Ziemniak Mono

Metodyka
INTEGROWANEJ PRODUKCJI ZIEMNIAKW

Zatwierdzi na podstawie art. 5 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie rolin (Dz.U. z 2004 r. Nr 11, poz. 94 z pn. zmianami) Adam Zych Gwny Inspektor Ochrony Rolin i Nasiennictwa
Warszawa, lipiec 2005 r.
Zatwierdzam
Opracowanie zbiorowe Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Rolin, Oddz. w Jadwisinie pod kierunkiem dr Wojciecha Nowackiego
Zesp autorw: dr Zbigniew Czerko, dr Wojciech Goliszewski, dr Tadeusz Gruczek, dr Anna Guska, mgr Barbara Lutomirska, dr Wojciech Nowacki, dr Cezary Trawczyski, mgr Marianna Szutkowska, dr Genowefa Sowa-Niedziakowska, dr Krystyna Zarzyska
Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw
lipiec 2005 r.
SPIS TRECI
WSTP ....................................................................................................................................6 1. IDEA I CELE INTEGROWANEJ PRODUKCJI ZIEMNIAKA ..............................................6 2. UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZE PRODUKCJI ZIEMNIAKA W POLSCE...............7 2.1. Wymagania klimatyczne................................................................................................7 2.2. Wymagania glebowe .....................................................................................................8 3. STANOWISKO ZIEMNIAKA W ZMIANOWANIU.............................................................8 3.1. Waciwy wybr stanowiska pod ziemniaki ...................................................................8 3.2. Optymalne i dopuszczalne przedplony..........................................................................9 3.3. Znaczenie uprawy ziemniakw jako przedplonu dla innych rolin. .............................11 3.4. Uprawa rolin wychwytujcych zwizki azotu .............................................................11 4. UPRAWA ROLI POD ZIEMNIAKI .....................................................................................11 4.1. Poniwna i jesienna uprawa roli ..................................................................................11 4.2. Wiosenna uprawa roli..................................................................................................14 4.2.1. Odkamienianie pl ...............................................................................................14 4.2.2. Przygotowanie gleby do sadzenia........................................................................15 5. NAWOENIE PLANTACJI ZIEMNIAKA ...........................................................................15 5.1. Badania zasobnoci gleby w skadniki pokarmowe.....................................................15 5.2. Nawozy naturalne i organiczne ...................................................................................17 5.2.1. Obornik.................................................................................................................17 5.2.2. Gnojwka .............................................................................................................18 5.2.3. Gnojowica ............................................................................................................18 5.2.4. Kompost ...............................................................................................................18 5.2.5. Wykorzystanie somy ...........................................................................................19 5.2.6. Nawozy zielone z rolin poplonowych..................................................................19 5.3. Nawozy mineralne.......................................................................................................21 5.3.1. Nawozy azotowe ..................................................................................................21 5.3.2. Nawozy fosforowe i potasowe..............................................................................21 5.3.3. Nawozy wieloskadnikowe....................................................................................22 5.4. Monitorowanie stanu odywienia rolin na plantacjach...............................................23 5.5. Dolistne dokarmianie makro i mikroelementami w okresie wegetacji..........................23 6. DOBR ODMIAN DO UPRAWY.......................................................................................24 6
lipiec 2005 r.
6.1. Charakterystyka uytkowa i agrotechniczna odmian...................................................24 6.2. Porejestrowe dowiadczalnictwo odmianowe .............................................................25 7. PRZYGOTOWANIE SADZENIAKW I SADZENIE..........................................................26 7.1. Jako materiau sadzeniakowego..............................................................................26 7.2. Przygotowanie bulw do sadzenia ................................................................................28 7.2.1. Pobudzanie sadzeniakw ....................................................................................28 7.2.2. Podkiekowywanie sadzeniakw ..........................................................................28 7.2.3.Zaprawianie sadzeniakw.....................................................................................29 7.3. Technika sadzenia ......................................................................................................30 7.3.1. Szeroko midzyrzdzi ......................................................................................30 7.3.2. Gsto sadzenia.................................................................................................30 7.3.3. Gboko i termin sadzenia ................................................................................32 8. PIELGNOWANIE PLANTACJI .......................................................................................33 8.1. Charakterystyka typw zachwaszczenia i szkodliwo chwastw w uprawie ziemniaka ..................................................................................................................................33 8.2. Mechaniczny system odchwaszczania plantacji jako podstawowy element pielgnowania ...........................................................................................................35 8.3. Mechaniczno-chemiczny system pielgnowania.........................................................36 8.4. Metoda uproszczona ...................................................................................................37 8.4. Profilowanie redlin .......................................................................................................37 8.6. Uprawa zagonowa.......................................................................................................38 9. NAWADNIANIE .................................................................................................................38 9.1. Potrzeby wodne ziemniaka .........................................................................................38 9.2. Zasady nawadniania ...................................................................................................39 9.3. Sposoby nawadniania .................................................................................................40 10. OCHRONA PLANTACJI PRZED CHOROBAMI.............................................................41 10.1. Choroby grzybowe ....................................................................................................41 10.1.1. Zaraza ziemniaka (Phytophthora infestans).......................................................41 10.1.2. Alternarioza (Alternaria solani)...........................................................................45 10.1.3. Rizoktonioza (Rizoctonia solani) ........................................................................45 10.2. Choroby bakteryjne ...................................................................................................46 10.2.1. Czarna nka (Erwinia carotovora ssp. Atroseptica) .........................................46 10.3. Choroby kwarantannowe...........................................................................................47
lipiec 2005 r.
10.3.1. Bakterioza piercieniowa (Clavibacter michiganensis spp. sepedonicus) .........47 10.3.2. luzak (Ralstonia solanacearum) ......................................................................47 10.3.3. Rak ziemniaka (Synchitrium endobioticum) .......................................................48 10.4. Technika aplikacji rodkw ochrony rolin ................................................................48 11. OCHRONA PLANTACJI PRZED SZKODNIKAMI ..........................................................49 11.1. Stonka ziemniaczana (Leptinotarsa decemlineata)...................................................50 11.2. Mszycowate (Ahididae) .............................................................................................50 11.3. Szkodniki glebowe.....................................................................................................51 11.4. Szkodniki kwarantannowe.........................................................................................52 12. ZBIR ..............................................................................................................................53 12.1. Przygotowanie plantacji do zbioru .............................................................................53 12.2. Uszkodzenia mechaniczne bulw ...............................................................................54 12.3. Technika i technologia zbioru zabezpieczajca bulwy przed uszkodzeniami mechanicznymi .........................................................................................................55 12.4. Technika zbioru .........................................................................................................56 13. PRZECHOWALNICTWO ZIEMNIAKA ............................................................................57 13.1. Przygotowanie bulw do dugotrwaego przechowywania ..........................................57 13.2. Procesy zachodzce w przechowywanych bulwach ziemniaka ................................57 13.3. Optymalne warunki termiczne i wilgotnociowe okresu przechowywania.................59 13.4. Metody przechowywania ...........................................................................................62 13.4.1. Przechowywanie ziemniakw w kopcach ..........................................................62 13.4.2. Przechowywanie ziemniakw w piwnicach .......................................................63 13.4.3. Adaptacja budynku na przechowalni................................................................63 13.4.4. Przechowalnie ziemniakw ................................................................................64 13.5. Dezynfekcja obiektw przechowalniczych.................................................................64 14. KOSZTY PRODUKCJI, SPRZEDA I OPACALNO INTEGROWANEJ PRODUKCJI ZIEMNIAKA ....................................................................................................................65 ANEKS...................................................................................................................................68 Tabela 1. Herbicydy zalecane do zwalczania perzu w zespole uprawek poniwnych .......68 Tabela 2. Moliwoci czenia chemikaliw w uprawie ziemniaka ....................................69 Tabela 3. Wykaz nawozw doglebowych przydatnych w nawoeniu ziemniaka ...............70 Tabela 4. Wykaz nawozw przydatnych do dolistnego dokarmiania ziemniaka ................73 Tabela 5. Charakterystyka odmian ziemniaka jadalnego ...................................................74
lipiec 2005 r.
Tabela 6. Charakterystyka odmian skrobiowych ................................................................76 Tabela 7. Niektre herbicydy zalecane do zwalczania chwastw w ziemniakach wg IOR.77 Tabela 8. Wykaz rodkw chemicznych zalecanych do zwalczania zarazy ziemniaka. ....78 Tabela 9. rodki chemiczne zalecane do zwalczania alternariozy.....................................80 Tabela 10. rodki chemiczne zalecane do zaprawiania sadzeniakw...............................81 Tabela 11. Wykaz preparatw do zwalczania stonki ziemniaczanej ..................................82 Tabela 12. Wykaz preparatw do zwalczania mszyc .........................................................83 Tabela 13. Wykaz preparatw do zwalczania wieloernych szkodnikw glebowych.........84 Tabela 14. rodki chemiczne zalecane do niszczenia naci wg IOR ..................................84 Tabela 15. Preparaty do hamowania kiekowania bulw przeznaczonych na cele jadalne i przemysowe .............................................................................................................85
lipiec 2005 r.
WSTP
Ziemniak naley do gwnych gatunkw rolin rolniczych naszego kraju. W przeszoci jego udzia w strukturze zasieww dochodzi do 20%, a obecnie powierzchnia uprawy ziemniaka cigle zmniejsza si i zajmuje ju tylko nieco ponad 6% w powierzchni zasieww. Wszechstronno uytkowania bulw ziemniaka tj. jako produkt do bezporedniej konsumpcji, surowiec do przetwrstwa spoywczego, skrobiowego i w gorzelnictwie oraz jako pasza byo i jest jeszcze uzasadnieniem, e okoo 1,4 mln gospodarstw w kraju zajmuje si upraw tej roliny. Z punktu widzenia wymaga rynkowych i organizacyjnych jest to zjawisko niezbyt korzystne, z uwagi na silne rozproszenie produkcji, ale z punktu widzenia agronomicznego udzia ziemniaka w zmianowaniu jest nieoceniony, gdy myli si o zrwnowaonym systemie gospodarowania w rolnictwie a taki w Polsce jest preferowany. Konwencjonalny system produkcji ziemniaka w Polsce oznacza w wikszoci gospodarstw bardzo niski stopie chemizacji technologii, ale coraz wicej przybywa gospodarstw, gdzie ilo zuywanych rodkw ochrony rolin i poziom nawoenia s bardzo wysokie. Oferta rynkowa ziemniaka z jednych i drugich gospodarstw nie jest rozpoznawalna, bo nie jest okrelona adnym znakiem lub certyfikatem z wyjtkiem marginalnej skali gospodarowania metodami ekologicznymi. Istnieje wic pilna potrzeba wprowadzenia systemu integrowanej produkcji ziemniaka jako wyrnika dla towaru produkowanego w tym systemie, a ktrego efektem jest bezpieczny produkt ywnociowy, wyprodukowany z poszanowaniem ochrony rodowiska rolniczego.
1. IDEA I CELE INTEGROWANEJ PRODUKCJI ZIEMNIAKA

Pojecie integrowanej produkcji rolniczej zrodzio si w krajach o wysokim stopniu chemizacji rolnictwa. Powszechne stosowanie rodkw ochrony rolin oraz duych dawek nawoenia mineralnego w rolnictwie konwencjonalnym spowodowao wzrost plonowania rolin, ale w duszej perspektywie czasu stanowi zagroenie dla rodowiska naturalnego, a przede wszystkim dla konsumentw, ktrzy poszukuj zdrowej, bezpiecznej i dobrej jakoci ywnoci. Integrowana produkcja rolnicza jest systemem gospodarowania w rolnictwie, uwzgldniajcym najnowsze osignicia nauki i techniki w zakresie ochrony otaczajcego rodowiska i rolniczego krajobrazu, ktrego celem jest uzyskanie produktw rolnych o najwyszej jakoci, bezpiecznych dla zdrowia ludzi oraz zapewniajcym konkurencyjno na rynku i uatwiajcym sprzeda rnych podw rolnych. Integrowana produkcja jest poczeniem Dobrej Praktyki Rolniczej (zgodny z prawami przyrody sposb gospodarowania), Integrowanej Ochrony Rolin (kombinacja zabiegw uprawowych, biologicznych i chemicznych utrzymujcych wystpowanie agrofagw poniej progw ich ekonomicznej szkodliwoci) oraz Postpu Biologicznego (wprowadzenia do uprawy gatunkw i ich odmian o wysokiej odpornoci na choroby i szkodniki oraz stresy rodowiskowe). Integrowana produkcja jest wic drog do obnienia poziomu chemizacji rolnictwa. Stosowanie integrowanej produkcji ziemniaka ma dwa gwne cele:
e k o n o m i c z n y osiganie dochodw z produkcji ziemniaka na poziomie wyszym od dochodu z produkcji konwencjonalnej, oszczdne aplikowanie rodkw ochrony rolin i nawozw mineralnych, stabilizacja plonowania, poprawa jakoci plonu, a ponadto aktywizacja sprzeday zbiorw, wynikajca z identyfikacji produkcji (umieszczenie znaku IP na opakowaniu). e k o l o g i c z n y ograniczenie skaenia rodowiska przyrodniczego, ochrona zdrowia i bezpieczestwo producentw oraz kupujcych ziemniaki, rozwj infrastruktury ekologicznej na poziomie gospodarstwa i wikszego ekosystemu poprzez zmniejszenie stopnia chemizacji technologii produkcji oraz zwikszenie biornorodnoci w rolnictwie.
lipiec 2005 r.
Ziemniak jest gatunkiem bardzo trudnym w produkcji z uwagi na zagroenie ze strony szeregu chorb i szkodnikw oraz atwo zachwaszczania si plantacji w niektrych okresach wegetacji (od posadzenia do zwarcia rzdw i przy zasychaniu plantacji). Do najwaniejszych chorb ziemniaka nale: zaraza ziemniaka, alternarioza, rizoktonioza, parch zwyky i srebrzysty, czarna nka oraz fuzariozy. Do szkodnikw o najwikszym znaczeniu nale: stonka ziemniaczana, szkodniki glebowe rolnice, drutowce i pdraki oraz mszyce wektory chorb wirusowych. Ziemniak naraony jest dodatkowo na do dug list organizmw kwarantannowych, wrd ktrych najwaniejsze to: bakterioza piercieniowa ziemniaka, rak ziemniaka, mtwik ziemniaczany i mtwik agresywny. Ochrona plantacji i miejsc skadowania ziemniaka przed tak liczn grup agrofagw wymaga stosowania wszystkich metod chemicznych, biologicznych i agrotechnicznych. Rwnie kontrola zachwaszczenia plantacji metodami mechanicznymi i ewentualnie chemicznymi musi by dostosowana do okrelonych warunkw klimatycznych i glebowych panujcych na plantacji. Ziemniak naley do gatunkw o wysokiej produktywnoci biomasy z ha, wynoszcej niekiedy 50 a nawet 60 ton, a wic wymaga odpowiedniego odywienia rolin. Stosowanie nawozw organicznych i nawozw zielonych, jako podstawy nawoenia, powinno by uzupenione nawoeniem mineralnym doglebowym lub poprzez dolistne dokarmianie. Waciwe bilansowanie skadnikw pokarmowych jest moliwe poprzez monitorowanie stanu odywienia rolin oraz uzupeniajce nawadnianie w okresach suszy. Z jednej strony wysoki stopie trudnoci w uprawie ziemniaka, a z drugiej fakt, e Polacy duo konsumuj ziemniakw (blisko 130 kg/osob/rok), uzasadnia do wprowadzenia w kraju integrowanej produkcji na szerok skal. Wprowadzenie zasad integrowanej produkcji ziemniaka przez rolnika w swym gospodarstwie musi by oparte przede wszystkim na znajomoci wymaga tej roliny.
2. UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZE PRODUKCJI ZIEMNIAKA W POLSCE

2.1. Wymagania klimatyczne
Ziemniak jest rolin ktrej plonowanie w duym stopniu uzalenione jest od warunkw klimatycznych okresu wegetacji. Generalnie naley stwierdzi, e susza i wysokie temperatury lata s czynnikami najbardziej obniajcymi plony, z uwagi na mao rozpowszechnione jeszcze stosowanie nawadniania. Z kolei dua ilo cigych opadw w czerwcu i lipcu, chocia sprzyja gromadzeniu plonu, to jest jednoczenie czynnikiem sprzyjajcym poraeniu plantacji Phytophtora infestans. Wymagania termiczne ziemniaka s zrnicowane w zalenoci od fazy rozwoju rolin. Ciepy okres od posadzenia bulw sprzyja szybkim wschodom rolin i ograniczeniu poraenia bulw Rhizoctonia solani. Wymagania wodne rolin w tym czasie s minimalne. Okres od wschodw do kwitnienia rolin wymaga do ciepej pogody oraz niezbyt wysokich a regularnie rozoonych opadw. Najwysze wymagania wodne maj roliny w okresie zawizywania bulw i w okresie ich intensywnego wzrostu (lipiec do poowy sierpnia). Optymalne uwilgotnienie gleby w okresie tuberyzacji jest czynnikiem ograniczajcym poraenie bulw parchem zwykym (Streptomyces scabies). Optymalna temperatura do zawizywania bulw i ich wzrostu waha si w granicach 15-20oC, przy czym najkorzystniejszy jest zmienny ukad temperatur: wysza temperatura (ok. 20-23oC) w cigu dnia i nisza nocy (ok. 15-16oC). Wysze temperatury powoduj zwikszon tuberyzacj i zdrobnienie bulw. W ostatniej fazie wzrostu bulw, ciepa i soneczna pogoda o niezbyt wysokich opadach, lecz rwnomiernie rozoonych, sprzyja nagromadzaniu suchej masy w bulwach, w tym take skrobi. Nadmiar opadw w tym czasie sprzyja poraaniu bulw chorobami i gorszym ich przechowywaniem w okresie zimy.
lipiec 2005 r.
Bardzo niekorzystne dla ziemniaka s okresy na przemian duych opadw oraz suszy, poczonych z wysokimi temperaturami. Taki ukad pogody powoduje deformacje bulw i powstawanie wad wewntrznych miszu. Ziemniak naley do rolin wraliwych na przymrozki. Spadek temperatury poniej 0oC powodowa moe w okresie po wschodach rolin zniszczenie czci nadziemnej, jednak regeneracja rolin przebiega do szybko, gdy roliny s jeszcze mae. Niskie temperatury w okresie zbioru bulw zwikszaj uszkodzenia mechaniczne i wzrost chorb przechowalniczych. Ukad temperatury i wilgotnoci powietrza naley odnosi zawsze do wczesnoci uprawianych odmian i ich stanu rozwoju. Te dwa czynniki, w poczeniu z odpornoci odmiany, s podstaw monitorowania zagroenia plantacji przed najgroniejsz chorob tj. zaraz ziemniaka. Klimat w naszym kraju sprzyja uprawie ziemniaka, szczeglnie wanie w systemie integrowanym
2.2. Wymagania glebowe

Ziemniak jest rolin tolerancyjn na jako gleb. Aktualnie ziemniaki w kraju s uprawiane na wszystkich typach gleb, z wyjtkiem gleb bardzo cikich, mocno zbrylajcych si. Najlepsze do uprawy ziemniaka s gleby gliniasto-piaszczyste lub sabogliniaste. Gleby lekkie s odpowiednie, gdy rozkad opadw w okresie wegetacji jest optymalny, w przeciwnym wypadku gleby te szybko przesuszaj si. Gleby cikie, zlewne z uwagi na powolne ogrzewanie si wiosn mog sprzyja wystpowaniu chorb kiekw wschodzcych rolin. Gwna masa korzeni ziemniaka rozwija si w glebie do gbokoci okoo 50 cm a tylko pojedyncze korzenie osigaj gbokoci do 1,5 m. Rwnie stolony i rozwijajce si na ich kocach bulwy zalegaj do gbokoci 25 cm. Prawidowy rozwj systemu korzeniowego, jak i stolonw oraz bulw, przebiega przy umiarkowanej wilgotnoci i temperaturze a take przy dostpie powietrza. Dlatego te pod ziemniaki najlepiej nadaj si gleby charakteryzujce si korzystnymi waciwociami fizycznymi, przewiewne oraz bogate w skadniki pokarmowe. Ziemniak jest rolin tolerancyjn na odczyn gleby (pH 4,5-6,5). Odczyn alkaliczny jest niekorzystny i czsto powoduje poraenie bulw parchem zwykym. Gleby zakamienione, przeznaczone do uprawy ziemniakw, powinny by odkamienione. Dobre spulchnienie gleb do gbokoci 25-30 cm jest konieczne, poniewa sprzyja uzyskaniu bulw o regularnym ksztacie. Wikszo gleb w kraju nadaje si do uprawy ziemniaka.
3. STANOWISKO ZIEMNIAKA W ZMIANOWANIU

3.1. Waciwy wybr stanowiska pod ziemniaki
W integrowanym systemie produkcji podstawow rol odgrywa: korzystanie ze wszystkich moliwych rde podnoszenia yznoci gleby (nawozy organiczne, poplony), - wykorzystanie naturalnych zasobw rodowiska glebowego w celu ograniczenia przemysowych rodkw produkcji (nawozy, rodki ochrony rolin, paliwa). Czynniki te decyduj o yznoci gleby, ktra jest zdolna do wydawania wiernych i stabilnych plonw, ze wzgldu na optymalne waciwoci fizyczne (skad mechaniczny, struktura, porowato, pojemno cieplna), chemiczne (pH, prchnica, zawarto P, K i Mg, pojemno sorpcyjna i biologiczna (mikroflora i fauna glebowa). Podstaw yznoci gleby jest: - racjonalny podozmian, - nawoenie obornikiem lub innymi formami nawozw organicznych, - uprawa rolin motylkowych, - wapnowanie gleby. Zmianowanie jest to racjonalne, czyli uzasadnione przyrodniczo i gospodarczo nastpstwo rolin po sobie. Okrela dobr przedplonu oraz czstotliwo uprawy poszczeglnych 8
lipiec 2005 r.
gatunkw rolin uprawnych na tym samym polu i pozwala na pene wykorzystanie rodowiska glebowego. Niweluje niekiedy ujemny wpyw wywierany przez poszczeglne roliny na gleb, a take wzajemny wpyw rolin na siebie oraz gleby na roliny. Podozmian obok wielu innych funkcji (ekonomiczna, fitosanitarna, ograniczajca zachwaszczenie) musi spenia w produkcji integrowanej podstawow rol jak jest zapewnienie trwaej yznoci gleby, ktra bdzie gwarantowa wysokie i dobrej jakoci plony. Ziemniak naley do rolin charakteryzujcych si specyficznymi wymaganiami w stosunku do rodowiska glebowego, do ktrych nale: - pytkie zaleganie systemu korzeniowego, gwnie w warstwie 20-40 cm, - niezbdna dla dobrego rozwoju stolonw i bulw obecno powietrza i umiarkowanej, stabilnej temperatury gleby, - wysokie wymagania pokarmowe i wodne oraz dugi okres pobierania skadnikw pokarmowych. Wymagania te mog by spenione tylko na glebach sprawnych, zasobnych w skadniki pokarmowe, bdcych w wysokiej kulturze. Gleby te w wyniku stosowania odpowiedniego zmianowania i uprawy, powinny charakteryzowa si: - moliwie gbok miszoci warstwy ornej o duej zawartoci prchnicy powyej 2%, - optymalnym pH (5,5-6,5), - wysok zawartoci podstawowych skadnikw pokarmowych (P, K i Mg), - dobrym odchwaszczeniem szczeglnie z chwastw rozogowych i korzeniowych (perz waciwy, ostroe polny), - brakiem kamieni w warstwie ornej.
3.2. Optymalne i dopuszczalne przedplony

Dobry przedplon pod ziemniaki uprawiane w systemie integrowanym powinien pozostawia znaczc mas organiczn, spulchniajc gleb i moliwie wczenie schodzi z pola. Warto waniejszych przedplonw pod ziemniaki oraz przykadowe czony zmianowa dla uprawy integrowanej przedstawia tabela 1. Stanowisko po rolinach zboowych, ktre jest najczciej spotykanym przedplonem pod ziemniaki, mona znacznie poprawi poprzez upraw midzyplonw. Najlepszymi rolinami stosowanymi w uprawie midzyplonw s roliny motylkowe, ktre gromadz w glebie znaczne iloci masy organicznej i azotu. Na miedzyplony mona te przeznacza roliny niemotylkowe, charakteryzujce si krtkim okresem wegetacji, ktre mog zapewni due plony zielonej masy. Dopuszczalny udzia ziemniaka w strukturze zasieww wyznaczaj wysokie wymagania fitosanitarne tej roliny. Zwizane jest to z niebezpieczestwem wystpowania szeregu chorb pochodzenia bakteryjnego i grzybowego, ktre ulegaj nasileniu w przypadku czstego nastpstwa po sobie. Poza chorobami, spadki plonu s powodowane take jednostronnym wyczerpaniem skadnikw pokarmowych z gleby i nagromadzeniem si toksycznych zwizkw wydzielanych przez rolin. Niezmiernie wanym czynnikiem ograniczajcym udzia ziemniaka w zmianowaniu jest niebezpieczestwo wystpowania gronego szkodnika kwarantannowego mtwika ziemniaczanego. W skrajnych przypadkach moe on powodowa olbrzymie straty plonu i eliminacj pola lub gospodarstwa z uprawy ziemniaka na wiele lat (kwarantanna). Dopuszczalny udzia ziemniaka w zmianowaniu w systemie rolnictwa integrowanego nie powinien przekracza 20-25%. Ziemniak, obok kukurydzy, naley do rolin, ktre najbardziej zuboaj gleb z substancji organicznej. Zbyt duy jego udzia, poza czynnikami fitosanitarnymi, moe powodowa trudnoci w bilansie prchnicy i skadnikw pokarmowych w glebie.
lipiec 2005 r.
Tabela 1. Warto przedplonw pod ziemniaki oraz przykadowe zmianowania.

Warto przedplon u Przedplon Rolina Warto (%) Gleby lekkie 25% 1. ziemniaki 2. zboa ozime 3. zboa jare 4. strczkowe (ubin, peluszka) 100
++
Czony zmianowania i udzia ziemniaka Gleby rednie 14,3% 1. ziemniaki 2. yto + wsiew. seradeli 3. zboa jare 4. zboa ozime + poplon (gorczyca biaa) 5. facelia 6. zboa ozime 7. strczkowe 1. ziemniaki 2. zboa ozime + wsiewka seradeli 3. mieszanka strczkowa 4. zboa jare + poplon (ubin + peluszka) 5. zboa ozime + poplon (facelia) 6. gorczyca biaa 7. zboa jare 8. zboa ozime + poplon (gorczyca + facelia) ++ 1. ziemniaki 2. zboa ozime + wsiewka seradeli 3. zboa jare 4. zboa ozime + poplon (facelia) 5. mieszanka strczk. 6. gorczyca biaa 7. zboa ozime
++ ++
20%
++
25% 1. ziemniaki 2. zboa ozime 3. zboe jare + wsiewka motylkowych z trawami 4. motylkowe z trawami
++
20% 1. ziemniaki 2. zboa ozime 3. strczkowe 4. zboa jare + wsiewka motylk. z trawami 5. motylk. z trawami
++
14,3% 1. ziemniaki 2. zboa ozime + poplon (peluszka + bobik) 3. strczkowe 4. zboa jare 5. rzepak ozimy 6. zboa jare + wsiewka motylk. z trawami 7. motylk. z trawami ++ 1. ziemniaki 2. zboa ozime + wsiewka motylk. z trawami 3. motylkowe z trawami 4. zboa ozime 5. strczkowe 6. rzepak jary 7. zboa ozime + poplon (bobik + peluszka+wyka oz.) 1. ziemniaki 2. zboa ozime + wsiewka motylk. z trawami 3. motylk. z trawami 4. zboa ozime + poplon (wyka oz. + facelia) 5. strczkowe 6. rzepak 7. zboa ozime
++ ++
Bardzo dobra
Mieszanka rolin motylkowych z trawami, strczkowe
1. ziemniaki 2. yto + wsiewka seradeli 3. zboa jare 4. zboa ozime + poplon (gorczyca biaa) 5. mieszanka strczk. 1. ziemniaki 2. zboa ozime + poplon (seradela + gryka) 3. zboe jare + poplon (gorczyca .biaa) 4. mieszanka strczk. 5. zboa ozime + poplon (gorczyca + facelia)
++
Dobra
Buraki, Zboa + poplon cier. z rolin strczk. Zboa + poplon scier. (facelia + gorczyca) Trawy
1. ziemniaki 2. zboa ozime 3. strczkowe 4. zboa ozime + wsiewka seradeli 85
++
1. ziemniaki 2. zboa ozime 3. rzepak jary 4. zboa ozime + poplon rolin strczkowych
++
1. ziemniaki 2. zboa ozime + wsiew. motylk. z trawami 3. motylk. z trawami 4. rzepak ozimy 5. zboa ozime + poplon (peluszka + bobik)
++
1. ziemniaki 2. zboa ozime 3. strczkowe 4. zboa ozime rednia Zboa 75
++
1. ziemniaki 2. zboa ozime + poplon (facelia) 3. mieszanka strczk. 4. gorczyca biaa 5. zboa ozime
++
1. ziemniaki 2. zboa ozime 3. strczkowe 4. zboa ozime
++
1. ziemniaki 2. zboa ozime + motylk. z traw. 3. motylk. z trawami 4. rzepak ozimy 5. zboa ozime
++
++ pena dawka obornika;
+ poowa dawki obornika
10
lipiec 2005 r.
3.3. Znaczenie uprawy ziemniakw jako przedplonu dla innych rolin.

Wspczesne intensywne i uprzemysowione rolnictwo cechuje denie do coraz wikszej specjalizacji produkcji. Ogranicza si liczb uprawianych gatunkw, co wymusza uproszczenia w zmianowaniach. Prowadzi to do spadku plonw, produkcyjnoci zmianowa, obnienia yznoci gleby oraz jej aktywnoci biologicznej. Ze wzgldu na swe waciwoci przyrodnicze i wysokie wymagania agrotechniczne, ziemniak nawoony obornikiem i dobrze odchwaszczony naley do najlepszych przedplonw, prawie dla wszystkich rolin uprawnych. Ograniczenie uprawy ziemniaka w zmianowaniu, co aktualnie wystpuje w Polsce (6,3% w strukturze zasieww) i zwikszenie powierzchni uprawy zb do ponad 75% powoduje: - obnienie plonu rolin zboowych o 9-48%, - konieczno zwikszenia liczby zabiegw ochrony rolin i tym samym iloci substancji aktywnej na 1 ha, - obnienie produkcyjnoci podozmianw o 25%, - obnienie wskanika efektywnoci energetycznej podozmianw o 15%, - spadek zawartoci prchnicy, pH i skadnikw pokarmowych w glebie (P, K, Mg i mikroelementw), - zmniejszenie pojemnoci kapilarnej gleby, pojemnoci wodnej i gruzekowatoci gleby, - zwikszenie ciaru objtociowego gleby.
3.4. Uprawa rolin wychwytujcych zwizki azotu

Jednym z podstawowych zada produkcji integrowanej jest ochrona rodowiska. Sprzyja temu powinna racjonalna gospodarka skadnikami pokarmowymi, uwzgldniajcymi wymagania rolin i zapotrzebowanie skadnikw pokarmowych w poszczeglnych okresach rozwoju roliny. Stosowanie pod ziemniaki obornika i dawek azotu przekraczajcych 100 kg na 1 ha, stwarza w lata niesprzyjajce pobieraniu tych skadnikw (susza) moliwo pozostawania ich w glebie i przemieszczania do gbszych warstw i wd gruntowych w okresach kiedy nastpi opady (miesice jesienne). Procesowi przemieszczania azotanw do wd gruntowych mona zapobiec wysiewajc po sprzcie ziemniakw zboa ozime, ktre pobior znaczn cz tego skadnika. T rol doskonale wypeniaj zboa ozime (yto, pszenica, jczmie) oraz rzepak, ktre mog by uprawiane na plon gwny lub jako poplon. Przeznaczajc te roliny na poplon, ktry najczciej moe by przyorany lub zebrany w maju (osiga wtedy znaczc mas), ograniczamy liczb rolin, ktre moemy wysiewa w tak pnym terminie na plon gwny. Biorc pod uwag ochron rodowiska i wzgldy gospodarcze, korzystniej jest uprawia roliny ozime przeznaczone na plon gwny.
4. UPRAWA ROLI POD ZIEMNIAKI

4.1. Poniwna i jesienna uprawa roli
Celem poniwnych i jesiennych zabiegw uprawowych jest doprowadzenie gleby do wysokiej sprawnoci i kultury, zniszczenia chwastw rozogowych szczeglnie perzu wniesienie i rwnomierne rozmieszczenie nawozw mineralnych (P i K) i organicznych. Ziemniak wymaga gleb starannie doprawionych i odchwaszczonych. Dlatego te w uprawie poniwnej naley zwrci szczegln uwag na wyeliminowanie chwastw najbardziej uporczywych, do ktrych cigle jeszcze naley perz waciwy. Zwalczania perzu w okresie poniwnym moemy dokona metodami mechanicznymi i mechaniczno-chemicznymi. Metody mechaniczne wykorzystuj biologiczne uwarunkowania rozwoju rozogw perzu, zwizane z wysokimi wymaganiami powietrznymi. Na uwag zasuguje tu metoda zmczenia rozogw perzu, ktra pozwala wykorzysta mas rozogw perzu jako powane 11
lipiec 2005 r.
rdo substancji organicznej. Gwnym zabiegiem w tej metodzie jest orka (3-4 razy), ktra pocztkowo utrudnia rozwj perzu, a w kocowej fazie gbokie przyoranie rozogw powoduje jego zamieranie na gbokoci poniej 20 cm z powodu ograniczonego dostpu powietrza. W metodzie tej caa masa rozogw perzu, ktra czsto moe dochodzi do 30 t/ha pozostaje w glebie i stanowi powane rdo substancji organicznej. Zalet tej metody jest rwnie to, e jest bardziej skuteczna w warunkach zmiennej, wilgotnej pogody. Metody mechaniczno-chemiczne, wykorzystujce herbicydy, cz zabiegi mechaniczne z zastosowaniem herbicydu na wschodzce roliny perzu w fazie 4-6 lici. Wykaz preparatw zalecanych do zwalczania perzu przedstawiono w tabeli 1 aneksu. Na polach czystych wolnych od perzu stosujemy klasyczne zabiegi, na ktre skada si podorywka i zabiegi pielgnacyjne, ktre maj za zadanie zniszczenie rozwijajcych si chwastw, aby nie dopuci do wydania nasion (tab. 2). Poplony po sprzcie rolin zboowych, mona uprawia wycznie na polach pozbawionych perzu. Uprawa poplonw na polach zaperzonych znacznie zwiksza zachwaszczenie tym gatunkiem. W uzasadnionych przypadkach (warstwy nieprzepuszczalne w profilu glebowym), moe zachodzi konieczno zastosowania zabiegu gboszowania. Naley podkreli, e korzenie rolin docieraj na gboko warstwy uprawnej tylko wwczas jeli znajduj tam odpowiednio atrakcyjne dla siebie warunki. Zabieg gboszowania i pogbianie warstwy ornej dla rolin ziemniaka, ktre gwn mas korzeni maj rozmieszczon dosy pytko i jest ona niezbyt dua, daje wymierne korzyci w postaci wzrostu plonw i poprawy ich jakoci. Zadania, ktre naley speni w czasie poniwnych i jesiennych zabiegw uprawowych, mona wykona za pomoc powszechnie dostpnych narzdzi. Nowe tendencje w mechanizacji tych zabiegw dotycz stosowania agregatw podorywkowych, ktre skadaj si z kultywatora, zestawu waw strunowych lub brony talerzowej. Naczeln zasad wszystkich zabiegw uprawowych w produkcji integrowanej, stosowanych w okresie poniwnym i jesiennym jest przemienne stosowanie ich na rn gboko. Podstawowe zastosowanie znajduj tu kultywator podorywkowy, brona talerzowa i pug. Liczba zabiegw mechanicznych i ich gboko powinna by umiarkowana, ze wzgldu na potrzeb zachowania, moliwie wysokich zasobw prchnicy. Intensywne zabiegi mechaniczne powoduj znaczce ubytki materii organicznej. Okres uprawy jesiennej w dotychczasowych zaleceniach zwizany by z wnoszeniem do gleby substancji organicznej. Biorc pod uwag naczelny aspekt w integrowanej produkcji jakim jest ochrona rodowiska, obornik naleaoby wnosi wiosn lub zastosowa po niwach pod poplon. Chcc pogodzi sprzeczne w tym przypadku wymagania waciwego przygotowania pola do mechanicznego sadzenia (obornik jesieni, orka przedzimowa) i ochron rodowiska przed wymywaniem azotanw z obornika, naley znacznie zmodyfikowa termin wnoszenia obornika i upraw wiosenn. Poza obornikiem w uprawie ziemniaka mog by z powodzeniem wykorzystane take inne rda substancji organicznej. Warto tych nawozw organicznych jest zbliona do obornika (92 - 99%).
Nawozy te mog odegra bardzo wan rol w dostarczaniu substancji organicznej i skadnikw pokarmowych, szczeglnie w gospodarstwach, ktre dysponuj ograniczonymi ilociami obornika. Te alternatywne rda substancji organicznej posiadaj bardzo powan zalet w postaci znacznie mniejszych nakadw energetycznych, jakie ponosimy przy stosowaniu somy, midzyplonw czy form mieszanych tych nawozw a take ograniczaj przemieszczanie azotanw do wd gruntowych.
12
lipiec 2005 r.
Tabela 2. Poniwne i jesienne zabiegi uprawowe Stanowisko wolne od perzu, wysiew poplonu, obornik stosowany po niwach Nakady na 1 ha Zabieg agrotechniczny Rbh cnh MJ Gboszowanie (tylko w uzasadnionych przypadkach) Podorywka Wysiew nawozw P i K Wywoenie i roztrzsanie obornika Orka pytka (12-15 cm) Bronowanie Siew poplonu Talerzowanie poplonu Orka przedzimowa 4 2,2 1,5 12,0 2,5 0,9 2,0 1,0 3,0 4 2,2 1,3 8,0 2,5 0,9 2,0 1,0 3,0 900 507 300 2000 595 207 230 230 650 Stanowisko zaperzone, bez poplonu, obornik wiosn Zabieg agrotechniczny Gboszowanie (tylko w uzasadnionych przypadkach) Wyciganie rozogw perzu Zmczenie rozogw perzu Metoda mechaniczno-chemiczna z zastosowaniem herbicydu Roundup Wysiew nawozw P i K Orka przedzimowa rbh 4 20,6 9,3 3,8 1,5 3,0 Nakady na 1 ha cnh MJ 4 14,6 9,3 3,8 1,3 3,0 920 3412 2142 1489 300 650
13
lipiec 2005 r.
4.2. Wiosenna uprawa roli

