czyli
wycznik FA8 stanowi element dodatkowy dla wycznika FA1. Typowym przykadem takiego
ukadu jest sytuacja, gdy wycznik ochronny FA1 chroni np. odbir 63 A, za wycznik ochronny
FA8 zabezpiecza cztery takie odbiory, dla ktrych zakada si, e ich prd obliczeniowy przy
uwzgldnieniu wspczynnika jednoczesnoci wyniesie 125 A. Najkorzystniej byoby, gdyby
w momencie przetenia jednego z odbiorw zadziaa tylko wycznik FA1. Oznaczaoby to, e
zasilanie pozostaych odbywaoby si bez zakce. Jak wynika z rysunku, wycznik ochronny
FA1 przy jakimkolwiek przeteniu (w przecieniu, lub w zwarciu) zadziaa wczeniej od
wycznika FA8. Na przykad: odczytujemy czas odczenia dla 197 A. W pierwszej kolejnoci, po
czasie ok. 17s, zadziaa wycznik FA1, a dopiero o wiele pniej, po upywie ok. 141 s, zadziaa
wycznik FA8. Podobnie mona stwierdzi, e wycznik ochronny FA8 zadziaaby pniej od
wycznika FA1 w przypadku kadego wikszego od znamionowego prdu w rozpatrywanym
obwodzie. Wycznik ochronny FA8 w takim przypadku stanowi dla wycznika ochronnego FA1
wycznik awaryjny Zadziaa on take wwczas, gdy suma prdw we wszystkich obwodach
zasilanych za porednictwem linii zabezpieczanej przez wycznik ochronny FA8 przekroczy prd
wyczeniowy. Wystpi to moe wwczas, gry przekroczona zostanie zaoona jednoczesno lub
podczas korzystania z wymienionych obwodw, w trakcie, ktrego wszystkie cztery obwody
zabezpieczane przez wycznik ochronny FA1 pobiera bd jednoczenie swj cakowity prd
obliczeniowy. Informacje szczegowe dotyczce urzdze zabezpieczajcych zawiera rozdzia
Waciwoci urzdze zabezpieczajcych (patrz cz I rozdz. 5).

W programie Pajk zaimplementowano funkcj, ktra pozwala na okrelenie selektywnoci
pomidzy dwoma wycznikami w oparciu o tabele opublikowane w katalogu wycznikw. Dane
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
zostay zebrane jako wyniki prb zwarciowych, w standardowych warunkach oferuj one dokadne
i precyzyjne wyniki. Wynikiem badania moe by jedna z sytuacji:
- Pena selektywno (T): wycznik wychodzcy z wza (2)
zadziaa, podczas gdy wycznik wchodzcy (1) pozostanie
zaczony.
- Czciowa selektywno: selektywno midzy aparatami jest
zapewniona jedynie do okrelonej wartoci prdu zwarciowego
I
k
. W tym wypadku wycznik wychodzcy z wza (2) zadziaa,

podczas gdy wycznik wchodzcy (1) pozostanie zaczony.
- Brak selektywnoci: zadziaaj oba aparaty.
- Nie mona okreli selektywnoci; badanie naley wykona w oparciu o charakterystyki
czasowo-prdowe, wg opisu powyej.

4.5 Ukad kaskadowy elementw zabezpieczajcych (dobezpieczenie)
W ukadzie kaskadowym elementy zabezpieczajce wczaj si w okrelonej kolejnoci, pod
wpywem efektw wywoanych prdami zwarciowymi Dla wszystkich chyba wystarczajco
zrozumia jest zasada prawidowego wczania si elementw zabezpieczajcych tak, by prd
zwarcia zosta przerwany przed uszkodzeniem dowolnego elementu ochrony. Jednak dla pewnoci
podajemy kilka wyjanie.

Wczesniej wyjaniono, e element zabezpieczajcy winien przerwa przepyw takiego prdu, ktry
zagraaby chronionej linii zasilajcej. Po streszczeniu i uproszczeniu obowizuje, e im wikszy
prd, tym wczeniej powinno nastpi jego przerwanie przez element zabezpieczajcy. Czy element
zabezpieczajcy przerwie jednak przepyw kadego prdu przeteniowego? Taka sytuacja byaby,
oczywicie, sytuacj idealn. Jednak w rzeczywistoci tak nie jest. Nie rozpatrywalimy sytuacji, co
nastpi, gdy prd przeteniowy bdzie zbyt duy. W takim przypadku element zabezpieczajcy
moe nie przerwa takiego prdu i ulegnie zniszczeniu, co nie jest efektem podanym. Celem
uniknicia takiej sytuacji naley przeprowadza odpowiednie obliczenia i prby. Z jednej strony
elementy zabezpieczajce sprawdzane s na ich wytrzymao na prd zwarciowy. Z drugiej za
strony projektant oblicza wielko maksymalnego zwarcia w miejscu instalacji elementu
zabezpieczajcego. W przypadku pierwszym w gr wchodzi kwestia konstrukcji elementw
zabezpieczajcych, w przypadku drugim wykonanie i rozmieszczenie obwodw, w ktrych
elementy te zainstalowano.
W konfiguracji bezpiecznik przed wycznikiem kryteria wybirczoci s jednoznaczne i atwe do
sprawdzenia:
a) w zakresie prdw przecieniowych pasmowe charakterystyki t-I nie powinny przecina
si, a pozioma odlego midzy nimi powinna by wiksza ni rnica prdw pyncych
w rozpatrywanym czasie przez oba aparaty,
b) w zakresie spodziewanych prdw zwarciowych pasmowe charakterystyki I
2
t-I obu
aparatw nie powinny przecina si.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

Porwnanie charakterystyk I
2
t
w
(wyczania) wycznika instalacyjnego B16 oraz charakterystyk I
2
t
p

(przedukowe) wkadek bezpiecznikowych gG 35, 50 l 63 A

Istnieje oczywicie jeszcze inna moliwo- dobezpieczenie.

Dobezpieczanie (ang. back-up protection) polega na tym, e wiadomie instaluje si zabezpieczenie
i/lub urzdzenie wyczajce, ktre nie jest w stanie wytrzyma skutkw przepywu i/lub wyczy
prdw o okrelonym zakresie wartoci (np. najwikszych prdw zwarciowych) i obarcza si tym
obowizkiem inne urzdzenie, speniajce rol zabezpieczenia wspomagajcego. Element
zabezpieczajcy, zainstalowany w wikszej odlegoci, co prawda nie wytrzyma zaoonego prdu
zwarciowego, lecz przed nim zamontowany jest element zabezpieczajcy, ktry ten prd ograniczy.
Ograniczenie polega na tym, e do przerwania prdu zwarciowego dojdzie wczeniej, ni pierwsza
poowa fali zakadanego prdu zwarciowego (tj. prdu, ktry pynby przez obwd bez elementu
zabezpieczajcego) osignie swoje maksimum. Wynika to z rysunku obrazujcego przebieg
zaoonego prdu zwarciowego i
k
w czasie oraz przebieg prdu ograniczonego i
o
w czasie. Wartoci
maksymalne takiego ograniczonego prdu zwarciowego I
o
zalene s od wielkoci zakadanego
prdu zwarciowego i
k
. Chocia prd zwarciowy ograniczony jest przez element zabezpieczajcy w
pierwszej poowie fali, wielko tak ograniczonego prdu wzrasta wraz ze wzrostem szybkoci
narastania prdu zwarciowego. Dlatego te wielko ograniczonego prdu zwarciowego I
o
wzrasta
ze wzrostem wielkoci zaoonego prdu zwarciowego (czas trwania pierwszej poowy fali wynosi
zawsze 10 ms). Zakadanego prdu zwarciowego nie opisuje jednak przebieg jego wartoci
chwilowej, lecz jego warto skuteczna, i to w stanie ustabilizowanym. Warto ta oznaczana jest
symbolem I
k
. Warto maksymalna prdu zwarciowego (na wierzchoku sinusoidy) wynosi I
km
=
2
k
I . Symbolem I
k
oznacza si prd zwarciowy, ew. jego warto skuteczn w stanie
ustabilizowanym Na wykresach obrazujcych zaleno wartoci maksymalnej prdu
ograniczonego I
o
od zaoonego prdu zwarciowego I
k
tego typu prd zwarciowy oznacza si
zwykle symbolem I
p
. Przykad takiej zalenoci w przypadku, gdy elementem ograniczajcym jest
bezpiecznik o prdzie znamionowym 63 A, ew. 100A obrazuje kolejny rysunek.
Wynika z niego, e prd zwarciowy o wartoci skutecznej 10 kA, (co oznacza, e jego warto
maksymalna wynosi ok. 14 kA) ograniczony jest przez bezpiecznik 63 A do wartoci 4 kA, za
przez bezpiecznik 100 A do wartoci 7 kA. Te tzw. charakterystyki ograniczajce dostarczane s
przez producenta przyrzdw i w programie PAJK ujte s w formie cyfrowej.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Dla osignicia tego, by element
znajdujcy si za elementem
ograniczajcym prd zwarciowy by
elementem dla tego ograniczonego prdu
zwarciowego odpowiednim, warto
maksymalna prdu zwarciowego, ktra
jest dla tego elementu wartoci
dopuszczaln, musi przekracza warto
maksymaln ograniczonego prdu
zwarciowego I
o
. Drugim elementem
ograniczajcym jest zwykle wycznik
ochronny. Dla wycznika ochronnego
podaje si warto wyczanego przez
niego prdu zwarciowego. Jest to tzw.
zdolno wycznika ochronnego do
wyczenia zwarcia (a mianowicie
graniczna I
cu
lub eksploatacyjna I
cs

patrz poniej). Wanie te wartoci
naley porwna do wartoci
ograniczonego prdu zwarciowego I
o
,
pamitajc jednak o jednym szczegle.
Zdolno wycznikw ochronnych do
wyczenia podawana jest w wartociach
skutecznych, za warto ograniczonego
prdu zwarciowego I
o
stanowi
rzeczywist warto maksymaln prdu
ograniczonego. Dla porwnania obu liczb
naley warto skuteczn zdolnoci do
wyczenia zwarcia I
c
przeliczy na
warto maksymaln I
cmax
. Jest ona
rwna I
cmax
= Ic \2. Musi obowizywa, e: I
c
\2 > I
o
. Przy tym w miejsce I
c
naley podstawi
zdolno wycznika do wyczenia zwarcia: eksploatacyjn I
cs
lub graniczna I
cu
.

Wybr zaley od
tego, czy koniecznym jest, by wycznik ochronny w dalszym cigu dziaa wwczas podstawia
si I
cs
, czy te wystarczajcym jest bezpieczne przetrzymanie przez wycznik ochronny prdu
zwarciowego podstawia si I
cu
. Do tradycyjnych elementw ograniczajcych due prdy
zwarciowe nale bezpieczniki. Dla wycznikw ochronnych zdolnoci do ograniczania prdu
wczeniej nie zakadano. Liczono si z tym, e nawet przy prdzie zwarciowym najpierw
przepynie kilka cykli prdu zwarciowego, a dopiero wwczas zadziaa wycznik ochronny.
Obecnie instalowane wyczniki ochronne, (MCB) posiadaj zdolno do ograniczenia prdu i prd
zwarciowy wyczaj przed osigniciem przez jego pierwsz poow fali wartoci szczytowej.

Na podstawie powyszych informacji mona zaleci kolejno kontroli elementw
zabezpieczajcych ze wzgldu na wytrzymao na prdy zwarcia.

1. Obliczy warto maksymalnego prdu zwarciowego I
k
, mogcego pyn przez element
zabezpieczajcy. Jest to zwykle prd powstajcy przy zwarciu trjfazowym przy elemencie
zabezpieczajcym.
2. Sprawdzi, czy element zabezpieczajcy obliczony prd zwarciowy wytrzyma. Zdolno
zwarciowa elementu zabezpieczajcego musi przekracza warto prdu zwarciowego. Dla
pewnoci przyjmuje si udarowy prd zwarciowy I
km
, ktrego warto Ik
m
= K I
k
, gdzie K
zwykle nie przekroczy wartoci 1,6. Czyli zdolno do wyczania (tj. dla wycznikw

Przebieg ograniczenia zakadanego prdu zwarciowego i
k

Charakterystyki ograniczajce bezpiecznikw
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
mocy albo I
cs
, albo I
cu
) musi przekracza 1,6 I
k
. Jeeli wybrany element zabezpieczajcy tego
warunku nie speni, mona dobra element o wyszej wytrzymaoci zwarciowej.
3. Sprawdzi, czy element dobezpieczajcy ograniczy prd zwarciowy do tego stopnia, by
warto ograniczonego prdu zwarciowego I
o
(tj. jego warto maksymalna) bya nisza od
wartoci maksymalnej prdu, odpowiadajcej zdolnoci do wyczania dla okrelonego
elementu zabezpieczajcego, tj. nisza od I
c
\2 > I
o
(po podstawieniu w miejsce I
c

zdolnoci zwarciowej elementu zabezpieczajcego.

W razie niespenienia powyszego warunku mona dobra albo element zabezpieczajcy o wyszej
zdolnoci do wyczania, albo zainstalowa element zabezpieczajcy ograniczajcy prd zwarciowy
(z reguy zawsze mona zastosowa bezpiecznik).

4.6 Kompensacja mocy biernej
Urzdzenia elektryczne, np. silniki elektryczne, transformatory, dawiki wietlwek i inne nie
pobieraj z sieci wycznie energii czynnej, lecz take energi biern, konieczn dla ich
prawidowej pracy. Problem stanowi to, e sie przesyowa obciana jest przez sum obu tych
energii. Celem zredukowania energii biernej w ukadzie, do odbiornika lub punktu z nim
ssiadujcego podcza si kondensator kompensacyjny, przekazujcy energi biern o charakterze
pojemnociowym bezporednio do odbiornika. W ten sposb obnia si wielko energii biernej
przenoszonej przez sie. Jako kompensacji energii biernej okrelana jest przez wspczynnik
mocy cos , stanowicy stosunek pomidzy moc czynn P a moc pozorn S. Po pewnym
uproszczeniu obowizuje stosunek:

cos = P / S

Moc pozorna S skada si ze skadowej mocy czynnej i biernej:

S P Q = +
2 2

gdzie: cos wspczynnik mocy (kosinus kta przesunicia fazowego midzy
napiciem a prdem dla 50 Hz)
P moc czynna [W]
S moc pozorna [VA]
Q moc bierna [var]
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

Idealnym jest osignicie wspczynnika mocy maksymalnie zblionego do jednoci. Jeeli
wspczynnik mocy jest zbyt niski, odbiorca ponosi koszty odbioru energii biernej.
W zalenoci od zakresu i stabilnoci odbioru stosuje si rne rodzaje kompensacji: indywidualn,
grupow i centraln. W kompensacji indywidualnej kondensator wczany jest wraz z
odbiornikiem, kompensacj grupow i centraln stosuje si dla duych systemw
elektroenergetycznych o obcieniu zmiennym. W tego rodzaju ukadach wczaniem
kondensatorw steruje regulator automatyczny, zapewniajcy osignicie odpowiedniego
wspczynnika mocy. We wszystkich wymienionych wyej przypadkach jednak obowizuje to, e
kompensacja w dowolnym punkcie sieci wpywa na cay ukad.

Rysunek po stronie prawej przedstawia uproszczony
schemat podczenia rwnolegego kondensatora
kompensacyjnego. Przy tym wielko I zmienia si do
I
K.
Prd cakowity w przewodach zmienia si po
kompensacji do I
K
= I+I
C
.

Stosujc kondensator C osigniemy nastpujc moc
kompensacyjn:

Q
I
C
C
=
2
e

gdzie: Q
C
moc kondensatora [var]
I

warto skuteczna prdu [A]
e

pulsacja
(e = 2 t f dla 50 Hz jest to 314)
C

pojemno kondensatora [F]

W sieciach trjfazowych dla kondensatorw stosuje si prawie wycznie poczenie w trjkt (C
D
).
Program PAJK 2.8 umoliwia poczenie kondensatorw take w gwiazd, co jest
wykorzystywane oczywicie tylko dla odbiornikw jednofazowych. Po podczeniu kondensatora
mona wyznaczy prd przez niego pyncy i w zalenoci od niego dobra styczniki
kondensatorowe (firma Eaton Moeller oferuje cay szereg tego typu stycznikw). Wymagany
wspczynnik mocy osignie si przez dobr odpowiedniego kondensatora, jednak naley zwrci
uwag na fakt, e program nie realizuje automatycznego obliczenia wynikowego (kocowego)
wspczynnika mocy w oparciu o wspczynnik mocy pierwotny, lecz uwzgldnia stan dla
konkretnego kondensatora. W trakcie takiej kontroli mona np. sprawdzi moc maksymaln baterii
kompensacyjnych, tak, aby nie przekompensowa sieci, Obnianie mocy podczanych
kondensatorw jest wwczas zadaniem ukadu automatycznego, stanowicego cz
automatycznych baterii kondensatorw.

Program PAJK wersja. 2.8 umoliwia take porwnanie spadku napicia przed kompensacj do
spadku napicia po kompensacji, gdy wraz z obnieniem mocy pozornej obnia si take prd.
Wiadomym jest, e obnianie strat w trakcie przesyu energii elektrycznej jest bardzo korzystne,
gdy sposoby pozostae, np. zwikszenie przekrojw przewodw, wartoci napicia znamionowego
i in. s nieekonomiczne i ich zrealizowanie czsto jest bardzo trudne. Na drodze oblicze czsto
mona sprawdzi, e w niektrych przypadkach istnieje nawet moliwo obnienia przekrojw
zastosowanych przewodw.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Uwaga (cyt. z publikacji: Kompensacja mocy biernej w praktyce):
Problemowi roli mocy biernej powicono w ostatnim wieku ogromn ilo artykuw i rozpraw
doktorskich. Problem mocy biernej omawiano take na wielu konferencjach naukowych. Jednak, jak
dotychczas, wyniki bada nad istot fizyczn mocy biernej nie przyniosy adnych efektw. Jedyna
teza, zaakceptowana przez specjalistw z caego wiata zawiera tylko stwierdzenie, e moc bierna
jest odmienna od mocy czynnej i z tego powodu musi by ujta w kosztach w sposb oddzielny..
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
5. Waciwoci urzdze zabezpieczajcych
________________________________________________
Dla prawidowego wykorzystania urzdzenia zabezpieczajcego w obwodach elektrycznych
konieczna jest znajomo parametrw podstawowych obwodu (wielkoci zwarciowych, rodzaju
obcienia itp.), a take waciwoci urzdzenia zabezpieczajcego (typu charakterystyki
wyczania, zdolnoci wyczeniowe itp.). Przydatno urzdzenia zabezpieczajcego do ochrony
okrelonego obwodu okrelaj parametry zagwarantowane przez producenta w dokumentacji
katalogowej. Naley wiedzie, ktry parametr urzdzenia zabezpieczajcego (np. I
cn
, I
cu
, I
cs,
I
cw
)
mona przyporzdkowa okrelonemu parametrowi prdu zwarciowego (np. I
k
, I
km
) obwodu.

Uwaga: wszystkie prdy o wartoci wikszej od wartoci prdu znamionowego obwodu nosz
nazw prdw przeteniowych. Pojcie przetenie obejmuje prdy przecieniowe (prdy,
kilkukrotnoci I
n
) oraz prdy zwarciowe.
5.1 Bezpieczniki
Bezpieczniki topikowe s najstarszymi zabezpieczeniami stosowanymi w urzdzeniach
elektrycznych. Gwnie zabezpieczaj przed przeteniami; przede wszystkim przed skutkami
zwar, bo ich przydatno jako zabezpiecze przecieniowych jest ograniczona.
Wymagania dotyczce bezpiecznikw zostay opisane w normie IEC/EN 60269. Bezpieczniki
mog by klasyfikowane ze wzgldu m.in. na:

- Napicie znamionowe bezpiecznika U
n
ktre nie powinno by mniejsze ni napicie
znamionowe instalacji U
N
.

- Klasa bezpiecznika - typ charakterystyki czasowo-prdowej wkadki bezpiecznikowej.
Zawiera ona dwie lub trzy litery, z ktrych pierwsza oznacza zakres zdolnoci wyczania:
1. g - wkadka dla oglnego zastosowania. Niskonapiciowa wkadka g jest wkadk o
penozakresowej zdolnoci wyczania zdoln wyczy kady prd przetapiajcy topik.
2. a - wkadka o niepenozakresowej zdolnoci wyczania.

- Drugi czon symbolu oznacza kategori uytkowania:
1. G - wkadka oglnego przeznaczenia,
2. F - wkadka o charakterystyce szybkiej.
3. M - wkadka do zabezpieczania silnikw i urzdze rozdzielczych.
4. R - wkadka do zabezpieczania urzdze pprzewodnikowych.
5. Tr - wkadka do zabezpieczania transformatorw.
6. B - wkadka do zabezpieczania urzdze w podziemiach kopal
- Rodzaj budowy bezpiecznika wkrtkowe, rozczniki bezpiecznikowe z wkadkami
instalacyjnymi etc.

- Prd znamionowy cigy wkadki bezpiecznikowej I
n

Dokadne rozrnienie i typy stosowanych aparatw rni si take w zalenoci od praktyki
stosowanej w danym kraju.

Przecienie: Przy przecieniu, czyli przy prdach przeteniowych powstaych w
nieuszkodzonym obwodzie elektrycznym, w przypadku bezpiecznikw naley liczy si z
duszymi czasami wyczania ni w przypadku wycznikw. Np. z definicji charakterystyki
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
wyczajcej bezpiecznika wynika, e przy przepywie prdu o wartoci 1,6 I
n
bezpiecznik moe
zadziaa dopiero po upywie 1 godziny, natomiast dla wycznikw ochronnych ustalone prdy
wyczalne s nisze.

W zakresie najkrtszych czasw, dla ktrych nie podaje si charakterystyk t-I, miarodajn
informacj jest przedukowa caka Joule'a (I
2
t)p wkadki bezpiecznikowej.

Kolejn moliwo opisania waciwoci bezpiecznikw stanowi liczbowe ujcie energii
wchodzcej w obwd (czyli energii powodujcej nagrzewanie si przewodw) okrelonej przez
parametr I
2
t (caka Joulea). Wyznaczany jest on z charakterystyk ograniczajcych zamieszczonych
w dokumentacji katalogowej. Ograniczenie prdu zwarciowego wpywa dodatnio na nagrzewanie
si linii oraz obnienie obcienia dynamicznego przewodw i tablic rozdzielczych..

- Prd znamionowy wyczalny wkadki bezpiecznikowej I
cn
oznacza zwarciow zdolno
wyczania w obwodzie o okrelonym napiciu.

Prdy zwarciowe: Najwaniejsz waciwo bezpiecznikw stanowi wysoka zdolno wyczania
w zwarciu, ktra, przy jednoczenie niewielkich wymiarach bezpiecznika, priorytetowo przeznacza
go do gwnej lub awaryjnej ochrony przeciwzwarciowej obwodw i przyrzdw. Znamionowa
zdolno wyczania bezpiecznikw podawana jest w formie jednej wartoci I
cn
mieszczcej si
zwykle w zakresie od 50 kA do 120 kA (zalenie od rodzaju bezpiecznika, wspczynnika mocy,
napicia itd.).

Kryterium doboru bezpiecznika w obwodzie o znanych warunkach zwarciowych:

I
cn
> I
k

gdzie: I
cn
znamionowa zdolno bezpiecznika do wyczenia zwarcia
I
k
pocztkowy, udarowy prd zwarciowy

W przypadku prdw od ok. 20 I
n
mona liczy na waciwoci ograniczajce bezpiecznikw
wtedy, gdy prd zwarciowy ograniczony jest przed osigniciem przez niego wartoci maksymalnej
(przy czstotliwoci 50 Hz wyczenie musi nastpi najpniej do 5 ms). Prd ograniczony
(oznaczany zwykle symbolem I
o
), ujty jest w wartoci maksymalnej. Typowy przebieg
charakterystyk ograniczajcych ilustruje rysunek w rozdziale 4.5. Zawiera on dwie linie
rwnolege:
- linia dolna wyznacza warto szczytow (ograniczon) symetrycznego prdu zwarciowego
(zakadanego),
- linia grna wyznacza warto szczytow (ograniczon) niesymetrycznego prdu
zwarciowego, czyli warto najmniej korzystn.
Wybr linii zaley od stanu obwodu, ktrego zwarcie jest rozpatrywane.
5.2 Wyczniki
W zalenoci od celu zastosowanie, naley rozpatrywa dwie obowizujce normy dla
wycznikw:

- PN-IEC 60898:2000 Sprzt elektroinstalacyjny - Wyczniki do zabezpiecze
przeteniowych instalacji domowych i podobnych
- PN-EN 60947:2001/2002 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapiciowa- zbir norm

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Wyczniki - stosowane s do samoczynnego wyczania prdw zwarciowych. W odrnieniu od
bezpiecznika wycznik suy nie tylko do samoczynnego wyczania obwodu, lecz rwnie do
innych czynnoci czeniowych: do zamierzonego wyczania i zaczania obwodu.

Przecienie w obwodzie: charakterystyka wyzwalania zgodnie z PN-EN 60947 okrelana jest tylko
przez dwie wartoci obligatoryjne; przez wyznaczon warto prdu niewczania 1,05 I
n
oraz przez
wyznaczon warto prdu wyczania 1,3 I
n
. Wyznaczony czas zadziaania wynosi 1 godz. dla I
n
s
63 A, a nastpnie 2 godz. dla I
n
> 63 A. Temperatura odniesienia dla otoczenia wynosi priorytetowo
30 C, jeeli nie postanowiono inaczej.
Prdy probiercze l-godzinne wyzwalacza przecieniowego zgodnie z PN-EN 60898 s jednakowe
dla wszystkich nowszych charakterystyk: dolny I
1
= 1,13In i grny I
2
= 1,45In. W katalogach Eaton
Moeller zamieszczone s charakterystyki czasowo-prdowe dla obu przypadkw.

Zwarcie w obwodzie: norma EN 60898 opisuje podzia na 3 typy charakterystyk wyzwalania: od 3
do 5 krotnoci prdu In typ B, od 5 do 10 In dla C i od 10 do 20 dla D. Charakterystyka wyzwalania
ma znaczenie szczeglnie podczas wypeniania zaoe zwizanych z wymaganym czasem
zadziaania aparatu. Jest rwnie powizane z wymaganiem co do wartoci impedancji ptli w
ukadzie sieci TN. Dla tego ukadu problem rozwizuje si m.in. poprzez zapewnienie takiego
poziomu impedancji, przy ktrym najmniejszy spodziewany prd zwarciowy zapewni odpowied
zabezpieczenia w okrelonym czasie. Kady wikszy prd bdzie powodowa szybsze wyzwolenie.
Norma PN-EN 60947 nie okrela specjalnych parametrw dla charakterystyk wyzwalania. Jednak
cz wytwrcw samodzielnie dodaje nowe zakresy dla ich wycznikw (np. ch-ki R, S etc.).
Jedn z najwaniejszych cech opisywanych aparatw jest zdolno do powtarzalnego wyczania
prdw zwarciowych. Wyczniki rozwaane zgodnie z norm 60947 najczciej okrelane s jako
wyczniki mocy i s parametryzowane za pomoc opisywanych niej wielkoci.

Dobr wycznika i jego wyposaenia powinien uwzgldnia m.in. nastpujce parametry i
charakterystyki:
1. Napicie znamionowe wycznika U
n
dotyczce torw gwnych wycznika, ktre musi
by nie mniejsze ni napicie znamionowe instalacji.
2. Napicie znamionowe sterownicze U
s
, dotyczce obwodw pomocniczych wycznika.
3. Prd znamionowy cigy wycznika I
n
, ktry nie powinien by mniejszy ni obliczeniowy
prd szczytowego obcienia obwodu I
b
(I
n
I
b
).
4. Prd znamionowy wyczalny wycznika I
c
okrelajcy zwarciow zdolno wyczania w
obwodzie o podanym napiciu czeniowym.
a) znamionowy prd wyczalny eksploatacyjny I
cs
, jaki wycznik potrafi wyczy
w cyklu wy-t-za-wy-t-za-wy (t - czas przerwy midzy kolejnymi czeniami)
bdc zdolnym do cigego przewodzenia prdu znamionowego. Dobr ze wzgldu
na znamionowy prd wyczalny eksploatacyjny I
cs
charakteryzuje wyczniki,
ktrym stawia si wysokie wymagania co do niezawodnoci dziaania. Warto
prdu zwarciowego, podana na wyczniku przy odpowiednim napiciu
znamionowym. Okrelana jest przez warto zakadanego prdu wyczania (w kA)
odpowiadajc jednej z wartoci wyznaczonych w normie, ujt z reguy w
procentach (25, 50, 75 i 100% I
cu
) w odniesieniu do wartoci I
cu
. Np. dla wycznika
ochronnego z I
cs
= 75% I
cu
i I
cu
= 100 kA, I
cs
= 75 kA. Wyczniki musz przy
wartoci I
cs
wyczanie powtarza i tylko od projektanta zaley, jak miar
dugookresowej niezawodnoci eksploatacji chce on zastosowa czy zaprojektuje
on wyczniki ochronne pod wzgldem wartoci I
cs
, czy te pod wzgldem I
cu
.
Rzutuje to rwnie na cen wycznikw ochronnych.
b) znamionowy prd wyczalny graniczny I
cu
, jaki wycznik potrafi wyczy w
cyklu wy-t-zal-wy, po tym moe by ju jednak niezdolny do dalszej pracy. Podane
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
przez wytwrc wartoci obu prdw wyczalnych powinny pozostawa we
wzajemnym stosunku okrelonym przez norm. Warto prdu zwarciowego
powodujca bezpieczne zadziaanie wycznika ochronnego i podana na wyczniku
przy odpowiednim napiciu znamionowym. Po takim wyczeniu moe jednak
nastpi zmiana jego charakterystyk, czyli wyczenie prdu zwarciowego o
wartoci I = I
cu
zagwarantowane jest tylko raz. Chocia na pierwszy rzut oka dobr
wycznikw ochronnych na warto I
cu
wydaje si nieuzasadniony technicznie
(wycznik do jednego zastosowania?), to jednak praktyka potwierdzia, e
zakcenia nie powstaj bezporednio na zaciskach wyjciowych wycznikw oraz
e wzgldnie niewielka impedancja linii za wycznikiem ochronnym w peni
wystarcza do efektywnego obnienia prdu zwarciowego poniej wartoci I
cu.
.
5. Prd znamionowy zaczalny wycznika I
cm
. Ma by nie mniejszy ni spodziewany w
obwodzie prd zwarciowy udarowy, aby zapobiec uszkodzeniu wycznika w sytuacji
przypadkowego zaczenia na zwarcie. Prd znamionowy zaczalny wycznika jest rwny
jego prdowi znamionowemu szczytowemu, tzn. najwikszej chwilowej wartoci prdu,
ktrej przepyw wytrzymuje zamknity wycznik. Warto prdu zwarciowego podana na
wyczniku ochronnym przy odpowiednim napiciu znamionowym, czstotliwoci
nominalnej i wyznaczonym wspczynniku mocy. Wyznaczana jest przez maksymalny,
zakadany prd dynamiczny (warto maksymalna pierwszej poowy fali z uwzgldnieniem
skadowej staej prdu zwarciowego). Warto nominalnej, zwarciowej zdolnoci do
wczania (I
cm
) jest zawsze wiksza od wartoci nominalnej, zwarciowej zdolnoci do
wyczania (I
cu
, ew. I
cs
) i stosunek minimalny pomidzy powyszymi wartociami
wyznaczony jest przez norm w zakresie od 1,5 do 2,2.
6. Prd znamionowy krtkotrway wycznika I
cw
lub prd znamionowy n-sekundowy. Jest
to maksymalny prd zwarciowy zastpczy cieplny, jaki zamknity wycznik potrafi
przewodzi w okrelonym czasie (n = 0,53 s).
7. Prd nastawczy wyzwalacza lub przekanika przecieniowego I
r
, to prd, ktrego
przepyw wycznik znosi dowolnie dugo.
8. prd nastawczy wyzwalacza lub przekanika zwarciowego I
i
, prd ktrego osignicie (z
okrelon tolerancj rzdu 25%), powoduje otwarcie wycznika bezzwoczne bd z
okrelon niewielk zwok czonu zwarciowego.
9. charakterystyka prdw ograniczonych io-I, identycznie jak w przypadku bezpiecznikw,
dotyczy tylko wycznikw ograniczajcych,
10. charakterystyka I
2
t-I ilustruje zaleno caki Joule'a od wartoci skutecznej skadowej
okresowej prdu spodziewanego.

Uwaga: Problem prdw zwarciowych interesuje projektanta szczeglnie w pobliu rda, gdzie
obok skadowej zmiennej prdu I
k
wystpuje take skadowa staa prdu zwarciowego I
a
. W tym
miejscu nie mona pomin efektw dynamicznych zwar I
dyn
, bowiem jest to wane szczeglnie
przy ocenie odpornoci przeciwzwarciowej tablic rozdzielczych (do oceny I
dyn
stosuje si parametr
I
km
).

Kryteria doboru wycznika mocy w obwodzie o znanych warunkach zwarciowych:

a) wedug znamionowej zwarciowej zdolnoci wycznika ochronnego do wyczania

I
c
> I
k

gdzie: I
c
znamionowy prd wyczalny wycznika
I
k
pocztkowy, udarowy prd zwarciowy

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
*) Dla szczeglnych wymaga eksploatacyjnych, kiedy zachodzi konieczno pracy z
odpowiedni rezerw parametrw, wyczniki ochronne mona wymiarowa na parametr
I
cs
,. Tego typu dziaanie wspomagane jest przez program PAJK.

b) wedug znamionowej zwarciowej zdolnoci wycznika do wczania:

I
cm
> I
km

gdzie I
cm
znamionowy prd zaczalny wycznika
I
km
udarowy prd zwarciowy (oznaczany take symbolem i
p
)

Kryterium doboru wycznika ochronnego dla instalacji (MCB) w obwodzie o znanych warunkach
zwarciowych:

I
cn
> I
k

gdzie: I
cn
znamionowy prd wyczalny wycznika ochronnego zdolno do
wyczenia zwarcia
I
k
pocztkowy udarowy prd zwarciowy

Uwaga: Dla uproszczenia, w bazie danych programu PAJK dla maych wycznikw ochronnych
stosowano warto I
cn
w kolumnie I
cs
. (wyczniki CLS6, FAZ, PLHT, wyczniki nadprdowe
z moduem rnicowoprdowym PKNM).
5.3 Selektywno wycznikw i bezpiecznikw
Selektywno bezpiecznikw:
Jeeli producent nie postanawia inaczej, selektywno dwch, szeregowo podczonych
bezpiecznikw zwykle zagwarantowana jest przy stosunku prdw znamionowych 1: 1.6.
Warunkiem s, oczywicie, identyczne typy charakterystyk wyczajcych (patrz rozdz. 4.4, rys. a).

Selektywno wycznikw ochronnych dla instalacji:
Norma PN-IEC 60898:2000 wyznacza dla wycznikw ochronnych do 32 A trzy klasy
ograniczenia energii w czasie zwarcia. Wikszo wycznikw ochronnych naley do klasy
trzeciej (klasa ograniczenia 3, take klasa selektywnoci 3) i waciwie nale do niej take
wyczniki ochronne dla prdw wyszych (np. rwnie wyczniki ochronne LH i AZ do 125 A).
Zalet takich wycznikw ograniczajcych jest due ograniczanie przepywajcej energii,
porwnywalne do bezpiecznikw oraz spowodowane tym nieznaczne nagrzewanie si przewodw
w trakcie zwarcia (tylko w jednostkach, wyjtkowo w dziesitkach
o
C). Wad jest brak moliwoci
selekcyjnego stopniowania dwch szeregowo podczonych wycznikw ochronnych nalecych
do identycznej, czyli trzeciej klasy selektywnoci. Takie wyczniki ograniczajce, podczone
szeregowo zadziaaj waciwie w identycznym czasie. Selektywno w penym zakresie prdw
roboczych byaby teoretycznie moliwa dopiero przy duym odstpie od prdw znamionowych (w
przyblieniu od dziesiciokrotnoci I
n
), czego w praktyce zastosowa nie mona. Dlatego naley
uwaa na powszechny bd okrelajcy, e problem selektywnoci dwch wycznikw ochrony
instalacji mona rozwiza przez proste stopniowanie charakterystyk typu B, C i D! Oba wyczniki
ograniczajce (np. wycznik 32 A o charakterystyce C oraz wycznik 10 A o charakterystyce B)
zadziaaj w zwarciu w przyblieniu w jednakowym czasie i ich energia przepywu jest
porwnywalna. Problem selektywnoci mona rozwiza dopiero przez zastosowanie dwch
wycznikw ochronnych o bardzo rnych wartociach energii przepywu, czyli o rnych
prdkociach zadziaania w czasie zwarcia, np. przez zastosowanie wycznika mocy dla prdu
wyszego (wg PN-EN 60947) na miejscu pierwszym i przez podczenie wtrnego, wycznika
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
zabezpieczajcego instalacj o charakterystyce B, C lub D (wg PN-IEC 60898). Graficznie
przedstawiono przykad takiej sytuacji na rys. b) w rozdziale 4.4.

Uwaga: do ochrony przeciwprzeteniowej za pomoc kombinacji prdowych wycznikw bezpieczestwa z
wycznikami ochronnymi stosowane s prdowe wyczniki bezpieczestwa z wbudowan ochron
przecieniow, ktre mona zastosowa w warunkach obowizujcych dla ochronnych wycznikw
instalacyjnych, okrelonych w normie PN-IEC 60898. Dla wycznika ochronnego o prdzie znamionowym
do 40 A mamy do dyspozycji typoszereg PKNM, ew. CKN6.

Selektywno wycznikw mocy:
Kwestia selektywnoci dwu lub kilku szeregowo poczonych wycznikw mocy rozwizana
zostaa w ten sposb, e norma PN-IEC 60974-2 wyznacza dwie grupy wycznikw ochronnych, a
mianowicie: kategori uytkow A (zwykle wyczniki ochronne nieselektywne), a nastpnie
kategori B obejmujc selekcyjne wyczniki ochronne ze zwok nastawialn (min. 50 ms;
wartociami priorytetowymi s: 0,05 0,1 0,25 0,5 1s).

Dla wycznikw ochronnych kategorii B, czyli w wersji selekcyjnej, wprowadzono analogiczny
parametr jak w przypadku kabli, a mianowicie nominaln, krtkookresow odporno
przeciwprdow I
cw
, odzwierciedlajc zdolno wycznika ochronnego do przenoszenia, przez
cay okres wymuszonej zwoki, prdu zwarciowego o wartoci nawet do I
cw
. Producenci
wycznikw mocy podaj najczciej spotykane zwoki krtkookresowe wynoszce 0,1 s; 0,3 s; 1
s lub 3 s. Wycznik ochronny, usytuowany najbliej miejsca zakcenia nie jest z reguy
wycznikiem selekcyjnym (kategoria uytkowa A) i zakcenie odczone zostaje w krtkim czasie
maksymalnie po kilkudziesiciu milisekundach. W takim przypadku parametr I
cw
selektywnego
wycznika ochronnego nie musi by w peni wykorzystany.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
6. Literatura
________________________________________________

Rudolph W.: Safety of Electrical Installations up to 1000 Volts VDE Verlag gmbh - Berlin -
Offenbach 1990
Kacejko P.; Machowski J.: Zwarcia w systemach elektroenergetycznych. WNT, Warszawa, 2002.
Markiewicz H.: Urzdzenia elektroenergetyczne. WNT, Warszawa 2005.
Praca zbiorowa: Poradnik inyniera elektryka. WNT, Warszawa 1996
Klajn A.,Markiewicz H.: Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Instalacje elektryczne w
budynkach mieszkalnych. Podstawy planowania. Wytyczne dotyczce wymiarowania i
wyposaania instalacji. COSiW SEP, Warszawa 2002
Praca zbiorowa pod redakcj dr. in. J. Strzaki Instalacje elektryczne i teletechniczne Poradnik
montera i inyniera elektryka, Verlag Dashfer , Warszawa 2008
Prof. Dr. Roland Zeise: The Computer-Aided Dimensioning of Low-Voltage Networks Moeller
GmbH, Bonn
IEC 60364-4-41:2000 (PN-HD 60364-4-41:2007) Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Ochrona dla zapewnienia bezpieczestwa. Ochrona przeciwporaeniowa.
PN-IEC 60364-4-43:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych - Ochrona dla
zapewnienia bezpieczestwa - Ochrona przed prdem przeteniowym.
PN-IEC 60364-5-523:2001 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobr
i monta wyposaenia elektrycznego. Obcialnoci prdowe dugotrwae przewodw.
PN-IEC 60364-5-53:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobr i monta
wyposaenia elektrycznego. Aparatura czeniowa i sterownicza
PN-EN 60947- :2002 Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapiciowa Zbir norm
PN-IEC 60898:2000 Sprzt elektroinstalacyjny - Wyczniki do zabezpiecze przeteniowych
instalacji domowych i podobnych
PN-EN 60865-1:2002 (U) Obliczanie skutkw prdw zwarciowych - Cz 1: Definicje
i metody obliczania
PN-EN 60909-0:2002 (U) Prdy zwarciowe w sieciach trjfazowych prdu przemiennego - Cz
0: Obliczanie prdw
PN-EN 61660-1:2002 (U) Prdy zwarciowe w obwodach pomocniczych prdu staego
w elektrowniach i stacjach elektroenergetycznych - Cz 1: Obliczanie prdw zwarciowych
PN-EN 61660-2:2002 (U) Prdy zwarciowe w obwodach pomocniczych prdu staego
w elektrowniach i stacjach elektroenergetycznych - Cz 2: Obliczanie skutkw
Rozporzdzenie MEiEA oraz MAGTiO z 9.04.1977 w sprawie warunkw technicznych, jakim
powinny podlega instalacje elektryczne i urzdzenia owietlenia elektrycznego.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
NOTATKI:
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
NOTATKI:
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
CZ II.: Obsuga programu PAJK
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
7. Wstp
________________________________________________
Program PAJK jest graficznym systemem projektowania i oblicze sieci niskiego napicia
wyposaonym w urzdzenia zabezpieczajce firmy Eaton Moeller. Dla sieci promieniowych oraz
wielowzowych program wykonuje obliczenia spadkw napi, rozpywu mocy i prdw
zwarciowych; nastpnie program wykonuje kontrol przydatnoci zastosowanych kabli oraz
urzdze zabezpieczajcych. Procedury obliczeniowe oparte s na normie PN-IEC. Jest to
samodzielny program wymagajcy jedynie systemu operacyjnego Microsoft Windows. Program
przeznaczony jest gwnie dla projektantw oraz pracownikw wykonujcych obliczenia.

Informacje oglne:
- Projektowanie sieci TN/TT/IT o rnych systemach napiciowych do 1000 V (przykadowo
230/400V, 400/690V...).
- Projektowanie sieci promieniowych i wielowzowych.
- Projektowanie sieci zasilanych z jednego rda lub wielu rnych rde (sie nadrzdna,
transformator, generator), projektowanie sieci zasilanych rwnolegle z rnych rde.
- Moliwo symulowania rnych stanw roboczych sieci poprzez odczanie rde i
obcie.
- Definiowanie wspczynnika jednoczesnoci i wspczynnika zapotrzebowania.
- Baza danych elementw z przejrzyst struktur drzewa z moliwoci uzupenienia przez
uytkownika.
- Wszystkie obliczenia (spadki napi, rozpyw mocy, impedancja, zwarcia) oparte s na
normie PN-IEC.
- Przyjazny interfejs uytkownika, umoliwiajcy atw i szybk prac przy zachowaniu
maksymalnej zmiennoci oraz otwartoci. Sposb sterowania podobny do standardowych
systemw CAD (AutoCAD).
- Program wykorzystuje moliwoci systemu operacyjnego Windows95/98/NT/2000/XP.

Topologia sieci
- Zastosowanie interfejsu MDI moliwo rwnolegego przetwarzania wielu projektw.
- Schemat sieci (topologia) definiowany jest poprzez skadanie poszczeglnych elementw
(rda, transformatory, przewody, czniki, urzdzenia zabezpieczajce, odbiorniki,
kondensatory kompensacyjne). Moliwe jest rwnie szybkie wstawianie caych grup
urzdze (zasilanie, rozdzia, odbiory).
- Do dyspozycji dostpne s standardowe funkcje dla edycji grafiki (KOPIUJ, PRZESU,
USU, ROZCIGNIJ). Standardowe funkcje dla sterowania wizualizacj (ZOOM, PAN).
- Wzy sieci tworzone s automatycznie na bieco. Kontrola logiki pocze.
- Moliwo przenoszenia obiektu midzy projektami z wykorzystaniem schowka.
- Moliwo uzupenienia o elementy wasne (odcinek, koo, prostokt, tekst).

Parametry elementw sieci, baza danych elementw
- Parametry elementw zdefiniowanych (tzn. tych elementw, ktrych nie mona w ramach
programu parametryzowa rda, odbiorniki, transformatory) musz by wprowadzone
bezporednio po wstawieniu elementu do schematu sieci.
- Parametry pozostaych elementw (urzdzenia zabezpieczajce, czniki, kable) mog
rwnie by wstawiane albo mog by automatycznie parametryzowane przez program.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Do dyspozycji dostpna jest baza danych elementw standardowych Generatory,
Transformatory, Przewody-Kable, Wyczniki, Wyczniki automatyczne, Bezpieczniki,
Silniki, Kondensatory kompensacyjne.
- Baza danych zbudowana jest jako baza otwarta; oznacza to, e uytkownik moe dowolnie
uzupenia baz danych o elementy, ktre wykorzystuje w swoich projektach. Moliwe jest
tworzenie drzewa bazy danych oraz tabel danych.
- Moliwo uzupenienia bazy danych przez uytkownika jest istotna gwnie w przypadku
tych elementw, ktre nie s dostarczane przez firm Eaton Moeller (Transformatory,
Kable, Silniki, Kondensatory kompensacyjne).
- Parametry elementw przejtych z bazy danych mona poddawa edycji lokalnie po
wprowadzeniu do sieci.

Obliczenia
- Obliczenia oparte s na normie PN-IEC. Pod uwag brana jest alternatywnie sie TN, IT
lub TT - wedug wyboru uytkownika; wybierane s systemy napiciowe do 1000V a
zwarcia s odlege.
- Spadki napi wzowych punktw sieci (kontrola, czy spadek nie przekracza maksymalnej
wartoci ustawionej przez uytkownika lokalnie dla kadego elementu sieci). W kadej
sytuacji uwzgldniany jest wspczynnik zapotrzebowania, dla sieci promieniowych brany
pod uwag jest rwnie wspczynnik jednoczesnoci.
- Obcienia w gaziach sieci, kontrola prawidowego doboru urzdze zabezpieczajcych
oraz przewodw wedug warunkw normy PN-IEC 60364-5-523:2001, kontrola
zabezpieczenia przewodw w przypadku przecienia i zwarcia wedug normy PN-IEC
60364-4-43:1999. Obliczenie wspczynnika mocy.
- Trjfazowe zwarcie symetryczne, obliczenia wedug normy PN-EN 60865-1:2002 oraz PN-
EN 60909-0:2002 obliczenie prdu zwarciowego w wybranym punkcie sieci, rozpyw
prdw zwarciowych w sieci (kontrola prawidowego doboru urzdze zabezpieczajcych
oraz przewodw). Uwzgldniany jest rwnie wpyw silnikw.
- Obliczanie obwodu kaskadowego kontrola obszaru selektywnoci wycznika
nadrzdnego w stosunku do wycznikw w polach odbiorczych kaskady.
- Badanie selektywnoci na podstawie tabel opublikowanych w katalogach, w konfiguracji
wycznik/wycznik.
- Dwufazowe zwarcie niesymetryczne, obliczenia wedug normy PN-EN 60865-1:2002 oraz
PN-EN 60909-0:2002 obliczenie prdu zwarciowego pomidzy fazami oraz prdu
doziemnego w miejscu zwarcia oraz rozpywu prdw zwarciowych w sieci (kontrola
prawidowego doboru urzdze zabezpieczajcych i przewodw).
- Jednofazowe zwarcie niesymetryczne w stosunku do ziemi, obliczenia wedug normy PN-
EN 60865-1:2002 oraz PN-EN 60909-0:2002 - obliczenie prdu zwarciowego w wybranym
punkcie sieci oraz strumienia prdw zwarciowych w sieci, obliczenie impedancji w
miejscu zwarcia oraz napicia dotykowego raeniowego na czciach nie bdcych pod
napiciem. Obliczenie czasu wyczenia zwarcia oraz kontrola spenienia wymaga normy
PN-IEC 60364-4-41:2000 (PN-HD 60364-41-1: 2007).
- Obliczenie skadowej zgodnej oraz zerowej impedancji w wle sieci (moliwo
pniejszego wykorzystania np. dla zaprojektowania doczanej sieci IT), jest moliwo
obliczenia impedancji ptli zakcenia Z
sv
wedug normy PN-IEC 60364-4-41:2000 (PN-
HD 60364-41-1: 2007). Wyniki oblicze mona przedstawi albo jako wartoci
bezwzgldne, albo jako liczby zespolone; obliczane impedancje nie s modyfikowane
adnymi wspczynnikami.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Przedstawienie (wizualizacja) wynikw
- Bezporednio po wykonaniu oblicze wywietlany jest wykaz elementw nie speniajcych
potrzeb. Wykaz ten mona wydrukowa.
- Po wykonaniu oblicze pokazywane s obliczone wartoci dla poszczeglnych elementw
na schemacie sieci. Schemat z wynikami mona wydrukowa. Druk moliwy jest na
dowolnym urzdzeniu wyjciowym, dla ktrego dostpne s sterowniki w systemie
Windows (drukarka, ploter).
- Moliwo drukowania tabel wykaz elementw sieci z podaniem wynikw oblicze.
- Moliwo drukowania tabel wykaz kabli (lista kablowa).
- Eksport grafiki do formatu DXF (format oprogramowania typu CAD).
- Eksport tabel danych do formatu TXT, TAB, XLS (Microsoft Excel).

Praca z charakterystykami czasowo-prdowymi
- Wybr urzdze zabezpieczajcych z bazy danych oraz narysowanie ich charakterystyki
wyczania.
- Wybr urzdze ze schematu sieci oraz nakrelenie ich charakterystyki moliwo oceny
selektywnoci.
- Moliwo wstawienia opisu symbolu przyporzdkowanego do charakterystyki, ustawienie
koloru krzywej. Moliwo odmierzania na wykresie.
- W przypadku, jeeli element zabezpieczajcy posiada ustawiane wyzwalacze, istnieje
moliwo modyfikowania wszystkich dostpnych parametrw. Zmiana ktregokolwiek z
parametrw wyzwalacza powoduje zmian w opisie elementu zamieszczonego na
schemacie.
- Wydruk wykresu na urzdzeniu wyjciowym (wydruk czarno-biay lub kolorowy).
- Archiwizacja zestawu charakterystyk w pliku danych (dla jednego projektu mona stworzy
dowoln ilo zestawie charakterystyk).

Wymagania sprztowe i programowe (minimalna konfiguracja):
- Komputer PC, procesor Pentium III, 64 MB RAM i wicej (zaleca si 64 MB), karta grafiki
pracujca z rozdzielczoci min. 1024x768, napd CD, urzdzenie wyjciowe dla druku
(drukarka laserowa, ploter itp.).
- Min. 20 MB wolnego miejsca na dysku twardym,
- Zainstalowany system operacyjny Windows95 lub wyszy, WindowsNT 4.0 i wyszy,
Windows 2000 Professional (zainstalowany ServicePack 1), WindowsXP, Windows Vista.

Uwagi:
- Program PAJK nie jest programem sieciowym. Musi by zawsze instalowany na dysku
lokalnym kadego uytkownika.
- Licencja na korzystanie z systemu oprogramowania udzielana jest na ograniczony okres
czasu. Licencji udziela wyczny posiadacz praw do programu firma Eaton Electric Sp. z o.o.
z siedzib w Gdasku.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
8. Instalacja
________________________________________________
8.1 Instalacja z dysku CD
1. W dysk instalacyjny CD do stacji dyskw (przykadowo napd D:).
2. Wykonaj uruchomienie z programu CD \SPIDER_SETUP\SETUP.EXE. Kliknij na przycisk
Start i wybierz Uruchom, bd kliknicie na ikon programu SETUP.EXE. W otwartym
teraz oknie dialogowym wpisz tekst: D:\SPIDER_SETUP\SETUP.EXE (litera D oznacza
napd CD). Kliknij na przycisk OK.

3. Wybierz jzyk uywany podczas instalacji wybr z rozwijanej listy proponowanych
jzykw

4. Wywietlane jest danie zamknicia wszystkich uruchomionych aplikacji (programw).
Zaleca si rwnie odczenie sterownikw sieciowych oraz programw antywirusowych,
pracujcych w tle. Po naciniciu na przycisk Dalej naley kontynuowa instalacj.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

5. W nastpnym oknie dialogowym przeczytaj warunki umowy licencyjnej, a nastpnie
akceptujc wszystkie punkty zaznacz opcj Akceptuje warunki i nacinij przycisk Dalej
aby kontynuowa instalacje

6. Wybierz katalog , w ktrym program ma zosta zainstalowany. Program PAJK nie jest
aplikacj dziaajca w sieci, musi by zainstalowany na dysku lokalnym kadego uytkownika.
Jeli domylna lokalizacja nie jest odpowiednia, mona j zmieni klikajc na pole
Przegldaj i wybra miejsce instalacji wskazujc katalog w otwartym oknie dialogowym.
Klikajc na przycisk Dalej instalacja jest kontynuowana.
Po zapoznaniu si ze
wszystkimi punktami umowy
licencyjnej wybierz pole
akceptacji warunkw, aby
kontynuowa instalacje.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

7. W przypadku, jeeli w podanym katalogu docelowym istnieje ju starsza instalacja programu
PAJK, system pyta, czy ma przenie zmodyfikowane przez uytkownika pliki z poprzedniej
instalacji. Klikajc na przycisk Dalej instalacja jest kontynuowana

Zwr uwag na nastpujcy komunikat:

Pierwotna instalacja zostaa
usunita, baza danych elementw
uytkownika nie zostanie
przeniesiona.
Domylny adres, do ktrego
program ma zosta
zainstalowany. Zmian
lokalizacji mona dokona
poprzez edycj cieki w oknie
wyboru, bd po klikniciu
klawisza Przegldaj .
Jeeli podany katalog ju
istnieje, naley powtrzy
lokalizacj. Program naley
instalowa bezporednio na
dysku, nigdy w folderze
systemu. Po wyborze
lokalizacji naley klikn
przycisk Dalej.
Jeli istniaa pierwotna instalacja
zostanie zmodyfikowana poprzez
dodanie nowej bazy elementw
(generatory, silniki, transformatory)
po zaznaczeniu tej opcji .
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
8. Wprowad nazw grupy, do ktrej zostanie dodana ikona startu programu (nazwa nowej
pozycji w menu Start - Programy). Zaleca si pozostawienie wstpnie wybranej nazwy oraz
zamknicie panelu dialogowego poprzez kliknicie na przycisk Dalej.

