Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda Copyright by Anna Pielesz & e-bookowo 2010

ISBN 978-83-61184-97-3

Wydawca: Wydawnictwo internetowe e-bookowo www.e-bookowo.pl Kontakt: wydawnictwo@e-bookowo.pl

Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie, rozpowszechnianie czci lub caoci bez zgody wydawcy zabronione Wydanie I 2010

www.e-bookowo.pl

ANNA PIELESZ

ALGI I ALGINIANY
leczenie, zdrowie, uroda

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda

Spis treci:
Przedmowa ...................................................................................................................................................... 5 1. Algi oglnie .................................................................................................................................................. 7

1.1. Klasyfikacja i wystpowanie ..................................................................................................... 7 1.2. Algi. Skad chemiczny ............................................................................................................. 18 1.3. Waciwoci............................................................................................................................ 26
2. Algi w ywnoci i suplementach diet .......................................................................................................... 28 3. Algi w farmaceutykach ............................................................................................................................... 34 4.Algi w kosmetykach..................................................................................................................................... 38 5. Alginiany .................................................................................................................................................... 43

5.1. Alginiany algowe. Budowa i badania ....................................................................................... 43 5.2 Alginiany bakteryjne. Budowa i badania .................................................................................. 54
6. Biomateriay............................................................................................................................................... 57

6.1. Wkna alginianowe ............................................................................................................... 57 6.2. Opatrunki aktywne ................................................................................................................. 62 6.3. Inynieria tkankowa ............................................................................................................... 70 6.4. Noniki lekw ......................................................................................................................... 79
7. Inne zastosowania ...................................................................................................................................... 84

7.1. Biosorbenty ............................................................................................................................ 84 7.2. Rolnictwo ekologiczne ............................................................................................................ 89 7.3. Biopaliwa ............................................................................................................................... 92 7.4. Farmy alg ............................................................................................................................. 100
8. Algi w produktach komercyjnych.............................................................................................................. 109

8.1 Produkty techniczne .............................................................................................................. 109 8.2. Opatrunki aktywne ............................................................................................................... 110 8.3. Farmaceutyki........................................................................................................................ 113 8.4. ywnod i suplementy diet ................................................................................................... 115 8.5. Kosmetyki ............................................................................................................................ 119 Literatura ........................................................................................................................................ 121

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda

Przedmowa
Algi, makro i mikroalgi, glony, Algae, Phykos, wodorosty, Spirulina z tymi wszystkimi nazwami spotykamy si na co dzieo, ykajc tabletk, jedzc danie kuchni azjatyckiej lub polski deser, a nawet pielgnujc cer lub leczc rany. Oddajc do rk Czytelnika ksik Algi i alginiany - leczenie, zdrowie, uroda, chciaabym, aby niniejsza pozycja chocia w czci wypenia luk midzy oglnie dostpnymi informacjami medialnymi, jak np. rda internetowe i danymi specjalistycznymi mwicymi gwnie o alginianach. Zastosowania glonw rozcigaj si pomidzy medycyn, farmacj, kosmetologi, a do przemysu spoywczego i nauk technicznych. Obecnie, tak samo intensywnie wykorzystywane s mikro i makroalgi, jak i produkty z nich pozyskiwane alginiany. Informacje zawarte w ksice, w czci s typowym przegldem aktualnych zagadnieo, bdcych przedmiotem biecych badao na wiecie i w Polsce, w znacznej czci jednak, chodzio o przytoczenie, usystematyzowanie i uporzdkowanie potocznych informacji rozproszonych. Wiele zagadnieo przedstawiono w zarysie, odsyajc bardziej wymagajcego Czytelnika do rde monograficznych. Rozdziay wstpu, od 1 do 4, przedstawiaj oglne informacje o algach, w szczeglnoci za podzia glonw na brunatnice, krasnorosty i zielenice. Omwione s zagadnienia dotyczce miejsc ich wystpowania i skadu chemicznego. Przedstawiono rwnie waciwoci alg predestynujce je do zastosowao w ywnoci, suplementach diet, farmaceutykach i kosmetykach. Gwne skadniki polimerowe alg alginiany oraz ich badania czsteczkowe przedstawione zostay w rozdziale 5. Problematyka zwizana z alginianami wapnia i kwasem alginowym jest obecnie przedmiotem intensywnych badao przy uyciu nowoczesnych technik analitycznych. Metody magnetycznego rezonansu jdrowego NMR oraz spektroskopia w podczerwieni i ramanie znajduj praktyczne zastosowanie w wytwarzaniu biomateriaw. W rozdziale 6 ksiki omwiono cztery rodzaje wspczenie wytwarzanych biomateriaw alginianowych: wkna i nanowkna, opatrunki aktywne, konstrukcje stosowane w inynierii tkankowej i systemy kontrolowanego dozowania lekw. W nowoczesnych konstrukcjach biomateriaw wykorzystuje si kompatybilnod tkankow alginianw oraz ich zdolnod do biodegradacji.