Zabiegi uprawowe wykonywane na wiosn powinny zapewni: zabezpieczenie i ograniczenie strat wody pochodzcej z zapasw zimowych, przyspieszenie ogrzania gleby dla wykonania wczesnego sadzenia, zniszczenie kiekujcych chwastw, przygotowanie jednorodnej spulchnionej warstwy roli do gbokoci 12-14 cm, wyrwnanie i zagszczenie wierzchniej warstwy gleby, aby wytworzy warstw non dla agregatu sadzcego, ktry powinien zapewni dobr jako sadzenia, - dokadne rozdrobnienie i pokruszenie bry na glebach zwilejszych tak, aby ich wielko bya przesiewana midzy prtami odsiewacza maszyny kopicej (2,5 cm), - wniesienie i dokadne wymieszanie z gleb nawozw azotowych. Ziemniak plonuje najlepiej na glebach o optymalnych waciwociach fizycznych, ktrych ciar objtociowy, wiadczcy o ich zagszczeniu wynosi 1,1-1,4 g/cm3. Stan taki okrelamy jako pulchny. Na glebach zagszczonych do 1,6-1,7 g/cm3 (ukad zbity) spadki plonu mog wynosi 5-10 t/ha. Tabela 3. Wiosenne zabiegi uprawowe Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Zabieg agrotechniczny Bronowanie lub wkowanie Siew nawozw azotowych Bronowanie Wywoenie i roztrzsanie obornika Orka pytka Doprawianie roli (brona zbowa, agregat uprawowy, brona wahadowa, brona wirnikowa, wa Campbella, wa Cambridge) Odkamienianie gleby rbh 0,9 1,5 0,9 12,0 2,2 1,5 3,2 Nakady na 1 ha cnh 0,9 1,3 0,9 8,0 2,2 1,5 3,2 MJ 207 300 207 2000 507 345 1245
7.
4.2.1. Odkamienianie pl Majc na uwadze potrzeb uzyskania ziemniaka o najwyszych parametrach jakociowych (ziemniak jadalny i dla przetwrstwa spoywczego), coraz powszechniej wprowadzane s nowe rozwizania technologiczne. Zalecane s one przede wszystkim na glebach zakamienionych. Kamienie s gwnym czynnikiem powodujcym wzrost uszkodze mechanicznych bulw i ciemnej plamistoci pouderzeniowej, ktre mog wyeliminowa praktycznie cakowicie surowiec z przerobu (frytki, chipsy). W warunkach polodowcowego pochodzenia gleb Polski, gdzie masa kamieni w warstwie ornej (30-35 cm) moe dochodzi do 200-500 t/ha uprawa ziemniaka na tych glebach jest moliwa tylko wtedy jeli zastosujemy specjaln technologi uprawy. Polega ona na wyoraniu bruzd, przesianiu warstwy ornej gleby, oddzieleniu kamieni i umieszczeniu ich na dnie bruzdy, poniej zalegania bulw. Dalsze prace nawoenie i sadzenie mog by wykonane za pomoc jednego przejazdu sadzarki z siewnikiem. Pozostae maszyny do pielgnowania i zbioru s take dwurzdowe. Dotychczas maszyn tych nie produkujemy w Polsce, a czoowym ich dostawc jest firma Grimme. S to maszyny dostosowane do szerokoci midzyrzdzi 75-90 cm. Klasyczne przygotowanie pola wiosn zostao tu zastpione prac maszyny odkamieniajcej, ktra przesiewa i spulchnia gleb na gboko 35 cm. Technologia ta dla wiosennego przygotowania pola wymaga znacznie zwikszonych nakadw energetycznych.
14
lipiec 2005 r.
4.2.2. Przygotowanie gleby do sadzenia Technik wiosennych zabiegw uprawowych wyznacza coraz szersze stosowanie penej mechanizacji wszystkich zabiegw wykonywanych w produkcji ziemniaka. Stosowanie mechanicznego sadzenia, pielgnowania i zbioru wymaga przestrzegania cile okrelonych zasad w przygotowaniu gleby. Dotyczy to zabiegw wykonywanych jesieni jak i wiosn. Obornik stosowany wiosn powoduje, e na orce przykrywajcej wiosenny, czsto somiasty obornik, trudno jest zachowa optymaln gboko sadzenia, prostolinijno redlin i zaoone zagszczenie rolin na powierzchni 1 ha. Konsekwencj obnionej jakoci sadzenia jest spadek plonu, utrudnienie zbioru kombajnowego, zwikszone straty w czasie zbioru i wzrost uszkodze mechanicznych bulw. Biorc pod uwag wymagania dotyczce jakoci sadzenia, dotychczasowe zalecenia wymagay bezwzgldnie jesiennego stosowania obornika. Za tym terminem przemawiaa take wiksza efektywno obornika stosowanego jesieni, mierzona przyrostem plonu bulw na kad ton wniesionego nawozu. Zalecenia zwizane z integrowan produkcj musz uwzgldni aspekt ochrony rodowiska i ograniczenie wymywania azotanw do wd gruntowych z obornika wniesionego do gleby jesieni. Chcc pogodzi te dwa problemy obornik naley stosowa wiosn. Powinien on by jednak bardzo dobrze rozoony i przykryty pytk ork w celu ograniczenia przesuszenia, szczeglnie na glebach lekkich. Wiosenne zabiegi uprawowe naley rozpocz moliwie wczenie. Zalecana w tym okresie wka lub brona przerywa parowanie, przyspiesza ogrzanie gleby i pobudza nasiona chwastw do kiekowania. Dalsze zabiegi zalee bd od stanu spulchnienia gleby w okresie przedzimowym i naturalnej zwizoci gleby zwizanej z jej skadem mechanicznym. Na glebach typowo ziemniaczanych, jeli obornik wnosimy i ork wykonujemy wiosn, dalsze zabiegi wykonujemy za pomoc agregatu skadajcego si z brony zbowej i 2 rzdowego wau strunowego. W przypadku braku agregatu moemy stosowa zastpczo tylko lekk bron zbow (tab. 2). Gleby skonne do zbrylania wymagaj niekiedy zastosowania narzdzi aktywnych (brona wahadowa, wirnikowa), doskonale kruszcych i spulchniajcych gleb. Narzdzia te take powinny wsppracowa z waem strunowym. W wyjtkowych przypadkach, tylko na glebach zlewnych, o nadmiernej wilgotnoci jeli ziemniak tam ju musi by uprawiany wiosn moemy wykona ork na gboko okoo 20 cm. Pug naley wtedy agregowa z narzdziem doprawiajcym (brona zbowa, wa kolczatka, wa Campbella i Cambridge). Orka wiosenna pod ziemniaki pozwala na pozbycie si nadmiaru wilgoci, ale zwiksza zachwaszczenie i nakady energetyczne.
5. NAWOENIE PLANTACJI ZIEMNIAKA

Nawoenie jest jednym z elementw agrotechniki majcym podstawowe znaczenie w ksztatowaniu plonu bulw ziemniaka i jego jakoci. W rolnictwie integrowanym nawoenie plantacji ziemniaka powinno by dostosowane do waciwoci agrochemicznych gleby oraz wymaga pokarmowych tej roliny i opiera si na stosowaniu nawozw organicznych, uzupenionych odpowiednio nawoeniem mineralnym.
5.1. Badania zasobnoci gleby w skadniki pokarmowe

Ocena zasobnoci gleby w przyswajalne skadniki pokarmowe jest wanym elementem ustalenia potrzeb nawozowych rolin, std wypracowano wiele rnych metod okrelania zawartoci przyswajalnych form makro- i mikroelementw w glebie. W Polsce powszechnie stosowanymi przez Okrgowe Stacje Chemiczno - Rolnicze s metody chemiczne. Polegaj one na ekstrakcji przyswajalnych form skadnikw pokarmowych z gleby za pomoc specjalnych rozpuszczalnikw chemicznych. Nastpnie oznacza si zawarto wyekstrahowanego skadnika w uzyskanym wycigu glebowym i porwnujc oznaczon ilo skadnika z liczbami granicznymi zalicza si gleby do odpowiedniej klasy zasobnoci.
15
lipiec 2005 r.
Spord makroelementw najwiksze znaczenie nawozowe maj azot, fosfor, potas i magnez, dlatego Okrgowe Stacje Chemiczno-Rolnicze wykonuj gwnie analiz zasobnoci gleby w te skadniki i na tej podstawie ustalane s potrzeby nawozowe, czyli wielkoci dawek do zastosowania. W odniesieniu do zawartoci mikroelementw w glebie najwiksze znaczenie z nawozowego punktu widzenia maj mangan, mied, cynk, bor i molibden. W ocenie zasobnoci gleby w przyswajalne formy makroelementw (P, K, Mg) wyrnia si 5 klas, tj. zawarto bardzo wysoka - klasa I, wysoka - klasa II, rednia - klasa III, niska klasa IV i bardzo niska - klasa V. Przy bardzo wysokiej zawartoci skadnika w glebie potrzeby nawozowe okrela si jako mae, a przy bardzo niskiej jako due. Do oceny zawartoci potasu i magnezu, obok zawartoci skadnika w glebie, uwzgldnia si rwnie kategori agronomiczn gleby (bardzo lekka, lekka, rednia, cika). Ocen zasobnoci gleby w przyswajalne formy mikroelementw (Mn, Cu, Zn, B, Mo) prowadzi si w oparciu o 3 klasy - wysoka, rednia, niska. Do oceny zawartoci poszczeglnych mikroelementw obok zawartoci badanego skadnika w glebie niezbdne s dodatkowe kryteria, w przypadku boru - okrelenie odczynu (pH gleby), miedzi i cynku - oznaczenie kategorii agronomicznej, manganu - kategorii agronomicznej i odczynu, natomiast molibdenu - oznaczenie zawartoci fosforu i kategorii agronomicznej gleby. Odmiennie w porwnaniu do fosforu, potasu, magnezu czy mikroelementw w glebie okrela si potrzeby nawoenia w odniesieniu do azotu. W ostatnich latach opracowane zostay przez IUNG w Puawach, przy wsppracy ze Stacjami Chemiczno Rolniczymi, zalecenia do ustalania potrzeb nawoenia azotem na podstawie zawartoci formy aktywnej tego skadnika w glebie, czyli azotu mineralnego. Oznaczanie iloci N-mineralnego obejmuje sum form amonowej (NH4+) i azotanowej (NO3-) w zasigu caej strefy korzeniowej rolin, najczciej 0-60 lub 0-90 cm. Uzyskane wyniki analiz zawartoci N-mineralnego w glebie, poprzez porwnanie ich z wartociami liczb granicznych, su do precyzyjnego wyznaczenia wielkoci dawki tego skadnika. Na podstawie wartoci liczb granicznych (kg Nmin/ha) wyznaczono pi klas gleb z przyporzdkowan im rn ocen potrzeb nawoenia azotem, od bardzo duych do bardzo maych, uwzgldniajc kategori agronomiczn gleby. Na og jednak test N-mineralnego okazuje si o wiele mniej przydatny ni testy glebowe do oceny zasobnoci gleby w przyswajalne formy pozostaych makroelementw. Gwna przyczyna wynika z faktu, e okoo 95% azotu w glebie wystpuje w formie organicznej bezporednio niedostpnej dla rolin, a szybkie przemiany azotu mineralnego w glebie powoduj, e wyniki testu najlepiej stosowa do okrelenia wielkoci pierwszej dawki nawozw. Pobieranie prbek Badania gleby na zawarto przyswajalnych form skadnikw pokarmowych, w celach praktycznych przeprowadza si na prbkach pobranych z pl reprezentujcych okrelon powierzchni. Poniewa waciwoci gleby s zmienne nawet w obrbie niewielkiego pola, pobieranie prbek jest czynnoci majc bardzo due znaczenie, a nie zawsze odpowiednio docenian. Wiele analiz obarczonych jest bdem z powodu niedbale pobranych prbek gleby. W celu opracowania zalece nawozowych dla poszczeglnych skadnikw pokarmowych, prbki indywidualne pobiera si z pola specjaln lask glebow lub przy pomocy szpadla z warstwy ornej gleby, czyli 0-20 cm z rwnomiernie rozmieszczonych miejsc na polu, sposobem po przektnej lub zakosami. Masa prbki pobrana z powierzchni 0,5 do okoo 1ha, powinna wynosi okoo 500g i stanowi mieszanin przynajmniej 20 prbek pojedynczych. Aby zminimalizowa wpyw zmiennoci glebowej prbka zbiorcza powinna pochodzi z pola o podobnych waciwociach gleby (ten sam typ i rodzaj gleby) i podobnej historii uytkowania. Z pobierania prbek gleby wycza si obszary wieo nawoone nawozami organicznymi lub mineralnymi, miejsca po stogach, kopcach itp. Najlepszym terminem do pobierania prbek glebowych jest okres od sprztu rolin do nawoenia, czyli pne lato i jesie.
16
lipiec 2005 r.
Pobran prbk zbiorcz umieszcza si w woreczku foliowym, papierowym, pciennym lub specjalnym pudeku. Do kadej prbki naley doczy opis, ktry powinien zawiera midzy innymi miejsce i dat pobrania prbki oraz rodzaj uprawy i dawki nawozw stosowanych w ostatnich latach. Prbki glebowe powinny by wysuszone do stanu powietrznie suchego. Inaczej natomiast wyglda pobieranie i przygotowanie prbek glebowych do oceny zawartoci azotu mineralnego w glebie. Zawarto azotu mineralnego jest bowiem oznaczana w profilu glebowym do 60 cm lub 90 cm z podziaem na 30-centymetrowe warstwy. W celu poprawnej oceny faktycznego stanu zasobnoci gleby w aktywne formy azotu (amonow i azotanow), prbki naley pobra wiosn, przed wysiewem nawozw azotowych, losowo okoo 20-30 prbek pojedynczych z pola. Do pobierania gleby su specjalne laski lub widry glebowe. Zebrane prbki pojedyncze naley dokadnie wymiesza. Z uzyskanej masy gleby naley odway 0,5-kilogramow prbk, ktra powinna by reprezentatywna dla pola o powierzchni 5 ha. Analizy chemiczne s wykonywane w wieej masie gleby, po wczeniejszym okreleniu jej wilgotnoci. Do czasu rozpoczcia analiz prbki powinny by przechowywane w stanie schodzonym lub zamroonym. Przerywa to aktywno biologiczn mikroorganizmw i przemiany zwizkw azotowych w glebie. Analiza prbek glebowych na zawarto P, K i Mg oraz mikroelementw w obrbie jednego pola powinna by wykonywana przynajmniej co 4 lata, natomiast dotyczca oceny zawartoci azotu mineralnego w glebie w kadym roku. Znajomo zasobnoci gleby w przyswajalne formy makro- i mikroelementw pozwala prowadzi prawidowe i racjonalne nawoenie, co w konsekwencji rzutuje na plon, utrzymanie yznoci gleby, a jednoczenie nie powoduje ujemnych skutkw dla rodowiska naturalnego oraz jest uzasadnione ekonomicznie.
5.2. Nawozy naturalne i organiczne

Zgodnie z ustaw o nawozach i nawoeniu z dnia 26.07.2000r. (Dz. U. Nr 89 poz. 991) oraz ustaw z dnia 02.04.2004r. o zmianie ustawy o nawozach i nawoeniu (Dz. U. Nr 91 poz. 876), obornik, gnojwka i gnojowica zaliczane s do nawozw naturalnych, kompost jest nawozem organicznym, natomiast soma i nawozy zielone nie s w ogle zaliczane do nawozw. Majc jednak na uwadze, e gwnym celem wszystkich podanych wyej nawozw jest wzbogacenie gleby w prchnic i skadniki pokarmowe, przyjto nazywa je nawozami organicznymi. 5.2.1. Obornik Obornik stanowi rdo wszystkich makro- i mikroelementw dla rolin, poprawia waciwoci gleby i przyczynia si do lepszego wykorzystania i wyszej efektywnoci nawozw mineralnych. Obornik powinien by dobrze przefermentowany i pod ziemniaki naley zastosowa go w dawce 25 - 30 t/ha. Wraz z dawk 30 t/ha obornika wprowadza si do gleby: 150 kg azotu (N), 90 kg fosforu (P2O5), 180 kg potasu (K2O), 150 kg wapnia (CaO), 60 kg magnezu (MgO) oraz 150 g boru, 120 g miedzi, 220 g manganu, 195 g cynku, 12 g kobaltu i ladowe iloci innych mikroelementw. Wykorzystanie przez ziemniaki skadnikw z obornika w pierwszym roku moe wynie do 50%, z czego azotu do 30%, czyli okoo 45 kg, do 30% fosforu, czyli okoo 30 kg i do 50% potasu, co stanowi okoo 90 kg. W uprawie ziemniakw obornik mona stosowa jesieni lub wiosn. Wiadomo, e wykorzystanie skadnikw pokarmowych z obornika jest wiksze, gdy jest stosowany jesieni. Z drugiej jednak strony, jesienne stosowanie obornika, szczeglnie w warunkach gleb lejszych oraz nadmiernych opadw deszczu w okresie jesiennym i sabym przemarzaniu gleby w okresie zimy, stwarza wiksze niebezpieczestwo przenikania do wd gruntowych skadnikw nawozowych uwalnianych w wyniku mineralizacji substancji organicznej z obornika, ni ma to miejsce w okresie wiosennego wnoszenia obornika. Stosowanie obornika wiosn sprowadza si powinno do moliwie najwczeniejszego jego zastosowania i wykonania orki przykrywajcej ten nawz.
17
lipiec 2005 r.
Naley zwrci uwag, e cz azotu w oborniku wystpuje w formie amonowej. Azot w tej formie atwo ulatnia si do atmosfery. Aby temu zapobiec, naley obornik po rozrzuceniu na polu przyora jeszcze w tym samym dniu. Jest to podstawowa regua, ktra niestety bardzo czsto nie jest przestrzegana. Ograniczeniu strat azotu sprzyja rwnie stosowanie obornika w dni bezwietrzne i pochmurne lub dni ddyste. 5.2.2. Gnojwka Gnojwka jest nawozem potasowo - azotowym. Zawiera jedynie znikome iloci fosforu, dlatego nawoc gnojwk naley pamita o uzupenieniu tego skadnika. W 1m3 gnojwki znajduje si przecitnie 3 kg azotu (N) i 7 kg potasu (K2O) oraz mikroelementy. Gnojwk pod ziemniaki najlepiej jest zastosowa wiosn w dawce 15 - 20 tys. dm/ha (20 - 30 m3). Naley zwrci uwag, e azot w gnojwce wystpuje w caoci w formie amonowej, atwo dla rolin dostpnej, ale rwnie atwo ulegajcej stratom do atmosfery. Dla zmniejszenia strat azotu naley wic gnojwk stosowa w dni bezwietrzne i pochmurne i natychmiast wymiesza z gleb. Dziaanie nawozowe gnojwki ogranicza si do jednego roku. 5.2.3. Gnojowica W ostatnich latach w zwizku z przechodzeniem na bezcikowe utrzymywanie zwierzt coraz wikszego znaczenia w nawoeniu ziemniakw nabiera gnojowica. Jest to mieszanina kau i moczu oraz wody uywanej do spukiwania tych odchodw i do higieny pomieszcze inwentarskich. Gnojowica, podobnie jak obornik, zawiera makroelementy i niezbdne w ywieniu rolin mikroelementy oraz substancj organiczn. Gnojowica zawiera przecitnie 6 - 8 % suchej masy. W 1 m3 gnojowicy znajduje si przecitnie 3-4 kg azotu, 2-3 kg fosforu (P2O5), 3 4 kg potasu (K2O), okoo 2 kg wapnia (CaO) i okoo 1 kg magnezu (MgO). Skadniki mineralne zawarte w gnojowicy wystpuj w formie atwiej przyswajalnej dla rolin ni zawarte w oborniku. Dziaanie nastpcze gnojowicy na roliny nie przekracza z reguy 2 lat. Nie naley wic stosowa jej w nadmiernych dawkach ze wzgldu na bezpieczestwo rodowiska przyrodniczego, a zwaszcza ochron wd powierzchniowych i gruntowych. Najbardziej racjonalnym terminem stosowania gnojowicy, szczeglnie na glebach lekkich jest wczesna wiosna, a na glebach zwizych take jesie. Ustalajc dawk gnojowicy, przyjmuje si, e nie powinna przekracza wicej ni 50 - 70 % potrzeb pokarmowych rolin na azot, co w warunkach gleb lejszych stanowi przecitnie okoo 50-60 tys. dm/ha (50-60 m3) gnojowicy bydlcej lub okoo 50 tys. dm/ha gnojowicy trzody chlewnej, ktra zawiera wicej w porwnaniu do bydlcej azotu oglnego. Na glebach zwizych dawk naley obniy o okoo 20%. 5.2.4. Kompost Do kompostowania mog by zastosowane wszelkie odpadowe materiay organiczne. Najlepiej miesza ze sob materiay o duym stosunku C:N (soma, trociny, kora itp.) z materiaami o maym stosunku C:N (odchody zwierzt, fekalia, pomiot ptasi itp.). Przy produkcji kompostw wyjciowy materia organiczny formuje si w pryzmy i utrzymuje przez kilka miesicy, zapewniajc napowietrzanie (kilkakrotne mieszanie masy organicznej) i wilgotno 60 - 70%. Materia jest gotowy do uycia, gdy stosunek C:N ksztatuje si na poziomie 30-20:1, a masa kompostowa zatraci struktur wyjciowej substancji organicznej i stanie si jednolita. Nazwy kompostw pochodz od rodzaju komponentw uytych do kompostowania, np. kompost gospodarczy - otrzymany z odpadw gospodarstw rolnych, kompost torfowo - obornikowy, kompost trocinowy itp. Ze wzgldu na rnorodno uytych materiaw zawarto skadnikw nawozowych w gotowym kompocie moe si waha w szerokim zakresie. Kompost gospodarczy moe zawiera rednio: N - 0,6 %, P - 0,1%, K 0,3% w wieej masie. Kompost gospodarczy mona zastosowa pod ziemniaki w dawce do 40 t/ha.
18
lipiec 2005 r.
5.2.5. Wykorzystanie somy Soma rolin zboowych moe by dobrym nawozem organicznym pod warunkiem, e zostanie rozdrobniona najlepiej na odcinki poniej 10 cm i przyorana natychmiast po zbiorze ziarna. W tym celu najlepiej jest zastosowa do zbioru ziarna kombajn z zamontowanym rozdrabniaczem somy i bezporednio po zbiorze wykona podorywk na gboko 1012 cm. Warto nawozowa somy przeznaczonej na przyoranie jest uzaleniona od gatunku zboa. Wraz z dawk 5 t/ha somy wprowadza si do gleby okoo 25 kg/ha N, 15 kg/ha P2O5 i 50 kg/ha K2O. Specyficzn cech somy jest szeroki stosunek C:N, wynoszcy 80-100:1, podczas gdy w oborniku stosunek C:N waha si w granicach 20-25:1, za w glebie 8-12:1. Taki szeroki stosunek C:N w somie po jej zastosowaniu moe prowadzi do unieruchomienia azotu w glebie. Chcc temu zapobiec oraz przyspieszy rozkad somy naley zastosowa dodatek azotu mineralnego (1 kg N na 100 kg przyorywanej somy). Tak wic pozostawienie przecitnego plonu somy wynoszcego 5 t z 1ha na polu i przyoranie po rozdrobnieniu, wymaga dodatkowego nawoenia w wysokoci 40 - 50 kg/ha N. Najlepiej zastosowa na pocit som mocznik lub gnojowic. Przyorywanie somy po zbiorze rolin peni rwnie moe rol ochronn, wic nadmiar azotu mineralnego i nie dopuszczajc do jego wymycia. 5.2.6. Nawozy zielone z rolin poplonowych Alternatywn form nawozu organicznego stanowi moe zielona masa rolin poplonowych. Godnym polecenia jest uprawa ziemniakw po przyorywanych poplonach cierniskowych, czyli wysiewanych po zbiorze rolin zboowych i przyorywanych jesieni tego samego roku (tabela 4). Nie zaleca si natomiast uprawy ziemniakw po poplonach ozimych, czyli wysiewanych jesieni i przyorywanych wiosn nastpnego roku, gdy prowadzi to moe do obnienia plonu bulw ze wzgldu na opnienie terminu sadzenia. Oprcz dostarczania zielonej masy, roliny poplonowe chroni gleb przed erozj wodn i wietrzn, przyczyniajc si rwnie do poprawy warunkw fitosanitarnych w zmianowaniu rolin. Dodatkow korzyci z uprawy rolin poplonowych jest jeszcze to, e dziki gboko sigajcemu systemowi korzeniowemu jest moliwe przemieszczanie makroi mikroelementw z gbszych do wierzchnich warstw gleby. Z mas nadziemn ubinu jako roliny poplonowej, mona wprowadzi mona do gleby okoo 140 kg/ha azotu (N), 30 kg/ha fosforu (P2O5) i 170 kg/ha potasu (K2O), natomiast z poplonem gorczycy zblione iloci fosforu i potasu oraz znacznie mniejsz ilo azotu. Warunkiem udania si poplonw cierniskowych (uzyskanie moliwie najwikszej masy zielonej rolin) jest: - moliwie wczesny zbir z pola roliny przedplonowej, - wysiew nawozw fosforowych i potasowych (na cier) i natychmiastowe przystpienie do orki na gboko 15-18 cm, najlepiej poczonej z narzdziem wyrwnujcym pole (brona, wa strunowy). - wysiew rolin poplonowych np. ubinu czy peluszki z owsem w III dekadzie lipca, za gorczycy czy facelii w I poowie sierpnia oraz odpowiednia ilo opadw w sierpniu i wrzeniu, - dobr odpowiednich gatunkw rolin, np. gorczycy, facelii, rzepaku ozimego, sonecznika jako rolin mniej zawodnych. - odpowiednie nawoenie mineralne, tzn. 40-50 kg P2O5 i 60-80 kg K2O na 1 ha oraz 6090 kg N w przypadku uprawy rolin niemotylkowych. Jeeli zaoymy, e poplony cierniskowe maj spenia gwnie rol biologicznego sorbenta (wizania skadnikw z gleby) i funkcje ochronne gleby, np. przed erozj wietrzn, to moemy pomin nawoenie ich fosforem i potasem. Jeeli uprawiane s roliny motylkowe, to nie naley rwnie stosowa azotu, natomiast pod roliny niemotylkowe zaleca si zastosowa ma dawk tego skadnika (ok. 50 kg N na ha), w celu przypieszenia ich wzrostu, zwikszenia masy i tym samym pobrania jak najwikszej iloci skadnikw z gleby.
19
lipiec 2005 r.
Poplony cierniskowe naley przyora pn jesieni (po wystpieniu pierwszych przymrozkw). Celem lepszego przykrycia zielonej masy rolin poplonowych, przed wykonaniem orki wskazane jest talerzowanie. Tabela 4. Zalecane roliny poplonowe pod ziemniaki.
Kategoria agronomiczna gleby Rolina rednia lekka Warto nawozowa w stosunku do obornika caa mas a resztki
Forma midzyplonu
Termin siewu
Norma wysiewu kg/ha
Wsiewki strczkowych i motylkowych z trawami
Seradela Koniczyna + trawy
+ +
IV-V IV
50-60 10 + 10
85
45
Peluszka + ubin ty + seradela Wyka j. + peluszka. + ubin ty ubin ty + seradela Wyka ozima + ubin ty ubin ty + peluszka ubin ty + peluszka + wyka oz. ubin wskolistny + peluszka Peluszka ubin ty Seradela Bobik + peluszka + wyka oz. Gorczyca biaa Facelia Rzepak Sonecznik Gorczyca biaa + facelia Gorczyca biaa + rzepak
Poplony cierniskowe z rolin strczkowych
+ + + + + + + + + + + + + + + + +
do koca lipca
100 + 80 + 20 40 + 120 + 60 130 + 30 40 + 100 100 + 100 120 + 60 + 40 140 + 100 200 200 70 90 + 60 + 50 20 10 10 35 15 + 5 10 + 5
77
50
Poplony cierniskowe z innych rolin
do 15 sierpnia
30
Poplony cierniskowe z rolin strczkowych i innych
Peluszka + sonecznik ubin ty + facelia Facelia + seradela Seradela + gryka Facelia + wyka ozima Bobik + groch past. + sonecz. Bobik + wyka j. + sonecz. Peluszka + wyka j. + rzepak
+ + + + + + + + + + + + do 5 wrzenia do 5 sierpnia
150 + 15 80 + 4 5 + 30 40 + 40 6 + 40 100 + 100 + 15 80 + 100 + 15 50 + 20 + 4
65
30
yto yto + wyka ozima Rzepak ozimy Rzepik ozimy
180 80 + 50 20 20
Poplony ozime
20
lipiec 2005 r.
5.3. Nawozy mineralne