9. Jeeli chcesz dokona zmian we wczeniejszych ustawieniach instalacji moesz cofn si do
dowolnego miejsca klikajc przycisk Wstecz. Jeeli wszystkie ustawienia s waciwe
rozpocznij instalacj klikajc klawisz Instaluj .
10. Program wykonuje kopiowanie plikw na twardy dysk komputera oraz rozpakowanie plikw
instalacyjnych
11. Instalacja programu dobiega koca. Oznacza to, e zostaa przeprowadzona prawidowo a
program zosta poprawnie zainstalowany. Zakocz instalacje zamykajc okno dialogowe
przyciskiem Zakocz. Plik instalacyjny automatycznie utworzy ikon na pulpicie oraz trwale
przypisa rozszerzenie projektu .SPI do programu PAJK ( klikajc podwjnie na plik z tym
rozszerzeniem zostanie otwarty przez program).
12. Program mona usun przy pomocy pliku deinstalacyjnego. Kliknij przycisk Start na pasku
polece, nastpnie wybierz zakadk Programy PAJK Deinstalacja. Zostanie
uruchomiony, ktry cakowicie usunie program z Twojego komputera.
8.2 Rczne wykonanie instalacji klienta w przypadku awarii programu SETUP
Na niektrych komputerach moe wystpi problem przy instalowaniu programu z instalacyjnego
dysku CD w oparciu o standardowy sposb postpowania oparty na programie SETUP.EXE
(przykadowo Windows2000 Professional, w ktrych nie zosta zainstalowany modu ServicePack1,
w niektrych wersjach WindowsNT 4.0 itp.). Alternatywnym rozwizaniem jest moliwo
wykonywania instalacji rcznej bez wykorzystania programu instalacyjnego.

Uwaga: wykonanie rcznej instalacji wymaga okrelonej wiedzy i umiejtnoci w zakresie obsugi
komputera. W przypadku, jeeli niektre kroki podanej poniej procedury nie bd dla Ciebie
cakowicie jasne albo zrozumiae, proponujemy zlecenie zainstalowania programu Waszemu
administratorowi systemu albo specjalicie w tej dziedzinie.

1. Utwrz na dysku twardym katalog C:\SPIDER (przy pomocy programw systemu
operacyjnego, przykadowo Explorer Windows, Windows Commander itp.).
2. Skopiuj wszystkie pliki z katalogu \SPIDER_SETUP\CUSTOM na dysku instalacyjnym CD
do tego nowo utworzonego katalogu.
3. Wykonaj uruchomienie programu UnPack.BAT w katalogu na dysku twardym nastpuje
rozpakowanie instalacji klienta programu PAJK
Wykaz istniejcych grup programowych
(pozycji w menu Start - Programy).
Nazwa nowo utworzonej grupy
programowej (pozycje w menu Start -
Programy) w ktrej zostanie umieszczona
ikona startu programu.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
4. Utwrz ikon startu programu PAJK na pulpicie oraz now pozycj w Start-Programy.
5. Wykonaj uruchomienie programu poprzez wybranie ikony utworzonej w poprzednim kroku.
Jeeli programu nie daje si uruchomi, skopiuj pliki z katalogu \SPIDER_SETUP\WinSys na
dysku instalacyjnym CD do katalogu systemowego Windows, zazwyczaj
C:\Windows\System (uwaga: nie moe doj do przepisania nowszej wersji tych bibliotek,
ktre mog ju wystpowa w systemie Windows!!).
6. Wykonaj start programu i podaj licencj (patrz rozdz. 9.1).
8.3 Kopia bezpieczestwa instalacji
Przy stosowaniu programu niektre pliki s na bieco modyfikowane. Chodzi o pliki z
konfiguracj programu, z bazami danych uytkownika itp. Wskazane jest wykonanie kopii
zapasowej tych plikw:

Plik Uwaga Od wersji
SPIDER\SPIDER.INI
Konfiguracja programu 1.0
SPIDER\DATA\...
Baza danych elementw uytkownika (silniki, generatory,
transformatory, kable,...)
1.0

Kopia rezerwowa caej instalacji:

Warunkiem wykonania kopii bezpieczestwa (rezerwowej) istniejcej instalacji jest obecno
programu pakujcego RAR.EXE w gwnym katalogu programu. Program RAR nie stanowi czci
instalacji standardowej; chodzi o program typu shareware czci pakietu WINRAR.

1. Skopiuj program RAR.EXE do gwnego katalogu nadbudowy (zazwyczaj C:\SPIDER).
2. Wykonaj uruchomienie programu PACK.BAT z gwnego katalogu programu (zazwyczaj
C:\SPIDER). Kliknij na przycisk Start i wybierz pozycj Uruchom... W oknie dialogowym
wpisz tekst: C:\SPIDER\PACK.BAT (gdzie C:\SPIDER jest ciek do katalogu gwnego
programu). Kliknij na przycisk OK.
3. Nastpuje spakowanie programu. W gwnym katalogu, powstaj pliki archiwalne
SPIDER.RAR, SPIDER.R00, ... Pliki te wraz z plikami UNRAR.EXE oraz UnPack.BAT
skopiuj na dyskietki.
4. Ponowne rozpakowanie plikw archiwalnych moliwe jest przy pomocy programu
UnPack.BAT.
5. Podczas instalacji - program standardowo tworzy pierwsz kopie bezpieczestwa.

Uwaga:
W przypadku napotkania problemw przy instalacji lub podczas korzystania z programu prosimy
o kontakt z:
Pomoc techniczna (PL):
Eaton Electric Sp. z o.o.
ul. Krakowska 19-23, 50-424 Wrocaw
tel./faks: 71 781 23 74, 71 781 23 21
e-mail: pl-pajak@eaton.com
www.moeller.pl

Prosimy rwnie o zgaszanie na w.w. adres wszelkich uwag i propozycji usprawnie programu
PAJK.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
8.4 Aktualizacja ze strony internetowej
Program posiada modu automatycznej aktualizacji, oprogramowanie czy si z serwerem firmy
Eaton Moeller w celu sprawdzenia dostpnoci nowej wersji. W opcjach programu mona ustawi
odstp czasowy midzy kolejnymi czeniami.

W razie akceptacji, program sprawdzi czy istnieje nowa wersja, jeeli tak, to zostanie ona pobrana
i zainstalowana automatycznie. Do poprawnego dziaania wymagane jest poczenie z Internetem.

Uwagi:

- Ilo dni midzy kolejnym sprawdzaniem dostpnoci
nowych wersji moe by definiowane w zakadce
Narzdzia/Opcje/System (patrz rozdz. 21.1).
- Data ostatniego sprawdzania wywietlana jest w
zakadce Narzdzia/Opcje/Licencja (patrz rozdz.
21.6).
- Istnieje moliwo rcznego sprawdzenia osigalnoci poprzez wybranie opcji
Aktualizacja ze strony internetowej z menu Pomoc.
8.5 Aktualizacja programu z katalogu
Jeeli na stanowisku brak poczenia z Internetem, wwczas
moliwe jest zaktualizowanie oprogramowania za pomoc
plikw aktualizacyjnych (np. przesanych tradycyjn poczt
na noniku CD)

1. Pliki aktualizacyjne naley pobra na stanowisku z
Internetem lub skontaktowa z dystrybutorem
programu w celu przesania nonika CD (kada
aktualizacja zawiera dwa pliki: kontrolny plik *.XML i plik z danymi .ZIP).
2. Zaadowa pliki do dowolnego katalogu na dysku, istotne jest, aby znalazy si tam
wszystkie wersje plikw aktualizujcych dostpnych do danej wersji programu (nie tylko
pliki dostpne w ostatniej aktualizacji).
3. Uruchomi Pajka.
4. Wybra Pomoc/Aktualizacja z katalogu
5. W oknie dialogowym (podobnym do tego z funkcji Otwrz rozdz. 20.2) naley wybra
kontrolny plik aktualizacji *.XML i nadusi Otwrz.
6. Uruchomiony zostanie modu automatycznej aktualizacji (PAJK zostanie zamknity).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
9. Uruchomienie programu PAJK
________________________________________________
Po pomylnym zainstalowaniu programu PAJK w Twoim komputerze zgodnie z procedur
podan w rozdziale 8, moesz przystpi do uruchamiania programu.
9.1 Pierwsze uruchomienie
1. Kliknij na przycisk Start; nastpnie kolejno
wybierz pozycje Programy - PAJK - PAJK.
W przypadku, jeeli utworzye ikon na pulpicie,
moliwe jest atwe uruchomienie programu poprzez
podwjne kliknicie na t ikon.

2. Wywietlane jest okno dialogowe z tekstem umowy
licencyjnej:

W przypadku, jeeli akceptujesz powyszy tekst, kliknij na przycisk Akceptuj. W ten
sposb zobowizujesz si do przestrzegania wszystkich postanowie umowy licencyjnej. W
przypadku, jeeli nie zaakceptujesz tekstu umowy, uruchomienie programu bdzie
niemoliwe. Tekst umowy licencyjnej mona pniej wywietli przy pomocy funkcji O
aplikacji PAJK (patrz rozdz. 23).

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

3. Nastpnie otwierane jest okno dialogowe z daniem podania nr licencji:

Wprowad potrzebne dane; ewentualnie zwr si do dostawcy programu z prob o
przekazanie potrzebnych danych licencyjnych. Uprzejmie prosimy o powicenie
maksymalnej uwagi w celu dokadnego wypenienia wszystkich pozycji; gwnie chodzi o
prawidowe wprowadzenie daty wanoci licencji oraz numeru licencji. W przypadku
wprowadzenia bdnych danych program nie zostanie uruchomiony.
4. Po prawidowym wprowadzeniu informacji nastpuje uruchomienie programu. Program
pamita warunki licencji i przy drugim oraz kolejnym uruchomieniu nie wymaga ju ich
wprowadzenia. Dane licencyjne mona dodatkowo zmieni przy pomocy funkcji Opcje z
menu Narzdzia (patrz rozdz. 21.6). Wywietlenie danych licencyjnych moliwe jest przy
pomocy funkcji O aplikacji PAJK (patrz rozdz. 23).
5. Po uruchomieniu programu wywietlane jest automatycznie okno Podpowied dnia, podajce
wskazwki do pracy z programem. Po klikniciu na przycisk Zamknij program jest gotowy
do pracy.
9.2 Drugie i kolejne uruchomienia
1. Kliknij na przycisk Start; nastpnie kolejno wybieraj pozycje Programy - PAJK
- PAJK. W przypadku, jeeli utworzye ikon programu na pulpicie, moesz w
atwy sposb uruchomi program poprzez podwjne kliknicie na tej ikonie.
2. System kontroluje wano licencji; jeeli wszystko jest prawidowe uruchamia
program.
3. Po uruchomieniu programu nastpuje automatycznie wywietlenie okna Podpowied dnia.
Proponujemy przeczytanie wskazwek i zamknicie okna dialogowego poprzez kliknicie na
przycisk Zamknij. Program jest gotowy do pracy.
Uwagi:
- Jeeli chcesz obecnie utworzy nowy projekt, kliknij na ikon Nowy projekt (patrz
rozdz. 20.3).
- Jeeli chcesz otworzy jeden z demonstracyjnych przykadw kliknij na ikon
Otwrz przykad demonstracyjny (patrz rozdz. 20.2.1).
- Jeeli chcesz kontynuowa edycj utworzonego ju wczeniej projektu, wykonaj
otwarcie pliku poprzez kliknicie na ikon Otwrz istniejcy projekt (patrz rozdz.
20.2.).
Dane identyfikacyjne klienta. W
kadej pozycji wymagany jest
przynajmniej jeden znak.
Data wanoci licencji. Konieczne jest
bardzo staranne wypenienie tych
pozycji zgodnie z informacjami
podanymi przez dostawc programu
Numer licencji. Konieczne jest bardzo
staranne wypenienie tego pola w
oparciu o informacje podane przez
dostawc programu.

Adres dostawcy zaleny jest od
krajowej wersji programu.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Moliwe jest zablokowanie wywietlania okna Podpowied dnia po uruchomieniu
programu. Moliwe jest rwnie przegldanie kolejno wszystkich podpowiedzi (wicej
szczegw patrz rozdz. 22.1).
- W przypadku, jeeli przy uruchomieniu programu pojawi si komunikat:

oznacza to, e okres uytkowania okrelonej wersji programu wygas. W celu uzyskania nowej
wersji oprogramowania naley skontaktowa si z dostawc (kad now wersj mona uzyska
rwnie poprzez serwis internetowy).

W przypadku, jeeli przy uruchomieniu programu pojawi si komunikat:

oznacza to, e termin wanoci Twojej licencji zakoczy si. Skontaktuj si ze swoim
dostawc systemu PAJK w celu podania nowego numeru licencji (ewentualnie z wizyt
na stronach internetowych dostawcy programu, gdzie mona wykona on-line
przerejestrowanie, zwizane z dostarczeniem nowego numeru licencji, ewentualnie mona
cign aktualizacj programu). Nastpnie kliknij na przycisk Tak i wprowad nowe dane
licencyjne w panelu dialogowym, tak jak przy pierwszym uruchomieniu (patrz rozdz. 9.1).

W przypadku, jeeli w chwili uruchomienia programu pojawi si komunikat:

oznacza to, e doszo do naruszenia pliku SPIDER.INI, zawierajcego dane licencyjne.
Klikn na przycisk Tak i wprowadzi nowy numer licencyjny w panelu dialogowym,
postpujc w taki sam sposb jak przy pierwszym uruchomieniu (patrz rozdz. 9.1). W
przypadku utrzymujcych si kopotw skontaktuj si ze swoim dostawc programu PAJK

Konkretny adres dostawcy
zaleny jest od krajowej
wersji programu.
Konkretny adres dostawcy
zaleny jest od krajowej
wersji programu.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
10. Wprowadzenie do systemu PAJK
________________________________________________
10.1 Ekran podstawowy oraz sterowanie programem
Po uruchomieniu programu (patrz rozdz. 9.1, 9.2) uruchamia si ekran podstawowy. Program
korzysta z interfejsu uytkownika MDI (Multiple Display Interface) umoliwiajcego rwnolege
przetwarzanie kilku projektw sieci (podobnie jak przykadowo edytor tekstowy Word umoliwia
rwnoleg edycj wielu dokumentw). Po uruchomieniu programu nastpuje automatyczne
otwarcie (aktywacja) nowego projektu. Prac mona rozpocz na jeden z kilku sposobw:
- Rozpoczcie tworzenia schematu nowej sieci albo utworzenie kolejnego nowego
projektu sieci poprzez kliknicie na ikon Nowy projekt (patrz rozdz. 20.3),
- Otwarcie jeden z demonstracyjnych przykadw kliknij na ikon Otwrz przykad
demonstracyjny (patrz rozdz. 20.2.1).
- Otwarcie istniejcego ju projektu sieci i kontynuacja jego edycji po klikniciu na
ikon Otwrz istniejcy projekt (patrz rozdz. 20.2),
- Zastosowanie jednego z samodzielnych moduw dla pracy z charakterystykami
czasowo-prdowymi (patrz rozdz. 15), albo dla zarzdzania baz danych
uytkownika (patrz rozdz. 16).

Podstawowy ekran programu nie jest otwarty aden projekt:

Aktywacja moduu dla zarzdzania baz.
Otwarcie nowego projektu sieci.
Otwarcie istniejcego projektu sieci dla dalszej edycji.
Otwarcie przykadu demonstracyjnego
Aktywacja moduu dla pracy z charakterystykami.
Narzdzia dla manipulacji
oknem gwnym programu
(minimalizacja,
maksymalizacja, zamknicie)
Wiersz stanu z aktualnie
prowadzonymi operacjami
Obszar do projektowania
Poprzez cignicie za
brzeg mona zmienia
rozmiary gwnego okna
programu.
.
Aktualna data i godzina.
Stan przycisku NumLock

Stan przycisku CapsLock.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Podstawowy ekran programu - okno z projektem sieci w postaci maksymalnej:

Podstawowy ekran programu dwa rwnolegle otwarte projekty

Wiersz stanu, informacja
dotyczca aktualnie
wykonywanych operacji
Poprzez cignicie za
brzeg mona zmienia
rozmiary gwnego okna
programu.
Nazwa pliku z
aktualnie edytowanym
projektem
Pasek narzdziowy, do
pracy z projektem
oknem projektu (minimalizacja,
maksymalizacja, zamknicie).
oknem projektu (minimaliz.,
maksymalizja, zamknicie).
Nazwa pliku z
aktualnie
edytowanym
projektem.
Projekt aktywny- grny
pasek niebieski.
Wszystkie funkcje
dotycz tego projektu.
Nieaktywny projekt
grny pasek szary.
Poprzez cignicie za
grnybrzeg mona
zmienia pooenie okna
z projektem
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Funkcje dla ukadu poszczeglnych okien z projektami na ekranie podstawowym znajduj si w
menu rozwijanym Okno (rwnoczenie mona otworzy maksymalnie 10 okien z rnymi
projektami):

10.2 Uruchomienie funkcji programu
Poszczeglne funkcje programu mona uruchomi albo poprzez wybranie odpowiedniej pozycji z
menu rozwijanego (zawiera wszystkie funkcje programu) albo poprzez kliknicie na ikon na pasku
narzdzi (zawiera tylko najwaniejsze funkcje). W podrczniku tym preferuje si uruchamianie
funkcji przy pomocy ikon.

Funkcj stosowan ostatnio oraz czsto stosowane funkcje dla sterowania wywietleniem Zoom
mona uruchomi z menu kontekstowego, ktre pojawia si po klikniciu prawym przyciskiem na
oknie z projektem.

Skrty klawiszowe
F1 Pomoc (patrz rozdz. 22) Ctrl+N Nowy projekt (patrz rozdz. 20.3)
F3 Grupa (patrz rozdz. 11.14) Ctrl+O Otwrz projekt (patrz rozdz. 20.2)
F4 Obliczenia (patrz rozdz. 14) Ctrl+S Zapisz projekt (patrz rozdz. 20.1)
F5 Charakterystyki czas-prd. (patrz rozdz. 15) Ctrl+E Eksportuj (patrz rozdz. 19)
F6 Baza Danych (patrz rozdz. 16) Ctrl+P Drukuj (patrz rozdz. 18)
F7 Siatka (patrz rozdz. 11.16) Ctrl+Z Cofnij (Undo) (patrz rozdz. 10.3)
F8 Orto (patrz rozdz. 11.16) Ctrl+Y Powtrz (Redo) (patrz rozdz. 10.3)
F9 Krok (patrz rozdz. 11.16) Ctrl+F Znajd (patrz rozdz. 12.7)
Ctrl+X Wytnij do schowka (patrz rozdz. 12.6.1)
Ctrl+C Kopiuj do schowka (patrz rozdz. 12.6.2)
Ctrl+V Wklej ze schowka (patrz rozdz. 12.6.3)
Kaskadowy ukad okien:
Podzia okna w poziomie:
Podzia okna w pionie:
Wykaz wszystkich otwartych okien z projektami sieci. Poprzez
kliknicie na pozycj okno staje si oknem aktualnym.
Identyfikacja okna aktualnego.
Uoenie ikon zminimalizowanych okien w
dolnej czci ekranu podstawowego
Zamknicie okna z aktualnie opracowywanym projektem (podobnie
jak po klikniciu na krzyyk w prawym grnym rogu okna).
Zamknicie wszystkich otwartych okien z projektami ustawienie
stanu wyjciowego jak po uruchomieniu programu.
Nazwa ostatnio stosowanej funkcji (w tym przypadku umieszczanie
elementu Transformator). Poprzez wybr tej pozycji wykorzystywana
ostatnio funkcja jest ponownie aktywowana.
Funkcja sterowania wywietlaniem (patrz rozdz. 13).
Regeneracja wywietlenia grafiki (patrz rozdz. 13.1).
Menu kontekstowe uruchamiane prawym przyciskiem myszy.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
10.3 Krok do tyu Cofnij, powrt Powtrz
Skutek wszystkich funkcji programu (poza zmianami wywietlenia funkcji Zoom), tak jak
byy stopniowo wywoywane, mona odwrci (anulowa) poprzez kliknicie na przycisk
Cofnij (Ctrl+Z). Program zapamituje wszystkie wykonane kroki od pocztku edycji
projektu sieci. Funkcj Cofnij naley stosowa ostronie, poniewa niektre operacje nie pojawiaj
si bezporednio optycznie w schemacie pocze (przykadowo zmiana parametrw przewodu).

Dziaanie ostatnio wykonanej funkcji Cofnij mona anulowa poprzez kliknicie na
Powtrz (Ctrl+Y). Moliwe jest jednak tylko jednokrotne cofnicie kroku funkcji Cofnij.
10.4 Praca z programem
Pierwszym krokiem przy rozpoczciu projektu sieci jest narysowanie schematu pocze
(topologia). Schemat pocze sieci definiowany jest poprzez skadanie poszczeglnych elementw
(rda, transformatory, przewody, urzdzenia zabezpieczajce, odbiorniki). Rysunek mona
uzupeni o elementy wasne (odcinek, prostokt, okrg, tekst). Program przeznaczony jest do
projektowania sieci, w ukadzie TN/IT/TT rnych systemw napiciowych. Pierwszym krokiem
przed rozpoczciem projektu nowej sieci jest, wic wybr rodzaju sieci oraz systemu napiciowego
(patrz rozdz. 11.1).

Dla sporzdzania schematw pocze, dostpne s oglnie dwa typy elementw:

- Elementy stae, tzn. elementy, ktrych parametry zostay uprzednio wprowadzone, bez
moliwoci ich parametryzowania w ramach programu (rda, transformatory, odbiorniki,
silniki, kondensatory kompensacyjne),
- Elementy zmienne, tzn. te elementy, ktrych parametry stanowi przedmiot bada i
optymalizacji (przewody kable, systemy szyn zbiorczych, elementy zabezpieczajce
wyczniki ochronne, bezpieczniki).

Zadawanie parametrw do elementw parametryzowanych uzalenione jest od tego, w jakim trybie
program jest uywany. Program umoliwia prac w dwch nastpujcych trybach podstawowych:

- Tryb automatyczny, w ktrym parametry elementw zmiennych, wymagane przez
uytkownika, wyznaczone zostan w sposb automatyczny oraz nastawione tak, by
speniay wymogi bezpieczestwa; zaprojektowane w ten sposb rozwizanie nie musi by
jednak rozwizaniem w peni optymalnym;
- Tryb rczny, w ktrym parametry wszystkich elementw (zmiennych i staych) wyznaczone
s przez uytkownika (na podstawie jego dowiadczenia); po dokonaniu oblicze nastpuje
kontrola kryteriw bezpiecznej eksploatacji sieci. Uytkownik dokona oceny wynikw, a
nastpnie moe przeprowadzi optymalizacj projektu.

Tryb pracy automatyczny (AutoParametryzowanie)

1. Rysowanie schematu sieci poprzez graficzne skadanie poszczeglnych elementw.
- Parametry elementw staych musz by zdefiniowane (zadane) dokadnie (moliwo
wyboru elementw z bazy danych).
- Parametry elementw zmiennych nie musz by zadane, ale przy kadym elemencie musi
by zaznaczone pole przecznika Dobra automatycznie. Ponadto w menu
Narzdzia/Opcje/System istnieje moliwo wczenia Autoparametryzowania jako
opcji domylnej dla kadego nowego elementu.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- W ramach sieci mog by rwnie elementy zmienne, ktre s ju okrelone (poprzez
wybr z bazy danych) i nie ma potrzeby ich wymiarowania w przypadku tych
elementw przecznik Dobra automatycznie musi by wyczony. Blisze szczegy
podane s w rozdz. 11.2 - 11.14, 12.1.1.
2. Ustawienie parametrw automatycznego doboru przy pomocy funkcji
Opcje/AutoParametryzowanie z menu Narzdzia: okrelenie typu przewodw materiau,
izolacji; okrelenie typu elementw zabezpieczajcych preferowana kolejno w doborze
produktw (blisze szczegy podane s w rozdz. 21.5).
3. Uruchomienie doboru automatycznego przy pomocy funkcji Oblicz. Po wykonaniu oblicze
wykonywana jest kompleksowa kontrola caej sieci i wywietlane s wyniki (patrz rozdz.
14.1).
4. Korekta, ewentualnie optymalizacja projektu, wyeliminowanie kolizji oraz bdw (tryb
automatyczny rozwizuje jedynie typowe przypadki w taki sposb, aby byy poprawne z
punktu widzenia bezpieczestwa; nie jest to jednak optymalizacja ani studia nad techniczn
wykonalnoci projektu), (blisze szczegy podane s w rozdz. 11., 12).
5. Druk wynikw projektu - funkcja Drukuj (patrz rozdz. 18), lub Eksportuj (patrz rozdz. 19).

Tryb pracy w Rczny:

1. Wrysowanie schematu sieci poprzez graficzne poczenie poszczeglnych elementw.
- Parametry elementw staych musz by dokadnie zadane.
- Parametry elementw zmiennych musz by dokadnie zadane; przecznik Dobr
automatyczny musi by wyczony (nie zaznaczony),
- Blisze szczegy - patrz rozdz. 11.2 - 11.14, 12.1.1.
2. Obliczenie zachowania si sieci w stanie roboczym oraz przy przecieniu: wykonanie
oblicze (Spadkw napi oraz Rozpywu mocy) przy pomocy funkcji Oblicz. W dalszej
kolejnoci wykonywane jest sprawdzenie obliczonych parametrw czy spenione s
wymagania norm (blisze szczegy - patrz rozdz. 14.3).
3. Korekta projektu oraz powtarzanie punktu 2 do momentu, kiedy wszystkie elementy bd
speniay wymagania. Do oceny zabezpieczenia kabli przed przecieniem wskazane jest
uycie moduu Charakterystyki czasowo-prdowa (blisze szczegy - patrz rozdz. 15).
4. Okrelenie zachowania si sieci przy maksymalnym zwarciu (odporno elementw na prdy
zwarciowe): przeprowadzenie obliczenia Kontrola caej sieci: 3-fazowe zwarcie symetryczne
przy pomocy funkcji Oblicz. Nastpnie wykonywane jest sprawdzenie obliczonych
parametrw czy spenione s wymagania norm (blisze szczegy - patrz rozdz. 14.4).
5. Korekta projektu oraz powtarzanie punktu 4 do momentu, kiedy wszystkie elementy bd
speniay wymagania. W przypadku projektowania jedynie czci sieci mona wykorzysta
obliczenie Prdy zwarciowe: 3-fazowe zwarcie symetryczne zwarcie tylko w jednym
wybranym wle sieci (blisze szczegy -patrz rozdz. 14.4).
6. Okrelenie zachowania si sieci przy minimalnym zwarciu (kontrola czasu wyczenia:
wykonanie obliczenia Kontrola caej sieci: 1-fazowe zwarcie niesymetryczne przy pomocy
funkcji Oblicz. Nastpnie wykonywane s kontrole obliczanych parametrw czy spenione s
wymagania norm (blisze szczegy - patrz rozdz. 14.4).
7. Korekta projektu oraz powtarzanie punktu 6 do momentu, kiedy wszystkie elementy s
odpowiednie. Przy projektowaniu jedynie czci sieci mona wykorzysta obliczenie Prdy
zwarciowe: 1-fazowe zwarcie niesymetryczne zwarcie tylko w jednym wybranym wle
sieci (blisze szczegy - patrz rozdz. 14.4).
8. Ocena selektywnoci z wykorzystaniem moduu Charakterystyki czasowo-prdowe (blisze
szczegy - patrz rozdz. 15) lub poprzez funkcj Selektywno (badanie selektywnoci midzy
dwoma wycznikami na podstawie tabel zamieszczonych w katalogach).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
9. Ocena zachowania si sieci w rnych stanach roboczych - moliwo odczania
poszczeglnych gazi (konieczne w przypadku sieci wielowzowych zasilanych z wielu
rde, przykadowo sieci w budynkach suby zdrowia).
10. Druk wynikw oblicze - funkcja Drukuj (patrz rozdz. 18), lub Eksportuj (patrz rozdz. 19).

Uwaga: kolejno poszczeglnych punktw w trybie rcznym mona dowolnie zmienia; podany
sposb postpowania ma jedynie charakter zalecenia. Szczegy odnonie teorii projektu oraz
wymiarowania sieci niskiego napicia (patrz rozdz. 1. 4).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
11. Schemat poczenia sieci (topologia)
________________________________________________
Pierwszym krokiem przy opracowywaniu projektu sieci jest narysowanie schematu pocze
(topologii). Schemat sieci definiowany jest poprzez graficzne skadanie poszczeglnych elementw.
Wykres mona uzupeni o wasne symbole. W ramach programu mona stosowa nastpujce
elementy:

Sie zasilajca

Element stay, patrz
rozdz.. 11.2

Generator

Element stay, patrz
rozdz.. 11.3

Transformator

Element stay, patrz
rozdz.. 11.4

Szyna zbiorcza w rozdzielnicy logiczne rozgazienie
sieci (szyny zbiorcze, listwy zaciskowe itp.) element o
pomijalnej impedancji

Element stay, patrz
rozdz.. 11.5

Przewd kabel
Element zmienny,
patrz rozdz.. 11.7

Rozcznik (stan roboczy elementu przecznikowego
mona ustawi: zaczony/wyczony i w ten sposb
odcza poszczeglne gazie sieci)

Element zmienny,
patrz rozdz.. 11.8

Wycznik mocy, wycznik instalacyjny (stan roboczy
elementu mona ustawi: zaczony/wyczony i w ten
sposb odcza poszczeglne gazie sieci)

Element zmienny,
patrz rozdz.. 11.9

Bezpiecznik (stan roboczy elementu zabezpieczajcego
mona ustawi: zaczony/wyczony i w ten sposb
odcza poszczeglne gazie sieci)

Element zmienny,
patrz rozdz.. 11.10

Silnik

Element stay, patrz
rozdz. 11.11

Odbiornik oglnie

Element stay, patrz
rozdz.. 11.12

Kondensator kompensacyjny

Element stay, patrz
rozdz.. 11.13

Grupa (wprowadzanie typowych grup elementw
ukad zasilania, wyprowadzenie silnikowe z
wycznikiem samoczynnym, wyprowadzenie oglne z
wycznikiem samoczynnym i bezpiecznikiem,...)

Grupa elementw
zmiennych i staych
patrz rozdz.. 11.14

Elementy wasne podstawowe obiekty geometryczne
(odcinek, obwd koa, prostokt, tekst)

Element stay, patrz
rozdz.. 11.15
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
11.1 Ukad sieci oraz system napiciowy
rzed przystpieniem do krelenia schematu pocze
konieczne jest podanie ukadu sieci (TN, IT, lub TT) oraz
systemu napiciowego. Ukad sieci ma wpyw na obliczenie
zwar niesymetrycznych. System napiciowy wpywa na
prdy w sieci oraz na zdolnoci wyczania urzdze
zabezpieczajcych. Przy wprowadzaniu elementu do
schematu system sprawdza, czy element jest odpowiedni dla
wybranego napicia sieci. Ukad sieci oraz system napiciowy
mona w dowolnej chwili dodatkowo zmieni; naley jednak
pamita, e zmiana ta zazwyczaj pociga za sob
konieczno zmiany szeregu elementw w schemacie
pocze. Wyjciowy ukad sieci oraz system napiciowy dla
nowego projektu mona ustawi przy pomocy funkcji Opcje, zakadka Obliczenia (patrz rozdz..
21.4).

1. Z rozwijanego menu Narzdzia naley wybra pozycj Sie: ukad, napicie.
2. W otwartym nastpnie oknie dialogowym naley ustawi ukad sieci oraz system napiciowy
odpowiednio do potrzeb.

3. Zamkn okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK. Ustawione nowe wartoci
zostan zapamitane w projekcie sieci i mog one by w kadej chwili zmienione przy
pomocy tej samej funkcji. Aktualnie ustawione wartoci pokazywane s nad polem opisu
(tabelka w rogu) w projekcie sieci:

Ustawienie ukadu sieci poprzez wybr z oferowanych
moliwoci.
Naley zwrci uwag na te informacje.

Ustawienie systemu napiciowego poprzez wybr
standardowych systemw napiciowych zdefiniowanych
przez norm. W przypadku wyboru Inne mona
wyspecyfikowa dowolny inny system poprzez
wprowadzenie napicia midzyfazowego oraz fazowego.

Wypenianie poszczeglnych pozycji
pola opisu (patrz rozdz. 17).

Ukad sieci
Napicie midzyfazowe/
fazowe.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
11.2 Sie zasilajca
Element ten reprezentuje nadrzdn sie zasilajc, dostarczajc energi do projektowanego
ukadu. Moe chodzi o sie SN (redniego napicia) zasilajc transformator albo o sie n.n.
(niskiego napicia). Kada sie musi zawiera przynajmniej jedno rdo zasilania. Program
umoliwia zaprojektowanie sieci zasilanej z jednego lub wielu rde rwnolegle. Poza sieci
zasilajc moliwe jest jeszcze zasilanie z generatora (patrz rozdz.. 11.3).

1. Kliknij na ikon Sie zasilajca. Kursor myszy zmienia swj ksztat. Ksztat kursora
okrela pooenie symbolu w stosunku do punktu wstawienia (symbol skierowany jest
do gry nad wprowadzanym punktem).
2. Kliknij w miejscu wstawienia symbolu przestrzeni okna z rysunkiem. Punkt
wstawienia przycigany jest automatycznie do siatki (kolorowe kropki na powierzchni
rysunku).
3. W otwartym nastpnie oknie dialogowym wprowad wszystkie parametry definiujce
element (chodzi o element stay, ktrego parametry musz by zawsze dokadnie zadane):

Moc zwarciowa dla zwarcia 1-faz (nie jest
wymagana). Jeeli nie zostanie wprowadzona
obliczenie zwar niesymetrycznych bdzie
mniej dokadne.
Zadanie iloci przyczonych faz 3-fazowe,
albo 1 konkretna faza.
Napicie sieci zasilajcej musi odpowiada
wybranemu systemowi napiciowemu (patrz
rozdz. 11.1) (automatycznie jest wstawiona
warto domylna) oraz musi odpowiada
przyczanym gaziom(napicie
midzyfazowe dla przycza 3-faz., napicie
fazowe dla przycza 1-faz.).
Opis elementu identyfikuje element w
projekcie; oznaczenie to musi by
niepowtarzalne w ramach caego projektu;
przy wprowadzaniu nowego elementu, numer
w symbolu zwiksza si automatycznie.
Zakadka Grafika - zmiana pooenia
symbolu w projekcie (patrz rozdz..
12.1.1).

Moc zwarciowa oraz prd zwarciowy s
wartociami zwizanymi; wystarcza podanie
jednej z nich a druga warto zostanie
obliczona automatycznie. Pod ikon ze
znakiem zapytania kryj si typowe,
orientacyjne dane. Dokadne dane powinny
by dostarczone przez waciw spk
dystrybucyjn.
Zamiast mocy zwarciowej mona
bezporednio zadawa skadowe impedancji
zastpczej (wykorzystywane jest to np. w
sieciach IT zasilanych z nadrzdnej sieci
TN). Po przeczeniu przecznika uzyskuje
si dostp do odpowiadajcych pozycji.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

4. Zamkn okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK. Element wprowadzany jest do
projektu sieci.

Uwagi:
- Sie zasilajca moe by podczona bezporednio do transformatora lub do szyny
zbiorczej w rozdzielnicy.
- Sie zasilajca moe by podczona poprzez kabel (uwzgldnienie warunkw pomidzy
sieci zasilajc a pierwsz rozdzielnic).
- W przypadku rwnolegego zasilania z wielu rde na jedn rozdzielnic, wszystkie
napicia sieci zasilajcej musz by podczone poprzez kabel.
- Podane wartoci mocy zwarciowych maja charakter orientacyjny, zaleca si kontakt z
waciw spk dystrybucyjn w celu uzyskania konkretnych danych.
- Moc zwarciowa 1-fazowa dla sieci 3-fazowych wysokich napi nie musi by podana.
Natomiast dla 3-faz. sieci nn. powinna by podana, w przeciwnym wypadku obliczenia
zwar asymetrycznych bd mniej dokadne.
- Istnieje moliwo bezporedniego wpisania parametrw impedancji dla sieci
zasilajcej. Dane mog by pozyskane za pomoc pomiarw lub oblicze.
Parametryzacja tego typu moe mie zastosowanie np. w przypadku projektowania sieci
IT zasilanej z nadrzdnej sieci TN w tym wypadku dane pocztkowe mona uzyska za
pomoc osobnej symulacji przeprowadzonej w programie Pajk.

Prawidowo Bdnie
Poczenie dwch rwnolegych
sieci zasilajcych do jednej
rozdzielnicy.
Zasilanie z sieci WN (SN)
Zasilanie z sieci NN
Mona uwzgldni warunki na stronie SN tu przed
transformatorem (kable i czniki wysokiego
napicia nie znajduj si w bazie programu).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
11.3 Generator
Element ten reprezentuje generator (typowe zasilanie awaryjne), dostarczajcy energi do
projektowanego obwodu. Program umoliwia zaprojektowanie sieci zasilanej z jednego lub wicej
rde rwnolegle. Poza generatorem moliwe jest jeszcze zasilanie z sieci nadrzdnych (patrz
rozdz.. 11.2).

1. Kliknij na ikon Generator. Kursor myszy zmienia ksztat. Ksztat kursora okrela
pooenie symbolu w stosunku do punktw wstawienia (symbol skierowany jest ku
grze nad punktem wstawienia).
2. Kliknij pozycj symbolu na rysunku z projektem. Punkt wstawienia jest
automatycznie docigany do siatki (kolorowe kropki na rysunku).
3. W otwartym teraz oknie dialogowym wprowad wszystkie parametry definiujce
element (element stay, ktrego parametry musz by zawsze dokadnie zadane). Czci
programu jest baza danych generatorw standardowych z moliwoci uzupenienia przez
uytkownika o wasne typy. Baza danych uruchamiana jest poprzez kliknicie na przycisk
Baza Danych. Opis sterownika bazy danych podany jest w rozdz.. 16.1.

4. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK. Element stay jest do projektu
sieci.

Uwagi:
- Wskazane jest podczanie generatora za porednictwem przewodu z wycznikiem.
Program umoliwia zmian stanu roboczego wycznika (zaczony wyczony); w ten
sposb mona analizowa rne stany robocze sieci (przy zasilaniu z generatora, albo przy
zasilaniu z sieci nadrzdnej).
- Program umoliwia jedynie obliczenie zwar elektrycznie odlegych (brak jest moliwoci
obliczenia zwarcia bezporednio na zaciskach generatora).
Zakadka Grafika - modyfikacja pooenia
symbolu w projekcie (patrz rozdz.. 12.1.1).
Opis elementu identyfikuje urzdzenie w
projekcie; musi by niepowtarzalny w
ramach jednego projektu. Przy
wprowadzaniu nowego elementu, numer w
oznaczeniu jest automatycznie
podwyszany.
Dokadne okrelenie ukadu fazowego
Ustawienie parametrw elementu poprzez
wybr z bazy danych; sterowanie baz
danych - patrz rozdz. 16.1.
Zadanie parametrw elementw rcznie,
ewentualnie poprzez lokaln edycj
poszczeglnych elementw przejtych z
bazy danych Napicie elementu musi
odpowiada wybranemu systemowi
napiciowemu (patrz rozdz.. 11.1), oraz
gaziom doczonym (napicie
midzyfazowe dla przycza 3-fazowego,
napicie fazowe dla przycza 1-fazowego).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

11.4 Transformator
Element ten reprezentuje albo transformator transformujcy napicie sieci SN oraz projektowanej
sieci NN, albo separacyjny transformator ochronny zastosowany dla utworzenia sieci IT
(przykadowo dla obiektw suby zdrowia).

1. Kliknij na ikon Transformator. Kursor myszy zmienia ksztat. Ksztat kursora okrela
pooenie symbolu w stosunku do punktw wstawienia (symbol skierowany jest do
dou pod punktem wstawienia).
2. Kliknij pozycj symbolu powierzchni rysunku z projektem. Punkt wstawienia jest
automatycznie przycigany do siatki (kolorowe kropki na rysunku).
3. W otwartym teraz oknie dialogowym wprowad wszystkie parametry definiujce element
(chodzi o element stay, ktrego parametry musz by zawsze dokadnie zadane). Czci
programu jest baza danych transformatorw typowych z moliwoci uzupenienia przez
uytkownika o wasne typy. Baza danych uruchamiana jest poprzez kliknicie na przycisk
Baza Danych. Opis sterownika bazy danych podany jest w rozdz.. 16.1.

Zasilanie z generatora: Generator odczony:
Prawidowo Bdnie
Bdne poczenie generatora oraz sieci
bezporednio do rozdzielnicy.
symbolu w projekcie (patrz rozdz. 12.1.1).
Opis elementu identyfikuje element w
projekcie; musi on by niepowtarzalny w
ramach jednego projektu; przy
wprowadzaniu nowego elementu, numer w
oznaczeniu jest automatycznie podwyszany.
Okrelenie ukadu fazowego.
wybr z bazy danych; sterowanie baz
danych (patrz rozdz. 16.1).
Zadanie parametrw elementw
rcznie, ewentualnie poprzez lokaln
edycj poszczeglnych wartoci
przejtych z bazy danych (bez wstecznego
wpywu na baz danych).
Obliczenie prdu znamionowego transf.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
4. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK. Element stay jest do projektu
sieci.

Uwagi:
- Na stronie SN transformatora moe by podczona albo sie zasilajca, albo kabel.
- Na stronie NN transformatora moe by podczony tylko kabel, albo system szyny
zbiorczej. Transformator nie moe by podczony bezporednio na element Szyny
rozdzielcze w rozdzielnicy, albo Wycznik.
- Wze obliczeniowy znajduje si zawsze na stronie NN transformatora; wyniki obliczenia
podane dla transformatora odnosz si zawsze do strony NN.
- Napicie pierwotne Ur1 musi dokadnie odpowiada napiciu nadrzdnej sieci zasilajcej.
Napicie wtrne Ur2 musi odpowiada wybranemu systemowi napiciowemu (patrz rozdz..
11.1) oraz ukadowi faz doczanych gazi (napicie midzyfazowe dla przycza 3-
fazowego, napicie fazowe dla przycza 1-fazowego).

11.5 Szyny zbiorcze w rozdzielnicy
Szyny zbiorcze w rozdzielnicy reprezentuj dowolne rozgazienie sieci zrealizowane
przykadowo jako szyny zbiorcze albo listwy zaciskowe, listwa czca itp. Chodzi o element o
pomijalnej impedancji. Rozgazienie sieci jest moliwe tylko na tym elemencie. Element nie moe
by elementem kocowym sieci musz by do niego podczone przynajmniej dwa dalsze
elementy.

1. Klikn na ikon Szyny rozdzielcze. Kursor myszki zmienia swj ksztat i przyjmuje
ksztat krzyyka.
2. Klikn na pierwszy punkt linii reprezentujcej na schemacie element szyny zbiorczej.
Punkt, na ktrym klikne jest automatycznie przycigany do siatki (kolorowe kropki na
rysunku).
3. Teraz przecignij wektor rysujc lini reprezentujc na schemacie element szyny
rozdzielczej. Linia moe by jedynie pozioma. Zakada si krelenie ze stronie lewej na
praw. Kliknij na kocowy punkt linii reprezentujcy na schemacie element szyny zbiorczej.
Punkt, na ktry klikne zostaje automatycznie przycigany do siatki (kolorowe kropki na
rysunku) w taki sposb, aby linia bya rwnolega do osi X.
4. W otwartym obecnie oknie dialogowym wprowad wszystkie parametry definiujce element
(chodzi o element stay, ktrego parametry musz by zawsze dokadnie zadane).
Prawidowo Bdnie Prawidowo Prawidowo Bdnie
Mona uwzgldni warunki na stronie na WN (SN) tu przed
transformatorem (kable i czniki wysokiego napicia nie znajduj
si w bazie programu).
Wyniki obliczenia odnosz si
do strony NN transformatora.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

5. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK. Element wprowadzany jest do
projektu sieci.

Uwagi:
- Wspczynnik jednoczesnoci opisuje jednoczesno konsumpcji z danego wza. Przykad:
3 odbiory podczone do wza = 3 odbiory o prdzie znamionowym: 100A, 500A, 1000A i
wspczynniku jednoczesnoci Ks=0.5 co daje 0.5x(100+500+1000)=800A.
- Uwzgldniany jedynie w sieciach promieniowych.
- Nie jest uwzgldniany w sieciach piercieniowych.

oraz wielkoci (wymiarw) linii,
reprezentujcej na schemacie element szyny
rozdzielczej, (patrz rozdz.. 12.1.1).
wprowadzaniu nowego elementu, numer jest
automatycznie zwikszany.
Napicie sieci zasilajcej musi odpowiada
wybranemu systemowi napiciowemu (patrz
rozdz.. 11.1) (wypenia si wstpnie
domylnie) oraz podczonym gaziom
(napicie midzyfazowe dla przycza 3-faz.,
napicie fazowe dla przycza 1-faz.)./
Dokadne okrelenie ukadu fazowego.
Oznaczenie szyn rozdzielczych. Oznaczenie to umieszczane jest
automatycznie dla pierwszego kliknitego punktu; jego pooenie mona
dodatkowo zmienia (patrz rozdz. 12.5).
Niebieska linia reprezentujca na schemacie szyny rozdzielcze.
Pooenie oraz dugo linii mona dodatkowo zmienia (patrz
rozdz. 12.5). Linia moe by tylko pozioma
2. klikn na kocowy punkt (zakada si krelenie ze strony lewej na
praw). Dugo linii musi by wiksza ni odlego dwch ssiadujcych
punktw siatki.
1. klikn na pocztkowy punkt.
Wspczynnik jednoczesnoci opisuje
jednoczesno konsumpcji z danego wza
(stosunek jednoczenie zaczonych
odbiorw do oglnej liczby
zainstalowanych).

Maksymalny dozwolony spadek napicia w tym wle
sieci w stosunku do napicia rda zasilajcego; mona
wybiera z wartoci okrelonych przez norm (patrz
rozdz.. 4.1), albo mona zada dowoln warto.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

11.6 Przewd szynowy
Ten element reprezentuje przewd szynowy wprowadzany jako instalacja rozdzielcza
przyczeniowa. Energia przesyana jest z punktu pocztkowego do kocowego. Nie ma
moliwoci wykonania odgazie bezporednio od linii (do rozgaziania sieci suy element
Szyny rozdzielcze - patrz rozdz.. 11.5).

1. Klikn na ikon Przewd szynowy. Kursor myszy zmienia si i przyjmuje ksztat
krzyyka.
2. Kliknij na pierwszy punkt linii reprezentujcej na schemacie pocztek przewodu szynowego.
Punkt, na ktry klikne, automatycznie przycigany jest do siatki (kolorowe kropki na
rysunku).
3. Teraz przecignij wektor wrysowujc lini reprezentujc na schemacie element przewodu
szynowego. Linia moe by tylko pozioma albo pionowa. Zakada si krelenie ze strony
lewej na praw oraz z gry do dou. Klikn na punkt zaamania przewodu. Punkt, na ktry
klikne zostaje automatycznie przycigany jest do siatki (kolorowe kropki na rysunku) tak,
aby linia bya rwnolega z osi X lub Y.
4. Powtarzaj punkt 3 dopki nie narysujesz caej trasy przewodu szynowego (przewd szynowy
moe zawiera maks. 5 zaama). Kady odcinek przewodu musi by duszy ni odlego
dwch kolejnych znakw siatki. Szynoprzewd musi mie przynajmniej dwa punkty
(pocztek i koniec), na ktre klikne lewym przyciskiem.
5. Zakocz zadawanie linii przewodu szynowego poprzez kliknicie prawym przyciskiem.
6. W otwartym teraz oknie dialogowym podaj wszystkie parametry definiujce element. Chodzi
o element zmienny, ktrego parametry mog, ale nie musz by podane.
- W przypadku, jeeli program pracuje jest w trybie automatycznym, naley poda jedynie
dugo przewodu oraz sposb uoenia (gdzie wymagane take materia przewodnika i
sposb montau - opcje dostpne w ustawieniach programu); wczy przecznik Dobr
automatyczny. Pozostae parametry nie musz by zadawane; uzupeni si
automatycznie po uruchomieniu obliczenia (Dobr kabli i zabezpiecze) (patrz rozdz..
14.1).
Prawidowe rozgazianie
na elemencie szyny
zbiorczej
Niedopuszczalne
rozgazianie poza
elementem szyny zbiorczej
Niedopuszczalne rozgazianie
sieci na stronie WN
(wysokiego napicia).
Prawidowo Bdnie Bdnie
Do kadego elementu
szyny zbiorczej w
rozdzielnicy musi by
doczonych
przynajmniej 2 dalsze
elementy.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Uwaga: w menu Narzdzia/Opcje/System istnieje moliwo wczenia
Autoparametryzowania jako opcji domylnej dla kadego nowego elementu (rozdz.
21.2).
- W przypadku, jeeli program stosowany jest w trybie rcznym, naley wprowadzi
dugo przewodu szynowego, sposb uoenia oraz liczb gazi rwnolegych.
Nastpnie kliknij na przycisk Baza Danych i wybierz wymagany system przewodw
szynowych (obsuga sterownika bazy danych - patrz rozdz.. 16.1.). Przecznik Dobr
automatyczny musi by wyczony.

Dobra automatycznie-parametry zostan
automatycznie ustawione, jeeli funkcja ta
jest zaczona, wtedy po uruchomieniu
obliczenia Dobr kabli i zabezpiecze.
oraz rozmiarw linii reprezentujcej na
schemacie przewd szynowy, (patrz rozdz.
12.1.1).
wprowadzaniu nowego elementu, numer na
oznaczeniu jest automatycznie zwikszany.
Dugo przewodu szynowego oraz sposb
uoenia naley poda zawsze be wzgldu na
pooenie przecznika Dobra
automatycznie; sposb uoenia ogranicza
obcialno prdow przewodu szynowego
w niektrych typach przewodw szynowych.
Nastawienie ukadu fazowego.
Wprowadzenie parametrw elementu
poprzez wybr z Bazy Danych. Obsuga bazy
danych patrz rozdz. 16.1.
Maks. dozwolony spadek
napicie na tym przewodzie
szynowym; mona wybiera z
wartoci okrelonych norm
(patrz rozdz. 4.1); albo mona
zada dowoln warto.
Naley nastawi
przy pracy w
trybie doboru
rcznego.
W trybie
automatycznym
ilo zostanie
wyliczona.
Temperatury otoczenia nie mona zmienia nie przewiduje si pracy
przy wyszych temperaturach.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

7. Zamknij okno dialogowe klikniciem na przycisk OK. Element wprowadzany jest do
projektu sieci.

Uwagi:
- Przewd szynowy nie moe by kocowym elementem sieci do kadego koca musi by
doczony jeden dalszy element. Brak jest moliwoci tworzenia odgazie (do
rozgaziania sieci suy element Szyny rozdzielcze patrz rozdz.. 11.5).

Materia przewodnika i sposb budowy
dla przewodw szynowych moe by
wybrany z listy. W takim wypadku
program uwzgldni to podczas procesu
autoparametryzacji. Jeeli pola pozostan
puste, wwczas pobrane zostan filtry z
opcji programu (zakadka
Autoparametryzowanie).
Napicie znamionowe podaje maksymalne
moliwe napicie, dla elementu.
Na pocztku znajduje si element zabezpieczajcy (w tym przypadku wycznik).
1. punkt pocztek przewodu (klikn lewym przyciskiem).
2. punkt zaamanie na przewodzie (klikn lewym przyciskiem).
4. punkt koniec przewodu - po klikniciu na tym punkcie zakoczy
krelenie linii przewodu poprzez kliknicie prawym przyciskiem.
Na kocu przewodu znajduje si w tym przypadku odbiornik.
Opis obiektu umieszczany jest automatycznie przy pierwszym punkcie, na ktrym
nastpio kliknicie (pocztek przewodu szynowego), jego pooenie mona dodatkowo
zmienia (patrz rozdz. 12.5).
Przewd szynowy pokazany na schemacie kolorem
ciemnozielonym.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

11.7 Przewd - kabel
Element ten reprezentuje poczenie zrealizowane kablem, wizk przewodw jednoyowych albo
przewodem goym w powietrzu. Energia przesyana jest z punktu pocztkowego do punktu
kocowego. Brak jest moliwoci tworzenia odgazie oraz rozgaziania sieci wzdu elementu
(do rozgaziania sieci suy element Szyny rozdzielcze patrz rozdz.. 11.5).