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda Rozdzia 7 omawia inne zastosowania alg: w ochronie rodowiska jako biosorbenty metali cikich czy rdo biopaliw. Niezalenie od pozyskiwania naturalnych glonw morskich makroalg, na wiecie produkuje si take masowo w tzw. farmach algowych gwnie mikroalgi Spirulina. W ostatnim 8 rozdziale przedstawiono przykady produktw komercyjnych z alg, w tym leki, opatrunki, farmaceutyki, ywnod, suplementy diet i kosmetyki. Majc wiadomod interdyscyplinarnoci obszaru omawianych w ksice zagadnieo, nie roszcz sobie prawa do ich wyczerpujcego omwienia, sdz, jednak e na krajowym rynku wydawniczym brakuje opracowao, ktre ujmowayby poruszan tematyk caociowo. Ksika Algi i alginiany - leczenie, zdrowie, uroda, jak sugeruje tytu, nie jest podrcznikiem akademickim, dlatego mam nadziej znajdzie Czytelnika, nie tylko wrd studentw kierunkw przyrodniczych i technicznych, ale take w szerszym gronie odbiorcw.

Autorka

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda

1. Algi oglnie
1.1. Klasyfikacja i wystpowanie

Algi, glony (ac. Algae, gr. Phykos) to oglna nazwa plechowatych, najczciej samoywnych rolin zarodnikowych, yjcych w rodowisku wodnym i miejscach wilgotnych. Algi pojawiy si na Ziemi ok. 1.5 biliona lat temu i byy jednymi z pierwszych form ycia zdolnych do fotosyntezy. Ciao alg to jednorodna lub zbudowana z mao zrnicowanych komrek plecha, o wielkoci od kilku milimetrw do kilku metrw, czsto przybierajca ksztat niby-licia lub niby-odygi (suca do pochaniania soli mineralnych ze rodowiska) oraz niby-korzenia (suca do zakotwiczania na dnie morskim, powierzchni wikszych rolin lub pancerzach skorupiakw) (Rys. 1.).

Rys. 1. Schematyczna budowa alg1

zdch.amu.edu.pl

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda Algi nale do krlestwa Protista (czyli niezaliczane ju do krlestwa rolin - Plantae)2 Glony te wystpuj we wszystkich strefach geograficznych, yj zarwno w wodach sodkich jak sonych, chodnych i ciepych. Systematyka glonw cigle wzbudza kontrowersje, lecz najoglniej dziel si one na trzy linie, co zwizane jest z obecnoci w ich komrkach odpowiednich barwnikw. Tak wic wyrnia si lini brzow, czerwon i zielon. Innymi sowy do najczciej wydobywanych i wykorzystywanych alg nale: brunatnice; krasnorosty ; zielenice.

adna z tych linii nie obejmuje sinic (zielono-niebieskie), zaliczanych rwnie do glonw priokariotycznych (nie zawierajcych jdra komrkowego).

http://www.terapeutyka.info/?page_id=5

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda Brunatnice Phaeophyta Tabela 1. Zestawienie wybranych brunatnic (Phaeophyta).