Potrzeby pokarmowe ziemniaka s do wysokie, bowiem z plonem jednostkowym 1 t bulw w odniesieniu do azotu, fosforu i potasu stanowi odpowiednio: 5 kg N, 1,5 kg P2O5 i 7 kg K2O, std konieczno uzupeniania skadnikw pokarmowych nawoeniem mineralnym. 5.3.1. Nawozy azotowe Azot jest najbardziej plonotwrczym skadnikiem pokarmowym, ale przenawoenie tym skadnikiem wpywa na bardzo bujny rozwj czci nadziemnej rolin ziemniaka, a opnia gromadzenie plonu. Zastosowanie zbyt duej dawki azotu powoduje rwnie uszczenie naskrka, wiksze ciemnienie miszu, wzrost azotanw w bulwach, zmniejszenie zawartoci suchej masy, witaminy C i skrobi oraz zwiksza podatno na uszkodzenia mechaniczne przy zbiorze i straty w okresie przechowywania. Std ustalenie poziomu nawoenia azotem ma podstawowe znaczenie w ksztatowaniu plonu i jego jakoci. Dawki nawozw azotowych mog by ustalone na podstawie testw glebowych, testw rolinnych oraz na podstawie funkcji produkcji nawoenia, czyli matematycznego opisu zalenoci midzy przyrostem dawki skadnika a przyrostem plonu bulw. Na podstawie przebiegu funkcji mona wyznaczy dawk optymaln skadnika. Metoda ta ma najszersze znaczenie praktyczne i dowodzi, e odmiany ziemniaka odznaczaj si duym zrnicowaniem w reakcji na nawoenie azotem. Pod ziemniaki jadalne i skrobiowe zbierane po zakoczeniu okresu wegetacji i charakteryzujce si maymi wymaganiami w stosunku do azotu naley zastosowa okoo 100 kg N/ha. W przypadku odmian o rednich wymaganiach ok. 120 kg N/ha, a dla tych o duych wymaganiach - ok. 140 kg N/ha. Uprawiajc ziemniaki bez obornika dawki te naley zwikszy o 20-40 kg N/ha. W przypadku uprawy odmian wczesnych, z przeznaczeniem na wczesny zbir, oprcz potrzeb nawozowych naley rwnie uwzgldni termin zbioru. Przy zbiorze 60 dni od posadzenia ziemniaki wymagaj nawoenia azotem w dawce okoo 50 kg N/ha. Przy zbiorze 75 dni od posadzenia naley zastosowa okoo 70 kg N/ha. Jeeli ziemniaki bd zbierane po zakoczeniu okresu wegetacji i zaplanowana dawka azotu przekracza 100 kg/ha, to naley j podzieli i do 80 kg/ha zastosowa przed sadzeniem a cz uzupeniajc zastosowa bezporednio przed wschodami ziemniakw. Natomiast w przypadku uprawy ziemniakw z przeznaczeniem na wczesny zbir cao zaplanowanej dawki azotu naley zastosowa przed sadzeniem bulw, wczesn wiosn. Azot pod ziemniaki mona zastosowa w formie saletrzanej, amonowej jak i amidowej. 5.3.2. Nawozy fosforowe i potasowe Ustalajc wielko dawek fosforu i potasu pod ziemniaki, oprcz wykorzystania skadnikw z zastosowanego nawozu organicznego i potrzeb pokarmowych ziemniaka, naley ustali zasobno gleby w przyswajalne formy fosforu i potasu. Znajc zasobno gleby w przyswajalne formy tych skadnikw posuy si mona wspczynnikami do przeliczenia iloci skadnikw pobieranych z plonem ziemniaka na dawki nawozw (tabela 5).
21
lipiec 2005 r.
Tabela 5 Wspczynniki* do przeliczenia iloci skadnikw pobieranych z plonem bulw ziemniaka na dawki nawozw fosforowych i potasowych
Nawoenie organiczne Na oborniku Bez obornika Skadniki fosfor potas fosfor potas bardzo niska 2,8 0,9 3,0 1,3 Klasa zasobnoci gleby niska rednia wysoka 1,8 1,0 0,5 0,8 0,6 0,4 2,0 1,2 0,7 1,2 1,0 0,7 bardzo wysoka 0,3 0,2 0,5 0,5
* - ilo skadnika pobranego z oczekiwanym plonem naley pomnoy przez okrelony wspczynnik. Ustalone w ten sposb potrzeby nawozowe ziemniaka przy plonie bulw 30 t z ha w stosunku do fosforu i potasu wynosz: fosfor - 30 t x 1,5 kg P2O5 (pobranie fosforu z 1 t bulw) = 45 kg/ha P2O5 x wspczynnik - 1,0 (rednia zawarto fosforu w glebie plus obornik) = 45 kg/ha P2O5. potas - 30 t x 7,0 kg K2O (pobranie potasu z 1 t bulw) = 210 kg/ha K2O x wspczynnik - 0,6 (rednia zawarto potasu w glebie plus obornik) = 126 kg/ha K2O. Przy nieznanej zasobnoci gleby w fosfor i potas naley zastosowa oglne zasady poprawnego nawoenia, przyjmujc, e dla ziemniakw jadalnych proporcja skadnikw N:P:K powinna wynosi jak 1:1:1,5-2,0, a dla ziemniakw skrobiowych 1:1:1,3-1,5. W pierwszej kolejnoci naley ustali wielko dawki azotu, a nastpnie proporcjonalnie w stosunku do tego skadnika obliczy wysoko dawek nawozw fosforowo-potasowych. Nawozy fosforowo-potasowe najlepiej jest stosowa w okresie jesiennym np. przyorujc je wraz z obornikiem. Jednak na glebach lekkich i w rejonach o wikszej iloci opadw, szczeglnie nawozy potasowe, ze wzgldu na moliwo wymycia skadnika lepiej jest zastosowa wiosn przed wiosennymi zabiegami uprawowymi. rdem fosforu mog by powszechnie stosowane superfosfaty, za nawoenie potasem mona zastosowa w postaci siarczanu potasu lub soli potasowej (tab. 3, aneks). 5.3.3. Nawozy wieloskadnikowe Stosowanie nawozw wieloskadnikowych jest najbardziej efektywne i ekonomicznie uzasadnione. Stosujc nawozy wieloskadnikowe zapewniamy rolinie peen komfort odywiania si, gdy wprowadzamy zwykle do gleby jednoczenie wszystkie podstawowe skadniki N, P, K a nawet Mg i mikroelementy, unikajc uszczuplania, lub pomijania niektrych skadnikw (z rnych wzgldw) w przypadku stosowania nawozw jednoskadnikowych. Niektre z nawozw wieloskadnikowych mog by stosowane w caoci jesieni lub wiosn do kompleksowego nawoenia ziemniakw, a niektre wymagaj jedynie uzupenienia azotu (tab. 3, aneks). Wielko dawki nawozu wieloskadnikowego powinna wynika z aktualnej zasobnoci gleby, gwnie w fosfor, potas i magnez. Przy znanej zasobnoci gleby w te skadniki wybieramy odpowiedni nawz wieloskadnikowy, o takim skadzie chemicznym, ktry pozwala nam na zaoszczdzenie jednego z tych skadnikw. Zwykle jest to ten skadnik, ktry znajduje si w glebie w najwikszej iloci np. potas czy fosfor. Brakujc ilo pozostaych skadnikw ustala si z uwzgldnieniem stanu zasobnoci gleby w te skadniki. Jeeli nawz wieloskadnikowy nie zawiera w swoim skadzie chemicznym wystarczajcej iloci azotu do pokrycia potrzeb nawozowych ziemniaka, to uzupeniajc dawk azotu mona zastosowa w dwch wariantach. Jeeli zaplanowana dawka azotu nie przekracza 100 kg/ha, to stosujemy j z nawozem wieloskadnikowym np. polifosk (nawozy mona wymiesza, ale tylko bezporednio przed wysiewem). Gdy dawka azotu jest wysza od wskazanej, to uzupeniajc jej ilo przenosimy na okres tu przed wschodami ziemniakw.
22
lipiec 2005 r.
5.4. Monitorowanie stanu odywienia rolin na plantacjach

Oceny stanu odywienia rolin ziemniaka na plantacji w okresie ich wegetacji mona dokona na podstawie wygldu rolin bd analizy skadu chemicznego. W pierwszym przypadku oceny stanu odywienia rolin dokonuje si, porwnujc roliny nawoone i nie nawoone na wydzielonym obszarze pola, co dotyczy najczciej nawoenia azotem. Dokadniejsz metod okrelenia potrzeb w stosunku do azotu jest jednak ocena z wykorzystaniem chlorofilometru (przyrzdu do pomiaru stenia chlorofilu w liciach). Zawarto chlorofilu w liciach rolin jest skorelowana z zawartoci azotu. Wykorzystujc liczby graniczne dla zawartoci chlorofilu w liciach i porwnujc je z wartociami uzyskanymi w drodze pomiarw, dokonuje si precyzyjnej oceny stanu odywienia rolin w azot. Metoda ta moe by wykorzystana przy ustalaniu uzupeniajcej, np. w formie dolistnego dokarmiania, dawki azotu. Bardziej precyzyjn metod oceny odywienia rolin w skadniki pokarmowe w okresie wegetacji i wnioskowania na jej podstawie o potrzebach nawozowych rolin jest ilociowa analiza ich skadu chemicznego. Do analizy wykorzystuje si cakowit zawarto skadnikw pokarmowych w tzw. czciach wskanikowych rolin. Czci wskanikowe s to wybrane organy, np. licie czy odygi lub caa nadziemna masa roliny, pobrane w cile okrelonych fazach wzrostu lub rozwoju rolin. Konieczno pobierania w cile okrelonych fazach wynika z faktu, e zawarto skadnika ulega znacznym zmianom w okresie wegetacyjnym roliny i kalibracja testu odnosi si tylko do tej fazy, dla ktrej zostaa przeprowadzona. Wyniki testu podaje si w formie przedziaw stopnia zaopatrzenia rolin w dany skadnik, w sposb podobny do klas zawartoci skadnika w glebie. Analizy naley przeprowadza w moliwie wczesnym stadium rozwoju rolin ziemniaka, aby niedobr skadnikw mona byo uzupeni, np. poprzez dolistne dokarmianie, co moliwe jest zwaszcza w przypadku azotu, magnezu czy mikroelementw.
5.5. Dolistne dokarmianie makro i mikroelementami w okresie wegetacji

W niektrych fazach rozwojowych rolin ziemniaka skadniki pokarmowe s pobierane szczeglnie intensywnie i nie zawsze tradycyjne nawoenie doglebowe gwarantuje dostpno ich dla rolin. Niedobr skadnikw w fazie najwikszego zapotrzebowania przez roliny moe wystpi rwnie na glebach zasobnych, np. w czasie okresowej suszy lub na skutek zablokowania niektrych pierwiastkw w wyniku ich wzajemnego antagonistycznego oddziaywania czy niewaciwego odczynu gleby. Uzasadnione jest w takim przypadku uzupenianie skadnikw nie tylko poprzez system korzeniowy, lecz rwnie poprzez dokarmianie dolistne. Rwnie w warunkach, gdzie oczekiwa mona duego plonu bulw, a wic przy poprawnym nawoeniu organicznym i mineralnym, przy penej ochronie plantacji przed chwastami, chorobami i szkodnikami wskazane jest zastosowanie dodatkowego dolistnego dokarmiania rolin. Na podstawie dotychczasowych dowiadcze opracowano kilka wariantw dolistnego dokarmiania plantacji ziemniaka: dolistne stosowanie azotu Do dolistnego dokarmiania ziemniaka, podobnie jak i innych rolin, nadaje si w zasadzie tylko wodny roztwr mocznika. Mocznik jest zwizkiem organicznym w caoci rozpuszczalnym w wodzie, ktry powoduje znacznie mniejsze uszkadzanie rolin ni roztwory innych zwizkw azotu, a przy waciwym doborze stenia roztworu mona w ogle unikn oparze lici. Dla ziemniakw optymalne stenie mocznika w roztworze wynosi 5-6 %, tzn. e przy kadorazowym zuyciu 300 dm3/ha cieczy stosuje si 15-18 kg mocznika. Zabiegi mona wykonywa od fazy zwarcia rzdw przez roliny ziemniaka, do fazy formowania jagd, w odstpach okoo 2-tygodniowych. Dolistne dokarmianie mocznikiem zaleca si wykonywa 2 - 4 razy w okresie wegetacji.
23
lipiec 2005 r.
dolistne stosowanie wieloskadnikowego nawozu mikroelementowego Obecnie na rynku znajduje si duo wieloskadnikowych nawozw dolistnych, w ktrych gwn cz stanowi schelatyzowane zwizki zawierajce dostpne dla rolin mikroelementy (tabela 4, aneks). Dolistne dokarmianie nawozami wieloskadnikowymi zaleca si wykonywa 2-4 razy w okresie wegetacji, poczwszy od zwarcia rolin w midzyrzdziach a do formowania jagd. dolistne stosowanie magnezu Ziemniaki wykazuj najwiksze zapotrzebowanie na magnez w fazie zawizywania bulw. Do fazy kwitnienia magnez stosuje si 2-krotnie w formie siedmiowodnego siarczanu (MgSO4xH2O) o steniu 5% lub w formie jednowodnego siarczanu (MgSO4xH2O) o steniu 2-3%. Celowe jest czenie wyej wymienionych wariantw dolistnego dokarmiania, na przykad: dolistne stosowanie azotu cznie z wieloskadnikowym nawozem mikroelementowym dolistne stosowanie azotu cznie z magnezem i siark dolistne stosowanie magnezu i siarki cznie z wieloskadnikowym nawozem mikroelementowym dolistne stosowanie azotu cznie z magnezem oraz wieloskadnikowym nawozem mikroelementowym Takie warianty dolistnego dokarmiania s bardziej efektywne ekonomicznie i technicznie, a ponadto siarczan magnezu wykazuje dziaanie chronice roliny przed oparzeniem mocznikiem w czasie suchej pogody. Rodzaj i liczb opryskiwa trzeba dostosowa do warunkw plantacji oraz dugoci okresu wegetacji uprawianej odmiany. Nie naley jednak zmienia zalecanego stenia roztworu mocznika czy siarczanu magnezu oraz zalece producenta odnonie dawek nawozu wieloskadnikowego. Majc na wzgldzie obnienie kosztw produkcji naley, jeeli jest to tylko moliwe, czy zabiegi dolistnego dokarmiania z zabiegami ochronnymi przeciwko chorobom i szkodnikom (tab. 2, aneks wg Instytutu Ochrony Rolin ). Przygotowujc mieszanin nawozw dolistnych ze rodkami ochrony rolin, najpierw trzeba sporzdzi roztwr mocznika i siarczanu magnezu, nastpnie - mieszajc - doda roztwr nawozu wieloskadnikowego i na kocu oddzielnie przygotowane wodne roztwory preparatw ochrony rolin. Nie wolno miesza wszystkiego naraz w jednym zbiorniku, gdy gwatowne czenie cieczy moe powodowa tzw. kaczenie lub wytrcanie si osadu.
6. DOBR ODMIAN DO UPRAWY

6.1. Charakterystyka uytkowa i agrotechniczna odmian
Do gwnych elementw integrowanej produkcji naley umiejtne wykorzystanie postpu biologicznego a wic waciwy dobr odmian do uprawy. Podstawowym kryterium wyboru odmian jest jej warto uytkowa lub rynkowa. Producent ziemniakw moe uprawia bowiem tylko takie odmiany, ktre s akceptowalne przez klienta na rynku. W przypadku ziemniaka jadalnego parametrami istotnymi przy wyborze s: - wygld bulw, na ktry skadaj si: wielko i wyrwnanie wielkoci bulw, gboko oczek, regularno ksztatu, typ skrki, wady skrki (poraenie parchem zwykym i srebrzystym, rizoktonioza, zazielenienia) - parametry kulinarne a do nich nale : smakowito, ciemnienie miszu surowego i po ugotowaniu, typ kulinarny miszu - wystpowanie wad wewntrznych miszu (rdzawa plamisto miszu, pustowato miszu, ciemna plamisto pouderzeniowa)
24
lipiec 2005 r.
Parametrem subiektywnym, ale czsto branym pod uwag przez klientw jest kolor miszu. Czsto on decyduje o preferencjach konsumentw. Wanymi parametrami decydujcymi o bezpieczestwie ywieniowym ziemniakw s: zrnicowana skonno odmian do kumulacji azotanw w bulwach, pozostaoci rodkw ochrony rolin oraz zawarto glikoalkaloidw. Wikszo wyej wymienionych parametrw uytkowych lub rynkowych jest determinowana tylko genetycznie a niektre modyfikowane s take przez stosowan agrotechnik i rodowisko przyrodnicze. Przemys przetwrczy (spoywczy i skrobiowy) dodatkowo okrela wymagania technologiczne dla odmian. S to takie parametry jak: zawarto suchej masy i skrobi, poziom cukrw redukujcych i sumy cukrw, wielko i ksztat bulw itp. Rolnika producenta ziemniakw interesuje, oprcz powyszych wymaga jakociowych take warto agrotechniczna odmian. Ma ona kapitalne znaczenie wanie przy stosowaniu integrowanej lub ekologicznej produkcji. Warto agrotechniczn odmian okrela bowiem stopie trudnoci jej produkcji ( uprawy i przechowywania). Do parametrw okrelajcych warto agrotechniczn nale: - odporno odmian na zaraz ziemniaka ( lici i bulw), - odporno odmian na choroby wirusowe (PVY, PLRV, PVM), - odporno odmian na czarn nk, fomoz, such i mokr zgnilizn, - odporno bulw na poraenie parchem zwykym i parchem srebrzystym oraz rizoktonioz, - odporno odmian na mtwika ziemniaczanego i mtwika agresywnego, - odporno bulw na uszkodzenia mechaniczne i powstawanie ciemnej plamistoci miszu, - trwao przechowalnicza bulw. W integrowanej produkcji najcenniejsze s odmiany o najwyszej odpornoci na choroby i szkodniki. Najczciej odporno okrela si w skali 1 do 9o gdzie 9o jest wartoci najbardziej podan. Dodatkowo naley take uwzgldni w integrowanej produkcji inne cechy agrotechniczne jak: - wymagania wodne odmian, - wymagania nawozowe odmian oraz skonno do kumulacji azotanw, - wymagania glebowe odmian. W 2004 roku w rejestrze odmian prowadzonym przez COBORU byo wpisanych ogem 113 odmian we wszystkich grupach wczesnoci (bardzo wczesne, wczesne rednio wczesne, rednio pne i pne). Wrd ogu odmian byy 81 odmiany jadalne oraz 32 odmian skrobiowych. Skrcon charakterystyk odmian przedstawiono w tabeli 5 (w aneksie).
6.2. Porejestrowe dowiadczalnictwo odmianowe

W Polsce od kilku lat prowadzone jest tzw. Porejestrowe Dowiadczalnictwo Odmianowe koordynowane przez COBORU a realizowane przez rne orodki badawcze we wszystkich wojewdztwach. Celem tego systemu jest sprawdzanie w warunkach lokalnych wartoci odmian ( plonowania i jakoci plonu) zarejestrowanych w kraju. Kocowym efektem prowadzenia bada jest tworzenie list odmian rekomendowanych (zalecanych) do uprawy. To rdo wiedzy o odmianach jest o tyle cenne, e w sposb obiektywny przedstawia warto kadej odmiany, natomiast informacje o odmianach upowszechniane przez hodowcw lub ich przedstawicieli czsto zawieraj dane tylko korzystne o odmianie a przemilczaj jej ewentualne wady. Ostateczna decyzja o wyborze odmiany do uprawy w systemie integrowanym oparta wic musi by o informacj o jej zapotrzebowaniu na rynku oraz jej plonowaniu, odpornoci na choroby i szkodniki oraz jej wymaganiach agrotechnicznych i rodowiskowych.
25
lipiec 2005 r.
7. PRZYGOTOWANIE SADZENIAKW I SADZENIE

7.1. Jako materiau sadzeniakowego
Podstawowym warunkiem uzyskania wysokich i stabilnych plonw ziemniaka w produkcji integrowanej jest stosowanie sadzeniakw o wysokiej wartoci nasiennej. O wartoci tej decyduje przede wszystkim zdrowotno czyli stopie poraenia bulw chorobami, z ktrych najwiksze znaczenia maj choroby wirusowe powodujce degeneracje ziemniakw(wyradzanie). Sadzeniaki o dobrej wartoci nasiennej (materiay kwalifikowane: klasa CA i CB pozyskujemy poprzez ich zakup w firmach nasiennych. Jako zakupionych sadzeniakw powinna spenia szczegowe wymogi dotyczce zdrowotnoci oraz cech zewntrznych bulw zawarte w Rozporzdzeniu MRiRW z dnia 8 marca 2004 r. (Dz.U. Nr 59 poz. 565). Do najwaniejszych okrelonych Rozporzdzeniem wymaga odnonie jakoci sadzeniakw zaliczamy : - sadzeniaki powinny by wolne od organizmw kwarantannowych, - stopie poraenia bulw chorobami wirusowymi, a take bakteryjnymi i grzybowymi nie moe przekroczy wymaga przewidzianych dla danego stopnia odsiewu przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, - sadzeniaki powinny mie odpowiedni kalibra. Zgodnie z nowa regulacj prawn, frakcj sadzeniakw stanowi bulwy, ktrych rednica jest wiksza ni 25 mm (Rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 marca 2004 r. (Dz.U. Nr 59 poz. 565). Rozporzdzenie nie okrela maksymalnej rednicy sadzeniakw. Nie znaczy to, e w jednej partii sadzeniakw mog si znajdowa bulwy o duym rozrzucie wielkoci. Przepisy stanowi, rnica midzy najmniejszym i najwikszym wymiarem bulw w jednej partii nie moe by wiksza ni 20 mm. Zatem parti sadzeniakw stanowi mog bulwy, ktrych minimalna i maksymalna rednica wynosi np. 25-45 mm; 3555mm; 40-60 mm; 45-65 mm; 50-70 mm;60-80 mm. Wskazane jest, aby rnica wielkoci bulw bya jak najmniejsza, a w partii sadzeniakw znajdoway si bulwy o rednicy np.: 25-35 mm czy 35-40 mm. Produkcj sadzeniakw mona prowadzi wedug jednego z dwch systemw kwalifikacji (wybr producenta): 1. zasady i normy Europejskiego Komitetu Gospodarczego Organizacji Narodw zjednoczonych (EKG/ONZ), 2. zasady i normy Unii Europejskiej (WE). W poniszej tabeli (Rozporzdzenie MRiRW) s podane szczegowe wymagania dla oceny polowej, laboratoryjnej oceny zdrowotnoci oraz oceny cech zewntrznych sadzeniakw kwalifikowanych wg obydwu systemw kwalifikacji.
26
lipiec 2005 r.
Tabela 6. Wymagania dla oceny polowej, laboratoryjnej oceny zdrowotnoci oraz oceny cech zewntrznych sadzeniakw kwalifikowanych
Oceniana wada 1 Ocena polowa Inne odmiany i roliny nietypowe dla odmiany Czarna nka Choroby wirusowe i wirusopodobne1/ Laboratoryjna ocena zdrowotnoci Roliny nietypowe dla odmiany Choroby wirusowe i wirusopodobne1/ Ocena cech zewntrznych Ziemia i inne zanieczyszczenia Bulwy z objawami suchej lub mokrej zgnilizny, oprcz wywoywanej przez organizmy kwarantannowe Bulwy o nieodpowiednim kalibrau Rizoktonia2/ Uszkodzenia zewntrzne Parch zwyky2/ Parch prszysty2/ Bulwy z plamistoci miszu na poprzecznym przekroju2/ Suma wad z wyczeniem kalibrau w ocenie cech zewntrznych System kwalifikacji System kwalifikacji EKG/ONZ WE Sadzeniaki kategorii kwalifikowane CB CA CB CA 2 3 4 5 0,5 1,5 2,0 (1,0) 0,5 10,0 (5,0) 2,0 1,0 3,0 5,0 (10,0) 3,0 5,0 (33,3) 1,0 (10,0) 5,0 (10,0) 6,0 0,5 2,0 10,0 (2,0) 0,5 10,0 2,0 1,0 3,0 5,0 (10,0) 3,0 5,0 (33,3) 1,0 (10,0) 5,0 (10,0) 6,0 0,5 3,0 8,0 (1,0) 0,5 10,0 2,0 1,0 3,0 3,0 5,0 (33,3) 0,5 4,0 10,0 0,5 10,0 2,0 1,0 3,0 3,0 5,0 (33,3)
6,0
6,0
1/ Wartoci w nawiasach oznaczaj procent ostrego poraenia chorobami wirusowymi 2/ Wartoci w nawiasach oznaczaj maksymalny procent poraenia powierzchni bulwy lub odpowiednio powierzchni przekroju poprzecznego bulwy
Zgodnie z wymogami unijnymi, jako zakupionych sadzeniakw powinna by potwierdzona zaczonym paszportem etykiet urzdow, zawierajcym nastpujce dane : 1. oznaczenie ,,paszport rolin EEC oraz ,,jako WE, 2. oznaczenie pastwa czonkowskiego UE, 3. oznaczenie suby, ktra wydaa paszport rolin, 4. numer rejestracyjny producenta lub importera, 5. indywidualny numer okrelajcy seri lub parti towaru, 6. nazwa botaniczna roliny, 7. odmiana, 8. masa towaru, 9. miesic i rok plombowania, 10. kategoria oraz stopie kwalifikacji, 11. kalibra, 12. rodek ochrony rolin zastosowany podczas przechowywania, 13. dodatkowe informacje w zalenoci od potrzeby a) kraj produkcji lub kraj pochodzenia w przypadku towarw importowanych z poza terytorium kraju czonkowskiego UE, b) oznaczenie ZP (zona protecta) oraz kod strefy chronionej UE, jeeli miejsce przeznaczenia towaru znajduje si w granicach strefy chronionej UE, c) oznaczenie RP (replacement passport) oraz numer rejestracyjny producenta lub importera z pierwotnego paszportu rolin; paszport zastpczy wydawany jest
27
lipiec 2005 r.
w przypadku zaistnienia potrzeby czenia lub podziau partii towaru, zaopatrzonego w paszport rolin.
7.2. Przygotowanie bulw do sadzenia

Staranne przygotowanie sadzeniakw na przedwioniu jest bardzo wanym zadaniem, ktrego skutki s odczuwalne w okresie pniejszym. Wpywa ono na rwnomierny i prawidowy wzrost rolin, na dobre wykorzystanie pola przeznaczonego pod upraw ziemniakw oraz na zdrowotno rolin, a tym samym na plon. Jeeli w gospodarstwie uprawia si ziemniaki na wczesny zbir, niezbdnym zabiegiem jest podkiekowywanie sadzeniakw. W przypadku innych kierunkw produkcji zaleca si pobudzanie. Przed przystpieniem do podkiekowywania, czy pobudzania ziemniaki naley przebra. Czynno t wykonuje si w celu usunicia bulw z objawami mokrej i suchej zgnilizny, ospowatoci bulw, zarazy ziemniaka oraz uszkodze mechanicznych. 7.2.1. Pobudzanie sadzeniakw Jeeli decydujemy si na pobudzanie sadzeniakw naley przesortowane ziemniaki umieci w uformowanej pryzmie, luzem w stodole lub innym pomieszczeniu i lekko okry som, matami lub plandekami, zabezpieczajc w ten sposb przed przymrozkami. Mona je take wsypa do przewiewnych workw i umieci w suchym miejscu na wolnym powietrzu, pamitajc rwnie o ich przykryciu. Przy pobudzaniu dostp wiata nie jest konieczny. Po 2-3 tygodniach pobudzania sadzeniaki powinny mie w zagbieniach oczek kieki dugoci 1-2 mm, nie wyrastajce ponad zagbienia. Przy takiej wielkoci kiekw nie ma obawy, e ulegn one obamaniu w czasie transportu na pole i przy sadzeniu. Pobudzanie pozwala sprawdzi zdolno kiekowania bulw przeznaczonych do sadzenia. Jeli po 2 tygodniach ziemniaki nie zaczn kiekowa tzn., e sadzeniaki byy przechowywane niewaciwie lub z innych powodw straciy zdolno kiekowania. Na polu zasadzonym takimi sadzeniakami wystpuj braki rolin, a w konsekwencji obniony zostanie plon. 7.2.2. Podkiekowywanie sadzeniakw Zabiegiem trudniejszym do przeprowadzenia, ale dajcym due korzyci, jest podkiekowywanie sadzeniakw niezbdne w przypadku uprawy na wczesny zbir. Powoduje ono : - przyspieszenie wschodw o 1-2 tygodnie w zalenoci od stanu fizjologicznego bulw oraz pogody od posadzenia do wschodw. Pozwala to na przesunicie wegetacji na okres mniejszego zagroenia zaraz ziemniaka; - lepszy rozwj systemu korzeniowego, a wic lepsze wykorzystanie wody i skadnikw pokarmowych; - lepsze wyrwnanie plantacji poprzez wyeliminowanie sadzeniakw nie kiekujcych i chorych, co zmniejsza zachwaszczenie i poprawia zdrowotno rolin; - zwikszenie plonw nawet kilkakrotne w przypadku bardzo wczesnych terminw zbioru; - zwikszenie odpornoci na zakaenie chorobami wirusowymi oraz mniejsze poraenie rizoktonioz - przyspieszenie zbioru na okres wyszych temperatur, co powoduje zmniejszenie uszkodze mechanicznych i lepsz przechowywalno. Korzyci te s niezaprzeczalne pod warunkiem, ze zabieg przeprowadzony jest prawidowo, a jego dugo dostosowana do tempa fizjologicznego starzenia si bulw poszczeglnych odmian. Odmiany ziemniaka starzej si bowiem z rna szybkoci i nie zaley to od dugoci okresu wegetacji. Odmiany o wolnym tempie starzenia si naley podkiekowywa przez duszy okres czasu, za odmiany szybko starzejce si fizjologicznie naley podkiekowywa krcej.
28
lipiec 2005 r.
Dugo okresu podkiekowywania zaley od odmiany i ulega zmianom w terminach zbioru. Generalnie, im wczeniej bdzie zbierany plon, tym podkiekowywanie sadzeniakw powinno by dusze. I tak : - ziemniaki przeznaczone do zbioru po 60 dniach od sadzenia powinny by podkiekowywane przez 6-8 tygodni, - ziemniaki, ktre bd zbierane po 75 dniach od sadzenia powinny by podkiekowywane przez 4-6 tygodni, - ziemniaki odmian wczesnych, przy planowanym zbiorze po dojrzeniu, naley podkiekowywa przez 4 tygodnie. Optymalne podkiekowywanie daje zwyk plonu w stosunku do kombinacji bez podkiekowywania okoo: - 200 % w przypadku zbioru po 60 dniach, - 50 % w przypadku zbioru po 75 dniach, - 20 % w przypadku zbioru po dojrzeniu. Do podkiekowywania sadzeniakw potrzebna jest temperatura 12-15oC, wiato oraz wilgotno wzgldna powietrza ok. 80% nie pozwalajca na wysychanie bulw. Dostateczne natenie wiata to 150 luksw przez 10-12 godzin na dob. Stosujc wiato sztuczne mona uywa lamp jarzeniowych o mocy 40-65 W. Do owietlenia 200-300 skrzynek wystarczy od 5 do 6 takich lamp. Lampy powinny by rozmieszczone co 4-5 m2. Najlepszym wskanikiem wystarczajcej iloci wiata jest wygld kiekw. Prawidowo podkiekowane sadzeniaki powinny mie kieki dugoci do 2 cm, ktre powinny by grube, intensywnie zabarwione, mocno zwizane z bulw. Ksztat i barwa kiekw jest cech odmianow. Sadzeniaki mog by podkiekowywane w niskich skrzynkach drewnianych lub plastikowych. Najlepsze do tego celu s skrzynki o wymiarach 60x 40x 20 cm. Bulwy powinny by ukadane w co najwyej 2-3 warstwach. Dobrze wyksztacone kieki z zawizkami korzeni s mocno zwizane z bulw i nie ma obawy, e zbyt dua ich ilo ulegnie obamaniu i uszkodzeniu w czasie sadzenia. W niektrych technologiach podkiekowywanie sadzeniakw przeprowadza si w dwch etapach. W pierwszym etapie bulwy umieszczone w aurowych skrzynkach przebywaj 2-3 tygodnie w ciemnym,chodnym i dobrze wietrzonym pomieszczeniu do czasu uformowania kiekw dugoci do 5 mm. Nastpnie przenosi si je na 5-6 tygodni do jasnych pomieszcze z regulowan temperatur, podwyszan codziennie o1-2oC a do osignicia 18-20oC. Cay etap podkiekowywania trwa wic od 7 do 9 tygodni. Takie postpowanie sprzyja tworzeniu si duej liczby kiekw, co w praktyce oznacza wiksz liczb odyg w rolinie. Powinno to by uwzgldnione przy ustalaniu liczby pdw na jednostce powierzchni gwarantujcej uzyskanie wczenie wysokiego plonu handlowego. 7.2.3.Zaprawianie sadzeniakw W warunkach chodnej i wilgotnej wiosny, szczeglnie na glebach zwizych, nadmiernie uwilgotnionych, kieki wschodzcych rolin ziemniaka oraz stolony mog ulec uszkodzeniu lub cakowitemu zniszczeniu przez rizoktonioz. Na plantacjach poraonych tym patogenem wystpuje duo miejsc pustych, a wschody s nie wyrwnane. Ograniczy poraenie rizoktonioz mona poprzez chemiczne zaprawianie sadzeniakw wiosn. Zaprawianie powinno si wykonywa przy pomocy zaprawiarek przed przystpieniem do pobudzania, poniewa w tym przypadku, rozpoczty w procesie pobudzania rozwj kiekw nie zostanie zahamowany przez preparat. Zaprawianie sadzeniakw zaleca si gwnie w przypadku uprawy na sadzeniaki i w uprawie odmian pniejszych. Nie powinno si zaprawia sadzeniakw odmian wczesnych zbieranych w niepenej dojrzaoci, bowiem opnia to nieco wschody rolin, a wic zabieg ten moe zniwelowa efekt osignity poprzez podkiekowywanie.
29
lipiec 2005 r.
7.3. Technika sadzenia

Sadzenie jest zabiegiem agrotechnicznym, ktrego zadaniem jest umieszczenie sadzeniaka w glebie w tej samej odlegoci wg nastawionej gstoci sadzenia, na jednakowej gbokoci, z zachowaniem przyjtej rozstawy midzyrzdzi. Dokadne wykonanie sadzenia jest podstawowym warunkiem prawidowego wykonania dalszych zabiegw, a gwnie mechanicznych zabiegw pielgnowania. 7.3.1. Szeroko midzyrzdzi Jednym z elementw technologii produkcji, ktra wpywa na jako produkowanych bulw jest szeroko midzyrzdzi. Powinna ona wynika z rozstawy k cignika i towarzyszcych maszyn, ktre stosujemy w trakcie zabiegw agrotechnicznych. Najczciej stosowana jest rozstawa 62,5 cm Zwikszone wymagania jakociowe w stosunku do bulw przeznaczonych do przetwrstwa spoywczego i na cele jadalne powoduj, e naley dy do przechodzenia na zwikszone szerokoci midzyrzdzi tj. do 75 cm. Gwne zalety zwikszenia szerokoci midzyrzdzi s nastpujce: - zmniejszenie energochonnoci produkcji, - zwikszenie wydajnoci pracy, - ograniczenie szkodliwego wpywu ugniatania k cignika na system korzeniowy oraz rozwijajce si stolony i bulwy, - zapewnienie wikszej masy gleby dla rozwoju czci podziemnej roliny, - ograniczenie niektrych wad jakoci bulw, takich jak: zazielenienia, deformacje, uszkodzenia mechaniczne i co bardzo istotne dla produkcji integrowanej, ograniczenie poraenia bulw zaraz ziemniaka, - zmniejszenie podatnoci redlin na deformacje i rozmywanie w przypadku nawadniania plantacji. 7.3.2. Gsto sadzenia Jest to bardzo wany element agrotechniki wpywajcy na jako plonu. Dla poszczeglnych kierunkw produkcji wymagane s bulwy o nastpujcej rednicy poprzecznej: - ziemniaki jadalne : powyej 35 mm, - ziemniaki przeznaczone na frytki : powyej 50 mm, - ziemniaki przeznaczone na chipsy : 40 60 mm. Na wielko plonu bulw i jego struktur, czyli udzia w plonie bulw rnej wielkoci wpywa szereg czynnikw. Jednym z nich jest liczba odyg na jednostce powierzchni. W miar wzrostu liczby pdw w strukturze plonu zachodz nastpujce zmiany : - wzrasta plon cakowity, - wzrasta udzia i plon bulw maych, - wzrasta udzia bulw jadalnych, osigajc maksimum przy ok. 200 tys. pdw na ha, - maleje udzia bulw duych i plon bulw duych. Optymalna liczba odyg na 1 ha, wymagana dla osignicia maksymalnego plonu bulw podanej frakcji dla poszczeglnych kierunkw produkcji wynosi : - dla plonu handlowego bulw przeznaczonych na frytki 100 -150 tys., - dla plonu handlowego bulw przeznaczonych na cele jadalne i chipsy ok. 200 tys., - dla plonu sadzeniakw i ziemniakw skrobiowych 300 tys., O liczbie pdw na jednostce powierzchni decyduj nastpujce czynniki: - wielko sadzeniaka, - gsto sadzenia, - waciwoci odmianowe. Im wikszy sadzeniak, tym wicej wytwarza oczek i odyg. Wieloletnie badania na duej liczbie odmian wykazay, e z sadzeniakw najmniejszych tj. o masie do 20 g wyrastaj 2,7 odygi, za przyrost na kade 20 g masy sadzeniaka wynosi 0,5 odygi (tab. 7).
30
lipiec 2005 r.
Tabela 7. Liczba odyg wyrastajca z sadzeniakw rnej wielkoci