1. Kliknij na ikon Przewd kabel. Kursor myszy zmienia swj ksztat na posta
krzyyka.
2. Kliknij na pierwszym punkcie linii reprezentujcej na schemacie element przewodu. Punkt,
na ktry klikne przycigany jest automatycznie do siatki (kolorowe kropki na rysunku).
3. Teraz przecignij lini wrysowujc element reprezentujcy na schemacie przewd. Linia
moe by tylko pozioma albo pionowa. Zakada si krelenie ze strony lewej na praw oraz z
gry do dou. Klikn na punkt zaamania przewodu. Punkt, na ktry klikne zostaje
automatycznie przycigany do siatki (kolorowe kropki na rysunku) tak, aby linia bya
rwnolega z osi X lub Y.
4. Powtarzaj punkt 3 dopki nie narysujesz caej linii przewodu (linia przewodu moe zawiera
maks. 5 zaama). Kady odcinek przewodu musi by duszy ni odlego dwch
kolejnych znakw siatki. Przewd musi mie przynajmniej dwa punkty (pocztek i koniec),
na ktre klikne lewym przyciskiem.
5. Zakocz rysowanie linii przewodu poprzez kliknicie prawym przyciskiem.
6. W otwartym teraz oknie dialogowym podaj wszystkie parametry definiujce element. Chodzi
o element zmienny, ktrego parametry mog, ale nie musz by podane.
- W przypadku, jeeli program stosowany jest w trybie automatycznym, wtedy naley
poda jedynie dugo przewodu oraz sposb uoenia; naley rwnie wczy
przecznik Dobr automatyczny. Pozostae parametry nie musz by zadawane;
uzupeni si automatycznie po uruchomieniu obliczenia Dobr kabli i zabezpiecze
(patrz rozdz.. 14.1).
- W przypadku, jeeli program stosowany jest w trybie rcznym, wtedy naley wprowadzi
dugo przewodu, sposb uoenia oraz liczb linii rwnolegych. Nastpnie kliknij na
przycisk Baza Danych i wybierz dany kabel (obsuga sterownika bazy danych - patrz
rozdz.. 16.1). Przecznik Dobr automatyczny musi by wyczony.

Przewd nie jest zabezpieczony.
Na kocu przewodu nic nie przyczono.
Niedopuszczalne rozgazienie bez
uycia elementu- szyny rozdzielcze.
Bdnie Bdnie
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

- Sposb uoenia oraz temperatura otoczenia ograniczaj obcialno prdow kabla.
Zdefiniowa sposb uoenia mona po klikniciu na przycisk Okrel sposb uoenia.
- Wybierz podstawowy sposb uoenia przewodw wg PN-IEC 60364-5-523 oraz sposb
zgrupowania przewodw w przypadku ich wikszej iloci( dla rnych sposobw
uoenia s do dyspozycji rne sposoby grupowania przewodw: wpyw grupowania
uwzgldnia si w przypadku wiksza iloci rwnolegych gazi lub, gdy ilo
pozostaych obwodw jest wiksza od zera).
- Ilo pozostaych obwodw jest iloci innych kabli, ktre znajduj si razem z
rozpatrywanym obwodem w jednej grupie. Cakowita ilo obwodw w grupie jest suma
iloci rwnolegych gazi i pozostaych obwodw. Jeeli kabel jest prowadzony
samodzielnie pozostaw warto 0.

Zakadka Grafika - modyfikacja pooenia oraz
rozmiarw linii reprezentujcej na schemacie
element przewodu,(patrz rozdz. 12.1.1).
Patrz tekst dalej
Liczb kabli rwnolegych naley
poda w przypadku, jeeli program
stosowany jest w trybie rcznym.
Obliczenie oraz przedstawienie obcialnoci prdowej
kabla z uwzgldnieniem podanego sposobu uoenia, iloci
kabli rwnolegych oraz temperatury otoczenia.
Automatyczne wymiarowanie jeeli funkcja
ta jest zaczona, wtedy po uruchomieniu
obliczenia Dobr kabli i zabezpiecze (patrz
rozdz. 14.1) zostan automatycznie
ustawione parametry elementu;w innym
wypadku obowizuj wartoci zadane w tym
miejscu.
wybr z bazy danych; sterowanie bazy danych
Dokadne okrelenie ukadu fazowego.
Dugo przewodu, rodzaj oraz sposb uoenia
i temperatur otoczenia naley zada zawsze
bez wzgldu na pooenie przecznika
Dobra automatycznie; sposb uoenia oraz
temperatura otoczenia ograniczaj
obcialno prdow kabla.
Opis elementu identyfikuje element w projekcie.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

- Wprowad temperatur otoczenia tzn. najwysz temperatur otaczajcego powietrza lub
gruntu, dla nieobcionego kabla, ktra rzeczywicie moe wystpi podczas eksploatacji
(szczegy rozdz. 2.2). D la uoenia w ziemi (D) mona tez wprowadzi ciepln
rezystywno gruntu.
- Wspczynnik korygujcy (wsp. uytkownika) umoliwia uwzgldnienie innych
warunkw lub sposobw nie opisanych w normie. Za dobr tego wspczynnika
odpowiada jedynie projektant.
- Program rozwizuje typowe sposoby uoenia przewodw opisane w normie PN-IEC
60363-5-523:2001 cznie z moliwoci grupowania kabli. Pomimo tego, program moe
zapewnia cenn pomoc rwnie dla tych przypadkw, ktrych bezporednio nie podaje.
Pozwala on na wybranie jednego z pobliskich wariantw i na jego podstawie pozwala
oceni przypadek, ktrego rozwizanie jest nam potrzebne.
- Jeeli zosta ju dobrany kabel, program przeprowadza wstpne wyliczenie
wspczynnika korekcyjnego i dugotrwaej obcialnoci prdowej z uwzgldnieniem
wszystkich wprowadzonych parametrw.
- W przypadku wyboru kombinacji uoenie/temperatura/przekrj/materia kabla
przekraczajcej typowe granice, program zwrci uwag na t sytuacj w czasie
obliczania. Rozwizanie polega zazwyczaj na zastosowaniu wikszej liczby rwnolegych
linii o mniejszej rednicy. Bardziej szczegowe uwagi patrz wstp teoretyczny rozdz.
2.2.
Wybr sposobu prowadzenia kabli zgodnie z PN-IEC
60364-5-523:2001. (okno dialogowe mona rozszerzy do
danych rozmiarw cignc za brzegi okna). Rysunki z
prawej obrazuj wybrany sposb uoenia.
Wybr sposobu ukadania kabli
w przypadku ich wikszej iloci
Pole informacyjne w
przypadku, gdy nie
mona okreli
obcialnoci prdowej
przy wybranym sposobie
uoenia
Wyliczenie wspczynnika
korekcyjnego uwzgldniajcego
temp. otoczenia, uoenie, ilo
przewodw itd. Wyliczenie
obcialnoci prdowej kabla.
Obliczenia s wykonywane, jeeli
ju by wybrany kabel
Przedstawienie
sposobu
ukadania kabli
w przypadku ich
wikszej iloci.
Przedstawien
ie wybranego
sposobu
uoenia
kabli
Cignc za rg mona zmieni
rozmiar okna dialogowego.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Po zamkniciu okna dialogowego poprzez kliknicie na OK. wprowadzone dane zostan
przedstawione w oknie Uoenie. Rzeczywist obcialno prdow kabla mona
przedstawi po klikniciu na przycisk Obcialno prdowa.

- Ukadowi fazowemu musi odpowiada liczba przewodw (podczenie 3-fazowe: 4 i
wicej przewodw; podczenie 1-fazowe: 2 lub 3 przewody).
- Maksymalny, dozwolony spadek napicia na przewodzie; mona wybiera z wartoci
okrelonych przez norm (patrz rozdz.. 4.1), albo mona poda dowoln potrzebna
warto. Po obliczeniu spadkw napi przeprowadzana jest kontrola, czy obliczony
spadek nie przekracza ustawionej tutaj granicy. Domylnie proponowana jest warto
okrelona przez funkcj Opcje na zakadce Obliczenia jako domylna dla kadego
nowego elementu.
- Napicie znamionowe podaje maksymalne dopuszczalne napicie, dla wybranego
elementu.

Napicie znamionowe podaje
maksymalne moliwe napicie.
Tekst nie musi by widoczny w caoci. Do jego
przegldania uyj paskw przewijania
Wybrany podstawowy sposb uoenia
oznaczenie i opis widoczny jest zawsze
Cakowita liczba zgrupowanych obwodw
oraz opis sposobu zgrupowania. Widoczny
zawsze, gdy czna liczba w grupie jest
wiksza od 1
Po przewiniciu paska przewijania w oknie
widoczna jest jeszcze temperatura otoczenia
i wsp. korygujcy.
Liczba y musi odpowiada ukadowi faz
doczanych przewodw (przycze 3-
fazowe: 4 i wicej przewodw; przycze
1-fazowe: 2 lub 3 przewody).
Poszczeglne parametry kabla
przejmowane s zazwyczaj z bazy danych;
w tym miejscu istnieje moliwo ich
lokalnej edycji (bez oddziaywania
zwrotnego na baz danych).
Prd znamionowy kabli uoonych w
powietrzu. Dla kabli z parametrami
podanymi przez producenta, warto ta
jest zdefiniowana w standaryzowanych
tabelach, opartych na parametrach
materiau przewodzcego i izolacji. Jeli
uytkownik sam zdefiniuje kabel lub
dokona zmian tej wartoci w oknie, to
zostanie uyta warto uytkownika.
Daje to moliwo definiowania kabli o
wikszym I
dd
(dopuszczalnym
dugotrwale).Za zmiany parametrw
odpowiada uytkownik .
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
7. Zamknij okno dialogowe klikniciem na przycisk OK.
Element wprowadzany jest do projektu sieci.
Uwagi:
- Przewd nie moe by elementem kocowym sieci do kadego koca musi by doczony
jeden dalszy element. Nie ma moliwoci prowadzenia odgazie ani rozgazie sieci
wzdu elementu (do rozgaziania sieci suy element Szyny rozdzielcze - patrz rozdz..
11.5).
- W zakadce Szczegy podana jest warto obcialnoci prdowej dla uoenia w powietrzu,
podan wielko mona modyfikowa. Wspczynniki wpywajce na obcialno prdow
bd stosowane dla nowej wartoci prdu (podobnie jak dla kabli zdefiniowanych
samodzielnie przez uytkownika). Za poprawno wprowadzonych danych odpowiada
projektant. Wartoci obcialnoci prdowej dugotrwaej dla kabli znajdujcych si w bazie
programu, zostay wpisane na podstawie obowizujcych norm.
- W menu Narzdzia/Opcje/System istnieje moliwo wczenia Autoparametryzowania jako
opcji domylnej dla kadego nowego elementu (rozdz. 21.2).
- Materia y i izolacja y dla kabli moe by wybrana z listy. W takim wypadku program
uwzgldni to podczas procesu autoparametryzacji. Jeeli pola pozostan puste, wwczas
pobrane zostan filtry z opcji programu (zakadka Autoparametryzowanie). Podczas procesu
doboru program moe jednoczenie oblicza parametry dla kabli miedzianych
i aluminiowych.

Przewd nie jest zabezpieczony.
Na kocu przewodu nic nie przyczono.
Niedopuszczalne rozgazienie poza
elementem szyny zbiorczej
Bdnie
Bdnie
Na pocztku przewodu znajduje si element zabezpieczajcy.
1. punkt pocztek przewodu (klikn lewym przyciskiem).
4. punkt koniec przewodu - po klikniciu na tym punkcie zakoczy
krelenie linii przewodu poprzez kliknicie prawym przyciskiem.
Na kocu przewodu znajduje si w tym przypadku odbiornik.
Opis kabla umieszczany jest automatycznie przy pierwszym punkcie, na ktrym
nastpio kliknicie (pocztek przewodu), jego pooenie mona dodatkowo
zmienia (patrz rozdz. 12.5).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
11.8 Rozcznik
Element wyczajcy rozcznik suy do odczania poszczeglnych gazi sieci oraz kontroli
zachowania si sieci w rnych stanach roboczych. Rozcznik stosowany jest wszdzie tam, gdzie
nie ma koniecznoci stosowania zabezpieczenia. Rozcznik nie bdzie wycza zwarcia, ale musi
wytrzyma prd zwarciowy do czasu zanim dojdzie do jego wyczenia. Przy obliczeniach
kontrolowany jest prd znamionowy I
n
oraz krtkotrway, jednosekundowy prd udarowy I
cw
.

1. Kliknij na ikon Rozcznik. Kursor myszy zmienia si. Ksztat kursora okrela
pooenie symbolu w stosunku do punktu wstawienia (symbol skierowany jest do
dou pod punkt wstawienia).
2. Kliknij na pozycj symbolu na powierzchni okna z projektem. Punkt wstawienia
przycigany jest automatycznie do siatki (kolorowe kropki na rysunku).
3. W otwartym obecnie oknie dialogowym zadaj wszystkie parametry definiujce
element. Chodzi o element zmienny, ktrego parametry mog, ale nie musz by
zadane.
wczy przecznik Dobr automatyczny. Pozostae parametry nie musz by
zadawane, s one uzupeniane automatycznie po uruchomieniu obliczenia Dobr kabli i
zabezpiecze (patrz rozdz.. 14.1).
- Uwaga: W menu Narzdzia/Opcje/System istnieje moliwo wczenia
21.2).
- W przypadku, jeeli program stosowany jest w trybie rcznym, wtedy naley klikn na
przycisk wyczony. Baza Danych oraz naley wybra dany typ rozcznika (obsuga
sterownika bazy danych - patrz rozdz.. 16.1). Przecznik Dobr automatyczny musi by
wyczony.

ramach jednego projektu.
symbolu w projekcie, (patrz rozdz. 12.1.1).
wybr z bazy danych; sterowanie bazy
danych (patrz rozdz.16.1).
Wprowadzenie parametrw elementw
rcznie, ewent. lokalna edycja
poszczeglnych wartoci przejtych z bazy
danych (bez wpywu na baz danych).
Dobra automatycznie jeeli funkcja ta
obliczenia. Dobr kabli i zabezpiecze
(patrz rozdz.. 14.1) zostan automatycznie
ustawione parametry elementu; w
przeciwnym przypadku obowizujwartoci
zadane w tym miejscu.
Ustawienie stanu roboczego elementu przeczajcego zaczone/wyczone;
moliwo odczania gazi oraz kontroli rnych stanw roboczych sieci.
Ukad fazowy: 3-fazowy albo jedna
konkretna faza.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Liczba biegunw urzdzenia musi odpowiada liczbie podczonych faz.
- Napicie znamionowe podaje maksymalne moliwe napicie, dla ktrego element mona
zastosowa.

projektu sieci.

Uwagi:
- Z jednej strony rozcznika musi by zawsze podczony przewd (jak w przypadku wycznika,
patrz rozdz.. 11.9).
11.9 Wycznik
Element zabezpieczajcy wycznik, suy do zabezpieczenia przewodw. Element
zabezpieczajcy powinien by umieszczony na jednym z kocw kadego przewodu. Stan pracy
wycznika mona ustawi: zaczony/wyczony i w ten sposb mona odcza poszczeglne
gazie sieci i kontrolowa zachowanie si sieci w rnych stanach roboczych sieci.

1. Kliknij na ikon Wycznik. Kursor myszy zmienia si. Ksztat kursora okrela
pooenie symbolu w stosunku do punktu wstawienia (symbol skierowany jest do dou
pod punkt wstawienia).
zadane.
21.2).
przycisk Baza Danych oraz naley wybra wymagany wycznik (obsuga sterownika
bazy danych - patrz rozdz.. 16.1). Przecznik Dobr automatyczny musi by
wyczony.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

- Liczba biegunw urzdzenia musi by zgodne z przyjtym ukadem faz.
zastosowa.
- Zdolno wyczania niektrych typw wycznikw uzaleniona jest od napicia sieci,
w ktrym element jest wczony. Przy wyborze elementu z bazy danych system
automatycznie ustawia zdolno wyczania odpowiednio do wybranego systemu
napiciowego (patrz rozdz.. 11.1). Pozostae wartoci mona przeglda po rozwiniciu
pola (w nawiasach podane jest napicie, do ktrego dana warto si odnosi). W
przypadku, jeeli wykaz wartoci jest pusty, wtedy podana liczba obowizuje dla caego
zakresu napicia a do U
n
. W przypadku edycji rcznej moliwe jest wprowadzenie
dowolnej wartoci. Zadana warto odnosi si w takim przypadku do aktualnej wartoci
U
n
.
- Maksymalny czas wyczenia wycznika z punktu widzenia ochrony przy uszkodzeniu
wedug normy PN-IEC 60364-4-41:2000 (PN-HD 60364-4-41:2007) (patrz rozdz.. 3.7). Z
wykazu naley wybra jedn z wartoci proponowanych przez norm; moliwe jest
rwnie podanie dowolnej liczby. Po obliczeniu zwarcia 1-fazowego wykonywana jest
kontrola, czy wycznik wyczy usterk wczeniej, anieli upynie ustawiony tutaj czas
graniczny. Domylnie wpisywana jest warto okrelona przez funkcj Opcje w zakadce
Obliczenia; warto ta przyjmowana jest jako warto domylna dla kadego nowo
wprowadzanego elementu.
- W przypadku, jeeli wycznik posiada ustawiane wyzwalacze, moliwa jest modyfikacja
ich ustawienia w zakadce Wyzwalacz. Domylnie wszystkie nastawy wyzwalacza
ustawione s na warto maksymaln.
Oznaczenie projerktowe dentyfikujce
eleement na schemacie,nie moe si
powtarza w ramach caego projektu
Zakadka Grafika - modifikacja pooenia
symboli w projekcie, patrz rozdz. 12.1.1.
Wybr ukadu fazowego: albo przycze
3-fazowe albo jedna konkretna faza.
Dobr automatyczny jeeli funkcja ta
funkcji Oblicz Dobr kabli i
zabezpiecze (patrz rozdz. 14.1) zostan
automatycznie ustawione parametry
elementu.
Okrelenie jak naley dobiera wycznik:
Ics zdol. eksploatacyjna wycza
skutecznie prd zwarciowy w sposb
powtarzalny bez powstawania uszkodze.
Icu - zdol. graniczna wycza skutecznie
prd zwarciowy, ale moe ulec uszkodzeniu.
Zadanie parametrw elementw
rcznie, ewent. lokalna edycja
poszczeglnych wartoci przejtych z
bazy danych (bez wstecznego wpywu na
baz danych).
Ustawienie stanu roboczego wycznika
zaczony/wyczony; moliwo
odczania gazi oraz kontroli rnych
stanw roboczych sieci.
Przedstawienie charakterystyki wycznika moliwe jest przy pomocy
moduu Charakterystyki czasowo-prdowe (patrz rozdz. 15).
Maks. czas wyczenia z punktu widzenia ochrony
przed niebezpiecznym napiciem na czciach
nieprzewodzcych.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Edycja charakterystyki czasowo-prdowej, cznie z uwzgldnieniem wpywu ustawienia
wyzwalacza (dla oceny wybirczoci lub zabezpieczenia przed przecieniem) moliwe
jest przy pomocy moduu Charakterystyki czasowo-prdowe (patrz rozdz.. 15).
- Ocena selektywnoci moe si rwnie odby poprzez funkcj Selektywno (badanie
selektywnoci midzy dwoma wycznikami na podstawie tabel zamieszczonych w
katalogach, szczegy rozdz. 14.4.2).

projektu sieci.

Uwagi:
- Z jednej strony wycznika musi by zawsze przyczony przewd.
- Moliwe jest rozwizanie poprzez ukad kaskadowy wycznik/bezpiecznik (zabezpieczenie
rezerwowe wycznika).
- Realizowane jest rwnie poczenie wycznik/wycznik patrz rozdz. 14.4.1.

Prawidowo
Bdnie
Prawidowe rozwizanie
poczenia szyn zbiorczych
Niedopuszczalne poczenie wycznika
midzy szynami rozdzielczymi.
Kabel nawet o duym
przekroju oraz
minimalnej dugoci
musi by wprowadzony
do rysunku
Ustawienie parametrw wyzwalacza.
Dostpne w zalenoci od typu
wycznika.
Konkretna warto, na jak wyzwalacz
jest ustawiony.
Przedstawienie charakterystyki
czasowo-prdowej (uwzgldniajcej
ustawienie wyzwalacza) moliwe jest
przy pomocy moduu Charakterystyki
czasowo-prdowe (patrz rozdz.. 15).
Wycznik zaczony.
Wycznik wyczony
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

11.10 Bezpiecznik
Element zabezpieczajcy bezpiecznik suy do zabezpieczenia obwodu elektrycznego. Element
zabezpieczajcy powinien by umieszczony na jednym z kocw kadego przewodu. Stan pracy
bezpiecznika mona ustawi: zaczony/wyczony i w ten sposb mona odcza poszczeglne
gazie sieci i kontrolowa zachowanie si sieci w rnych stanach roboczych sieci.

1. Kliknij na ikon Bezpiecznik. Kursor myszy zmienia si. Ksztat kursora okrela
dou pod punkt wstawienia).
zadane.
21.2).
-
przycisk Baza Danych oraz naley wybra wymagany wycznik samoczynny (obsuga
sterownika bazy danych - patrz rozdz.. 16.1). Przecznik Dobr automatyczny musi by
wyczony.
- Liczba biegunw urzdzenia musi odpowiada liczbie podczonych faz.
zastosowa.
- Zdolno wyczania obowizuje dla caego zakresu napi a do U
n
.

Kaskada wycznik - bezpiecznik
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

- Maksymalny czas wyczenia bezpiecznika z punktu widzenia ochrony przy uszkodzeniu
wedug normy PN-IEC 60364-4-41:2000 (PN-HD 60364-4-41:2007) (patrz rozdz.. 3.7). Z
wykazu naley wybra jedn z wartoci proponowanych przez norm; moliwe jest
rwnie podanie dowolnej wartoci. Po obliczeniu zwarcia 1-fazowego wykonywana jest
kontrola, czy bezpiecznik wyczy zwarcie wczeniej, anieli upynie ustawiony tutaj
czas. Domylnie proponowana jest warto okrelona przez funkcj Opcje na zakadce
Obliczenia. Warto ta przyjmowana jest jako warto domylna dla nowo
wprowadzanego elementu.

projektu sieci.

Uwagi:
- Z jednej strony bezpiecznika musi by zawsze doczony przewd (podobnie jak w
przypadku wycznika, patrz rozdz.. 11.9).
- Moliwy jest ukad kaskadowy wycznik/bezpiecznik (bezpiecznik jako dobezpieczenie).
11.11 Silnik
Ten element reprezentuje obcienie typu silnikowego pobierajce energi z projektowanego
obwodu (typowo jest to silnik asynchroniczny). Ten typ obcienia przejawia si w przypadku
zwar w taki sposb, e dostarcza energi do zwieranego obwodu i w ten sposb wpywa na
zwikszenie prdu zwarciowego. Chodzi o kocowy element sieci, ktry musi by zawsze
podczony na kocu przewodu.

Charakterystyka ograniczajca stosowana jest przy obliczeniu zwar 3-fazowych
okrelenie ograniczonego prdu zwarciowego za bezpiecznikiem.
ewent. lokalna edycja poszczeglnych
wartoci przejtych z bazy danych (bez
zmiany bazy danych).
Wybrany ukad fazowy: albo 3-fazowy
albo jedna konkretna faza.
Dobr automatyczny jeeli funkcja ta jest
zaczona, wtedy po uruchomieniu
obliczenia Dobr kabli i zabezpiecze
(patrz rozdz.. 14.1) zostan automatycznie
ustawione parametry elementu; w
przeciwnym przypadku obowizuj
wartoci zadane w tym miejscu.
Przedstawienie charakterystyki moliwe jest przy pomocy moduu
Charakterystyki czasowo-prdowej (patrz rozdz. 15).
Ustawienie stanu roboczego elementu
zabezpieczajcego zaczone/wyczone; moliwo
odczania gazi oraz kontroli rnych stanw
roboczych sieci.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
1. Kliknij na ikon Silnik. Kursor myszy zmienia si. Ksztat kursora okrela pooenie
symbolu w stosunku do punktu wstawienia (symbol skierowany jest do dou pod
punktem wstawienia).
3. W otwartym obecnie oknie dialogowym zadaj wszystkie parametry definiujce element
(chodzi o element stay, ktrego parametry musz by zawsze dokadnie zadane). Czci
programu jest baza danych silnikw standardowych z moliwoci uzupenienia przez
uytkownika o jego wasne typy. Baza danych aktywowana jest poprzez kliknicie na
przycisk Baza Danych. Opis sterownika bazy danych - patrz rozdz.. 16.1.

- Napicie znamionowe elementu musi by zgodne z wybranym ukadem fazowym
(przycze 3-fazowe napicie midzyfazowe, przycze 1-fazowe napicie fazowe)
oraz wybranemu systemowi napiciowemu (patrz rozdz.. 11.1).
- Maksymalny spadek napicia: najwikszy dozwolony spadek napicia w tym wle sieci
w stosunku do napicia rda zasilajcego; moliwo wyboru z wartoci okrelonych
przez norm (patrz rozdz.. 4.1), moliwe jest rwnie podanie dowolnej wartoci. Po
obliczeniu spadkw napi wykonywana jest kontrola, czy obliczony spadek nie
przekracza ustawionej tutaj granicy. Domylnie proponowana jest warto okrelona
przez funkcj Opcje na zakadce Obliczenia; warto ta traktowana jest jako warto
domylna dla nowo wprowadzanego elementu.
- Kontrolowana jest zgodno pomidzy zadanymi wartociami prdu i mocy. W
przypadku niezgodnoci na ekranie pojawia si komunikat bdu. Komunikat ten moemy
zignorowa w przypadku, jeeli potrzebujemy rozwiza stan sieci w chwili startu silnika
i chwilowo podwyszamy prd znamionowy do poziomu wartoci prdu rozruchowego;
komunikat ten moemy rwnie zignorowa w przypadku niewielkiej niezgodnoci,
spowodowanej zaokrglaniem.

4. Zamknij okno dialogowe klikniciem na przycisk OK. Element zostanie wprowadzony do
projektu sieci.

Ukad fazowy: przycze 3-fazowe albo
jedna konkretna faza.
danych patrz rozdz.16.1.
wstecznego wpywu na baz danych)
Wspczynnik zapotrzebowania obrazuje
stopie obcienia silnika podczas
normalnej pracy.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

Uwagi:
- Silnik jest kocowym elementem sieci, ktry musi by zawsze podczony na kocu przewodu.
- Do silnika moe by podczony tylko jeden przewd (do rozgaziania sieci suy element
Szyny rozdzielcze patrz rozdz.. 11.5).
- Wspczynnik zapotrzebowania oznacza poziom obcienia podczas normalnej pracy
(domylna warto 1 oznacza, e obcienie to 100%). Przykad: dla odbioru typu silnik: moc
znamionowa 7,5 kW, przy maksymalnym obcieniu w warunkach normalnej pracy na
poziomie 80% daje wspczynnik Ku=0.8; wielko uwzgldniania jest zarwno w sieciach
promieniowych jak i piercieniowych.

11.12 Odbiornik oglny
Element ten reprezentuje oglne niesilnikowe obcienie pobierajce energi z systemu (np. o
owietlenie, grzejniki, obwody gniazdek itp.). Chodzi o kocowy element sieci, ktry moe by
zawsze podczony na kocu przewodu albo bezporednio na szyn zbiorcz w rozdzielnicy.

1. Kliknij na ikon Odbir oglny. Kursor myszy zmienia si. Ksztat kursora okrela
3. W otwartym oknie dialogowym wprowad wszystkie parametry definiujce element (chodzi
o element stay, ktrego parametry musz by zawsze dokadnie zadane).
- Napicie znamionowe elementu musi odpowiada zadanemu ukadowi faz (przycze 3-
fazowe napicie midzyfazowe, przycze 1-fazowe napicie fazowe) oraz
wybranemu systemowi napiciowemu (patrz rozdz.. 11.1).
- Maksymalny spadek napicia: najwikszy dozwolony spadek napicia w tym wle sieci
w stosunku do napicia rda zasilajcego; moliwo wyboru z wartoci okrelonych
przez norm (patrz, rozdz. 4.1), moliwe jest rwnie podanie dowolnej wartoci. Po
obliczeniu spadkw napi wykonywana jest kontrola, czy obliczony spadek nie
przekracza ustawionej tutaj granicy. Domylnie proponowana jest warto okrelona
Bdne podczenie silnikw bez
zastosowania przewodu.
Prawidowe podczenie
silnikw na kocu przewodu.
Prawidowo Bdnie Bdnie Bdnie
Niedopuszczalne rozgazienie sieci
poza elementem szyny zbiorczej.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
przez funkcj Opcje na zakadce Obliczenia; warto ta traktowana jest jako warto
domylna dla nowo wprowadzanego elementu.
- Wspczynnik zapotrzebowania oznacza poziom obcienia podczas normalnej pracy
(domylna warto 1 oznacza, e obcienie to 100%). Przykad dla odbioru typu
oglnego: grupa 10 gniazd wtyczkowych o prdzie 16A kade czyli In=10x16A=160A
przyjmujc zaoenie 10% zapotrzebowania wspczynnik Ku=0.1.

projektu sieci.

Uwagi:
- Obcienie jest kocowym elementem sieci, ktry moe by przyczony na kocu przewodu
albo bezporednio na szynie zbiorczej w rozdzielnicy.
- Do odbioru moe by doprowadzony tylko jeden przewd (do rozgaziania sieci suy
element Szyny rozdzielcze patrz rozdz.. 11.5).

Ustawienie parametrw elementu.
Obcienie mona definiowa przy pomocy
prdu znamionowego lub znamionowego
poboru mocy. W pierwszej kolejnoci naley
ustawi przecznik odpowiednio do tego,
ktry parametr jest znany a nastpnie
naley zada warto w okienku.. Drugi
parametr obliczany jest automatycznie.
Wspczynnik zapotrzebowania.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

11.13 Kondensator kompensacyjny
Element ten reprezentuje obcienie tworzone przez kondensator kompensacyjny. Chodzi o element
kocowy sieci, ktry moe by zawsze podczony na kocu przewodu lub bezporednio na szyn
zbiorcz w rozdzielnicy.
1. Kliknij na ikon Kompensacja. Kursor myszy zmienia si. Ksztat kursora okrela
element (chodzi o element stay, ktrego parametry musz by zawsze dokadnie zadane).

- Napicie znamionowe elementu musi odpowiada liczbie doczonych faz (przycze 3-
fazowe napicie midzyfazowe, przycze 1-fazowe napicie fazowe) oraz
wybranemu systemowi napiciowemu.
Bdne poczenie
odbioru bezporednio do
zabezpieczenia.
Prawidowe poczenie
odbioru bezporednio na
szyn zbiorcz.
Prawidowe
poczenie odbioru
na kocu przewodu.
Prawidowo Prawidowo Bdnie Bdnie
Niedozwolone
rozgazianie sieci bez
elementu- szyny.
rozdzielcze.
wpywu na baz danych).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Podczenie kondensatorw musi odpowiada liczbie podczonych faz (przycze 3-
fazowe gwiazda lub trjkt, przycze 1-fazowe gwiazda).
- Kontrolowana jest zgodno pomidzy wartociami mocy oraz pojemnoci. W przypadku
niewielkiej niezgodnoci spowodowanej zaokrglaniem komunikat ostrzegawczy mona
zignorowa.

projektu sieci.

Uwagi:
- Kondensator kompensacyjny jest kocowym elementem sieci, ktry moe by zawsze
podczony na kocu przewodu lub bezporednio do szyn rozdzielczych w rozdzielnicy
(podobnie jak odbiornik oglnie, patrz rozdz.. 11.12).
- Do kondensatora kompensacyjnego moe by podczony tylko jeden przewd (do
rozgaziania sieci suy element Szyny rozdzielcze patrz rozdz.. 11.5). Pomidzy
zabezpieczeniem i kondensatorem kompensacyjnym musi by umieszczony przewd (podobnie
jak dla odbiornika oglnie, patrz rozdz.. 11.12).
- Po obliczeniu spadku napicia oraz rozpywu mocy prezentowany jest wspczynnik mocy w
3-fazowych wzach sieci tworzonych przez element Szyny rozdzielcze. Program nie
umoliwia zdefiniowania docelowego wspczynnika mocy; wymagan wielko
kondensatora kompensacyjnego naley okreli eksperymentalnie, poprzez stopniowe
zaczanie kondensatorw o rnej wielkoci. Z powodzeniem mona wykorzysta moliwo
zmiany stanu roboczego elementw cznikowych oraz zabezpieczajcych i w ten sposb
kolejno podcza poszczeglne kondensatory.

11.14 Grupa
Funkcja Grupa umoliwia wprowadzanie typowych grup elementw tworzcych cz schematu
poczenia. Za jednym klikniciem myszy moliwe jest w ten sposb utworzenie grupy elementw
tworzcych zasilanie (sie, transformator, kabel, zabezpieczenie), albo ga sieci do odbiornika
(zabezpieczenie, kabel, odbiornik) itd.

1. Kliknij na ikon Grupa.
2. W otwartym teraz oknie dialogowym wybierz grup elementw do wprowadzenia
i kliknij na przycisk Wstaw.
3. Kursor myszy zmienia si. Ksztat kursora okrela pooenie symbolu w stosunku do punktu
wstawienia (symbol skierowany jest do dou poniej punktu wstawienia).
4. Kliknij na pozycji punktu wstawienia grupy na graficznej powierzchni okna z projektem. Na
rysunku w oknie dialogowym punkt wstawienia zaznaczony zosta fioletowym krzyykiem.
Punkt wstawienia jest automatycznie przycigany do siatki (kolorowe kropki na rysunku).
Grupa elementw zostaje wprowadzona.
5. Powtarzaj poprzedni punkty 1-4 dopki nie wprowadzisz wymaganej liczby grup.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

6. Zakocz wprowadzanie grupy poprzez kliknicie prawym przyciskiem.
7. Obecnie ustaw waciwoci poszczeglnych elementw grupy. Do edycji waciwoci
najszybciej przechodzi si poprzez podwjne kliknicie na element (patrz rozdz.. 12.1).

Uwaga:
- Funkcja Grupa umoliwia wprowadzanie jedynie typowej kombinacji elementw. Kad inn
kombinacj naley zestawi poprzez indywidualne wprowadzanie poszczeglnych elementw
(patrz rozdz.. 11.2-11.13).
- W przypadku powtarzania grup elementw, ktrych parametry rni si jedynie w
niewielkim stopniu (przykadowo kilka wyprowadze silnikowych rnicych si jedynie
dugoci kabla) korzystniejsze jest wprowadzenie jednej tylko grupy, nastawienie
parametrw wszystkich elementw, a nastpnie wykonanie ich kopiowania (patrz rozdz.
12.3).
11.15 Elementy wasne
Pod pojciem elementy wasne rozumiana jest grupa funkcji umoliwiajcych uzupenienie
schematu pocze sieci o podstawowe komponenty graficzne, takie jak odcinek, prostokt, okrg i
tekst. W ten sposb moliwe jest uzupenianie uwag odnonie poczenia sieci, oddzielenie
poszczeglnych tablic rozdzielczych, zaznaczenie przepywu energii w rnych stanach roboczych
sieci itp. Podstawowe atrybuty (waciwoci) elementw wasnych (kolor, grubo oraz typ linii)
zadane s w opcjach programu (patrz rozdz.. 21.3) i mona je pniej zmienia (patrz rozdz..
12.1.2) tak samo jak pooenie oraz rozmiary elementu. Funkcja dla wstawienia elementw
wasnych znajduje si w menu rozwijanym Rysuj albo w postaci ikon na pasku narzdzi.

Wykaz grup do wprowadzenia.
Obraz przedstawiajcy elementy zawarte
w grupie oraz sposb ich poczenia.
Wczenie dowolnej liczby wybranej
grupy do schematu pocze.
Umieszczanie naley zakoczy poprzez
nacinicie prawego przycisku myszy.
Krzyyk pokazuje pooenie punktu
wprowadzania grupy. Kliknij
przyciskiem myszy na powierzchni okna
z projektem w miejscu wstawienia.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
11.15.1 Odcinek
1. Kliknij na ikon Odcinek.
2. Kliknij na pocztkowym punkcie odcinka (punkt B1). Punkt, na ktrym klikne
zostaje automatycznie przycignity do siatki (kolorowe kropki na rysunku).
3. Obecnie przecignij wektor rysujc lini reprezentujc przyszy odcinek.
Kliknij na kocowym punkcie odcinka (punkt B2). Punkt, na ktrym
klikne zostaje automatycznie przycignity do siatki (kolorowe kropki na
rysunku).
4. Odcinek zosta wczony do schematu. Domylne atrybuty (parametry) (kolor, grubo oraz typ
linii) zadane s w opcjach menu narzdzia (patrz rozdz.. 21.3) i mona je pniej zmienia
(patrz rozdz.. 12.1.2) tak samo jak mona zmieni pooenie i rozmiary elementu.
11.15.2 Prostokt
1. Kliknij na ikon Prostokt.
2. Kliknij na punkt narony prostokta (punkt B1). Punkt, na ktry klikne zostaje
automatycznie przycignity do siatki (kolorowe kropki na rysunku).
3. Teraz przecignij ksztat reprezentujcy przyszy prostokt. Kliknij na
przeciwlegy rg prostokta (punkt B2). Punkt, na ktry klikne zostaje
4. Prostokt wprowadzony jest do schematu. Domylne atrybuty (parametry)
(kolor, grubo oraz typ linii) zadane s w opcjach menu narzdzia (patrz
rozdz.. 21.3) i mona je pniej zmieni (patrz rozdz.. 12.1.2) tak samo jak mona zmieni
pooenie i rozmiary elementu.
11.15.3 Okrg
1. Kliknij na ikon Koo/Okrg.
2. Kliknij na punkt rodkowy okrgu (punkt B1). Punkt, na ktry klikne zostaje
3. Obecnie przecignij ksztat reprezentujcy przyszy okrg. Kliknij na punkt
okrelajcy promie okrgu (punkt B2). Punkt, na ktry klikne zostaje
4. Okrg zostanie wczony do schematu. Domylne atrybuty (parametry) (kolor, grubo oraz
typ linii) zadane s w opcjach menu narzdzia (patrz rozdz.. 21.3) i mona je pniej zmieni
(patrz rozdz.. 12.1.2) tak samo jak mona zmieni pooenie i rozmiary elementu.

Uwaga:
- Przy wprowadzaniu okrgu moe doj do uszkodzenia widoku. Wady widoku mona
wyeliminowa przy pomocy funkcji Regeneracja z rozwijanego menu Widok (patrz rozdz..
13.1).

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
11.15.4 Tekst
1. Kliknij na ikon Tekst.
2. Kliknij na lewy dolny rg tekstu (punkt B1). Punkt, na ktry klikne zostaje
3. W otwartym obecnie oknie dialogowym wprowad dany tekstowy oraz jego
wysoko.
4. Po naciniciu przycisku OK. tekst zostanie wstawiony do schematu.
Domylne waciwoci zadane s w opcjach menu narzdzia (patrz rozdz.. 21.3) i mona je
pniej zmieni (patrz rozdz.. 12.1.2); tak samo jak mona zmieni pooenie, wysoko
tekstu oraz sam tekst. Styl pisma nie moe by zmieniany w tej wersji.

11.16 Pomoce dla krelenia
Przy tworzeniu schematu pocze oraz wprowadzaniu elementw
wasnych stosowane s nastpujce pomoce:

- Siatka sie kropek wypeniajcych powierzchni krelenia i
uatwiajcych orientacj. Wywietlenie siatki mona
wczy/wyczy przy pomocy funkcji Siatka z menu
Narzdzia, albo przy pomocy klawisza F7. Ustawienie gstoci
siatki (odlegoci kropek) mona wykona przy pomocy funkcji
Opcje, zakadka Strona (patrz rozdz.. 21.1).
Wskazwka: Wyczenie siatki jest korzystne w przypadku
duych formatw( przypieszenie funkcji Zoom) oraz przy
eksporcie grafiki do formatu BMP (obraz rastrowy dla edytorw tekstu).
- Orto - zamknicie ruchu kursora w kierunku osi wsprzdnych. Jeeli funkcja ta jest
zaczona, wtedy mona kreli przykadowo odcinki jedynie poziomo lub pionowo. Przy
kreleniu przewodw (patrz rozdz.. 11.6, 11.7) funkcja ta jest zaczana automatycznie. W
pozostaych przypadkach funkcj Orto mona zaczy/wyczy z menu Narzdzia, albo
klawiszem F8.
- Krok automatyczne wychwytywanie punktu, na ktrym nastpio kliknicie na
wierzchokach niewidocznej siatki z danym rozstawem. Kroku nie mona wyczy ani
zmieni jego wielkoci (odpowiada on wielkoci znakw schematu pocze). Domylnie
wielko kroku jest taka sama jak odlego kropek rastra.
Pole dla wprowadzenia cigu znakw. Na jedno
wywoanie funkcji mona wprowadzi jedynie
jeden wiersz tekstu.
Wysoko tekstu w punktach.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
12. Edycja schematw sieci
________________________________________________
12.1 Edycja waciwoci (atrybutw)
Pod pojciem edycji atrybutw (waciwoci) rozumiana jest zmiana wszystkich atrybutw
geometrycznych (pooenie, rozmiary) oraz niegeometrycznych (kolor, grubo oraz typ linii,
parametry elektryczne) elementw tworzcych schemat sieci. Wybr elementu do edycji moliwy
jest na dwa sposoby:

Przy pomocy ikony Waciwoci:
1. Kliknij na ikon Waciwoci na pasku narzdzi.
2. Kursor zmienia swj ksztat i przyjmuje posta kwadratu wyboru. Nastpnie
system zwraca si z daniem wybrania elementu do edycji (danie wywietlane jest w
wierszu stanu w dolnej czci gwnego okna programu - patrz rozdz.10.1).
3. Kliknij na dowoln lini tworzc element, ktrego waciwoci chcesz zmieni (w taki
sposb, aby kwadrat wyboru by w obrbie linii). W odpowiedzi wywietlane jest okno
dialogowe umoliwiajce edycj wszystkich waciwoci wybranego elementu. Wygld okna
dialogowego uzaleniony jest od typu elementu poddawanego do edycji.

Podwjne kliknicie na element:
1. Moliwe jest po upewnieniu si, e nie jest aktywne adne polecenie (wiersz stanu w dolnej
czci gwnego okna programu jest pusty i kursor myszy posiada ksztat strzaki).
2. Kliknij dwukrotnie na dowoln lini tworzc element, ktrego atrybuty chcesz zmieni. W
odpowiedzi wywietlane jest okno dialogowe umoliwiajce edycj wszystkich atrybutw
wybranego elementu.

Okno dialogowe
umoliwiajce edycj
wszystkich waciwoci
wybranego elementu.
Wygld okna dialogowego
uzaleniony jest od typu
elementu poddawanego
edycji (pokazany element
obcienie oglne).
Ikona Waciwoci.
Element wybrany do edycji
Miejsce kliknicia na element (dowolna linia tworzca element).
Pasek stanu
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
12.1.1 Edycja parametrw elementw sieci
1. Wybierz element ze schematu poczenia sieci przewidziany do edycji atrybutw (patrz
rozdz.12.1)
2. W odpowiedzi otwiera si okno dialogowe takie same, jak przy wprowadzaniu elementu do
schematu (patrz rozdz.11.1-11.10). W tym oknie dialogowym masz moliwo modyfikacji
wszystkich parametrw elektrycznych elementu w zalenoci od jego typu.
3. Kade okno dialogowe, bez wzgldu na typ elementu zawiera zakadk Grafika; zakadka ta
umoliwia edycj pooenia, ewentualnie rozmiarw symbolu przedstawiajcego element na
schemacie poczenia sieci.
Uwaga: edycj grafiki mona atwiej wykonywa przy pomocy funkcji Rozcignij - patrz
rozdz.12.4:

- Zakadka Grafika dla elementw tworzonych jedynie przez symbol (sie, generator,
transformator, silnik, bezpiecznik wycznik,...):

- Zakadka Grafika dla elementu typu przewd (szynoprzewody, kable, szyny
rozdzielcze):

Odlego oznaczenia projektowego od
wprowadzanego punktu symbolu elementu.
Wsprzdne pocztkowego punktu przewodu
(pierwszego punktu, na ktrym nastpio kliknicie).
Pocztek systemu wsprzdnych znajduje si w
lewym grnym rogu ekranu, kierunkiem dodatnim
osi Y jest kierunek w d.
Wsprzdne poszczeglnych punktw zaamania na
przewodzie. Ostatni punkt w tabeli jest kocowym
punktem przewodu.
Odlego od punktu wprowadzania symbolu
elementu, tzn. od pocztkowego punktu przewodu).
Zadanie nowych wsprzdnych dla wybranego
zaamania przewodu (zaznaczonego w tabelce).
Zapamitanie wsprzdnych dla nowo
wybranego zaamania przewodu do listy.
Rozmiary oraz obrt symbolu
nie mog by zmieniane.
Lewy grny rg rysunku
Wsplrzdne punktu wstawienia. Pocztek
ukadu wsprzdnych w lewym grnym rogu
rysunku, dodatni kierunek osi Y do dou.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Przy edycji pooenia punktw zaamania na przewodzie naley najpierw wybra z tabeli
zaamanie, dla ktrego chcemy wykona edycj; nastpnie naley zmodyfikowa
wsprzdne X i Y w polach pod tabel a na koniec naley klikn na przycisk Zapisz do
listy. Naley pamita, e element Szyny rozdzielcze moe by jedynie rwnolegy do osi
X a poszczeglne odcinki przewodu powinny by rwnolege z osiami X i Y.
- Pocztek systemu wsprzdnych znajduje si w lewym grnym rogu ekranu; kierunkiem
dodatnim osi X jest kierunek w prawo, kierunkiem dodatnim osi Y jest kierunek w d.
- Wszystkie zadane wsprzdne s automatycznie zaokrglane do wielokrotnoci 5 (krok
rastra).

- Kolor elementw schematu okrelony jest w ustawieniach programu (patrz rozdz.21.2).
Gruboci linii elementw schematu, tak samo jak wysokoci tekstu oznaczenia
elementw na projekcie nie mona ustawia.

4. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK. Wykonane zmiany zapisywane s
do systemu. W przypadku zmian na zakadce Grafika, schemat pocze zostaje krelony
ponownie. W przypadku, jeeli przed wywoaniem tej funkcji pokazane ju zostay na
schemacie wyniki jakiego obliczenia, wtedy po wykonaniu edycji wyniki te znikaj, poniewa
nie odpowiadayby ju nowo skonfigurowanej sieci; konieczne jest wykonanie nowego
obliczenia (patrz rozdz.14).
12.1.2 Edycja atrybutw elementw wasnych
1. Wybierz element wasny przewidziany do edycji atrybutw (patrz rozdz.12.1).
2. Otwiera si okno dialogowe w zalenoci od typu elementu:
Wybrany odcinek:

Punkt wprowadzenia pocztkowy punkt przewodu
(pierwszy punkt, na ktry klikne).
Pooenie oznaczenia projektowego w stosunku do punktu
wprowadzenia
Krzyyki oznaczaj punkty zaamania na przewodzie.
Linie przewodu
Kierunkiem dodatnim osi Y jest kierunek w d!!
Ustawienie niegeometrycznych atrybutw
elementu. Po klikniciu na odpowiedni
przycisk wybierz atrybuty z wykazu
proponowanych moliwoci. Linie
przerywane mog mie jedynie grubo 1
(najciesz).
Modyfikacja geometrii elementu moliwe
jest zadanie dowolnej wsprzdnej. Pocztek
systemu wsprzdnych znajduje si w lewym
grnym rogu ekranu, kierunkiem dodatnim osi
Y jest kierunek w d. Modyfikacj geometrii
mona atwiej wykonywa przy pomocy funkcji
Rozcignij ( patrz rozdz.12.4).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Wybrany zosta prostokt:

- Wybrany zosta okrg:

- Wybrany zosta tekst:

3. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK. Element wasny zostanie
narysowany w nowym pooeniu.
12.1.3 Zbiorcza edycja atrybutw dopuszczalne spadki napi oraz czas
wyczenia
Atrybuty: maksymalny spadek napicia w wle sieci w stosunku do napicia rda zasilajcego,
maksymalny spadek napicia w gazi oraz maksymalny czas wyczenia urzdzenia
zabezpieczajcego, ustawiane s lokalnie dla kadego elementu. Ich edycja moliwa jest albo w
ramach edycji kadego indywidualnego elementu (patrz rozdz.12.1) albo zbiorczo. W ten sposb
moliwe jest atwe ustawienie przykadowo jednolitego maksymalnego czasu wyczenia dla grupy
10 wycznikw, umoliwiajcych wyprowadzenia w jednym oknie.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
1. Z menu rozwijanego Modyfikacja wybierz pozycj Waciwoci
dUmax, TtrMax (funkcja ta nie jest dostpna za porednictwem
ikon).
2. Kursor zmienia swj ksztat i przyjmuje ksztat kwadratu wyboru.
Obecnie wywietlane jest danie wyboru elementw do edycji
waciwoci dUmax (graniczny spadek napicia w wle, lub na
przewodzie) oraz Ttrmax (maksymalny czas wyczenia urzdzenia
zabezpieczajcego).
3. Wybierz wszystkie elementy, ktrych waciwoci chcesz zmienia. Moesz klikn na
dowoln lini tworzc element; wygodniejsze jest jednak zastosowanie skrzyowanego
okna wyboru:
- Kliknij na miejsce, w ktrym nie ma adnego elementu (punkt B1) w ten sposb
aktywujesz okno wyboru.
- Jeeli przesuwasz mysz w lewo od pierwszego punktu, na ktrym klikne, wtedy
cignie si krzy okna wyboru (zostan wybrane wszystkie elementy pooone wewntrz
okna, albo sigajce do okna).
- Kliknij na przeciwlegy rg okna (punkt B2). Wybrane elementy zostan podwietlone.
- Wskazwka: przy pomocy funkcji Opcje mona modyfikowa sterowanie oknami
wyboru (podobnie jak w systemie AutoCAD klik-klik ustawienie wyjciowe, albo jak w
systemie Windows klik-przytrzyma).

4. Zakocz zbir wyboru poprzez kliknicie prawym przyciskiem. W otwartym obecnie oknie
dialogowym ustaw wymagan warto (dostpno pozycji zaley od typu wybranych
elementw; np., jeeli wybierzesz jedynie wyczniki samoczynne, dostpne bdzie jedynie
ustawienie czasu wyczenia urzdzenia zabezpieczajcego):

Wybr grupy wycznikw, dla ktrych
chcemy ustawi taki sam maksymalny
czas wyczenia przy pomocy
skrzyowanego okna wyboru.
Pierwszy rg okna wyboru: musi
znajdowa si po prawej stronie w
stosunku do wybieranych obiektw.
Poprzez przesunicie mysz w
kierunku na lewo od pierwszego
punktu, na ktrym nastpio
kliknicie, cigniemy krzyem okno
wyboru (zostan wybrane wszystkie
elementy pooone wewntrz okna,
albo przynajmniej czciowo do okna
sigajce)
Przeciwlegy rg okna wyboru.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

5. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na OK. Nowe wprowadzone wartoci zostan
zapisane do aktualnego schematu. Po zakoczeniu oblicze wykonana zostanie kontrola, czy
obliczone wartoci spadkw napicia i czasw wyczenia nie przekraczaj ustawionych
wartoci (blisze szczegy patrz rozdz.14.3 oraz 14.4). Podgld ustawionych wartoci na
schemacie pocze z moliwoci wydruku (patrz rozdz.14.6).
12.1.4 Zbiorcza edycja atrybutw oznaczenia projektowe
Wasnoci oznacze projektu s ustalane indywidualnie dla kadego z elementw przy jego
wstawianiu do okna projektu. Mona je zmienia w ramce edycji pojedynczego elementu (patrz
rozdz.12.1) lub kompleksowo z automatyczn zmian kocowej cyfry. Mona atwo zmieni
numery elementw np. grupy wycznikw przenoszc przy pomocy schowka z innego projektu
(patrz rozdz.12.6).

1. Z gwnego menu Modyfikacja wybierz zakadk Oznaczenia
projektowe (funkcja niedostpna w postaci ikony).
2. Kursor zmienia swj ksztat do postaci prostokta wyboru. Obecnie
wywietlane jest danie wybrania elementw do zmiany oznacze
projektowych.
3. Wybierz wszystkie elementy, ktrych oznaczenia chcesz zmieni
(elementy zostan edytowane w kolejnoci ich zaznaczania). Kade kliknicie na dowolny
element nie otwiera okna, lecz dodaje do listy zaznaczonych (podobnie przy funkcji Przesu,
rozdz. 12.2 lub 3). W przypadku uycia okna wyboru naley odznaczy kolejny element w
wybranej grupie. Moliwy jest wybr elementw rnego typu (np. wyczniki i kable);
wybrane elementy mona nastpnie filtrowa.
4. Po ukoczeniu wyboru elementw kliknij prawym przyciskiem myszy. W pojawiajcym si
oknie dialogowym moesz dokona zmian oznacze.