Rodzaj brunatnicy

rysunek

Pobrane ze strony

Laminaria hyperborea

www.algaebase.org

Macrocystis pyrifera

diver.net

Laminaria digitata

www.sb-roscoff.fr

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda

10
www.unige.ch

Ascophyllum nodosum

Laminaria japonica

www.herbmart.or.kr

Lessonia nigrescens

www.flickr.com

Durvillea antarctica

www.seafriends.org.nz

Fucus vesiculosus

www.horta.uac.pt

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda Niezalenie od powyszych zestawieo oglnego skadu makroalg, w tabeli poniej podano skad mikroalgi Spiruliny wg badao japooskich *Shimamatsu 2004+: Tabela 8. Skad mikroalgi Spiruliny wg [Shimamatsu 2004]. Skad gwne skadniki wilgotnod biaka tuszcze wkna zawartod popiou barwniki Phycocyanin Carotenoids Chlorophyll-a witaminy A B1 B2 B6 B12 E Niacin kwas foliowy Panthothenic acid Inositol mineray P Fe Ca K Na Mg 914.00 mg 57.40 mg 171.00 mg 1.77 g 1.05 g 257.00 mg 214.00 mg 1.98 mg 3.63 mg 0.59 mg 0.11 mg 11.80 mg 13.20 mg 42.00 g 0.88 mg 74.00 mg 16.20 g 477.00 mg 1.20 g 3.00 g 61.40 g 8.50 g 3.00 g 7.70 g zawartod na 100g suchej masy

23

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda

26

1.3. Waciwoci W kosmetologii15

dostarczaj skrze substancji odywczych i chroni przed niekorzystnymi czynnikami rodowiska; maj zdolnod oczyszczania, napinania skry i rozjaniania cery; chroni przed utrat wilgoci i nawilaj skr, tworzc na niej osonk, rodzaj ochronnego paszcza; koj podranienia, lecz blizny, przyspieszaj regeneracj naskrka przez epitalizacj (odnow naskrka) oraz granulacj (ziarninonowanie rany); wspomagaj osmoz w obszarach midzykomrkowych i komrkow przemian materii, dziki temu przeciwdziaaj opuchliznom ng i cellulitowi; poprawiaj ukrwienie, agodz skonnod do pkania naczyo krwiononych i stymuluj mikrocyrkulacj, sprzyjajc likwidacji zaburzeo krenia; jod zawarty w substancjach luzowych glonw dziaa na podskrn tkank tuszczow, co prowadzi do regulacji czynnoci gruczow ojowych przez usuwanie nadmiaru tuszczu (likwidacja cellulitu oraz wspomaganie odchudzania); waciwoci antybakteryjne, hamujc stany zapalne, wykazuj dziaanie zmiatania wolnych rodnikw (potencjalne waciwoci przeciwnowotworowe).

W przemyle spoywczym:
due wartoci odywcze alg (np. mikroelementy atwo przyswajalne dla czowieka) wykorzystywane jako uzupenienie codziennej diety; rdo witamin, biaka i aminokwasw egzogennych jako uzupenienie diety wegetariaoskiej; substancje zagszczajce, stabilizujce i elujce dodawane do produktw spoywczych;