Masa sadzeniakw wg rednica sadzeniaka (mm) Liczba odyg wyrastajca z bulwy rednia dla trzech wielkoci sadzeniaka 20 2.8 2,7 30 3,0 3,0 40 3,5 3,2 50 4,0 3,5 60 4,4 3,8 70 4,8 4,1 80 5,0 4,3 90 5,2 4,6 100 5,4 4,9 110 5,7 5,1 120 130 5,9 5,4 6,1 5,7
mae- 3,2
rednie- 4,1
due- 5,1
W zalenoci od wielkoci wysadzanych bulw, kierunku produkcji i stosowanej rozstawy midzyrzdzi, moemy wyliczy zalecan gsto sadzenia, umoliwiajc uzyskanie podanej wielkoci bulw dla danego kierunku produkcji. Suy do tego poniszy wzr: G= 10000 m2 x ip ik x 1
gdzie : G- zalecana gsto sadzenia ip liczba pdw na wysadzonej bulwie sadzeniaka ik zalecana liczba pdw dla danego kierunku produkcji (tys. szt. na 1 ha ) l rozstawa rzdw (m ) Przykadowe zalecenia gstoci sadzenia dla omawianych kierunkw produkcji i podstawowych wielkoci sadzeniakw przedstawia tabela 8. Tabela 8. Zalecana gsto sadzenia dla podstawowych kierunkw uytkowania w zalenoci od wielkoci wysadzanych bulw
Masa wysadzonych bulw 62,5* 67,5* 75,0 (dt/ha) 100 tys. pdw ziemniak dla przetwrstwa spoywczego - frytki mae (3-4 cm) - 40 g 31,2 3205 51 47 43 12,5 rednie (4-5 cm) - 70 24,4 4098 66 61 55 17,1 g due (5-6 cm) - 110 19,6 5102 82 76 68 21,6 g 200 tys. pdw ziemniak jadalny i dla przetwrstwa spoywczego - chipsy mae 62,5 1600 26 24 21 25,0 rednie 48,8 2049 33 30 27 34,2 due 39,2 2551 41 38 34 43,1 300 tys. pdw ziemniak skrobiowy i sadzeniaki mae 93,8 1066 17 16 14 30,0 rednie 73,2 1366 22 20 18 51,2 due 58,8 1700 27 25 23 64,7 rednica sadzeniaka w cm i jego masa wg Liczba rolin na 1 ha (tys .szt.) Powierzchnia przeznaczona pod 1 rolin cm2 *- stosowanie rozstawy 62,5 i 67,5 cm na frytki i chipsy powinno by ograniczone tylko do przypadkw kiedy nie dysponujemy sprztem do rozstawy 75 cm Gsto sadzenia w rzdzie przy rozstawie midzyrzdzi w cm Zalecana gboko sadzenia w cm 4-5 5-6 6-7 4-5 5-6 6-7 4-5 5-6 6-7
Wymagane zagszczenie pdw na jednostce powierzchni moemy uzyska tylko wtedy, jeli dysponujemy sadzarkami o nowoczesnych rozwizaniach
31
lipiec 2005 r.
konstrukcyjnych, posiadajcych midzy innymi bardzo szerokie moliwoci zmiany gstoci sadzenia.
7.3.3. Gboko i termin sadzenia
Gboko sadzenia powinna by moliwie pytka, tak, aby gwna masa czci podziemnej roliny (korzenie, stolony i bulwy) znajdowaa si w warstwie ornej, w ktrej znajduje najbardziej optymalne warunki wzrostu i rozwoju. Zbyt pytkie umieszczenie bulw sadzeniaka, z kolei moe powodowa pytsze ich zaleganie i niebezpieczestwo zazielenienia bulw. Gboko sadzenia powinna odpowiada rednicy sadzeniaka powikszonej o 1-2 cm, mierzc od wyrwnanej powierzchni roli przed sadzeniem. Taka gboko jest pewnym kompromisem midzy wymienionymi uwarunkowaniami, co pozwala na uatwienie zbioru i ograniczenie uszkodze mechanicznych bulw. Jest to jeden z parametrw decydujcych o jakoci bulw. O terminie sadzenia powinna decydowa gwnie temperatura gleby na gbokoci 10 cm. W przypadku stosowania sadzeniakw podkiekowanych termin sadzenia naley przyspieszy i wysadza bulwy wtedy, gdy temperatura gleby na gbokoci 10 cm wynosi 6-8oC. W poszczeglnych rejonach kraju warunki te wystpuj w rnych terminach. Najwczeniejsze terminy wystpuj w pasie poudniowo- zachodnim kraju, przebiegajcym od Zielonej Gry do Rzeszowa. Najpniej sprzyjajce warunki do sadzenia wystpuj w Polsce pnocno wschodniej, przebiegajce od Gdaska do Biaegostoku ( rys. 1). Zbyt wczesne sadzenie moe spowodowa wiksze zagroenie poraenia sadzeniakw rizoktonioz.
Rys. 1. Optymalne terminy sadzenia ziemniakw. Opnienie terminu sadzenia jest bardzo niewskazane szczeglnie w produkcji integrowanej, poniewa przesuwa wegetacj na okres mniej sprzyjajcych warunkw klimatycznych i wikszego zagroenia zaraz. Ponadto opnienie terminu sadzenia o 2 tygodnie, moe spowodowa u szeregu odmian, spadek plonu nawet o ponad 10 t/ha, a take pogarsza jego jako powodujc: - obnienie suchej masy i skrobi, - wzrost sumy cukrw, w tym cukrw redukujcych, - wzrost skonnoci do ciemnienia miszu bulw i ciemnienia produktw smaonych,
32
lipiec 2005 r.
wzrost uszkodze mechanicznych bulw, spadek trwaoci przechowalniczej bulw, spadek udziau bulw duych.
8. PIELGNOWANIE PLANTACJI
Celem zabiegw pielgnowania w ziemniakach jest przede wszystkim zniszczenie rozwijajcych si chwastw, zachowanie optymalnych waciwoci fizycznych gleby (gsto, porowato, zwizo) oraz prawidowe uformowanie redliny dla stworzenia warunkw do nieograniczonego rozwoju stolonw i bulw. Ziemniak naley do rolin o najwikszym zagroeniu przez chwasty, ktre wynika z powolnego tempa rozwoju roliny w pocztkowym okresie. Okres od posadzenia do wschodw, a nastpnie do zwarcia rzdw jest wyjtkowo dugi (45-60 dni), w ktrym brak jest konkurencji ze strony roliny uprawnej. Stwarza to doskonae warunki do rozwoju chwastw i pogorszenia waciwoci fizycznych gleby.
8.1. Charakterystyka typw zachwaszczenia i szkodliwo chwastw w uprawie ziemniaka

Szkodliwo wystpowania chwastw w ziemniakach polega na: - ograniczaniu rolinie ziemniaka wody, wiata i skadnikw pokarmowych, co w konsekwencji obnia plon i pogarsza jego struktur, - sprzyja wikszej podatnoci rolin na choroby i szkodniki, - znacznym utrudnieniu zbioru, spadku wydajnoci pracy i zwikszeniu uszkodze mechanicznych bulw, co powoduje dalsze straty w czasie przechowywania, - pogorszeniu jakoci plonu (wzrost wad zewntrznych i wewntrznych bulw), W ziemniakach moemy spotka okoo 100 gatunkw chwastw krtkotrwaych i kilka gatunkw wieloletnich. W praktyce nigdy nie wystpuj w tak duych ilociach a ich liczba najczciej nie przekracza kilkunastu, bardzo rzadko kilkudziesiciu i zaley od: - intensywnoci zabiegw uprawowych w caym podozmianie, - racjonalnego doboru i nastpstwa rolin w zmianowaniu, - warunkw glebowych i klimatycznych. Najczciej wystpujce gatunki chwastw na plantacjach ziemniaka z podziaem na dwie klasy przedstawia tabela 9.
33
lipiec 2005 r.
Tabela 9. Najczciej wystpujce gatunki chwastw w ziemniakach

Gatunki dwulicienne 1. Komosa biaa Chenopodium album 2. Rdest powojowaty Polygonum convolvulus 3. Szarat szorstki Amaranthus retrofleksus 4. Powj polny Convolvulus arvensis 5. Toboki polne Thlaspi arvense 6. Dymnica pospolita Fumaria officinalis 7. Jasnota purpurowa Lamium purpureum 8. Gwiazdnica pospolita Stellaria media 9. Przetacznik polny Veronica arvensis 10. Fioek polny Viola arvensis 11. Tasznik pospolity Capsella bursa pastoris 12. Sporek polny Spergula arvensis 13. Rzodkiew wirzepa Raphanus raphanistrum 14. Gorczyca polna Sinapis arvensis Gatunki jednolicienne 1. Perz waciwy Agropyron repens 2. Chwastnica jednostronna Echinochloa crus-galli 3. Wonica zielona Setaria viridis 4. Palusznik krwawy Digitaria sanquinalis 5. Tomka ocista Antoxantum aristatum 6. Wyczyniec polny Alopecurus myosuroides 7. Wiechlina roczna Poa annua
Racjonalna dugotrwaa walka z chwastami, prowadzca do systematycznego obniania zachwaszczenia pola, polega na konsekwentnym wykorzystaniu zabiegw agrotechnicznych, zwizanych z upraw wszystkich rolin w zmianowaniu. Zabiegi te naley nasili szczeglnie w okresie przerw miedzy sprztem przedplonu a upraw pod rolin nastpcz. W praktyce nastrcza to pewne trudnoci z uwagi na opnienia wynikajce niekiedy z niesprzyjajcego przebiegu warunkw atmosferycznych, przyczyn organizacyjnych, czy te niewaciwego doboru rolin w zmianowaniu. Z tych powodw zmuszeni jestemy do ograniczania penych cyklw uprawowych i stosowania znacznych uproszcze. W przypadku uprawy ziemniaka, moliwoci podjcia walki z chwastami s wyjtkowo due. Okres pomidzy sprztem przedplonu, ktrym najczciej bywa rolina zboowa a rolin nastpcz jest wyjtkowo dugi, mona wic go wykorzysta do podjcia intensywnej walki chwastami, a szczeglnie perzu. Dotychczasowe prace badawcze pozwalaj na wyodrbnienie trzech podstawowych metod zwalczania chwastw, ktre odgrywaj znaczc rol w praktyce: - metoda mechaniczna zabiegi wycznie mechaniczne za pomoc powszechnie dostpnych narzdzi pielgnacyjnych, - mechaniczno-chemiczna do wschodw zabiegi mechaniczne, tu przed wschodami herbicyd, a niekiedy wymagany bdzie drugi herbicyd na chwasty jednolicienne, - uproszczona przy zaniedbaniu zabiegw mechanicznych do wschodw i znacznym rozwoju chwastw (np. czste opady), tu przed wschodami ziemniaka herbicyd nieselektywny, ktry niszczy wszystkie rozwinite chwasty.
34
lipiec 2005 r.
8.2. Mechaniczny system odchwaszczania plantacji jako podstawowy element pielgnowania

Podstawowe znaczenie w zwalczaniu zachwaszczenia w integrowanej produkcji ziemniaka odgrywa powinny zabiegi mechaniczne. Intensywno ich stosowania uzaleniona jest od: - zagroenia poszczeglnymi gatunkami chwastw na danym polu, - moliwoci technicznych i organizacyjnych gospodarstwa, ktre warunkuj skuteczne podjcie zabiegw mechanicznych, - przebiegu pogody, decydujcej o nasileniu rozwoju chwastw jak rwnie i skutecznoci dziaania stosowanych zabiegw (lata suche sprzyjaj wikszej efektywnoci zabiegw mechanicznych). System mechaniczny polega na stosowaniu zabiegw mechanicznych za pomoc dostpnych narzdzi, ktrymi najczciej s obsypnik i brona chwastownik. Niszczenie chwastw za pomoc tych narzdzi polega na przemieszczeniu gleby z dolnej czci do grnej przez obsypnik i z gry do dou za pomoc brony chwastownika. W przypadku braku klasycznej brony chwastownika moe by do tego celu uyta brona lekka, acuch, wyprofilowana belka, brona zgrzebo lub nawet deska. To systematyczne przemieszczanie gleby z dou do gry i z gry do dou, nie pozwala na ukorzenienie si chwastw i ich dalszy rozwj. Pozostawione na powierzchni gleby chwasty zasychaj, tym bardziej jeli wystpuje soneczna sucha pogoda. Podstawow zasad, ktr naley przestrzega w czasie wykonywania zabiegw mechanicznych jest niedopuszczenie do nadmiernego rozwoju ukorzenienia si chwastw. Chwasty naley niszczy w pocztkowej fazie ich rozwoju. Jeli chwasty niszczymy w fazie siewek biaych nitek, to mamy szans zniszczy je w 95-98%. W pocztkach wschodw niszczymy ju tylko 75-86% chwastw. W peni wschodw liczba zniszczonych chwastw spada natomiast do 45-60%. Tempo wschodw i rozwoju chwastw uzalenione jest przede wszystkim od przebiegu pogody. W warunkach ciepej, wilgotnej pogody, chwasty rozwijaj si bardzo intensywnie. W takich warunkach odlego miedzy poszczeglnymi zabiegami nie powinna przekracza 6-8 dni, a liczba zabiegw od posadzenia do wschodw moe wynosi 3-6 (tab. 10). Tabela 10. Mechaniczne zabiegi pielgnowania w ziemniakach
Od posadzenia do wschodw ziemniaka Rodzaj zabiegu Obsypywanie z bronowaniem bron chwastownikiem, bron zgrzebo lub innym narzdziem zgarniajcym grzbiety redlin Liczba Nakady na 1 ha rbh cnh MJ Od wschodw do zwarcia rzdw ziemniaka Rodzaj zabiegu Liczba Nakady na 1 ha rbh cnh MJ
3-6
3-6
3-6
Obsypywanie i opielanie lub obsypywanie 690- obsypnikiem 1380 wyposaonym w elementy pielce (zby kultywator gsie stopki)
2-3
2-3
2-3
460690
Poza pogod decydowa tu bdzie dugo okresu zalegania bulw w glebie, wynikajca z przygotowania sadzeniakw (podkiekowanie, pobudzenie) i tempa rozwoju odmiany. Dalsze zabiegi mechaniczne po wschodach s ju bardzo ograniczone przez rozwj rolin ziemniaka i powinny by zakoczone do zwarcia midzyrzdzi. Najczciej wykonuje si 2-3 zabiegi za pomoc obsypnika z elementami spulchniajcymi i niszczcymi chwasty (zby sprynowe, gsiostupki). Ze wzgldu na zaawansowane w rozwoju roliny ziemniaka dziaaj one gwnie na dolne czci redliny i s znacznie mniej skuteczne od zabiegw wykonywanych przed wschodami rolin.
35
lipiec 2005 r.
Skuteczno zabiegw mechanicznych w zwalczaniu chwastw zaley od oglnego stanu zachwaszczenia pola i zagroenia poszczeglnymi gatunkami. Chwasty o gbszym systemie korzeniowym zwalczane s trudniej. Nale do nich: przetaczniki, rdesty i ostroe polny. Skuteczno zniszczenia tych gatunkw nie przekracza 50-70%. Inne gatunki takie jak tasznik pospolity, gwiazdnica pospolita, gorczyca polna, toboki polne, komosa biaa i jasnota purpurowa mog by zniszczone w 70-80%. Skuteczno zabiegw mechanicznych moe waha si w bardzo szerokich granicach i wynosi 50-95%. Najwysza skuteczno zabiegw mechanicznych wystpuje w lata suche. Lata o mokrej wionie nie sprzyjaj skutecznoci niszczenia chwastw za pomoc zabiegw mechanicznych. W takich latach wiksz skuteczno zniszczenia chwastw zapewniaj herbicydy.
8.3. Mechaniczno-chemiczny system pielgnowania
rodki ochrony rolin naley stosowa zgodnie z etykiet-instrukcj stosowania, cile z podanymi w niej zaleceniami, oraz w taki sposb, aby nie dopuci do zagroenia zdrowia czowieka, zwierzt lub rodowiska.
Integrowana produkcja ziemniaka powinna umiejtnie czy stosowanie zabiegw mechanicznych z herbicydami, ktre s rodkami o maej szkodliwoci dla ludzi i mog by stosowane w integrowanej ochronie rolin. Wybr metody zwalczania chwastw powinien uwzgldnia: - moliwoci organizacyjne gospodarstwa, zapewniajce terminowe wykonanie zabiegw, - zagroenie poszczeglnymi gatunkami chwastw (wraliwo na herbicydy i zabiegi mechaniczne), - stosunku cen paliwa do cen rodkw chemicznych, - przebiegu pogody, ktra decyduje o skutecznoci zastosowanych metod pielgnowania. Dominujcy jeszcze cigle w szerokiej praktyce system mechaniczny (ponad 50% powierzchni uprawy ziemniaka), charakteryzuje si nisz skutecznoci zwalczania chwastw, duymi nakadami pracy, cignikw i energii oraz obnion jakoci plonu. W produkcji ziemniaka, gdzie jako bulw odgrywa pierwszorzdn rol (konfekcjonowany ziemniak jadalny, frytki, chipsy i inne przetwory), chwasty zwalczane s za pomoc herbicydw, a zabiegi mechaniczne zostaj ograniczone lub zredukowane do prawidowego uformowania redliny, przed zastosowaniem herbicydu. Zalety tego systemu to: - eliminacja terminowych zabiegw mechanicznych, ktre czsto nie mog by wykonane z powodw organizacyjnych czy niesprzyjajcej pogody (nadmierne opady), - due moliwoci doboru herbicydw do wystpujcych gatunkw chwastw i terminu ich stosowania (po sadzeniu, przed wschodami, po wschodach), - wysoka skuteczno zniszczenia chwastw i atwo ich stosowania, - obnienie nakadw pracy i energii, - p o l e p s z e n i e j a k o c i p r o d u k o w a n y c h b u l w. Stosujc walk chemiczn z chwastami naley pamita o tym, e w Zaleceniach Ochrony Rolin nie znajdujemy takiego herbicydu, ktry niszczy wszystkie gatunki chwastw. Znajc na okrelonym polu te gatunki, ktre wystpuj najczciej, naley wybra taki herbicyd, ktry niszczy wanie te gatunki najskuteczniejszej. Czsto dla zniszczenia wszystkich gatunkw chwastw naley zastosowa mieszanin dwch herbicydw (np. zniszczenie przytulii czepnej wymaga dodania herbicydu Commad 480EG do podstawowego herbicydu). Wikszo dostpnych herbicydw niszczy gwnie gatunki chwastw dwuliciennych (tab. 7 aneks). Jeli na danym polu wystpuje perz waciwy czy chwasty jednolicienne jednoroczne (chwastnica jednostronna, wiechlina
36
lipiec 2005 r.
roczna, wonica zielona) to naley zastosowa do ich zniszczenia herbicydy niszczce chwasty jednolicienne. Wikszo herbicydw zalecanych do zwalczania chwastw w ziemniakach naley stosowa na wieo doprawion gleb o dobrej wilgotnoci, ktra jest podstawowym warunkiem skutecznego dziaania herbicydw doglebowych. Termin stosowania tych herbicydw przypada w wikszoci przed wschodami ziemniaka, poniewa s one w wikszoci nieselektywne w stosunku do rolin ziemniaka. Okres od posadzenia do wschodw powinien by wykorzystany na intensywn walk z chwastami tak, aby gleba w momencie stosowania herbicydu bya pozbawiona rozwinitych chwastw. Liczba zabiegw mechanicznych powinna by taka, aby zapewni czyst gleb do momentu wniesienia herbicydu (tab. 11). Tabela 11. Mechaniczno-chemiczny system pielgnowania w ziemniakach
Od posadzenia do wschodw ziemniaka Rodzaj zabiegu Obsypywanie z bronowaniem bron chwastownikiem, bron zgrzebo lub innym narzdziem zgarniajcym grzbiety redlin Opryskiwanie (herbicydy do glebowe) Liczba Nakady na 1 ha rbh cnh MJ Od wschodw do zwarcia rzdw ziemniaka Rodzaj zabiegu Liczba Nakady na 1 ha rbh cnh MJ
3-6
3-6
3-6
0,7
0,7
Obsypywanie i opielanie lub obsypywanie 690- obsypnikiem 1380 wyposaonym w elementy pielce (zby kultywator gsie stopki) Opryskiwanie (herbicydy 160 stosowane po wschodach ziemniaka)
2-3
2-3
2-3
460690
0,7
0,7
160
8.4. Metoda uproszczona

W praktyce zdarzaj si niekiedy przypadki, e na skutek mokrej wiosny lub innych przyczyn organizacyjnych, wejcie na pole z zabiegami mechanicznymi jest niemoliwe lub utrudnione, jak rwnie skuteczno tych zabiegw moe by niewielka. Wilgotna i ciepa pogoda bardzo sprzyja rozwojowi chwastw, do tego stopnia, e cae pole zaczyna si szybko zieleni. W takich warunkach mona zastosowa tylko takie herbicydy, ktre niszcz zielone czci rolin. Zabieg opryskiwania naley wykona przed wschodami ziemniaka, aby nie zniszczy roliny uprawnej. Metoda zwana uproszczon czy te interwencyjn daje dobre rezultaty i stwarza moliwoci skutecznego zniszczenia chwastw w okresie kiedy s one ju znacznie zaawansowane w rozwoju i nie s ju niszczone przez herbicydy doglebowe.
8.4. Profilowanie redlin

Ostatnim zabiegiem przed zastosowaniem herbicydu powinien by zabieg obsypywania, ktry nadaje redlinie odpowiedni ksztat, zapewnia rolinie optymalne warunki rozwoju czci podziemnych (stolony, bulwy), zatrzymuje opady oraz chroni bulwy przed dziaaniem czynnikw zewntrznych (wiato) oraz chorobowych (zarodniki zarazy ziemniaka). Do tego celu su specjalne obsypniki wyposaone w zby spulchniajce gleb, obsypniki waciwe i urzdzenie nadajce odpowiedni ksztat redlinie (wyprofilowana blacha). W produkcji ziemniaka towarowego, ktry powinien charakteryzowa si dobr jakoci, narzdzie to powinno stanowi podstawowe wyposaenie kadego producenta.
37
lipiec 2005 r.
8.6. Uprawa zagonowa

Znajdujca zastosowanie najczciej na glebach zakamienionych technologia odkamieniania gleby powoduje, e dalsze zabiegi sadzenia, pielgnowania prowadzone s maszynami i narzdziami dwurzdowymi. Czasami zastosowane s wiksze odlegoci midzy poszczeglnymi przejazdami tych maszyn dla swobodnego poruszania si cikich maszyn stosowanych do zbioru. Ma to na celu ograniczenie uszkodze mechanicznych powodowanych przez ugniatanie redlin przez koa cignika i maszyn kopicych. Ten sposb uprawy powoduje, e tworz si zagony, gdzie pene zabiegi mechaniczne, pielgnowanie s ograniczone, a zwalczanie chwastw prowadzone jest wycznie za pomoc herbicydw. W produkcji sadzeniakw upowszechniania jest uprawa zagonowa na pask, gdzie w zagonie o szerokoci 150-180 cm umieszcza si trzy redliny o zagszczonej rozstawie (40-50 cm). Wiksze zagszczenie rolin na jednostce powierzchni, powoduje wikszy udzia bulw drobnych (sadzeniakw). Mechaniczne zabiegi pielgnowania s tu cakowicie wyeliminowane a chwasty zwalczane mog by tylko herbicydami.
9. NAWADNIANIE
W produkcji integrowanej ziemniaka naley dy do optymalnego zaopatrzenia rolin w wod, gdy jest to czynnik wpywajcy istotnie rwnie na efektywno dziaania innych czynnikw agrotechnicznych, a zwaszcza nawoenia. Roliny pobieraj skadniki pokarmowe z gleby w postaci roztworu wodnego zawierajcego przyswajalne elementy nawozw mineralnych zastosowanych pod upraw i nawozw organicznych (obornik, przyorane nawozy zielone, soma), ktre w wyniku procesw mikrobiologicznych rozkadaj si w glebie uwalniajc stopniowo skadniki przyswajalne dla rolin. Proces rozkadu obornika i innych nawozw organicznych przebiega prawidowo w glebie wilgotnej. Dowiadczenia wskazuj, e obornik w latach suchych nie dostarcza rolinom skadnikw tak efektywnie jak w latach o duej iloci opadw Rwnie nawozy mineralne zastosowane przed sadzeniem w przypadku niedoboru opadw stwarzaj niekorzystn sytuacj zbyt wysokiej koncentracji w glebie (nibyprzenawoenia), co wpywa negatywnie na rozwj rolin a nastpnie na jako bulw powodujc podwyszony poziom azotanw w miszu. Niedobr opadw powoduje te zwikszenie zawartoci glikoalkaloidw w bulwach. Ziemniak jest gatunkiem wraliwym na niedobr opadw, a zwaszcza na ich nierwnomierny rozkad w okresie wegetacji. Przy nierwnomiernych opadach powstaj nastpujce wady bulw: rdzawa plamisto miszu, pustowato, wady ksztatu. Okresy suszy o rnej dugoci wystpuj w Polsce niemal w kadym roku; w ostatnich 10 latach rednia ilo opadw w okresie wegetacji zmniejszya si a rwnoczenie wzrosa temperatura powietrza, co dodatkowo pogarsza warunki dla ziemniaka. Wobec takiej sytuacji klimatycznej nawadnianie staje si coraz bardziej niezbdnym zabiegiem w produkcji integrowanej pozwalajcym optymalizowa warunki wzrostu rolin.
9.1. Potrzeby wodne ziemniaka

Potrzeby wodne ziemniaka zmieniaj si w cigu okresu wegetacji wraz z rozwojem rolin i s rne w rnych fazach rozwojowych. Operowanie terminami kalendarzowymi jest mniej precyzyjne, gdy rozwj rolin jest modyfikowany zarwno przez czynniki klimatyczne, jak i agrotechniczne. Jedne i drugie mog przyspiesza bd opnia wystpowanie kolejnych faz rozwojowych rolin. a) okres sadzenia i pocztkowego wzrostu rolin Korzystna dla wschodw jest ciepa i umiarkowanie wilgotna wiosna. Bulwa sadzeniaka posadzona do gleby moe kiekowa, a nastpnie tworzy korzenie i cz nadziemn w warunkach maej wilgotnoci gleby. Dua ilo opadw w okresie wschodw powoduje natomiast zwikszenie liczby rolin poraonych rizoktonioz i czarn nk. 38
lipiec 2005 r.
Po wschodach, w miar wzrostu rolin zwiksza si ich zapotrzebowanie na wod. Przeduajcy si okres niedoboru opadw w tej fazie rolin grozi zahamowaniem wzrostu i opnianiem zwierania rzdw. b) okres od zwarcia rzdw do pocztku kwitnienia W okresie tym potrzeby wodne rolin systematycznie zwikszaj si. Okres tworzenia pkw na og odpowiada okresowi wizania bulw (tuberyzacji) i jest pocztkiem okresu duych potrzeb wodnych rolin i duej ich wraliwoci na susz. Susza w okresie tuberyzacji moe spowodowa zawizanie mniejszej liczby bulw. c) okres od pocztku kwitnienia do dojrzewania (knicia) rolin Jest to okres, gdy roliny ziemniaka gromadz plon, czyli bulwy powikszaj swoj wielko i mas. Dla wytworzenia plonu roliny pobieraj du ilo wody i skadnikw pokarmowych. Potrzeby wodne rolin s wtedy najwiksze i najwiksza jest wraliwo rolin na susz. rednie dekadowe zuycie wody opadowej przez an ziemniakw wynosi w tym okresie 30-35 mm (ok. 3 mm dziennie). Jeeli opady s nierwnomierne, to wystpuj zakcenia wzrostu bulw niekorzystne dla ich wielkoci i jakoci. W tym wanie okresie nawadnianie plantacji ziemniakw jest najbardziej potrzebne, a efektywno zabiegw najlepsza. Optymalne jest utrzymywanie wilgotnoci gleby na poziomie ok. 70% p.p.w. d) okres dojrzewania i zbioru W okresie peni dojrzewania nastpuje zahamowanie intensywnoci asymilacji, roliny zmniejszaj pobieranie wody i skadnikw z gleby. Nawadnianie plantacji nie jest potrzebne, korzystna jest maa ilo opadw. Tabela 12. Orientacyjne dekadowe potrzeby opadowe ziemniaka wczesnego i pnego na glebie redniej (mm/dekad) wg Dzieyca 1987 (poprawki A. Guska)
Grupa odmian Kwiecie 1 2 3 1 Maj 2 3 1 Czerwiec 2 3 1 Lipiec 2 3 Sierpie 1 2 3 Wrzesie 1 2 3
wczesne pne
15 18 20 22 25 27 32 35 33 30 25 18 20 20 22 22 25 27 30 32 35 32 25 22 20 16 14
9.2. Zasady nawadniania

Zabiegi nawadniajce na plantacji powinny by prowadzone przede wszystkim w okresie najwikszych potrzeb rolin i ich najwikszej wraliwoci na niedobr wody. Okres ten rozpoczyna si po zawizaniu bulw na stolonach, gdy bulwy zaczynaj intensywnie przyrasta i trwa przez cay okres gromadzenia plonu. Wedug oceny wizualnej przypada to na czas od tworzenia pkw kwiatowych a do pocztku dojrzewania, gdy licie rolin zaczynaj kn. Optymalna wilgotno gleby na plantacji: 65-70% polowej pojemnoci wodnej. Optymalna dawka wody: 20-25 mm jednorazowo. Czstotliwo zabiegw nawadniajcych w okresie bezdeszczowym: 1 zabieg na tydzie lub czciej (co 5-7 dni). Dla rozwoju i jakoci bulw bardziej korzystna jest wiksza czstotliwo nawodnie mniejszymi dawkami ni wiksze dawki wody stosowane rzadziej.
39
lipiec 2005 r.
Pomiary wilgotnoci gleby na plantacji powinny zapewni najbardziej precyzyjn informacj o potrzebie nawadniania pod warunkiem prowadzenia tych pomiarw z czstotliwoci 2 razy/tydzie w kilku miejscach na polu, aby uwzgldni zmienno pola. Przyjmuje si wilgotno 65-75% polowej pojemnoci wodnej jako wilgotno optymaln, a 60% p.p.w. jako warto progow poniej ktrej wilgotno gleby nie powinna spada. Istnieje wiele przyrzdw do pomiaru wilgotnoci gleby, od najbardziej popularnych tensjometrw do caej gamy przyrzdw elektronicznych opartych na pomiarze przewodnoci elektrycznej w wilgotnej glebie (ECH2Ocheek,TDR-meter itp.). Przyrzdy pomiarowe wymagaj wyskalowania do typu gleby, a z obserwacji wiadomo te, e bywaj zawodne. Czsto stosowanymi odnonikami jest wtedy rwnolega ocena wilgotnoci gleby klasyczn metod suszarkow. Prawidowo wyskalowane przyrzdy pomiarowe zapewniaj jednak wiarygodne dane, ktre stanowi w cigu sezonu atw i prawidow ocen potrzeb i terminw nawodnie. Daj te moliwo zautomatyzowania systemu nawadniajcego. Orientacyjn ocen potrzeby nawadniania mona uzyska porwnujc ilo opadw naturalnych (w tym celu niezbdne jest korzystanie z wasnego deszczomierza) z potrzebami rolin podanymi w tabeli 1. Jeli opady w cigu dekady byy mniejsze od potrzeb rolin o ok. 10 mm, to naley zastosowa nawadnianie dawk do 20 mm.
9.3. Sposoby nawadniania

Na plantacjach ziemniaka stosuje si gwnie systemy deszczujce, czyli rozprowadzajce wod w postaci zblionej do deszczu. Urzdzeniami najtaszymi, a wiec najczciej stosowanymi do nawadniania maych i rednich plantacji s deszczownie szpulowe wyposaone w dziako wodne lub w konsol rozlewajc. Konsola rozlewajca (ang. boom), pracujca przy niszym cinieniu zapewnia delikatny drobnokroplisty opad o lepszej rwnomiernoci. Systemy kroplujce (np. rury kroplujce tzw. dripping pipes), czyli podajce wod bezporednio do gleby, w ssiedztwo systemu korzeniowego rolin, s najkorzystniejsze dla rolin. Umoliwiaj precyzyjne dawkowanie wody, podawanie z wod nawozw mineralnych (fertygacja), co pozwala dostosowa nawoenie do rozwoju rolin, uzupeni nawoenie w przypadku niedoboru skadnikw czy w sytuacji wypukania skadnikw przez gwatowne opady. Przy tym systemie nawadniania licie rolin pozostaj niezamoczone, co zmniejsza zagroenie rozwoju zarazy ziemniaka (Phytophthora infestans) na plantacji. W przypadku nawadniania deszczujcego roliny s intensywnie zmoczone, dodatkowo na trasie przejazdu wzka z urzdzeniem rozdeszczowujcym (z dziakiem wodnym lub konsol rozlewajc) roliny s uszkadzane, co stwarza w anie warunki bardzo sprzyjajce rozwojowi zarazy. Dlatego po wykonaniu deszczowania plantacji naley zastosowa oprysk fungicydem. - Jako wody do nawodnie rdem wody do nawadniania upraw mog by wszelkie zbiorniki naturalne (jeziora, stawy, rzeki) o ile nie s do nich odprowadzane cieki zawierajce zanieczyszczenia chemiczne. Z zanieczyszcze biologicznych przy nawadnianiu plantacji ziemniaka niebezpieczna jest obecno w wodzie bakterii Ralstonia solanacearum. Bakteria ta jeszcze w Polsce nie wystpuje. Studnia gbinowa jest rdem bezpiecznej wody dla rolin.
40
lipiec 2005 r.
10. OCHRONA PLANTACJI PRZED CHOROBAMI