Ustawienie dopuszczalnych spadkw
napicia oraz czasu wyczenia dla
wybranych elementw. Dostpno
pozycji uzaleniona jest od typu
wybranych elementw.
Poprzez rozwinicie wykazu wybierz
jedn z wartoci wymaganych przez
norm (teoretyczna analiza, kiedy
okrelon warto mona wykorzysta
- patrz rozdz.3.7, 4.1); mona rwnie
wprowadzi dowoln warto.
Filtr typu elementw. Po wyborze typu
zmiana oznacze obejmie tylko wybrane
wyczniki, bez wzgldu na pozostae z
wybranych elementw.
Tekst przed liczb, liczba pierwszego z
wybranych elementw, krok
numerowania. Oznaczenia projektowe
wybranych elementw (tylko wycznikw)
bd zmienione na F12.1, F12.2, F12.3,
F12.4,..
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
5. Zamknij okno dialogowe klikajc OK. Nowe oznaczenia zostay przypisane do wybranych
elementw. Funkcja uniemoliwia dublowanie oznacze, wykluczajc powstanie
przypadkowych bdw.
12.2 Zmiana pooenia elementw
1. Kliknij na ikon Przesu na pasku narzdzi.
2. Kursor zmienia swj ksztat do postaci prostokta wyboru. Obecnie wywietlane jest
danie wybrania elementw do przesunicia (danie wywietlania jest w wierszu
stanu w dolnej czci gwnego okna programu - patrz rozdz.10.1).
3. Wybierz wszystkie elementy, ktre chcesz przesun klikajc na dowoln lini elementu
(kliknij na dowolny punkt (B1) lub zastosuj okna wyboru):
- Kliknij na miejsce, w ktrym nie ma adnego elementu (punkt B2) w ten sposb
aktywowane jest okno wyboru.
- W przypadku, jeeli przesuwasz mysz w lewo od pierwszego punktu, na ktry klikne,
krzy cignie okno wyboru (zostan wybrane wszystkie elementy pooone wewntrz
okna, albo wchodzce do okna).
- W przypadku, jeeli przesuwasz mysz w prawo od pierwszego punktu, na ktry klikne,
cignie si okno wyboru typu (zostan wybrane jedynie te elementy pooone cakowicie
wewntrz okna).
- Kliknij na przeciwlegy rg okna (punkt B3). Wybrane elementy zostan podwietlone.
- Wskazwka: przy pomocy funkcji Opcje mona modyfikowa sterowanie okien wyboru
(albo podobnie jak w systemie AutoCAD klik-klik ustawienie wyjciowe, albo
podobnie jak w systemie Windows kliknicie- przytrzymanie).
4. Zakocz zbir wyboru poprzez kliknicie prawym przyciskiem.
5. Kliknij na dwa punkty definiujce wektor przesunicia - B4, B5 na rysunku. Punkty, na
ktre klikne zostan automatycznie przycignite do siatki. Wybrane obiekty przesunite
zostan do nowego pooenia.

12.3 Kopiowanie elementw
1. Kliknij na ikon Kopiuj na pasku narzdzi.
2. Kursor zmienia si i przyjmuje ksztat kwadratu wyboru. Nastpnie wywietlane jest
danie wybrania elementw do kopiowania (danie wywietlane jest w wierszu stanu w
dolnej czci gwnego okna programu - patrz rozdz.10.1).
Po edycji: Przed edycj:
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
3. Wybierz wszystkie elementy, ktre chcesz kopiowa (kliknij na dowoln lini tworzc
element) - punkty B1, B2, B3 na rysunku. Wybrany element zostanie podwietlony. Mona
rwnie stosowa okno wyboru (bardziej szczegowe informacje - patrz funkcja Przesu
rozdzia 12.2, punkt 3 podrcznika).
4. Zakocz zbir wyboru poprzez kliknicie prawym przyciskiem.
5. Kliknij na dwa punkty definiujce wektor przesunicia - B4, B5 na rysunku. Punkty, na ktre
klikne s automatycznie przycigane do siatki. Wybrane obiekty zostaj skopiowane do
nowego pooenia. W przypadku kopiowania elementw tworzcych schemat pocze
dochodzi do zmiany projektowego oznaczenia kopiowanych elementw w taki sposb, aby
nie doszo do niepodanych przypadkw podwjnych elementw (oznaczenia projektowe
mona poprawi edytujc pojedynczy element patrz rozdz. 12.1 lub ca grup przy
pomocy funkcji Oznaczenia projektowe patrz rozdz. 12.1.4).
6. Kliknij na dalszy punkt okrelajcy pooenie dalszej kopii - punkt B6.
7. Powtarzaj punkt 5 do momentu uzyskania wymaganej liczby kopii. Zakocz reim
kopiowania poprzez kliknicie prawym przyciskiem.

12.4 Zmiana geometrii elementu - rozciganie
1. Kliknij na ikon Rozcignij na pasku narzdzi.
2. Kursor zmienia swj ksztat na posta kwadratu wyboru. Nastpnie wywietlane jest
danie wybrania elementw do rozcigania (danie wywietlane jest w wierszu stanu w
dolnej czci gwnego okna programu patrz rozdz.10.1).
3. Wybierz element w pobliu punktu, ktry chcesz przecign (kocowy punkt odcinka, rg
prostokta, pocztkowy, kocowy, punkt przewodu, lub punkt zaamania, oznaczenie
projektowe itp.), punkt B1 na rysunku. Obecnie nastpuje przecignicie wektora wodzcego
z wybranego punktu definicji i wywietlane jest danie wprowadzenia jego nowego
pooenia.
4. Kliknij w punkcie nowego pooenia wybranego punktu - punkt B2. Punkt, na ktry klikne
pozostaje automatycznie przycignity do siatki. Ksztat obiektu ulegnie odpowiedniej
zmianie.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

12.5 Usuwanie elementw
1. Kliknij na ikon Usu na pasku narzdzi.
2. Kursor zmienia swj ksztat na posta kwadratu wyboru. Nastpnie wywietlane jest
danie wybrania elementw do usunicia (danie wywietlane jest w wierszu stanu w
dolnej czci gwnego okna programu patrz rozdz.10.1).
3. Wybierz wszystkie elementy, ktre chcesz wykluczy (kliknij na dowolna lini tworzc
element). Wybrany element zostanie podwietlony. Mona rwnie zastosowa okna wyboru
(bardziej szczegowe informacje - patrz funkcja Przesu, rozdz. 12.2, punkt 3 podrcznika).
4. Zakocz wybieranie poprzez kliknicie prawym przyciskiem. Wybrane elementy zostan
usunite.
12.6 Edycja elementw z uyciem schowka
Schowek programu Pajk suy do przenoszenia i kopiowania obiektw
midzy otwartymi oknami projektowymi, jak rwnie w obrbie jednego
projektu. Moliwo przenoszenia elementw programu oraz wasnych
blokw. Funkcja dziaa podobnie do opcji schowka Windows
(clipboard) w innych programach. Funkcja dostpna po rozwiniciu pola
Edycja z menu gwnego. Do dyspozycji s standardowe ikony i
klawiszowe skrty Ctrl+X, Ctrl+C, Ctrl+V.

Uwagi:
- Schowek nie umoliwia przenoszenia obiektw do innych programw (np. do przenoszenia
grafiki do systemu CAD jak np. AutoCAD lub Worda). Do tego celu suy funkcja Export (patrz
rozdz. 19.2, 19.3).
- Schowek nie umoliwia rwnie przenoszenia obiektu z innych programw. Obiekty (grafiki) z
innych programw nie mog by importowane.
12.6.1 Wycinanie elementw z uyciem schowka
1. Kliknij ikon Wytnij do schowka w gwnym panelu lub uyj klawiszy skrtu
Ctrl+X.
2. Kursor zmienia swj ksztat do postaci prostokta wyboru. Obecnie wywietlane jest danie
wybrania elementw do wycicia do schowka.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
3. Wybierz wszystkie elementy, ktre chcesz wyci do schowka (klikajc w dowolny punkt
elementu). Wybrany element zostanie wyszczeglniony. Moliwe jest rwnie zastosowanie
okna wyboru (podobnie jak w funkcji Przesu, patrz rozdz.12.2).
4. Zakoczenie wyboru po klikniciu prawego przycisku myszy. Wybrane elementy zostan
wycite z projektu do schowka programu Pajk. Wklejenie elementw do projektu patrz
rozdz. 12.6.3.
12.6.2 Kopiowanie elementw z uyciem schowka
1. Kliknij ikon Kopiuj do schowka w gwnym panelu lub uyj klawiszy skrtu
Ctrl+C.
2. Kursor zmienia swj ksztat do postaci prostokta wyboru. Obecnie wywietlane jest danie
wybrania elementw do kopiowania do schowka.
3. Wybierz wszystkie elementy, ktre chcesz kopiowa do schowka (klikajc w dowolny punkt
elementu). Wybrany element zostanie wyszczeglniony. Moliwe jest rwnie zastosowanie
okna wyboru (podobnie jak w funkcji Przesu, patrz rozdz.12.2).
4. Zakoczenie wyboru po klikniciu prawego przycisku myszy. Wybrane elementy zostan
kopiowane z projektu do schowka programu Pajk (zostan zachowane w projekcie).
Wklejenie elementw do projektu patrz rozdz. 12.6.3.
12.6.3 Wklejanie elementw z uyciem schowka
1. Kliknij ikon Wklej ze schowka w gwnym panelu lub uyj klawiszy skrtu
Ctrl+V.
2. Jeeli schowek nie zawiera adnego elementu program Pajk wywietli informacje w postaci
okna informacyjnego (skrzynka nie umoliwia przenoszenia elementw z innych programw;
obiekty (grafiki) z innych programw mona przenie za pomoc funkcji Import). Dodawanie
elementw do schowka patrz rozdz. 12.6.1, 12.6.2 .
3. Jeli schowek zawiera przynajmniej jeden element programu Pajk, kursor zmieni swj ksztat
podobnie jak przy wstawianiu elementu z bazy danych. Wymagane jest okrelenie miejsca
wstawienia elementu.
4. Kliknicie lewym przyciskiem myszy wywouje elementy ze schowka i umieszcza we
wskazanym miejscu projektu. Aby przenie obiekt w inne miejsce uyj funkcji Przenie
(patrz rozdz. 12.2). Wstawiane elementy posiadaj zmienione oznaczenia, tak aby nie doszo do
dublowania skopiowanych elementw (zmiana oznacze projektowych elementw moliwa
pojedynczo patrz rozdz.12.1 lub w caej grupie przy pomocy funkcji Oznaczenia projektowe
patrz rozdz. 12.1.4).

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

12.7 Wyszukiwanie elementw schematu wg oznaczenia projektowego

Funkcja Znajd (Ctrl+F) dostpna z rozwijanego menu Edycja
umoliwia wyszukiwanie elementw schematu wedug oznaczenia
projektowego. Szuka mona konkretnego oznaczenia lub
wykorzysta: * zamiast grupy znakw, ? zamiast pojedynczego znaku.
Znaleziony element jest wyrniony obramowaniem i moe by
przybliony po uyciu opcji Poka.

Domylna ramka
ograniczajca obiekt
w schowku
Punkt zaczepienia lewy
grny rg ramki
ograniczajcej obiekt w
schowku
B1
B2
B3
Projekt rdowy

Kopiowanie obiektu do schowka:
1. Nacinij Ctrl+C
2. Wybierz obiekty prostoktem wyboru
(zaznacz obiekty B1 i B2)
3. Zakocz wybr klikajc prawym
przyciskiem myszy.
Projekt docelowy
Wklejanie elementu ze schowka
1. Uaktywnij okno projektu docelowego
(kliknij na okno lub nacinij klawisze
Ctrl+F6).
2. Nacinij Ctrl+V
3. Kliknij aby wklei (obiekt B3).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
13. Sterowanie widokami (Zoom)
________________________________________________
Sterowanie widokami (powikszenie, zmniejszenie rysunku) oparte jest na
zasadzie pracy w systemach CAD. Program kreli na powierzchni o rozmiarach
nieskoczono x nieskoczono. Ekran Twojego monitora jest jedynie lup,
wziernikiem, przy pomocy, ktrego patrzysz na cz nieskoczonej powierzchni
krelenia. Odpowiednio do tego, czy lupa znajduje si dalej czy te bliej od
powierzchni, widzimy w niej mniejsz lub wiksz cz projektu. Poszczeglne
funkcje mona wywoywa z menu rozwijanego Widok, albo poprzez kliknicie
na odpowiedni ikon na pasku narzdzi, lub z ruchomego menu kontekstowego,
ktre wywietlane jest po klikniciu prawym przyciskiem myszy na rysunku.
13.1 Regeneracja (odwieenie) prezentacji
1. Wybierz pozycj Regeneracja z rozwijanego menu Widok.
2. Wykonywana jest operacja odwieenia obrazu usunicie usterek wywietlanej informacji.
Zaleca si stosowanie tej funkcji po zmianie rozmiarw okna gwnego programu poprzez
cignicie za brzeg, albo w przypadku bdnego wywietlenia schematu po niestandardowym
zakoczeniu jednej z operacji edycji.
13.2 Przesunicie widoku
1. Wybierz pozycj Przesu widok z rozwijanego menu Widok, albo kliknij na
odpowiedni ikon na pasku narzdzi.
2. Aktywowane jest przesuwanie widoku. Standardowy kursor myszki (zazwyczaj
strzaka) zmienia si na znak przesuwania (strzaki do gry/do dou, w lewo/w prawo).
Kliknij myszk na rysunek, przytrzymaj nacinity lewy przycisk i pomau poruszaj myszk.
Rysunek przesuwa si rwnoczenie z ruchem myszki. Podczas ruchu nie s wywietlone
niektre teksty. Uwaga: na komputerach o mniejszej szybkoci oraz w przypadku
skomplikowanych i duych schematw ruch moe by szarpany albo rysunek nie przesuwa
si wcale. W tym przypadku zastosuj paski przewijania z boku rysunku.
3. Pu lewy przycisk myszki rysunek zostanie w nowym pooeniu.
4. Zakocz prac z przesuwaniem widoku poprzez nacinicie przycisku Esc (albo kliknij
prawym przyciskiem myszki i z ruchomego menu kontekstowego wybierz pozycj Zakocz
Zoom/Pan.

Wskazwka: funkcj przesunicia widoku mona rwnie wywoa poprzez nacinicie rodkowego
przycisku myszki (przewijacza) a to rwnie rwnolegle z innym wykonywanym rozkazem
(przykadowo przy wprowadzaniu elementu do schematu albo w trakcie wyboru obiektw do edycji,
jak jest przesunicie):

1. Nacinij rodkowy przycisk myszki i przytrzymaj go nacinity przy jednoczesnym wolnym
przesuwaniu myszk. Standardowy kursor myszki (zazwyczaj strzaka) zmienia si na znak
przesuwania (strzaki do gry/do dou, w lewo/w prawo). Aktywowane jest przesuwanie
widoku - rysunek przesuwa si rwnoczenie z ruchem myszki. Podczas ruchu nie s
wywietlane niektre teksty.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
2. Zwolnij rodkowy przycisk myszki rysunek zostanie wywietlony w nowym pooeniu. W
przypadku, jeeli operacja wywoana zostaa rwnolegle do innej funkcji, mona j obecnie
kontynuowa.

13.3 Powikszenie/pomniejszenie (szybki Zoom)
1. Wybierz pozycj Zoom z rozwijanego menu Widok, lub kliknij na odpowiedni
ikon na pasku narzdzi.
2. Uruchamiany jest Szybki Zoom. Standardowy kursor myszki (zazwyczaj strzaka) zmienia
si na znak Szybki Zoom (strzaka do gry/do dou). Kliknij myszk na rysunku, przytrzymaj
nacinity lewy przycisk i powoli przesuwaj myszk. Podczas przesuwu w kierunku do gry
obraz powiksza si, przy przesuwaniu w kierunku do dou obraz zmniejsza si. W trakcie
przesuwu nie s wywietlane niektre teksty. Uwaga: na komputerach o mniejszej szybkoci
ruch moe by szarpany, albo grafika moe by nieruchoma. W takim przypadku dla
powikszenia naley zastosowa funkcj Zoom okno (patrz rozdz.13.4) a w celu
zmniejszenia naley zastosowa funkcj Zoom Wszystko (patrz rozdz.13.6). Czuo funkcji
(stosunek pomidzy odcinkiem cignitym myszk a wielkoci obrazu) mona
modyfikowa przy pomocy funkcji Opcje z menu Narzdzia, zakadka System (patrz
rozdz.21.1).
3. Zwolnij lewy przycisk myszki grafika przerysowana zostanie w nowym pooeniu.
4. Zakocz prac z Szybkim Zoom poprzez nacinicie przycisku Esc (albo kliknij prawym
przyciskiem myszki i z ruchomego menu kontekstowego wybierz pozycj Zakocz
Zoom/Pan.
Ksztat kursora myszki przy przesuwaniu widoku. Paski przewijania dla
przesuwania widoku na
ekranie
Cignicie myszki z nacinitym lewym (lub rodkowym) przyciskiem.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

Wskazwka: funkcj Zoom mona rwnie wywoa poprzez obracanie przewijaczem myszy typu
Intellimouse. Waciwo t naley najpierw zaczy i ustawi jej czuo przy pomocy funkcji
Opcje z menu Narzdzia, zakadka System (patrz rozdz.21.1). Uwaga: obsugiwane s jedynie
niektre sterowniki niektrych typw myszek.
13.4 Powikszenie czci widoku (Zoom Okno)
1. Wybra pozycj Zoom Okno z rozwijanego menu Widok, albo kliknij na waciw
ikon na pasku narzdziowym.
2. Uruchamiany zostaje tryb Zoom Okno. Standardowy kursor myszki (zazwyczaj strzaka)
zmienia si na znak Zoom Okno (krzyyk). Okrel obszar, ktry chcesz powikszy: kliknij
na pierwszym rogu prostokta i przesuwaj myszk powoduje to przeciganie prostokta
okrelajcego obszar do powikszenia. Kliknij na przeciwlegy rg prostokta.
3. Nastpuje powikszenie zdefiniowanego przez ciebie obszaru. Powrt do poprzedniej
widoku moliwy jest przy pomocy funkcji Zoom Poprzedni (patrz rozdz.13.5).

Ksztat kursora myszki w trybie
Szybki Zoom.
Cignicie myszk z przycinitym
lewym przyciskiem.
Ksztat kursora myszki w
trybie Zoom Okno (krzyyk).
Dwa kliknite punkty przeciwlege rogi
prostokta wyboru okrelajcego obszar do
powikszenia.
Przesunicie widoku na
schemacie w oknie
moliwe jest przy
pomocy funkcji Przesu
Widok, patrz rozdz.13.2.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Wskazwka: przy pomocy funkcji Opcje (patrz rozdz.21.1) mona modyfikowa sterowanie
funkcji Zoom Okno (albo tak samo jak w AutoCAD: klik-klik ustawienia wyjciowe, albo jak w
przypadku systemu Windows: klik-przytrzymaj).
13.5 Powrt do poprzedniego widoku (Zoom Poprzedni)
1. Wybierz pozycj Zoom Poprzedni z rozwijanego menu Widok, albo kliknij na
odpowiedni ikon na pasku narzdziowym.
2. Nastpuje powrt do poprzedniego widoku, (jeeli taki istnia). Mona powrci
tylko o jeden krok wstecz.
13.6 Wizualizacja widoku na powierzchni krelenia (Zoom wszystko)
1. Wybierz pozycj Zoom Wszystko z rozwijanego menu Widok, albo kliknij na
2. Wywietlana jest caa powierzchnia krelenia. Wykonywane jest zmniejszenie albo
powikszenie w taki sposb, aby cay rysunek sieci by widoczny w aktualnym oknie.
13.7 Ukrywanie wynikw obliczenia
1. Wybierz pozycj Ukryj wyniki oblicze z rozwijanego menu Widok, albo kliknij na
2. Wyniki wykonanego ostatnio obliczenia pokazane na schemacie sieci dla
poszczeglnych elementw zostan usunite. W celu ich ponownego wywietlenia konieczne
jest wykonanie nowego obliczenia (szczegy - patrz rozdz.14).

Wywietlone wyniki ostatnio
wykonanego obliczenia (w tym
przypadku obliczenie spadkw
napi oraz rozkadu obcienia.
Dokonano ukrycia wynikw
oblicze. W celu ich ponownego
wywietlenia konieczne jest
wykonanie nowego obliczenia
(patrz rozdz.14).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
14. Obliczenia parametrw sieci
________________________________________________
Po wyrysowaniu schematu pocze (topologii) sieci, mona przystpi do oblicze parametrw
sieci. Dostpnych jest szereg algorytmw obliczeniowych; dostpne s zarwno algorytmy
kompleksowe (odnoszce si do sieci jako caoci) jak i algorytmy lokalne, ukierunkowane jedynie
na okrelony odcinek sieci (przykadowo zwarcie w jednym wybranym wle).

Poszczeglne algorytmy obliczeniowe uruchamiane s przy pomocy funkcji Oblicz z
rozwijanego menu Narzdzia; moliwe jest rwnie kliknicie na ikon Oblicz na pasku
narzdziowym. W odpowiedzi wywietlane jest okno dialogowe z list procedur
obliczeniowych:
- Obliczenia podstawowe (najczciej wykonywane).
- Wszystkie obliczenia (opcja aktualna do tej wersji - wszystkie dostpne kalkulacje opcja
dla uytkownikw zaawansowanych).
- Ustaw parametry dla oblicze (funkcja dla zaawansowanych uytkownikw).

Wybr poprzez podwjne kliknicie na wybranej opcji:

14.1 Dobr kabli i zabezpiecze
W przypadku stosowania programu PAJK w trybie automatycznym, funkcja ta realizuje
automatyczny dobr urzdze zabezpieczajcych oraz przewodw, w przypadku, ktrych zaczony
by przecznik Dobra automatycznie. Parametry pozostaych elementw w sytuacji, kiedy
przecznik Dobra automatycznie jest wyczony, musz ju by wprowadzone rcznie i funkcja
ta nie powoduje ich zmiany.

Algorytm doboru automatycznego realizuje przyporzdkowanie typw przewodw oraz urzdze
zabezpieczajcych z tabel bazy danych. Zakadka AutoParametryzowanie okna dialogowego
Opcje (mona je wywoa z rozwijanego menu Narzdzia) jest przeznaczona do kontrolowania
Realizuje kolejno obliczenia spadkw
napi oraz rozkad obcienia (patrz
rozdz. 14.3), 3-fazowe zwarcia
symetryczne oraz zwarcia 1-fazowe
.
Patrz rozdz.. 14.1
Patrz rozdz. 14.2
Zmiana wielkoci okna
Patrz rozdz. 14.3
Patrz rozdz. 14.4
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
procesu automatycznego doboru (bardziej szczegowe informacje patrz rozdz. 21.5):
- dla kabli/przewodw: jeeli materia y i izolacja zostaa okrelona podczas wstawiania na
schemat (szczegy rozdz. 11.7), wartoci wybrane wczeniej bd uwzgldniane; w
przypadku, gdy nie dokonano adnego wyboru program bdzie dziaa wedug ustawie
zapisanych w menu Narzdzia/Opcje/Autoparametryzowanie. Ilo y bdzie wyznaczona
automatycznie z uwzgldnieniem iloci przyczonych faz.
- dla przewodw szynowych: jeeli materia przewodu i budowa zostaa okrelona podczas
wstawiania na schemat (patrz rozdz. 11.6), wartoci wybrane wczeniej bd uwzgldniane;
w przypadku, gdy nie dokonano adnego wyboru program bdzie dziaa wedug ustawie
zapisanych w menu Narzdzia/Opcje/Autoparametryzowanie. Ilo y bdzie wyznaczona
automatycznie z uwzgldnieniem iloci przyczonych faz.
- dla wycznikw: w programie mona wymiarowa wszystkie wyczniki (zarwno
moduowe jak i wyczniki mocy). Charakterystyki i typy wyzwalaczy s dobierane na
podstawie sprawdzenia zainstalowanego obcienia. Ilo biegunw jest ustalana na
podstawie liczby przyczonych faz, a take z uwzgldnieniem ustawie w oknie
dialogowym Narzdzia/Opcje/Autoparametryzowanie. W wymienionym miejscu mona
rwnie wybra preferowane typy wycznikw, przykad:
- preferowane serie produktw: CLS6, FAZ, PLHT z czego wynika, e CLS6
(I
cn
=6kA) bdzie wykorzystywany wszdzie, gdzie bdzie taka moliwo, jedynie
w wypadku braku dopasowania zdolnoci czeniowej nastpi zamiana na aparat
typu FAZ (I
cn
=15kA) lub PLHT (I
cn
=25kA).
- preferowane serie produktw: FAZ, PLHT, CLS6 z czego wynika, e aparaty typu
FAZ (I
cn
=15kA) bd uywane w rnych wariantach wszdzie, gdzie to bdzie
moliwe, nawet jeeli prd zwarciowy bdzie niszy ni 6kA. Jedynie w wypadku
zbyt maej zdolnoci czeniowej zostanie uyty kolejny aparat PLHT (I
cn
=25kA).
- dla bezpiecznikw: ilo biegunw jest ustalana na podstawie liczby przyczonych faz.
Ustawienie preferowanych serii produktw przebiega w identyczny sposb jak w przypadku
opisanych wyej wycznikw.
- dla rozcznikw: w programie mona wymiarowa wszystkie rozczniki (zarwno
moduowe jak i wyczniki mocy). Ilo biegunw i preferowane serie produktw ustawiane
s w taki sam sposb jak w przypadku parametryzacji wycznikw.

Okno dialogowe mona wywoa przy
pomocy funkcji Opcje z menu
Narzdzia.
Wybr parametrw dla kabli
i przewodw, ktre bd uywane
w procesie autoparametryzowania
w przypadku, gdy zostaa wybrana
funkcja dobra automatycznie
i wyszczeglnione parametry nie zostay
ustawione lokalnie dla elementu.
Preferowana kolejno w
doborze aparatw w procesie
autoparametryzacji.
Ilo biegunw dla wstawianych
aparatw.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Elementy dobierane s tak, aby spenione byy wymagania odpowiednich norm (rozdzia 1-4).
Wybrane urzdzenia mog nie by optymalne dla konkretnego przypadku i poprawno doboru
powinna by skontrolowana .
1. Utwrz schemat sieci (topologia).
- Parametry elementw staych (rda, odbiorniki) musz by dokadnie zadane.
- Parametry elementw zmiennych (przewody, elementy zabezpieczajce) nie musz by
zadane, ale dla kadego elementu musi by zaczony przecznik Dobra
automatycznie.
- W ramach sieci mog by rwnie ujte elementy zmienne, ktre s ju okrelone
(poprzez wybr z bazy danych) i nie jest wymagane ich dobr w przypadku tych
elementw przecznik Dobra automatycznie musi by wyczony.
2. Ustaw parametry doboru automatycznego przy pomocy funkcji Opcje. Blisze szczegy
3. Kliknij na ikon Oblicz na pasku narzdziowym. W wykazie algorytmw
obliczeniowych, w grupie obliczenia podstawowe naley klikn dwukrotnie na
wiersz Dobr kabli i zabezpiecze.
4. Obecnie wykonywane jest obliczenie. W przypadku braku moliwoci znalezienia
odpowiedniego elementu w tabeli danych okrelonych w funkcji Opcje algorytm nie da
dobrych wynikw. W tym przypadku konieczne jest rczne wykonanie procedury doboru
elementu, wyczenie przecznika Dobra automatycznie i powtrzenie punktu 3.
5. Na kocu obliczenia wykonywana jest kompleksowa kontrola caej sieci, wszystkich
elementw bez wzgldu na to, czy byy czy te nie byy dobierane. Wyniki poszczeglnych
oblicze pokazywane s w oknach dialogowych (kade okno zamykane jest krzyykiem w
prawym grnym rogu, albo naciniciem przycisku Esc):
6. Na podstawie wynikw oblicze mona dokona modyfikacji projektu sieci z
wykorzystaniem podanych poniej algorytmw; dla maksymalnej optymalizacji.

Uwagi:
- Przed rozpoczciem oblicze naley sprawdzi ustawienia maksymalnego czasu zadziaania z
punktu widzenia ochrony przy uszkodzeniu dla wszystkich urzdze zabezpieczajcych.
Nieuzasadnione wybory zbyt niskich wartoci mog spowodowa brak moliwoci
przeprowadzenia autoparametryzacji dla danego przypadku.
- Autoparametryzowanie sprzga w sieciach piercieniowych jest niezalecane.
- W sieciach piercieniowych ignorowany jest wspczynnik jednoczesnoci.
14.2 Kontrola logiki poczenia sieci
Funkcja sprawdza powizania logiczne pomidzy elementami sieci. W przypadku problemu
wypisywany jest komunikat bdu z opisem bdu oraz instrukcj jego usunicia. Funkcja
wywoywana jest automatycznie przed kadym obliczeniem. Zaleca si jej niezalene uruchamianie
Wydruk wykazu elementw
bdnych, jako podstawy
dla dalszego dziaania.
Opis wykonanych kontroli
Wykaz elementw bdnych
cznie ze specyfikacj
problemu..
Poprzez cignicie za rogi
mona zmieni wielko
okna dialogowego.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
po zakoczeniu rysowania nowego schematu; suy to do usunicia bdw zaistniaych podczas
krelenia.

Przykady najczstszych bdw logicznych z instrukcj ich usunicia podane s na kocu
rozdziaw opisujcych wprowadzanie poszczeglnych elementw sieci (patrz rozdz. 11.1 - 11.10).
14.3 Spadki napicia oraz rozpyw mocy
Funkcja realizuje obliczenie zachowania si sieci przy pracy normalnej w warunkach
znamionowych oraz w warunkach przecienia. Funkcj mona stosowa w sytuacji, kiedy
program PAJK wykorzystywany jest w trybie rcznym. Do dyspozycji s dwa algorytmy:

Algorytm z pominiciem wpywu spadku napicia: w wyniku impedancji przewodw znajdujcych
si pomidzy rdem zasilania a odbiornikiem, napicie na zaciskach odbiornika jest nisze ni
napicie rda. Prd pobierany przez obcienie nie uwzgldnia jednak tego spadku. Inaczej
mwic, prdy obcienia s stae. Chodzi o klasyczne obliczenie; osignite wyniki s
porwnywalne z wynikami uzyskiwanymi z metod tradycyjnych. Algorytm jest dostpny dla
nastpujcych przypadkw:
- Dla sieci promieniowych wspczynniki jednoczesnoci s uwzgldnianie (opcja
dostpna w grupie Obliczenia podstawowe).

Algorytm uwzgldniajcy wpyw spadku napicia: w wyniku impedancji przewodw znajdujcych
si pomidzy rdem zasilania a odbiornikiem, napicie na zaciskach odbiornika jest nisze ni
napicie rda. Poniewa jednak odbiorniki pracuj z moc sta, spadek napicia powoduje wzrost
odbieranego prdu. Wzrost odbieranego prdu powoduje wzrost spadkw napicia. Inaczej mwic,
moce obcienia s stae. W oparciu o metod iteracyjn znaleziony zosta rwnowany stan sieci.
Obliczenie to jest w prawdzie dokadniejsze, jest jednak ono bardziej czasochonne i wyniki mog
rni si w niewielkim stopniu od wynikw osignitych w oparciu o metody tradycyjne.

1. Zakadamy, e schemat poczenia sieci (topologia) jest zdefiniowany, i dobrane s
wszystkie elementy sieci.
2. Klikn na ikon Oblicz na pasku narzdziowym. W wykazie algorytmw
obliczeniowych w grupie Obliczenia podstawowe klikn dwukrotnie na wiersz
Spadki napicia i rozpyw mocy.
3. Typ zaprojektowanej sieci rozpoznawany jest automatycznie. Algorytm, ktry uwzgldnia
wspczynniki jednoczesnoci jest opcj domyln dla sieci promieniowych. Dla sieci
piercieniowych informacje dotyczce wspczynnikw jednoczesnoci s ignorowane.
W przypadku kontynuowania oblicze program bdzie uywa algorytmu opartego na
wykorzystaniu macierzy admitancyjnej. Istnieje rwnie moliwo przerwania oblicze
i zmiany ukadu sieci poprzez dokonanie odpowiedniej modyfikacji i zmian konfiguracji
sieci na ukad promieniowy.
4. Wykonywane jest obliczenie, ktremu towarzysz poszczeglne etapy sprawdzenia:
- Kontrola spadkw napicia w wzach w stosunku do napicia rda. Jako le dobrane
traktowane s te wzy, gdzie spadek napicia przekracza granic ustawion przy
wprowadzaniu elementw.
- Kontrola spadkw napicia w gaziach. Jako le dobrane traktowane s te gazie, gdzie
spadek napicia przekracza granic ustawion przy wprowadzaniu elementw.
- Kontrola wycznikw oraz bezpiecznikw pod ktem prdu znamionowego. Jako le
dobrane traktowane s te elementy, gdzie prd w gazi przekracza znamionowy prd
elementu (dochodzi do wyczenia ju w stanie znamionowym).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Kontrola rozcznikw pod ktem prdu znamionowego i dodatkowego zabezpieczenia.
- Kontrola przewodw szynowych pod wzgldem obcienia prdem znamionowym. Jako
le dobrane traktowane s te elementy, gdzie prd w gazi przekracza prd znamionowy
elementu. Prd znamionowy elementu okrelany jest z uwzgldnieniem uoenia
(sposobu poprowadzenia).
- Kontrola kabli pod wzgldem obcienia prdem znamionowym. Jako le dobrane
traktowane s te elementy, gdzie prd w gazi przekracza znamionowy prd elementu
(ustalony z uwzgldnieniem uoenia, temperatury otoczenia, zgrupowania kabli, itp.).
- Kontrola zabezpieczenia kabli przed przecieniem. Prd znamionowy elementu
zabezpieczajcego musi by mniejszy od obcialnoci prdowej kabli, ustalonej z
uwzgldnieniem uoenia oraz temperatury otoczenia. Wg normy IEC speniony
powinien by rwnie warunek 1,45*IzI2 (gdzie I2 to obcialno dugotrwaa
przewodu I2 jest najmniejszym prdem powodujcym zadziaanie zabezpieczenia nad
prdowego). Charakterystyka cieplna kabli czasowo-prdowa musi by wiksza od
charakterystyki wycznika (ten etap nie jest cile wymagany przez norm IEC
rozdzia 21.4). Bardziej szczegowe informacje patrz wprowadzenie teoretyczne,
rozdzia 2.3. edycja charakterystyk czasowo-prdowych kabla w stosunku do
odpowiedniego elementu zabezpieczajcego moliwa jest przy pomocy moduu
Charakterystyki czasowo-prdowe (patrz rozdz. 15).
- Kontrola transformatora i generatora pod kontem obcienia i zabezpieczenia.
- Elementy znajdujce si bezporednio za transformatorem sprawdzane s pod ktem
prdu znamionowego transformatora niezalenie od prdu obcienia.

Wyniki kadego z oblicze wywietlane s w oknie dialogowym (okna zamykane jest przy pomocy
krzyyka w prawym grnym rogu, albo poprzez nacinicie przycisku Esc):

5. Na podstawie wynikw mona dokona modyfikacji projektu sieci i powtrzy obliczenia.
Wyniki oblicze pokazane s na schemacie poczenia sieci. Schemat ten mona wydrukowa
(patrz rozdz. 18), mona te utworzy wykaz elementw z wynikami oblicze a nastpnie go
wydrukowa (patrz rozdz. 18), mona te wykona eksport do pliku danych (patrz rozdz. 19).
Wydruk wykazu bdnych elementw
jako podstawa dla dalszej edycji.

Opis wykonywanych
oblicze.
Wykaz bdnych
elementw cznie ze
specyfikacj problemu
Poprzez cignicie za rogi
mona zmieni wielko
okna dialogowego.
Zamknicie okna
dialogowego oraz
przejcie do dalszej
kontroli (tak sam rol
peni klawisz Esc).
Zamknicie okna dialogowego oraz przejcie do dalszej kontroli (tak sam funkcj posiada
krzyyk w prawym grnym rogu, albo Esc)Funkcja pomocnicza wywietlenia dopuszczalnych
spadkw, dopuszczalnych czasw wyczenia oraz ukadu faz.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Uwagi:
- W przypadku, jeeli w sieci znajduje si przynajmniej jeden odbir 1-fazowy, wtedy
obliczenie wykonywane jest oddzielnie dla kadej fazy. Spadki napi oraz prdy pokazane s
dla kadej fazy osobno w kolejnoci L1, L2, L3 i N. W taki sposb mona sprawdzi rozpyw
mocy w poszczeglnych fazach. Wszystkie obliczenia wykonywane s z uwzgldnieniem
najbardziej obcionej fazy.
- Wywietlenie podczonych faz z poszczeglnych elementw (patrz rozdz. 14.6).
- W 3-fazowych wzach sieci, tworzonych przez element szyny rozdzielczej, jest automatycznie
okrelany cosFi wspczynnik mocy (jeeli uywany jest algorytm korzystajcy z macierzy
admitancyjnej) . Program nie pozwala na zadanie wymaganego wspczynnika mocy;
odpowiedni wielko kondensatora kompensacyjnego naley okreli metod prb, poprzez
stopniowe doczanie kondensatorw o rnej wielkoci. Z powodzeniem mona wykorzysta
moliwo zmiany stanu roboczego elementw przeczajcych, zabezpieczajcych i w ten
sposb stopniowo podcza poszczeglne kondensatory. Sposb wprowadzania elementu
kondensator kompensacyjny (patrz rozdz. 11.13).
- Program uwzgldnia wspczynnik jednoczesnoci jedynie w przypadku sieci promieniowej.
W sieciach piercieniowych mona zmienia konfiguracj sieci poprzez zmian stanu
roboczego wycznikw (zaczone/wyczone) i w taki sposb testowa zachowanie sieci w
rnych stanach roboczych.
- W przypadku niezbalansowanych sieci z 1-fazowymi odbiorami, napicie w mao obcionej
lub w wyczonej fazie, moe by wysze ni napicie zasilania. Wyniki oblicze mog rni
si nieznacznie od siebie w zalenoci od wybranego algorytmu obliczeniowego.
- Przy pomocy funkcji Opcje (patrz rozdz. 21.4) moliwe jest:
- Zaczanie wywietlania czynnej i biernej skadowej prdw (mona pokazywa prdy
jako liczby zespolone),
- Wyczanie podwietlenia elementw bdnych na schemacie,
- Zaczanie wywietlania macierzy admitancji oraz dalszych oblicze wynikw
przejciowych.

Sie 3-fazowa piercieniowa (wspczynniki jednoczesnoci s ignorowane, wspczynnik mocy
w wzach sieci jest obliczany); brak odbioru 1-fazowego:

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

Sie 3-fazowa promieniowa (wspczynnik jednoczesnoci jest uwzgldniany); brak odbioru 1-
fazowego:

Symbol
Typ
Okrelenie elementu bdnego, ktry nie speni wymaga
przy jednym z oblicze (tutaj spadek napicia dUwl jest
wikszy ni zaoono dla danej linii).
Inode oznacza prd pobierany przez odbir z uwzgldnieniem
wspczynnika zapotrzebowania Ku.
Unode oznacza napicie w wle w tym
przypadku na zaciskach odbiornika.
dUnode oznacza spadek napicia w stosunku do
napicia rda zasilajcego.
Napicie rda zasilajcego
ustalone na stae (napicie
midzyfazowe)
dUwl oznacza spadek
napicia w danej gazi
(identyczny we wszystkich
fazach)
Iwl oznacza prd pyncy
przez dan ga.
Unode oznacza
napicie w wle
(napicie
midzyfazowe),
dUnode oznacza
spadek napicia w
wle w stosunku do
napicia rda
zasilajcego.
cos obliczany jest
automatycznie.
.

Uu oznacza napicie
w wle (napicie
midzyfazowe), dU
oznacza spadek
napicia w wle w
stosunku do napicia
rda zasilajcego.
cos obliczany jest
automatycznie.
.
Napicie transformatora
ustalone na stae
(transformator jako element
idealny)
Napicie rda zasilajcego i
transformatora jest ustalone; spadek
napicia ma warto zerow.
Prd transformatora (w nawiasie podana
procentowa warto obcienia).
Iwl jest prdem pyncym w danej gazi z
uwzgldnieniem wspczynnika
jednoczesnoci w wle:
Iwl(W1)=Ks*(Iwl(W2)+ Iwl(W3)+Iwl(W4).
Uwaga: suma wektorowa.

dUwl oznacza spadek
napicia w danej gazi
(identyczny we wszystkich
fazach).
Iwl oznacza prd pyncy
przez dan ga.
Inode oznacza prd pobierany przez odbir z uwzgldnieniem
wspczynnika zapotrzebowania Ku.
dUnode oznacza spadek napicia w stosunku do napicia
rda zasilajcego.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Sie zawierajca przynajmniej jeden odbir jednofazowy:

14.4 Prdy zwarciowe
Program dysponuje kilkoma algorytmami dla obliczenia prdw zwarciowych. Pierwsza grupa
algorytmw liczy si z tym, e zwarcie nastpi w jednym tylko wybranym wle sieci jest to
korzystne, jeeli rozpatrujemy jeden konkretny odbir. Druga grupa kontroluje kompleksowo ca
sie zwarcie nastpuje stopniowo w kadym z wzw sieci. Obliczenie zwar niesymetrycznych
w stosunku do ziemi uzalenione jest od wybranego rodzaju sieci (patrz rozdz. 11.1)

- Prdy zwarciowe: 3-fazowe zwarcie symetryczne Ik3p analiza zachowania
sieci w przypadku zwarcia w jednym wybranym wle sieci, kontrola
obcienia elementw sieci prdem zwarciowym (zwarcie maksymalne).
- Prdy zwarciowe: 2-fazowe zwarcie asymetryczne Ik2p problem
szkolny, ten typ obliczenia nie jest zazwyczaj wymagany.
- Prdy zwarciowe: 2-fazowe zwarcie asymetryczne w stosunku do ziemi
Ik2PE - problem szkolny, ten typ obliczenia nie jest zazwyczaj wymagany.
- Prdy zwarciowe: 1-fazowe zwarcie asymetryczne Ik1p analiza
zachowania si sieci w przypadku zwarcia w jednym wybranym wle sieci,
kontrola obcienia elementw sieci prdem zwarciowym oraz kontrola czasu
wyczenia miejsca zwarcia.
- Kontrola caej sieci: 3-fazowe zwarcie symetryczne Ik3p zwarcie nastpuje
stopniowo w kadym z wzw sieci, kontrola obcienia elementw sieci
prdem zwarciowym (zwarcie maksymalne).
Okrelenie elementu bdnego, ktry
nie speni wymaga przy jednym
z oblicze (tutaj prd w gazi Iwl
jest wikszy od prdu
znamionowego wycznika In).
Inode prd odbiornika w
poszczeglnych fazach (warto
bezwzgldna) z uwzgldnieniem wsp.
Ku.
dUnode oznacza napicie w wle tutaj
na zaciskach obcienia dla
poszczeglnych faz.

Napicie rda zasilajcego i
transformatora jest ustalone; spadek
napicia ma warto zerow.

Iwl oznacza prd pyncy przez dan ga w
poszczeglnych fazach i przewodzie N
(warto bezwzgldna).
dUwl oznacza spadek napicia w danej
gazi w poszczeglnych fazach (tutaj
spadek na kablu CAB8).
Ks wspczynnik
jednoczesnoci dUnode
oznacza spadek
napicia w stosunku do
napicia rda
zasilania.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Kontrola caej sieci: 1-fazowe zwarcie asymetryczne Ik1p zwarcie nastpuje stopniowo
w kadym z wzw sieci, kontrola obcienia elementw sieci prdem zwarciowym oraz
kontrola czasu odczenia miejsca awarii od rda (zwarcie minimalne).
1. Zakadamy, e schemat sieci jest zdefiniowany i wszystkie elementy sieci s dobrane.
2. Kliknij na ikon Oblicz na pasku narzdziowym. W wykazie algorytmw
obliczeniowych w grupie Obliczenia podstawowe klikn dwukrotnie wymagan
operacj (wykaz patrz powyej).
3. Jeeli wybierzesz algorytm obliczajcy zwarcie w jednym tylko wle, musisz teraz wybra
wze, w ktrym nastpi zwarcie. Kliknij dwa razy na symbolu projektowym elementu
tworzcego wze ze zwarciem.
4. Pojawia si okno dialogowe z definiowaniem kaskad (patrz rozdz.14.4.1); zamknij je
klawiszem Esc.
5. Obliczenia- w przypadku jednofazowego zwarcia symetrycznego w wybranym wle sieci,
wywietlany jest przebieg czasowy prdu zwarciowego (okno zamykane jest krzyykiem w
prawym grnym rogu, albo naciniciem przycisku Esc; w ten sposb nastpuje przejcie do
dalszych oblicze; edycj wykresu mona wyczy w punkcie Opcje - patrz rozdz. 21.4):

6. Nastpnie wykonywane s poszczeglne obliczenia:
- Sprawdzenie wycznikw oraz bezpiecznikw pod wzgldem zdolnoci czeniowej.
Jako le dobrane traktowane s te elementy, w przypadku, ktrych prd zwarciowy w
gazi przekracza zdolno wyczaln elementu. Zdolno wyczalna w przypadku
wycznikw okrelona jest przez wartoci I
cs

[L1]
lub I
cu
odpowiednio do ustawienia
przecznika Dobra dla... (patrz rozdz. 11.7), albo na podstawie wartoci I
cn
w
przypadku bezpiecznikw. Jeli kolejno zabezpiecze zostaa zdefiniowana (tj. przy
kadym wle, stworzonym za pomoc przycisku Szyny rozdzielcze, zostay
okrelone - przypisane wyczniki zasilajce szyny zbiorcze oraz wyczniki w polach
odbiorczych patrz rozdz. 14.4.1), wtedy mona bada zakres odbezpieczenia i
selektywnego dziaania zabezpiecze.
- Kontrola wycznikw pod wzgldem obcienia prdem zwarciowym. Wycznik nie
bdzie wycza zwarcia, ale musi przez krtki okres czasu wytrzyma prd zwarciowy.
Jako le dobrane traktowane s te elementy, w przypadku, ktrych efektywny prd
cieplny w gazi w cigu 1s przekroczy wymagany krtkotrway prd Icw(1s) elementu.
- Ochrona przy uszkodzeniu (przed pojawieniem si niebezpiecznego napicia na
czciach nie przewodzcych) - sprawdzenie czasu wyczenia zwarcia. Ochrona ta
realizowana jest tylko w przypadku zwar 1-fazowych. Jako niespeniajcy wymaga
traktowany jest element pooony najbliej miejsca zwarcia, w przypadku, ktrego czas
wyczenia jest wikszy ni warto graniczna ustawiona przy wprowadzaniu elementu.
- Kontrola kabli/szyn przyczeniowych pod wzgldem obcienia prdem zwarciowym.
Jako le dobrane traktowane s te elementy, w przypadku, ktrych efektywny prd
Wartoci czasu, wzgldnie prdu odpowiadajce
aktualnemu pooeniu kursora myszki.
Udarowy prd zwarciowy wysoko pierwszej
pfali prdu zwarciowego po zaistnieniu
zwarcia (warto I
km
).
Zamykajc okno dialogowe przechodzimy do
nastpnego kroku oblicze ( podobn rol peni
klawisz Esc.
Ustalony prd zwarciowy; jego warto
skuteczna jest zazwyczaj oznaczana jako I
k
.
Poprzez cignicie za rogi mona
zmieni wielko panelu dialogowego..
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
cieplny w gazi w cigu 0.1s przekroczy krtkotrway prd wytrzymania I
cw(0.1s)

elementu zabezpieczajcego. Bardziej szczegowe informacje patrz wstp
teoretyczny, rozdzia 3.6.
- Kontrola przewodu PEN pod wzgldem obcienia prdem zwarciowym. Kontrola ta
wykonywana jest jedynie w przypadku zwar 1-fazowych w sytuacji, kiedy przekrj
przewodu PEN jest mniejszy od przekroju przewodu fazowego. Jako le dobrane
traktowane s te elementy, w przypadku, ktrych efektywny prd cieplny w gazi w
cigu 0.1s przekroczy krtkotrway prd 0.1s I
cw(0.1s)
przewodu PEN kabla.
- Wyniki kadej z kontroli wywietlane s w oknie dialogowym. Zamykajc okno
klawiszem Esc lub krzyykiem w prawym grnym rogu przechodzimy do kolejnych
oblicze. Opis sterowania oknem - patrz rozdz. 14.3 punkt 3 instrukcji.

7. Na podstawie wynikw moliwe jest dokonanie modyfikacji projektu sieci oraz powtrzenie
oblicze. Wyniki oblicze pokazywane s na schemacie sieci. Schemat ten mona wydrukowa
(patrz rozdz. 18), mona te utworzy wykaz elementw z wynikami oblicze, nastpnie mona
go wydrukowa (patrz rozdz. 18); moliwy jest rwnie eksport do pliku danych (patrz rozdz.
19).

Uwagi:

W przypadku sieci IT, zwarcie niesymetryczne doziemne obliczane jest przy drugiej awarii
(usterce).
W przypadku sieci TT konieczne jest podanie opornoci uziemienia wza transformatora R
t

oraz opornoci uziemienia w wle sieci, gdzie nastpio zwarcie R
a
.
Przy obliczaniu czasu wyczenia zwarcia (dla zwarcia 1-fazowego), zastosowany jest
okrelony w normie wspczynnik bezpieczestwa 1.25, zwikszajcy impedancj ptli
zwarciowej.
W przypadku, jeeli czas wyczenia jest le dobrany moliwa jest zmiana ustawienia
wyzwalacza elementu zabezpieczajcego (o ile element to umoliwia); moliwe jest rwnie
zwikszenie przekroju przewodu w gazi.

Nowe rozwizanie obliczania natenia prdu zwarciowego dla urzdze zabezpieczajcych
przyczonych do szyn rozdzielczych. Nowa funkcja przyjmuje, e zwarcie, ktre ma za
zadanie wyczy urzdzenie zabezpieczajce, moe wystpi nie tylko na kocu przewodu
chronionego przez to urzdzenie, lecz rwnie tu za wycznikiem. W nowej wersji
programu zdolno zwarciowa urzdzenia musi obejmowa prd zwarciowy w miejscu
przyczenia urzdzenia ( Szyny rozdzielcze).

Wywietlenie charakterystyk czasowo-prdowych urzdze zabezpieczajcych w celu
oceny selektywnoci moliwe jest przy pomocy moduu Charakterystyki czasowo-
prdowe (patrz rozdz. 15).
Przy pomocy funkcji Opcje (patrz rozdz. 21.4) moliwe:
- Wyczenie podwietlania elementw bdnych na schemacie,
- Zaczenie wywietlania macierzy admitancji oraz dalszych oblicze wynikw
przejciowych.
Wywietlenie wynikw oblicze na schemacie pocze: wykonanie obliczenia Sprawdzanie
caej sieci: 3-fazowe zwarcie symetryczne Ik3p (stopniowe wywoanie zwarcia w poszczeglnych
wzach sieci; wywietlenie obliczonych wartoci dla poszczeglnych wzw):

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

W kadym wle podany jest prd
zwarciowy, ktry bdzie pyn w
chwili wystpienia zwarcia.
Wskazanie elementu niespeniajcego wymaga. W
tym przypadku prd wyczalny wycznika Itrip jest
wikszy ni wytrzymao zwarciowa wycznika Ics.

Symbol projektowy
Typ.
I
km
- udarowy prd zwarciowy wysoko pierwszej pfali prdu
zwarciowego po zaistnieniu zwarcia; prd powodujcy skutki
dynamiczne podawany jest tylko w wle, gdzie nastpuje zwarcie.
I
k3p
- Pocztkowy prd zwarciowy dla zwarcia 3-

fazowego (skuteczna warto proporcjonalnej skadowej
okresowej w chwili zaistnienia zwarcia w przypadku
zwar odlegych warto ta jest identyczna ze skuteczn
wartoci ustalonego prdu zwarciowego).
W przypadku, jeeli element nie jest dostatecznie zdefiniowany, nie mona wykona kontroli
i element oznaczany jest jako bdny. W przypadku rozcznika S1 nie zosta podany,( prd
Icw (1 s); w zwizku z tym nie ma moliwoci skontrolowania wytrzymaoci zwarciowej.
Selektywno kaskady wy. samoczynny/bezpiecznik wg.
tabel selektywnoci dla danego typu urzdze. W
przypadku, jeeli prd zwarciowy bdzie mniejszy ni prd
podany tutaj (w tym przyp.. 4.2 kA), wycznik samoczynny
bdzie wycza zwarcie. W przeciwnym wypadku wycza
bezpiecznik.
Wze, w ktrym nastpi zwarcie; prdy zwarciowe
obliczono tak, jak gdyby bezpiecznika tam nie byo.
Nastawa parametrw
wyzwalacza
Identyfikacja kolejnoci
zabezpiecze; zakres
wyzwalania elementu jest
porwnywany z krzyw
wyzwalania elementu
nadrzdnego
Poczenie zabezpiecze nie jest
zdefiniowane, brak elementu
nadrzdnego do porwnania z tym
elementem
Io Ograniczony prd zwarciowy pyncy przez bezpiecznik;
warto szczytowa prdu zwarciowego, ktry przepywa
bdzie przez bezpiecznik. W przypadku gdyby bezpiecznika
tam nie byo, udarowy prd zwarciowy wynosiby tutaj
Ikm=27 kA. Dziki zdolnociom ograniczajcym
bezpiecznika, prd zostanie ograniczony do poziomu jedynie
6.49 kA. Dla ochrony wy. samoczynnego, prd I
o
musi by
mniejszy od zdolnoci wyczania wy. samoczynnego,
Io<Ics(Icu)* 2 ; (patrz rozdz. 4.5).

Io Ograniczony prd zwarciowy pyncy przez bezpiecznik;
warto szczytowa prdu zwarciowego, ktry przepuszczany
bdzie przez bezpiecznik. W przypadku gdyby bezpiecznika
tam nie byo, udarowy prd zwarciowy wynosiby tutaj
Ikm=27 kA. Dziki zdolnociom ograniczajcym
bezpiecznika, prd zostanie ograniczony do poziomu jedynie
6.49 kA. Dla ochrony wy. samoczynnego, prd I
o
musi by
mniejszy od zdolnoci wyczania wy. samoczynnego,
Io<Ics(Icu)* 2 ; (patrz rozdz. 4.5).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Pokazanie wynikw obliczenia na schemacie pocze: wykonana zostaa procedura obliczenia
Prdy zwarciowe: 1-fazowe zwarcie asymetryczne Ik1p w wle M3:

14.4.1 Kaskada
Poczenie szeregowe zabezpiecze jest przypadkiem, gdy wchodzcy wycznik lub bezpiecznik
zapewnia ograniczenie prdu zwarciowego do takiej wartoci, ktr wycznik wychodzcy jest w
stanie bezpiecznie wyczy. W okrelonych kombinacjach wycznikw oraz ich prdw
znamionowych zapewniono, i jest moliwo zastosowania w polach odbiorczych wycznikw o
niszej zdolnoci czeniowej od spodziewanych prdw zwarciowych patrz rozdz. 4.5.
Funkcja Definiuj kaskady umoliwia tworzenie przy kadym wle, za pomoc ikony Szyny
rozdzielcze, ukadu np. wycznik (na wejciu) - wycznik (na wyjciu). Definiujc aparat
"nadrzdny" zasilajcy ukad szyn rozdzielczych oraz aparaty zabezpieczajce pola odbiorcze,
mona bada zakres selektywnego dziaania zabezpiecze. Ukad szeregowego poczenia
zabezpiecze mona definiowa przy pomocy funkcji Definiuj kaskady z rozwijanego menu
Narzdzia. Funkcja ta jest rwnie automatycznie wywoywana przed kadym obliczaniem prdw
zwarciowych z wyjtkiem sprawdzenia caej sieci przy prdzie zwarciowym jednofazowym.
Definiowanie szeregowego poczenia zabezpiecze bywa czasem mocno kopotliwe ( w
skomplikowanych ukadach pocze sieci czasem nawet niemoliwe); bdne zdefiniowanie
ukadu zabezpiecze powoduje zaburzenie koordynacji dziaania
tych urzdze.