15

http://www.terapeutyka.info/?page_id=5

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda

27

W suplementacji diet:
Jako rdo suplementacji znajduj zastosowanie przede wszystkim: Spirulina i Chlorella, dostpne w postaci gotowych preparatw. Odkryciem ostatnich lat jest sodkowodna alga Aphanizomenon flosaquae, przewyszajca wszystkie dotd znane roliny iloci chlorofilu i licznych innych skadnikw o wysokiej wartoci odywczej i prozdrowotnej. Jest ona np. uprawiana w jeziorze w stanie Oregon, USA16. Spirulina dostarcza penowartociowego biaka, atwo przyswajalnych mineraw, witamin i barwnikw (chlorofilu i fitocyjaniny); wspomaga procesy trawienne, metaboliczne oraz oczyszczajce organizmu; zawiera beta-karoten oraz cenne nienasycone kwasy tuszczowe; Spirulina dziaa korzystnie na nasz ukad immunologiczny, spowalnia procesy starzenia, zmniejsza negatywne oddziaywanie rodowiska, dziaa osonowo na bon luzow odka oraz wspomaga detoksykacj organizmu, co moe mied due znaczenie m.in. dla osb palcych lub przyjmujcych dugotrwale leki; Spirulina polecana jest szczeglnie dla wegetarian jako uzupenienie biaka. Chlorella, jest sodkowodnym glonem bogatym w biako i inne skadniki odywcze; jest glonem jednokomrkowym, ktry bardzo szybko si rozmnaa, co ma podstawowe znaczenie w jej hodowli; Chlorella, podobnie jak Spirulina wzmacnia ukad immunologiczny, korzystnie wpywa na pamid i koncentracj, oraz dziaa detoksykacyjnie, wspomaga leczenie chorb reumatycznych, cukrzycy, nadcinienia ttniczego, zaburzeo trawienia i wchaniania oraz infekcji wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych.

16

http://www.pfm.pl/u235/navi/200605/back/200596

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda

43

5. Alginiany

5.1. Alginiany algowe. Budowa i badania

Alginian jest powszechnie znanym polisacharydem pozyskiwanym z alg morskich, gwnie brunatnic (Phaeophyceae) *Pereira 2003, Tonnesen 2002+ lub produkowanym pozakomrkowo przez niektre bakterie, takie jak Azotobacter vinelandii, Pseudomonas aeruginosa, Pseudomonas fluorescens [Holte 2003, Emmerichs 2004, Nivens 2001+. rda komercyjne pozyskuj alginiany z nastpujcych brunatnic: Ascophyllum, Laminaria (Europe), Lessonia (South America), Ecklonia (South Africa), Durvillaea (Australia i Chile), Macrocystis (California) oraz Sargassum i Turbinaria jako rdo alginianw gorszej jakoci *McHugh 2002+. Pierwsze doniesienia na temat kwasu alginowego uzyskanego z brunatnic pochodz od brytyjskiego chemika E.C. Stanforda i sigaj 1881roku *Draget 2005]. Struktura pierwotna alginianu zaley od rda pochodzenia alg morskich (gatunku alg, odmian sezonowych i pochodzenia geograficznego) lub rodzaju bakterii, ktre je produkuj. Wiedza na temat biosyntezy alginianw pochodzi gwnie z badao alginianw bakteryjnych. Podczas biosyntezy struktura alginianu jest regulowana dziki dziaaniu enzymu epimerazy mannuronowej. Preferowane struktury pierwotne alginianw o wysokiej zawartoci blokw guluronowych mog byd otrzymywane in vitro przez enzymatyczn epimeryzacj *Holte 2003+ (czyli przez izomeryzacj zachodzc w czsteczkach sacharydw, polegajc na zmianie konfiguracji jednego z kilku centrw chiralnoci)23. Pozyskiwanie alginianw z brunatnic polega na tym, e alga morska jest wyekstrahowana z rozcieoczonego roztworu zasadowego, ktry rozpuszcza obecny kwas alginowy. Wolny kwas alginowy jest otrzymywany przez obrbk powstaej gstej i lepkiej masy kwasami nieorganicznymi [Tonnesen 2002]. Uwodnienie kwasu alginowego prowadzi do ksztatowania wysokiej lepkoci kwanego elu. Po elowaniu czsteczki wody s fizycznie usidlane wewntrz matrycy alginianu, ale
23

http://www.encyklopedia.pwn.pl

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda s jeszcze na tyle wolne, by wdrowad. Ma to podstawowe znaczenie z powodu moliwoci zastosowania alginianu w wielu aplikacjach [Tonnesen 2002]. Alginiany s naturalnie wystpujcymi polisacharydowymi kopolimerami, skadajcymi si z reszt kwasu -D-mannuronowego (bloki M) i -L-guluronowego (bloki G), poczonych razem wizaniami glikozydowymi. (Rys.2.).