10.1. Choroby grzybowe

Szczeglnie gronymi a zarazem najbardziej rozpowszechnionymi chorobami wystpujcymi na plantacjach ziemniaka w okresie wegetacji rolin obniajcymi plon oraz jego jako s choroby grzybowe: zaraza ziemniaka, alternarioza oraz rizoktonioza. 10.1.1. Zaraza ziemniaka (Phytophthora infestans) Sprawc tej choroby jest grzyb Phytophthora infestans, ktry rozwijajc si na liciach i odygach niszczy powierzchni asymilacyjn. W efekcie z plantacji poraonych przez patogena uzyskuje si niszy i drobniejszy plon. Przy zniszczeniu 50% powierzchni asymilacyjnej nastpuje zahamowanie gromadzenia plonu. rdem choroby s resztki poraonych rolin pozostawione w polu, roliny wyrastajce z chorych bulw pozostawionych na wysypiskach i miejscach przebierania oraz roliny wyrastajce z chorych sadzeniakw uytych do obsadzenia plantacji. Roliny zainfekowane w czasie wegetacji (poraenie wtrne) stanowi rdo infekcji dla ssiadujcych zdrowych rolin. Wysoka wilgotno powietrza i niezbyt wysokie temperatury 12-15oC sprzyjaj pierwszym infekcjom, natomiast dalszy rozwj choroby przebiega intensywniej w temperaturach wyszych od 18oC i wysokiej wilgotnoci w anie. W sytuacji, gdy po kilku dniach intensywnych opadw wystpuj obfite mgy i rosy, ktre utrzymuj si do pnych godzin poudniowych a wilgotno w anie jest wysoka dochodzi do poraenia rolin. Jeli sprzyjajce rozwojowi choroby warunki utrzymaj si w nastpnych dniach to na rolinach ziemniaka pojawi si objawy choroby. Jeszcze do niedawna objawy choroby w postaci oliwkowo-zielonych plam z janiejsz obwdk na obrzeach obserwowano tylko na liciach. Plamy te w miar upywu czasu powikszaj si i zmieniaj barw na brzow na obrzeach plam wystpuje biao-szary nalot zarodnikw grzyba. W warunkach suchej i ciepej pogody grzyb nie zarodnikuje, a na liciach wystpuj suche brunatne plamy. Wygldem przypominaj objawy innej choroby grzybowej alternariozy. Jeli nie jestemy pewni czy to jest zaraza, to wystarczy zerwa li z plam i umieci w wilgotnym rodowisku (zwilony worek foliowy, soik). Jeeli po 24 godzinach na obrzeach plam pojawi si nalot to znaczy, e s to plamy zarazowe. Obecnie prawie rwnoczenie z objawami choroby na liciach pojawiaj si wyduone, tuste, ciemnobrzowe plamy na odygach, wierzchokach rolin, ogonkach liciowych. Wraz z rozwojem choroby plamy te zajmuj coraz to wiksz powierzchni odygi, przybieraj barw ciemnobrzow do czarnej, a na ich powierzchni pojawia si biay kouszek zarodnikw grzyba. W miejscu wystpowania plam odygi ami si i wkrtce gin. Ciepa i soneczna pogoda nie niszczy patogena, jedynie hamuje jego rozwj. Gdy warunki zmieni si na sprzyjajce, choroba postpuje dalej. Ta forma zarazy, okrelana jako odygowa, wykazuje rwnie wysok patogeniczno w stosunku do bulw. Niekiedy ju w czasie zbioru cz poraonych w okresie wegetacji bulw gnije, na innych wystpuj objawy choroby - oowiowo-szare plamy. W miejscu wystpowania plam misz ma rdzaw barw z postpujcymi w gb rozmytymi, rdzawymi naciekami. Patogen nie ma zdolnoci poraania bulw w miejscu przechowywania, ale poraone podczas wegetacji lub
41
lipiec 2005 r.
zbioru bulwy w okresie przechowywania s atakowane przez inne patogeny chorobotwrcze i s rdem zwikszonych ubytkw. W integrowanym systemie produkcji ziemniakw zakada si zmniejszenie iloci stosowanych rodkw ochrony rolin poprzez wykorzystanie rnych metod ochrony takich jak: prawidowa agrotechnika, wykorzystanie genetycznej odpornoci odmian na patogena, stosowaniu rodkw chemicznych z grupy mao szkodliwych i charakteryzujcych si krtkim okresem karencji, przy ktrych niebezpieczestwo skaenia rodowiska jest niewielkie. - Metoda agrotechniczna Przestrzeganie zasad prawidowej agrotechniki, sprowadzajce si do stworzenia rolinom ziemniaka takich warunkw do wzrostu i rozwoju, aby mogy one do czasu wystpienia choroby zgromadzi zadowalajcy plon bulw, s dziaaniami agodzcym skutki wystpowania zarazy, a naley do nich zaliczy: - sadzenie zdrowych sadzeniakw - niszczenie rde pierwotnej infekcji jakimi s chore bulwy odrzucane podczas sortowania i przebierania, z ktrych wyrastaj poraone roliny. Bulwy takie naley zakopa. - sadzenie podkiekowanych lub pobudzonych sadzeniakw przesuwajce wegetacj rolin na okres wczeniejszy sprawia, e roliny w momencie wystpienia korzystnych dla rozwoju patogena warunkw s bardziej zaawansowane w rozwoju, trudniej ulegaj infekcji i zdoay zgromadzi zadowalajcy plon - waciwe nawoenie mineralne uwzgldniajce stosowanie nawozw azotowych, potasowych i fosforowych. Jednostronne nawoenie azotem sprzyja bujnemu wzrostowi naci, ale opnia tuberyzacj. Ponadto w gstym anie, le przewietrzanym zaraza ziemniaka znajduje dogodne warunki do rozwoju, a jednoczenie wykonywanie zabiegw ochronnych jest utrudnione - prawidowo i we waciwym czasie wykonane zabiegi pielgnacyjne sprawiaj, e w wolnej od chwastw, dobrze przewietrzonej plantacji warunki do rozwoju zarazy nie s sprzyjajce, a w szerokich i dobrze uformowanych redlinach ryzyko kontaktu modych bulw z zarodnikami grzyba jest ograniczone. - Wykorzystanie genetycznej odpornoci rolin Wanym czynnikiem zmniejszajcym ryzyko poraenia rolin zaraz jest uprawa odmian o podwyszonej odpornoci. Element odpornoci na zaraz w uprawie odmian jadalnych, bardzo wczesnych i wczesnych, zazwyczaj charakteryzujcych si nisk odpornoci na zaraz, z uwagi na wczeniejsze ich schodzenie z pola jest mniej istotny. W uprawie odmian jadalnych, dominujcych w grupie odmian rednio wczesnych wykorzystanie genetycznej odpornoci na patogena jest ograniczone. W tej grupie odmian przewaaj bowiem odmiany charakteryzujce si ma i rednia odpornoci na patogena, a tylko nieliczne z grupy rednio pnych maja nieco wiksz odporno. Wybr wic odmiany charakteryzujcej si wiksz odpornoci i dobrymi odpowiadajcymi konsumentowi cechami nie zawsze jest moliwy. Element odpornoci odmian jako czynnika pozwalajcego prowadzi mniej intensywna ochron moe by w peni wykorzystany w uprawie odmian skrobiowych. Wrd nich mona bowiem znale odmiany od wczesnych wraliwych do pnych odpornych. W uprawie odmian odpornych, z uwagi na fakt, e zaraza ziemniaka pojawia si wczeniej i rozwija wolniej ochron chemiczn mona rozpocz pniej i prowadzi ja mniej intensywnie. - Ochrona chemiczna Ochrona chemiczna wspomagana monitoringiem pozwala na racjonalne nie zagraajce rodowisku uycie rodka chemicznego i uzyskanie przez rolnika plonu zapewniajcego dodatni wynik finansowy, zatem rodki chemiczne powinny by zastosowane dopiero wtedy, gdy zostanie przekroczony prg zagroenia ze strony patogena i istnieje obawa, e plon bdzie niszy, a gospodarstwo osignie ujemny wynik finansowy. W sytuacji, gdy oglnopolski system monitorowania pojawu zarazy na plantacjach ziemniakw dopiero jest tworzony, a pod adresem internetowym www.web-blight.met tylko rolnicy niektrych wojewdztw mog na bieco ledzi zagroenie zaraz i korzystajc z systemu wspomagajcego podejmowanie decyzji stosowa racjonaln ochron. Pozostali rolnicy 42
lipiec 2005 r.
decyzj o rozpoczciu ochrony podejmuj w oparciu o posiadan wiedz i dowiadczenie lub korzystajc z tradycyjnego modelu ochrony. Pierwszy zabieg ochronny na plantacjach odmian wczesnych naley wykona w momencie zwarcia rolin w rzdzie a na odmianach pnych, gdy na rolinach odmian wczesnych wystpiy objawy choroby. Wane jest by pierwszy zabieg ochrony by wykonany przed zakaeniem rolin, a nie po wystpieniu objaww. Zgodnie z zasad lepiej zapobiega ni leczy. Stosowane w integrowanym systemie produkcji rodki chemiczne winny odznacza si ma toksycznoci dla ludzi i rodowiska oraz charakteryzowa si okresem karencji nie duszym ni 21 dni. Spord wielu znajdujcych si na naszym rynku fungicydw rodki wykazane w tabeli 8 aneksu speniaj te warunki i mog by wykorzystane w integrowanej produkcji ziemniaka, jednak oczekiwany efekt zabiegu zostanie osignity wwczas, gdy przy wyborze preparatu zostan uwzgldnione: - skad chemiczny i sposb dziaania preparatu, - faza rozwoju roliny, - warunki klimatyczne. Preparaty o dziaaniu ukadowym (systemiczne) wnikaj do roliny i przez pewien okres krc wraz z sokami, zabezpieczaj j przed poraeniem. Ich ochronne dziaanie obejmuje take nowo przyrastajce czci rolin. Wan cech rodkw chemicznych nalecych do tej grupy jest zdolno wyniszczenia w rolinie grzyba bdcego sprawc choroby, jeeli doszo do infekcji i jego rozwj ju si rozpocz. Jednak takie interwencyjne dziaanie fungicydu ukadowego ma wyranie ograniczony zasig. W przypadku gdy czas pomidzy infekcj a wykonaniem zabiegu jest zbyt dugi, tzn. przekracza 2-3 dni, to jego grzybobjcze dziaanie nie bdzie wystarczajce. Dlatego rwnie takie preparaty powinny by zastosowane zanim dojdzie do infekcji. Innym istotnym warunkiem, ktry musi by speniony by skuteczno preparatw systemicznych w zwalczaniu zarazy zostaa zachowana jest zdecydowane ograniczenie czstotliwoci ich stosowania. Z uwagi na notowane w niektrych rejonach wystpienie form zarazy odpornych na te fungicydy i bardzo realne niebezpieczestwo nowych samoselekcji, dopuszczalna jest maksymalnie dwukrotna ich aplikacja w jednym sezonie wegetacyjnym. Konieczne jest przemienne stosowanie tj. uycie do kolejnego oprysku preparatu zawierajcego inn substancj aktywn ni ta, ktra jest w zastosowanym dotychczas. Ze wzgldu na charakter zachowania si w rolinie oraz sposb oddziaywania na patogena ta grupa rodkw systemicznych ma szczeglne zastosowanie w ochronie modych rolin, kiedy nowe czci przyrastaj szczeglnie szybko, a wic do dwch pierwszych zabiegw. Fungicydy z grupy wgbnych wnikaj do roliny na kilka warstw komrek w gb, ich przemieszczanie si w rolinie jest lokalne. Maj te bardziej ograniczone dziaanie ochronne w stosunku do nowo rozwijajcych si przyrostw. Natomiast zdolno niszczenia grzyba, ktry wnikn ju do komrek roliny w przypadku tych rodkw jest podobna jak preparatw systemicznych. Analogicznie jak rodki z poprzedniej grupy powinny by stosowane przemiennie. Bardzo skutecznie chroni roliny na plantacjach o zwartym anie oraz w warunkach czsto powtarzajcych si intensywnych opadw. Polecane s do ochrony plantacji bdcych w peni wegetacji. Zabiegi preparatami kontaktowymi skutecznie chroni roliny przed infekcj przez okres ok. 7 dni. Ich dziaanie jest skuteczne tylko wwczas, gdy pokrycie rolin jest dokadne. Fungicydy te ani nie przemieszczaj si w rolinie, ani te nie maj zdolnoci wyniszczania grzyba po jego wnikniciu do roliny. Stosowanie ich w warunkach intensywnego wzrostu rolin musi by wic czstsze, a pokrycie rolin powinno by wyjtkowo dokadne. Poleca si je do ochrony plantacji w peni wegetacji, kiedy rozwj czci nadziemnej rolin jest ju ukoczony. W gospodarstwach o integrowanym systemie gospodarowania wiksz uwag zwraca si na ogln efektywno gospodarowania a mniejsz na maksymalizacj plonw. Ochrona 43
lipiec 2005 r.
chemiczna nie ma tak decydujcego znaczenia. Czstotliwo opryskw przeciwko zarazie jest cile zwizana z aktualnym przebiegiem pogody oraz z wczesnoci i odpornoci odmian. Zatem liczba wykonywanych zabiegw nie musi by tak dua, nieco inne kryteria decyduj te o doborze preparatw. Program ochrony w gospodarstwach o integrowanym systemie gospodarowania przedstawia tabela 13. Na og wykonuje si 3-5 zabiegw. Tabela 13. Ochrona odmian o rnej odpornoci na zaraz w gospodarstwach o integrowanym systemie gospodarowania
Wyszczeglnienie Termin wykonania I zabiegu Odmiany bardzo wczesne i wczesne zbierane po dojrzeniu* 45-50 dni od posadzenia Odmiany pniejsze o odpornoci w 9 stopniowej skali 3-5 50-55 dni od posadzenia 6 i wikszej
II zabieg
Kolejne zabiegi wykonywa wwczas, gdy utrzymuj si warunki sprzyjajce wystpowani u zarazy
okoo 60 dni od posadzenia jeeli przez 3 kolejne dni utrzymyway si warunku sprzyjajce poraeniu Najkorzystniej zastosowa preparat z grupy systemicznych zawierajcych w swoim skadzie chlorotalonil lub mancozeb, ktre s skuteczne rwnie w zwalczaniu alternariozy po 10-14 dniach od po ok.10 dniach od po ok. 14 dniach od zabiegu zabiegu pierwszego zabiegu pierwszego pierwszego preparat z grupy preparat z grupy wgbnych lub kontaktowych kontaktowych gdy zachodzi konieczno wykonywania zabiegw preparat kontaktowy lub wgbny przemiennie w warunkach duego po 7 dniach od zagroenia zaraz zabiegu drugiego i zastosowa opryskiwanie kolejnych jeli uyto preparatu po 5-7 dniach od kontaktowego poprzedniego zabiegu po 7-10 gdy uyto preparatu wgbnego po 7 dniach od zabiegu drugiego i kolejnych jeli uyto preparatu kontaktowego po 10-14 dniach gdy uyto preparatu wgbnego**
wykona tylko na dla odmian rednio plantacjach, z ktrych wczesnych wykona plon bdzie Ostatni do 15 sierpnia; wykona do 1 wrzenia zabieg (okoo przechowywany, na pozostaych 30 dni przed odmianach do zbiorem) np. w produkcji 1 wrzenia sadzeniakw Preparaty skuteczne w ochronie bulw przed zaraz, np. Altima * - Odmiany bardzo wczesne uprawiane na zbir po 55-65 dniach od sadzenia nie wymagaj stosowania ochrony przed zaraz i alternarioz. W sytuacji planowania zbioru w peni wegetacji (zbir po 75-80 dniach) opaca si zastosowa oprysk preparatem kontaktowym zawierajcym chlorotalonil lub mancozeb (po ok. 35 dniach od peni wschodw) ** - Ochrona odmian odporniejszych nie musi by systematyczna. W okresach mniejszego zagroenia zaraz odstpy pomidzy kolejnymi zabiegami mona wyduy.
Ostatnim zabiegiem wykonywanym na plantacjach ziemniakw konsumpcyjnych oraz przeznaczonych do dugotrwaego przechowywania powinno by niszczenie naci. Zabieg ten uatwia mechaniczny zbir, przyspiesza osignicie dojrzaoci fizjologicznej przez bulwy, zabezpiecza bulwy przed poraeniem wirusami, zaraz ziemniaka i rizoktonioz.
44
lipiec 2005 r.
10.1.2. Alternarioza (Alternaria solani) Alternarioza nazywana czsto such zaraz powodowana jest przez grzyby Alternaria solani i Alternaria alterneta. Objawy choroby wywoywane przez te grzyby w pocztkowym okresie rozwoju choroby s czsto mylone z objawami zarazy. Szkodliwo alternariozy jako czynnika obniajcego plon jest znacznie mniejsza ni zarazy i dlatego niedoceniana przez rolnikw. Jednak z uwagi na obserwowane w ostatnich latach zjawisko ocieplania klimatu nabiera coraz wikszego znaczenia. Rozwojowi choroby sprzyja ciepa i umiarkowanie wilgotna pogoda, w ktrej okresy suszy przeplatane s niezbyt duymi, ale czsto padajcymi deszczami, obfite i dugo utrzymujce si rosy, uprawa ziemniakw na glebach lekkich okresowo za suchych i ubogich w skadniki pokarmowe. Pierwsze objawy choroby wystpuj na rolinach osabionych w wyniku suszy lub spowodowanych niedoborem makro- lub mikroskadnikw. Najpierw na dolnych najstarszych liciach rolin pojawiaj si liczne, drobne barwy ciemnobrzowej plamki z koncentrycznie uoonymi krgami przypominajcymi soje drzew. W miar postpu choroby, plamy staj si wiksze i przenosz si na licie do wyszych piter roliny. Przy duym nasileniu choroby nastpuje zamieranie lici a gromadzenie plonu jest utrudnione. Objawy choroby obserwuje si rwnie na bulwach. Na ich powierzchni wystpuj rnej wielkoci, nieregularne, brzowoczarne, lekko zagbione plamy. rdem choroby s poraone przez patogena resztki rolin oraz poraone przez patogena bulwy sadzeniaki. Do dziaa ograniczajcych naley zaliczy: sadzenie zdrowych sadzeniakw, waciwe zmianowanie, nawoenie dostosowane do potrzeb roliny i uwzgldniajce zarwno makrojak i mikroskadniki, zbir w peni dojrzaych bulw i uprawa odmian o podwyszonej odpornoci na patogena. Dobre rezultaty w walce z chorob daj zabiegi chemiczne fungicydami zawierajcymi w swoim skadzie mancozeb oraz chlorotalonil (tab. 9, aneks). Fungicydy te polecane rwnie do pierwszych zabiegw ochronnych przeciwko zarazie ziemniaka i zastosowane przeciwko alternariozie zabezpiecz roliny przed pierwszymi ogniskami zarazy. Sygnaem do wykonania pierwszego zabiegu ochronnego przeciwko alternariozie jest wystpienie objaww choroby na liciach rolin ziemniaka. Najczciej wystarczy jeden zabieg, ale w sprzyjajcych rozwojowi choroby warunkach na odmianach wraliwych moe wystpi konieczno wykonania dwch zabiegw. 10.1.3. Rizoktonioza (Rizoctonia solani) Rizoktonioza jest chorob grzybow powodowan przez grzyb Rizoctonia solani. Szkodliwo gospodarcza rizoktoniozy wyraa si obnik plonu i pogorszeniem jakoci plonu zdrobnienie i deformacje bulw. Wielko strat plonu zaley od ukadu warunkw termiczno-wilgotnociowych, szczeglnie w okresie wiosny. W tym bowiem okresie na modych stolonach a take modych bulwkach wystpuje najgroniejsza forma rizoktoniozy zgorzel kiekw. Na rozwijajcych si w glebie kiekach pojawiaj si brzowe wery rozwijajcego si grzyba. Patogen moe porazi wszystkie znajdujce si na bulwie kieki lub te tylko niektre z nich, jedne z nich mog zosta cakowicie zniszczone inne tylko osabione. W rezultacie w okresie wschodw na plantacji wystpuj puste miejsca, roliny s opnione w rozwoju, a w sytuacji gdy patogen zniszczy tylko niektre z wystpujcych na bulwie kiekw roliny o zmniejszonej liczbie odyg. W warunkach wysokiej wilgotnoci w anie na odygach ziemniaka tu nad powierzchni gleby moe pojawi si letnia forma rizoktoniozy - opil odygowa, zarodnikujca forma patogena. Grzybnia patogena, przerastajc w gb odygi utrudnia przewodzenie wody i skadnikw pokarmowych. Wwczas to u nasady bocznych pdw, ogonkw liciowych pojawiaj si bulwki powietrzne, licie wierzchokowe zwijaj si, a caa rolina przyjmuje pokrj krzaczasty. Wysokie uwilgotnienie gleby w kocowym okresie wegetacji sprzyja odkadaniu si sklerocji na bulwach ziemniaka. W czasie zbioru na
45
lipiec 2005 r.
bulwach ziemniaka wystpuje wwczas czarne, rozsiane po caej bulwie lub skupione sklerocja. Wystpowaniu i rozwojowi zgorzeli kiekw sprzyja: chodna i wilgotna wiosna, sadzenie do gleby niedostatecznie ogrzanej poraonych sadzeniakw lub zbyt gbokie sadzenie. Rozwojowi patogena nie sprzyjaj natomiast dugie i czste okresy suszy wystpujce w okresie wizania bulw. Wysoka wilgotno w anie w peni sezonu wegetacyjnego sprzyja tworzeniu si opilni odygowej. Obfite opady deszczu w II poowie lata, dua wilgotno gleby w kocowym okresie wegetacji sprzyjaj tworzeniu si sklerocji na bulwach. Ograniczy straty powodowane rozwojem rizoktoniozy moemy przez: - sadzenie zdrowych, pobudzonych sadzeniakw. Bulwy, ktrych 10% powierzchni pokrywaj skleroty nie mog by uywane jako sadzeniaki - sadzenie do gleby dostatecznie ogrzanej - sadzeniaki niepodkiekowane do gleby, ktra osigna temperatur 7-8oC, a podkiekowane 5-6oC - gboko sadzenia powinna uwzgldnia zarwno zwizo gleby jak i wielko sadzeniakw - ziemniaki zbiera z pola zaraz po zakoczeniu wegetacji aby ograniczy tworzenie si sklerocji na bulwach - chemiczne zaprawianie sadzeniakw z wykorzystaniem zapraw grzybobjczych (tab. 10, aneks). Trzeba rwnie pamita, e zaprawianie sadzeniakw moe opni wschody i z tego wzgldu w uprawie ziemniakw wczesnych zabieg ten nie jest polecany.
10.2. Choroby bakteryjne

Wrd chorb bakteryjnych powodujcych najwiksze straty w anie jest czarna nka. 10.2.1. Czarna nka (Erwinia carotovora ssp. Atroseptica) Sprawc choroby s bakterie z rodzaju Erwinia. Charakterystyczne dla tej choroby objawy na rolinach to czarno gnijce podstawy odyg, ktrym towarzyszy nieprzyjemny zapach oraz gnijce na mokro bulwy. rdem choroby s chore sadzeniaki oraz chore roliny wyrose z chorych sadzeniakw. Chore sadzeniaki posadzone do gleby mog w niej zgni, nie wydajc rolin tzw. czarna nka przedwschodowa. Mog te wyrosn z ich chore roliny, ktre wkrtce po wschodach zaczynaj kn, sabo rosn, a u podstawy odygi zaczynaj si procesy gnilne, odyga tu nad powierzchni gleby staje si czarna std nazwa czarna nka. Poraone roliny najczciej gin przed wydaniem bulw, ale same s rdem infekcji dla ssiadujcych rolin. Wystpowanie czarnej nki w peni sezonu wegetacyjnego moe by efektem poraenia sadzeniaka, ale najczciej jest wynikiem wtrnego poraenia od rolin zainfekowanych po wschodach. Poraone w tym terminie roliny s na tyle silne, e nie gin, ale wydaj bulwy chore, ktre albo zgnij w czasie przechowywania i bd rdem zwikszonych strat albo stan si rdem pierwotnej infekcji czarn nk w roku nastpnym. Walka z t chorob jest bardzo trudna i opiera si gownie na dziaaniach profilaktycznych, do ktrych naley zaliczy: sadzenie zdrowych nie krojonych sadzeniakw, prowadzenie selekcji negatywnej tu po wschodach, gdy tylko zaczn pojawia si malekie, knce roliny a nastpn kilka dni pniej, starann pielgnacj i umiarkowane nawoenie azotem, zmniejszenie uszkodze mechanicznych poprzez prawidow prac maszyn, uprawa odmian odporniejszych na patogena, przechowywanie bulw w odpowiednich warunkach.
46
lipiec 2005 r.
10.3. Choroby kwarantannowe

Spord sprawcw chorb notowanych na terenie naszego kraju i innych krajw Europy na list organizmw kwarantannowych zostay wpisane: Clavibacter michiganensis spp. sependonicus) sprawca bakteriozy piercieniowej i Ralstonia solanacearum sprawca choroby okrelanej jako luzak oraz grzyb Synchitrium endobioticum powodujcy raka ziemniaka. 10.3.1. Bakterioza piercieniowa (Clavibacter michiganensis spp. sepedonicus) Objawy choroby na rolinach w polu s niekiedy mao widoczne lub mog by mylone z objawami powodowanymi przez susz lub choroby ziemniaka ujawniaj si one zwykle dopiero po kwitnieniu, gdy roliny zbliaj si do koca wegetacji. Licie na zainfekowanych rolinach trac turgor, bledn od brzegw listkw, widn i uschnite zwisaj na odygach. Widnicie i zasychanie lici jest czsto asymetryczne tzn., e zmiany pojawiaj si na jednej stronie odygi lub tylko na czci roliny. Zawsze jednak widnicie lici postpuje od dou roliny i przenosi si ku wierzchokowi. Chore roliny wydaj poraone bulwy. Choroba rozwija si take na bulwach po zbiorze w czasie przechowywania. Przy maym poraeniu objawy s zlokalizowane w obrbie wizek naczyniowych i mog by widoczne tylko w czci przystolonowej. Maj one posta wskiej, przerywanej, szklistej linii o lekko tej barwie. W sytuacji wikszego zaawansowania choroby w strefie wizek przewodzcych widoczne s rnej wielkoci jamki, z ktrych po naciniciu wycieka luz bakteryjny wraz ze zmacerowanymi tkankami bulwy. Najwiksz trudno w zwalczaniu choroby stanowi bulwy i roliny nie wykazujce objaww poraenia. Jest to tzw. latentna posta choroby. Zarwno w rolinach jak i bulwach wystpuj wtedy bakterie, ale w takiej iloci e nie daj bezporednich objaww choroby, ale stanowi rdo infekcji w nastpnych sezonach wegetacyjnych. Bakterie nie maja zdolnoci zimowania w glebie, ale przeywaj zim w poraonych resztkach rolin i bulw, samosiewach ziemniaka, a take na resztkach innych rolin ywicielskich: burak cukrowy, pomidor, papryka, oberyna, chwasty z rodziny psiankowatych. Mog one take przey i zosta zawleczone na pole wraz z maszynami i narzdziami, ktre miay kontakt z chorymi bulwami. Czynnik chorobotwrczy ma moliwo przetrwania take na cianach i urzdzeniach przechowalni. Wykrycie w konkretnym gospodarstwie bakteriozy powoduje, e z mocy ustawy naoona zostaje kwarantanna na upraw ziemniakw i zachodzi konieczno wykonywania okrelonych zabiegw. Do dziaa zapobiegajcych szerzeniu si choroby nale: - stosowanie w gospodarstwie tylko sadzeniakw kwalifikowanych odpowiednio oznakowanych przez PIORiN (posiadajcych paszport), - przestrzeganie stosowania waciwego, co najmniej 4- letniego zmianowania w uprawie ziemniakw, - niszczenie samosieww ziemniaka w innych uprawach i chwastw z rodziny psiankowatych oraz zaniechanie uprawy w zmianowaniu burakw cukrowych, pomidorw, oberyny, - prowadzenie dezynfekcji maszyn, sprztu, rodkw transportu, budynkw przechowalni, opakowa, itp., narzdzi zwizanych z produkcj ziemniaka preparatami bakteriobjczymi, - zgaszanie do sub PIORiN wszelkich przypadkw podejrzanych o zakaenie bakterioz bulw i rolin ziemniaka w poczuciu wasnego interesu. 10.3.2. luzak (Ralstonia solanacearum) Pierwszym objawem choroby jest widnicie rolin na szczycie odygi. Widnicie to postpuje od wierzchoka roliny ku doowi. Przy silnym poraeniu licie i odygi marszcz si, widn i zamieraj. Na odygach widoczne s smugowate, brunatne przebarwienia, a na
47
lipiec 2005 r.
przekroju odygi naczynia s przebarwione i wydziela si z nich brudnobiay do brunatnego luz bakteryjny. Na poraonych bulwach z oczek i miejsc przyczepu stolonw wycieka luz, ktry zlepia si z przylegajc do bulw gleb. Na przekroju bulwy wystpuje wyrane zbrunatnienie wizek naczyniowych i wyciekajcy z nich luz. Choroba ta nie jest notowana w Polsce. W przypadku zaobserwowania objaww wskazujcych, e moe by to poraenie spowodowane wystpowaniem luzaka naley bezwzgldnie powiadomi najbliszy Inspektorat Ochrony Rolin i Nasiennictwa. 10.3.3. Rak ziemniaka (Synchitrium endobioticum) Objawy poraenia grzybem Synchitrium endobioticum wystpowa mog na rolinach oraz bulwach. Poraenie rolin objawia si ich widniciem, wystpowaniem zielonkawych, kalafiorowatych naroli u podstawy odyg lub w ktach pdw bocznych i lici a take na liciach i kwiatostanach. Podobne narola mog wystpowa na stolonach, ale nigdy na korzeniach. Zmiany na bulwach to: - gbczasto i znieksztacenia modych bulw, - kalafiarowate narola w miejscach oczek bulw starszych, pocztkowo biaawe lub zielonkawe, nastpnie brunatniejce. Pod koniec wegetacji narola brunatniej, gnij i rozpadaj si a ich zawarto wysypuje si do gleby. Patogen w postaci przetrwalnikowych zarodni moe, nie tracc swej ywotnoci, przetrwa nawet przez 40 lat. Choroba ta wystpuje w Polsce rzadko dziki prowadzonej od wielu lat hodowli i rejestrowaniu tylko odmian odpornych na patogena. Pewnym problemem w cakowitym jej wyeliminowaniu jest wystpowanie patotypw grzyba, dlatego w rejonach gdzie s one notowane konieczna jest bezwzgldna uprawa odmian odpornych na dany patotyp. Bardzo wanym elementem pozwalajcym zmniejszy ryzyko wystpowania choroby jest unikanie uprawy odmian nieodpornych (odpornoci takiej nie ma wiele z odmian zagranicznych), ktre nie zostay u nas zarejestrowane, ale s uprawiane. W przypadku stwierdzenia objaww na plantacji lub na bulwach ziemniaka naley niezwocznie poinformowa Inspektora Ochrony Rolin i Nasiennictwa, ktry wskae odpowiednie postpowanie. W przypadku wystpienia choroby wyprodukowane bulwy musz by zuyte w gospodarstwie po uprzednim ich ugotowaniu a resztki starannie zakopane. Kade podejrzenie o wystpieniu raka na plantacji rolnik powinien zgosi subie ochrony rolin.
10.4. Technika aplikacji rodkw ochrony rolin

Skuteczno wykonanej ochrony zaley nie tylko od waciwie dobranego rodka chemicznego, terminowego jego wykonania, ale rwnie od sprawnoci aparatury opryskiwaczy. Przed przystpieniem do opryskiwania naley sprawdzi stan techniczny wszystkich zespow roboczych opryskiwacza oraz zapozna si bardzo dokadnie z etykiet instrukcj stosowania rodka ochrony rolin zamieszczon na opakowaniu i przestrzega zawartych w niej wskazwek dotyczcych zarwno rodka ochronnego, jak i odziey ochronnej i sprztu ochrony osobistej. Najczciej uywanymi w polskim rolnictwie opryskiwaczami s opryskiwacze zawieszane ze zbiornikiem na wod o pojemnoci od 200 do 400 litrw. W zalenoci od tego w jakiego rodzaju rozpylacze wyposaony jest opryskiwacz oraz cinienia roboczego uzyskuje si rnej wielkoci krople. Do zwalczania chorb, w tym rwnie zarazy ziemniaka uywane s rozpylacze szczelinowe, ktre przy odpowiednim cinieniu, w granicach od 1,5 do 3 barw, pozwalaj uzyska opryskiwanie drobnokropliste. Drobne krople cieczy roboczej dokadnie pokryj opryskiwan powierzchni rolin tylko wtedy, gdy szczeliny na belkach polowych s rozmieszczone rwnomiernie, a rozpylacze tak ustawione by strumienie ssiednich rozpylaczy nie zderzay si ze sob. Belka polowa podczas opryskiwania musi znajdowa si na wysokoci 40-60 cm ponad powierzchni rolin. Jeli ustawiona jest zbyt nisko pozostaj pasy niedopryskane, jeli zbyt wysoko opryskiwanie jest nierwnomierne,
48
lipiec 2005 r.
a ciecz moe by znoszona przez wiatr, jeli nie stosuje si rozpylaczy antyznoszeniowych. Podczas opryskiwania naley zachowa sta prdko jazdy , nie wiksz ni 5 km/h. Opryskiwanie wykonujemy przy prdkoci wiatru nie wikszej ni 3 m/s i temperaturze powietrza od 15 do 20oC na suche roliny. Dlatego te zabiegw ochronnych nie wolno wykonywa bezporednio po deszczu, a wic najlepsz por jest wieczr lub rano, pod warunkiem, e na rolinach nie ma rosy. Znacznie lepsze rezultaty, dokadniejsze pokrycie rolin ciecz robocz uzyskuje si, wykonujc opryskiwanie opryskiwaczami nowej generacji. W nowoczesnych, duych opryskiwaczach przyczepianych montowane s specjalne urzdzenia komputerowe, ktre peni funkcje kontrolno-pomiarowe i bardzo precyzyjnie wydatkuj ciecz w czasie caego zabiegu ochronnego. W ostatnim czasie coraz bardziej popularne staj si opryskiwacze rkawowe, ktre umoliwiaj toczenie dobrze rozpylonej cieczy w gb anu przez powietrze wydostajce si z otworw rkawa. Tego typu opryskiwacze pozwalaj na bardzo dokadne pokrycie ciecz robocz wany element w ochronie przeciwko formie odygowej zarazy ziemniaka, przy nieduym zuyciu cieczy roboczej i stosowaniu minimalnych z zalecanych dawek rodkw ochrony. Ustawa z dnia 18 grudnia 2003r. o ochronie rolin (Dz.U. z 2004 r. Nr 11, poz. 94 z pn. zm.) nakada na rolnikw obowizek poddania opryskiwaczy bdcych w eksploatacji badaniom potwierdzajcym sprawno techniczn. Badania sprawnoci technicznej opryskiwaczy powinny by przeprowadzane w odstpach czasu nie duszych ni 3 lata.
11. OCHRONA PLANTACJI PRZED SZKODNIKAMI

Ziemniak jest atakowany przez wiele szkodnikw. Ich wystpowanie moe powodowa straty bezporednie wynikajce z ograniczenia plonu, bd pogorszenia jego jakoci, jak rwnie porednie zwizane z przenoszeniem chorb wirusowych. Niektre szkodniki ziemniaka zostay zaliczone do organizmw kwarantannowych podlegajcych urzdowemu obowizkowi zwalczania. Zagroenia, jakie stwarzaj poszczeglne szkodniki dla uprawy mog by zrnicowane, zale bowiem zarwno od nasilenia pasoyta jak i kierunku produkcji ziemniaka. Gwnymi sprawcami strat w produkcji mog by: - stonka ziemniaczana, - mszycowate, - wieloerne szkodniki glebowe - larwy chrzszczy z rodziny sprykowatych i ukowatych oraz gsienice rolnic, - mtwik ziemniaczany, - niszczyk ziemniaczak. W integrowanym systemie produkcji, drog ograniczania strat powodowanych przez szkodniki, s przede wszystkim zabiegi majce na celu redukcj ich wystpowania. Nale do nich zabiegi organizacyjno-uprawowe, ktre prowadz do takiego umiejscowienia ziemniaka w caym systemie produkcji w gospodarstwie by by on w jak najmniejszym stopniu naraony na pojaw szkodnikw. Podstawowym z nich to: - stosowanie tylko kwalifikowanych, zdrowych sadzeniakw, pochodzcych z upraw wolnych od szkodnikw kwarantannowych,
49
lipiec 2005 r.
waciwy wybr stanowiska - ziemniak powinien zajmowa miejsce po uprawach, ktre same nie sprzyjay wystpowaniu i namnaaniu si szkodnikw ziemniaka oraz takie warunki nie miay miejsca w ssiedztwie pl przeznaczonych pod ziemniaki, prawidowe wykonanie jesiennych zabiegw uprawowych i dobre odchwaszczenie pola z chwastw trwaych.
11.1. Stonka ziemniaczana (Leptinotarsa decemlineata)

Stonka ziemniaczana jest chrzszczem z rodziny stonkowatych a gwn przyczyn szkd s larwy erujce na liciach. W warunkach naszego kraju mog wystpi dwa pokolenia tego szkodnika. Wiosenny wylot chrzszczy rozpoczyna si wwczas, gdy temperatura gleby przez kilka dni utrzymuje si na poziomie ok. 14oC. Jest to zwykle czas kwitnienia jaminu, kasztanowca i bzu czarnego. Po kilku dniach intensywnego erowania na modych, wschodzcych rolinach ziemniaka samice przystpuj do skadania jaj, umiejscawiajc je w zoach, na spodniej stronie licia. W czasie sezonu wegetacyjnego kada z nich moe zoy 600-800 jaj. Okres jaki upywa do czasu wylgu larw trwa od 8 do 17 dni i jest tym krtszy im temperatury s wysze. W korzystnych warunkach (tj. przy temp. ok. 23oC) er larw trwa tylko 11 dni, za przy temperaturze niszej przedua si do 30 dni. erujca larwa przechodzi 4 stadia rozwoju (L1 L4). Ostatnie stadium larwalne schodzi na niewielk gboko do gleby, aby tam ulec przepoczwarzeniu. Po 2-3 tygodniach pojawiaj si chrzszcze pokolenia letniego. Zatem w lata ciepe i suche nowe, letnie pokolenie stonki moe pojawi si ju po 39 dniach. Zwykle rozwj tego pokolenia trwa 45-55 dni. Mode chrzszcze pokolenia letniego s bardziej aroczne ni larwy. Wczesny pojaw tego pokolenia i sprzyjajce warunki pogody powoduj, e rozwija si take drugie pokolenie szkodnika, tzw. pokolenie jesienne. Wraz z jesiennym ochodzeniem, kiedy temperatura spada do 11-12oC, stonka przestaje erowa i schodzi do gleby. Szkodliwo stonki wynika z jej duej arocznoci oraz szybkiego rozmnaania si, a poziom strat jakie moe wyrzdzi zaley od: - skutecznoci jej zwalczania w roku poprzednim, - warunkw pogodowych, szczeglnie wilgotnoci gleby, w okresie jesieni i wiosny, - warunkw klimatycznych w okresie wiosennych lotw chrzszczy i erowania larw. O koniecznoci zwalczania stonki decyduje nasilenie pojawu oraz stan zaawansowania rozwoju rolin. Za prg ekonomicznej szkodliwoci stonki we wczesnej fazie rozwoju rolin (09-14 w skali BBCH) przyjmuje si 1-2 chrzszczy na 1 m2 plantacji, natomiast dla rolin w peni rozwoju (51-70 w skali BBCH) jest to obecno ponad 15 larw na rolinie. Zwalczanie stonki na plantacji prowadzi si z zastosowaniem rodkw chemicznych insektycydw. W przewaajcej wikszoci zabiegi takie wykonuje si w celu zniszczenia larw, jednak niejednokrotnie, szczeglnie na plantacjach ziemniakw wczesnych koniecznym moe okaza si zwalczanie chrzszczy. Wanym czynnikiem warunkujcym skuteczno zabiegw niektrych spord zalecanych insektycydw jest temperatura powietrza. Due znaczenie ma take stopie zaawansowania rozwoju larw - s one zdecydowanie bardziej wraliwe we wczeniejszych stadiach rozwoju tj. L1-L2. Wykaz preparatw zalecanych przedstawiono w tabeli 11 aneksu.
11.2. Mszycowate (Ahididae)