Uwagi: Zwr uwag na definiowanie selektywnoci.
Niewaciwe zdefiniowanie nadrzdnych urzdze
zabezpieczajcych moe powodowa bdne wyniki.

1. Zaoono, e schemat pocze sieci (topologia) jest
nakrelona prawidowo.
Element zabezpieczajcy pooony najbliej
miejsca uszkodzenia. Ustalony czas odczenia
usterki od rda Ttr.
Wyznaczenie elementu bdnego, ktry
nie speni wymaga podczas jednej
z kontroli (tutaj nieodpowiedni okaza
si czas wyczenia zwarcia
Przy obliczeniu czasu odczenia miejsca
zwarcia od rda, zastosowany zosta
okrelony przez norm wspczynnik
bezpieczestwa 1.5, zwikszajcy
impedancj ptli zwarciowej.
Ik1p jest to pocztkowy prd
zwarciowy dla zwarcia 1-fazowego.
Przez ga nie pynie aden prd
zwarciowy (nie jest podczone
obcienie silnikowe, ga nie
wpywa na zwarcie).
Wartoci prdw
zwarciowych pokazane tylko
w wle gdzie wystpio
zwarcie.
Ik1p jest to pocztkowy
prd zwarciowy pyncy
przez ga; prd ten
rozkada si na caej sieci
a do rda
Ikm jest to udarowy prd zwarciowy.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
2. Z rozwijanego menu Narzdzia wybierz zakadk Definiuj kaskady (funkcja niedostpna
w postaci ikony).
3. Wywietli si okno dialogowe, podobne do okna wynikowego z rozdz. 14.3, w ktrym przy
kadym elemencie Szyny rozdzielcze s przedstawione elementy wchodzce i
wychodzce. Wida, i aden element nie jest zdefiniowany jako zabezpieczenie na wejciu
(urzdzenia zabezpieczajce s wzajemnie niepowizane).

4. Wybierz typ (tj. wze za pomoc ikony Szyny rozdzielcze), dla ktrego chcesz
zdefiniowa selektywno (zmieni ustawienia elementw wchodzcych lub
wychodzcych).
5. Kliknij na ikon Edycja kaskad (lub 2 razy klikajc na wybrany typ). W pojawiajcym si
oknie dialogowym zdefiniuj elementy zabezpieczajce - wchodzcy i wychodzcy :
Zestawienie oznacze
projektowych wzw na
schemacie (element Szyny
rozdzielcze) z przynajmniej
jednym urzdzeniem
zabezpieczajcym
Urzdzenia zabezpieczajce nadrzdne, funkcja
przypisuje im urzdzenia z pl wyjciowych
Urzdzenia zabezpieczajce wychodzce (oznaczenia
projektowe). Zdolno czeniowa tych elementw jest
porwnywana ze zdolnoci elementu nadrzdnego.
Pocigajc
za rg okna
mona
zmieni
jego
wielko
Zwr uwag na wskazwk w
ramce
Edycja poczenia zabezpiecze dla wybranego wza
(zmiana ustawie zabezpiecze na wejciu i wyjciu)
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

6. Powtrz punkt 4 i 5 dla wszystkich wzw (elementw Szyny rozdzielcze).
7. Zamknij okno dialogowe Kaskada klikniciem na ikon Dalej (lub klawiszem
Esc). Wprowadzane zmiany s zawsze zapisywane (niedostpna opcja Anuluj).
Przykady (1 = element na wejciu, 2 = element na wyjciu):
- Bezpiecznik jako ochrona dodatkowa (ochrona uzupeniajca) - dobezpieczenie
wycznika:

Oznaczenie projektowe wza (elementu
Szyny rozdzielcze), dla ktrego definiujemy
selektywno
Przesu wybrane urzdzenia zabezpieczajce
do elementw nadrzdnych (lub kliknij 2 razy na
wybrany typ).
Przesu wybrany wycznik z powrotem do
elementw wychodzcych (lub kliknij 2 razy na
wybrany typ).

Wyczniki FA3 i FA4 mog by obcione
prdem zwarciowym Ik3p=14.6kA (przy ich
Ics=6kA); bezpiecznik na wejciu ograniczy
warto prdu zwarciowego do wartoci
skutecznej 6,5kA , co daje mniej ni Ics* 2
1
2 2
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

- Ukad wycznik wycznik:

Wycznik nadrzdny FA3 suy jako dodatkowa
ochrona wycznikw w polach odbiorczych FA4, FA5,
FA6 dopki prd zwarciowy nie przekroczy wartoci
30kA (graniczna warto wynikajca z oblicze dla
danej dwjki elementw; warunek speniony,
Ik3p''=27kA w wle NOD1).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

- Element nadrzdny nie jest wycznikiem poczenie nie jest zdefiniowane:

1
2 2 2
2 2 2 2
1
Dopki nadrzdne urzdzenie
zabezpieczajce moe wsppracowa z
urzdzeniami w polach odbiorczych jest
kontrolowany spodziewany wyczalny
prd zwarciowy nie wikszy ni kracowa
warto okrelona przez producenta dla
danej dwjki zabezpiecze. Fakt, e
wycznik jest rozwaany przy badaniu
selektywnoci jest wywietlony pod opisem
urzdzenia
Dopki urzdzenie zabezpieczajce
na wyjciu nie wsppracuje z
urzdzeniem na wejciu, jest zawsze
rozpatrywane indywidualnie bez
wzgldu na ustawienia pocze
szeregowych innych elementw ( np.
wyczniki silnikowe FA2, FA3).
Dla wza Rv2 nie mona
zdefiniowa selektywnoci (na
wejciu jest rozcznik); aden
wycznik nie moe by
zdefiniowany jako nadrzdny,
kade urzdzenie
zabezpieczajce musi by
rozpatrywane indywidualnie
bez wzgldu na reszt.
Niemoliwe jest powizanie
urzdze z innych wzw.
Wszystkie elementy
przyczone do tego wza
musz wytrzyma ten prd
zwarciowy (tj. prd
bezporednio za elementem, a
nie wycznie na kocu
przewodu).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

- Sie piercieniowa, wielowzowa:

Ocena koordynacji zabezpiecze:
- Urzdzenia zabezpieczajce nadrzdne s bezpiecznikami lub bezpiecznikiem i
wycznikiem: wyliczony ograniczony prd zwarciowy w obwodzie z bezpiecznikiem jest
zwikszony o cakowity prd zwarciowy w obwodzie z wycznikiem. Tak obliczony prd
przecia element w polu odbiorczym. Wsppraca wycznika jest bdna.
- Urzdzenia zabezpieczajce nadrzdne s wycznikami (dwa lub wicej): Naley oceni
wspprac wycznikw, kady element jest rozpatrywany indywidualnie bez wzgldu na
ustawienia selektywnoci.
- Urzdzenie zabezpieczajce nadrzdne jest wycznikiem: jak ju sprawdzono wsppraca
urzdze na wejciu i na wyjciu jest dopuszczalna. Dopki moliwa jest wsppraca
przewidywany wyczalny prd zwarciowy nie jest wikszy od maksymalnego prdu
1
1
1 1
2 2
2 2 2 2 2 2
Wze Rv1: w tej konfiguracji moliwe jest zaoenie
dwch wej = dwa urzdzenia nadrzdne. Realne
s rwnie inne moliwoci - konieczno
zastosowania dodatkowej ochrony.
Wze Rv1a : niemoliwe jest
okrelenie, ktry element jest na
wejciu a ktry na wyjciu nie
ma zdefiniowanego elementu
nadrzdnego, kady element
rozpatrywany jest
indywidualnie.
Wze Rv2 : dwa wejcia
= dwa urzdzenia
nadrzdne.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
przewidzianego dla dwjki elementw. Jeli wsppraca jest niemoliwa, wtedy kady z
elementw rozpatrywany jest osobno - nie wpywajc wzajemnie na siebie.
- Uwagi: Zwr szczeglna uwag na definiowanie koordynacji zabezpiecze w
skomplikowanych sieciach wielowzowych. Nieprawidowe okrelenie elementw
nadrzdnych moe powodowa bdne wyniki. Nie s one brane pod uwag, gdy aden
element na wejciu nie zosta okrelony.
14.4.2 Selektywno
Urzdzenia zabezpieczajce powinny dziaa selektywnie tj. w przypadku
pojawienia si przetenia powinno zadziaa zabezpieczenie znajdujce si
najbliej miejsca uszkodzenia w kierunku zasilania. Aparat zabezpieczajcy, jego zadziaanie,
powinno wyeliminowa uszkodzone elementy i zapewni cigo zasilania pozostaych
fragmentw obwodw (wicej w rozdz. 4.4). Selektywno zadziaania dla dwch aparatw
wchodzcego do wza (1) i wychodzcego z wza (2) moe by oceniona przy pomocy
charakterystyk czasowo-prdowych (rozdz. 15.) lub za pomoc funkcji, ktra bazujc na tabelach
opublikowanych w katalogach, pozwala wyznaczy zakresy selektywnoci. Druga opcja jest
opisana poniej:

Badanie selektywnoci porwnanie dwch wycznikw wybranych z bazy danych:

Opcja pozwala na ustalenie selektywnoci midzy dwoma wycznikami na podstawie tabel
katalogowych niezalenie od tworzonego schematu projektowego. Nie ma potrzeby umieszczania
elementw na schemacie projektowym, mona je wybra bezporednio z bazy danych. Wynik wraz
z odpowiednim komentarzem jest pokazywany w oknie dialogowym.

1. Kliknij na ikon Oblicz w pasku narzdziowym. Z listy dostpnych naley wybra
Wszystkie obliczenia, a nastpnie wybra opcj Selektywno (porwnanie dwch
wycznikw wybranych z bazy danych).
2. W otwartym oknie dialogowym opcja Baza Danych suy do wybrania wycznika
wchodzcego dla danego wza.
3. Przycisk Baza Danych znajdujcy si poniej suy do wyboru wycznika wychodzcego.

4. Kombinacja wybranych wycznikw jest wyszukiwana w tabelach selektywnoci, wynik
jest wywietlany wraz z odpowiednim komentarzem (granice i warunki wystpienia)
Wybr wycznika
wchodzcego z bazy
danych.
Wybr wycznika
wychodzcego.
Wynik zakres selektywnoci na podstawie
tabel opublikowanych w katalogach produktw.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
5. Nadu Zamknij, aby zamkn okno dialogowe.

Badanie selektywnoci porwnanie wycznikw umieszczonych w projekcie:

Opcja pozwala na ocen selektywnego zadziaania wycznikw przyczonych do konkretnego
wza (element szyny zbiorcze).

1. Kliknij na ikon Oblicz w pasku narzdziowym. Z listy dostpnych naley wybra
Wszystkie obliczenia, a nastpnie wybra opcj Selektywno (porwnanie
wycznikw umieszczonych w projekcie).
2. Jeeli nie zostay ustawione adne kaskady, zostanie otwarte okno dialogowe, gdzie naley
zdefiniowa wyczniki wchodzce i wychodzce z poszczeglnych wzw (rozdz. 14.4.1).
Dla kadego wza, gdzie nastpuje podzia obwodu naley okreli aparat nadrzdny. W
sieciach promieniowych kaskady ustalane s automatycznie.
3. Jeeli kaskady zostay ustalone, zostanie wywietlone okno dialogowe. Zestawienie
kombinacji aparatw wchodzcych i wychodzcych dla poszczeglnych wzw
4. Opcja zamknij lub przycisk Esc zamyka okno dialogowe.

Zamknicie okna dialogowego
Wydruk listy z wynikami
Zadawanie wycznika
wchodzcego i wychodzcego
Komentarze do wynikw (przedziay
i warunki wystpienia)
Zmiana wielkoci okna dialogowego
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
14.5 Impedancja w wzach sieci
Funkcja umoliwia wywietlanie impedancji w poszczeglnych wzach sieci: skadow zgodn i
zerow oraz impedancj ptli zwarciowej Z
sv
dla zwarcia 1-fazowego. Pokazane s albo wskazane
wartoci R i X, albo impedancja Z, odpowiednio do ustawienia w menu Opcje (patrz rozdz. 21.4).
Przedstawiane impedancje nie s modyfikowane przez adne wspczynniki i mona je zastosowa
jako dane wejciowe dla rozwizania przyczonych sieci IT.

1. Zakadamy, e schemat sieci jest zdefiniowany, a wszystkie elementy sieci s dobrane.
2. Kliknij na ikon Oblicz na pasku narzdziowym. Na wykazie algorytmw
obliczeniowych kliknij 2x na wiersz Edycja impedancji w wzach sieci w rozwiniciu
menu Wszystkie obliczenia.
3. Wykonywane jest obliczenie i wartoci impedancji, pokazane zostan na schemacie
pocze. Schemat ten mona wydrukowa (patrz rozdz. 18), moliwe te jest utworzenie
listy zawierajcej wyniki obliczenia; list t te mona wydrukowa (patrz rozdz. 18), albo
te mona eksportowa dane do pliku (patrz rozdz. 19).

Z1 impedancja w danym wle sieci, (skadowa zgodna)
Z0 impedancja w danym wle sieci, (skadowa zerowa).
Definicje patrz rozdz. 3.4.
Zsv impedancja ptli zwarcia 1-fazowego, tak jak jest to
zdefiniowane przez norm PN-IEC 60364-4-41:2000 (nie zostay
zastosowane adne wspczynniki).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Zaczona jest wizualizacja wartoci czynnej i biernej impedancji (patrz rozdz. 21.4):

Uwagi:
- Podane wartoci impedancji obowizuj dla temperatury przewodw, odpowiadajcej
temperaturze otoczenia.
- Pokazane wartoci impedancji reprezentuj wartoci ustalone na podstawie oblicze, ktre nie
s modyfikowane przez adne wspczynniki.
- Podane wartoci impedancji Z
(1)
i

Z
(0)
mona wykorzysta dla dalszych oblicze (np.
przyczanej sieci IT izolowany system dla suby zdrowia itp.).
- Przy pomocy funkcji Opcje (patrz rozdz. 21.4) mona zrealizowa nastpujce opcje:
- Wczy wizualizacj wartoci rzeczywistej i urojonej impedancji lub wizualizacj
impedancji jako liczby zespolonej.
- Zaczy wywietlanie macierzy admitancji oraz dalszych wynikw przejciowych oblicze.
14.6 Edycja wartoci dopuszczalnych spadkw napi, czasw wyczenia oraz
ukadu faz
Wartoci maksymalnego spadku napicia w wle sieci w stosunku do napicia rda zasilajcego,
maksymalnego spadku napicia w gazi oraz maksymalnego czasu wyczenia urzdzenia
zabezpieczajcego ustawiane s lokalnie dla kadego elementu. Ich edycja moliwa jest albo w
ramach edycji kadego elementu (patrz rozdz. 12.1) albo zbiorczo (patrz rozdz. 12.1.3). Dla lepszej
orientacji, zadane wartoci mona pokaza.

1. Kliknij na ikon Oblicz na pasku narzdziowym. W wykazie algorytmw kliknij 2x na
wiersz Edycja maksymalnych spadkw napi dUmax, ... Opcja dostpna w menu
Wszystkie obliczenia.
2. Wymagane wartoci pokazane zostan na schemacie pocze. Wyniki mona wydrukowa na
schemacie lub osobnym wykazie bd wyeksportowa do pliku (patrz rozdz. 18 i 19).

Skadowa zgodna: warto czynna, bierna i pozorna
Skadowa zerowa: warto czynna, bierna i pozorna

Ptla zwarcia 1-fazowego: warto rzeczywista, urojona i pozorna
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

14.7 Zestawienie symboli zwizanych z obliczeniami
Parametry sieci i urzdze

Ur V
Generator: Napicie znamionowe
Sr kVA
Generator: Moc znamionowa
Xd %
Generator: Reaktancja podprzejciowa
Un V
Wycznik: Napicie znamionowe
Iu (Iw) A
Wycznik: Prd znamionowy cigy
Ics kA
Wycznik: Eksploatacyjna zdolno wyczenia zwarcia
Maks. spadek napicia
w wle sieci.
Maks. spadek napicia
na tym przewodzie.
Maks. czas wyczenia
urzdz. zabezpieczajcego
Dokadne okrelenie
podczonej fazy.
W przypadku, jeeli odbiornik
podczony jest 1-fazowo,
wtedy podczona faza
wywietlana jest standardowo
jako cz oznaczenia typu.
Symbol kabla.
Typ kabla, liczba y, przekrj fazy/przekrj PEN.
Dugo kabla.
Sposb uoenia kabla, kod przyjty
przez norm (patrz rozdz. 2.2.3 - 2.2.4)
Oznaczenie podczonej fazy w odgazieniu:
poczenie3-fazowe;4 kreski; poczenie1-fazowe;2 kreski
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Icu kA
Wycznik: Graniczna zdolno wyczenia zwarcia
Ir A
Wycznik: Wyzwalacz przecieniowy (rozdz. 15.1)
tr s
Wycznik: Czas wyczenia wyraony jako wielokrotno Ir (rozdz. 15.1)
Isd A
Wycznik: Wyzwalacz zwarciowy zwoczny (rozdz. 15.1)
tsd ms
Wycznik: Opnienie wyzwalacza zwarciowego zwocznego (rozdz. 15.1)
Ii A
Wycznik: Wyzwalacz zwarciowy bezzwoczny (rozdz. 15.1)
L m
Przewd/Kabel: Dugo
Un V
Kabel: Napicie znamionowe
In A
Kabel: Prd znamionowy (dla uoenia w powietrzu, 30C)
Tau s
Kabel: Cieplna staa czasowa
Icw (0.1s) kA
Kabel: Krtkotrway prd udarowy 0.1s
R1 m/m
Kabel: Rezystancja, skadowa zgodna
X1 m/m
Kabel: Reaktancja, skadowa zgodna
R0 m/m
Kabel: Rezystancja, skadowa zerowa
X0 m/m
Kabel: Reaktancja, skadowa zerowa
Ta C
Kabel: Temperatura otoczenia
- K.m/W
Kabel: Rezystywno cieplna gruntu
k -
Kabel: Wspczynnik korygujcy
Un V
Kompensacja: Napicie znamionowe
Qn kVA
Kompensacja: Moc pojemnociowa jaowa
Qcal kVA
Kompensacja: Obliczona moc pojemnociowa
Cn mF
Kompensacja: Pojemno (na 1 faz)
Un V
Silnik: Napicie znamionowe
Pn kW
Silnik: Moc znamionowa
eta -
Silnik: Sprawno
In A
Silnik: Prd znamionowy
Is/In -
Silnik: Prd rozruchowy/ prd znamionowy
cosfi
(cos phi)
-
Silnik: Wspczynnik mocy
Ku -
Silnik: Wspczynnik zapotrzebowania
dUmax
Silnik: Maksymalny spadek napicia (w wle gdzie zosta zainstalowany silnik)
Un V
Bezpiecznik: Napicie znamionowe
In A
Bezpiecznik: Prd znamionowy
Icn kA
Bezpiecznik: Zdolno wyczajca (zwarciowa)
L M
Przewd szynowy: Dugo
Ta C
Przewd szynowy: Temperatura otoczenia
Un V
Przewd szynowy: Napicie znamionowe
In A
Przewd szynowy: Prd znamionowy
Tau s
Przewd szynowy: Cieplna staa czasowa
Icw (0.1s) kA
Przewd szynowy: Krtkotrway prd udarowy 0.1s
R1 m/m
Przewd szynowy: Rezystancja, skadowa zgodna
X1 m/m
Przewd szynowy: Reaktancja, skadowa zgodna
R0 m/m
Przewd szynowy: Rezystancja, skadowa zerowa
X0 m/m
Przewd szynowy: Reaktancja, skadowa zerowa
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Un V
Sie zasilajca: Napicie znamionowe
Sk MVA
Sie zasilajca: Moc zwarciowa (3f)
Ik kA
Sie zasilajca: Pocztkowy prd zwarciowy
Sk1 MVA
Sie zasilajca: Moc zwarciowa (1f zwarcie)
R1
Sie zasilajca: Rezystancja, skadowa zgodna
X1
Sie zasilajca: Reaktancja, skadowa zgodna
R0
Sie zasilajca: Rezystancja, skadowa zerowa
X0
Sie zasilajca: Reaktancja, skadowa zerowa
Un V
Odbir oglny: Napicie znamionowe
In A
Odbir oglny: Prd znamionowy
Pn kW
Odbir oglny: Moc znamionowa
cosPhi -
Odbir oglny: Wspczynnik mocy
Ku -
Odbir oglny: Wspczynnik zapotrzebowania
dUmax %
Odbir oglny: Maksymalny spadek napicia (w wle z odbiorem)
Ur1 V
Transformator: Napicie znamionowe pierwotne
Ur2 V
Transformator: Napicie znamionowe wtrne
Sr kVa
Transformator: Moc znamionowa
Intr A
Transformator: Prd znamionowy
Pk kW
Transformator: Straty w miedzi
uk %
Transformator: Napicie zwarcia
Un V
Rozcznik: Napicie znamionowe
In A
Rozcznik: Prd znamionowy
Icw (1s) kA
Rozcznik: Prd znamionowy 1-sekundowy
Uph/Ud V/V
Sie: Napicie (napicie fazowe/napicie midzyfazowe)
Uph V
Sie: Napicie fazowe
UphCal V
Sie: Wyliczone napicie fazowe
Ud V
Sie: Napicie midzyfazowe
RA
Sie TT: Suma rezystancji uziemienia uziomu i przewodu ochronnego czci
przewodzcych
RB
Sie TT: Rezystancja uziemienia rda

Obliczenie spadkw napi oraz rozpywu mocy

Unode
Napicie w wle sieci (warto bezwzgldna)
dUnode
Spadek napicia w wle sieci w [%] w stosunku do napicia rda zasilania
dUnodeMax
Maksymalny spadek napicia w wle sieci w [%]w stosunku do napicia rda
zasilania (warto dopuszczalna zadana przez uytkownika)
dUwl
Spadek napicia w [%] w gazi sieci, tzn. spadek napicia na danym odcinku
przewodu
dUwlMax
Maksymalny spadek napicia w [%] w gazi sieci, tzn. spadek napicia na danym
odcinku przewodu linii (warto dopuszczalna zadana przez uytkownika)
Inode
Prd pobierany w wle sieci (warto bezwzgldna)
Inoder
Prd czynny (skadowa czynna prdu) pobierany w wle sieci *)
Inodex
Prd bierny pobierany w wle sieci *)
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Iwl
Prd pyncy przez ga sieci (warto skuteczna)
Iwlr
Prd czynny pyncy przez ga sieci *)
Iwlx
Prd bierny pyncy przez ga sieci *)
In
Prd znamionowy elementu sieci oglnie
Inf
Prd znamionowy elementu zabezpieczajcego (wyczniki, bezpieczniki)
I2, I2f
Prd wyczajcy wycznik/bezpiecznik
Inc
Prd znamionowy przewodu linii (kabla, systemu szyny zbiorczej)
InInst
Prd znamionowy przewodu z uwzgldnieniem sposobu uoenia
CosFi
(cosphi)
Wspczynnik mocy w wle sieci
TetaA
Temperatura otoczenia
TetaOp
Maksymalna temperatura otoczenia

Obliczenie zwar

Ik3p
Pocztkowy prd zwarciowy dla zwarcia 3-fazowego (skuteczna warto
proporcjonalnej skadowej okresowej w chwili zaistnienia zwarcia; w przypadku
zwar odlegych warto ta jest identyczna ze skuteczn wartoci ustalonego
prdu zwarciowego)
Ik2p
Pocztkowy prd zwarciowy dla zwarcia 2-fazowego
Ik
2PE

Pocztkowy prd zwarciowy dla zwarcia 2-fazowego z ziemi, prd pyncy do
ziemi
Ik
2L

Pocztkowy prd zwarciowy dla zwarcia 2-fazowego z ziemia, prd pyncy
pomidzy fazami
Ik1p
Pocztkowy prd zwarciowy dla doziemnego zwarcia 1-fazowego
Ik
Pocztkowy prd zwarciowy (oglnie)
Ikm
Udarowy prd zwarciowy (maksymalna moliwa chwilowa warto prdu
zwarciowego wysoko pierwszej pfali prdu zwarciowego)
Itr
Prd wyczalny
Ike1
Prd zwarciowy cieplny 1s
Ike01
Prd zwarciowy cieplny 0.1s
Ttr
Czas wyczenia elementu zabezpieczajcego (odczenie miejsca zwarcia)od
rda zasilania)
TtrMax
Maksymalny czas wyczenia elementu zabezpieczajcego (warto dopuszczalna
zadana przez uytkownika)
Ics
Znamionowy prd wyczalny eksploatacyjny (element moe w sposb
powtarzany wycza ten prd bez uszkodzenia)
Icu
Znamionowy prd wyczalny graniczny (element spowoduje wyczenie
podanego prdu, moe jednak doj do jego uszkodzenia)
Icn
Zdolno wyczalna bezpiecznika
Ikcas
Zdolno wyczania kaskady
Icw01s
Znamionowy krtkotrway prd wytrzymywany tzn. prd, ktry urzdzenie jest
zdolne przenosi przez okres 0.1 sekundy bez uszkodzenia
Icw1s
Znamionowy krtkotrway prd wytrzymywany, tzn. prd, ktry urzdzenie jest
zdolne przetrzyma przez okres 1 sekundy bez uszkodzenia

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Io
Ograniczony prd zwarciowy za bezpiecznikiem. Szczytowa warto prdu
zwarciowego, ktra bdzie przepuszczana przez bezpiecznik

Impedancja

R1
Rezystancja skadowa zgodna, widziana z miejsca zwarcia *)
X1
Reaktancja skadowa zgodna, widziana z miejsca zwarcia *)
Z1
Impedancja- skadowa zgodna, widziana z miejsca zwarcia
R0
Rezystancja skadowa zerowa, widziana z miejsca zwarcia *)
X0
Reaktancja skadowa zerowa, widziana z miejsca zwarcia *)
Z0
Impedancja skadowa zerowa, widziana z miejsca zwarcia
Rsv
Rezystancja ptli zwarcia dla zwarcia jednofazowego *)
Xsv
Reaktancja ptli zwarcia dla zwarcia jednofazowego *)
Zsv
Impedancja ptli zwarcia dla zwarcia jednofazowego

*) Aby wywietla zaznaczone zmienne naley zaczy t opcj w menu Narzdzia (szczegy w
rozdziale 21.4)

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
15. Charakterystyki czasowo-prdowe
________________________________________________
Modu dla pracy z charakterystykami czasowo-prdowymi jest moduem pomocniczym do
programu PAJK. Modu ten moe by stosowany zarwno cakowicie niezalenie od projektu
sieci, jak i w poczeniu z projektem, ktrego edycja jest aktualnie realizowana.
Modu umoliwia:

- Wybr urzdze z bazy danych, wywietlanie charakterystyk czasowo-prdowych urzdze
zabezpieczajcych z uwzgldnieniem ustawienia wyzwalaczy, ustawienie czasu wyczania,
ocena selektywnoci;
- Wywietlanie prdowo-czasowych charakterystyk cieplnych kabli z uwzgldnieniem
sposobu poprowadzenia kabli oraz temperatury otoczenia; przyporzdkowanie urzdzenia
zabezpieczajcego do kabla w taki sposb, aby zapewnione byo zabezpieczenie kabla przy
pracy znamionowej oraz w warunkach przecienia;
- Wywietlenie charakterystyk prdowo-czasowych urzdze zabezpieczajcych i kabli z
projektu, ktry jest aktualnie poddawany edycji; moliwo zmiany nastaw parametrw
wyzwalacza, zmiany s przenoszone z powrotem do projektu.
- Zapamitywanie zestaww charakterystyk niezalenie od projektu sieci, wydruk na
drukarce.

Uruchamianie moduu: wybierz pozycj Charakterystyki czasowo-prdowe z rozwijanego
menu Narzdzia, albo kliknij na ikon Charakterystyki czasowo-prdowe na pasku
narzdziowym. Modu mona uruchomi rwnie w takim przypadku, kiedy nie jest aktywny
aden projekt sieci. Podstawowy ekran moduu:

Wartoci prdu, wzgl. czasu
odpowiadajce aktualnemu
pooeniu kursora myszki.
Cignc za rogi
mona zmieni
wielko okna.
Wartoci
odpowiadajce
kliknitym punktom
na wykresie oraz
rnica pomidzy
punktami (usunicie
punktw poprzez
kliknicie prawym
przyciskiem)
Charakterystyka
czasowo-prdowa
zabezpieczenia
Charakterystyka
czasowo-prdowa
kabla
Punkty kliknite
lewym przyciskiem
dla ustalenia
wartoci
Pasek narzdziowy komplet
funkcji dla sterowania moduu
Do dyspozycji s 3 wiersze nad
wykresem do opisu krzywych
Narzedzia do manipulacji oknem
(maksymalizacja, zamkncie).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

15.1 Edycja charakterystyki wycznika z bazy danych
Modu Charakterystyki czasowo-prdowej umoliwia wybr urzdzenia zabezpieczajcego z
bazy danych, cakowicie niezalenie od projektu sieci, ktry jest aktualnie poddawany edycji;
modu umoliwia rwnie narysowanie jego Charakterystyki czasowo-prdowej z uwzgldnieniem
ustawienia wyzwalaczy.

1. Zakadamy, e modu Charakterystyki czasowo-prdowej jest aktywny (patrz rozdz. 15).
2. Kliknij na ikon Wstaw wycznik z Bazy Danych na pasku narzdziowym.
3. Uruchamiany jest sterownik bazy danych wycznikw. Opis sterownika bazy danych
(patrz rozdz. 16.1). Wybierz element, ktrego charakterystyk chcesz narysowa i kliknij na
przycisk Wstaw.
4. W otwartym teraz oknie dialogowym wprowad symbol elementu, kolor krzywej oraz
ustawienie wyzwalaczy:

5. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK. Charakterystyka zostaje
wprowadzona na wykresie. Kolor krzywej, symbol oraz ustawienie wyzwalacza mona
pniej zmienia (patrz rozdz. 15.5).

Uwagi:
- Dla wszystkich wycznikw podane s charakterystyki liniowe w zakresie 75%.
- Dla duych wycznikw przebieg charakterystyk po zadziaaniu wyzwalacza I
rmv
,
wzgldnie I
rm
jest nieco uproszczony i zastpiony jest lini aman.
- Oznaczenia parametrw wyzwalacza :

Ustawienie wyzwalacza, mona
ustawia tylko te parametry, ktre
dany typ wyzwalacza pozwala
zmienia.
Konkretna warto, na ktr
odpowiedni wyzwalacz zostanie
ustawiony.
Ustawienie koloru krzywej.
Aktualnie ustawiony kolor krzywej
Symbol elementu identyfikujcy krzyw
na wykresie. Mona wprowadzi dowolny
tekst
Pooenie symbolu elementu; numer
wiersza nad wykresem, w ktrym
oznaczenie bdzie umieszczone.
Zmiany nastawienia nie s
przeniesione do schematu
zasilania sieci
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

Parametr
Poprzednie oznaczenia
( wyczniki NZM 7,10)
Nowe oznaczenia
(wyczniki NZM 1-4, IZM,)
Wyzwalacz przecieniowy
(zabezpieczenie przed przecieniem), krzywa L
I
r
I
r

Nastawiana zwoka czasowa t
r
t
r
Zabezpieczenie zwarciowe z krtk zwok czasow
I
sd
, krzywa S
I
mv
I
sd
Nastawiana zwoka czasowa czonu zwarciowego t
v
t
sd
Zabezpieczenie zwarciowe bezzwoczne I
rm
I
i

- Wybr wyczenia t
r
i funkcji I
2
t:

Wybr Opis
L: tr=ON
tr = do wyboru
krzywa L wyzwalacz przecieniowy (zabezpieczenie przed przecieniem) zaczony;
warto t
r
(czas wyzwolenia dla wielokrotnoci I
r
) nastawa do wyboru
L: tr=OFF
tr = nieograniczony
krzywa L wyzwalacz przecieniowy wyczony (zabezpieczenie przed przecieniem);
warto t
r
r
) ignorowana (t
r
= )
L: I2t krzywa L wyzwalacz przecieniowy zaczony (zabezpieczenie przed przecieniem);warto t
r

r
) nastawa do wyboru, nachylenie krzywej dla funkcji I
2
t
L: I4t krzywa L wyzwalacz przecieniowy zaczony (zabezpieczenie przed przecieniem);warto t
r

r
) nastawa do wyboru, nachylenie krzywej dla funkcji I
4
t
S: I2t = OFF krzywa S wyzwalacz zwarciowy, funkcja I2t wyczona
S: I2t = ON krzywa S wyzwalacz zwarciowy, funkcja I2t wczona

L: I4t; S: I2t=OFF

Wyczniki NZM, wyzwalacz -VE Wyczniki IZM, wyzwalacze -U, -D
L: tr=OFF; S: I2t=OFF

L: tr=ON; S: I2t=OFF

L: tr=ON; S: I2t=ON

L: I2t; S: I2t= OFF

L: I2t; S: I2t=ON

L: I2t; S: I2t=OFF

L: tr=OFF; S: I2t=OFF

krzywa S
(wyzwalacz zwarciowy)
krzywa L-
wyzwalacz
przecieniowy
(zabezpieczenie
przed przecieniem)
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
15.2 Edycja charakterystyki bezpiecznika z bazy danych
1. Zakadamy, e modu Charakterystyki czasowo-prdowe jest aktywowany (patrz
rozdz. 15).
2. Kliknij na ikon Wstaw bezpiecznik z Bazy Danych na pasku narzdziowym.
3. Uruchamiany jest sterownik bazy danych bezpiecznikw. Opis sterownika bazy danych
(patrz rozdz. 16.1). Wybierz przyrzd, ktrego charakterystyk chcesz narysowa i kliknij na
przycisk Wstaw.
4. W otwartym teraz oknie dialogowym wprowad symbol elementu oraz kolor krzywej:

5. Zamknij okno poprzez kliknicie na przycisk OK. Charakterystyka zostaje wykrelona.
Kolor krzywej oraz oznaczenie projektowe mona pniej zmienia (patrz rozdz. 15.5).
15.3 Edycja charakterystyk kabli z bazy danych
Modu Charakterystyki czasowo-prdowej umoliwia wybr kabla z bazy danych, cakowicie
niezalenie od projektu sieci, ktry jest aktualnie poddawany edycji; modu ten pozwala na
narysowanie cieplnej charakterystyki czasowo-prdowej z uwzgldnieniem sposobu uoenia oraz
temperatury otoczenia. W poczeniu z charakterystykami elementw zabezpieczajcych, moliwa
jest, wic ocena zabezpieczenia kabli przed przecieniem.

1. Zakadamy, e modu Charakterystyki czasowo-prdowej jest ju aktywowany (patrz
rozdz. 15).
2. Kliknij na ikon Wstaw kabel z Bazy Danych na pasku narzdziowym.
3. Uruchamiany jest sterownik bazy danych kabli. Opis sterownika bazy danych (patrz rozdz.
16.1). Wybierz kabel, ktrego charakterystyk chcesz narysowa i kliknij na przycisk
Wstaw.
4. W otwartym teraz oknie dialogowym wprowad symbol kabla, kolor krzywej oraz sposb
uoenia kabla (uoenie kabla ogranicza obcialno prdow kabla; do dyspozycji
dostpne s typowe sposoby uoenia):
Symbol elementu identyfikujcy
krzyw na wykresie. Mona
wprowadzi dowolny tekst
Pooenie symbolu elementu; numer
oznaczenie bdzie umieszczone.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

5. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK. Charakterystyka zostaje
nakrelona na wykresie. Kolor krzywej, oznaczenie projektowe oraz uoenie kabla mona
pniej zmienia (patrz rozdz. 15.5).

Uwaga: Dla wszystkich wycznikw podane s charakterystyki liniowe w pamie 75%.
Ustawienie sposobu poprowadzenia
kabla, zgrupowania, temperatury
otoczenia i wsp. korygujcego. Dane
te ograniczaj obcialno prdow
kabla. (Szczegy patrz rozdz.11.7)
Symbol elementu identyfikujcy
krzyw na wykresie. Mona
wprowadzi dowolny tekst.
Pooenie symbolu elementu;
numer wiersza nad wykresem, w
ktrym oznaczenie bdzie
umieszczone.
Kabel NIE JEST zabezpieczony przed przecieniem (blisze
szczegy patrz wstp teoretyczny rozdz. 2.3)
Kabel JEST zabezpieczony przed przecieniem
Opis aktualnie wybranego
sposobu uoenia kabla,
zgrupowania, temperatury
otoczenia i wsp. korygujcego
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
15.4 Edycja charakterystyk wycznika/bezpiecznika/kabla przejtego z projektu
sieci
Modu do pracy z charakterystykami czasowo-prdowymi umoliwia przejcie informacji o
elementach schematu z projektu sieci, ktry jest aktualnie edytowany; modu ten pozwala na
wywietlenie dowolnej kombinacji charakterystyk czasowo-prdowymi. W taki sposb moliwa
jest ocena selektywnoci oraz zabezpieczenia kabli przed przecieniem; moliwe jest rwnie
dopasowanie wymaganych ustawie.

1. Zakadamy, e projekt, z ktrego chcemy przej charakterystyki jest otwarty i
ustawiony jest jako projekt aktualny (patrz rozdz. 20.2 oraz 10.1).
2. Zakadamy, e modu Charakterystyki czasowo-prdowej zosta ju uruchomiony (patrz
rozdz. 15).
3. Kliknij na ikon Wstaw element/kabel z projektu sieci na pasku narzdziowym.
4. Wywietlany jest wykaz urzdze zawartych w aktualnym projekcie sieci. Kliknij 2x na
wiersz z elementem, ktrego charakterystyk chcesz pokaza.

5. W otwartym teraz oknie dialogowym podaj kolor krzywej oraz pooenie oznaczenia
projektowego; najpierw dla elementu zabezpieczajcego a nastpnie dla kabla. Moliwa jest
rwnie modyfikacja ustawienia wyzwalacza wycznika i sposobu poprowadzenia kabla;
Uwaga: Zmiany te nie zostan przeniesione zwrotnie do schematu pocze.
Oznaczenie typu kabla
Oznaczenie typu: wycznika lub
bezpiecznika
Symbol kabla w projekcie
Symbol urzdzenia w projekcie
Za tym wycznikiem nie jest doczony
kabel, ale system szyn zbiorczych; dla
systemw szyn zbiorczych nie mona
wywietla cieplnej charakterystyki
czasowo-prdowej; w zwizku z tym
podany jest tylko symbol wycznika.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

6. Krzywe zostan narysowane na wykresie. Ponownie wywietlony zostanie wykaz par:
przyrzd zabezpieczajcy / kabel, zawartych w aktualnym projekcie sieci.
7. Powtarzaj punkty 4 i 5 dopki nie wprowadzisz wszystkich wymaganych charakterystyk. Ze
wzgldu na przejrzysto nie zaleca si wprowadzanie wikszej iloci krzywych do jednego
wykresu.
Oznaczenia identyfikujce krzyw na
wykresie. Przejte z projektu sieci; nie
zaleca si zmienia.
Okno dialogowe dla kabla
Oznaczenia identyfikujce krzyw na
wykresie. Przejte z projektu sieci; nie
zaleca si zmienia
Ustawienie koloru krzywej
Aktualnie ustawiony kolor krzywej.
Automatycznie proponowany kolor jest
dla elem. zabezpieczajcego. Zaleca si
zmieni.
Pooenie oznaczenia elementu; numer
wiersza nad wykresem, w ktrym oznaczenie
zostanie umieszczone. Jest automatycznie
zwikszane w stosunku do elementu
zabezpieczajcego.
Pooenie oznaczenia elementu; numer
oznaczenie zostanie umieszczone
Ustawienie wyzwalacza elem. zabezpiecz.
przejte z projektu sieci. Mona wykona
korekt ustawienia, ale zmiany nie zostan
przeniesione wstecznie do schematu
poczenia sieci. Patrz rwnie Uwagi na
kocu rozdz. 15.1.
Wybrane uoenie oraz temp. otoczenia
przejte z projektu sieci. Mona wykona
korekt ustawienia (patrz rozdz.11.7), ale
zmiany nie zostan przeniesione wstecz do
schematu poczenia sieci.
Anuluj oznacza, e charakterystyka nie
zostanie wprowadzona (moe jednak by
wprowadzona charakterystyka wycznika
samoczynnego, ustawiona w poprzednim
kroku).
Anuluj oznacza, e Charakterystyka nie
zostanie wprowadzona (ale moe by
wprowadzona char. kabla, ustawiana w
kolejnym kroku).

Okno dialogowe dla elementu
zabezpieczajcego
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
8. Zamknij wykaz par przyrzd / kabel poprzez kliknicie na przycisk Koniec.

Uwagi:
- Kolor krzywej oraz oznaczenie projektowe mona pniej zmienia (patrz rozdz. 15.5).
- Ustawienie wyzwalacza wycznikw, wzgldnie poprowadzenie kabli mona pniej
zmienia (patrz rozdz. 15.5), z tym, e zmiany te nie zostan przeniesione zwrotnie do
schematu pocze.
- Krzyw mona usun z wykresu (patrz rozdz. 15.6).
- Zestawienie charakterystyk mona zapamita cakowicie niezalenie od projektu sieci
(patrz rozdz. 15.8.1). Dla jednej sieci mona utworzy dowoln liczb zestawie
charakterystyk.
- Zestaw charakterystyk utworzonych poprzez przejcie z projektu sieci mona uzupeni
charakterystykami z bazy danych dotyczcymi urzdze zabezpieczajcych oraz dowolnie
poprowadzonych kabli (patrz rozdz. 15.1-15.3).
15.5 Edycja atrybutw wykrelonej ju charakterystyki
1. Zakadamy, e modu Charakterystyki czasowo-prdowej zosta ju uruchomiony
(patrz rozdz. 15) a na wykresie narysowana jest przynajmniej jedna krzywa.
2. Wybierz pozycj Waciwoci z rozwijanego menu Elementy, albo kliknij na
waciw ikon na panelu narzdzi.
3. W odpowiedzi wywietlany jest wykaz elementw, ktrych charakterystyki pokazane s na
wykresie. Kliknij 2x na wiersz zawierajcy element, ktrego charakterystyk chcesz
zmienia (charakterystyk wybierz na podstawie symbolu lub typu elementu, do ktrego
charakterystyka jest przyporzdkowana).

4. Pokae si takie samo okno dialogowe, jak przy wprowadzaniu elementu z bazy danych
(patrz rozdz. 15.1-15.3). wygld okna dialogowego uzaleniony jest od typu elementu. Dla
wszystkich elementw mona zmienia oznaczenie projektowe, pooenie oznaczenia oraz
kolor krzywej. W przypadku elementw zabezpieczajcych mona zmienia ustawienie
wyzwalacza (tam, gdzie element to umoliwia), nastpnie dziki opcji Zastosuj mona
obserwowa wynik zmian bez opuszczania okna dialogowego; w przypadku kabli mona
zmienia sposb poprowadzenia oraz temperatur otoczenia; uwaga w przypadku, jeeli
Kolor linii na wykresie
Zakoczenie edycji waciwoci
Edycja waciwoci wybranego elementu.
Otwieranie okna dialogowego jak przy
wprowadzaniu nowego elementu do schematu
( patrz rozdz. 15.1-15.3)
Wybrany element do dalszej edycji. Kliknij dwa
razy na wybrany wiersz
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
element zosta przejty z projektu sieci, zmiany te nie zostan przeniesione zwrotnie do
schematu pocze.
5. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK. Dokonane zmiany
wywietlone zostan natychmiast na wykresie. Obecnie powr do wykazu elementw.
6. Punkty 3-5 powtarzaj do momentu zakoczenia edycji wszystkich wymaganych
charakterystyk.
7. Zamknij wykaz elementw, ktrych charakterystyki pokazane s na wykresie, poprzez
kliknicie na przycisk Koniec.
15.6 Usunicie charakterystyki z wykresu
rozdz. 15) a na wykresie wykrelona jest przynajmniej jedna krzywa.
2. Wybierz pozycj Usu z rozwijanego menu Elementy, albo kliknij na odpowiedni
ikon na panelu narzdzi.
3. W odpowiedzi wywietlany jest wykaz elementw, ktrych charakterystyki s ju pokazane
na wykresie. Kliknij 2x na wiersz zawierajcy element, ktrego charakterystyk chcesz
usun (charakterystyk wybierz na podstawie Opisy symbolu lub typu projektowanego
elementu, do ktrego charakterystyka jest przyporzdkowana).
4. Charakterystyka zostanie usunita z wykresu. Obecnie powr do wykazu elementw.
5. Punkty 3-4 powtarzaj do momentu usunicia wszystkich wymaganych charakterystyk.
6. Zamknij wykaz elementw, ktrych charakterystyki pokazane s na wykresie, poprzez
kliknicie na przycisk Koniec.
15.7 Wydruk wykazu charakterystyk
rozdz. 15) a na wykresie nakrelona jest przynajmniej jedna krzywa.
2. Zakadamy, e informacje dotyczce pola opisu projektu s ju wczeniej ustawione przy
pomocy funkcji Informacja o projekcie (patrz rozdz. 17).
3. Wybierz pozycj Drukuj z rozwijanego menu Plik, albo kliknij na odpowiedni
ikon na panelu narzdzi
4. Na otwartym teraz oknie dialogowym ustaw ilo kopii. Mona te modyfikowa
ustawienia parametrw druku (np. druk w kolorze).

5. Po naciniciu OK. otwierane jest okno dialogowe, w ktrym wybieramy typ drukarki oraz
format papieru (zakadany jest druk na formacie A4). Wygld okna dialogowego
uzaleniony jest od zastosowanej wersji systemu operacyjnego Windows (blisze szczegy
patrz podrcznik systemu operacyjnego Windows).
Ustawienie parametrw ( np. wybranie wydruku w
kolorze), szczegy patrz rozdz. 21.1.
Ustawienie iloci kopii do druku. Ilo nie zostaje
zapamitana i musi by nastawiana za kadym razem
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

15.8 Praca z plikami
Zestaw charakterystyk mona na bieco zapamitywa w pliku danych na dysku w celu
zapamitania danych dla pniejszej edycji. Powstajce pliki s cakowicie niezalene od aktualnie
edytowanego projektu sieci. Wszystkie informacje zawarte s w jednym pliku, ktrego nazw
nadaje uytkownik doczajc standardowe rozszerzenie *.SPC. Wszystkie operacje na plikach
mona wykonywa przy pomocy funkcji z rozwijanego menu Plik, ewentualnie przy pomocy ikon
z panelu narzdzi.
15.8.1 Zapisanie zestawu charakterystyk do pliku
Funkcja Zapisz oraz Zapisz jako... z rozwijanego menu Plik realizuje
zapamitanie aktualnego stanu zestawu charakterystyk do pliku na dysku
twardym.

Funkcja Zapisz wymaga podania nazwy pliku oraz katalogu, w
ktrym plik jest zapamitany tylko przy pierwszym wywoaniu, o
ile nie zostaa jeszcze nadana adna nazwa. Przy drugim i kolejnym
wywoaniu funkcja automatycznie zapamituje zmiany w projekcie do
pliku danych, ktrego nazwa podana bya przy pierwszym wywoaniu. Aktualna nazwa
edytowanego pliku wywietlana jest w grnej czci okna dialogowego Charakterystyki czasowo-
prdowej.

Informacja o aktualnie ustawionym typie
urzdzenia wyjciowego, na ktry bdzie
drukowane
Zmiana waciwoci aktualnie ustawionej
drukarki (zmiana typu, portu, wielkoci
papieru, orientacji papieru,...)
Wydruk na aktualnie ustawionym typie
drukarki.
Wymuszone przerwanie funkcji bez wydruku.
Wymagana liczba kopii
Wybr typu plikw
Pliki jednego typu w aktualnym
katalogu).
Wybranie katalogu do ktrego
zostanie zapisany plik
Nazwa pliku pod ktra zostanie
zapisana charakterystyka.
Rozszerzenie.SPC snadawane jest
automatycznie
Przejcie o w gr o jeden poziom
Utworzenie nowego Folderu
Wybranie widoku przedstawiania
w oknie plikw
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Funkcja Zapisz jako... wymaga podania nazwy pliku oraz katalogu, w ktrym plik zapamitany
jest zawsze przy kadym wywoaniu tej funkcji. W ten sposb moliwe jest przykadowo
zapamitanie aktualnego projektu do pliku o innej nazwie dokonujc w ten sposb skopiowania
projektu, ktry bdzie dalej poddawany edycji. Aktualna nazwa edytowanego pliku wywietlana
jest w grnej czci okna dialogowego Charakterystyki czasowo-prdowej.

Nazwa pliku poddawanego edycji wywietlana jest w grnej czci okna dialogowego
Charakterystyki czasowo-prdowej:

15.8.2 Wczytanie pliku z zestawem charakterystyk
Funkcja Otwrz z rozwijanego menu Plik realizuje odczyt utworzonego wczeniej pliku
danych z zestawem charakterystyk. System wykonuje w pierwszej kolejnoci ustawienie
stanu wyjciowego kontroluje czy aktualnie otwarty projekt zosta zapamitany. W
przypadku, jeeli tak nie jest, wywietlane jest zapytanie dotyczce jego zapisania (patrz rozdz.
15.8.3). nastpnie uytkownik otrzymuje pytanie dotyczce katalogu oraz nazwy pliku.

Przeczytany plik mona poddawa dowolnej edycji w oparciu o moliwoci moduu
Charakterystyki czasowo-prdowej programu PAJK.
15.8.3 Tworzenie nowego zestawu charakterystyk
Jeeli chcesz rozpocz edycj nowego zestawu charakterystyk tzn. ustawi modu
Charakterystyki czasowo-prdowej w stanie wyjciowym, zastosuj polecenie Nowy z
rozwijanego menu Plik. System w pierwszej kolejnoci sprawdza, czy aktualnie otwarty
projekt zosta zapisany. Jeeli nie, wywietla pytanie dotyczce jego zapamitania:

Nazwa edytowanego pliku.
Ustawienie struktury
formatu otwieranego pliku.
Pliki z istniejcymi projektami w
aktualnym katalogu. Kliknij na
nazw pliku, ktry chcesz otworzy.
Ustawienie katalogu, z ktrego
plik ma zosta odczytany
Nazwa pliku, ktry chcesz otworzy;
przyrostka SPC nie musisz podawa.
Przejcie o jeden poziom wyej
w drzewie katalogw.
Ustawienie sposobu wywietlenia
plikw w aktualnie otwartym katalogu
albo jako ikony albo jako wykaz.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

W zalenoci od odpowiedzi, system wykonuje ustawienie stanu wyjciowego programu
(identyczna sytuacja, jak w przypadku zakoczenia moduu Charakterystyki - patrz rozdz. 15.8.5 a
nastpnie ponownie go uruchamia - patrz rozdz. 15).
15.8.4 Eksport zestawu charakterystyk do formatu BMP
Obraz, pokazujcy aktualny stan zestawu charakterystyk czasowo-prdowych, mona eksportowa
do pliku w formacie BMP (mapa bitowa). Obraz w tym uniwersalnym formacie mona nastpnie
importowa przykadowo do pliku tekstowego Microsoft Word i innych.

1. Zakadamy, e modu Charakterystyki czasowo-prdowej jest
ju uruchomiony (patrz rozdz. 15) a na wykresie nakrelona jest
przynajmniej jedna krzywa.
2. Ustaw rozmiary okna z wykresem na waciw wielko cignc za
jego obrzea. Obraz w pliku BMP bdzie mia taki sam rozmiar,
jak wielko okna z wykresem w chwili eksportu.
3. Wybierz pozycj Eksportuj z rozwijanego menu Plik.
4. W otwartym nastpnie oknie dialogowym (podobnie jak w
przypadku funkcji Zapisz, patrz rozdz. 15.8.1) z dostpnych opcji,
wybierz format pliku wynikowego Obraz rastrowy (*.BMP)
5. Wprowad nazw pliku i podaj katalog docelowy
6. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk Zapisz. Nastpuje eksport obrazu z
zestawem charakterystyk do pliku danych.

Nazwa i rozszerzenie
pliku wyjciowego.
Nazwa pliku, w ktrym obraz
zostanie zapamitany.
Wstpnie proponowana jest
nazwa pliku z zestawem
charakterystyk.
Automatycznie wywouje funkcj Zapisz (patrz rozdz.
20.1) w celu zapamitania aktualnego stanu projektu.
Nastpnie kontynuuje funkcj Nowy.
Nie zapamituje aktualnego stanu projektu i
bezporednio kontynuuje funkcj Nowy.
Wymuszone przerwanie funkcji; nie dzieje si nic i
mona kontynuowa edycj aktualnego projektu.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
15.8.5 Eksport zestawu charakterystyk do formatu DXF
Program umoliwia eksport grafiki do formatu DXF (standardowy wrd programw typu CAD).
Tym samym istnieje moliwo importu i obrbki obrazu w innych aplikacjach obsugujcych
format DXF (np. AutoCAD). Uzyskany obraz rozoony jest na warstwy, barwy i rne typy linii.
Zawarte s rwnie podstawowe informacje o projekcie. Zostaa rwnie zachowana moliwo
eksportu to formatu BMP (mapa bitowa)- patrz rozdz. 15.8.4.