44

Rys. 2. Budowa kwasu -D-mannuronowego (bloki M) i -L-guluronowego (bloki G) wg [Khalil 2005].

Blok D-mannuronowy jest w konformacji 4C1, a L-guluronowy w 1C4, niezalenie od ich najbliszej ssiedniej jednostki.

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda Bloki M i G mog wystpowad w rnych proporcjach i w rnych rozmieszczeniach wzdu aocucha (moliwe s rozmieszczenia MMMMMM, GGGGGG, GMGMGMGM) *Holte 2003; Sartori 1997+. Stwierdzono, e alginiany pozyskiwane z Laminaria hyperborea charakteryzuj si du zawartoci blokw G w suchej masie, natomiast alginiany otrzymywane z Ascophyllum nodosum, Laminaria japonica i Macrocystis charakteryzuj si nisk zawartoci blokw G *Draget 2005+. (Rys.3.)

45

Rys. 3. Typy blokw w aocuchu alginianowym: G = kwas guluronowy, M = kwas mannuronowy [Tonnesen 2002].

Wzajemne oddziaywanie alginianw z dwuwartociowymi kationami, szczeglnie z Ca2+, prowadzi do tworzenia eli. Wyrniajca si struktura molekularna, wynikajca z tych oddziaywao, jest okrelona przez model eggs-box (jajko w pudeku na jajka lub wytoczka do jajek), gdzie homopolimerowe bloki G tworz trjwymiarowe uporzdkowanie, w ktrym jony Ca2+ s osadzone jak jajka w tekturowym pudeku *Emmerichs 2004; Tu 2005; Lattner 1999; Kikuchi 1997+. (Rys.4.)

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda

57

6. Biomateriay

6.1. Wkna alginianowe

Proces otrzymywania wkien alginianowych zosta opisany po raz pierwszy w 1944 r. [Speakman 1944]. Przez lata wkna produkowane byy gwnie do zastosowao tekstylnych w mieszankach z wknami syntetycznymi. Obecnie, gwne zainteresowanie wytwarzaniem wkien alginianowych dotyczy ich zastosowao medycznych, przede wszystkim jako nowoczesnych materiaw opatrunkowych. W zalenoci od budowy tworzywa wkna moemy wyrnid wiele typw wkien alginianowych. S to m.in. wkna z: kwasu alginowego; alginianu cynku; alginianu miedzi; alginianu sodu; alginianu wapnia; alginianu wapnia z dodatkiem nanokrzemionki (SiO2); wkna mieszane z alginianu Ca/Na i Ca/Zn *Qin 2005+.