Stanowi one grup szkodnikw porednich, bowiem gwnym niebezpieczestwem zwizanym z ich wystpowaniem jest przenoszenie chorb wirusowych. Najczciej wystpujcymi na plantacjach ziemniakw s: mszyca brzoskwiniowo-ziemniaczana (Myzodes persicae), mszyca kruszynowo-ziemniaczana (Aphis frangulae ) i mszyca szakakowo-ziemniaczana ((Aphidula nasturtii) cho czsto, zwaszcza w pocztkowym okresie wegetacji, mog wystpowa take inne gatunki rwnie speniajce rol wektorw. Bezporednia szkodliwo mszyc, wynikajca z pasoytowania na liciach ziemniaka, ma niewielkie znaczenie. Dlatego na plantacjach, z ktrych plon jest przeznaczony na cele 50
lipiec 2005 r.
konsumpcyjne bd dla przemysu, nie ma potrzeby zwalczania tych owadw. Zabiegi chemiczne majce na celu niszczenie mszyc s natomiast wanym elementem w prowadzeniu plantacji nasiennych, bowiem wyeliminowanie mszyc-wektorw stanowi jeden z gwnych warunkw uzyskiwania sadzeniakw wolnych od chorb wirusowych. Terminy takich zabiegw s oczywicie uzalenione od momentu masowych lotw mszyc i maj miejsce kiedy roliny wg BBCH osigaj stopie rozwoju od 15 do 55. Wykaz preparatw polecanych do niszczenia mszyc w integrowanym systemie produkcji podano w tabeli 12 aneksu.
11.3. Szkodniki glebowe

- Rolnice (Agrstis ssp.) Do najbardziej szkodliwych w uprawie ziemniaka nale: rolnica zbowka Euxoa segetum, rolnica czopwka Euxoa exclamationis, rolnica godzikwka Rhyacia ypsilon. Dorose owady to due motyle, nie majce znaczenia jako szkodniki. Prowadz one nocny tryb ycia, w dzie kryj si wrd przyziemnych czci rolin. Gsienice rolic, powodujce znaczne szkody w ziemniakach, mog si pojawia w zasadzie w caym sezonie wegetacyjnym. Szkody jaki powoduj w ziemniaku to niszczenie wschodzcych rolin oraz wery w rozwijajcych si bulwach. Przy silnym ich wystpieniu moe doj do bardzo duych uszkodze powodujcych cakowit nieprzydatno plonu. Prg szkodliwoci rolnic w uprawie ziemniaka to 6 gsienic na 1m2 powierzchni. - Sprykowate (Elateridae) Najwiksze znaczenie z tej rodziny jako szkodniki ziemniaka maj: osiewnik ciemny Agriotes obscurus, osiewnik rolowiec Agriotes lineatus, osiewnik skitowiec Agriotes sputator i zaciosek kruszcowy - Corymbites aveneus. Owady dorose wymienionych gatunkw to niewielkie chrzszcze (dugo ciaa 7-15mm), o barwach od szarej poprzez ciemno brunatn do metalicznie poyskujcej. Gwnym skadnikiem ich poywienia s pyki rolin, nie odgrywaj wic roli jako organizmy szkodliwe. Duym zagroeniem dla upraw s rozwijajce si w glebie larwy tzw. drutowce. Zalenie od gatunku i warunkw rodowiska rozwj larw moe trwa 3-5 lat, przy czym najwiksza ich szkodliwo (wynikajca z duej arocznoci) ma miejsce w 3-4 roku. W tym stadium rozwoju larwy osigaj dugo 15- 29 mm, co w poczeniu z ich walcowatym ksztatem oraz jaskraw torud bd rudobrzow barw grubego, chitynowego pancerza czyni je podobnymi do odcinkw miedzianego drutu. Najwiksze niebezpieczestwo wystpienia drutowcw dotyczy stanowisk po zagospodarowaniu k, upraw wieloletnich oraz ugorw. Czynnikiem zwikszajcym zagroenie jest zachwaszczenie pl. erujce larwy podgryzaj roliny, powodujc ich obumieranie, co przy licznym ich wystpieniu moe doprowadza do zniszczenia wschodzcych rolin i pustych miejsc. W pniejszych fazach rozwoju ziemniakw drutowce stanowi powane zagroenie dla jakoci plonu, bowiem erujc w bulwach tworz wewntrzne korytarze, co czyni je nieprzydatnymi do konsumpcji i przetwrstwa spoywczego a take jako sadzeniaki. Za prg szkodliwoci uwaana jest obecno 11 larw/1m2 powierzchni, jednak wydaje si, e prg ten powinien zosta obniony gdy ju obecno 4-5 larw /1m2 moe by przyczyn znacznego pogorszenia jakoci plonu - Chrabszczowate (Melolonthinae) Szkodniki glebowe upraw ziemniaka nalece do tej rodziny to: chrabszcz majowy Melolontha melolontha, chrabszcz kasztanowiec Melolontha hippocastani, guniak czerwczyk Amphimallus solstitialis i ogrodnica niszczylistka Phyllopertha horticola. Owady dorose tych gatunkw - rnej wielkoci chrzszcze nie maj wikszego znaczenia jako szkodniki ziemniaka (due szkody mog natomiast spowodowa na drzewach parkowych i owocowych). Szkodliwo larw pdrakw jest podobna jak wczeniej wymienionych gatunkw i moe objawia si uszkodzeniami modych wschodzcych rolin oraz rozwijajcych si bulw. 51
lipiec 2005 r.
Dla wymienionej rodziny owadw, prg szkodliwoci w uprawie ziemniaka to 4 pdraki na 1m2 powierzchni uprawy. Ocena stanowiska pod ziemniaki co do zagroenia przez szkodniki glebowe, powinna by wykonywana jesieni bd wiosn przed sadzeniem w takim okresie kiedy larwy s aktywne tj., gdy temperatura gleby nie jest nisza ni +7oC. Metod obowizujc w naszym kraju jest tzw. metoda przesiewowa, polegajca na przesianiu gleby pobranej z odkrywek glebowych wykonanych na gboko 30 cm. Wedug aktualnych zalece na 1ha naley wykona 32 takie odkrywki o powierzchni 0,06 m2 kada, na kady nastpny 1 ha liczba odkrywek wzrasta o 4. Szkodniki glebowe nale do organizmw, ktrych cakowite wyeliminowanie jest niemoliwe. Warunkiem ograniczania ich liczebnoci, zapewniajcej minimalizacj szkd, jest stosowanie odpowiednich zabiegw agrotechnicznych, a w sytuacjach szczeglnego zagroenia stosowanie rodkw ochrony rolin. Zabiegi agrotechniczne, wane dla wyniszczania bytujcych w glebie szkodnikw glebowych to systematyczne, prawidowo wykonywane prace uprawowe takie jak podorywka, ewentualnie kultywatorowanie i orka. Jednym z gwnych elementw walki ze szkodnikami jest tutaj eliminacja zachwaszczenia, a wic pozbawienie owadw dorosych moliwoci erowania i skadania jaj. Efektem bezporednim wykonywania zabiegw uprawowych jest mechaniczne niszczenie zoonych jaj oraz larw, ich wysuszenie bd umoliwienie wybrania ich przez ptactwo. W sytuacjach wyjtkowego zagroenia, jakim moe by konieczno uprawy ziemniakw w stanowiskach po uprawach wieloletnich lub ugorach, istnieje moliwo chemicznego ich zwalczania przy uyciu rodkw chemicznych. Ich wykaz podano w tabeli 13 aneksu. Naley jednak pamita, e zastosowanie zarwno zaprawy insektycydowej jak i insektycydu doglebowego wymaga cisego przestrzegania rodkw bezpieczestwa oraz bezwzgldnego przestrzegania okresw karencji. Omawiajc powysze zagadnienie koniecznym jest zwrcenie uwagi na fakt, e ze wzgldu na terminy pojawu rolnic i stwarzane przez nie zagroenia, ochrona przed tym szkodnikami powinna uwzgldnia nastpujce aspekty. Pierwszym jest niszczenie gsienic, ktre przezimoway w glebie, a wic bd podlegay niszczeniu w trakcie omwionego powyej zabiegu przed sadzeniem. Drugim natomiast jest zapobieganie rozwojowi pokolenia jesiennego, rozwijajcego si z jaj zoonych w czasie wegetacji ziemniakw. Tak moliwoci jest stosowanie zabiegw nalistnych majcych na celu zniszczenie modych gsienic erujcych na nadziemnych czciach rolin. W tym celu niezbdne jest prowadzenie obserwacji co do ich wystpowania (utrudnione ze wzgldu na nocn aktywno tych gatunkw) oraz w razie potrzeby przeprowadzenie zabiegu nalistnego. Zabieg taki wykonany w odpowiednim terminie dnia (a waciwie nocy), z wykorzystaniem preparatw z grupy perytroidw zapewnia take zwalczenie stonki ziemniaczanej, a wic zabezpiecza upraw przed dwoma gronymi szkodnikami (wykaz wspomnianych preparatw przedstawiono w tabeli 11, aneks).
11.4. Szkodniki kwarantannowe

Szkodnikami kwarantannowymi, majcymi znaczenie w produkcji ziemniaka w naszym kraju, s mtwik ziemniaczany i wgorek niszczyk. - Mtwik ziemniaczany (Globodera rostochiensis) Jest wyspecjalizowanym nicieniem (dugo larwy inwazyjnej wynosi ok. 0,45 mm) zasiedlajcym gleb, ktry rozwija si tylko na rolinach z rodziny psiankowate. Szkodnik ten to organizm kwarantannowy, wytwarzajcy stadium przetrwalnikowe cysty. Zagroenie upraw przez mtwika ziemniaczanego jest zwizane z nieprawidowym zmianowaniem, a zamtwiczenie gleby moe prowadzi do cakowitego niepowodzenia w uprawie ziemniaka. W chwili obecnej niebezpieczestwo to, dziki wysokiemu udziaowi w Krajowym Rejestrze odmian genetycznie odpornych na mtwika ziemniaczanego, jest znacznie zminimalizowane. Podstaw prawidowej uprawy ziemniaka w systemie integrowanym pozostaje jednak stosowanie 5-letniego zmianowania oraz przestrzeganie zasad higieny pl, do ktrych w 52
lipiec 2005 r.
kontekcie zabiegw przeciwdziaajcych zamtwiczeniu gleby naley stosowanie kwalifikowanych sadzeniakw oraz niszczenie samosieww ziemniaka i chwastw psiankowatych w caym okresie rotacji. - Niszczyk ziemniaczak (Ditylenchus destruktor) Szkodnik ten rwnie naley do nicieni. Jego osobniki dorose osigaj dugo 0,81,4 mm. Nie wytwarza on stadium przetrwalnikowego, dlatego przy braku ywicieli atwiej ginie w glebie. Moe jednak zimowa, co w poczeniu z pewn liczb rolin, na ktrych jest w stanie przetrwa i rozmnaa si, czyni go niebezpiecznym szkodnikiem uprawy w tym take ziemniaka (poraa min. korzenie marchwi, cebulki irysw, czosnku, kcza szparagw, truskawki oraz niektre chwasty). Dla ziemniaka niszczyk ziemniaczak jest przede wszystkim szkodnikiem bulw, ale moe poraa take podziemne czci pdw oraz stolony. Podstawowym rdem jego rozprzestrzeniania si s bulwy, w ktrych przy wystpowaniu korzystnych dla niego warunkw namnaa si w trakcie przechowywania, powodujc zniszczenie zebranego plonu. Wysadzenie poraonych bulw powoduje zakaenie gleby. Zapobieganie wystpieniu niszczyka ziemniaczaka to stosowanie racjonalnego podozmianu oraz stosowanie kwalifikowanych sadzeniakw.
12. ZBIR
Zbir jest najtrudniejszym i najbardziej pracochonnym zabiegiem w caym cyklu zabiegw agrotechnicznych skadajcych si na produkcj ziemniaka. Wraz z przygotowaniem plantacji do zbioru pochania 40-60% oglnych nakadw robocizny. Wszystkie zabiegi poprzedzajce jak i sam zbir, powinny by podporzdkowane nadrzdnemu celowi jakim jest ograniczenie pracochonnoci, zebranie plonu wysokiej jakoci, bez uszkodze mechanicznych, strat i zanieczyszcze.
12.1. Przygotowanie plantacji do zbioru

Podstawowym warunkiem decydujcym o zmniejszeniu do minimum uszkodze mechanicznych bulw jest przygotowanie plantacji do zbioru. Polega ono na wczeniejszym przed planowanym zbiorem zniszczeniu porostu (ty, chwasty) tak aby ich masa w czasie zbioru nie przekraczaa 2-4 t/ha. W zalenoci od stopnia dojrzaoci roliny, zniszczenie porostu powinno nastpi na 1-3 tygodnie przed planowanym zbiorem (tab. 14). Tabela 14. Orientacyjne terminy niszczenia cin w zalenoci od dojrzaoci rolin ziemniaka
Stadium dojrzaoci cin na pocztku wrzenia Penia knicia Pierwsze objawy knicia ciny cakowicie zielone Liczba dni miedzy zniszczeniem cin a zbiorem 5-7 10-14 14-21 Przyjmujc termin zbioru okoo 25 wrzenia ciny naley zniszczy 18-20 wrzenia 10-15 wrzenia 5-10 wrzenia
Zniszczenie cin w odpowiednio wczesnym terminie powoduje: obnienie siy zwizania bulw ze stolonami, przyspieszenie dojrzaoci skrki, uatwienie pracy zespou kopicego i oddzielajcego porost, co w efekcie zwiksza wydajno pracy maszyny zbierajcej. Planujc termin zbioru naley wzi pod uwag, e powinien on by wykonany w okresie sprzyjajcej pogody, co najczciej jest moliwe do spenienia we wrzeniu. Pniejszy zbir wie si z ryzykiem wystpienia spadkw temperatury. Niska temperatura zbioru powoduje -
53
lipiec 2005 r.
wzrost przede wszystkim uszkodze mechanicznych bulw, a take innych wanych parametrw jakociowych (zawarto cukrw). Zniszczenia porostu w ziemniakach moemy dokona: - mechanicznie za pomoc rozdrabniacza cin, - mechanicznie za pomoc podcinania rolin, - chemicznie, - mechaniczno-chemicznie. Rozdrabniacz cin moe by maszyn 2, 4 i 6 rzdow przystosowan do szerokoci midzyrzdzi 62,5, 67,5 i 75 cm. Elementy robocze tej maszyny stanowi rnej dugoci paskie, zaostrzone bijaki pracujce pionowo dostosowane do profilu redlin. Wysoko ich ustawienia i prdko jazdy agregatu decyduje o jakoci zniszczenia porostu. Podcinanie cin moe by wykonane za pomoc prostego narzdzia zblionego sw budow do kultywatora, wyposaonego w podcinacze stosowane czsto jako elementy robocze w pielnikach. Podcinacze, podrywaj roliny z dwch stron redliny, pozbawiajc je moliwoci kontynuowania procesw yciowych. Wykorzystywana jest coraz powszechniej w nasiennictwie ziemniaka. Metoda chemiczna polega na stosowaniu specjalnych preparatw niszczcych na (desykacja). Wykaz preparatw zalecanych do niszczenia naci przedstawia tabela 14 aneksu. Metoda mechaniczno-chemiczna stanowi poczenie mechanicznego zniszczenia naci, po ktrym stosujemy desykant w dawce obnionej do poowy. System ten zaleca si przy wyjtkowo bujnej naci. Spenia on te wymagania produkcji integrowanej, obniajc ilo zastosowanego rodka.
12.2. Uszkodzenia mechaniczne bulw

Gwnym celem, ktry powinnimy speni w czasie zbioru jest ograniczenie do minimum uszkodze mechanicznych, ktre powstaj na skutek nadmiernego mechanicznego obcienia tkanki bulwy na zespoach roboczych maszyn. Uszkodzenia mechaniczne bulw s wynikiem przerwania naturalnej ochrony bulw skrki i uszkodzeniami miszu. Otwieraj one drogi dla infekcji chorobami bakteryjnymi, co powoduje dalsze straty w czasie przechowywania. Wielko uszkodze mechanicznych bulw zaley gwnie od trzech podstawowych grup czynnikw (tab. 15), do ktrych zaliczamy: - odporno odmiany, uwarunkowan genetycznie, - czynniki agrotechniczne, wrd ktrych podstawow rol odgrywa zakamienienie gleby i temperatura panujca w czasie zbioru, - rozwizania konstrukcyjne maszyn zbierajcych i ich eksploatacja.
54
lipiec 2005 r.
Tabela 15. Grupy czynnikw wpywajce na uszkodzenia mechaniczne bulw

I. Odmiana 1 1. Budowa anatomiczna bulwy - grubo perydermy - ksztat komrek perydermy - wielko komrek perydermy - budowa i skad cian komrkowych 2. Skad chemiczny bulwy - zawarto suchej masy - zawarto zwizkw fenolowych - zawarto azotu - zawarto potasu - wpyw elektrolitw 1 3. Masa bulwy 4. Ksztat bulwy 5. Stan fizjologiczny bulwy - dojrzao skrki - turgor 6. Sia zwizania bulw i stolonw 1. 2. 3. 4. 5. 6. III. Czynniki techniczne i eksploatacyjne Konstrukcja zespow roboczych kombajnu Prdko robocza Regulacja prdkoci obwodowej zespow roboczych Gboko kopania Wysoko spadania bulw (kombajn - przyczepa) Rozstawa rzdw i szeroko opon II. Czynniki agrotechniczne i rodowiska 2 1. Temperatura gleby (bulw) 2. Zakamienienie pola 3. Wilgotno powietrza 4. Zwizo gleby 5. Masa porostu (ty + chwasty) 6. Przygotowanie plantacji do zbioru mechanicznego 7. Zawarto podstawowych skadnikw pokarmowych w glebie (N, P, K, Ca) 8. Zabiegi przypieszajce rozwj rolin - podkiekowanie i pobudzanie - termin sadzenia 2
Zrnicowanie odmianowe wynika m.in. z odmiennej budowy anatomicznej, cech morfologicznych bulw i skadu chemicznego. Najwiksz odporno na uszkodzenia mechaniczne wykazuj odmiany bardzo wczesne zbierane po dojrzeniu, najmniejsz za pne odmiany skrobiowe.
12.3. Technika i technologia zbioru zabezpieczajca bulwy przed uszkodzeniami mechanicznymi

O ogromnej roli jak odgrywa zakamienienie w ksztatowaniu wielkoci uszkodze mechanicznych bulw, wiadczy fakt opracowania specjalnej technologii dla gleb zakamienionych, gdzie masa kamieni przekracza 10 t/ha. Dodatni wpyw temperatury na obnienie wielkoci uszkodze mechanicznych bulw, wykorzystuje si w technologii dwufazowego zbioru. Technologia ta polega na wykopywaniu bulw w pierwszej czci dnia, specjaln kopaczk, ktra ukada bulwy na utwardzonej, wyrwnanej powierzchni pola. Po obeschniciu bulw i podwyszeniu ich temperatury w godzinach poudniowych, przystpuje si do zbioru kombajnem zbierajcym. W sprzyjajcych warunkach pogody (nasonecznienie), uzyskujemy obnienie wskanika uszkodze o kilka do kilkunastu procent.
55
lipiec 2005 r.
Trzeci grup czynnikw wpywajcych na uszkodzenia mechaniczne bulw stanowi czynniki zwizane z prac maszyn kopicych, wrd ktrych najistotniejsze bd: - konstrukcja elementw i zespow roboczych kombajnu, sprzyjajca ograniczeniu si oddziaywujcych na bulw (otuliny na metalowych prtach odsiewacza, regulacja prdkoci roboczej poszczeglnych zespow kombajnu), - prdko robocza agregatu (cignik + maszyna) dostosowana do warunkw zbioru 3-5 km/h, - gboko pracy zespou kopicego (12-15 cm), - wysoko spadania bulw na maszynie i w czasie transportu (poniej 30 cm). O poziomie uszkodze mechanicznych decyduj wic: caoksztat zabiegw agrotechnicznych, poczwszy od doboru odmiany, poprzez wybr rodowiska glebowego, szereg czynnikw agrotechnicznych i umiejtnie przeprowadzony zbir za pomoc sprawnych zaawansowanych technicznie maszyn. W drugiej grupie czynnikw oddziaywujcych na uszkodzenia mechaniczne bulw, ktre s zwizane z warunkami glebowymi i klimatycznymi oraz zabiegami agrotechnicznymi, naley przede wszystkim wymieni: - zakamienienie pola (masa kamieni nie powinna przekracza 20% udziau w masie bulw), - temperatura bulw w czasie zbioru (zbir wykonujemy w temperaturze >10oC), - masa porostu przed zbiorem (nie moe przekracza 2-4 t/ha), - dojrzao bulw i stolonw w czasie zbioru (stolony powinny oddziela si od bulw, a skrka musi by cakowicie wyksztacona i dojrzaa (nie zuszcza si pod wpywem si oddziaywujcych na maszynie i w trakcie transportu).
12.4. Technika zbioru

W zalenoci od zasobw siy roboczej i areau uprawianych ziemniakw, moemy zbiera je rcznie po wykopaniu kopaczk elewatorow lub kombajnem. Zbir rczny za kopaczk wymaga znacznych nakadw robocizny, ktre wynosz okoo 120 rbh i 10-30 cnh na 1 ha (tab. 16). Zbir kombajnem jednorzdowym ogranicza nakady robocizny do 20-35 rbh i 10-20 cnh na 1 ha. Najmniejsze nakady ponosimy przy zbiorze kombajnem dwurzdowym, ktre wynosz 12-18 rbh i 10-12 cnh na 1 ha. Nowe konstrukcje kombajnw dwurzdowych charakteryzuj si wysok wydajnoci, a take niskim wskanikiem uszkodze bulw, ktry nie przekracza 10%. Tabela 16. Wydajno i nakady pracy ponoszone na zbir ziemniaka
Wskanik uszkodze mechanicznych bulw W-% 15,6 13,8 31,4 25,9 7,7 15,4 7,7 Wydajno na/h 0,40 0,12 0,15 0,18 0,20 0,40 0,45 Nakady na 1 ha rbh 120 32 28 25 22 16 14 cnh 25 21 16 14 12 10 10 MJ 4720 5800 6200 6020 6445 6625 6532
Rodzaj i typ maszyny zbierajcej Kopaczka elewatorowa Z609/2 Kombajn 1 rzd. Z 643 Bolko Kombajn 1 rzd. Z 644 Anna Kombajn 1 rzd. Z 644/1 Anna Kombajn 1 rzd. Z 650/1 Kombajn 2 rzd. TT Prestige Kombajn 2 rzd. DL 1700 - Grimme
56
lipiec 2005 r.
13. PRZECHOWALNICTWO ZIEMNIAKA

Zadaniem przechowalnictwa jest stworzenie takich warunkw, ktre ogranicz ubytki i straty masy bulw i bd sprzyjay utrzymaniu cech jakoci wymaganych przy poszczeglnych kierunkach uytkowania tzn. sadzeniaki wysoki potencja wzrostowo-rozwojowy i produkcyjny; jadalne i przeznaczone do przetwrstwa spoywczego jak najnisza zawarto cukrw, odpowiednia zawarto skrobi i suchej masy, wysoka warto odywcza oraz maa skonno do tworzenia ciemnej plamistoci pouszkodzeniowej; przemysowe (gorzelnictwo, krochmalnictwo) i pasze wysoka zawarto skrobi i biaka (pasze).
13.1. Przygotowanie bulw do dugotrwaego przechowywania

W technologii uprawy ziemniaka wszystkie zabiegi powinny by wykonywane z myl o zebraniu plonu dobrej jakoci. Bardzo czsto bdy popenione w okresie wegetacji i zbioru, nie mog by ju naprawione podczas przechowywania. Naley mie wiadomo, e nawet najnowoczeniejsze przechowalnie nie bd mogy zapewni dobrej jakoci, gdy do dugotrwaego magazynowania bd przeznaczane bulwy zej jakoci tzn. zanieczyszczone, poraone chorobami, uszkodzone mechanicznie czy niedojrzae. Dlatego te wszystkie bulwy poraone chorobami i uszkodzone mechanicznie powinny by odrzucone w czasie zaadunku, aby unikn nadmiernych strat w pniejszym, dugotrwaym przechowywaniu. Bardzo niebezpieczne s uszkodzenia gbokie miszu bulw (powyej 5 mm), z ktrych woda przenika bez adnych przeszkd i zabliniaj si na tyle powoli, e moliwy jest w nich rozwj zgnilizn ju we wstpnym okresie przechowywania.
13.2. Procesy zachodzce w przechowywanych bulwach ziemniaka

W przechowywanych bulwach ziemniaka, jak w kadym ywym organizmie zachodz procesy fizjologiczno-biochemiczne. Aktywno tych procesw jest uzaleniona od warunkw termicznych i wilgotnociowych w czasie wzrostu bulw i przechowywania, od odmiany i dojrzaoci bulw. W wielkim skrcie aktywno procesw fizjologicznobiochemicznych w optymalnych warunkach przechowywania mona przedstawi nastpujco: tu po zbiorze jest wysoka, po osigniciu stabilnoci przemian jest na minimalnym poziomie i nastpnie ponownie wzrasta wraz z osigniciem przez bulwy gotowoci do kiekowania. W czasie wzrostu kiekw intensywno procesw yciowych jest wysoka, tak jak na pocztku przechowywania. W wyniku powyszych przemian zmieniaj si cechy jakoci i zmienia si wyjciowa masa bulw. Zmniejszenie wyjciowej masy bulw, tzw. ubytki naturalne, spowodowane jest procesami transpiracji, oddychania i kiekowania. Transpiracja. Wydzielanie wody z bulw odbywa si nieprzerwanie przez cay okres przechowywania. Zmienna jest jedynie intensywno tego procesu. Stwierdzono, e w czasie przechowywania okoo 98% wody przenika przez peryderm, a zaledwie 2% przez przetchlinki. Intensywno transpiracji jest uzaleniona od odmiany (budowa anatomiczna perydermy), dojrzaoci bulw, skorkowacenia perydermy, warunkw (temperatura i wilgotno powietrza) i etapu przechowywania. Im wysza jest wilgotno otaczajcego powietrza tym ilo wytranspirowanej wody jest mniejsza. Zaleca si aby wilgotno wzgldna powietrza w miejscach magazynowania ziemniakw wynosia powyej 95%, gdy w takich warunkach wydzielanie wody bdzie mniej intensywne. Najnisza intensywno transpiracji ma miejsce w rodowisku niskiej temperatury i wysokiej wilgotnoci. Badania wykazay, e najwiksza ilo wytranspirowanej wody ma miejsce w pocztkowym etapie przechowywania, kiedy to proces korkowacenia perydermy nie jest jeszcze zakoczony, za w dugotrwaym okresie, wydalanie wody uzalenione jest od temperatury, wilgotnoci i uwarunkowa genetycznych odmiany. Cige wydzielanie wody z bulw jest zwizane nie 57
lipiec 2005 r.
tylko ze wzrostem ubytkw naturalnych, ale rwnie z utrat turgoru. Bulwy, ktre utraciy duo wody staj si gbczaste, pomarszczone, ze skonnoci do powstawania ciemnych plam fizjologicznych w ich miszu. Procesu transpiracji nie mona wyeliminowa, ale mona ograniczy go, przestrzegajc zasad prawidowego przechowywania. Oddychanie bulw jest wieloetapowym procesem, ktry polega na utlenianiu wglowodanw (skrobi i cukrw) i wydzielaniu dwutlenku wgla, wody i energii cieplnej. Do najwaniejszych czynnikw wpywajcych na oddychanie nale: dojrzao bulw, uszkodzenia mechaniczne, czas i warunki przechowywania. Ubytki naturalne masy bulw w wyniku oddychania s stosunkowo niskie i po dugotrwaym okresie przechowywania wynosz okoo 1%, co stanowi 10-15% oglnych ubytkw naturalnych. Kiekowanie i metody ograniczajce wzrost kiekw Bezporednio po zbiorze bulwy ziemniaka w zasadzie nie kiekuj, gdy znajduj si w stanie fizjologicznego spoczynku i nawet w sprzyjajcych warunkach dla tego procesu (wysoka temperatura) nie obserwuje si wzrostu kiekw. Stan ten jest okrelany terminem spoczynku bezwzgldnego. Nastpnym etapem jest spoczynek wzgldnego upienia, na ktry duy wpyw wywieraj warunki wzrostu, przechowywania i cechy genetyczne odmiany. Najwikszy wpyw na dugo upienia bulw ma temperatura w miejscach skadowania, ktra moe przypiesza lub hamowa proces kiekowania. Przechowywanie bulw ziemniaka w warunkach niskich temperatur powoduje wyduenie ich upienia, wzrost kiekw jest powolniejszy, a u niektrych odmian wrcz zahamowany. Warunki te ograniczaj skonno do kiekowania, ale sprzyjaj gromadzeniu cukrw i pogarszaj jako kulinarn i przetwrcz bulw. Z kolei w wyszych temperaturach przechowywania zawarto cukrw jest niska, ale skracany jest okres upienia, proces kiekowania rozpoczyna si wczeniej i wzrost kiekw jest intensywniejszy. W zwizku z tym ubytki naturalne spowodowane oddychaniem i transpiracj gwatownie wzrastaj, poniewa wydalanie wody poprzez kieki jest znacznie intensywniejsze ni przez peryderm bulw. Niezalenie od kierunku uytkowania, bulwy ziemniaka nie powinny by nadmiernie skiekowane. W celu ograniczenia kiekowania stosowane s rne metody. Jednym ze skutecznych sposobw ograniczajcych wzrost kiekw jest przechowywanie bulw ziemniaka w rodowisku niskich temperatur. Niska temperatura (2oC) moe wydua okres upienia i ogranicza intensywno kiekowania. Jednake przy niektrych kierunkach uytkowania wymagana jest niska zawarto cukrw, a niestety niskie temperatury sprzyjaj nagromadzaniu tych zwizkw. Konieczne jest wic rekondycjonowanie bulw ziemniaka w wyszych temperaturach (patrz IV etap przechowywania) przed zagospodarowaniem. Propagowanie ywnoci ekologicznej w tym i ziemniaka, spowodowao rwnie poszukiwanie naturalnych metod, ktre przyczyniyby si do wyduenia stadium upienia i ograniczenia kiekowania. Wykorzystuje si wic postp biologiczny w hodowli twrczej nowych odmian w zakresie ograniczenia procesu kiekowania. Zrnicowanie odmian w tym zakresie jest bardzo due. Niektre odmiany o krtkim okresie upienia zaczynaj kiekowa ju w pocztkowym etapie przechowywania, a inne w tych samych warunkach pozostaj dugo w gbokim upieniu. Wany jest wic wybr odmiany o dugim okresie upienia. Ponadto w ostatnich latach prowadzone s prace hodowlane nad wyduaniem okresu upienia i uzyskaniem nowych form genetycznych, przydatnych do przechowywania w niskich temperaturach, o niskiej i stabilnej zawartoci cukrw redukujcych. S to wane cechy bulw ziemniaka przydatnych do przetwrstwa spoywczego. Nastpn metod ograniczania kiekowania jest wykorzystanie chemicznych inhibitorw, ktre mog by stosowane w kocowym okresie wegetacji lub podczas przechowywania. Metoda ta jest bardzo popularna w wielu krajach w przypadku ziemniakw przeznaczonych do przetwrstwa spoywczego. Wymogi przemysu spoywczego s bardzo rygorystyczne odnonie jakoci surowca. Bulwy ziemniaka musz by w dobrym turgorze, nieskiekowane i o niskiej zawartoci cukrw. W integrowanej technologii mona dopuci jednokrotne zastosowanie chemicznych inhibitorw kiekowania bulw ziemniaka. Wykaz preparatw zarejestrowanych w Polsce przedstawiono w tabeli 15 aneksu.
58
lipiec 2005 r.
Naley mie wiadomo, e preparatw tych nie mona stosowa na sadzeniaki, jak rwnie w adnym wypadku nie mona w tych samych pomieszczeniach czy kopcach przechowywa bulw traktowanych inhibitorami wzrostu kiekw i sadzeniakw. Zmiany jakociowe Procesy fizjologiczno-biochemiczne zachodzce w przechowywanych bulwach ziemniaka prowadz nie tylko do zmian ilociowych, ale rwnie i jakociowych. Jako ziemniaka jest zwizana ze skadem chemicznym bulw, ale duy wpyw na ni wywiera odmiana, warunki w czasie wzrostu i przechowywania. Najbardziej podane s odmiany o stabilnej zawartoci suchej masy, o niskiej zawartoci azotanw i glikoalkaloidw oraz charakteryzujce si ma skonnoci do nagromadzania cukrw. Wzrost zawartoci cukrw w bulwach ziemniaka powoduje sodki posmak po ugotowaniu a w przetwrstwie spoywczym pogorszenie barwy produktw (brzowe przebarwienia). Problem pogorszenia jakoci bulw jest szczeglnie dotkliwy we wszystkich asortymentach ziemniaka jadalnego, zarwno przeznaczanego bezporednio do konsumpcji jak rwnie kierowanego do przetwrstwa spoywczego. Te kierunki uytkowania wymagaj wyszych temperatur przechowywania, celem utrzymania dobrej jakoci w czasie caego okresu skadowania. Przemys przetwrczy wymaga przechowywania surowca ziemniaczanego przez dugi okres do 9 miesicy (do czerwca) w temperaturze 6o-8oC, a nawet i wyszej, ze wzgldu na konieczno utrzymania niskiej zawartoci cukrw redukujcych. Wymaganiom tym mona sprosta jedynie, stosujc ograniczanie kiekowania bulw. W skiekowanych bulwach nastpuj niekorzystne przemiany prowadzce do: utraty turgoru, ubytkw suchej masy i skrobi, wzrostu zawartoci cukrw, azotanw i glikoalkaloidw, zmniejszenia zawartoci witaminy C i wikszej skonnoci do ciemnienia miszu.
13.3. Optymalne warunki termiczne i wilgotnociowe okresu przechowywania.