1. Zakadamy, e modu Charakterystyki czasowo-prdowej jest ju uruchomiony (patrz
rozdz. 15) a na wykresie nakrelona jest przynajmniej jedna krzywa.
2. Wybierz pozycj Eksportuj z rozwijanego menu Plik.
3. W otwartym nastpnie oknie dialogowym (podobnie jak w przypadku funkcji Zapisz, patrz
rozdz. 15.8.1) z dostpnych opcji, wybierz format pliku wynikowego plik DXF (*.DXF).
Format DXF ustawiony jest jako domylny.
5. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk Zapisz. Nastpuje eksport obrazu z
zestawem charakterystyk do pliku danych.

Uwagi:
- W opcji Ustawienia programu w zakadce System mona ustawi kompatybilno pliku
DXF z rnymi wersjami AutoCADa (patrz rozdz. 21.1). Nastawione opcje kadorazowo
uywane s do utworzenia pliku DXF.
- W programie PAJK istnieje moliwo uywania peniej palety barw systemu RGB. W
trakcie eksportu do formatu DXF barwy konwertowane s do systemu ACI. Przy pracy z
wyeksportowanymi plikami, barwy uzyskane w programie docelowym mog nieco rni
si od tych, nastawionych w PAJKu.
15.8.6 Zakoczenie pracy z moduem charakterystyk
W celu zakoczenia pracy z moduem Charakterystyki czasowo-prdowej, zastosuj polecenie
Koniec z rozwijanego menu Plik; moesz rwnie ewentualnie zamkn gwne okno moduu
poprzez kliknicie na krzyyk w prawym grnym rogu. System najpierw sprawdza, czy aktualnie
otwarty projekt zosta zapamitany. W przypadku, jeeli tak nie jest, wywietla pytanie dotyczce
jego zapamitania (patrz rozdz. 15.8.3). Nastpnie system zamyka modu Charakterystyki czasowo
- prdowej i wraca do rodowiska programu PAJK
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
16. Baza danych elementw
_______________________________________________
Czci programu jest baza danych elementw standardowych (generatorw, transformatorw,
wycznikw, bezpiecznikw, rozcznikw, przewodw silnikw, itp.). Przy tworzeniu
schematu pocze (topologii) moliwe jest przejmowanie parametrw elementw z bazy
danych. Wszystkie bazy danych budowane s jako bazy otwarte z moliwoci zmian oraz
uzupenie dokonywanych przez uytkownika. Sterownik bazy danych moe by uruchamiany
na dwa sposoby:

Z okna dialogowego, na ktrym ustawiane s parametry elementu:
1. W oknie dialogowym, ktrym ustawiasz parametry elementu przy jego wprowadzaniu lub
edycji, kliknij na przycisk Baza Danych. Automatycznie uruchamiany jest sterownik bazy
danych, odpowiadajcy danemu typowi elementu.

Z niezalenej funkcji:
1. Wybierz pozycj Baza Danych z rozwijanego menu Narzdzia, albo kliknij na
odpowiedni ikon na pasku narzdzi. Ta opcja wyboru dostpna jest rwnie wtedy,
gdy nie jest jeszcze uruchomiony projekt sieci.
2. W otwartym teraz oknie dialogowym wybierz baz danych do edycji i kliknij na przycisk
OK (bazy danych s rne odpowiednio do typu elementu).

16.1 Obsuga bazy danych wybr elementu
Elementy podzielone s na grupy i podgrupy logiczne odpowiednio do funkcji i waciwoci;
posiadaj one ukad bazy danych ze struktur drzewa. Bazy danych tworzone s na podstawie
dostpnych dokumentw (PN, dane producentw) i nie musz spenia wymaga wszystkich
uytkownikw. Dla tych przypadkw oferowana jest moliwo zmian baz danych przez
uytkownika (patrz rozdz. 16.2).

Zasad poszukiwania urzdzenia w bazie danych wyjanimy sobie na przykadzie. Chcemy
znale urzdzenie: wycznik samoczynny, charakterystyka. B, 16 A, 3-biegunowy, zdolno
wyczania 6 kA.

1. Zakadamy, e uruchomiony jest projekt sieci (patrz rozdz. 10.1). Do tego projektu
chcemy wprowadzi element Wycznik z danymi parametrami.
2. Kliknij na ikon Wycznik na pasku narzdzi. Kliknij na pooenie symbolu wycznika
na schemacie sieci (blisze szczegy - patrz rozdz. 11.9) w otwartym teraz oknie
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
dialogowym wywietlane jest danie wprowadzenia parametrw wycznika. Kliknij na
przycisk Baza Danych. Powoduje to uruchomienie sterownika bazy danych wycznikw.
3. W strukturze drzewa bazy danych znajdziesz wymagany typ urzdzenia. Zasady
poruszania si w strukturze drzewa s takie same jak w drzewie katalogw w Windows
Explorer:
- Pozycja rozpoczynajca si od znaku + jest pozycj zwinit (znajduj si w niej
dalsze gazie, ktre nie s pokazane). Poprzez podwjne kliknicie na pozycji (albo
poprzez kliknicie na znak +) pozycja ta rozwija si (pokazuj si gazie za ni).
- Pozycja rozpoczynajca si od znaku jest rozwinita (wywietlone s wszystkie
gazie znajdujce si za ni). Poprzez podwjne kliknicie na pozycj rozwinit
(albo poprzez kliknicie na znak -), pozycja ta zostaje zwinita.
- Poprzez pojedyncze kliknicie na dowoln ga wywietlane s blisze szczegy
dotyczce gazi w pozycjach znajdujcych si po prawej stronie od drzewa.

Obecnie chcemy znale wycznik instalacyjny (charakterystyka B, 16 A, 3-biegunowy,
zdolno wyczania 6 kA):
- 2x klikn na ga Wyczniki dochodzi do rozwinicia drzewa za gazi.
- 2x klikn na ga Wyczniki instalacyjne
- 2x klikn na ga Wyczniki, zdolno zwarciowa 6 kA, typ CLS6
- 2x klikn na ga Charakterystyka B
- 1x klikn na ga 3-biegunowe obecnie znajdujemy si ju na kocowej gazi
drzewa; wywietlana jest lista moliwych aparatw.
- Z tabeli po prawej stronie wybierz odpowiedni typ (16 A) przy pomocy poziomych i
pionowych paskw przesuwu mona wywietli ukryte czci tabeli.
- Kliknij prawym przyciskiem myszki na tabel danych. Z ruchomego menu
kontekstowego wybierz pozycj Objanienie skrtw- pojawia si okno dialogowe z
wyjanieniem znaczenia skrtw zmiennych w nagwku tabeli danych.
- Cignc za obrzea oraz dzielc lini poprzeczn mona zmienia wielkoci okna
dialogowego oraz jego okien.

Wybr typu elem. z drzewa moliwoci.
Sterowanie drzewem:
2x klikn na ga. = rozwinicie/zwinicie
1x klikn na ga. = wybranie gazi
Zakoczenie pracy z baz
danych bez wprowadzania
elementu do projektu sieci.
Zmiany tabeli danych
wprowadzane przez
uytkownika,(patrz
rozdz.16.2).
Poziomy i pionowy pasek
przewijania dla
wywietlania ukrytych
czci tabeli danych.
2x klikn na wybrany
wiersz = Wprowad.
Tabela danych
wybranych typw
elementw w danej
gazi.
Wybrany element,
dziaania pozostaych
przyciskw odnosz
si do tego elementu.
Zmiany drzewa danych
wprowadzane przez
uytkownika( patrz
rozdz.16.2).
Wprowadzenie wybranego
elementu do projektu sieci
Cignc za poprzeczk
dzielc mona zmieni
wielko okien.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

- Kliknicie prawym przyciskiem na drzewo bazy danych albo na tabel danych
powoduje wywoanie menu kontekstowego; w menu tym znajduje si pozycja
Objanienie skrtw- chodzi o wyjanienie znaczenia skrtw znajdujcych si w
nagwku tabeli danych

Kliknij 2x na wybrany wiersz powoduje to wprowadzenie aparatu z bazy danych do projektu
sieci (wszystkie pozycje w oknie dialogowym ustawiane s odpowiednio do waciwoci
wybranego urzdzenia). Alternatywnie, mona zastosowa przycisk Wstaw, albo przycisk Wklej
z menu kontekstowego, wywoanego poprzez kliknicie prawym przyciskiem w tabeli danych.
16.2 Zmiany bazy danych przez uytkownika
Wszystkie bazy danych tworzone s jako bazy otwarte z moliwoci wprowadzania przez
uytkownika zmian i uzupenie. Edycja moliwa jest zarwno w odniesieniu do drzewa bazy
danych jak i w odniesieniu do pozycji w tabeli danych. Edycja nie jest moliwa w odniesieniu do
tej czci bazy danych, ktra dostarczana jest standardowo wraz z programem (tzw. podstawowa
baza danych). Mona j jednak przekopiowa do czci uytkownika bazy danych (ga
Wasne dane i tutaj mona wykona wasn modyfikacj. Dostawca programu nie odpowiada
za prawidowo danych dostarczonych przez uytkownika oraz za prawidowo oblicze
opartych na tych danych.

Bazy danych s niezalene od aktualnie otwartego projektu sieci i zmiany w bazie danych
zachowane zostan rwnie po zakoczeniu programu. Przed rozpoczciem tworzenia wasnej
bazy danych wskazane jest staranne przemylenie jej struktury. Obowizuj przy tym
nastpujce zasady:
- Elementy tego samego rodzaju oraz o tych samych waciwociach naley umieszcza w
jednej gazi.
- W jednej gazi nie naley miesza elementw rnych typw (przykadowo
wyczniki samoczynne i wyczniki bezpieczestwa).
- Przy definicji drzewa bazy danych wskazane jest uwzgldnienie drzewa podstawowej
bazy danych.
- Drzewo bazy danych moe zawiera maksymalnie 10 poziomw.
- Baza danych uytkownika nie zawiera adnej grafiki; nie mona doczy szkicw,
schematw itp.

1. Wybierz pozycj Baza Danych z rozwijanego menu Narzdzia, albo kliknij na
2. W otwartym teraz oknie dialogowym wybierz baz danych do edycji i kliknij na
przycisk OK. Przedstawiony niej przykad odnosi si do bazy danych wycznikw.
Obowizuje on jednak dla wszystkich baz danych.
3a. Utworzenie nowej gazi w drzewie bazy danych:
Przykadowo.: ga drzewa Wasne dane chcemy
uzupeni w taki sposb, aby drzewo miao
konfiguracj jak na rysunku obok.

a) Wprowadzenie gazi Wyczniki, typu S,, na
takim samym poziomie jak ga Wyczniki
typu A. Rozwijamy drzewo podwjnym
klikniciem na Wasne dane. Wybieramy
ga Wyczniki, typu A, poprzez jednokrotne
Nowe
gazie
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
kliknicie nowe gazie wprowadzane s zawsze za aktualn gazi.
b) W grupie Edytuj ga klikamy na przycisk Dodaj. W otwieranym oknie dialogowym
wpisujemy nazw gazi (tzn. Wyczniki, typu S i ustawiamy poziom nowo
wprowadzanej gazi na poziom Taki sam (tzn. taki sam poziom jak aktualnie wybranej
gazi):

Zamykamy okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK. Wprowadzona zostaje
nowa ga.
c) Obecnie uzupeniamy gazie niszego rzdu Prd znamionowy..., znajdujce si na
poziomie niszym o jeden. Wybieramy now wprowadzon ga Wyczniki, typu
S (klikn 1x).
d) W grupie Edytuj ga klkamy na przycisk Dodaj. W otwartym teraz oknie
dialogowym zapisujemy nazw gazi Prd znamionowy do 64 A i ustawiamy
poziom nowo wprowadzanej gazi O jeden niej (tzn. kolejny poziom za aktualnie
wybran gazi). Zamykamy okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK.
Wprowadzona zostaje nowa ga.
e) Wybieramy now wprowadzon ga Prd znamionowy do 64 A (kliknij 1x).
f) W grupie Edytuj ga klikamy na przycisk Dodaj. W otwartym teraz oknie
dialogowym zapisujemy nazw gazi Prd znamionowy do 120 A i ustawiamy
poziom nowo wprowadzanej gazi na Taki sam (tzn. taki sam poziom jak aktualnie
wybranej gazi). Zamykamy okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK.
Wprowadzona zostaje nowa ga.

Nazwa (opis) nowej wprowadzanej
gazi, dowolny tekst maks.50 znakw.
Poziom nowej wprowadzanej gazi w
stosunku do aktualnie wybranej gazi.
Podstawowa baza
danych; nie mona
wykonywa edycji
drzewa ani danych.
Wasna baza
danych, mona
docza dalsze
gazie, do kadej
gazi mona
wprowadza
danych.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

3b. Zmiana nazwy gazi w drzewie bazy danych: chcemy zmieni nazw gazi Wasne
dane na Przeczniki:

a) W drzewie bazy danych wybierz ga, ktrej nazw chcesz zmienia.
b) W grupie Edycja gazi kliknij na przycisk Zmie. W otwartym oknie dialogowym
wpisz now nazw gazi. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK.
Nazwa gazi zmienia si. Uwaga: poziomu gazi nie mona zmieni; ga musi
zosta usunita i ponownie utworzona na nowym poziomie.

3c. Usunicie gazi w drzewie bazy danych: Przykadowo: chcemy usun ga Wasne
dane - przykad 1 cznie ze wszystkimi gaziami niszego rzdu oraz cznie ze
wszystkimi danymi, zawartymi w gazi oraz w gaziach niszego rzdu.

a) W drzewie bazy danych wybierz ga, ktr chcesz usun.
b) W grupie Edycja gazi kliknij na przycisk Usu. Ze wzgldu na ostateczny charakter
wykonywanej operacji system pyta si:

W przypadku, jeeli odpowiesz poprzez kliknicie na przycisk Tak, wybrana ga
zostanie usunita cznie ze wszystkimi gaziami niszego rzdu, cznie ze wszystkimi
danymi zawartymi w gazi oraz w gaziach niszego rzdu. Skutku tej operacji nie
mona w aden sposb cofn.

4a. Wprowadzenie nowego elementu bazy danych do danej gazi: przykadowo, do gazi
Wyczniki, typu S - Prd znamionowy do 64A chcemy wprowadzi aparat
Wycznik typu S, 3+N, In=40 A, Oznaczenie typu S40/3+N.

a) W drzewie bazy danych wybierz ga, do ktrej chcesz wprowadzi nowe
urzdzenie. W przypadku, jeeli ga nie istnieje, musi ona by utworzona w oparciu
o procedur wedug punktu 3a. Jest rzecz korzystn, aby ga stanowia kocow
ga drzewa, z tym, e nie jest to niezbdne.
Kopiowanie aktualnie wybranego wiersza z tabeli danych do schowka.
Sortowanie tabeli danych wg rnych kryteriw (opis, oznaczenie typu,...).
Wprowadzenie ze schowka do tabeli danych za wybrany wiersz.
Usunicie wybranego wiersza danych z bazy danych.
Edycja wybranego wiersza danych (zmiana danych).
Wprowadzenie nowego wiersza danych do bazy
danych na wybranej gazi.
Usunicie wybranej gazi z bazy danych; poprzez usunicie gazi niszczone s
rwnie wszystkie dane zawarte w gazi.
Wprowadzenie nowej gazi do drzewa bazy danych. Nowa ga zostanie
wprowadzona za wybran ga i moe mie poziom taki sam lub niszy.
Zmiana opisu wybranej gazi bazy danych.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
b) W grupie Edytuj tabele danych kliknij na przycisk Dodaj. W otwartym oknie
dialogowym wprowad wszystkie potrzebne dane, definiujce element.

c) Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK. Nowy przyrzd
doczany jest na koniec tabeli danych.

4b. Wprowadzenie nowego urzdzenia do bazy danych na dan ga w oparciu o metod
skopiowania istniejcego urzdzenia: przykadowo. do gazi Wyczniki, typu S -
Prd znamionowy do 64 A chcemy doda kolejny przyrzd Wyczniki, typu S, 3+N,
In=63 A, oznaczenie typuS63/3+N. Widoczne jest, e wszystkie parametry urzdzenia
s identyczne z przyrzdem wprowadzonym w punkcie 6, rni si jedynie prd
znamionowy. W ten sposb mona rwnie kopiowa pozycje z podstawowej bazy
danych do gazi Wasne dane.

a) W drzewie bazy danych wybierz ga, do ktrej chcesz wprowadzi nowy przyrzd
(w naszym przykadzie Wyczniki, typu S - Prd znamionowy do 63 A. W tabeli
danych wywietlony zostanie wykaz zdefiniowanych ju elementw.
b) Wybierz element w tabeli danych, ktry chcesz skopiowa.
c) W grupie Edycja tabeli danych, kliknij na przycisk Kopiuj. Wybrany wiersz
zostanie skopiowany do schowka.
d) Wybierz urzdzenie w tabeli danych, za ktry chcesz wprowadzi kopi wiersza.
e) W grupie Edycja tabeli danych kliknij na przycisk Wstaw. Wiersz ze schowka
wprowadzany jest do tabeli danych za wiersz, na ktry aktualnie klikne.
f) Wykonaj modyfikacj danych w wprowadzonym wierszu patrz operacja wg punktu
4c.

4c. Korekta danych istniejcego ju urzdzenia w bazie danych: przykadowo, chcemy
zmodyfikowa kopi utworzon w operacji podanej w punkcie 4b:

a) W drzewie bazy danych wybierz ga, w ktrej znajduje si przyrzd, ktry chcesz
modyfikowa.
b) Wybierz przyrzd w tabeli danych, ktry chcesz modyfikowa.
Liczba parametrw rni si
odpowiednio do typu
elementu (patrz rozdz. 16.3);
naley wypeni pola, w
ktrych poszczeglne dane
s podawane (V, A, kA,...).
W przypadku waciwoci
(atrybutu), ktre s
kodowane w bazie danych,
naley wybra jedn z
proponowanych
moliwoci. Inne
moliwoci nie mog
zosta dodane ze
rodowiska programu.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
c) W grupie Edycja tabeli danych, kliknij na przycisk Zmie. Pojawia si takie samo
okno dialogowe, jak przy definicji nowego urzdzenia (patrz operacja wg punktu 4a),
przy czym w poszczeglnych pozycjach wypenione s wstpnie aktualne dane
dotyczce zmienionego urzdzenia. Pozycje mona w dowolny sposb edytowa.
Wykonaj modyfikacj danych. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na
przycisk OK. Dane wpisywane s do bazy danych .
UWAGA: nastpuje zmiana danych w bazie danych, ale nie zmieniaj si dane w
wprowadzonych ju ilociach elementw w projekcie sieci!

4d. Usunicie elementu z bazy danych:

a) W drzewie bazy danych wybierz ga, w ktrej znajduje si element, ktry chcesz
usun.
b) Wybierz element w tabeli danych, ktry chcesz usun.
c) W grupie Edycja tabeli danych, kliknij na przycisk Usu. System pyta si, czy
naprawd chcesz usun wybrany element z bazy danych. W przypadku, jeeli
potwierdzisz, nastpuje usunicie elementu z bazy danych (UWAGA, ale nie z
projektu sieci!!).

4e. Sortowanie aktualnie wywietlonych tabel bazy danych. Sortowanie zawartoci bazy
danych wykonywane jest alfabetycznie wg rnych kryteriw. Stosowany jest
wewntrzny algorytm systemu Windows, rozrniajcy mae i due litery.

a) W drzewie bazy danych wybierz ga, zawierajc tabel danych, ktr chcesz
posortowa, (aby funkcja ta miaa sens, tabela musi zawiera przynajmniej dwa
elementy).
b) W grupie Edycja tabeli danych kliknij na przycisk Sortuj. System pyta, wg, jakiego
kryterium tabela ma zosta posortowana.
c) Wybierz wymagane kryterium, zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na
przycisk OK. Nastpuje posortowanie tabeli. Posortowanie zostaje zachowane na
stae.
Uwaga: sortowanie duych tabel moe na wolniejszych komputerach trwa duej.

5. Zakocz prac z baz danych obcych elementw poprzez kliknicie na przycisk Koniec.

Uwaga: Pliki danych bazy danych uytkownika obcych przyrzdw znajduj si w katalogu
\DATA\. Zaleca si wykonanie kopii bezpieczestwa, aby unikn utraty danych w przypadku
awarii systemu. Sposb tworzenia kopii bezpieczestwa caej instalacji systemu PAJK (patrz
rozdz. 8.5).
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
16.3 Struktura tabel danych dla poszczeglnych typw elementw
Dla poszczeglnych typw elementw naley poda nastpujce dane:

Generatory

Transformatory

Kable

_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
- W przypadku waciwoci, ktre s zapisane polu wyboru, naley wybra jedn z
proponowanych moliwoci. Innych moliwoci nie mona doda ze rodowiska
programu.

Przewody szynowe

Bezpieczniki

- Nazwa pliku z charakterystyk wyczania: plik musi istnie, albo musi zosta utworzony
w oparciu o zasoby systemu Windows (plik tekstowy, w jednej kolumnie czas, w drugiej
prd, kolumny maj sta szeroko).
- Nazwa pliku z charakterystyk ograniczajc: plik musi istnie, albo musi zosta
utworzony w oparciu o zasoby systemu Windows (plik tekstowy, w jednej kolumnie
zakadany prd zwarciowy Ik, w drugiej ograniczony prd zwarciowy Io, kolumny maj
sta szeroko). O ile nie jest to podane, nie mona obliczy ograniczonego prdu
zwarciowego.

_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

Rozczniki

Wyczniki

- W przypadku parametrw, ktre s do wyboru w polu wyboru, naley wybra jedn z
proponowanych moliwoci. Innych moliwoci nie mona doda ze rodowiska
programu.
- Kod wykazu Ics/Icu dla rnych napi: odwoanie do numeru tabeli zdolnoci
wyczania dla rnych napi w pliku Ic.DAT. Jeeli nie jest podane inaczej, wtedy
zadane wartoci Icu, Ics obowizuj dla wszystkich poziomw napiciowych a do Un.
- Nazwa pliku z tabel selektywnoci: plik musi istnie, albo naley go utworzy przy
pomocy zasobw systemu Windows (plik tekstowy). Jeeli nie jest podane inaczej, nie
mona okreli selektywnoci kaskady wycznik / bezpiecznik. Moe rwnie istnie
plik dla opisania kaskady wycznik/wycznik z dodanym przedrostkiem.
- Nazwa pliku z charakterystyk czasowo-prdow: plik musi istnie, albo konieczne jest
jego utworzenie w oparciu o zasoby systemu Windows (plik tekstowy, w jednej
kolumnie czas, w drugiej prd; kolumny maja sta szeroko).

_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
Silniki

Kondensatory kompensacyjne

_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
17. Informacje o projekcie, pole opisu
________________________________________________
Przy pomocy funkcji Informacje o projekcie mona ustawi podstawowe informacje o
opracowywanym projekcie; informacje te bd nastpnie wywietlane w polu opisu doczonym
do schematu pocze sieci oraz do drukowanych zestawie.

Procedura:

1. Z rozwijanego menu Plik wybierz pozycj Informacje o
Projekcie.
2. W otwartym oknie dialogowym wprowadzaj stopniowo dane do
pozycji:

3. Nacinij przycisk OK. Wpisane dane zostaj zapamitane w projekcie. Podczas wydruku
schematu (patrz rozdz.18), zestawienia elementw (patrz rozdz.18) oraz charakterystyk
czasowo-prdowych (patrz rozdz.15.7) na drukarce, na dolnym brzegu kadej strony
drukowane jest pole opisu wypenione wprowadzonymi danymi. Podczas eksportu
zestawie do pliku danych (patrz rozdz.19) podane informacje wywietlane s w
nagwku pliku.

Uwagi:
- Modyfikacj wprowadzonych danych mona wykona poprzez ponowne wywoanie funkcji
Informacje o Projekcie.
- Funkcja jest automatycznie wywoywana przed pierwszym zapisaniem projektu w pliku na
dysku, tzn. po pierwszym wywoaniem funkcji Zapisz (rozdz. 20.1) oraz po kadym
wywoaniem funkcji Zapisz jako (rozdz. 20.1).

Przykad tabelki opisu drukowanego w prawym dolnym rogu schematu sieci:

Nazwa projektu.
Numer projektu.
Data sporzdzenia projektu.
Nazwisko autora projektu
Uwaga odnonie projektu, mona poda dowolny tekst.
Wywietlana jest nazwa firmy, ktra uzyskaa
licencj na stosowanie programu. Modyfikacja
tekstu moliwa jest przy pomocy funkcji Opcje
(patrz rozdz.21.6).
Identyfikacja ukadu sieci oraz poziomu
napicia (patrz rozdz.11.1).
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
18. Wydruk wynikw na drukarce
________________________________________________
Program umoliwia wydruk zarwno schematu pocze (topologii) cznie z wynikami ostatnio
wykonanych oblicze jak i zestawie elementw sieci. Oglne ustawienie wyj na drukark
narzucone jest przez funkcj Opcje (patrz rozdz.21.1).
18.1 Podgld wydruku
1. Wybierz pozycj Podgld wydruku z rozwijanego menu Plik, albo kliknij na
2. W otwartym oknie dialogowym okrel, jaki wydruk (zestawienie elementw, rysunek)
chcesz zobaczy w podgldzie i kliknij na przycisk OK. Wybrane zestawienie zostanie
wywietlone w odrbnym oknie.

Wywietlany zostaje wykaz wszystkich elementw w
projekcie sieci z podaniem ich gwnych parametrw
(opis elementu, typ/nazwa, oraz gwne parametry
elektryczne definiujce element).
Wywietlany zostaje spis wszystkich elementw w
projekcie z wynikami wykonanych oblicze.
Podgld schematu.
Ustawienie parametrw generowania zestawie
oraz druku, bardziej szczegowe informacje
(patrz rozdz.21.1).
Informacja o ostatnio wykonanym obliczeniu,
ktrego wyniki pokazane s na schemacie sieci.
Zamknicie
okna lub
klawisz Esc
Cigniciem za obrzee
mona zmienia
wielko okna.
Cigniciem za lini
dzielc mona zmienia
szeroko kolumn.
Na czerwono wskazano elementy nie
spelniajce wymaga, szczegy patrz
rozdz.. 14.3, 14.4).
Identyfikacja wykonanego
ostatnio obliczenia.
Wyniki obliczenia, albo gwne parametry elektryczne
elementu; objanienia symboli ( patrz rozdz. 14.6).

Ustawienie ilo kopii do wydruku. Ilo
nie jest zapamitywana, naley nastawi
za kadym razem

Wywietlana zostaje lista kablowa uytych w
projekcie kabli z opisem parametrw (pocztek,
koniec, przekrj, uoenie, specyfikacja)
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

Zamknij okno z zestawieniem, poprzez kliknicie na krzyyk w prawym grnym rogu okna,
albo poprzez nacinicie przycisku Esc.

Spis wszystkich elementw projektu z
wynikami ich oblicze
Podstawowe zestawienie elementw sieci z
ich parametrami
Dla kadego wycznika z nastaw
wyzwalacza przedstawiono aktualne
wartoci nastawy
Lista kablowa projektu ze
wszystkimi parametrami
Liczba obwodw
rwnolegych (jeeli liczba
kabli jest wiksza ni jeden)
wraz z pozostaymi
obwodami w grupie
Kod sposobu
uoenia kabla wg.
normy PN-IEC
60364-5-523
Typ oznaczenia kabla,
liczba przed nawiasem
oznacza liczb
obwodw
rwnolegych (jeeli
jest wicej ni 1)
Oznaczenie projektowe elementu
przypadajce na koniec kabla
Oznaczenie projektowe
elementu przypadajce
na pocztek kabla
Oznaczenie
projektowe kabla
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
Uwaga:
- Spis elementw moe by sortowany wedug typu elementw (patrz powyej) lub wedug
elementw gazi (w taki sposb, e bd sklasyfikowane w kolejnoci poczenia na
schemacie, np.: ga 1: szyny rozdzielcze wycznik kabel odbiornik, ga 2:
szyny rozdzielcze wycznik kabel szyny rozdzielcze, ) patrz funkcja Opcje,
rozdz. 21.
18.2 Wydruk zestawie na drukarce
ikon na pasku narzdzi.
2. W otwartym oknie dialogowym okrel, jakie zestawienie chcesz drukowa
(podobnie jak w przypadku podgldu przed wydrukiem - patrz rozdz.18.1, pierwsze dwie
opcje wyboru u gry) i kliknij na przycisk OK.
3. W otwartym oknie dialogowym ustaw typ drukarki oraz format papieru - zakada si
format A4. Wygld okno dialogowego zaleny jest od zastosowanej wersji systemu
operacyjnego Windows (szczegy patrz podrcznik systemu operacyjnego Windows).

Uwagi:
- Zestawienia drukowane s zawsze jako czarno biae.
- Przy pomocy funkcji Opcje (patrz rozdz.21.1) moliwa jest realizacja nastpujcych
opcji:
- Modyfikacja dugoci strony (ilo wierszy na stron), wielko lewego marginesu strony
oraz wysoko pisma dla drukowania zestawienia,
- Modyfikacja posortowania elementw na zestawieniach.
- Na dolnej stronie kadej kartki wywietlane jest pole opisu (tabelka w rogu). Dane do
tego pola musz by zadane przed rozpoczciem druku przy pomocy funkcji Informacja o
Projekcie (patrz rozdz.17).
18.3 Druk schematu pocze
ikon w pasku narzdzi.
Informacja dotyczca aktualnie ustawionego typu urzdzenia
wyjciowego, na ktrym wykonywany bdzie wydruk.
Zmiana waciwoci aktualnie
ustawionego typu urzdzenia
wyjciowego, na ktrym realizowany
bdzie wydruk (zmiana typu, portu,
wielkoci papieru, orientacji papieru,...).
Wymagana ilo kopii zestawienia
elementw.
Wykonanie druku na aktualnie ustawionym
typie urzdzenia wyjciowego.
Wymuszone przerwanie funkcji bez
drukowania.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
2. Nastpnie w otwartym panelu okrel, jaki wydruk chcesz uzyska wybierz pozycj
Schemat poczenia sieci z wynikami oblicze (patrz rwnie rozdzia 18.1, - trzecia
opcja wyboru od gry) i kliknij na przycisk OK.
3. Ustaw format papieru, na ktrym chcesz drukowa oraz okrel, w jaki sposb
wydrukowany zostanie na tym formacie schemat poczenia. Sposb ustawienia jest
podobny jak w przypadku standardowych systemw CAD:

- Caa powierzchnia robocza na dany format funkcja ta wykonuje automatyczne
zmniejszenie powikszenie w taki sposb, aby powierzchnia krelenia (powierzchnia
wypeniona siatk) zostaa caa narysowana na papierze o wybranym formacie; przykad
wydruku pokazany zostanie po klikniciu na pozycj Podgld:

Powierzchnia krelenia A3 drukowana na
papierze o formacie A4 na wysoko
(wykonuje si potrzebne zmniejszenie).
Powierzchnia krelenia A4 drukowana
na papierze o formacie A4.
Aktualnie podczone urzdzenie wyjciowe
(drukarka, ploter); rozmiar papieru, na ktrym
realizowany bdzie wydruk (fizycznie obecny w
urzdzeniu wyjciowym).
Zmiana atrybutw (waciwoci) aktualnie
ustawionego typu urzdzenia wyjciowego, na
ktrym realizowany bdzie wydruk (zmiana typu,
wielkoci papieru, orientacja papieru itp.). wygld
panelu dialogowego uzaleniony jest od
zastosowanej wersji systemu operacyjnego
Windows oraz od rodzaju sterownika. Uwaga: w
miejscu tym wykonujemy modyfikacj sterownika
urzdzenia wyjciowego. Wykonane ustawienia
pozostaj zachowane nawet po zakoczeniu
programu i mog wpywa na druk z innych
programw.
Specyfikacja obszaru dla wydruku, tzn. okrelenie,
jaka cz schematu bdzie drukowana na
wybranym formacie oraz w jaki sposb zmieniona
zostanie skala. Blisze szczegy patrz dalej.
Podgld przykad wydruku wybranego obszaru.
Ustawienie ilo kopii do wydruku.
Ilo nie jest zapamitywana, naley
nastawi za kadym razem
Wielko papieru w
drukarce
Linia przerywana granica obszaru
krelenia na wybranym papierze
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

- Automatyczny podzia powierzchni roboczej na dany format funkcja ta
powoduje podzia powierzchni krelenia na kilka czci odpowiadajcych rozmiarom
papieru zaoonego do drukarki. Nastpnie mona okreli numer strony, ktra bdzie
drukowana (po klikniciu na przycisk Podgld wywietlona zostanie pierwsza strona z
wybranego zbioru). Funkcja ta jest przydatna w tych wypadkach, kiedy na powierzchni
krelenia o formacie przykadowo A2, narysowany jest duy schemat, ale podczona
drukarka umoliwia jedynie wydruk na formacie A4.

- Ekran obszar wydruku pokazany jest na ekranie (ustawiony przy pomocy funkcji
Zoom - patrz rozdz.13). W przypadku, jeeli zaczony jest przecznik Maksymalna
powierzchnia, wtedy skala zmieniona jest w taki sposb, aby wyspecyfikowany obszar
wypenia dostpny papier; w przeciwnym wypadku realizowany jest wydruk 1:1.

Powierzchnia krelenia
o formacie A2.
Do drukarki zaoony jest
fizycznie papier A4 na wysoko.
Powierzchnia krelenia
podzielona zostanie na ten format.
Podzia powierzchni krelenia na
poszczeglne arkusze papieru, w tym
przypadku formatu A4. pocztek znajduje
si w lewym grnym rogu.
Numer strony.
W przypadku, jeeli podzia powierzchni na
strony nie spenia oczekiwa, konieczne jest
wyspecyfikowanie obszaru dla wydruku przy
pomocy okna (patrz dalej).
Specyfikacja, ktre strony
zostan wydrukowane.
Po klikniciu na przycisk Podgld
wywietlona zostanie pierwsza strona
ze wskazanych do druku.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

- Okno - po klikniciu na przycisk Okno mona wyspecyfikowa obszar dla wydruku
(podobnie jak dla funkcji Zoom okno, patrz rozdz.13.4). Jeeli zaczony jest przecznik
Maksymalna powierzchnia, wtedy skala zmieniona jest w taki sposb, aby
wyspecyfikowany obszar wypenia ca powierzchni papieru; w przeciwnym wypadku
realizowany jest wydruk w skali 1:1. Wskazwka: przy pomocy funkcji Opcje mona
modyfikowa sterowanie oknem wyboru (albo jak w systemie AutoCAD klik-klik
ustawienie wyjciowe, albo jak w systemie Windows klik-przytrzyma).

Do drukarki woony jest papier o formacie
A4 pionowo, przecznik Maksymalna
powierzchnia jest zaczony.
Do drukarki woony jest papier o formacie
A4 pionowo, przecznik Maksymalna
powierzchnia jest wyczony.
Aktualne wywietlenie nastawione przy pomocy
funkcji Zoom wszystko (patrz rozdz.13.6).
Okno z projektem sieci zmniejszone
Drugi zaznaczony rg.
Pierwszy zaznaczony rg okna wyboru,
okrelajcy obszar dla wydruku.
Aktualny obraz ustawiony przy pomocy
funkcji Zoom (patrz rozdz.13).
Wszystkie informacje pokazane w oknie
z projektem zostan wydrukowane.
Skala uzaleniona jest od ustawienia
przecznika Maksymalna
powierzchnia.
W tym przypadku okno z projektem
sieci jest zmniejszone.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

4. Kliknij na przycisk Podgld i upewnij si, czy posta wydruku spenia twoje wymagania.
Zamknij okno z podgldem poprzez kliknicie na przycisk OK.
5. Zamknij okno dialogowe dla drukowania schematu pocze poprzez kliknicie na OK.
Wykonywany jest wydruk schematu w wybranym formacie tak, jak byo to pokazane w
oknie z podgldem.

Uwagi:
- Przy pomocy funkcji Opcje (patrz rozdz.21.1) moliwe jest:
- Ustawienie druku czarno biaego lub kolorowego.
- Ustawienie koloru poszczeglnych czci schematu pocze, ustawienie wysokoci
tekstw.
- Dane do pola opisu (tabelki) musz by wprowadzone przed rozpoczciem druku przy
pomocy funkcji Informacje o Projekcie (patrz rozdz.17).
- W przypadku druku maego wycinka, wyspecyfikowanego przy pomocy okna, przy
wczonym przeczniku maksymalna powierzchnia w przypadku niektrych przecznikw
moe doj do bdu wydruku; przejawia si to wydrukiem bardzo duej iloci pustych
kartek papieru. W przypadku przepenienia podajnika papieru drukarki, wywietlany jest
komunikat bdu z moliwoci anulowania wydruku:

Pomimo tego niekiedy konieczne jest anulowanie drukw rcznie poprzez oprnienie
podajnika papieru oraz poprzez restart drukarki.
Przecznik Maksymalna
powierzchnia jest zaczony.
Anulowanie wydruku
Przecznik Maksymalna
powierzchnia jest wyczony.
Kontynuacja zadania drukowania,
prawdopodobnie wydrukowanych
zostanie 17 pustych kartek.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
18.4 Ustawienie wygldu strony
Funkcja ta umoliwia ustawienie rozmiaru strony, na ktrym bdzie krelony schemat poczenia
sieci. Ustawienie to okrela wielko powierzchni krelenia dla schematu poczenia sieci w
oknie z projektem.

1. Wybierz pozycj Ustawienia strony z rozwijanego menu Plik.
2. W otwartym oknie dialogowym ustaw waciw wielko powierzchni krelenia:

3. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK. Wymiary powierzchni
krelenia zmieni si. Pooenie wprowadzonych ju elementw naley nastpnie zmieni
przy pomocy funkcji Przesu (patrz rozdz.12.2).

Standardowe formaty papieru tzn.
zalecane rozmiary powierzchni
krelenia.
Powierzchnia
krelenia w
formacie A4.
Moliwo modyfikacji przez uytkownika
wymiarw powierzchni krelenia; mona
zada dowolny rozmiar.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

Powierzchnia
krelenia w
formacie A3 (po
zmianie
ustawienia
wygldu strony).
Powierzchnia
krelenia
w formacie A3
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
19. Eksport danych
________________________________________________
Funkcja Eksportuj umoliwia eksportowanie zestawienia elementw
do pliku danych w formacie odpowiednim dla edytorw tekstu lub dla
procesorw tabel. Eksport grafiki realizowany jest do formatu DXF
(podstawowego rozszerzenia AutoCada) lub formatu BMP (bitmapa).
Eksport tabel danych moliwy jest w formacie TXT (uniwersalny
format dla procesorw tekstowych), TAB (uniwersalny format dla
procesorw tabel), albo w formacie XLS (dla Excela).
19.1 Eksport zestawie elementw
1. Wybierz pozycj Eksportuj z rozwijanego menu Plik (skrt
klawiszowy CTRL+E).
2. W otwartym oknie dialogowym podaj, jakie zestawienie chcesz eksportowa (podobnie jak
w przypadku podgldu przed wydrukiem - patrz rozdz.18.1, pierwsze dwie opcje wyboru od
gry) i kliknij na przycisk OK.
3. W otwartym oknie dialogowym podaj format pliku wyjciowego:

4. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK. W przypadku, jeeli wymagany
jest eksport do formatu XLS, przy ktrym wykorzystywany jest program Excel, wywietlony
zostaje tekst informacyjny:

W otwartym oknie dialogowym (podobnie jak w przypadku funkcji Zapisz, patrz rozdz.20.1)
podaj nazw pliku oraz katalog, w ktrym eksportowany plik zostanie zapisany.
Typ pliku przydatny dla procesorw
tabel. Poszczeglne kolumny wykazu
oddzielone s tabulatorami. Plik ma
standardowe rozszerzenie TAB.
Typ pliku przydatny dla procesorw
tekstowych, np. T602, ewentualnie
Word itp. Poszczeglne kolumny
wykazu oddzielone s spacjami. Plik
ma standardowe rozszerzenie TXT.
Bezporedni eksport do procesora
tabel Microsoft Excel; na
komputerze musi by zainstalowany
program Microsoft Excel.
Jeeli masz zainstalowany program Excel
kliknij na przycisk Tak.. Jeeli Excel aktualnie
pracuje, musisz go najpierw zamkn a
nastpnie klikn na przycisk Tak.
Jeeli program Excel nie zosta dotychczas
zainstalowany, kliknij na przycisk Nie.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

5. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk Zapisz. Nastpuje eksport zestawie
do pliku. Jeeli eksport zrealizowany zosta pomylnie, wywietla si komunikat kocowy:

Uwagi:
- Przy pomocy funkcji Opcje (patrz rozdz.21.1) mona modyfikowa posortowanie
elementw w zestawieniach.
- Czci eksportowanego pliku s informacje o projekcie. Dane te musz by podane przed
rozpoczciem eksportu przy pomocy funkcji Informacje o projekcie (patrz rozdz.17).
19.2 Eksport schematu poczenia sieci do formatu BMP
1. Ustaw rozmiary okna z projektem na odpowiedni wielko poprzez cignicie za jego
brzeg. Ustaw odpowiedni zoom (patrz rozdz.13). Obraz w pliku BMP bdzie posiada tak
sam wielko jak wielko okna z projektem w chwili eksportu i bdzie zawiera jedynie
grafik widoczn w tym oknie.
2. Z rozwijanego menu Plik wybierz pozycj Eksportuj (skrt klawiszowy CTRL+E).
3. W otwartym nastpnie oknie dialogowym podaj, e chcesz wykona operacj eksportu
schematu pocze sieci (podobnie jak w przypadku podgldu przed drukiem - patrz
rozdz.18.1) i kliknij na przycisk OK.
4. W otwartym nastpnie oknie dialogowym (podobnie jak w przypadku funkcji Zapisz,
patrz rozdz. 20.1) z dostpnych opcji, wybierz format pliku wynikowego Obraz
rastrowy (*.BMP)

Typ oraz rozszerzenie pliku wyjciowego.
Pliki tego samego typu w aktualnym
katalogu.
Ustawienie katalogu, do ktrego plik
zostanie zapisany.
Nazwa pliku, do ktrego wykaz bdzie
eksportowany. Jako warto preselekcji
proponowana jest nazwa pliku z
projektem.
Utworzenie nowego katalogu.
Ustawienie sposobu pokazania
(prezentacji) plikw w aktualnie otwartym
katalogu albo jako ikon, albo jako listy.
Nazwa pliku cznie ze ciek, do ktrego
wykaz zosta wyeksportowany.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

6. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk Zapisz. Nastpuje eksport obrazu
do pliku danych.

Kodowanie oraz rozszerzenie
pliku wyjciowego.
Pliki tego samego typu w
aktualnym katalogu.
Ustawienie katalogu, do
ktrego plik zostanie
zapisany.
Nazwa pliku, do ktrego
wykaz bdzie eksportowany.
Jako warto preselekcji
proponowana jest nazwa pliku
z projektem.
Ustawienie sposobu
prezentacji plikw w aktualnie
otwartym oknie ikony, albo
lista.
Okno z projektem. Obraz w pliku BMP
bdzie tak samo duy jak wielko okna z
projektem w chwili eksportu i bdzie
zawiera jedynie grafik widoczn w tym
oknie.
Zawartoc pliku BMP
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
19.3 Eksport schematu poczenia sieci do formatu DXF
Program umoliwia eksport grafiki do formatu DXF
(standardowy wrd programw typu
CAD). Tym samym istnieje moliwo importu i obrbki
obrazu w innych aplikacjach
obsugujcych format DXF (np. AutoCAD). Uzyskany obraz
rozoony jest na warstwy, barwy i
rne typy linii. Zawarte s rwnie podstawowe informacje o
projekcie. Zostaa rwnie zachowana moliwo eksportu to
formatu BMP (mapa bitowa)- patrz rozdz. 19.2

1. Zakadamy, e modu Charakterystyki czasowo-
prdowej jest ju uruchomiony (patrz rozdz. 15) a na
wykresie nakrelona jest przynajmniej jedna krzywa.
2. Wybierz pozycj Eksportuj z rozwijanego menu Plik
(skrt klawiszowy CTRL+E).
3. W otwartym nastpnie oknie dialogowym (podobnie jak w przypadku funkcji Zapisz,
patrz rozdz. 15.8.1) z dostpnych opcji, wybierz format pliku wynikowego plik DXF
(*.DXF). Format DXF ustawiony jest jako domylny.

5. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk Zapisz. Nastpuje eksport obrazu
z zestawem charakterystyk do pliku danych.

Nazwa pliku, do ktrego
wykaz bdzie eksportowany.
Jako warto preselekcji
proponowana jest nazwa
pliku z projektem.

Kodowanie oraz rozszerzenie
pliku wyjciowego. Format
DXF ustawiony jest jako
domylny.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

Uwagi:
- W opcji Ustawienia programu w zakadce System mona ustawi kompatybilno
pliku DXF z rnymi wersjami AutoCADa (patrz rozdz. 21.1). Nastawione opcje
kadorazowo uywane s do utworzenia pliku DXF.
- W programie PAJK istnieje moliwo uywania peniej palety barw systemu RGB. W
trakcie eksportu do formatu DXF barwy konwertowane s do systemu ACI. Przy pracy z
wyeksportowanymi plikami, barwy uzyskane w programie docelowym mog nieco
rni si od tych, nastawionych w PAJKu.

_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
20. Praca z plikami
________________________________________________
Projekt sieci mona na bieco zapisywa w pliku danych na dysku twardym w celu
zachowania danych dla pniejszej edycji. Wszystkie informacje o projekcie znajduj si w
jednym tylko pliku, ktrego nazw podaje uytkownik ze standardowym rozszerzeniem *.SPI.
Wszystkie operacje z plikami mona wykonywa przy pomocy funkcji z rozwijanego menu Plik,
ewentualnie przy pomocy ikon z panelu narzdzi.
20.1 Zapisanie projektu w pliku na dysku
Funkcja Zapisz oraz Zapisz jako z rozwijanego menu Plik zapewnia
zapisanie do pliku aktualnego stanu projektu sieci na dysku twardym.

Funkcja Zapisz wymaga podania nazwy pliku oraz katalogu, w
ktrym plik jest zapamitany jedynie przy pierwszym
wywoaniu, o ile nie zostaa jeszcze podana adna nazwa. Przy
nastpnym wywoaniu funkcja ta automatycznie zapisuje zmiany w
projekcie do pliku danych, ktrego nazwa zostaa podana przy
pierwszym wywoaniu. Aktualna nazwa pliku poddawanego edycji
wywietlana jest w grnej czci gwnego okna programu PAJK,
albo w grnej czci okna z projektem.

Funkcja Zapisz jako wymaga podania nazwy oraz katalogu, w ktrym plik bdzie zapisany W
ten sposb moliwe jest przykadowo zapisanie aktualnego projektu do pliku o innej nazwie a
tym samym sporzdzenie kopii projektu, ktra bdzie nastpnie poddawana edycji. Aktualna
nazwa edytowanego pliku wywietlana jest w grnej czci okna z projektem.

Nazwa edytowanego pliku w grnej czci
gwnego okna programu PAJK (okno
z projektem jest maksymalizowane).
aktualnym katalogu.
Ustawienie katalogu, do
ktrego plik zostanie zapisany.
Ustawienie sposobu
prezentacji plikw w
aktualnie otwartym oknie
ikony albo lista.
Nazwa edytowanego pliku w
grnej czci okna z projektem.
Ustawienie formatu
zapisywanego pliku.
Nazwa pliku, ktry chcesz
zapisa, rozszerzenia SPI nie
musisz podawa.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
20.2 Otwarcie pliku z projektem
Szybki dostp do ostatnio edytowanych plikw jest moliwy poprzez wybr z listy w menu Plik.

Funkcja Otwrz z rozwijanego menu Plik realizuje odczyt utworzonego wczeniej pliku
danych z projektem sieci. Nastpnie uytkownik otrzymuje pytanie dotyczce katalogu
oraz nazwy pliku.

Zapisany plik otwierany jest w oddzielnym oknie projektu i mona wykonywa dowolnie jego
edycj przy pomocy narzdzi programu PAJK.
20.2.1.Otwrcie pliku z przykadem DEMO
Funkcja Otwrz Demo z rozwijanego menu Plik powoduje wywietlenie jednego z
przykadw demonstracyjnych dostarczonych razem z programem. Przykad
demonstracyjny mona wykorzysta do stworzenia wasnego schematu. Poszczeglne
przykady s opisane w rozdz. 25.3. Po klikniciu na ikon Otwrz przykad demonstracyjny
otwiera si okno dialogowe takie jak przy funkcji Otwrz (patrz rozdz. 20.2) z t rnic, e
zawsze jest otwierany katalog z przykadami demonstracyjnymi. Wybrany przykad jest
otwierany we wasnym oknie i mona go dowolnie zmienia za porednictwem programu
PAJK. Radzimy zapisywa dokonane zmiany w pliku o innej nazwie w nowym katalogu ( np.
DOKUMENTY) funkcja Zapisz patrz rozdz. 20.1- aby zawsze mona byo wrci do
niezmienionych przykadw demonstracyjnych.

aktualnym katalogu.
Ustawienie katalogu, z ktrego
plik zostanie pobranyy.
Ustawienie sposobu
prezentacji plikw w
aktualnie otwartym oknie
ikony albo lista.
Ustawienie formatu
otwieranego pliku.
Nazwa pliku, ktry chcesz
otworzy, rozszerzenia SPI
nie musisz podawa.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

20.3 Rozpoczcie edycji nowego projektu
W celu rozpoczcia edycji nowego projektu zastosuj polecenie Nowy projekt z
rozwijanego menu Plik. W odpowiedzi otwierany jest nowy projekt w osobnym oknie i
mona wykonywa dowolnie jego edycj przy pomocy narzdzi programu PAJK.
Ustawienie wyjciowe dla nowego projektu dane jest funkcj Opcje (patrz rozdz.21.1).
20.4 Zakoczenie edycji projektu
W celu zakoczenia edycji projektu, kliknij na krzyyk w prawym grnym rogu okna z
projektem albo zastosuj funkcj Zamknij z rozwijanego menu Plik. System najpierw kontroluje,
czy aktualnie otwarty projekt by zapisany. Jeeli nie, wywietlane jest pytanie dotyczce jego
zapamitania:

20.5 Zakoczenie pracy z programem

W celu zakoczenia pracy z programem PAJK, zastosuj rozkaz
Koniec z rozwijanego menu Plik, ewentualnie zamknij gwne okno
programu poprzez kliknicie na krzyyk w prawym grnym rogu.
System najpierw kontroluje, czy wszystkie otwarte projekty zostay
zapamitane. Jeeli nie wywietlane jest pytanie dotyczce
zapamitania projektw (patrz rozdz.20.4). Nastpnie dziaanie
programu PAJK zostaje zakoczone.

Automatycznie wywoana funkcja Zapisz (patrz
rozdz.20.1) w celu zapisania aktualnego stanu
projektu na dysk twardy. Nastpnie koczona
jest funkcja Zamknij.
Nie zapisuje aktualnego stanu projektu i
bezporednio kontynuuje funkcj Zamknij.
Wymuszone przerwanie funkcji, nie dzieje si
nic i moliwa jest kontynuacja edycji
aktualnego projektu.
Automatycznie ustawiony
katalog DEMO z
przykadami
Pliki z przykadami ( opis
patrz rozdz. 25. Kliknij na
nazw wybranego pliku do
edycji
Otwieranie wybranego pliku
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

Zakoczenie
programu PAJK
poprzez zamknicie
gwnego okna
programu kliknicie
na krzyyk.
Zakoczenie edycji
projektu DEMO-
sie poprzez
zamknicie okna
z projektem -
kliknicie na
krzyyk.
Okno z projektem sieci maksymalizowane.
Na mniejszych monitorach z nisk rozdzielczoci ikony na pasku
narzdzi mog by ustawione w dwch rzdkach..
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
21. Opcje
________________________________________________
Funkcja Opcje umoliwia w atwy sposb ustawienie
globalnych zmiennych wpywajcych na zachowanie si
programu jako caoci przy pomocy panelu dialogowego.
Poszczeglne ustawienia wykonywane w ramach tej funkcji
wpisywane s do systemu i pozostaj zachowane a do
kolejnej zmiany, niezalenie od edytowanego projektu.
Poszczeglne ustawienia zapamitane s w pliku SPIDER.INI
w katalogu gwnym programu. Plik nie moe by
zabezpieczony przed zapisem.
21.1 rodowisko graficzne
1. Z rozwijanego menu Narzdzia wybierz pozycj Opcje.
2. W otwieranym nastpnie oknie dialogowym kliknij na zakadk System. Wywietlane jest
okno dialogowe dla konfiguracji interfejsu uytkownika.

Zachowanie si programu
bezporednio po
uruchomieniu
Ustawienie sterowania
okien wyboru w funkcjach
edycji PRZESU, KOPIUJ,
USU - albo jak w
AutoCAD (klik-klik), albo
jak w Windows (klik-
przytrzyma).
Ustawienia kompatybilnoci
z kolejnymi wersjami
AutoCADa.
Ustawienie obsugi funkcji
Zoom Okno jak w Auto Cad
(klik-klik) lub jak w
Windows( kliknij - trzymaj)
Ustawienie czuoci funkcji
Szybki Zoom
Program AcrobatReader jest konieczny do wywietlania
Pomocy.Po klikniciu otwiera si standardowe okna jak przy
funkcji Otwrz. Naley znale lokalizacj programu
AcroRd32.Exe. Program mona zainstalowa z dysku
instalacyjnego programu PAJK lub cign instalacj z
Internetu.
Ustawienie interwau
czasowego miedzy kolejnymi
czeniami ze stron
Moellera w celu sprawdzenia
dostpnoci nowych wersji
programu. Sprawdzenie
mona wymusi rwnie
rcznie (rozdz 8.3 i 8.4).
Przywracanie
domylnych ustawie
dla pywajcych okien
(np. w przypadku
kiedy okno z wynikami
oblicze jest
niewidoczne lub gdy
zosta odczony
dodatkowy monitor).
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
- Na obrazie pokazane s zalecane ustawienia wyjciowe elementw sterujcych.

