baza 2010

Monika WOJTASIK

TURYSTYKA CYNIZMU CZYLI ARCHITEKTURA JAKO WYRAZ SPOECZNEJ PRZEPACI

sowa kluczowe: turystyka, kurorty, hotele piciogwiazdkowe, slumsy STRESZCZENIE Czy yjemy w czasach turystycznego cynizmu? Autorka wyraa wasne refleksje, zwizane z odbytymi podrami do Ameryki rodkowej, Afryki Pnocnej i Europy Poudniowo Zachodniej, w ktrych stara si ukaza dwoisto natury wspczesnej turystyki wypoczynkowej, wyraajc si w kontracie pomidzy komfortowymi, wielkoprzestrzennymi zaoeniami hotelowymi, a mieszczcymi si za cian slumsami, nie posiadajcymi elementarnej infrastruktury komunalnej oraz roli architektury i architekta w pogbianiu tych rnic.

POCZTKI PODRY CZYLI KORZENIE TURYSTYKI

1.1

Ju w Staroytnym Egipcie ludzie zaczli si przemieszcza, aby bra udzia w obchodach wit religijnych oraz podziwia ogromne budowle1. Podobnie w redniowieczu gwny cel wypraw stanowiy miejsca wite. Dopiero XVII wiek przynis poznawczy, wypoczynkowy i zdrowotny motyw podry wobec rozwoju transportu konnego i znalezienia rda dochodu w turystyce dla osb obsugujcych podrnych. Rozwj przemysu, urbanizacji i rodkw transportu od XIX wieku przyczyni si do upowszechnienia turystyki i szerszej jej dostpnoci z uwagi na znaczne obnienie kosztw podry.

Rozwj turystyki masowej, a rodowisko i ycie mieszkacw.

W cigu ostatnich lat turystyka staa si jedn z najwaniejszych dziedzin gospodarki.2 Tysice napywajcych turystw powoduj deorganizacj ycia mieszkacw i rodowiska przyrodniczego, jednoczenie stanowic rdo utrzymania miejscowej ludnoci.

2 2.1

TURYSTYKA WYPOCZYNKOWA - DZI Raj dla turystw architektura paacy

Piciogwiazdkowe hotele, urzdzone wntrza i zaaranowane zewntrza niczym ogrody wersalskie, baseny, sauny, spa itd.
1

www. wikipedia.pl historia turystyki

Chmielewski teoria urbanistyki

baza 2010

wszystko podsycone niesamowitym urokiem lokalizacji najpikniejszych miejsc wiata, sowem RAJ To wszystko oferuja najlepsze i najdrosze kurorty turystyczne swiata. Architektura jest nieodcznym narzdziem ukazywania jakoci hotelu i caego jego otoczenia. Projektanci tworz swe ikony, za aprobat inwestorw, jakby w oderwaniu od rzeczywistoci, zatracajc czsto genius loci. Opywajce zotem hotele wyrastaj w kolejnych kurortach, niemale tworzc globalny charakter turystycznych enklaw. Bez wzgldu na to, czy znajdziesz si u wybrzey Ameryki Poudniowej, Afryki Pnocnej czy Lazurowego Wybrzea, moesz zasta podobny klimat miejsca, rnicy si prawdopodobnie jedynie (az) krajobrazem i spoeczestwem, ktrego jednak turyci nie musz, bd te nie chc poznawa. Wydzielone, z tosamoci miast i pastw, enklawy kurortw turystycznych, zdaj si by samowystarczalne, a turysta nie ma potrzeby, ani moliwoci wychyla nos poza mury hotelowego ogrodzenia. Krajobraz przepychu hotelowych zaoe rozwietlony zocistym socem wydaje si by dla bezpieczn oaz spokoju. 2.2

il. 1. Hotel (Dominikana) Niewidzialne zaplecza turystycznych gigantw

Turystyka jest prnie rozwijajc si gazi sektora usug i cho z uwagi na typ klimatu, w wikszoci krajw jest skazana na sezonowo, to czsto stanowi jedyne rdo utrzymania mieszkacw, a tym samym motywuje ich do napywu w kierunku kurortw turystycznych, prowadzc do zagszczenia zaludnienia obszarw biedy. Brak ycia prywatnego za wynagrodzenie kompletnie niewspmierne z woonym wysikiem, wydaj si by jedynym sposobem na przeycie na przedmieciach turystycznych metropolii. W czasie pracy mieszkacy slumsw staj si pokojwkami, kelnerami, kucharzami, recepcjonistami piciogwiazdkowych hoteli, by potem powrci do swych kartonowych domw, niejednokrotnie bez elektrycznoci i podstawowej

baza 2010

infrastruktury. Obszary slumsw nie tworz przestrzeni publicznych przyjaznych mieszkacom, a jedynie ciasne, ciemne miejsca sprzyjajce rozwojowi czarnego handlu.

Skrajnie mae domy, pozbawione wszelkiej infrastruktury, czsto nawet elektrycznoci, stoj w kolejnej przepaci w stosunku do komfortowych, wielko powierzchniowych zaoe hotelowych.

il. 2. Dom mieszkalny - bez elektrycznoci (Dominikana) 2.3 Dwa wiaty

il. 3. Stacja paliw (Dominikana) Za cian tego chaosu, znw wyrastaj dumnie stare dzielnice miast turystycznych, bdce obiektem westchnie i poszukiwa turystw, przynoszce swym zaprojektowanym porzdkiem ukojenie rozprogramowanym miastom. 2.4 Cynizm zaoe

Przeciwiestwa i skrajnoci s zauwaalne niemale na kadym rogu ulicy, a moe nawet szczeglnie na ulicach, gdzie atwo spotka kierowcw nie tylko w drogich i luksusowych pojazdach, ale rwnie w tych, ktre wydawa by si mogo, i ju nie s w stanie by uywane. Przydrone sklepy misne, stacje benzynowe stanowi przykad gboko substandardowych usug, a w zderzeniu ze sklepami zlokalizowanymi w kurortach turystycznych, znajduj si poniej wszelkich norm.