Wieloletnie badania przeprowadzone w Zakadzie Przechowalnictwa i Przetwrstwa Ziemniaka umoliwiy poznanie przebiegu procesw fizjologicznych i biochemicznych zachodzcych w zrnicowanych warunkach magazynowania. Na podstawie uzyskanych wynikw sformuowano zalecenia odnonie optymalnych warunkw przechowywania bulw ziemniaka w zalenoci od ich przeznaczenia (tab. 17).
59
lipiec 2005 r.
Tabela 17. Wymagana temperatura i wilgotno wzgldna powietrza zalenie od etapu przechowywania i kierunku uytkowania ziemniakw.
Etapy przechowywania 1 I. Dojrzewanie bulw osuszanie zablinianie uszkodze korkowacenie skrki II. Schadzanie III. Dugotrwae przechowywanie (a do zbytu) 1 IV Przygotowanie ziemniakw przed ich uytkowaniem: jadalne i na produkty spoywcze (okoo 10 dni) sadzeniaki na wietle 3-5 tygodni (podkiekowywanie) 2 jadalne do przerobu na produkty spoywcze sadzeniaki Rodzaj uytkowania 2 wszystkie odmiany, niezalenie od ich uytkowania zalenie od odmiany i jej przeznaczenia sadzeniaki jadalne do przerobu na produkty spoywcze pasza, przemys skrobiowy i gorzelniczy Temperatura w oC 3 15o (12o-18o) stopniowe obnianie temperatury 2o-6o 4o-6o 6o-8o do 4o 3 10o 10o-15o 4 90 (85-95) 75-80 Wilgotno wzgldna powietrza w % 4 90-95
90-95 90-95 90-95 90-95 90-95
Cay okres podzielono na nastpujce etapy: I etap wstpny okres przechowywania Etap ten jest uwaany za najwaniejszy w caym okresie przechowywania. Wyodrbnia si w nim: faz osuszania bulw, dojrzewania i zabliniania uszkodze. Tu po zoeniu ziemniakw do przechowywania naley dy do jak najszybszego osuszenia ich, aby usun wilgo znajdujc si na powierzchni bulw. Jest to bardzo wane szczeglnie przy zbiorze bulw mokrych. Praktycznie przez 2-3 pierwsze doby przechowywania, wietrzenie powinno by bardzo intensywne, aby moliwe byo usunicie nadmiaru wilgoci, wydzielanego przez bulwy dwutlenku wgla i ciepa w procesie oddychania. W drugiej fazie nastpuje gojenie zranie (zablinianie) i tworzenie skorkowaciaej perydermy (skrki). S to procesy bardzo korzystne, gdy sprzyjaj one ograniczaniu nadmiernemu wydzielaniu wody z bulw i zapobiegaj rozwojowi zgnilizn. Szybko tych procesw zaley gwnie od temperatury i odmiany. Zalecana temperatura okoo 15oC sprawia, e zablinianie uszkodze i korkowacenie skrki zachodzi szybko i skutecznie. Wysze i nisze temperatury zdecydowanie wyduaj czas trwania tych korzystnych procesw. Dugo fazy dojrzewania trwa przecitnie 14 dni. Niewaciwe postpowanie z ziemniakami w tym czasie powoduje zawilgocenie bulw, zaparzenie i plenienie, wzmoone procesy oddychania i wydzielania wody, zahamowanie lub wyduenie czasu korkowacenia skrki i zablinienia uszkodze mechanicznych. Tym niekorzystnym zmianom mona zapobiec przez: - intensywn wentylacj w pomieszczeniach przechowalniczych wyposaonych w urzdzenia wentylacyjne, - w kopcach tradycyjnych osuszy bulwy przez wymian mokrej somy, a po okryciu ziemi pozostawi odsonit kalenic na caej dugoci kopca. Naley unika bezporedniego okrywania pryzm ziemniaczanych foli, gdy efekt bdzie odwrotny zamiast osuszenia, nastpi skraplanie pary wodnej. II etap schadzanie Po zakoczeniu fazy dojrzewania, bulwy powinny by powoli schadzane do poziomu temperatury wymaganej w dugotrwaym przechowywaniu. Obnienie temperatury powinno 60
lipiec 2005 r.
by powolne (od 0,3 do 1oC w cigu doby) do temperatury waciwej dla danego kierunku uytkowania. Wilgotno wzgldna powietrza niezalenie od kierunku uytkowania powinna wynosi 95%. I i II etap okrelany jest w przechowalnictwie okresem przygotowawczym. III etap dugotrwae przechowywanie Po zakoczeniu okresu przygotowawczego, ktrego czas skadowania wynosi okoo 4 tygodni, nastpuje okres dugotrwaego przechowywania. Czas jego trwania jest zrnicowany i uzaleniony od terminu zagospodarowania bulw ziemniaka. Temperatur naley utrzymywa na poziomie uzyskanym w kocowym etapie schadzania, zgodnie z przeznaczeniem ziemniakw. Wilgotno wzgldna powietrza niezalenie od kierunku uytkowania powinna wynosi 90-95%. Na wielko strat i ubytkw w tym etapie wpywa temperatura, wilgotno powietrza, czas magazynowania, a take uwarunkowania odmiany pod wzgldem trwaoci przechowalniczej. IV etap przygotowanie ziemniakw do ich uytkowania Optymalna temperatura i wilgotno powietrza, podobnie jak w poprzednim etapie zaley od kierunku uytkowania (tab. 17). Podwyszenie temperatury ma na celu zwikszenie odpornoci bulw na uszkodzenia i obicia w czasie rozadunku, sortowania oraz zmniejszenie zawartoci cukrw redukujcych w bulwach (rekondycjonowanie). Choroby bulw okresu przechowalniczego i sposoby ich ograniczania Poraenie bulw chorobami przechowalniczymi naley uzna za najbardziej szkodliwe gospodarczo, gdy wpywa ono na wzrost strat, obnienie jakoci oraz zmniejszenie wartoci nasiennej sadzeniakw. Do najczciej wystpujcych chorb w czasie przechowywania zalicza si: zaraz ziemniaka, fomoz, such zgnilizn, mokr i mieszan zgnilizn. Zaraza ziemniaka. Sprawc choroby jest grzyb Phytophthora infestans, ktry poraa zarwno cz nadziemn roliny jak rwnie bulwy. Zainfekowane bulwy mog gni w polu lub gdy infekcja nastpia w kocowym okresie wegetacji to proces ten ujawnia si w czasie przechowywania. Na powierzchni bulw wystpuj purpurowo-oowiane plamy, a na przekroju widoczne s rdzawe, twarde nacieki wnikajce w gb miszu. Wielko strat w plonie uzaleniona jest od terminu wystpienia i nasilenia choroby, warunkw pogody w kocowym okresie wegetacji i od odpornoci odmiany. Czsto zdarza si, e bulwy chore ulegaj wtrnemu poraeniu sprawcami innych chorb (grzybami i bakteriami). Skuteczna ochrona plantacji w okresie wegetacji zapobiega poraeniu bulw. Ponadto przestrzeganie zasad prawidowego przechowywania, a przede wszystkim jak najszybsze osuszenie bulw we wstpnej I fazie skadowania i systematyczne wietrzenie, poprawia trwao przechowalnicz. Fomoza zwana rwnie gangren, jest chorob kwarantannow wywoywan przez grzyby z rodzaju Phoma. Objawy choroby s czsto mylone z objawami suchej zgnilizny. Wystpowaniu fomozy sprzyjaj rnego rodzaju uszkodzenia, skaleczenia i obicia. Na poraonych bulwach tworz si ciemne plamy, o wyranie zarysowanych brzegach, w ksztacie odciska kciuka. Na poraonej powierzchni brak jest wykwitw grzybni. Na przekroju poraony misz ma konsystencj such z wyranym rozgraniczeniem tkanki chorej od zdrowej. Niskie temperatury w okresie przechowywania (2o-3oC) sprzyjaj rozwojowi tej choroby. Wystpowaniu choroby mona zapobiega przez wysadzanie zdrowych sadzeniakw i unikanie uszkodze mechanicznych. Sucha zgnilizna - sprawc choroby s grzyby z rodzaju Fusarium. Jest to jedna z najbardziej rozpowszechnionych chorb przechowalniczych. rdem infekcji jest gleba i gnijce bulwy. Grzyby wywoujce t chorob atakuj bulwy w miejscach uszkodze mechanicznych, a take w miejscach poraonych innymi patogenami np. zaraz ziemniaka. Szczeglnie gbokie uszkodzenia miszu (powyej 5 mm) sprzyjaj rozwojowi tej choroby. W czasie przechowywania sucha zgnilizna rozwija si bardziej w rodowisku podwyszonej 61
lipiec 2005 r.
temperatury. Na powierzchni poraonej bulwy tworzy si grzybnia o rnym zabarwieniu. Wewntrz widoczne s suche szczeliny, wypenione jasn grzybni. Chore bulwy wysychaj, mumifikuj si lub rozpadaj. Aby ograniczy rozwj suchej zgnilizny, naley unika uszkodze mechanicznych w czasie zbioru, transportu i sortowania. Ponadto dobre efekty uzyskuje si uprawiajc odmiany odporne na uszkodzenia mechaniczne i poraenie grzybami z rodzaju Fusarium. Mokra zgnilizna - jest to choroba bakteryjna wywoana przez bakterie, gwnie z rodzaju Erwinia. Do zakaenia dochodzi najczciej w polu. Zakaone bulwy pochodz spod rolin, ktre wykazyway objawy czarnej nki w kocowym okresie wegetacji. Poraone bulwy s rdem infekcji zarwno bulw uszkodzonych jak i poraonych innymi patogenami np. zaraz ziemniaka w czasie zbioru, transportu, sortowania i przechowywania. Choroba rozwija si intensywniej w warunkach podwyszonej temperatury i wilgotnoci powietrza, zwikszonego stenia CO2 w atmosferze. Ma to zazwyczaj miejsce w le wietrzonych pryzmach ziemniaczanych np. kopcach tradycyjnych. Gnicie rozpoczyna si zazwyczaj od przetchlinek, a nastpnie caa bulwa w szybkim tempie jest poraana i zmienia si w mikk, cuchnc mas. Zapobieganiu tej choroby sprzyjaj: wysadzanie zdrowych sadzeniakw, usuwanie rolin wraz z bulwami z plantacji poraonych czarn nk (selekcja negatywna), niedopuszczanie do przechowywania bulw uszkodzonych i z objawami mokrej zgnilizny, wybr odmiany o podwyszonej odpornoci na poraenie bakteriami oraz przestrzeganie zasad prawidowego przechowywania. Zgnilizny mieszane. Jak wykazay badania, w praktyce w czasie przechowywania rzadko dochodzi do infekcji przez jednego patogena. Najczciej gnicie bulw jest wynikiem wniknicia do miszu kilku patogenw. Infekcja mieszana grzybami i bakteriami powoduje znacznie wysze straty ni pojedyncze infekcje. Najprawdopodobniej oba te patogeny stymuluj swj rozwj. Stymulujcy wpyw na rozwj zgnilizn mieszanych maj rwnie warunki przechowywania tj. podwyszona wilgotno i wzrost stenia CO2 w atmosferze. Rozwijajcy si nowoczesny rynek ziemniaka jadalnego, oferujcy konsumentom konfekcjonowane i myte bulwy, sprawia, e coraz wikszym problemem staj si choroby skrki (parch zwyky, parch srebrzysty, rizoktonioza, alternarioza), ktre s bardziej widoczne na bulwach czystych. Naley sdzi, e tym chorobom powici si wicej uwagi w najbliszej przyszoci, gdy to one wpywaj na wygld bulw . Ze wzgldu na due straty spowodowane rozwojem chorb przechowalniczych, zwalczanie oraz zapobieganie ich rozwojowi, powinno sta si gwnym elementem kompleksowej uprawy, zbioru, obrbki i przechowywania ziemniakw. Bardzo duy wpyw na rozwj chorb wywieraj uszkodzenia mechaniczne, (ktre sprzyjaj rozwojowi wszystkich chorb przechowalniczych) i odporno genetyczna odmiany na poraenie bulw patogenami. Zakres poraenia chorobami przechowalniczymi odmian aktualnie znajdujcych si w rejestrze jest dosy duy i waha si od 2 do 8 w skali 9-stopniowej. Wybr odmiany o podwyszonej odpornoci na choroby i dobrej przydatnoci do dugotrwaego przechowywania (o wyszych notach w skali 9-stopniowej) oraz przestrzeganie zasad prawidowego przechowywania wpywa na ograniczenie strat w czasie skadowania bulw ziemniaka.
13.4. Metody przechowywania

13.4.1. Przechowywanie ziemniakw w kopcach W prawidowo wykonanym kopcu mona osign dobr jako sadzeniakw i ziemniakw jadalnych. Teren, na ktrym maj by zaoone kopce powinien by rwny, suchy o przepuszczalnym podou. Na glebach zwizych trzeba zadba o odprowadzenie wd opadowych. W celu rwnomiernego nagrzewania si kopca od soca a take rwnomiernego schadzania wskazane jest usytuowanie kopcw w kierunku pnoc-poudnie. 62
lipiec 2005 r.
Przed usypywaniem pryzmy naley podoe wyrwna na gboko do 10 cm. Szeroko kopca powinna wynosi 180 cm. Po usypaniu pryzma wymaga wyrwnania w form trjkta o wysokoci 90 cm. Do pomiaru temperatury powinno si uywa termometrw kopcowych lub woy rurk z PCV z boku pryzmy na gboko okoo 30 cm i do pomiaru temperatury wpuszcza zwyky termometr. Okrycie kopca skada si z dwch warstw: jesiennej i zimowej. Okrycie jesienne zabezpiecza przed przymrozkami i umoliwia atwiejsze odprowadzenie ciepa i wilgoci w pierwszej fazie przechowywania. Kiedy temperatura w kopcu spadnie do 3oC i zamarznie ziemia okrywowa kopca, jest to najlepsza pora do okrywania zimowego. Okrywa ta skada si z dwch warstw: somy gruboci 10-15 cm i ziemi gruboci 15 cm. Na zim kopiec powinien by obsypany ziemi cakowicie bez zostawiania wolnej kalenicy. Kontrola kopca powinna obejmowa ocen wizualn stanu bulw, szczeglnie po okresie przechowywania trwajcym okoo jednego miesica. Wiosenne odkrycie kopca i rozadunek dokonuje si wycznie w temperaturze powietrza powyej 0oC. Okryw zdejmuje si cakowicie tylko na dugoci odpowiadajcej tej czci kopca, ktra podlega rozadunkowi. 13.4.2. Przechowywanie ziemniakw w piwnicach W gospodarstwach wystpuj piwnice wolnostojce jak rwnie pod budynkami gospodarczymi. Wszystkie typy piwnic charakteryzuj si tym, e wietrzenie pryzmy odbywa si metod naturaln. Chodne powietrze dostaje si nad pryzm ziemniakw i od gry wnika w gb pryzmy. Ze wzgldu na to, e do piwnicy zasypywane s ziemniaki o rnej frakcji i z du iloci ziemi, to warunki dla przepywu powietrza s ograniczone. Wymiana powietrza w pryzmie zachodzi na gboko 100-120 cm. Zwikszenie intensywnoci wietrzenia moliwe jest przez umieszczenie podogi aurowej na posadzce piwnicy na wysokoci 15 cm. Powietrze pod podog powinno zosta doprowadzone kanaem z zewntrz piwnicy. Zwikszony przepyw powietrza przez ziemniaki umoliwia usypywanie wikszych pryzm do 150 cm wysokoci oraz atwiej osusza ziemniaki wilgotne zasypane do piwnicy. W piwnicy powinien by umieszczony termometr, ktry posuy do podjcia decyzji o zamkniciu wywietrznikw, ewentualnego docieplenia otworw zasypowych oraz drzwi w okresie silnych mrozw. Kontrola ziemniakw w piwnicy polega na pomiarze temperatury i obserwacji wierzchniej warstwy pryzmy ziemniakw. 13.4.3. Adaptacja budynku na przechowalni Adaptacja ma na celu doprowadzenie budynku do takich cech jakie posiada przechowalnia tj. wykonanie izolacji, systemu wentylacji oraz wyposaenie w maszyny do zaadunku i rozadunku. W gospodarstwie rolnym budynkami ktre najlepiej nadaj si do adaptacji na przechowalnie moe by stodoa lub obora. Kontrola warunkw przechowywania w przechowalniach gospodarczych i budynkach adaptowanych na przechowalni jest zbliona do zalece w nowoczesnych przechowalniach. Dodatkowo w maych przechowalniach gospodarczych mona stosowa przykrycie pryzmy ziemniakw som lub innym materiaem izolacyjnym, w celu zabezpieczenia wierzchu pryzmy przed wychodzeniem i skropleniem wody, gdy w mokrych ziemniakach intensywniej rozwijaj si choroby.
63
lipiec 2005 r.
13.4.4. Przechowalnie ziemniakw Przechowalnia powinna charakteryzowa si niskimi kosztami budowy i eksploatacji jednoczenie zapewniajc odpowiednie warunki do przechowywania ziemniakw. W duej mierze zaley to od waciwej lokalizacji, sposobu skadowania i od rozwiza konstrukcyjnych budynku, materiaw zastosowanych do budowy oraz od rozwiza systemu wentylacyjnego. Lokalizacja budynku powinna uwzgldnia nastpujce elementy: - dogodny dojazd lub wjazd do przechowalni, - budynek nie powinien by usytuowany w zagbieniu terenu, a podoe powinno by suche i przepuszczalne, - przechowalniach zagbionych poziom wody musi by niej o 1 m od poziomu posadzki, - pomieszczenia skadowe powinny by lokalizowane od strony pnocnej a sortownie od poudniowej, - czerpnie powietrza najlepiej speniaj funkcj gdy s usytuowane od strony pnocnej i zachodniej. Ziemniaki w przechowalni mog by skadowane luzem i w paletach skrzyniowych. Wysoko skadowania luzem waha si w granicach 2 do 5 m. Nad pryzm ziemniakw wystpuje wolna przestrze wys. 1-2 m suca do ruchu powietrza podczas wietrzenia. Do skadowania w paletach, w Polsce uywa si palet skrzyniowych o wymiarach 1,2 x 0,8 x 1,0 m i pojemno 500 kg lub o wymiarach 1,8 x 1,2 x 1,0 i pojemnoci 1000 kg spitrzanych na wysoko 3-6 palet. Pusta przestrze nad paletami powinna mie wysoko okoo 1 m. Do utrzymania wymaganej temperatury i wilgotnoci w przechowalni stosowane s systemy wentylacji. Ponadto wentylacja moe by wykorzystana do rozprowadzania rodkw przeciwko kiekowaniu. Waciwe sterowanie systemem wietrzenia w duej mierze decyduje o dobrym przechowywaniu. W zakres sterowania wchodz gwnie zaczanie wentylatora i otwieranie klap. Moe to by dokonywane rcznie, czciowo lub cakowicie zautomatyzowane. Gwnymi czynnikami wpywajcymi na ograniczenie strat w przechowalniach i budynkach adaptowanych na przechowalni (z systemem wentylacji mechanicznej) nale: - dobr odmian o wysokiej trwaoci przechowalniczej, - zbir dojrzaych bulw, - przeznaczanie do przechowywania ziemniakw tylko ze zdrowych plantacji, - zapobieganie uszkodzeniom mechanicznym podczas zbioru i przeadunku, - szczeglne przestrzeganie pierwszego okresu przechowywania - osuszania i gojenia bulw, - zagwarantowanie wymaganej temperatury i wilgotnoci w przechowalni dla kadego etapu przechowywania, - likwidowanie zawilgocenia cian i sufitu stosujc wentylacj obiegow, - zapobieganie kiekowaniu przez utrzymywanie minimalnej dopuszczalnej temperatury dla danej odmiany i kierunku uytkowania, - przeprowadzanie wentylacji przy wysokiej wilgotnoci powietrza zewntrznego, - ograniczanie czasu wentylacji do niezbdnego minimum, - pojawiajce si ogniska gnilne powinny by jak najszybciej usuwane.
13.5. Dezynfekcja obiektw przechowalniczych

Obiekty przechowalnicze s zbudowane z rnych materiaw i wymagaj rnego potraktowania. W kopcu ziemniaki stykaj si z ziemi i som. W przechowalniach rnego typu stykaj si z betonem, drewnem oraz elementami stalowymi. We wszystkich obiektach wymagane jest utrzymanie czystoci. Po zakoczeniu sezonu przechowalniczego przechowalnia i piwnica musz by oczyszczone ze wszystkich ziemniakw zdrowych i chorych. Posadzka dokadnie zamieciona i umyta strumieniem wody. 64
lipiec 2005 r.
W przechowalni o skadowaniu luzem dodatkowo powinny by umyte ciany stalowe, ceramiczne oraz drewniane. Miejsca, gdzie zgnie ziemniaki zostawiy plamy na cianach powinny by umyte sod (5%) rozpuszczon w ciepej wodzie i szczotkowane. W przechowalni o skadowaniu w paletach po przechowywaniu palety s wystawione na zewntrz, na ktre dziaaj czynniki dezynfekujce, mrz i soce. Natomiast palety pozostawione w przechowalni, szczeglnie w ktrych leay zgnie ziemniaki powinny zosta umyte i pozostawione do dezynfekcji caego obiektu. Po kilku dniach od oczyszczenia i umycia przechowalni powinna by przeprowadzona dezynfekcja. Ziemniaki odpadowe z kopcw i przechowalni powinny by wywoone do specjalnie do tego celu wykopanego dou, nastpnie przesypane wapnem gaszonym lub niegaszonym i przykryte cienk warstw ziemi. Dezynfekcja w przechowalni musi obejmowa budynek i maszyny. rodki dezynfekujce mog by stosowane w formie opryskiwania ciecz lub zamgawianiem. Po 2-3 dniach od zabiegu przechowalnia powinna by wywietrzona. Do dezynfekcji naley dobiera rodki wg instrukcji zalenie od nasilenia poszczeglnych mikroorganizmw. Szczeglnie w przechowalni, w ktrej jest prowadzony obrt rnymi odmianami i partiami ziemniakw, dezynfekcja powinna by wykonywana rodkiem niszczcym bakterioz piercieniow.
14. KOSZTY PRODUKCJI, SPRZEDA I OPACALNO INTEGROWANEJ PRODUKCJI ZIEMNIAKA

Ide integrowanej produkcji ziemniakw nie jest uzyskanie bardzo duego plonu bulw. Gwnym celem jest wyprodukowanie towaru bezpiecznego dla zdrowia przy jak najniszej iloci stosowanych rodkw ochrony rolin. Produkcja integrowana jest technologi pomidzy systemem konwencjonalnym, ktry charakteryzuje si wysokimi nakadami i kosztami oraz wysokimi plonami a systemem ekologicznym, ktrego gwnym zadaniem jest prawie cakowite wyeliminowanie stosowania preparatw syntetycznych, niskie nakady, ale niestety i mniejsze plony. Integrowana produkcja ziemniaka powinna by najtasz technologi, poniewa bazuje ona na wyznaczaniu progw ekonomicznej szkodliwoci agrofagw. W tabeli 18 przedstawiono koszty oraz opacalno produkcji ziemniakw w 3 systemach: konwencjonalnym (intensywnym), integrowanym i ekologicznym
65
lipiec 2005 r.
Tabela 18. Szacunkowe koszty oraz opacalno produkcji ziemniaka w rnych systemach gospodarowania (poziom cen 2004)
Specyfikacja Przyjty poziom plonu oglnego t/ha w tym: - handlowy - uboczny Przyjta cena sprzeday z/t - hurtowej plonu handlowego - konfekcjonowanego plonu handlowego - plonu ubocznego Warto produkcji z/ha - przy sprzeday hurtowej - przy sprzeday konfekcjonowanej Koszty z/ha - sadzeniaki z zakupu - sadzeniaki wasne - rodki ochrony rolin - nawozy mineralne - eksploatacja maszyn - sia pocigowa - praca ludzka - oprocentowanie nakadw z zakupu (6%) - koszty bezporednie uprawy razem - koszty porednie (10%) - razem koszty cakowite uprawy Koszty cakowite produkcji 1tony plonu handlowego z/t Zysk z ha przy sprzeday hurtowej - z/ha Koszt cakowity konfekcjonowania - z/ha Zysk z ha przy sprzeday ziemniakw konfekcjonowanych z/ha Produkcja konwencjonalna intensywna* 40 35 5 330 495 100 12050 17825 1500 1200 1180 2180 1866 1250 233 9409 941 10350 296 1700 150 2225 Produkcja integrowana 35 25 10 363 545 100 10075 14625 750 500 550 600 925 1300 900 144 5669 567 6236 249 3839 150 4639 Produkcja ekologiczna 22,0 16,0 6,0 429 644 150 7764 11204 750 500 400 890 1250 1400 99 5289 529 5818 364 1946 150 2986
*technologia z nawadnianiem - koszty produkcji W kadym systemie na koszty produkcji skadaj si : zakup sadzeniakw, rodkw ochrony rolin i nawozw oraz koszty uycia maszyn i sprztu (amortyzacja + koszty zuycia energii), koszty pracy i dodatkowo koszty porednie zwizane z prowadzeniem caego gospodarstwa. W integrowanej produkcji przyjto, e 50% sadzeniakw pochodzi z zakupu z zewntrz a 50% z wasnej reprodukcji, podobnie przyjto dla systemu ekologicznego a w technologii konwencjonalnej przyjto coroczn pen wymian sadzeniakw. Na koszty uycia rodkw ochrony rolin ( fungicydy, insektycydy, herbicydy) w systemie integrowanym skadaj si 3-4 krotny zabieg przeciw zarazie ziemniaka, pielgnacja mechaniczno-chemiczna, 1-2 zabiegi przeciw szkodnikom, natomiast w systemie konwencjonalnym 8 zabiegw z uyciem fungicydw, pielgnacja chemiczna oraz 1 3 zabiegi przeciw szkodnikom. Nawoenie mineralne jako uzupenienie dawki obornika i nawozw zielonych dla systemu integrowanego przyjto na poziomie ok. 300 kg NPK z zachowaniem proporcji skadnikw pokarmowych jak 1:1:1,5, natomiast w systemie konwencjonalnym nawoenie jest dwukrotnie wysze i tu stosuje si take nawadnianie, aby w peni wykorzysta podan ilo skadnikw pokarmowych i zapewni stabilizacj plonowania na poziomie 40 t z hektara. czne koszty produkcji ziemniaka jadalnego w systemie integrowanym wynosz ok. 6,2 tys. z na ha i s o ok. 40% nisze ni w systemie konwencjonalnym. 66
lipiec 2005 r.
sprzeda ziemniakw Duym atutem produkcji integrowanej jest moliwo sprzeday towaru, ktry jest oznaczony znakiem IP. Daje on informacj dla kupujcego, e ziemniaki zostay wyprodukowane wedug zalece produkcji integrowanej i s cakowicie bezpieczne dla zdrowia. Nie ma wic sensu ekonomicznego, aby rolnik, ktry produkuje metod IP nie posugiwa si tym znakiem podczas sprzeday. W kalkulacji przyjto, e produkt IP moe by droszy o 10% w stosunku do produktu pochodzcego z produkcji konwencjonalnej a jednoczenie taszy o 20% od produktu ekologicznego. Preferowan form sprzeday ziemniakw pochodzcych z upraw integrowanych jest konfekcjonowanie towaru tj. pakowanie bulw w jednostkowe opakowania opatrzone pen informacj o produkcie. Taka forma sprzeday daje duo wysz cen (o ok.50%) pomimo ponoszenia zwikszonych kosztw przygotowania towaru do handlu. - opacalno Opacalno produkcji ziemniaka w kadym systemie gospodarowania jest relacj poniesionych kosztw produkcji do wartoci rynkowej produktu. Z zestawienia kosztw trzech systemw gospodarowania oraz cen uzyskiwanych za sprzedane produkty (tabela 18) wynika, ze system integrowany odznacza si najwysz opacalnoci. Oczywicie poziom opacalnoci moe si zmieni w kadym roku i bdzie w gwnej mierze uzaleniony od wysokoci cen rynkowych, ktre w przypadku ziemniaka jadalnego s bardzo zmienne w latach. Dwukrotnie zwikszony zysk w przypadku stosowania integrowanej produkcji w stosunku do produkcji konwencjonalnej jest argumentem za wprowadzeniem tego systemu do powszechnej praktyki rolniczej.
67
lipiec 2005 r.
ANEKS
Tabela 1. Herbicydy zalecane do zwalczania perzu w zespole uprawek poniwnych#
Dawka na ha (kg, l) 1,25-1,5 3-5 2-2,5 1-1,25 3-4 4-5 4-5 4-5 3-4 4-5 3-5 3-5 2-3 3-4 3 1-1,25 6-8 4-5 4-5 4-5 2-2,5 1-2 4 2-4 3-5 3-4 5-8
Obiekt zwalczany Po zbiorze rolin uprawnych (zesp uprawek poniwnych), perz waciwy i inne chwasty
Nazwa rodka Agil 100 EC Dominator 360 SL Fusilade Forte 150 EC Gallant Plus 104 EC GL 360 SL Glialka 360 SL Glifocyd 360 SL Glifogan 360 SL Glifostar 360 SL Glyfos 360 SL Klinik 360 SL Klinik 450 SG Klinik Suchy 600 SG Kosmik 360 SL Pantera 040 EC Perenal 104 EC Perzocyd 280 SL Rofosat 360 SL Rodeo 360 SL Roundup 360 SL Roundup Energy 450 SL Roundup Max 680 SG Sting CT 120 SL Targa Super 05 EC Taifun 360 SL Terminator 360 SL Roundup 360 SL
Uwagi W zespole uprawek poniwnych po podorywce lub na ciernisko, gdy roliny osign faz 4-6 lici (15-20 cm wysokoci) Podane rodki mog by stosowane z adiuwantami, zgodnie z zaleceniami podanymi na etykiecie.
Perz + chwasty dwulicienne, jak: powj polny, mniszek, ostroe i inne
Nalistnie na roliny wyronite w okresie intensywnego wzrostu
Podstaw wykonania zabiegu jest etykieta instrukcja stosowania rodka ochrony rolin. Zapoznaj si z jej treci
#
Ze wzgldu na zachodzce zmiany w rejestrze dopuszczonych do obrotu rodkw ochrony
rolin kade odstpstwo od w/w zalece naley konsultowa z Pastwow Inspekcj Ochrony Rolin i Nasiennictwa.
68
lipiec 2005 r.
Tabela 2. Moliwoci czenia chemikaliw w uprawie ziemniaka (wg Instytutu Ochrony Rolin) #
Grupa chemiczna 1 Insektycyd + mikronawz Insektycyd + mikronawz Mszyce* Mospilan 20 SP 0,15 Ekolist St.- 3 Borvit 1,5; Ekolist St. 3; Fostar 5; Mikrosol U 1 Stonka ziemniaczana Insektycydy z grupy pyretroidw** Basfoliar 12:4:6 10; Basfoliar 36 Extra 10 Decis 2,5 EC 0,2 Ekolist St. 3; Mikrosol Mn 1,5; Mikrosol U 1 Fastac 100EC 0,08 Borvit 1,5; Ekolist St. 3; Fostar 5; Mikrosol U 1 Karate 0,25 EC 0,2 Borvit 1,5; Ekolist St. 3, Fostar 5; Mikrosol Bor 2; Mikrosol Mn 1,5; Mikrosol Zm 1,5; Plonvit K 2 Mospilan 20 SP 0,06 Ekolist St. 3 Stonka ziemniaczana + zaraza ziemniaka* Insektycydy z grupy perytroidw** Bravo 500 SC 2; Dithane M 45 80 WP 2; Miedzian 50WP 4; Zaraza ziemniaka Acrobat MZ 69 WP 2 Mikrosol U 1; Mikrosol Zm 1,5; Plonvit K 2 Antracol 70 WP 1,8; Previcur 607 SL 3; Tatoo 550 SC 3 Ekolist St. 3; Mikrosol U 1 Bravo 500 S.C. 2 Borvit 1,5, Ekolist St. 3; Mikrosol Mn 1,5; Mikrosol Zn 1,5 Curzate M. 72,5 WP 2,4 Mikrosol U 1; Mikrosol Zm 1,5 Dithane M- 45 80 WP 2 Plonvit K 2 Mikrosol U 1 Miedzian 50 WG 5 Ekolist St. 3; Mikrosol Zm 1,5 Penncozeb 455 S.C. 3 Ekolist St. 3 Penncozeb 455 SC 3 Mikrosol Zm 1,5 Borvit 1,5; Mikrosol Zm 1,5 kg, l/ha 2
Insektycyd + mikronawz Insektycyd + mikronawz Insektycyd + mikronawz Insektycyd + mikronawz Insektycyd + mikronawz Insektycyd + fungicyd
Fungicyd + mikronawz Fungicyd + mikronawz Fungicyd + mikronawz Fungicyd + mikronawz Fungicyd + mikronawz Fungicyd + mikronawz Fungicyd + mikronawz Fungicyd + mikronawz Fungicyd + mikronawz Fungicyd + mikronawz
* - gwny obiekt, przeciwko ktremu skierowany jest zabieg ** - Alfamor 050 SC 0,2; Alfazot 050 EC 0,2; Bulldock 025 EC 0,25; Decis 2,5 EC 0,2; Fastac 100 EC 0,08; Karate 025 EC 0,2; Patriot 2,5 EC 0,2; Ripcort Nowy 050 EC 0,2; Sumi-Alpha 050 EC 0,2.
#
Ze wzgldu na zachodzce zmiany w rejestrze dopuszczonych do obrotu rodkw ochrony rolin kade odstpstwo od w/w zalece naley konsultowa z Pastwow Inspekcj Ochrony Rolin i Nasiennictwa.
69
lipiec 2005 r.
Tabela 3. Wykaz nawozw doglebowych przydatnych w nawoeniu ziemniaka