3. Kliknij na zakadk Strona. Wywietlany jest okno dialogowe dla konfiguracji rodowiska
graficznego.

Wydruk zestawie:
- Ilo linii na stronie oznacza liczb elementw zestawienia, ktre zostan
wydrukowane na jednej stronie; oznacza to, wic cakowit ilo wierszy na stronie
minus ilo wierszy nagwka i stopki.
- Szeroko lewego marginesu w znakach podaje ilo spacji, ktre bd umieszczone od
lewego marginesu papieru do pocztku pierwszego drukowanego znaku w wierszu.
- Wysoko tekstu w punktach podaje wysoko pisma w drukowanej wersji zestawie.
Zalecan wartoci jest 8. Nie zaleca si stosowanie wartoci mniejszej. W przypadku
zastosowania innej wartoci wysokoci pisma konieczne jest analogiczne przystosowanie
liczby wierszy na stronie oraz szerokoci lewego marginesu w taki sposb, aby wszystkie
dane zostay wydrukowane na arkuszu. Wielko papieru, format oraz orientacja
ustawiane s dopiero przy modyfikacji atrybutw drukarki (przycisk Ustawienie
parametrw generowania zestawienia i druku na oknie dialogowym Drukuj - patrz
rozdz.18.2 oraz 15.7). Przykady zalecanych ustawie podane s w poniszej tabeli:

Format Orientacja Wierszy na str. Lewy margines Wysoko pisma
A4 na wysoko 80 4 8
A4 na szeroko 18 2 12
A3 na wysoko 36 2 12

Wyjciowy (domylny) wygld
strony (rozmiar powierzchni
krelenia) dla nowego projektu.
Patrz rwnie rozdz.. 18.3.
Wielkoci kroku nie mona
zmienia (odpowiada
rozmiarom symboli schematu)
Wielko rastra nie powinna by
zmieniana za wyjtkiem duych
powierzchni krelenia A1, A0.
Wygld strony dla aktualnie
edytowanego projektu, patrz
rozdz.18.3.1
Ustawienie parametrw dla
druku zestawie oraz
charakterystyk wyczania. Patrz
poniej.
Kolory ta okna z projektem, kolor
ramek i pieczci.
Zaczenie wywietlania rastru
(korzystne jest wyczenie przy
eksporcie grafiki do formatu
BMP).
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

- Sortuj elementy wedug gazi jeeli wybrana jest ta pozycja, wtedy zestawienie
elementw sieci z wynikami obliczenia oraz zestawienie elementw sieci z jej
parametrami bd posortowane w taki sposb, e kolejno za sob bd nastpoway
elementy w kadej gazi (przykadowo: ga-1; szyna zbiorcza wycznik kabel -
odbir, ga-2; szyna zbiorcza wycznik kabel - szyna zbiorcza,...). Jeeli pozycja
nie jest wybrana, wtedy zestawienia posortowane s odpowiednio do typw elementw
(najpierw wszystkie rda, potem wszystkie wyczniki, potem kable,...).
- Drukowanie w kolorze jeeli wybrana jest ta pozycja, wtedy schemat poczenia sieci
oraz charakterystyki wyczania bd drukowane na drukarce kolorowej w ukadzie
zachowania kolorw. Jeeli pozycja nie jest wybrana, wtedy wszystkie wydruki na
drukarce bd zawsze czarno-biae. Zestawienia elementw s zawsze drukowane jako
czarno-biae, bez wzgldu na ustawienie przecznika.
- Ustawienia parametrw generowania zestawie i wydruku jeeli wybrano t opcj
istnieje moliwo doczenia cieki dostpu do projektu przy eksporcie tabel oraz przy
drukowaniu charakterystyk. Po odznaczeniu tej opcji tworzone pliki nie s powizane z
projektem.

4. Ustaw poszczeglne pozycje wedug potrzeb.
5. Zamknij okno dialogowe poprzez kliknicie na przycisk OK. Wykonane ustawienia
wpisywane s do systemu i zostan zachowane rwnie po zakoczeniu programu.
21.2 Schemat pocze
2. W otwartym obecnie oknie dialogowym kliknij na zakadk Schemat. Wywietlane jest
okno dialogowe dla ustawienia wygldu schematu poczenia sieci:

Ustawienie kolorw
poszczeglnych czci
schematu sieci. Pojawi si
na wszystkich projektach
zarwno istniejcych jak i
na nowych.
Ustawienie wyjciowego
pooenia oznaczenia
projektowego w stosunku do
punktu wprowadzania
elementu. Pocztek systemu
wsprzdnych znajduje si w
lewym grnym rogu obrazu,
dodatni kierunek osi Y jest do
dou.
Podawanie parametrw
patrz dalej.
Ustawienie wysokoci tekstw na schemacie sieci. Pojawi si na
wszystkich projektach, zarwno istniejcych jak i nowych.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

- Parametry pojedynczych elementw ustaw bezporednio po wstawieniu ich do schematu.
W przypadku wybrania tej opcji, wtedy bezporednio po wprowadzeniu symbolu
elementu (przykadowo wycznika samoczynnego) do schematu wywietlane bdzie
danie podania parametrw elektrycznych elementu. Jeeli opcja ta nie zostaa wybrana,
wtedy wprowadzony zostanie tylko symbol elementu a parametry elektryczne bd
musiay by uzupenione dopiero pniej, poprzez edycj atrybutw.
- Autoparametryzowanie jako opcja domylna w przypadku zaczenia tej opcji program
domylnie zaznacza pole Dobra automatycznie w przypadku wyboru elementw takich
jak: wyczniki, bezpieczniki, przewody, przewody szynowe, rozczniki. Oznacza to, e
element bdzie dobierany automatycznie po podczeniu to tworzonego ukadu (program
pracuje w trybie automatycznym). W przypadku nieaktywnej opcji
autoparametryzowania program pracuje w trybie rcznym, wymienione wyej elementy
powinny by wymiarowane przez uytkownika.

21.3 Symbole wasne
2. W otwartym nastpnie oknie dialogowym kliknij na zakadk Symbole wasne. W
odpowiedzi wywietlane jest okno dialogowe dla ustawie wyjciowych atrybutw dla
wprowadzanej grafiki (odcinek, prostokt, okrg, tekst).

Ustawione tutaj parametry
okrelaj wyjciowe waciwoci
nowych wprowadzanych
elementw; przykadowo, kady
nowy odcinek bdzie czarny,
cigy, grubszy (narysowane
wczeniej odcinki pozostan bez
zmiany).
Prosimy o zapamitanie tych
informacji.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
21.4 Obliczenia
2. W otwartym oknie dialogowym kliknij na zakadk Obliczenia. Wywietla si okno
dialogowe dla ustawienia algorytmw obliczeniowych:

- Poka czynn i biern warto prdu i impedancji. W przypadku zaczenia tej opcji, po
obliczeniu spadkw napicia oraz rozpywu mocy, prdy w wzach oraz prdy w
gaziach pokazywane s jako liczby zespolone. W przeciwnym wypadku pokazywane s
tylko wartoci skuteczne. Ustawienie odnosi si rwnie do impedancji.
- Poka macierz admitancyjn i wyniki oblicze. Jeeli opcja ta jest zaczona, wtedy dla
wszystkich oblicze bd pokazywane macierze admitancji oraz dalsze wyniki
przejciowe oblicze. W przeciwnym wypadku wyniki te nie bd pokazywane.
- Poka czasowy przebieg czasowy prdu zwarciowego dla zwarcia 3-fazowego. W
przypadku zaczenia tej opcji, przy obliczeniu 3-fazowego zwarcia symetrycznego
prezentowany bdzie wykres z czasowym przebiegiem prdu zwarciowego. W
przeciwnym wypadku wykres nie bdzie pokazywany.
- Wska nieodpowiednie elementy na schemacie. W przypadku zaczenia tej opcji,
wszystkie elementy, ktre nie speniaj okrelonych wymaga, zostan podwietlone na
schemacie oraz w zestawieniu elementw z wynikami oblicze. W przeciwnym
wypadku, elementy nie speniajce wymaga nie zostan podwietlone.

Ustawienie granicznych
spadkw napicia,
ustawione tutaj wartoci
bd zastosowane jako
wyjciowe, przy
wprowadzaniu nowego
elementu do schematu.
Opis skutkw ustawienia
przecznikw patrz dalszy
tekst.
Ustawienie ukadu sieci
oraz napicia; podane tutaj
wartoci zostan
wykorzystane jako wartoci
wyjciowe dla nowego
projektu.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
21.5 Automatyczny dobr parametrw
2. W otwartym oknie dialogowym kliknij na zakadk AutoParametryzowanie.
Wywietlane jest okno dialogowe dla ustawienia algorytmu automatycznego
parametryzowania waciwych elementw:

- preferowane serie produktw okrelane s dla wycznikw, bezpiecznikw
i rozcznikw. W przypadku gdy spenione s warunki dla kilku rnych typw
aparatw wybierany jest ten, ktry umieszczony jest wyej w drzewie preferencji.
Przykad:

Wybr opcji standardowej,
zakresu typowych produktw,
spord ktrych program
bdzie wybiera odpowiednie
podczas procesu
automatycznego doboru.
Preferowane serie
produktw okrelaj
kolejno doboru
poszczeglnych serii
produktw w procesie
autoparametryzacji. Dane
dotyczce urzdze firmy
Eaton Moeller dostpne w
katalogach produktowych.
Wybr oglny parametrw
dla przewodw, opcje bd
uwzgldniane dla elementw
ktre maj zaznaczon opcj
Dobr automatyczny i gdzie
nie zostay dokonane
ustawienia w momencie gdy
element by umieszczany na
schemacie.
Wybr wymaganej iloci
biegunw dla dobieranych
cznikw.
Ustawienia preferowanej
kolejnoci doboru urzdze.
Wyszy priorytet.
Niszy priorytet.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
- preferowane serie produktw: CLS6, FAZ, PLHT z czego wynika, e CLS6
(I
cn
=6kA) bdzie wykorzystywany wszdzie, gdzie bdzie taka moliwo,
jedynie w wypadku braku dopasowania zdolnoci czeniowej nastpi zamiana na
aparat typu FAZ (I
cn
=15kA) lub PLHT (I
cn
=25kA).
- preferowane serie produktw: FAZ, PLHT, CLS6 z czego wynika, e aparaty
typu FAZ (I
cn
=15kA) bd uywane w rnych wariantach wszdzie, gdzie to
bdzie moliwe, nawet jeeli prd zwarciowy bdzie niszy ni 6kA. Jedynie w
wypadku zbyt maej zdolnoci czeniowej zostanie uyty kolejny aparat PLHT
(I
cn
=25kA).

21.6 Zmiana danych licencyjnych
2. W otwartym oknie dialogowym kliknij na zakadk Licencja. W odpowiedzi wywietlany
jest okno dialogowe dla podania informacji licencyjnych:

Moliwo wpisywania
nowych informacji
licencyjnych (identyfikacja
uytkownika, numer licencji
oraz data upywu wanoci
licencji), przy pomocy panelu
dialogowego, identycznego jak
przy pierwszym uruchomieniu
programu (patrz rozdz.9.1).
Aktualne dane
licencyjne.
Data ostatniego
sprawdzania
dostpnoci nowej
wersji programu.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
22. Pomoc
________________________________________________

Funkcja Tematy pomocy z rozwijanego menu Pomoc
uruchamia zwiz instrukcj stosowania poszczeglnych funkcji
programu. System korzysta ze standardowego programu Pomoc
systemu Windows. Informacje na temat pracy z programem Pomoc
zawarte s w dokumentacji systemu Windows.
22.1 Podpowied dnia

Podpowied dnia jest to nazwa pliku propozycji (pomysw) dla pracy z
programem. Po zainstalowaniu okno zawierajce Podpowied dnia
wywietlane jest automatycznie po uruchomieniu programu; przy kadym
uruchomieniu pokazywana jest inna podpowied. Okienko zawierajce
podpowiedzi mona w kadej chwili wywoa przy pomocy funkcji
Podpowied dnia z menu Pomoc.

Zamknicie okna z propozycjami.
Przejcie do kolejnej propozycji. Po wywietleniu
ostatniej propozycji, caa seria powtarza si.
Przecznik okrelajcy, czy okno zawierajce wskazwki ma by
wywietlane automatycznie po uruchomieniu programu. Waciwo t
mona ustawi rwnie przy pomocy funkcji Opcje - zakadka System.
Tekst podpowiedzi
Otwieranie przykadw demonstracyjnych- patrz
rozdz. 20.2.1;opis przykadw patrz rozdz. 25
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
23. O aplikacji PAJK
________________________________________________

Funkcja O aplikacji PAJK z rozwijanego menu Pomoc suy do
wywietlenia informacji o aplikacji - systemie PAJK. Funkcj mona
wykorzysta dla ustalenia informacji licencyjnych.

_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
24. Historia wersji
________________________________________________
24.1 Wersja 1.0, Listopad 2001

- Pierwsza wersja beta systemu zaprezentowana na targach MSV Brno 01.
- Pierwsza wersja robocza systemu - sprzedawana od listopada 2001.
24.2 Wersja 2.0, Kwiecie 2002

- Wersja beta systemu zaprezentowana na targach AMPER 02.
- Robocza wersja systemu sprzedawana od maja 2002.

Nowe funkcje oraz moliwoci obliczeniowe:
- Wprowadzono now moliwo projektowania sieci IT oraz TT.
- Wprowadzono now moliwo projektowania sieci o rnych systemach napiciowych
do 1000V (przykadowo 400/230V, 690/400V i inne).
- Nowe rozwizania sieci 3-fazowych oraz 1-fazowych, dokadne zadawanie fazy,
obliczanie obcienia poszczeglnych faz. Oznaczanie faz na schemacie pocze.
- Nowe elementy Rozcznik oraz Kondensator kompensacyjny; bezpiecznik
wprowadzany jako rozcznik bezpiecznikowy. Obliczenie wspczynnika mocy w
wzach sieci.
- W przypadku zasilania z sieci nadrzdnej moliwo alternatywnego zadawania wartoci
impedancji zamiast mocy zwarciowej.
- Nowe podawanie granicznych spadkw napi dU oraz czasu odczenia miejsca zwarcia
od rda lokalnie dla kadego elementu. Moliwo zbiorowej edycji zadanych
wartoci.
- Nowa moliwo prezentacji impedancji ptli zwarciowej dla zwarcia 1-fazowego.

Interfejs uytkownika:
- Oglnie: uproszczenie zadawania prostych typowych przypadkw przy zachowaniu
maksymalnej rnorodnoci oraz otwartoci. Sterowanie przystosowane maksymalnie do
standardowych systemw CAD (AutoCAD).
- Nowa funkcja Cofnij, oraz nowa funkcja Powtrz.
- Powtarzanie ostatnio wywoanej funkcji z menu kontekstowego, uruchamiane prawym
przyciskiem myszki.
- Nowa funkcja Grupa: wprowadzanie typowych grup elementw (przykadowo zasilanie
poprzez transformator, wyjcie silnikowe z wycznikiem samoczynnym...).
- Nowa funkcja Rozcignij: edycja ksztatu oraz pooenia obiektw liniowych, edycja
pooenia symbolu elementu.
- Moliwo wyboru elementw do edycji (kopiuj, przesu, anuluj) przy pomocy okien
wyboru. Moliwo wariantowego ustawienia zachowania si okien wyboru wedug
standardu AutoCAD, albo Windows.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
- Moliwo wielokrotnego kopiowania obiektw z nastpujc po tym automatyczn
modyfikacj symbolu elementu w taki sposb, aby nie powstaway duplikaty w ramach
schematu pocze.
- Zmiana oznaczenia domylnego przewodu na W (kable) oraz W-BUS (systemy szyn
zbiorczych).
- Wydruk oznaczenia typu elementu na schemacie sieci.
- Moliwo ustawienia koloru oraz wysokoci tekstu na schemacie sieci.
- Moliwo wyczania/zaczania opcji Siatka, Orto.
- Moliwo ustawienia charakterystyki funkcji Zoom (opcja AutoCAD, lub Windows,
ustawienie czuoci)
- Symbole wasne dostpne s obecnie poprzez ikony w pasku narzdzi.
- Udoskonalony sterownik bazy danych (prezentacja jednostek w nagwku tabeli danych,
wyjanienie znaczenia zmiennych w tabeli danych aktywacja prawym przyciskiem,
moliwo zmiany wymiarw okien z drzewem oraz tabel danych).
- Automatyczna aktywacja nowego projektu po uruchomieniu programu.
- Uzupeniona Podpowied dnia.

Baza danych:
- Rozszerzenie bazy danych transformatorw uzupeniony asortyment najwaniejszych
dostawcw (BEZ, ELIN, ESB, SGB).
- Rozszerzenie bazy danych generatorw - uzupeniony asortyment najwaniejszych
dostawcw (Caterepillar, MEZ)
- Rozszerzenie bazy danych kabli uzupenione czeskie kable 5-przewodowe,
uzupenienie wartoci Tau dla kabli niemieckich..
- Nowa baza danych wycznikw Moeller, zmiany w bazie danych wycznikw
samoczynnych.
- Nowa baza danych kondensatorw kompensacyjnych (ZEZ Silko).

Druk:
- Wyrane rozszerzenie moliwoci druku schematu poczenia (podzia duego formatu
na kilka mniejszych, moliwo specyfikacji obszaru dla druku, podgld przed
wydrukiem).

Korekty bdw:
- Naprawa bdw w programie instalacyjnym instalacj mona obecnie wykona bez
problemw rwnie do katalogw zawierajcych w nazwie spacje (przykadowo
Program Files).
- Wyeliminowanie zasygnalizowanych problemw.

24.3 Wersja 2.1, Czerwiec 2003
Aktualna wersja
- Wersja 2.1 z zaoenia jest lepsza od wersji 2.0. Gwn zmian jest rozszerzenie bazy
danych oraz rozszerzenie oblicze obcialnoci prdowej przewodw ze wzgldu na
sposb uoenia zgodnie z PN-IEC-60364-5-523:2001.
Nowe funkcje i moliwoci oblicze
- Zmieniono sposb wprowadzania sposobu ukadania kabli i wyliczenia obcialnoci
prdowej przewodw i kabli.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
- Mona wprowadza sposb prowadzenia przewodw zgodnie z tabelami
przedstawionymi ww. normie. Do dyspozycji s wszystkie opisane w normie sposoby.
- Po wybraniu sposobu uoenia mona wybra sposb grupowania przewodw w
przypadku prowadzenia wicej ni jednego obwodu przewodw zgodnie z tabelami
przedstawionymi ww. normie. Do dyspozycji s wszystkie opisane w normie sposoby.
- Mona wprowadza ilo kolejnych obwodw oraz temperatur otoczenia
- Mona wprowadzi dodatkowy wspczynnik korygujcy (uytkownika), ktrym mona
korygowa obliczenia obcialnoci prdowej i rozwizywa przykady, ktre nie s
uwzgldnione w normie PN-IEC-60364-5-523:2001 (np. kable o przekroju wikszym ni
800 mm
2
, uoenia niestandardowe lub wpyw wyszych harmonicznych).
- Moliwo wprowadzenia danej iloci kopii do druku. Bez zmiany na stae
parametrw drukowania w innych programach.

Usunite bdy
- Drukuj: naprawa problemw przy druku duych formatw na poszczeglne mniejsze
formaty.
- Drukuj: naprawa problemw przy druku na drukarkach kolorowych formaty.
- Drukuj: po wydrukowaniu schematu pocze mona natychmiast bez problemw
drukowa charakterystyki czasowo-prdowe
- Instalacja: naprawa problemw przy przenoszeniu istniejcych plikw ze schematami i
danymi do reinstalowanego programu.

Aktualna wersja
- Dodanie opcji eksportu grafiki do formatu DXF (standardowy wrd programw typu
CAD). Tym samym istnieje moliwo importu i obrbki obrazu w innych aplikacjach
obsugujcych format DXF (np. AutoCAD). Uzyskany obraz rozoony jest na warstwy,
barwy i rne typy linii. Oznaczenia wystpujce w projekcie eksportowane s jako
bloki. Zawarte s rwnie podstawowe informacje o projekcie.
- Zbiory wzw do oblicze wywietlanie s w kolejnoci alfabetycznej, co uatwia
wybr konkretnego wza (np. do oblicze 3-fazowych lub 1-fazowych zwar w wle).
- Zbiory elementw sieci zilustrowanych na charakterystykach czasowo-prdowych
rwnie uoone s w kolejnoci alfabetycznej (wg. oznacze elementw na schemacie).
Uatwia to wybr par wycznik / kabel potrzebnych do przeledzenia charakterystyk.
- Niedostpne funkcje dotyczce przewodw szynowych. Brak moliwoci wstawienia do
schematu tego elementu, pozycja usunita z bazy danych. Istnieje moliwo pracy z
projektami zawierajcymi przewody szynowe ( wykonanymi za pomoc poprzednich
wersji programu). Powodem jest zmiana oferty handlowej.

Baza danych wycznikw
- Zmiana typowych oznacze wycznikw FAZ dla produktw Moellera.
- Uzupenienie mocy zwarciowych wycznikw NZM1,2,3,4 dla 690V.
- Aktualizacja bazy danych dla wycznikw silnikowych PKZ zmiana mocy
zwarciowych PKZM0, nowy rzd wycznikw silnikowych PKZM01.

_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
Baza danych kabli
- Korekta wielkoci R0 (warto czynna rezystancji, skadowa zerowa) dla niektrych
kabli o przekroju 35...300mm2, dziki czemu uzyskiwane s dokadniejsze wyniki
oblicze zwar niesymetrycznych.

Usunite bdy
- Zmiana sposobu zadawania napicia zasilania, poprzednio najpierw wystpowao
napicie midzyfazowe, a nastpnie fazowe.
- Zmiana tekstu w tabelce projektowej, poprzednio najpierw wystpowao napicie
midzyfazowe, a nastpnie fazowe.
- Nie dochodzi do zawieszenia programu w przypadku przekroczenia maksymalnej iloci
elementw midzy dwoma wzami (maksymalna ich ilo wynosi 5).
- Po klikniciu na przycisk Obcialno prdowa w oknie dialogowym edycji
waciwoci kabla wyliczana jest warto obcialnoci prdowej z uwzgldnieniem
uoenia rwnie w przypadkach gdy wybrane uoenie jest nietypowe, uyte jest wicej
rwnolegych linii (np. 2 rwnolege linie kablowe 240 mm2 przy uoeniu B2).
- Zwikszenie dokadnoci oblicze spadkw napi.
- Zwikszenie dokadnoci oblicze zwar1-fazowych w 1-fazowych sieciach IT
zasilanych z 1-fazowych transformatorw separacyjnych.
Aktualna wersja

- Podstawow zmian w wersji 2.3 jest ulepszenie kontroli przy wykonywaniu oblicze
pocze kaskadowych. Nowa wersja to rwnie aktualizacja bazy danych aparatury
zabezpieczajcej oraz moliwo przenoszenia elementw midzy projektami przy
wykorzystaniu schowka.

Bardziej przejrzysty i uyteczny interfejs uytkownika

Nowoci wersji 2.3 jest automatyczne powizanie rozszerzenia projektu *.SPI z programem
PAJK z automatycznym stworzeniem ikony na pulpicie.
- Nowe funkcje, umoliwiajce kopiowanie, wycinanie i wklejanie do schowka
pojedynczego obiektu lub grupy elementw. Przenoszenie odbywa si midzy otwartymi
jednoczenie projektami ( dotyczy standardowych obiektw oraz wasnych blokw).
Opcje dostpne s pod klawiszami skrtu Ctrl+X , Ctrl+C, Ctrl+V.
- Nowa funkcja Oznaczenia projektowe umoliwia kompleksow zmian domylnych
oznacze obiektw w projekcie.
- Dodano wizualizacj nastaw parametrw aparatw o zmiennych wartociach wyzwalaczy.
- Nastawy parametrw znamionowych aparatw s przenoszone z okna projektu do moduu
Charakterystyki czasowo-prdowe, jak rwnie z moduu do okna projektu.
- Zmiana oznacze parametrw znamionowych wyzwalaczy; dotychczasowe oznaczenia
przystosowane byy do wycznikw starej serii NZM 7,10,14: (Ir, t
r
, Irm, Irmv,t
v
); nowe
oznaczenia przystosowane s do wycznikw nowej serii NZM 1-4 oraz IZM: (Ir, t
r
, Ii,
Isd, t
sd
).
- Poprawienie pracy z baz danych. Przeorganizowana konstrukcja z funkcj
zapamitywania ostatnio wybranych elementw.
- Ulepszenie przedstawienia wyniku oblicze spadku napicia w sieci z przewodami
jednofazowymi.

_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
Nowe funkcje i moliwoci obliczeniowe

- Wprowadzono innowacj dotyczc oblicze zwarciowych. W nowej wersji programu
zdolno czeniowa aparatu, w sposb automatyczny jest porwnywana do wielkoci prdu
zwarciowego wystpujcego na kocu zabezpieczanego odcinka (podobnie jak do tej pory), a
take, (co jest nowoci) do prdu zwarcia obliczonego bezporednio za aparatem.

- Poprawione rozwizania poczenia kaskadowego aparatw: nowa funkcja Definiuj kaskady
umoliwia tworzenie ukadu kaskadowego przy kadym wle sieci za pomoc ikony Szyny
rozdzielcze. Definiujc aparat nadrzdny zasilajcy ukad szyn rozdzielczych oraz aparaty
zabezpieczajce pola odbiorcze, mona bada zdolno wyczania oraz zakres
selektywnoci wycznika nadrzdnego z kadym aparatem w polu odbiorczym.
- Poprawione rozwizanie ukadu kaskadowego wycznik-wycznik dla pary wycznikw
NZM1(2)- A i FAZ
- Uzupenienie charakterystyk wycznikw: rozszerzono moliwo symulacji funkcji I
2
t
ON/OFF dla wycznikw z wyzwalaczem elektronicznym oraz funkcj I
4
t dla wycznikw
z wyzwalaczem cyfrowym.

Baza danych

Aktualizacja bazy wycznikw:
poprawa struktury bazy
- uzupenienie o nowe typy wycznikw instalacyjnych CLS6
- uzupenienie o nowe typy wycznikw nadprdowych z czonem rnicowym CKN6
- aktualizacja charakterystyk czasowo-prdowych wycznikw PLHT
- aktualizacja zdolnoci zwarciowych wycznikw silnikowych PKZ
- Aktualizacja i uzupenienie bazy o nowe wyczniki instalacyjne dla przemysu serii
FAZ
- aktualizacja asortymentu dodano nowe aparaty
- aktualizacja charakterystyk czasowo-prdowych
- dodano nowe rodzaje charakterystyk wyzwalania S, K i Z

- Aktualizacja i uzupenienie bazy o nowe wyczniki kompaktowe serii PMC 1,2,3 oraz
NZM 1,2,3,4
- dodano nowe zakresy prdowe (bardzo szeroki wachlarz prdw znamionowych
dla kompaktowych wersji aparatw)
- aktualizacja zdolnoci zwarciowych wycznikw
- aktualizacja wyboru nastaw wyzwalaczy
- dodano funkcje t
r
OFF (wyczenie czonu przecieniowego) dla wyzwalaczy -ME
i VE
- dodano funkcje I
2
t ON/OFF dla wyzwalacza VE
- Aktualizacja bazy wycznikw IZM
- aktualizacja zakresu nastaw wyzwalaczy
- odseparowanie nastawy L (czonu przecieniowego, warianty: I
2
t , I
4
t, t
r
OFF) oraz
S (czonu zwarciowego z krtkotrwa zwok czasow, warianty: I
2
tON/OFF) dla
wyzwalaczy U i D
- zmieniono maksymaln nastawion warto parametrw wyzwalacza Ii s 0,8 Ics dla
wyzwalacza D
- zmieniono maksymaln nastawion warto parametru wyzwalacza Isd oraz t
sd

tak aby by speniony warunek Isd s 0,8 Icw dla wyzwalacza D

_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
- Usunito z bazy wyczniki z serii NZM14 - wycofano z rynku

Aktualizacja bazy rozcznikw
- poprawiona struktura bazy
- dodano nowe wielkoci prdowe dla typu ZP-A
- dodano rozczniki IS ktre zastpiy rozczniki gwne Z-SE
- dodano nowe wielkoci prdowe dla rozcznikw typu PSC
- Usunito z bazy rozczniki NZM14 i P14 wycofano z rynku
- Aktualizacja bazy wkadek bezpiecznikowych
- poprawa struktury bazy
- aktualizacja asortymentu wkadek noowych z charakterystyce .gG (zmiana asortymentu
oraz zmiana charakterystyk czasowo-prdowych)
- dodanie wkadek noowych o charakterystyce gF

Drukowanie i export

- nowa funkcja exportu danych do tabeli kablowej
- moliwo pokazania cieki dostpu do plikw dokumentacji

Zalecane czynnoci Informacje oglne

- zachowana zgodno z poprzednimi wersjami Pajka od wersji 2.0
- zalecane jest dodanie ponowne w starszych projektach wycznikw typu PKZ,
NZM1...4 oraz IZM (aktualizacja zdolnoci czeniowych oraz nastaw wyzwalaczy)
- zalecane jest ponowne dodanie w starszych projektach wycznikw instalacyjnych FAZ
( uzupenienie danych po korekcie kaskady wycznik wyacznik)
- zalecane jest zastpienie nie uywanych typw aparatw, bezpiecznikw nowymi
odpowiednikami

Aktualna wersja

- Wersja 2.4 w dziedzinie dziaania programu nie rni si zasadniczo od wersji 2.3. W
gwnej mierze skupiono si na aktualizacji bazy danych, zarwno aparatw jak i kabli
zasilajcych.

Obliczenia

- Poprawa oblicze spadku napicia w sieciach z przewodami jednofazowymi
przedstawienie prdu w przewodzie neutralnym(N).

Baza danych

- Dodano nowe wyczniki taryfowe Z-TS rozwizujce problem ograniczenia mocy dziki
nastawnemu wyzwalaczowi przecieniowemu, powodujcemu wyczenie przepywu
prdu przy przekroczeniu zadanej wartoci.
- Zakoczenie wsparcia technicznego wycznikw typu NZM7,10,14. Nie mona
wstawi tych aparatw do nowych projektw. Przy otwieraniu projektu z poprzednich
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________
wersji uytkownik wzywany jest do zamiany wycznikw typu NZM7,10,14, aktualnie
dodawane s wyczniki typu NZM1,2,3,4.
- Usunito z bazy niepopularne wyczniki NZMB2-A125 a NZMN2-A125.
- Usunito z bazy niepopularne wyczniki NZML.-....(zdolno czeniowa 150kA)
- Usunito z bazy niepopularne wyczniki NZMB1-M.. oraz NZMN1-M.. dla In=20-32 A.
- Usunito z bazy niepopularne wyczniki NZM..-S(wyczniki bez wyzwalacza
przecieniowego).
- Zakoczono wsparcie techniczne rozcznikw typu P7,10 NZM7,10.
- Poprawiono bd zwizany z parametryzowaniem wyzwalacza dla wycznikw
IZMN2-A*.
- Dodano bezpieczniki SN (redniego napicia)wraz z charakterystykami wyzwalania
przeoonymi na stron nn. Bezpieczniki SN naley wstawi do projektu sieci, by
nastpnie uy je w module 'Charakterystyki czasowo-prdowe' celem okrelenia
selektywnoci zabezpiecze po stronie SN i nn.(nastawy wyzwalacza wycznika po
stronie nn).
- Zmodernizowano baz kabli/przewodw zasilajcych po przewodw aluminiowych w
izolacji XLPE.

Demo

- Dodano nowe demo prezentujce rne sposoby rwnolegego prowadzenia kabla.

Korekty

- Korekta bdnego obliczenia spadku napicia w gaziach bezporednio za
transformatorem i bdnych wartoci napicia w wzach transformatorowych (spadki
napicia w wle i spadki napicia na pozostaych gaziach zostaja bez zmian).
- Korekta bdu: jeli w projekcie wstawiony by niezdefiniowany wycznik (wycznik
wstawiony przy pomocy funkcji "Grupa (...)", ktrego parametry nie zostay
zdefiniowane), niemoliwe byo ponowne otwarcie projektu.
- Zdolno czeniowa 1-fazowych urzdze zabezpieczajcych jest kontrolowana jedynie
na prd 1-fazowy.

24.7 Wersja 2.5, Wrzesie 2007
Aktualna wersja:

- Wersja 2.5 w zakresie dziaania i obsugi programu nie rni si istotnie od poprzednich
wersji. Duy nacisk pooono na aktualizacj bazy danych.


- Nowa funkcja Znajd wyszukuje i wywietla element znajdujcy si na schemacie
pocze trujc elementy wg oznacze projektowych. Opcja usprawni orientacj w
rozbudowanych schematach

Obliczenia:

- Moliwo kontroli doboru urzdze zabezpieczajcych kable zasilajce opartej na
porwnaniu charakterystyk czasowo-prdowych w ukadzie pocze kabel -
zabezpieczenie.
_____________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________

Baza danych:

- Dodanie wycznikw typu LZM zastpujcych wyczniki typu PMC.
- Dodanie rozcznikw LN zastpujcych rozczniki typu PSC.
- Uzupenienie bazy danych o wyczniki dla aplikacji silnikowych bez czonu
przecieniowego NZM..- S.
- Wprowadzenie oznacze kabli wedug IEC.
- Aktualizacja bazy danych generatorw Caterpillar.
- Uzupenienie bazy danych baterii kondensatorw o produkty firmy Frako.
- Dodanie nowych aparatw do bazy danych wycznikw nadprdowych z moduem
rnicowoprdowym CKN6 i PKNM.
- Uzupenienie bazy danych wycznikw nadprdowych CLS6 i PLHT.
- Implementacja wycznikw mocy NZM o charakterystyce "C".

Korekty:

- Wyeliminowanie pustych pl powstajcych w wyniku niewaciwego przyczenia
wycznika do kabla po wstawieniu elementw schematu ze schowka.

Aktualna wersja:

- Wersja 2.6 w zakresie dziaania i obsugi programu nie rni si istotnie od poprzednich
wersji. Aktualizacja dotyczy bazy danych, programie uwzgldniono take aktualizacj normy
PN-IEC 60364-4-41 (PN-HD 60364-4-41).

Obliczenia:

- Podczas oblicze zwarciowych prowadzonych w celu oceny skutecznoci dziaania urzdze
ochrony przeciwporaeniowej uaktualniono wspczynnik stosowany do wyznaczenia
impedancji obwodu zwarciowego do 1,5 zgodnie z PN-IEC 60364-4-41 (PN-HD 60364-4-
41).
- Dla nowowstawionych urzdze zabezpieczajcych domylna warto czasu zadziaania
z punktu widzenia ochrony przy uszkodzeniu (ochrona przy dotyku porednim) jest
domylnie ustawiona na 0.4s. Warto ta jest wymagana dla obwodw odbiorczych do 32A
w sieciach typu TN (zgodnie PN-HD 60364-4-41). Zachowana zostaa funkcjonalno
pozwalajca na zmian czasu zadziaania (np. zadanie 5s. dla obwodw rozdzielczych).
- Dla zmodyfikowanych przez uytkownika kabli, wpisana warto odnosi si do
obcialnoci prdowej dla kabla uoonego w powietrzu w 30C. Dotychczas warto bya
wyliczana wg normy zalenie od materiau przewodnika i rodzaju izolacji. Funkcja daje
moliwo zaprojektowania wasnych kabli z wiksz wartoci obcialnoci prdowej
dugotrwaej. Uytkownik jest odpowiedzialny za poprawno wprowadzonych danych.

Baza danych:

- Aktualizacja bazy danych:
- Ujednolicenie zdolnoci czeniowych dla wycznikw moduowych:
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Dla aparatw CLS6, PLHT, CKN6, PKNM z przeznaczeniem dla instalacji domowych i
podobnych. Zdolno czeniowa Icn=Icu=Ics zgodnie z EN 60898
- Dla wycznikw typu FAZ przeznaczonych do przemysowych zastosowa, zdolno
czeniowa Icu i Ics podana zgodnie z EN 60947-2
- Wyczniki typu NZM:
- Dodano wyczniki NZMB2-A300, NZMN2-A300.
- Dodano NZM3-A (ochrona instalacji i kabli, z wyzwalaczem termomagnetycznym).
- Dodano wyczniki NZM3-S (ochrona silnikw, wyczniki bez wyzwalacza
przecieniowego).
- Dodano brakujce typoszeregi dla NZMC (Icu=Ics=36kA).
- Nowe moliwoci konfigurowania kaskad wycznik/wycznik. Nowe warianty to:
- NZMB(N)(H)1(2) - PLHT-B(C)(D),
- NZMB(N)(H)1(2) - FAZ-B(C).
- Poprawiono opisy dotyczce rozcznikw N1, PN1.

Nowoci:

- Wersja 2.7 wprowadza szeroki zakres zmian dotyczcych interfejsu uytkownika i
automatycznego doboru urzdze, ponadto wprowadzono moliwo zadawania
wspczynnikw jednoczesnoci i zapotrzebowania. Zmiany maj sprawi, e program bdzie
atwiejszy w obsudze szczeglnie dla nowych uytkownikw i dla korzystajcych z niego
okazjonalnie. Algorytmy obliczeniowe zostay zoptymalizowane poprawiajc komfort pracy,
szczeglnie w przypadku projektowania zoonych aplikacji.


- Zmiana w opcji Grupa:
- Nowa ikona Grupa w pasku narzdziowym programu, w zwizku z rozszerzeniem
funkcjonalnoci opcja zostaa podkrelona uyciem koloru;
- Zmieniono sposb wyboru elementw, zaznaczenia dokonuje si poprzez wybr
odpowiedniej grafiki, w odrnieniu od dotychczasowego, tekstowego sposobu wyboru;
- Dodano nowe rozwizania, gotowe do uycia w projekcie, korzystajc z nowego rozwizania
mona utworzy prosty projekt w 3 krokach, w przypadku prostych, standardowych
rozwiza nie ma potrzeby uywania osobnych elementw schematu (np. transformatora,
wycznika, kabla etc.).
- Zmiany w konfiguracji elementu Sie zasilajca:
- Zmiana ikony i uwagi w oknie dialogowym przy definiowaniu mocy zwarciowej.
- Dodano nowe okno dialogowe wpisano przykadowe dane (napicie znamionowe i
odpowiedni moc zwarciow) dotyczce elementu wraz z komentarzami.
- Zmiany w opcji Obliczenia sieci:
- Nowa ikona w pasku narzdziowym programu.
- Zmiana w oknie dialogowym, obliczenia zostay pogrupowane:
- Obliczenia podstawowe (najczciej wykonywane);
- Wszystkie obliczenia (opcja aktualna do tej wersji - wszystkie dostpne kalkulacje opcja
dla uytkownikw zaawansowanych);
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Ustaw parametry dla oblicze (funkcja dla zaawansowanych uytkownikw).
- Dodanie grafiki przy obliczeniach w celu atwiejszej orientacji.
- Wielko okna i jego pozycja mog by dowolnie ustalane. Zmiany zachowane s rwnie po
ponownym uruchomieniu aplikacji.
- Zmiana w sposobu prezentacji Wynikw oblicze w programie:
- Po zakoczeniu oblicze, wyniki s wywietlane w pojedynczym oknie dialogowym,
uatwiono tym samym szybki dostp do wynikw.
- Wielko okna i jego pozycja mog by dowolnie ustalane. Zmiany zachowane s rwnie po
- Wielko i pozycja okna Baza danych s zapisywane. Zmiany zachowane s rwnie po
- Charakterystyki czasowo-prdowe:
- Wielko okna gwnego i jego pozycja mog by dowolnie ustalane.
- Wielkoci i pozycje okien z typu pop-up z poszczeglnymi wyborami mog by mog by
dowolnie ustalane, tym samym mona unikn nakadania si kolejnych pl dialogowych.
- Okno z waciwociami wycznikw zostao wyposaone w przycisk Zastosuj, dziki tej
opcji mona wprowadza zmiany w wybranych nastawach wyzwalaczy bez koniecznoci
zamykania okna dialogowego.
- Udostpniono moliwo wstawienia aparatu zabezpieczajcego rwnie w momencie gdy
charakterystyka kabla zabezpieczanego jest ju na schemacie. Umoliwia to zilustrowanie na
charakterystyce sytuacji kiedy jedna linia jest zabezpieczona z obu stron, z jednej zwarciowe,
z drugiej zabezpieczanie przecieniowe.
- Porwnanie charakterystyki kabla i elementu zabezpieczajcego jest wyczone jeeli nie
mona wywietli charakterystyki czasowo-prdowej kabla.
- Zmiana w oknie Podgldu: szeroko kolumn dopasowuje si automatycznie to zmian
szerokoci okna.
- Pojawia si lista ostatnio otwieranych plikw.
- Dodatkowe skrty klawiszowe dla najczciej uywanych opcji.

Obliczenia:

- Dodanie wspczynnika zapotrzebowania Ku (utilization factor):
- Moe by definiowany dla poszczeglnych grup charakterystycznych odbiornikw (silnik,
odbir oglny);
- Wspczynnik jest uwzgldniany zarwno dla oblicze w sieciach promieniowych jak i w
mieszanych;
- Przykad dla odbioru typu silnik: moc znamionowa 7,5 kW, przy maksymalnym obcieniu
w warunkach normalnej pracy na poziomie 80% daje wspczynnik Ku=0.8;
- Przykad dla odbioru typu oglnego: grupa 10 gniazd wtyczkowych o prdzie 16A kade
czyli In=10x16A=160A przyjmujc zaoenie 10% zapotrzebowania wspczynnik Ku=0.1.
- Dodanie wspczynnika zapotrzebowania Ks (simultaneous factor):
- Moe by definiowany dla poszczeglnych wzw gdzie nastpuje podzia sieci (element
szyny zbiorcze w rozdzielnicy).
- Opisuje jednoczesno konsumpcji z danego wza (stosunek jednoczenie zaczonych
odbiorw do oglnej liczby zainstalowanych).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Przykad: 3 odbiory podczone do wza = 3 odbiory o prdzie znamionowym: 100A,
500A, 1000A i wspczynniku jednoczesnoci Ks=0.5 co daje 0.5x(100+500+1000)=800A.
- Uwzgldniany jedynie w sieciach promieniowych.
- Nie jest uwzgldniany w sieciach piercieniowych.
- Nowy algorytm obliczeniowy dla obliczania spadkw napi i rozpyww mocy:
- Dla sieci promieniowych - znaczco szybsze dziaanie;
- Uwzgldnianie wspczynnika jednoczesnoci Ks;
- Automatyczne wykrywanie sieci promieniowych i uywanie nowego algorytmu;
- Dotychczasowy algorytm uywany jest w sieciach mieszanych, obliczenia z
wykorzystaniem macierzy admitancyjnej, wspczynnik Ku nie jest uwzgldniany;
- Zachowano moliwo uywania oryginalnego algorytmu rwnie dla sieci promieniowych.
- Zmiana w dziaaniu opcji autoparametryzowania w celu rozszerzenia funkcjonalnoci, opcja
przydatna szczeglnie dla niezaawansowanych uytkownikw:
- Wszystkie nowowstawione urzdzenia na schemacie mog mie wczon opcje
automatycznego doboru. Domylnie funkcja wyczona, moe zosta aktywowana w opcjach
programu.
- Moliwo automatycznego doboru jednoczenie w sieciach 1 i 3-fazowych:
- Ilo y w dobieranych kablach/przewodach wybierana jest automatycznie w zalenoci
od iloci przyczonych faz;
- Ilo biegunw w dobieranych aparatach okrelana jest na podstawie iloci
przyczonych faz i wybranych wczeniej;
- Moliwo jednoczesnej autoparametryzacji:
- Kabli/przewodw Cu/Al, PVC/XLP;
- Przewody szynowe Cu/Al, izolacja powietrzna/wykonanie kanapkowe;
- Wybr materiau y lub izolacji dla kadego elementu moe by zdefiniowany po jego
wstawieniu na schemat lub ustawiony wczeniej w opcjach programu.
- Aparaty zabezpieczajce s dobierane zgodnie z kolejnoci urzdze w opcjach program. W
przypadku, gdy wicej ni jeden typ aparatu spenia warunki projektowe preferowany jest ten,
ktry ma wysz pozycj na licie dostpnej w ustawieniach programu.
- Linie z transformatorem/generatorem parametryzowane s ze wzgldu na
transformator/generator, w pozostaych wypadkach linie parametryzowane s ze wzgldu na
odbiory.
- Dodano nowe badania dla elementw typu transformator i generatory:
- Sprawdzanie przecienia;
- Sprawdzanie zabezpieczenia przed przecieniem;
- Elementy przyczone bezporednio za transformatorem powinny by dobrane w oparciu o
znamionowy prd transformatora.
- Dodano opcje wyliczania prdu znamionowego transformatora.
- Brak oblicze spadku napicia wyliczanego na transformatorze, transformator pracuje jako
urzdzenie idealne, napicie na kolejnym elemencie jest rwne nominalnemu dla
projektowanej sieci, niezalenie od jego obcienia.
- Obsuono sytuacj gdy kabel jest zabezpieczony z obu stron:
- Zabezpieczenie zwarciowe jest uwzgldnione z jednej strony (z reguy przy pomocy
bezpiecznika);
- Zabezpieczenie przecieniowe jest uwzgldnione z drugiej strony (z reguy wycznik
penicy rwnie funkcj cznika gwnego);
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Oba zabezpieczenia s uwzgldniane w obliczeniach, bd jest wywietlany, gdy aden
elementw nie zapewnia ochrony przed przecieniem;
- Jednoczenie, oba urzdzenia s uwzgldniane podczas oblicze czasu zadziaania z pkt.
widzenia ochrony przy uszkodzeniu poniewa inaczej ni przy przecieniu zwarcie moe
nastpi rwnie na dugoci linii.
- Rozwizanie sytuacji gdy obok siebie zainstalowany jest rozcznik i inny element
zabezpieczajcy, rozcznik jest sprawdzany jako ochrona dodatkowa.
- Wpyw silnikw na obliczenia jest ignorowany podczas oblicze 1-fazowych prdw zwarcia
(w przypadku oblicze 3-fazowych przebieg oblicze jest taki sam jak w poprzednich
wersjach).
- Zmieniono nazwy zmiennych w programie wszystkie s zgodne z jzykiem angielskim.
- Nowa opcja Selektywno pozwala na ocen selektywnoci wycznikw w oparciu o
dostpne w katalogach charakterystyki selektywnego zadziaania aparatw, moliwe s dwa
wybory:
- Badanie selektywnoci porwnanie dwch wycznikw wybranych z bazy danych:
aparaty mog by wybrane niezalenie od schematu projektowego, aparaty definiuje si w
oknie dialogowym. Wyniki, wyznaczane w oparciu o tabele selektywnoci, uzupeniane s o
odpowiednie komentarze.
- Badanie selektywnoci porwnanie wycznikw umieszczonych w projekcie: wymagane
jest zdefiniowanie kaskady dla kadego wza sieci. Na zestawieniu wynikw wywietlane
s selektywnoci dla aparatu wchodzcego i aparatw wychodzcych z danego wza,
ponadto wywietlane s odpowiednie komentarze. Zestawienie moe by drukowane.

Obliczenia Zmiany w oprogramowaniu - system:

- Implmenetacja moduu aktualizacji automatyczne sprawdzanie i ewentualnie pobieranie
aktualizacji oprogramowania ze strony internetowej firmy Moeller;
- Moliwo powrotu do ustawie pierwotnych dla pywajcych okien (np. w wypadku
odczenia dodatkowego monitora);
- Modyfikacja nazwy .exe pokazywanej w Windows;
- Zmiana nazw katalogw dla instalacji programu (pomocne w atwiejszej orientacji w
rnych wersjach jzykowych);
- Poprawiono obsug strony kodowej dla eksportu schematu do formatu .dxf w wersji
Rosyjskiej (poprawne wywietlanie cyrylicy we wszystkich wersjach jzykowych programu
AutoCAD).

Obliczenia Zmiany w oprogramowaniu - system:

- Niewielkie zmiany w bazie wycznikw mocy:
- NZMH1-M40M100 (dla ochrony silnikw, zdolno czeniowa Icu=100kA);
- W wersjach EN/RO, EN/INT rozszerzono moliwo zdefiniowania kaskady
wycznik/wycznik dla aparatw typu LZM, wchodzcy wycznik stanowi dodatkowe
zabezpieczenie dla wycznika wychodzcego z danego wza.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
CZ III.: Program PAJK przykady
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
25. PAJK przykady
________________________________________________
Tutaj przykady pokazuj podstawy pracy z programem PAJK. Zaoono, e uytkownik ma ju
program zainstalowany i w peni funkcjonujcy oraz, e jest zaznajomiony z obsug i
waciwociami aplikacji Windows (praca z mysz, praca z plikami itp.) Rwnoczenie zaoono
znajomo doboru elementw sieci i wykonywania oblicze sieci. Dokadnie przedstawiono
podstawy oblicze w czci I - PAJK, Podrcznik Uytkownika
25.1 Schemat pocze utworzenie, edycja
W tym przykadzie pokazano, w jaki sposb budowany jest nowy schemat sieci (topologia sieci) i
jak uywane s narzdzia do pracy z grafik. Na zakoczenia przeprowadzono szybkie sprawdzenie
logiki pocze w sieci (problematyka oblicze dokadnie zostanie przedstawiona w dalszych
przykadach). wiczenie jest zawarte w pliku DEMO-sie.SPI. Na zapoznanie si z przykadem
naley zarezerwowa ok. 2.0 godz.

Zadanie: Przy pomocy programu PAJK opracowa schemat zasilania obiektu przemysowego.
Przeprowadzi sprawdzenie wykrelonej topologii sieci i kontrol poprawnoci doboru uywanych
komponentw.

Parametry poszczeglnych elementw sieci:

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
NET1 Napicie zasilania SN sie 22 kV, Sk=500MVA
TR1 Transformator SGB, olejowy, 22/0.4 kV, 250 kVA, Pk=4.1kW, uk=4%
W1 Przewd pomidzy transformatorem i gwn rozdzielnic technologiczn
kabel NYY 3x240/120, 5m, 1 przewd uoony w powietrzu (E)
FA1 Wycznik gwny 400 A, wycznik Eaton Moeller, Icu=50kA, typ NZM,
wyzwalacz elektroniczny selektywny
TECH1 Odbir technologiczny nr 1, Pn=40 kW, cosFi=0.9, 100% zapotrzebowania (Ku=1)
W2 Przewd do odbioru nr 1
kabel YKY 4x25, 50m, 1 przewd uoony na cianie (C)
FA2 Zabezpieczenie odbioru nr 1
Zabezpieczenie 80 A, wycznik Eaton Moeller, Icu=25kA, typ NZM, wyzwalacz
termomagnetyczny
TECH2 Odbir technologiczny nr 2, Pn=80 kW, cosFi=0.9, 100% zapotrzebowania (Ku=1)
W3 Przewd do odbioru nr 2
kabel YKY 4x70, 120m, 1 przewd uoony na cianie (C)
FA3 Zabezpieczenie odbioru nr 2
Zabezpieczenie 160 A, wycznik Eaton Moeller, Icu=25kA, typ NZMB2,
wyzwalacz termomagnetyczny, wyzwalacz przecieniowy na 85% (Ir=136A)
M1 Odbir technologiczny - pompa, silnik Pn=30 kW, 100% zapotrzebowania (Ku=1)
W4 Przewd do pompy
kabel YKY 4x16, 30m, 1 przewd uoony w ziemi (D)
FA4 Zabezpieczenie pompy
Zabezpieczenie 63 A, wycznik Eaton Moeller, Icu=25kA, typ NZMB1-M (do
zasilania silnikw), wyzwalacz przecieniowy ustawiony na 90% (Ir=56A)

Uruchomienie programu praca z nowym projektem

1. Uruchom program PAJK (Patrz rozdz. 9.2).
2. Po uruchomieniu otworzy si okno Podpowied dnia. Przeczytaj podpowied i
zamknij okno poprzez nacinicie przycisku Zamknij. Otwieranie okna z
podpowiedzi mona zablokowa.(Patrz rozdz. 22.1).
3. Po uruchomieniu programu automatycznie aktywuje si nowy
projekt z domylnymi ustawieniami. Aktywacj nowego projektu po
uruchomieniu mona zablokowa. Dopki aden projekt nie jest
aktywny wywietlany jest jedynie ekran pocztkowy (Patrz rozdz.
10.1)), aby otworzy nowy projekt kliknij na ikon Nowy (Patrz
rozdz. 20.3).
4. Ustaw parametry strony np. format A4 (Patrz rozdz. 18.4). Format
A4 jako najczciej uywany jest ustawiony jako domylny dla
wszystkich nowych projektw. Jeeli konieczne jest ustawienie
innego formatu wykonaj nastpujce kroki:
- Wybierz Ustawienie strony z rozwinitego menu Plik.
- W otwartym oknie dialogowym wybierz jeden ze
standardowych formatw.
- Zamknij okno poprzez kliknicie na przycisk OK. Widok
Krelonej strony dostosuje si do wybranego formatu.
5. Wprowad ukad sieci i napicie (Patrz rozdz. 11.1). W naszym
przykadzie jest to sie TN 230/400 V. Takie ustawienie jest
rwnie ustawieniem domylnym. Jeeli konieczne jest
ustawienie innych parametrw wykonaj nastpujce kroki:
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Wybierz Sie: ukad, napicie z rozwinitego menu Narzdzia.
- W otwartym oknie dialogowym wybierz Ukad sieci TN (pole wyboru) i napicie 230/400
V (pole wyboru)
- Zamknij okno poprzez kliknicie na przycisk OK. Wybrane parametry s pokazane w
grnym rogu tabelki.