Wtpliwym pozostaje sens podrowania, jeeli poznawanie miaoby si ogranicza do zwiedzenia kilkunastu basenw i restauracji hotelowych. Czy w tym celu trzeba lecie samolotem tysice kilometrw? Czy architektura ma sta si architektur cynizmu, ktra w tosamej lokalizacji bdzie nadal wytwarza skrajnie rne warunki bytowe? Czy moe

baza 2010

komfortowa, wielkopowierzchniowa architektura zaoe hotelowych sama w sobie ma stanowi obiekt zainteresowa turystycznych?

lecz nawizuje kontakt z lokaln spoecznoci, i prbuje lokalnych przysmakw, pobudzajc tym samym rozwj miejscowej dziaalnoci usugowej, a nie midzynarodowych korporacji.4 3.1.1 Poorism Przedsibiorczy mieszkacy slumsw ju stworzyli nowy wymiar turystyki poorism ukazujc, znuonym przepychem piciogwiazdkowych kurortw, turystom inny wymiar ycia. Zamiast uroczych krajobrazw wybrzea, gr mog poczu fetor palonej gumy, papy i plastiku, sucych za opa w ogooconej z drzew i krzeww okolicy5 Miejscowi przewodnicy oprowadzaj turystw kierowanych ciekawoci, bd te wyrzutami sumienia, po najbardziej mrocznych i niebezpiecznych zaktkach turystycznego zaplecza. W zalenoci od pomysu organizatorw turyci s biernymi obserwatorami mrocznej rzeczywistoci lub aktywnymi wolontariuszami smakujcymi codziennoci poprzez prac charytatywn na rzecz ubogich. Zyski z tej dziaalnoci czciowo przeznaczane s na pomoc najuboszym, jednak nadal w znacznej czci su utrzymaniu czarnego rynku gangsterw. 3.1.2 Turystyka zrwnowaona Koncepcja turystyki zrwnowaonej ma na celu zintegrowanie dziaalnoci turystycznej z celami ochrony przyrody, a take ksztatowania nowych, korzystnych etycznie i spoecznie dla lokalnej ludnoci, zachowa turystw i organizatorw wycieczek. Z czysto architektonicznego punktu widzenia, projekt ten proponuje powstawanie niewielkich obiektw dostosowanych skal do otoczenia.

il. 4. Przydrony sklep misny (Dominikana)

POSZUKIWANIE TURYSTYKI

ROZWIZA

NOWE

WYMIARY

3.1

Odpowiedzialna turystyka

Czonkowie wiatowej Organizacji Turystyki podjli si sformuowania szeregu zasad, ktrych przestrzeganie przez rzdy, lokaln administracj, przedstawicieli przemysu turystycznego oraz odwiedzajcych ma doprowadzi do tego, e podre stan si wartoci dla ich uczestnikw jak i mieszkacw najczciej odwiedzanych regionw.3 Odpowiedzialna turystyka opiera si na szeroko pojtej wiadomoci i wraliwoci na globalne problemy zmieniajcego si klimatu samych podrujcych. Turysta odpowiedzialny nie zamyka si w czterech cianach hotelu,
3

4 5

www. ekonsument.pl urlop w slumsach, www.fokus.pl

www.swiatpodrozy.pl felieton Aleksandry Gutowskiej

baza 2010

3.2

Rola architekta

ARTYKUY

Zarwno architekci, jak i planici peni wan rol w zapewnieniu niedrogiego mieszkalnictwa poprzez odpowiednie projekty i standardy planowania. W szerszej skali kraju, powinno dy si tam, gdzie to tylko moliwe, do zdecentralizowanych strategii urbanistycznych. Po to, aby zapewni rwnomiern migracj ludnoci ze wsi do miast i zapobiec przeludnieniu w gwnych miastach, w ktrych w szybkim tempie powstaj slumsy. Jest to bardziej akceptowalny i efektywny sposb zarzdzania problemami migracyjnymi ni bezporednie rodki kontroli migracji.6 Rola architektw i urbanistw nie jest wic znikoma, gdy to od naszej wiadomoci problemu, zarwno jako projektantw jak i turystw, zaley stopie poprawy istniejcej sytuacji.

[1] Artyku opublikowany w ZAWD-ARCHITEKT_02_2008, wywiad z Ann Tibaijuk kierujc agend ONZ-Habitat,

LITERATURA

[1] CHMIELEWSKI Jan Maciej: Teoria urbanistyki w projektowaniu i planowaniu miast, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2001 [2] HALL Edward: Ukryty wymiar, MUZA SA, 2005 5 INTERNETOWE RDA

[1] www.wikipedia.pl [2] www.swiatpodrozy.pl: Odpowiedzialna turystyka - felieton Aleksandry Gutowskiej [3] www.ekonsument.pl [4] www.focus.pl artyku: Urlop w slumsach

Artyku opublikowany w Z:A_02_2008, wywiad z Ann Tibaijuk kierujc agend ONZ-Habitat, ktrej misj jest promocja rozwoju socjalnie i rodowiskowo zrwnowaonych osiedli ludzkich oraz zapewnienie godnego schronienia wszystkim