Rodzaj i nazwa nawozu 1 Nawozy azotowe Mocznik nawozowy Siarczan amonowy Saletra amonowa Saletrzak Salmag Roztwr saletrzano-mocznikowy RSM Superfosfat potrjny granulowany Superfosfat prosty granulowany Superfosfat prosty pylisty Sole potasowe pyliste i granulowane Siarczan potasu pylisty i granulowany Hortisul Patentkali azot (N) 46,0 azot (N) 21,0 azot (N) 34,0 azot (N) 27,5, magnez (MgO) 3,5, wap (CaO) 6,0 azot (N) 27,5, magnez (MgO) 3,0, wap (CaO) 6,0, Bor (B) 0,2 azot (N) od 20,0 do 32,0 Nawozy fosforowe fosfor (P2O5) 46,0 fosfor (P2O5) 19,0 fosfor (P2O5) 18,0 Nawozy potasowe potas (K2O) 60,0 potas (K2O) 50,0, siarka (S) 18,0 potas (K2O) 52,0, siarka (S) 18,0 potas (K2O) 30,0, magnez (MgO) 10,0, siarka (S) 17,0 Nawozy wieloskadnikowe Amofoska NPK azot (N) 4,0, fosfor (P2O5) 16,0, potas (K2O) 18,0, wap (CaO) 25,0, magnez (MgO) 0,3, siarka (S) 4,5 + mikroelementy azot (N) 10,0, fosfor (P.2O5) 9,0, potas (K2O) 12,0, wap (CaO) 15,0, magnez (MgO) 0,2, siarka (S) 11,5 + mikroelementy azot (N) 4,0, fosfor (P2O5) 10,0, potas (K2O) 28,0, wap (CaO) 16,0, magnez (MgO) 0,2, siarka (S) 4,5 + mikroelementy azot (N) 4,0, fosfor (P.2O5) 10,0, potas (K2O) 28,0, wap (CaO) 16,0, magnez (MgO) 0,2, siarka (S) 4,5 + mikroelementy, w tym bor azot (N) 3,0, fosfor (P.2O5) 10,0, potas (K2O) 28,0, wap (CaO) 16,0, magnez (MgO) 2,0, siarka (S) 3,5 + mikroelementy, w tym bor 0,2 Zawarto skadnikw pokarmowych w % 2
Amofoska NPK
Amofoska NPK
Amofoska z borem NPK + B
Amofoska z magnezem i borem NPK+Mg+B
70
lipiec 2005 r.
1 Agrafoska zboowo-okopowa Agrafoska okopowa Fosforan amonu Hydrofoska 21 Hydrofoska 16 Hydro Plon 5 Hydro Plon 6 Hydro Plon 14 Hydro Plon 8 Kemira Solanum 14 Lubofoska z borem Lubofoska Luboplon 4 Lubofos 12 Nawz PKMg Nawz PKMg z borem NPK NPKMg Polidap NP. Polifoska 6 Polidap Polifoska 15 + Mg Polifoska PK Polifoska 12 Polifoska 13
2 fosfor (P.2O5) 21,0, potas (K2O) 32,0, wap (CaO) 12,0 + mikroelementy fosfor (P.2O5) 16,0, potas (K2O) 36,0, wap (CaO) 10,0 + mikroelementy azot (N) 12,0, fosfor (P2O5) 52,0 azot (N) 21,0, fosfor (P.2O5) 8,0, potas (K2O) 11,0, magnez (MgO) 2,0 azot (N) 16,0, fosfor (P2O5) 16,0, potas (K2O) 16,0 azot (N) 5,0, fosfor (P2O5) 16,0, potas (K2O) 35,0, wap (CaO) 6,0, magnez (MgO) 1,0 azot (N) 6,0, fosfor (P2O5) 16,0, potas (K2O) 26,0 azot (N) 14,0, fosfor (P2O5) 10,0, potas (K2O) 18,0, magnez (MgO) 2,0 wap (CaO) 9,0 azot (N) 8,0, fosfor (P2O5) 11,0, potas (K2O) 22,0, siarka (S) 10,0 azot (N) 14,0, fosfor (P2O5) 7,0, potas (K2O) 21,0 + Ca + Mg + S + B + Cu azot (N) 4,0, fosfor (P.2O5) 12,0, potas (K2O) 12,0, magnez (MgO) 2,0, bor 0,2 azot (N) 4,0, fosfor (P.2O5) 12,0, potas (K2O) 12,0, magnez (MgO) 2,0 wap (CaO) 17,0, siarka (SO3) 29,0 + mikroelementy azot (N) 4,0, fosfor (P.2O5) 17,0, potas (K2O) 24,0, magnez (MgO) 5,5 wap (CaO) 8,0, + mikroelementy fosfor (P.2O5) 12,0, potas (K2O) 20,0, magnez (MgO) 6,0, wap (CaO) 19,5 siarka (SO3) 10,0 fosfor (P.2O5) 12,0, potas (K2O) 18,0, magnez (MgO) 2,0, wap (CaO) 20,0, siarka (SO3) 20,0 + mikroelementy fosfor (P.2O5) 12,0, potas (K2O) 18,0, magnez (MgO) 2,0, wap (CaO) 20,0 siarka (SO3) 20,0, bor (B) 0,2 + mikroelementy azot (N) 4,0, fosfor (P.2O5) 11,0, potas (K2O) 11,0 fosfor (P.2O5) 8,0, potas (K2O) 8,0, magnez (MgO) 8,0, bor 2,0 azot (N) 18,0, fosfor (P2O5) 46,0 azot (N) 6,0, fosfor (P2O5) 20,0, potas (K2O) 30,0 azot (N) 14,0, fosfor (P2O5) 52,0 azot (N) 15,0, fosfor (P2O5) 15,0, potas (K2O) 15, magnez (MgO) - 2,0 fosfor (P2O5) 21,0, potas (K2O) 32,0 azot (N) 12,0, fosfor (P2O5) 12,0, potas (K2O) 12,0, siarka (S) 11,0 azot (N) 13,0, fosfor (P2O5) 13,0, potas (K2O) 21,0
71
lipiec 2005 r.
1 Polimag 305 Polimag 306 Polimag 315 Polifosfat K PK PK Unifoska B Unifoska Z Unifoska 0,1 Viking 13
2 azot (N) 5,0, fosfor (P2O5) 16,0, potas (K2O) 24,0, magnez (MgO) 8,0 azot (N) 6,0, fosfor (P2O5) 19,0, potas (K2O) 19,0, magnez (MgO) 8,0 azot (N) 15,0, fosfor (P2O5) 15,0, potas (K2O) 15,0, magnez (MgO) 5,0 azot (N) 4,0, fosfor (P.2O5) 20,0 potas (K2O) 30,0 fosfor (P.2O5) 14,0, potas (K2O) 14,0 fosfor (P.2O5) 11,0, potas (K2O) 22,0 azot (N) 12,0, fosfor (P.2O5) 5,0, potas (K2O) 6,0, magnez (MgO) 2,5, bor (B) 0,2 azot (N) 12,5, fosfor (P.2O5) 5,0, potas (K2O) 6,5 azot (N) 8,5, fosfor (P.2O5) 8,5, potas (K2O) 8,5 azot (N) 13,0, fosfor (P2O5) 13,0, potas (K2O) 21,0, magnez (MgO) 1,2
72
lipiec 2005 r.
Tabela 4. Wykaz nawozw przydatnych do dolistnego dokarmiania ziemniaka Nazwa nawozu Agrovital K Agrosol K Agrosol U Basfoliar 36 Extra Basfoliar 34 Basfoliar 12-4-6 Bioplon uniwersalny Borvit Ekosol Ekosol U Ekolist S Ekolist PK-1 Fostar Florovit Insol B Insol Mn Insol Zn Insol 7 Insol ZBR Insol 36 Tytan Insol PK Mikrosol U Mikrosol Zm Mikrovit Mn Mikrovit Cu Mikrovit Zn Plonvit K Rolvit B Siarczan magnezu jednowodny Wuxal top 36 Wuxal Combi Wuxal Basis Zawarto skadnikw pokarmowych w % azot (N) 11,0, magnez (Mg) 2,2 + B, Cu, Mn, Zn, Ti azot (N) 10,0, magnez (MgO) 4,97 + B, Cu, Fe, Mn, Mo, Zn azot (N) 10,8, fosfor (P2O5) 5,6, potas (K2O) 10,8, magnez (MgO) 0,33, siarka (S) 2,3 + B, Cu, Fe, Mn, Mo, Zn azot (N) 36,3, magnez (MgO) 4,3 + Mn, Cu, Fe, B, Zn, Mo azot (N) 34,0, magnez (MgO) 0,65 + Cu, Mn azot (N) 12,0, fosfor (P2O5) 4,0, potas (K2O) 6,0, magnez (MgO) 0,2 +B, Fe, Cu, Mn, Zn, Mo azot (N) 10,0, fosfor (P) 1,1, potas (K) 1,9 + Mg, B, Mn bor (B) 8,0 azot (N) 10,0, fosfor (P2O5) 1,5, magnez (MgO) 5,0 + Na, B, Cu, Fe, Mn, Mo, Zn, Ti azot (N) 15,0, fosfor (P2O5) 5,0, potas (K2O) 3,2 azot (N) 12,0, potas (K2O) 7,8 magnez (MgO) 3,3 + Fe, Mn, Zn, Cu, Mo fosfor (P2O5) 11,4, potas (K2O) 24,1 fosfor (P2O5) 34,1 azot (N) 3,0, fosfor (P2O5) 0,69, potas (K2O) 2,0 + mikroelementy Bor (B) 10,0 azot (N) 6,0, siarka (S-SO4) 2,5, mangan (Mn) 5,0 azot (N) 4,5, siarka (S-SO4) 2,5, cynk (Zn) 5,0 azot (N) 14,0, bor (B) 0,50, mied (Cu) 0,50, mangan (Mn) 1,5, cynk (Zn) 1,5 azot (N) 13,2, potas (K2O) 1,7, magnez (Mg) 1,5, bor (B) 0,6 azot (N) 27,5 + Ti, Zn, Mn, Fe fosfor (P2O5) 10,0, potas (K2O) 19,0 azot (N) 5,0, magnez (MgO) 5,8, siarka (S) 3,2 + Fe, Mn, Zn, Cu, Mo azot (N) 5,0, magnez (MgO) 5,8, siarka (S) 3,6 + Fe, Mn, Zn, Cu, Mo mangan (Mn) 2,7, azot (N) 4,5 mied (Cu) 2,7, azot (N) 4,5 cynk (Zn) 2,7, azot (N) 4,5 azot (N) 10,0, magnez (Mg) 3,4 + mikroelementy magnez (MgO) 14,0, azot (N) 5,0, bor (B) 1,0 + Zn, Ti, Cu, Mo magnez (MgO) 26,0 azot (N) 36,0, magnez (MgO) 4,0 + B, Cu, Fe, Mn, Mo, Zn azot (N) 20,0, potas (K2O) 15,0, magnez (MgO) 4,0 + B, Cu, Fe, Mn, Zn azot (N) 27,0, potas (K2O) 5,0 + B, Cu, Fe, Mn, Zn
73
lipiec 2005 r.
Tabela 5. Charakterystyka odmian ziemniaka jadalnego (Rejestr Odmian COBORU 2004)

Warto agrotechniczna Przecho Wielko Wymagania Uszkodz. Odporno Odporno -wywalno bulw nawozowe mechan. na wirus Y Kolor Typ Smak lici na 0 1-90 N miszu kulinarny 1-9 zaraz 0 1-9 1-90 1-90 1-90 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Odmiany bardzo wczesne j BC 7 6 mae 7 7,5 4 7 j - AB 7 8 rednie 7* 7,5 2 8 j - AB 7,2 8 7 7 3 7 B 7 7 mae 4 6,5 3 7 j B/B 7,2 8 3* 7 3 j B 6,9 8 5 5 3 B 7 5,5 rednie 4 5,5 3 8 AB 9 6 4 2 b B 7 7,5 due 6 5,5 3 6 j AB 6,6 8 6* 6 2 9* AB 9 6* 4 3,5 j AB 6,9 8 rednie 7 7 3 8 B 7 7 mae 4 7 2 8* j B 7 6,5 rednie 6 7,5 3 8 j B 6,5 7 7 6 2 6 j B 7,5 9 3* 4 2 Odmiany wczesne j B 6,7 8 rednie 6 8 3 8 AB 7 7 mae 6 7,5 3 9 j BC, B 7,2 8 4 3 B 8 5* 5 3 B 7 8,5 mae 7 7 3 8 j AB 6,8 8 mae 3 6,5 3 9 j BC/B 7,5 9 2* 6 3 4* j BC/C 6,4 7,5 6* 7 3 9* kr B/BC 7 9 3* 4 3 8* j B/AB 6,4 9 6* 8 3 8* j B 3* 6 2 j BC 6,9 8 5* 4 2 8* j BC, B 7,0 9 4,5 4 B 6,4 8 2 5 3 B 0 4* 5,5 4 j B 6,5 6 due 7 5 2 8 B 6,9 8 7 5,5 2 8* B/AB 7,1 8 mae 7 7 2 9 B 7,1 9 6* 7,5 3 5* Odmiany rednio wczesne j - B/AB 6,9 8 4* 6,5 4 8* j B 7 7 6 5 3,5 5* j B 6,4 6,5 rednie 4 6,5 4 4* j B 9 5* 8 5 j - B 6,2 5,5 due 6 9 5 4 j B 6,8 9 5* 4,5 4 j BC, C 7,2 9 3* 5 4 AB 8 5* 4,5 4 Warto uytkowa
Lp. 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43
Odmiana 2 Aster Bard Denar Drop Felka Bona Fresco Gloria Impala Irys Karatop Krasa Lord Molli Orlik Ruta Velox Aksamitka Albina Amora Augusta Bila Cykada Delikat Gracja Innovator Korona Kuklik Lady Claire Lady Florina Latona Nora Perkoz Rosalind Vineta Vitara Andromeda Asterix Balbina Bartek Baszta Bondeville Cekin Clarissa
74

1 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 2 Cycloon Ditta Folva Ibis Irga Kolia Maryna Mors Oda Pirol Raja Ramos Redstar Romula Sant Satina Tajfun Tara Timate Tokaj Triada Victoria Wigry Wiking Zebra agiel Arkadia Beata Bryza Czapla Danusia Fianna Salto Syrena Wolfram Zeus Ursus Wawrzyn 3 j j kr j j j j j j j j j kr j kr j - j kr j j c czasem b-kr kr 4 B/BC B B BC B B B B B BC B B BC C B B BC, B B B B B B B B B B BC B BC C B BC BC B B/BC B/BC C, BC B 5 7,1 7,1 6,5 6,5 7 6,5 6,5 6 7,3 7,2 7 6,6 7,3 7,5 7,0 6,4 7 6,9 6,5 7,2 7,2 6,6 7,2 6,9 6 6,3 7 7,0 7,1 6,5 6,3 7 6,9 6,7 6,8 6,5 6 7 9 8 mae 9 7 rednie 6,5 due 6,5 due 7 due 7 rednie 5,5 mae 7 8 8-9 6 8 7 due 9 mae 9 8 mae 6 7,5 rednie 8 mae 8 7 due 7 rednie 7,5 mae 8 mae Odmiany rednio pne 6,5 due 8,5 rednie 6,5 rednie 8 9 due 8 mae 6,5 mae 9 8 rednie 7,5 mae 8 3* 5* 5* 6 5 6 6 6 6 4* 6* 5* 6 5 4 6 4 5 4* 4 4 6 5 6 3 6 3 3* 4 3* 4 2 9 7,5 5,5 4,5 7,5 7 6 9 8 6 5 4,5 4 4 8 9 5 7 7 5 7 7,5 4 7 7 5 6,5 9 9 5 7 9 5 5 8 7 7 8 6 7
lipiec 2005 r.
10 4,5 3 3,5 4 2 3 5 3 5,5 3 4 4 3 4 4 3 5 4,5 3 5 4 3 3 3 4 3 5 6 4 5,5 5,5 5 5,5 5 5 6 6,5 6 7 11 9 4 2 4 3 6 8
9* 5* 8 3 8 4 7* 6 3 6 9* 4 2 2 4 8 8 4 7
Odmiany pne 8 9 rednie
Typy kulinarne miszu bulw: A saatkowy D bardzo mczysty B wszechstronnie uytkowy AB saatkowy do wszechstronnie uytkowego C mczysty BC wszechstronnie uytkowy do mczystego Kolor miszu: b = biay; = ty; j = jasno ty; c = ciemnoty; kr = kremowy
75
lipiec 2005 r.
Tabela 6. Charakterystyka odmian skrobiowych (Rejestr Odmian COBORU 2004)

Lp . Odmiana Zawarto suchej skrobi masy % % 27,3* 25,6* 22,8* 22,7* 27,2* 24,9* 25,6* 25,8* 28,8* 24,6* 27,2* 25,1* 26,0 24,7 28,6 25,5 24,1* 25,4* 25,7* 25,0 27,6* 25,5* 27,7* 28,8* 27,1* 26,0* Wymagani Warto agrotechniczna Przechoa odporno odporno uszkodzen wywalnawozowe no na na ia mechan. 1-90 wirus Y zaraz 1-90 0 0 N 1-9 1-9 Odmiany wczesne 19,8* due 6,5 3 3* 18,1* 8 3 3* 9* 18,2* mae 9 3 3 3 17,0* mae 6,5 3 6 8 Odmiany rednio wczesne 21,3* mae 8 4 3 3 18,2* rednie 8 4 3 8 17,8* mae 7,5 5 5 7 17,2* mae 7 4 4 3 21,4 mae 7,5 5,5 3 1 19,6 rednie 9 5 3 7 17,1 7 5 3* 19,8* 8 5 2* 19,4* 9 5 2 1 Odmiany rednio pne 18,4 due 7,5 5 4 3 17,9* mae 7,5 7 3 6 20,4 rednie 9 6 5 4 17,5 due 6 7 4 2 17,0* 5 4 4 5* 18,6* due 8 5 2 1 17,6* 4 3 4* Odmiany pne 18,4 rednie 9 8 5 3 20,3 8 6 20,1 rednie 9 7 4 4 18,4* mae 9 6 3 8 20,2* mae 8 7 2 2 20,4* 9 8 2 2 18,9* mae 9 7 2* 1* 19,7* 8 6 2* 3* 22,4 rednie 9 6 2 5 19,2 8 7 2* 21,6 7 8 2* 19,6* rednie 9 6,5 1 1*
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Cedron Dorota Gabi Karlena Albatros Alicja Glada Harpun Ikar Kuba Monsun Pasat Rumpel
14 Fregata Pomorska 15 Grot 16 Klepa 17 Lawina 18 Panda 19 Pasja Pomorska 20 Saturna 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 Bzura Gandawa Hinga Jasia Koga Meduza Neptun Rudawa Skawa Sonda lza Umiak
26,4*
76
lipiec 2005 r.
Tabela 7. Niektre herbicydy zalecane do zwalczania chwastw w ziemniakach wg IOR. (Zalecenia Ochrony Rolin 2004/05) #
Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.
Nazwa handlowa rodka Racer 250 EC
Dawka na 1 ha
Uwagi
Zwalczaj gwnie chwasty dwulicienne 2-3 l Stosowa nie pniej ni 10 dni po posadzeniu Racer 250 EC + Sencor 70 WG 1,5-2 l + 0,5 kg i obsypaniu ziemniaka Na odmianach wczesnych Command 480 EC + Afalon Dyspersyjny 0,2 l + 1 kg nie pniej ni 3 dni po 450 SC sadzeniu ziemniaka Command 480 EC + Sencor 70 WG 0,2 l + 0,3-0,4 kg Afalon Dyspersyjny 450 SC Chwastox Super 450 SL Sencor 70 WG Plateen 41,5 WG Reglone Turbo 200 SL + Afalon Dyspersyjny 450 SC Roundup 360 SL Roundup Ultra 360 SL Basagran 480 SL Sencor 70 WG Basagran 480 SL + Sencor 70 WG Titus 25 WG+Trend 90 EC 2 kg 2,5 l 0,75-1 kg 2 kg 1l+1l 1-2 l 1-2 l 3l 0,5 kg 1,25 l+0,25-0,3 kg 60 g + 0,1% Stosowa przed wschodami ziemniaka na rozwinite chwasty Stosowa po wschodach ziemniaka przy wyso-koci rolin 10-15 cm. Chwasty w fazie 2-6 lici Zwalcza chwasty jednolicienne i niektre dwulicienne Stosowa po wschodach ziemniaka na rozwinite chwasty: perz w. 4-6 lici, jednolicienne jednoroczne 2-4 licie. Nisze dawki stosowa na jednolicienne jednoroczne (chwastnica jednostronna), wysze na perz waciwy Stosowa przed wschodami ziemniaka
Zwalczaj wycznie chwasty jednolicienne 16. 17. 18. 19. 20. Agil 100 EC Fusilade Forte 150 EC Pantera 040 EC Perenal 104 EC Targa Super 05 EC 0,5 - 1,5 l 0,5 - 2,5 l 0,8 - 2 l 0,5 - 1,25 l 0,75 - 3 l
Ze wzgldu na zachodzce zmiany w rejestrze dopuszczonych do obrotu rodkw
ochrony rolin kade odstpstwo od w/w zalece naley konsultowa z Pastwow Inspekcj Ochrony Rolin i Nasiennictwa.
77
lipiec 2005 r.
Tabela 8. Wykaz rodkw chemicznych zalecanych do zwalczania zarazy ziemniaka. (Zalecenia IOR na rok 2004/2005)
Lp. 1 1. 2. 3. 4. Nazwa handlowa preparatu 2 Melody Med. 69 WP Melody Med. 69WG Planet 72 WP Pretor 550 SC Substancja aktywna Dawka na ha Okres karencji (dni) 5 7 14 14 14 Toksyczno*
3 4 rodki o dziaaniu ukadowym (systemiczne) iprowalikarb + mankozeb 2,0 kg metalaksyl + mankozeb chlorowodorek propamokarbu + mankozeb metalaksyl + mankozeb 2,0 kg 3-4 l 2,0 kg
5. 6. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.
Ridomil Gold MZ 68 WG Ridomil Gold MZ 68 WP Tattoo C 750 SC
chlorowodorek propamokarbu + 1,5 l chlorotalonil Tattoo 550 SC chlorowodorek propamokarbu + 3-4 l mankozeb rodki o dziaaniu wgbnym Acrobat MZ 69 WP dimetomorf + mankozeb 2,0 kg Curzate Cu 49,5 WP cymoksanil + tlenochlorek 3,0 kg miedziowy Curzate M 72,5 WP cymoksanil + mankozeb 2,4 kg Invader 742 WG dimetomorf + mankozeb 2 kg Pyton 60 WG fenamidon + mankozeb 1-1,25 kg Tanos 50 WG cymoksanil + famoksadon 0,4-0,7 kg Toska 72,5 WP cymoksanil + mankozeb 2,0 kg rodki o dziaaniu kontaktowym (powierzchniowe) Altima 500 SC fluazynam 0,3-0,4 l Antracol 70 WG propineb 1,8 kg Antracol 70 WP Agrotalonil 500 SC chlorotalonil 2-3 l Bravo 500 SC chlorotalonil 2-3 l Bravo 75 WG chlorotalonil 1,5-2,25 kg Bravo Plus 500 SC chlorotalonil 2-3 l Clortosip 500 SC chlorotalonil 2-3 l Rywal 500 SC chlorotalonil 2-3 l Gwarant 500 SC chlorotalonil 2l Funguran OH 50 WP wodorotlenek miedziowy 2,5-3 kg Funguran Easy 50 WP wodorotlenek miedziowy 2,5-3 kg Kocide 101 WP wodorotlenek miedziowy 2,5-3 kg Mag 50 WP wodorotlenek miedziowy 2,5 kg Dithane M - 45 80 WP mankozeb 2-3 kg Dithane Neo Tec 75 WG mankozeb 2-3 kg Dithane 455 SC mankozeb 3-4,5 l Indofil 80 WP mankozeb 2 kg
7 14 14 14 11 14 7 11 11 7 7 21 21 21 3 21 21 1 7 7 7 7 14 14 14 14
sz
sz
sz sz sz sz
78
Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw 1 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 251. 26. 27. 28. 29. 30. 2 Manconex 80 WP Penncozeb 80 WP Penncozeb 455 SC Pennfluid 420 SC Sancozeb 80 WP Vondozeb 75 WG Miedzian Extra 350 SC Miedzian 50 WG Miedzian 50 WP Polyram 70 WG Previcur 607 SL Spinaker 607 SL Unikat 75 WG 3 mankozeb mankozeb mankozeb mankozeb mankozeb mankozeb tlenochlorek miedziowy tlenochlorek miedziowy tlenochlorek miedziowy metiram chlorowodorek propamokarbu chlorowodorek propamokarbu zoksamid + mankozeb 4 2-3 kg 2-3 kg 3-4,5 l 3l 2-3 kg 2-3 kg 4-5 l 5 kg 4 kg 1,5-1,8 kg 3l 3l 2 kg 5 14 14 14 7 14 14 7 7 7 14 14 14 14
lipiec 2005 r. 6
sz sz sz
* - Zamieszczone w kolumnie Toksyczno skrty oznaczaj: sz rodek szkodliwy dla czowieka; brak oznaczenia sklasyfikowany jako pozostae
#
79
lipiec 2005 r.
Tabela 9. rodki chemiczne zalecane do zwalczania alternariozy. (Zalecenia IOR na rok 2004/2005) #
Lp.
Nazwa handlowa preparatu
Substancja aktywna
Dawka na ha
Okres karencji (dni) 14 7 14 7 7 11 7 7 21 21 21 3 21 1 21 14 14 14 14 14 14 14 7 14 14
Toksyczno*
1. 2. 3. 4. 1. 2. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19.
rodki o dziaaniu ukadowym (systemiczne) metalaksyl+mankozeb 2-2,5 kg Melody Med. 69 WG iprowalikarb+mankozeb 2 Ridomil Gold MZ 68 WG metalaksyl-M+mankozeb 2,5 kg Ridomil Gold MZ 68 WP Tattoo C 750 SC chlorowodorek 2-2,5 l propamokarbu+chlorotalonil rodki o dziaaniu wgbnym Pyton 60 WG 1 kg Tanos 50 WG 0,4 kg rodki o dziaaniu kontaktowym Altima 500 SC fluazynam 0,3-0,4 l Antracol 70 WG i 70 WP propineb 1,8 kg Agrotalonil 500 SC chlorotalonil 2-3l Bravo 500 SC chlorotalonil 2l Bravo 75 WG chlorotalonil 1,5 kg Bravo Plus 500 SC chlorotalonil 2l Clortosip 500 SC chlorotalonil 2l Gwarant 500 SC chlorotalonil 2l Rywal 500 SC chlorotalonil 2-3 l Dithane M-45 80 WP mankozeb 2-3 kg Dithane Neo Tec 75 WG mankozeb 2-3 kg Dithane 455 SC mankozeb 3-4,5 l Indofil 80 WP mankozeb 2 kg Manconex 80 WP mankozeb 2-3 kg Penncozeb 80 WP mankozeb 2-3 kg Penncozeb 455 SC mankozeb 3-4,5 l Pennfluid 420 SC mankozeb 2l Vondozeb 75 WG mankozeb 2-3 kg Unikat 75 WG zoksamid + mankozeb 2 kg Ekonom 72 WP
sz
* Zamieszczone w kolumnie Toksyczno skrty oznaczaj: sz rodek szkodliwy dla czowieka; brak oznaczenia sklasyfikowany jako pozostae
#
80
lipiec 2005 r.
Tabela 10. rodki chemiczne zalecane do zaprawiania sadzeniakw. (Zalecenia IOR na rok 2004/2005) #
Zwalczany obiekt Nazwa handlowa preparatu Dithane M-45 80WP Dithane NeoTec 75 WG Dithane 455 SC Manconex 80 WP rizoktonioza Penncozeb 80 WP Vondozeb 75 WG Monceren 250 FS Vitavax 2000 FS rizoktonioza stonka mszyce drutowce pdraki rolnice stonka mszyce drutowce pdraki rolnice Substancja aktywna mankozeb mankozeb mankozeb mankozeb mankozeb mankozeb pencykuron karboksyna + tiuram Dawka na 100 kg bulw 200 g lub 200 g + 800 ml H2O 200 g lub 200 g + 800 ml H2O 300 ml + 700 ml H2O 200 g lub 200 g + 800 ml H2O 200 g lub 200 g + 800 ml H2O 200 g lub 200 g + 80 ml H2O 60 ml + 1000 ml H2O 200-300 ml + 700-800 ml H2O Toksyczno*
Prestige 290 FS
imidachlopryd + pencykuron
75 ml 100 ml/1,5-2 l H2O
sz
Gaucho 350 FS
imidachlopryd
36 ml
sz
81
lipiec 2005 r.
Tabela 11. Wykaz preparatw do zwalczania stonki ziemniaczanej#

Zwalczane stadium szkodnika Larwy w stadium L1 Nazwa handlowa preparatu Nomolt 150 SC Okres Toksykarencji czno* (dni) Pochodna benzoilomocznika Dawka na 1 ha 0,25 l 14 Temperatura dziaania (oC)
powyej 18oC nie wpywa powyej 10oC nie wpywa powyej 15oC nie wpywa powyej 15oC
Actara 25 WG Calypso 480 SC Mospilan 20 SP ProAgro 100 SL Skuteczno zwalczanie larw w stadium L2-L3 wysza ni zwalczanie pozostaych stadiw larwowych. Zabieg wykonany w odpowiednim terminie niszczy take gsienice rolnic Regent 200 SC Danadim 400 EC Alfamor 050 SC Alfazot 050 EC Alphaguard 100 EC Alphatop 100 EC Ammo 250 EC Bulldock 025 EC Cyperkil Super 25 EC Decis 2,5 EC # Decis TAB Fastac 100 EC Fury 100 EW Patriot 100 EC Patriot 2,5 EC Karate 025 EC Karate Zeon 050 CS Karate Zeon 100 CS Ripcord Super 050 EC Sherpa 100 EC Sumi-Alpha 050 EC Trebon 10 SC Trebon 30 EC
Neonikotynoidy 80 g 14 0,05 0,1 l 3 0,08 kg 3 0,25 l 3 Fenylopirazole 0,1 l 14 Fosforoorganiczne 1,0 l 21 Pyretroidy 0,2 l 7 0,2 l 7 0,1 l 7 0,1 l 7 0,1-0,12l 2 0,2-0,3 l 7 0,1-0,12 l 14 0,2-0,3 l 7 8-12 tab. 7 0,08-0,1 l 7 0,15-0,2 l 14 0,05-0,075 l 7 0,2 0,3 l 7 0,2-0,3 l 7 0,12-0,16 l 7 0,06-0,08 l 7 0,2 l 7 0,25-0,3 l 14 0,2-0,25 l 14 0,45-0,6 l 14 0,3 l 14
sz sz
sz sz
sz sz sz sz sz sz sz sz sz sz sz sz sz sz sz sz
poniej 20oC
poniej 20 0C 15 20 0C poniej 20 0C
* Zamieszczone w kolumnie Toksyczno skrty oznaczaj: sz rodek szkodliwy dla czowieka; brak oznaczenia sklasyfikowany jako pozostae # produkcji Bayer Cropscience S.A. Francja
82
lipiec 2005 r.
Tabela 12. Wykaz preparatw do zwalczania mszyc#

Optymalna temperatura dziaania
Nazwa handlowa preparatu
Dawka na 1 ha
Okres karencji (dni)
Toksyczno*
Fosforoorganiczne Danadim 400 EC 1,0 l 21 Karbaminiany Aztec 140 EW Pirimor 500 WG 0,7 l 0,5 kg 14 7 Pyretroidy Karate 025 EC Karate Zeon 050 CS Karate Zeon 100 CS 0,3-0,4 l 0,15-0,2 l 0,075-0,1 l 7 7 7 sz sz sz 15-20oC poniej 20 0C poniej 20 0C sz sz nie ma wpywu pow. 15oC sz pow. 15oC
Neonikotynoidy Mospilan 20 SP 0,15 kg 3 Mieszaniny Chlormezyl 500 EC 1,5 l 30 sz pow. 15oC sz nie ma wpywu
#
83
lipiec 2005 r.
Tabela 13. Wykaz preparatw do zwalczania wieloernych szkodnikw glebowych#

Preparat Technika stosowania i dawka preparatu do zaprawiania sadzeniakw na mokro: 75-100 ml/2 litry wody /100 kg bulw sz Toksyczno* Uwagi Jest zapraw fungicydowoinsektycydow, zabezpiecza wyrastajce roliny, take przed stonk i mszycami oraz rizoktonioz oprysk pola 3-4 dni przed sadzeniem i Pyrinex 480 EC dokadne wymieszanie z gleb bron lub agregatem uprawowym dawka: 4l/ha + 300l wody * Zamieszczone w kolumnie Toksyczno skrty oznaczaj: sz rodek szkodliwy dla czowieka; brak oznaczenia sklasyfikowany jako pozostae sz
Prestige 290 FS
Tabela 14. rodki chemiczne zalecane do niszczenia naci wg IOR. (Zalecenia Ochrony Rolin 2004/2005) #
Nazwa rodka Basta 150 SL Reglone 200 SL Dawka na ha lub inne 2,5-3 l 4-5 l Karencja (dni) 14 14 Toksyczno* sz sz Uwagi Stosowa okoo 14 dni przed planowanym zbiorem Stosowa okoo 10-14 dni przed zbiorem. Szczegy zgodnie z etykiet instrukcj stosowania. Moliwe stosowanie w dawkach dzielonych. Stosowa na 14-21 dni przed przewidywanym zbiorem
Reglone Turbo 200 SL Harvade 250 SC
3-3,5 l 2-3 l 7
sz
Spotlight 240 EC 0,25 l Spotlight 240 EC + 0,25 + 1,5 l Adpros 85 SL Szczegowy termin naley Spotlight 240 EC + 0,25+2 l ustali uwzgldniajc zagroenie Atpolan 80 EC chorobami wirusowymi oraz wczesnoci odmiany. Na og Spotlight 240 EC + Olbras 0,25+1,5 l 14-21 dni przed spodziewanym 88 EC zbiorem Spotlight 240 EC + 0,25+1,5 l # Olemix 84 EC Spotlight Plus 060 EO 1l * Zamieszczone w kolumnie Toksyczno skrty oznaczaj: sz rodek szkodliwy dla czowieka; brak oznaczenia sklasyfikowany jako pozostae # producent Towarzystwo Chemiczne DANMAR - d
#
84
lipiec 2005 r.
Tabela 15. Preparaty do hamowania kiekowania bulw przeznaczonych na cele jadalne i przemysowe#
Nazwa handlowa preparatu Fazor 80 SG
Substancja aktywna Stosowane w okresie wegetacji na roliny hydrazyd maleinowy w postaci soli potasowej
Dawka 5,0 kg/ha
Stosowane w okresie przechowywania na bulwy Luxan Gro-Stop 300 HN Luxan Gro-Stop 300 EC Luxan Gro-Stop 01 DP MSS 500 HN Stop Kieek 01 DP chloroprofam 20-30 ml/t 60 ml/t 2,0 kg/t 20-25 ml/t 1 kg/t
85

Ziemniak Mono

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ziemniak Mono

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Metodyka

INTEGROWANEJ PRODUKCJI ZIEMNIAKW

Warszawa, lipiec 2005 r.

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

1. IDEA I CELE INTEGROWANEJ PRODUKCJI ZIEMNIAKA

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

2. UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZE PRODUKCJI ZIEMNIAKA W POLSCE

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

2.2. Wymagania glebowe

3. STANOWISKO ZIEMNIAKA W ZMIANOWANIU

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

3.2. Optymalne i dopuszczalne przedplony

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

Tabela 1. Warto przedplonw pod ziemniaki oraz przykadowe zmianowania.

Mieszanka rolin motylkowych z trawami, strczkowe

1. ziemniaki 2. zboa ozime 3. strczkowe 4. zboa ozime + wsiewka seradeli 85

1. ziemniaki 2. zboa ozime 3. strczkowe 4. zboa ozime rednia Zboa 75

1. ziemniaki 2. zboa ozime 3. strczkowe 4. zboa ozime

++ pena dawka obornika;

+ poowa dawki obornika

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

3.3. Znaczenie uprawy ziemniakw jako przedplonu dla innych rolin.

3.4. Uprawa rolin wychwytujcych zwizki azotu

4. UPRAWA ROLI POD ZIEMNIAKI

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

4.2. Wiosenna uprawa roli

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

5. NAWOENIE PLANTACJI ZIEMNIAKA

5.1. Badania zasobnoci gleby w skadniki pokarmowe

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

5.2. Nawozy naturalne i organiczne

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

Norma wysiewu kg/ha

Wsiewki strczkowych i motylkowych z trawami

Seradela Koniczyna + trawy

Poplony cierniskowe z rolin strczkowych

Poplony cierniskowe z innych rolin

Poplony cierniskowe z rolin strczkowych i innych

150 + 15 80 + 4 5 + 30 40 + 40 6 + 40 100 + 100 + 15 80 + 100 + 15 50 + 20 + 4

yto yto + wyka ozima Rzepak ozimy Rzepik ozimy

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

5.3. Nawozy mineralne

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

5.4. Monitorowanie stanu odywienia rolin na plantacjach

5.5. Dolistne dokarmianie makro i mikroelementami w okresie wegetacji

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

6. DOBR ODMIAN DO UPRAWY

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

6.2. Porejestrowe dowiadczalnictwo odmianowe

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

7. PRZYGOTOWANIE SADZENIAKW I SADZENIE

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

Metodyka: Integrowana Produkcja ziemniakw

7.2. Przygotowanie bulw do sadzenia