W literaturze patentowej, dotyczcej sposobw wytwarzania wkien alginianowych znajduje si wiele opisw zwizanych z otrzymywaniem wkien przeznaczonych do zastosowao medycznych (np. patenty firmy Courtaulds Ltd., patenty europejskie firm Merck, Brothier i japooskie Achai Kosyo). W Polsce do otrzymania wyej wymienionych wkien jako polimer wyjciowy stosuje si alginian sodowy (typu Protanal LF-20/60, o przewadze reszt kwasu guluronowego). Wkna formowane s metod z roztworu na mokro. Pynem przdzalniczym jest najczciej wodny roztwr alginianu
www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda sodowego (o steniu 5-8%). Kpiel koagulacyjn stanowi roztwr soli wielowartociowych metali (ZnCl2, CuCl2, CaCl2), z niewielkim dodatkiem HCl *Woowska-Czapnik 2007]. Proces zestalania zachodzi w wyniku reakcji chemicznych, polegajcych na wymianie jonu Na+ na jony dwuwartociowe, najczciej Ca2+. Poczenie ssiednich makroczsteczek wizaniami gwnymi powoduje powstanie alginianu metalu dwuwartociowego nierozpuszczalnego w wodzie w stopniu uzalenionym od podstawienia jonw sodowych. Po procesie zestalania w kpieli koagulacyjnej i nastpujcym po tym procesie rozciganiu, prowadzone s dalsze operacje technologiczne, zwizane z wykaoczaniem wkna. Wkna przeznaczone do wytwarzania nowoczesnych materiaw opatrunkowych powinny nastpujce wykazywad cechy wielofunkcyjnoci: dobre waciwoci sorpcyjne, przy niskiej cakowitej objtoci porw i powierzchni

58

wewntrznej. Struktura typu eggs box umoliwia zatrzymanie wikszych iloci wody w tworzywie wkna, jak rwnie zwizanie jej we wntrzu kapilar. Bardzo dobre waciwoci sorpcyjne wkien s moliwe dziki wizaniu wody za pomoc mostkw wodorowych z grupami OH wkien z kwasu alginowego, a take z niepodstawionymi grupami w przypadku alginianw metali dwuwartociowych. Taki mechanizm wizania wody jest szczeglnie wany dla waciwoci retencyjnych i moliwoci pochaniania duych iloci wydzieliny z rany przez wkna zastosowane w materiaach opatrunkowych. dobre waciwoci wytrzymaociowe wkien, uzalenione od wartoci stosowanego

wycigu filierowego. Alginian wykazuje nisk podatnod na deformacje na etapie rozcigu, co zwizane jest ze sztywn budow makroczsteczek. przewodnictwo elektryczne oraz zdolnod do generowania (w kontakcie ze skr)

ujemnego adunku elektrostatycznego dla rnych typw wkien alginianowych, uzalenione jest od budowy chemicznej tworzywa i obecnoci nanododatku. Wkna z alginianu cynku lub miedzi cz waciwoci bakteriostatyczne ze zdolnoci do generowania ujemnego adunku elektrostatycznego w kontakcie ze skr, co sprawia, e pacjenci odczuwaj mniejszy bl. wprowadzenie do tworzywa wkien enzymw lub antybiotyku nadaje im cechy

podane przy leczeniu ran martwiczych i zainfekowanych. [Woowska-Czapnik 2007]. Niewtpliwie najpopularniejszym rodzajem wkien alginianowych, wytwarzanych dla celw medycznych s wapniowe wkna alginianowe, dla ktrych dominujcymi w doniesieniach literaturowych s badania wymiany jonowej Ca2+ we wknie i Na+ z wysiku ran *Qin 1996+.