6. Zapisz nowe ustawienia projektu do pliku danych (Patrz rozdz. 20.1).
- Kliknij na ikon Zapisz.
- W otwartym oknie dialogowym wpisz informacje o projekcie (Patrz rozdz. 17).
Wprowadzone dane zostan wpisane do tabelki na rysunku. Wpisz dane projektu na
przykad takie:

- Zamknij okno poprzez kliknicie na przycisk OK.
- Po zamkniciu okna pojawi si standardowe okno Zapisz, znane z innych programw
(szczegowy opis patrz rozdz. 20.1), wybierz katalog i wpisz nazw pliku, w ktrym
projekt bdzie zapamitany (np. katalog DOKUMENTY, plik PRZYKAD.SPI). Twj projekt
bdzie wyglda nastpujco:

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Wykrelenie schematu sieci (topologia)

1. Wstaw grup zasilajc (sie zasilajca, transformator, wycznik gwny)
- Kliknij na ikon Grupa (Patrz rozdz. 11.14).
- Wybierz rdo zasilania.
- Ze zbioru rozwiza wybierz rdo zasilania z sieci wysokiego napicia, transformator
przyczony kablem. Grupa zawiera wszystkie wymagane elementy, kursor pokazuje
miejsce wstawienia elementw.
- Kliknij na przycisk Wstaw.
- Kursor myszy zmieni si w krzyyk wskazujcy miejsce wstawienia grafiki
- Kliknij lewym przyciskiem na paszczynie rysunku w oknie z projektem. Grupa zostanie
wstawiona.
- Zakocz wstawianie grupy poprzez kliknicie prawym przyciskiem myszy.

2. Wstawione zostay jedynie symbole, naley teraz uzupeni parametry elektryczne elementw.
- Kliknij 2x na element Sie (Patrz rozdz. 11.2), opis elementu NET1. W otwartym oknie
dialogowym wpisz dane parametry. Zamknij okno poprzez kliknicie na przycisk OK.

- Kliknij 2x na element Transformator (Patrz rozdz. 11.4), opis elementu TR1. Prosimy
wstawi typowy transformator produkcji SGB, znajdujcy si w bazie danych dostarczanej z
programem
Kliknij punkt wstawienia grupy.
Zdefiniowanie sieci przy pomocy
impedancji w przypadku braku
informacji o mocy zwarciowej.
Nie jest wymagane podanie mocy
zwarciowej dla zwarcia
1-fazowego, (jeeli nie jest znana),
obliczenia zwar niesymetrycznych
bd mniej dokadne.
Prd zwarciowy wyliczany jest
automatycznie.
Moc zwarciowa moe by podana
poprzez wybr z listy typowych
wartoci. Dokadne dane mog by
uzyskane od odpowiedniej spki
dystrybucyjnej.
Opis elementu, pozostawiono
nazw domyln.
Zasilanie 3-fazowe
Napicie znamionowe sieci
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Kliknij na przycisk Baza Danych. Aktywuje si okno bazy danych z transformatorami
(Patrz rozdz. 16.1). Rozwi ga Transformatory SGB (klikniciem na znak +, lub 2x na
ga), Transformatory SGB olejowe, 20 kV i kliknij na ga 20/0.400 kV. Z tabeli
danych wybierz typ DOT 250/20 (10) (22/0.42kV) Sr=250 kVA i kliknij na przycisk
Wstaw.
- Wszystkie parametry transformatora zostan wprowadzone.
- Przycisk Prd znam. ?? otwiera okno dialogowe gdzie wyliczany jest prd znamionowy
transformatora, w tym wypadku Intr = 361A. Warto ta jest uyteczna przy pniejszym
wyborze odpowiedniego kabla i wycznika.
- Zamknij okno dialogowe klikniciem na OK.
- Kliknij 2x na element Kabel (Patrz rozdz. 11.7), opis elementu W1.
- Wprowad dugo kabla - 5 metrw, rodzaj przewodu kabel wieloyowy; sposb
uoenia (E) Kabel prowadzony w powietrzu ; temperatur otoczenia - 30C; ukad
fazowy: 3-fazowe zasilanie; maksymalny spadek napicia w tym przewodzie 5% (Patrz
rozdz. 4.1) w przypadku, gdy spadek napicia przekroczy wskazan tu warto element
zostanie uznany za le dobrany.
- Wstaw typowy kabel NYY z bazy danych dostarczonych z programem.
- Kliknij na przycisk Baza Danych. Aktywuje si okno bazy danych z kablami (Patrz rozdz.
16.1). Rozwi ga przewody miedziane (Cu) (klikniciem na znak +, lub 2x na ga),
Typ NYY i kliknij na ga Ilo przewodw 4 (L1 L2 L3 0.5PE). Z tabeli danych
wybierz typ 3x240/120 (jak wida w dalszych kolumnach ya fazowa przewodu 240
mm2, ya PEN 120 mm2, obcialno dugotrwaa w powietrzu (E, F) wynosi 430 A) i
kliknij na przycisk Wstaw.
- Uwaga: pomimo, e suma prdw odbiorw to 247A to kabel przyczony do
transformatora wymiarowany jest z uwzgldnieniem prdu transformatora (Intr = 361).
- Wszystkie parametry przewodu zostan wprowadzone. Zamknij okno dialogowe
klikniciem na OK.
- Kliknij 2x na element Wycznik (Patrz rozdz. 11.9), opis elementu FA1.
- Ustaw ukad fazowy: 3-fazowe zasilanie; maksymalny czas wyczenia 5 s (Patrz rozdz.
3.7); Ustaw stan wycznika Zamknity.
- Wstaw wycznik firmy Eaton Moeller, typ NZMN3 z elektronicznym wyzwalaczem, z
bazy danych dostarczonej z programem.
- Uwaga: w tym miejscu projektowanej sieci zaleca si uycie wycznika z elektronicznym
wyzwalaczem ze wzgldu na atwiejsze uzyskanie selektywnego zadziaania z aparatami
ochronnymi przyczonymi na wyjciu z wza (rozdzielnicy). Wicej informacji - rozdzia
4.4 i 14.4.2.
- Kliknij na przycisk Baza Danych. Aktywuje si okno Bazy danych, z wycznikami (Patrz
rozdz. 16.1). Rozwi ga, Wyczniki mocy typ NZM, Ochrona instalacji i
generatorw z selektywnoci Prd znamionowy In=Iu=250630A(typ NZM3),
kliknij na ga Wycznik, wyzwalacz elektron., selektywny Icu=50kA... Z tabeli danych
wybierz typ NZMN3-VE400 i kliknij na przycisk Wstaw.
- W zakadce wyzwalacz naley ustawi wyzwalacz przecieniowy Ir = 90% (Ir=360A) by
zapewni ochron transformatora przed przecieniem (Intr=361A).
- Wszystkie parametry wycznika zostan wprowadzone. Zamknij okno dialogowe
klikniciem na OK.
- Wstaw element Szyny rozdzielcze, reprezentujcy szyny w rozdzielnicy gwnej.
Jest to element o pomijalnej impedancji. Kliknij na ikon Szyny rozdzielcze (Patrz
rozdz. 11.5).
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Kliknij pierwszy punkt linii reprezentujcej na schemacie szyny rozdzielcze. Kliknity
punkt jest automatycznie przycigany do siatki (kolorowe kropki na rysunku).
- Przecignij lini - linia musi by rysowana w poziomie. Kliknij kocowy punkt linii
reprezentujcej na schemacie szyny rozdzielcze. Kliknity punkt jest automatycznie
przycigany do siatki tak, aby linia bya rwnolega do osi X.
- W otwartym oknie dialogowym zmie opis elementu na RTH1. Napicie w wle sieci i
ukad fazowy ju s nastawione automatycznie. Ustaw maksymalny spadek napicia wle
na 5% (Patrz rozdz., 4.1). Jeeli spadek napicia wzgldem napicia rda przekroczy
nastawion wielko - element zostanie oznaczony jako zy.
- Ustaw wspczynnik jednoczesnoci Ks = 1
- Zamknij okno dialogowe klikniciem na OK.

3. Funkcje pomocnicze Zoom Okno wybierz grna poow rysunku napisy bd bardziej czytelne:
- Kliknij na ikon Zoom Okno (Patrz rozdz. 13.4).
- Kliknij mysz w grnej lewym rogu. Pokae si prostokt pokazujcy wybran
cz rysunku do powikszenia. Prostokt musi zawiera cay dany przez nas
obszar. Kliknij prawy dolny rg okna. Rysunek si powikszy.
- Operacj mona cofn przy pomocy funkcji Zoom Poprzedni (Patrz rozdz. 13.5),
lub wrci do pokazania caej paszczyzny rysunku przy pomocy funkcji Zoom
Wszystko (Patrz rozdz. 13.6). Uywajcie funkcji Zoom Okno dopki nie uzyskacie
danego przez Was widoku.

4. Wstaw grup, reprezentujc odbir technologiczny nr 1:
- Wybierz zakadk Odbiory Odbir oglny z wycznikiem
- Wybierz pozycj Odbir oglny z wycznikiem.
- Kliknij lewym przyciskiem punkt wstawienia grupy na szynie rozdzielczej (niebieska linia
w pobliu lewego koca). Grupa zostanie wstawiona.
- Zakocz wstawianie grupy prawym przyciskiem myszy.
- Jeeli operacja nie powioda si mona uy funkcj Cofnij (Patrz rozdz. 10.3).

Typ elementu.
Oznaczenie obwodu 3-fazowego
Typ przewodu, dugo, sposb uoenia (E
prowadzony w powietrzu).
Opis elementu identyfikuje element na
schemacie; kolejny numer nadawany
automatycznie
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

5. Zmniejsz widok tak, aby dobrze byo wida cay nakrelony schemat:
- Kliknij na ikon Szybki Zoom (Patrz rozdz. 13.3).
- Standardowy kursor myszy (zwykle strzaka) zmieni si w kursor szybkiego
zoomu (strzaka w gr w d). Kliknij na polu rysunku, trzymajc lewy przycisk myszy
pomau przesuwaj mysz. Przy ruchu w gr rysunek si powiksza, w d zmniejsza.
Podczas ruchu nie s wywietlane niektre teksty. Uwaga: przy duych zmianach funkcja
moe dziaa w zbyt maym zakresie. W takim przypadku uyj funkcji Zoom Okno (Patrz
rozdz. 13.4) Zoom Wszystko (Patrz rozdz. 13.6).
- Zakocz dziaanie funkcji klawiszem Esc.
- Kliknij na ikon Przesu Widok (Patrz rozdz. 13.2).
- Standardowy kursor myszy (zwykle strzaka) zmieni si w kursor przesuwania
(strzaka w gr w d, w lewo w prawo). Kliknij na polu rysunku, trzymajc lewy przycisk
myszy pomau przesuwaj mysz. Grafika przesuwa si zgodnie z ruchem myszy. Podczas
ruchu nie s wywietlane niektre teksty. Uwaga: w przypadku duych przesuni i
rozbudowanych schematw funkcja moe dziaa zbyt wolno. W takim przypadku uyj
paskw przewijania na brzegach rysunku.
- Zakocz dziaanie funkcji klawiszem Esc.
Podpowied: funkcj przesu widok wygodniej jest wywoa rodkowym kkiem myszy
(mysz z przewijaczem).

6. Ustal parametry elektryczne odgazienia:
- Kliknij 2x na element Wycznik (Patrz rozdz. 11.9), opis elementu FA2. Znanym ju
sposobem wybierz z bazy danych wycznik Eaton Moeller typu NZMB1-A80.
- Kliknij 2x na element Kabel (Patrz rozdz. 11.7), opis elementu W2. Wprowad dugo 5
metrw, rodzaj przewodu wieloyowy; sposb uoenia (C) Kabel na cianie;
temperatur otoczenia - 30C; ukad fazowy: 3-fazowe poczenie; maksymalny spadek
napicia na tym przewodzie 5%. Znanym ju sposobem wybierz z bazy danych kabel typu
YKY 4x25.
- Kliknij 2x na element Odbir (Patrz rozdz. 11.12), opis elementu LOAD1.
- W otwartym oknie dialogowym wpisz wielkoci jak wskazano i zamknij okno dialogowe
klikniciem na OK:

Punkt wstawienia
grupy
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

7. Poniewa odpyw reprezentujcy zasilanie odbioru technologicznego nr 2 na bardzo podobne
parametry, wykorzystaj funkcje kopiuj.
- Kliknij na ikon Kopiuj (Patrz rozdz. 12.3).
- Wybierz kopiowane elementy. Wykorzystaj okno wyboru.: Kliknij lewym
przyciskiem myszy na prawo od wycznika FA2, poza symbolem i opisem elementu (punkt
B1 na rysunku). Przesu mysz w lewo tak, aby wszystkie kopiowane elementy znajdoway
si w oknie wyboru, (Wybrane zostan wszystkie obiekty wewntrz okna i te, ktre okno
przecina). Kliknij przeciwlegy rg okna na lewo od odbioru TECH1 (punkt B2). Wybrane
elementy zostan zaznaczone.
- W przypadku bdnego zaznaczenia, skasuj funkcj klawiszem Esc, przeprowad
Regeneracj z menu Widok (Patrz rozdz. 13.1) i powtrz polecenie Kopiuj i wybr
elementw do kopiowania.
- Zakocz wybr elementw prawym przyciskiem myszy.
- Kliknij pocztkowy punkt wektora przesunicia - grny punkt wycznika FA2 (pkt B3).
- Kliknij kocowy punkt wektora przesunicia - na szynie rozdzielczej w prawo od FA2
(pkt. B4).
- Zakocz kopiowanie klikniciem prawym przyciskiem myszy.
Napicie musi odpowiada
napiciu sieci
Poczenie 3-fazowe.
Oznaczenie projektowe (Symbol)
mona wprowadza dowolny
Wprowad moc znamionow, prd
zostanie wyliczony przez program,
Maksymalny spadek napicia na
zaciskach odbiornika wzgldem
napicia rda W przypadku, gdy
spadek napicia przekroczy
ustalon warto element zostanie
oznaczony jako nieprawidowy
Zakada si, e zapotrzebowanie na
moc bdzie wynosio 100% - wsp.
zapotrzebowania = 1
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

8. Wprowad parametry elektryczne przekopiowanego odpywu. (opis elementu podczas
kopiowania zosta automatycznie zmieniony, aby nie doszo do powtarzania si oznacze):
- Kliknij 2x na element Wycznik (Patrz rozdz. 11.9), opis elementu FA3. Wybierz z bazy
danych wycznik Eaton Moeller typu NZMB2-A160. W zakadce Wyzwalacz ustaw
wyzwalacz przecieniowy na 85% (Ir

=136A).
- Kliknij 2x na element Kabel (Patrz rozdz. 11.7), opis elementu W3. Wprowad dugo
kabla - 120 m. Z Bazy Danych wybierz typ YKY 4x70.
- Kliknij 2x na element Odbir (Patrz rozdz. 11.12), opis elementu TECH2. Wprowad moc
znamionow 80 kW.

9. Wstaw odbir silnikowy reprezentujcy pompy technologiczne.
- Zaznacz zakadk Odbiory
- Wybierz Odbir silnikowy z wycznikiem spord przedstawionych do wyboru.
- Kliknij lewym przyciskiem miejsce wstawienia grupy na szynach rozdzielczych. Grupa
zostanie wstawiona.
- Zakocz kopiowanie klikniciem prawym przyciskiem myszy.
- Jeeli operacja nie powioda si mona uy funkcj Cofnij (Patrz rozdz. 10.3).

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
10. Wprowad parametry elektryczne nowego odpywu:
- Kliknij 2x na element Wycznik (Patrz rozdz. 11.9), opis elementu FA4. Z Bazy Danych
wstaw wycznik Eaton Moeller dla ochrony silnikw typu NZMB1-M63. Przejd do
zakadki Wyzwalacz i ustaw wyzwalacz przecieniowy na 90% (I
r
=56.7A).
- Kliknij 2x na element Kabel (Patrz rozdz. 11.7), opis elementu W4. Wpisz dugo kabla -
30 m, rodzaj przewodu wieloyowy; sposb uoenia (D) Kabel w ziemi ; temperatur
otoczenia - 20C; ukad fazowy: 3-fazowe poczenie; maksymalny spadek napicia na tym
przewodzie 5%. Znanym ju sposobem wybierz z bazy danych kabel typu YKY 4x16.
- Kliknij 2x na element Silnik (Patrz rozdz. 11.12), opis elementu M1. Znanym ju sposobem
wybierz z bazy danych typowy silnik 30 kW, Ku = 1.

11. Zapisz wprowadzone zmiany do pliku - Kliknij na ikon Zapisz.

Przeprowadzenie oblicze kontrolnych

1. Przed uruchomieniem oblicze naley sprawdzi poprawno pocze w sieci (czy
wszystkie elementy s poczone prawidowo).
- Kliknij na ikon Oblicz (Patrz rozdz. 14.2).
- W otwartym oknie dialogowym, w zakadce Obliczenia podstawowe, wybierz
Sprawdzenie ukadu pocze sieci i zamknij okno dialogowe klikniciem na OK.
- Przeprowadzona zostaje kontrola logiki pocze; w przypadku bdu drukowany jest
komunikat. W takim przypadku najlepiej jest bdny element usun (funkcja Usu, Patrz
rozdz. 12.5) i wstawi nowy wg wskazwek. Jeeli wszystko jest w porzdku wywietlany
jest komunikat:
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

2. Przeprowad kompleksow kontrol caej sieci. Kontrola ta obejmuje:
- Obliczenie spadku napi i rozpywu mocy z kontrol poprawnoci doboru elementw sieci
do zaoonych znamionowych wielkoci oraz zabezpieczenia przewodw przed
przecieniem,
- Obliczenia 3-fazowego symetrycznego zwarcia kolejno we wszystkich wzach sieci ze
sprawdzeniem zabezpiecze zwarciowych (na maksymalny prd zwarciowy),
- Obliczenia 1-fazowego niesymetrycznego zwarcia kolejno we wszystkich wzach sieci ze
sprawdzeniem czasw wyczenia (czy zabezpieczenia bd odpowiednio reagowa na
minimalny prd zwarcia).
- Kliknij na ikon Oblicz.
- W otwartym oknie dialogowym, w zakadce Obliczenia podstawowe, wybierz
pozycj Kompleksowa kontrola caej sieci... Zamknij okno dialogowe klikniciem
na OK.
- Po przeprowadzeniu oblicze pokae si okno dialogowe z wynikami. Zamknij okno
klawiszem Esc, lub klikniciem na ikon Dalej.
- Przed rozpoczciem obliczania prdw zwarciowych pokae si okno dialogowe
umoliwiajce zdefiniowanie kolejnoci urzdze zabezpieczajcych, tj. zadeklarowanie
urzdzenia nadrzdnego (zasilajcego szyny rozdzielcze) oraz urzdze znajdujcych si w
polach odbiorczych (patrz rozdz. 14.4.1).
- W podanym przykadzie istnieje 1 wze przedstawiony w jednym wierszu. Przykad to
promieniowa sie i kaskady s ustawione automatycznie.

- Przejcie do kolejnego okna przy pomocy klawisza Esc lub kliknicie ikony Dalej.
- Jak wida wszystkie wymagania s spenione.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
3. Aby otrzyma wyniki oblicze naley wykona oddzielnie kade obliczenie Oblicz (Patrz
rozdz. 14.3, 14.4) i odczyta wyniki ze schematu sieci (Patrz rozdz. 18.3), lub tabeli danych
elementu sieci z wynikami oblicze (Patrz rozdz. 18.2). Dziaanie to zostao dokadnie opisane
w nastpnym przykadzie(Patrz rozdz. 25.2.)
4. Zapisz wszystko do pliku danych - Kliknij na ikon Zapisz.
5. Zakocz prac z programem PAJK klikniciem na krzyyk v prawym grnym rogu okna z
programem
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
25.2 Opracowanie schematu pocze i podstawowe obliczenia sie promieniowa
W tym przykadzie pokazano jak utworzy schemat sieci z elementw pojedynczych i
przeprowadzi obliczenia indywidualnie (spadki napi, rozpyw mocy i zwarcia). W przykadzie
zostanie wykorzystany schemat DEMO-sie promieniowa.SPI, dostarczany w raz z
programem instalacyjnym PAJK. Do ju istniejcego schematu sieci dodamy nowy odpyw
przeprowadzimy podstawowe obliczenia. Nastpnie skorygujemy parametry elementw tak, aby
speniay nasze wymagania. Czas potrzebny do przeledzenia przykadu ok. 1 godz.

1. Uruchom program PAJK (patrz rozdz. 9.2).
2. Otwrz plik z projektem DEMO-sie promieniowa.SPI. Plik znajduje si
w katalogu...\SPIDER\DEMO. Uyj funkcji Otwrz Demo (patrz rozdz. 20.2).
Plik ten zawiera ju wrysowany schemat sieci promieniowej dwustopniowej.
Modyfikujc dane bdziemy demonstrowa podstawowe operacje wykonywane
w programie.

3. Przy pomocy funkcji Zapisz jako z rozwijanego menu Plik (patrz rozdz. 20.1.) zapisz plik
pod innym adresem (np. w katalogu DOKUMENTY, pod nazw PRIKAD1.SPI). Radzimy
zmian nazwy pliku, aby pliki przykadowe zostay zachowane bez zmian i mona by si do
nich wrci w razie potrzeby.
4. Przy pomocy funkcji Zoom Okno (patrz rozdz. 13.4) powiksz szyny Rw2 ze
wszystkimi odpywami.
Zoom
Okno
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Aktywuj funkcj Zoom Okno.
- Kliknij mysz w lewym dolnym rogu, wybierz dany obszar. Twoje okno powinno
wyglda nastpujco:

Jeeli operacja wyboru si nie powioda, moesz wrci przy pomocy funkcji Zoom
Poprzedni (patrz rozdz. 13.5), lub (w przypadku wykonania kilku kolejnych zmian)
Zoom Wszystko (patrz rozdz. 13.6). Uywaj funkcji Zoom Okno dopki nie otrzymasz
wymaganego widoku okna.

5. Usu wszystkie elementy tworzce odpyw silnikowy M4-1f
- Aktywuj funkcj Usu (patrz rozdz. 12.5).
- Wybierz elementy oznaczone M4-1f, CAB10, FA10. Uyj okna wyboru: kliknij
lewym przyciskiem myszy z prawej strony wycznika FA1, tak, aby nie klikn
na tekst (pkt. B1). Przesu mysz w lewo, aby okno zawierao bd przecinao
wybierane elementy. Kliknij przeciwlegy rg okna w lewo od silnika M4-1f
(pkt. B2). Wybrane elementy zostan zaznaczone.
- W przypadku bdnego zaznaczenia, skasuj funkcj klawiszem Esc, przeprowad
Regeneracj z menu Widok (patrz rozdz. 13.1) i ponownie uyj funkcji Usu.
- Zakocz wybr elementw prawym przyciskiem myszy. Wybrane elementy bd
usunite.

Zoom
Poprzedni
Zoom
Wszystko
Usu
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

Twj rysunek powinien wyglda nastpujco:

6. Wstaw nowy odpyw silnikowy przyczony do szyn Rw2, wybierz typowy asynchroniczny
3-fazowy silnik 7.5 kW.

7. Jako pierwszy wprowad silnik.
- Aktywuj funkcj Silnik (patrz rozdz. 11.11).
- Kliknij mysz w miejscu wstawienia silnika na schemacie (z prawej strony mniej
wicej na wysokoci elementu LOAD2. Symbol zostanie wprowadzony poniej wybranego
punktu.
- W otwartym oknie dialogowym zadaj parametry silnika. Silnik jest tzw. elementem staym i
konieczne jest wprowadzenie wszystkich jego parametrw.
Silnik
Wybr elementw przy pomocy
przecinajcego okna. Wybrane bd
wszystkie elementy zawarte w oknie oraz te,
ktre okno przecina.
Pierwszy wskazany punkt okna wyboru
Drugi wskazany punkty okna wyboru.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Wstaw typowy silnik z bazy danych. Kliknij na
przycisk Baza Danych. Otworzy si okno dialogowe
Bazy danych silnikw ( patrz rozdz. 16.1). Baza
danych zawiera typowe elementy, ale mona j
modyfikowa i rozszerza (patrz rozdz. 16.2). z Bazy
Danych Wybierz silnik 7.5 kW i kliknij na przycisk
Wstaw.
- Wszystkie parametry silnika zostan wprowadzone.
Wspczynnik zapotrzebowania Ku = 1. Zamknij okno
dialogowe klikniciem na OK - element Silnik bdzie
wprowadzony do schematu.

8. Teraz wprowad wycznik. Dla odpyww silnikowych uywane s wyczniki silnikowe
PKZM produkcji Eaton Moeller, w ochrona zwarciowa i przecieniowa silnika.
- Aktywuj funkcj Wycznik (patrz rozdz. 11.9).
- Kliknij mysz w miejscu wstawienia (na szynach rozdzielczych nad symbolem
silnika). Symbol zostanie wprowadzony poniej wybranego punktu.
- W otwartym oknie dialogowym zadaj parametry wycznika. Wycznik jest to tzw. element
zmienny (patrz rozdz. 1.2), czyli jego parametry mog, ale nie musz by wprowadzone w
zalenoci od trybu pracy programu. W tym przykadzie bdziemy uywa program w
trybie rcznym (patrz rozdz. 1.2), musisz wszystkie parametry wycznik. Wykorzystaj
ponownie Baz Danych elementw.
- Kliknij na przycisk Baza Danych. Otwiera si Baza
Danych wycznikami (patrz rozdz. 16.1). Rozwi ga
Wyczniki silnikowe PKZ (kliknij na znak +, lub 2x na
ga), kliknij na ga PKZM (0.16-25A). Z tabeli
danych Wybierz wycznik PKZM 0-16 (zabezpieczenie
do silnika 7.5 kW) i kliknij na przycisk Wstaw.
- Wszystkie parametry wycznika zostan wprowadzone.
Zwr uwag, e stan wycznika jest Zaczony.
Zamknij okno dialogowe klikniciem na OK - element
Wycznik bdzie wprowadzony do schematu.

9. Wstaw poczenie pomidzy wycznikiem i silnikiem. Uyj typowego kabla CYKY 4x1.5.
Dugo przewodu - 50m, prowadzony na drabinkach.
- Aktywuj funkcj Przewd/kabel(patrz rozdz. 11.7).
- Naley wprowadzi tras kabla. Kliknij pierwszy punkt kabla - naley klikn na
dolny koniec wycznika, aby zapewni poczenie.
- Kliknij drugi punkt kabla - naley klikn grny koniec symbolu silnika. Jeeli
symbole nie s bezporednio nad sob konieczne bdzie wprowadzenie punktw
zaomu. W przypadku bdnego zaznaczenia, skasuj funkcj klawiszem Esc, przeprowad
Regeneracj z menu Widok (Patrz rozdz. 13.1) i powtrz polecenie Przewd/kabel.
- W otwartym oknie dialogowym wprowad parametry kabla. Kabel jest to tzw. element stay
i naley wprowadzi wszystkie jego parametry.
- Wprowad dugo kabla - 50 m.
- Wykorzystaj typowy kabel z bazy danych. Kliknij na przycisk Baza Danych. Aktywuje si
Baza Danych dla kabli (patrz rozdz. 16.1). Baza Danych zawiera typowe elementy, istnieje
moliwo jej modyfikowania i rozszerzania(patrz rozdz. 16.2). Rozwi ga Przewody
miedziane (Cu), Typ CYKY i kliknij na ga Ilo y 4 (L1, L2, L3, PEN) Z tabeli
danych wybierz kabel CYKY 4x1.5/1.5 (przewody fazowe i PEN 1.5 mm2, obcialno
Ka
bel
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
dugotrwaa w powietrzu (E, F) wynosi 18.5A, wstpnie wystarczajca dla silnika 7.5 kW) i
kliknij na przycisk Wstaw.
Podpowied: element mona wstawi rwnie dwukrotnie klikajc na pozycj w tabeli danych.
- Nacinij przycisk Wybierz Uoenie - wprowad sposb uoenia kabla z oferowanych
moliwoci wybierz (E) Wieloyowy kabel na drabinkach (opis sposobw uoenia patrz
rozdz. 2.2.3), Ilo kolejnych obwodw w grupie 0, temp. otoczenia 30
o
C, wspczynnik
korygujcy 1. Wytrzymao prdow dla dowolnego sposobu uoenia mona odczyta
naciskajc na przycisk Obcialno prdowa??.
- Zamknij okno dialogowe klikniciem na OK - element Przewd/kabel bdzie
wprowadzony do schematu.

Uwaga:
W plikach utworzonych w starszych wersjach programu PAJK funkcjonuj oznaczenia CAB1,
CAB2 itd. Nowo wprowadzane kable posiadaj oznaczenia W1, W2 itd. Oznaczania projektowe
(symbole) mog by dowolnie zmieniane i stosowane zamiennie przez uytkownika pod warunkiem,
e nie bd si powtarza.

10. Przy pomocy funkcji Zapisz (patrz rozdz. 20.1) zapisz wprowadzone zmiany do
pliku na dysku, aby byy zachowane na wypadek awarii lub innych potrzeb
11. Nowe wprowadzenie nie ma wartoci domylnych. Dalsze wprowadzenia staych lub
podobnych parametrw mona wykona przy pomocy funkcji Kopiuj (patrz, rozdz. 12.3) a
nastpnie edycji (patrz rozdz. 12.1).
12. Przed uruchomieniem oblicze dobrze jest przeprowadzi kontrol logiki pocze,
patrz rozdz. 14.2. Aktywuj funkcj Oblicz (patrz rozdz. 14). W otwartym oknie
dialogowym wybierz pozycj Sprawdzenie ukadu pocze sieci z menu Obliczenia
podstawowe i zamknij okno dialogowe klikniciem na OK. W przypadku bdw w
poczeniu ukazuje si informacja o bdach - w takim przypadku najlepiej jest now ga
usun i powtrzy czynnoci - od pkt. 5 do 10. Jeeli wszystko jest w porzdku wywietlone
zostanie okno:

13. Nastpnie oblicz spadki napicia i rozpyw mocy (patrz rozdz. 14.3):
- Uruchom funkcj Oblicz (patrz rozdz. 14).
Identyfikacja 3-fazowego obwodu
Oznaczenia kabla; nadawane
automatycznie
Identyfikacja sposobu uoenia dla PN-IEC (patrz
rozdz. 2.2.3).
dugo kabla.
Oznaczenie typu kabla
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- W otwartym oknie dialogowym, z menu Obliczenia podstawowe wybierz pozycj
Spadki napicia i rozpyw mocy Prosimy zapozna si z informacjami na temat wpywu
spadkw napi w rozdz. 14.3. Po wykonaniu oblicze sprawd wyniki:
- Kontrola spadkw napi w wzach wzgldem napicia rda. Nieprawidowe
wzy to te, gdzie spadek napicia przekracza wartoci zadane przy
wprowadzaniu elementw sieci. Dla wprowadzanej przez nas gazi zaoylimy (5% dla
gazi, 10% dla wza). W naszym przykadzie, aden ze spadkw nie jest przekroczony.
- Kontrola spadkw napi w gaziach. Nieprawidowe gazie to te, gdzie spadek napicia
przekracza wartoci zadane przy wprowadzaniu elementw sieci.. W naszym przykadzie
wszystkie elementy s dobrane poprawnie. W naszym przykadzie, aden ze spadkw nie
jest przekroczony. Kontrola wycznikw i bezpiecznikw na prd znamionowy.
Nieprawidowe elementy, to te gdzie prd w gazi jest wikszy ni prd znamionowy
elementu (dojdzie do wycze ju w warunkach znamionowych). Wida, e wycznik
FA1 i rozcznik S1 s le dobrane. Na pytanie: czy jest to naprawd bd? Odpowied nie
musi by twierdzca. Dlatego, ze przyczone do szyn Rw2 odbiory nie musz by
wczone jednoczenie. W programie PAJK mona zada wspczynnik jednoczesnoci
na szynach Rv2 lub mona wyczy niektre wyczniki. Dokadnie omwiono to w czci
I podrcznika - patrz rozdz. 2.1. Jeszcze raz wida, e program PAJK nie jest
automatycznym projektantem, jest to jedynie narzdzie i projektant musi interpretowa
wyniki samodzielnie. Naley przyj, e wycznik FA1 bdzie dobrze dobrany, w
przypadku wyczenia niektrych odbiorw lub w przypadku zadania odpowiedniej
wielkoci wspczynnika jednoczesnoci.
- Kontrola kabli ze wzgldu na obcialno dugotrwa. Elementy nieprawidowe to takie,
gdzie prd w gazi przekracza prd dopuszczalny elementu (uzaleniony od sposobu
uoenia, temperatury otoczenia, iloci kabli rwnolegych itd.). Podobna jak w poprzednim
przypadku.
- Kontrola zabezpieczenia kabla ze wzgldu na przecienie. Znamionowy prd urzdzenia
zabezpieczajcego musi by mniejszy ni obcialno prdowa kabla obliczona przy
uwzgldnieniu sposobu uoenia temperatury otoczenia. Charakterystyka czasowo-prdowa
cieplna kabla musi znajdowa si nad charakterystyk wycznika.
- Powinien by rwnie speniony warunek zgodny z IEC: 1,45*Iz I2 . Dokadnie omwiono
to w czci I podrcznika patrz rozdz. 2.3. Przedstawienie charakterystyk jest moliwe przy
pomocy moduu Charakterystyki czasowo-prdowe (patrz rozdz. 15). Wida, e le dobrana
jest para FA6/CAB6 - w nastpnym kroku wytumaczymy dlaczego.
- List bdnych elementw mona wydrukowa aby potem atwiej przeprowadzi zmiany w
diagramie czeniowym etc. Cignc za rogi okna mona zmienia jego wielko.

Opis przeprowadzanych dziaa
Lista bdnie dobranych
elementw wraz opisem bdw
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- W wzach i gaziach sieci edytowane s napicia i ich spadki oraz elementy le
dobrane. Poniewa sie zawiera 1-fazowy odbir, przedstawione s wielkoci
fazowe. Przy pomocy funkcji Zoom Okno (patrz rozdz. 13.4) powiksz schemat
tak, aby wyniki byy czytelne. Wykorzystaj te funkcj Przesu Zoom (patrz
rozdz. 13.2) i Zoom szybki (patrz, rozdz. 13.3) Przejrzyj cay schemat.
Interpretacja wynikw zostaa przedstawiona na kocu rozdziau 14.3.

14. Wydrukuj schemat z wynikami oblicze za pomoc funkcji Drukuj (patrz, rozdz.
18.3).
- Kliknij na ikon Drukuj.
- W otwartym oknie dialogowym 2x kliknij na pozycj Schemat pocze sieci z wynikami
oblicze.
- W otwartym oknie dialogowym ustaw drukark i w papier (preferowany format A4) i
Wybierz pozycj Caa pow. na dany format . Rysunek zostanie
zwikszony/zmniejszony tak, aby cay schemat zosta wydrukowany na papierze zaoonym
do drukarki (A4).
- Kliknij na przycisk Podgld zostanie przedstawiony wygld rysunku do wydruku.
Zamknij okno z podgldem poprzez nacinicie na OK.
- Kliknij na przycisk OK i rozpocznij drukowanie.
15. Nastpnie sprawd charakterystyki dla pary 4). FA6/CAB6.
- Uruchom modu Charakterystyki czasowo-prdowe (patrz rozdz. 15).
- Wprowad charakterystyki dla pary FA6/CAB6 (patrz rozdz. 15.4).
- Aktywuj funkcj Wstaw element/ kabel z projektu sieci.
- W otwartym zbiorze 2x kliknij na wiersz z par FA6/CAB6.
- Charakterystyka dla wycznika bdzie koloru niebieskiego (Zamknij okno dialogowe
klikniciem na OK nic nie zmieniaj).
- Charakterystyka czasowo-prdowa kabla bdzie miaa kolor zielony. Kliknij na przycisk
Kolor i z palety wybierz dany kolor. Zamknij okno dialogowe klikniciem na OK.
- Zamknij okno dialogowe z zestawieniem elementw poprzez nacinicie na przycisk
Koniec.
Wida, e charakterystyki kabla i wycznika przecinaj si Warunek PN-IEC zabezpieczania
kabla przed przecieniem nie jest speniony - szczegy patrz rozdz. 2.3.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

16. Przeprowad modyfikacj kabla CAB6 tak, aby spenione zostay wymagania normy - naley
zwikszy przekrj kabla.
- Zamknij okno moduu Charakterystyki czasowo-prdowe funkcj Koniec z menu plik, lub
klikniciem na prawem rogu okna (patrz rozdz. 15.8.5).
- Zmie widok tak, aby wida byo CAB6 (funkcja Zoom Wszystko, Zoom Okno, Przesu
Widok).
- Kliknij 2x na kabel CAB6 edycja waciwoci(patrz rozdz. 12.1). otworzy si okno
dialogowe jak przy wprowadzaniu kabla.
- Kliknij na przycisk Baza Danych i z tabeli danych Wybierz kabel CYKY 4x10/10 (patrz
rozdz. 16.1) zwikszamy tym samym kable o 2 stopnie.
- Zamknij okno dialogowe klikniciem na OK. Wyniki oblicze znikn jako nieaktualne.
- Ponownie wykonaj pkt., 15 aby wywietli charakterystyki. Wida, e charakterystyki s
dostatecznie oddalone i warunek normy zosta speniony.
- Zamknij okno moduu Charakterystyki czasowo-prdowe
- Ponownie wykonaj pkt. 13 - Oblicz spadki napicia: bd z niedostatecznym
zabezpieczeniem kabla CAB6 wycznikiem FA6 ju nie wystpuje.
17. Przy pomocy funkcji Zapisz (patrz rozdz. 20.1) zapamitaj plik pod inna nazw.
18. Przeprowad obliczenia dla zwarcia 3-fazowego:
- Uruchom funkcj Oblicz (patrz rozdz. 14).
- W otwartym oknie dialogowym Wybierz pozycj Prd zwarcia: 3-fazowe
symetryczne zwarcie Ik3p z grupy Wszystkie obliczenia.
- Wybierz wze we, ktrym dojdzie do zwarcia, w naszym przypadku wze M4.
- Teraz okrel kolejno poczenia urzdze zabezpieczajcych, tj. zdefiniuj urzdzenia na
wejciu i wyjciu kadego wza sieci, stworzonego za pomoc ikony Szyny rozdzielcze
(patrz rozdz. 14.4.1). W projekcie przykadowym okrelona ju zostaa kolejno: dla wza
Rv1 urzdzeniem nadrzdnym jest wycznik FA8 (wycznik na wejciu) oraz kilka
aparatw w polach odbiorczych (na wyjciu). Zdolno czeniowa elementw na wyjciu
bdzie porwnywana ze zdolnoci czeniow elementu na wejciu. Dla wza Rv2
definiowane s tylko urzdzenia na wyjciu, gdy na wejciu zamontowano rozcznik.

Charakterystyka kabla i
wycznika przecinaj si
- konieczno
zastosowania kabla o
wikszej obcialnoci
prdowej
Charakterystyka
czasowo prdowa
wycznika
Charakterystyka
czasowo prdowa
kabla
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

- Zamknij oko dialogowe za pomoc klawisza Esc lub przycisku Dalej
- Rozpocznij obliczenia jako pierwszy pokazuje si wykres prdu zwarcia. Jest
widoczne, e prd bardzo szybko si ustala - udarowy prd zwarcia nie bdzie zbyt duy.
Zamknij okno z wykresem klikajc na krzyyk w prawym rogu, lub naciniciem klawisza
Esc. Uwaga: wywietlenie okna wykresu moe by wyczone w ustawieniach programu; w
tym przypadku wykres nie zosta wywietlony (patrz rozdz.21.4).
- Nastpnie zostaj sprawdzone poszczeglne elementy:
- Kontrola wycznikw i bezpiecznikw ze wzgldu na zdolno wyczaln. Elementy
nieprawidowe to takie, gdzie wyczany prd zwarciowy w gazi przekracza zdolno
wyczania elementu. Zdolno wyczania jest okrelana wielkoci Ics lub Icu w
wycznikach wedug nastawionych przecznikw Dobra dla... (patrz rozdz. 11.7), lub
wielkoci Icn dla bezpiecznikw. W naszym przykadzie wszystkie elementy s dobrane
poprawnie.
- Kontrola wycznikw na obcienie prdem zwarciowym. Wycznik nie bdzie wycza
zwarcia, ale musi wytrzyma krtkotrway prd zwarcia. Elementy nieprawidowe to takie,
gdzie prd w gazi w cigu 1s przekracza krtkotrway prd 1s Icw(1s) elementu.
- Kontrola kabli/przewodw szynowych na obcienie prdem zwarciowym. Elementy
nieprawidowe to takie, gdzie efektywny cieplny prd w gazi w cigu 0.1s przekracza
krtkotrway prd 0.1s Icw(0.1s) elementu. Szczegy w rozdz. 3.6.
- W naszym przykadzie wszystkie elementy s
dobrane poprawnie. Zamknij okno klawiszem
Esc, lub kliknij na ikon Dalej.
- W wle, gdzie powstao zwarcie przedstawione s
wielkoci Ik i Ikm; Prd Ik jest pokazany jak si
rozpywa po caej sieci (patrz rozdz. 3.2). Przy
pomocy funkcji Zoom Okno (patrz rozdz. 13.4)
powiksz schemat tak, aby wyniki oblicze byy
czytelne. Wykorzystaj funkcje Przesu Widok (patrz
rozdz. 13.2) oraz Zoom (patrz rozdz. 13.3) i przegldnij
cay schemat. Program liczy rozpyw zaczynajc od
silnika.

19. Wykonaj poprzedni punkt z tym, e zwarcie zostanie wywoane w wle Rv1 w tym
przypadku wycznik FA3 nie spenia warunku wyczenia, podczas gdy reszta urzdze
spenia warunki. Dlaczego? Jaka jest nastawa zdolnoci czeniowej tego aparatu w
poczeniu z urzdzeniem nadrzdnym?

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

20. Wykonaj obliczenia 1-fazowego zwarcia:
- Aktywuj funkcj Oblicz (patrz rozdz. 14).
- W otwartym oknie dialogowym Wybierz pozycj Prd zwarciowy: zwarcie 1-
fazowe Ik1p z grupy Wszystkie obliczenia.
- Wybierz wze, w ktrym dojdzie do zwarcia, w naszym przypadku wze M4.
- Nie jest konieczne ponowne definiowanie poczenia szeregowego zabezpiecze jeli w
poprzednim kroku dokonano parametryzacji, w tym celu wycz pojawiajce si okno
klawiszem Esc lub kliknij ikon Dalej.
- Kolejno nastpuje sprawdzenie poszczeglnych elementw sieci

- Kontrola wycznikw i bezpiecznikw na zdolno wyczeniow. W naszym przykadzie
wszystkie obliczenia s poprawne, jest to logiczne, dlatego e byy dobre ju przy zwarciu
3-fazowym.
- Kontrola zdolnoci wyczajcej wycznikw i bezpiecznikw. Wycznik nie wyczy
zwarcia, ale musi krtkotrwale wytrzyma prd zwarcia. Elementy nieprawidowe to takie,
gdzie efektywny prd cieplny w gazi w cigu 1s przekracza krtkotrway prd 1s I
cw(1s)

elementu. W naszym przykadzie nie mona okreli zdolnoci wyczania rozcznika S1,
dlatego, e nie zostaa zadana wielko I
cw
Byo to zaoenie w projekcie, mona te
wprowadzi inny element.
- Ochrona przy uszkodzeniu (kontrola czasu wyczenia zwarcia). Kontrola ta jest
przewidziana dla zwar 1-fazowych. Element, najbliszy miejsca zwarcia nie spenia
wymaga, czas wyczenia jest wikszy od ustawionego przy wprowadzaniu elementu. Przy
wstawianiu nowego odpywu zostaa wprowadzona wymagana wielko (0.4s). Wida, e
bdny jest wprowadzony nowy odpyw. Naley zastosowa kabel o wikszym przekroju,
aby zmniejszy impedancj ptli zwarcia.

Wszystkie elementy przyczone do tego wza
(szyn rozdzielczych Rv1) musz wytrzyma
obliczon warto prdu zwarciowego (tj. prd
zwarciowy bezporednio za elementem, a nie tylko
warto przy odbiorze.
Wycznik nadrzdnyFA8 suy jako rezerwa
ochronna urzdze w polach odbiorczych
przyczonych do szyn rozdzielczych (wza
sieci) Rv1.
W przypadku, gdy nadrzdny
wycznik wsppracuje z
podporzdkowanym, poczenie jest
prawidowe, jeli przypuszczalny prd
zwarciowy nie jest wikszy ni
graniczna warto zdolnoci
zwarciowej obydwu aparatw.
W przypadku, gdy nadrzdny aparat nie
wsppracuje z podporzdkowanym jest
zawsze rozpatrywany indywidualnie bez
wzgldu na nastaw innych
zabezpiecze (np. wyczniki silnikowe
FA2, FA3
Wycznik silnikowy FA3
musi posiada wysz
zdolno czeniow, np.
PKZM4-16
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
- Kontrola kabli i przewodw szynowych na obcienie prdem zwarcia. Wymaga nie
spenia kabel w nowym odpywie (prd
zwarciowy bdzie pyn kablem zbyt dugo i
kabel si przegrzeje).
- Kontrola przewodw PEN na obcienie
prdem zwarcia. Jest przewidziana w przypadku
zwar 1-fazowych a przekrj PEN jest mniejszy
ni przekrj przewodu fazowego. Elementy
nieprawidowe to takie, gdzie efektywny
cieplny prd w gazi w czasie 0.1s przekracza
krtkotrway prd 0.1s I
cw(0.1s)
dla przewodw
PEN w kablu.
- Zamknij okno klawiszem Esc, lub kliknij na
ikon Dalej.

21. Zmodyfikuj kabel W10 tak, aby spenia wymagania normy ze wzgldu na czas wyczenia
zwarcia - naley zwikszy przekrj kabla.
- Powiksz rysunek tak, aby kabel W10 by widoczny
- Kliknij 2x na kabel W10 edycja waciwoci (patrz rozdz. 12.1). Wywietlone zostanie
okno jak przy wstawianiu kabla.
- Kliknij na przycisk Baza Danych i z tabeli danych Wybierz kabel CYKY 4x4/4 (patrz
rozdz. 16.1) przekrj zostanie zwikszony o 2 stopnie.
- Zamknij okno dialogowe klikniciem na OK. Wyniki oblicze znikn jako nieaktualne.
- Wykonaj ponownie - obliczenia 1-fazowego zwarcia w wle M4: bd przy sprawdzaniu
czasu wyczenia ju nie wystpuje, do wyczenia dojdzie w czasie 0.0108s, oznacza to, e
kabel jest przewymiarowany.
- Wydrukuj schemat razem z wynikami oblicze przy pomocy funkcji Drukuj (patrz rozdz.
18.3).
- Porwnaj wyniki przy zwarciu 3-fazowym (prd zwarciowy wzronie) - wszystko jest OK.
- Wydrukuj schemat razem z wynikami oblicze przy pomocy funkcji Drukuj (patrz rozdz.
18.3). Wydrukowa mona rwnie list elementw razem z wynikami oblicze (patrz
rozdz. 18.1, 18.2).

22. Zapisz wszystko do pliku danych - Kliknij na ikon Zapisz.

Zakocz prac z programem PAJK klikniciem na krzyyk v prawym grnym rogu okna z
programem.
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
25.3 Przegld demonstracyjnych przykadw dostarczanych razem z programem
Pliki z przykadami demonstracyjnymi znajduj si w katalogu...\SPIDER\DEMO. Su jedynie do
prezentacji moliwoci programu oraz jako inspiracja i punkt wyjciowy do rozwizywania
konkretnych problemw

Prac z plikami demonstracyjnymi rozpocznij uywajc funkcji Otwrz Demo (patrz rozdz.
20.2.1). Przed wprowadzaniem zmian radzimy zapisa plik pod inn nazw Zapisz jako
funkcja z rozwijalnego menu Plik (patrz rozdz. 20.1.) Radzimy zapisywanie przykadw w
jednym katalogu pod inn nazw (np. do katalogu DOKUMENTY, nazwa pliku PRZYKAD-
x.SPI). Zachowane niezmienione pliki przykadw demonstracyjnych mog si przyda w
przyszoci.

Uwaga:
W przykadach przeniesionych ze starszej wersji programu \uywano oznacze projektowych dla
kabli i przewodw CAB1, CAB2, itd. W nowych przykadach uywane s ju oznaczenia wg normy
w1, W2, itd. Oznaczenia projektowe elementw mona uywa dowolnie i su one jedynie do
jednoznacznej identyfikacji elementw sieci na schemacie; rne oznaczenia projektowe w ramach
jednego projektu nie s bdem.
25.3.1 DEMO-sie promieniowa
Plik: DEMO-sie promieniowa.SPI. Przykad promieniowej wielostopniowej sieci zasilanej z
nadrzdnej sieci n.n.. Pocztkowe parametry przykadu celowo nie s poprawne, aby byo mona
demonstrowa niektre bdne wyniki. Przykad jest opisany w rozdz. 25.2.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
25.3.2 DEMO-wze
Plik: DEMO-wze.SPI. Przykad sieci zasilanej z dwch niezalenych rde. Pocztkowe
parametry przykadu celowo nie s poprawne, aby byo mona demonstrowa niektre bdne
wyniki. Na pocztek przeprowad obliczenia spadkw napi i rozpyw mocy (patrz rozdz. 14.3)
przy wyczonym wyczniku FA22 (odczenie gazi); Zmiana stanu wycznikw patrz rozdz.
12.1, 11.9. Wyniki pokazuj, e poczenie szyn Rv1-Rv1a jest niedostatecznie zwymiarowane,
take ga FA1, W0, TR1 bdzie przeciona.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
25.3.3 DEMO-wspczynnik jednoczesnoci i zapotrzebowania
Plik: DEMO-wsp-jednoczesnosci-i-zapotrzebowania.SPI. Przykad prostej sieci
promieniowej, gdzie wykorzystano wspczynnik jednoczesnoci (szyny rozdzielcze)
i wspczynnik zapotrzebowania (odbiory).

25.3.4 DEMO-przewd szynowy
Plik: DEMO-przewd szynowy.SPI. Przykad przedstawia zasilanie obiektu przemysowego za
pomoc przewodw szynowych, gdzie odpywy wyprowadzone s ze skrzynek odpywowych z
wycznikami nadprdowymi. Celem oblicze jest prawidowe dobranie zabezpiecze dla
odpyww. Projekt przygotowany zosta w poprzedniej wersji.
Uwaga: od wersji 2.2 funkcja niedostpna, istnieje moliwo pracy z projektami zawierajcymi
przewody szynowe (wykonanymi za pomoc poprzednich wersji programu).

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

25.3.5 DEMO-magistrala
Plik: DEMO-magistrala.SPI. Przykad rozwizania zasilania magistral: prowadzona jedna trasa
kablowa z zabezpieczonymi odpywami do poszczeglnych odbiorw. Odcinki kabla magistralnego
nie s zabezpieczone. Celem oblicze jest prawidowe dobranie zabezpiecze dla odpyww i
sprawdzenie spadkw napicia. Projekt przygotowany zosta w poprzedniej wersji.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
25.3.6 DEMO-kaskada
Plik: DEMO-kaskada.SPI. Przykad rozwizania dobezpieczenia, poczenie bezpiecznik/wycznik.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Plik: DEMO-kaskada-wycznik-wylacznik.SPI. Przykad poczenia wycznik/wycznik

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
25.3.7 DEMO-Sie
Plik: DEMO-Sie.SPI. Przykad sieci promieniowej zasilanie zakadu przemysowego z
odbiorami silnikowymi. Przykad omwiono szczegowo w rozdz. 25.1.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
25.3.8 DEMO-Sie-1F
Plik: DEMO-Sie-1F.SPI. Przykad sieci promieniowej z odbiorami jednofazowymi. Zapoznaj si
ze sposobem oblicze spadkw napi opisanym w podrczniku uytkownika (patrz rozdz. 14.3)
jest okrelone obcienie kadej z poszczeglnych faz (prd w fazach i spadki napi). Pocztkowe
parametry przykadu celowo nie s poprawne, aby byo mona demonstrowa niektre bdne
wyniki.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
25.3.9 DEMO-Sie-TN690
Plik: DEMO-Sie-TN690.SPI. Przykad sieci TN 690 V. Pokazuje wpyw wielkoci napicia
zdolno wyczajc wycznikw (patrz rozdz. 11.9). Pocztkowe parametry przykadu celowo
nie s poprawne, aby byo mona demonstrowa niektre bdne wyniki.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
25.3.10 DEMO-Sie-IT
Plik: DEMO-Sie-IT.SPI. Przykad sieci IT. Zasilanie z nadrzdnej sieci TN, Zadane s wielkoci
impedancji w miejscu przyczenia (wyliczone dla sieci TN w osobnym projekcie patrz rozdz.
14.5). przedstawia prawidowy sposb podczenia transformatora separacyjnego.

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
25.3.11 Kable rwnolege
Plik: DEMO-KableRownolegle.SPI. Przykad demonstruje rne sposoby poczenia i symulacji
rwnolegych gazi kablowych (kada ga istnieje samoistnie, wszystkie rwnolege gazie
zabezpieczone s jednym wsplnym urzdzeniem zabezpieczajcym).

______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Notatki:
______________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________
Notatki:

Spider

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Spider

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PAJK wersja 2.

Pocztkowy prd zwarciowy: tj. warto skuteczna skadowej okresowej prdu

. W zwarciach pod wzgldem elektrycznym

, udarowy prd zwarciowy I

przelicza si na rwnowany prd

. W tym wypadku wycznik wychodzcy z wza (2) zadziaa,

pocztkowy, udarowy prd zwarciowy

pocztkowy, udarowy prd zwarciowy

pocztkowy udarowy prd zwarciowy

- Pocztkowy prd zwarciowy dla zwarcia 3-

You might also like