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda

70

6.3. Inynieria tkankowa

Inynieri tkankow (ang. Tissue Engineering, TE) mona uznad za interdyscyplinarn dziedzin, czc w sobie podstawy inynierii, nauk przyrodniczych i medycznych w celu uzyskania biologicznych substytutw, ktre maj za zadanie regeneracj, utrzymanie lub poprawienie funkcjonowania tkanki [Langer 1993]. Utrata, bd uszkodzenie organu jest jednym z niszczcych psychicznie i kosztochonnych problemw zwizanych z ochron zdrowia. Szacuje si, e w samych Stanach Zjednoczonych Ameryki, 12 milionw pacjentw rocznie wymaga interwencji ze strony medycyny regeneracyjnej *Ramakrishna 2001]. Wykorzystywanie biomateriaw, jako biologicznych implantw znane jest od czasw staroytnych. Sztuczne oczy, uszy, zby i nosy znaleziono przy mumiach egipskich. Chioczycy i Indianie stosowali woski, kleje, drewno i rne metale celem zastpienia uszkodzonych lub brakujcych czci ciaa [Evans 2003]. Inynieria tkankowa jest dyscyplin naukow, stwarzajc nowe alternatywne rozwizania, zmieniajce sposb podejcia do leczenia przy pomocy przeszczepw oraz uzupeniania ubytkw narzdw i tkanek. Konstrukcja rusztowao tkankowych, stosowanych powszechnie w medycynie regeneracyjnej jest opisywana nieco slangowym okreleniem skafoldy tkankowe, (od ang. scaffolds). (Rys.17). Jej podstaw jest wyizolowanie komrek, ktre nastpnie s namnaane w rodowisku in vitro. Kolejnym etapem jest wysiewanie komrek na trjwymiarowym rusztowaniu, najczciej polimerowym. Caod zostaje przeniesiona do tzw. bioreaktora, gdzie prowadzona jest specjalistyczna hodowla konkretnych tkanek czy narzdw. Bioreaktor zapewnia waciwe warunki rodowiskowe, dostarczenie czynnikw wzrostu oraz poywki hodowlanej *Langer 1993; Bhattarai 2006; Rui].

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda Wasnoci alginianw, jako naturalnych polisacharydw predestynuj je do immobilizowania komrek, enzymw i biaek, a take do stosowania jako filmy hydroelowe w systemach kontrolowanego uwalniania lekw. Powodem (stosowania alginianw i kwasu alginowego jak nonikw lekw) s ich: unikatowe waciwoci jako biokompatybilnych biopolimerw; stosunkowo niskie koszty wytwarzania; przede wszystkim zdolnod do hydratacji i tworzenia ukadw hydroelowych.

80

Hydratacja kwasu alginowego prowadzi do formowania tzw. kwanego elu. W elowej matrycy alginianowej uwizione, ale cigle zdolne do migracji, s czsteczki wody. Ta cecha alginianw znajduje zastosowanie w systemach immobilizacji i enkapsulacji zwizkw chemicznych. Niebagatelne znaczenie ma rwnie moliwod tworzenia jonotropowych hydroeli rozpuszczalnych w wodzie soli sodowych oraz eli jonw wielowartociowych, przede wszystkim jonw wapnia. Tradycyjnie, alginiany sodu s stosowane jako wypenienia tabletek, za hydroele kwasu alginowego w systemach immobilizacji. Zdolnod do pcznienia, tworzenia hydroeli o zadanych waciwociach zaley od zawartoci kwasw guluronowego i manuronowego w polimerze. Alginiany o znacznej zawartoci blokw guluronowych tworz zwarte, sztywne ukady, za hydroele o przewadze jednostek manuronowych s bardziej elastyczne. Bloki guluronowe efektywniej ni manuronowe cz si z jonami wapnia. Fizykochemiczne wasnoci systemw polimerowych sucych do kontrolowanego uwalniania leku zale w bezporedni sposb od typu formowanego hydroelu. Wiksze stenie jednostek

guluronowych powoduje e hydroel jest bardziej zwarty, mniej podatny na pcznienie i erozje, za przewaga jednostek manuronowych skutkuje wiksz elastycznoci elu, mniejsz porowatoci i atwiejsz rozpuszczalnoci. Otrzymanie mikrosfery alginanu Ca z chitozanem sieciowanego jonami wapnia jest bardzo proste (a stosowane do syntezy odczynniki nietoksyczne) i polega na dostarczaniu wodnego roztworu alginianu do roztworu CaCl2 o odpowiednim steniu. W kontrolowanym rodowisku formowany jest w ten sposb hydroel o sferycznym ksztacie (proces jest zakooczony po 30 min; Rys.26), w ktrym lek moe byd homogenicznie dyspergowany.

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda

89

7.2. Rolnictwo ekologiczne

We wspczesnym rolnictwie wykorzystuje si wiele rnorodnych chemicznych rodkw ochrony rolin w celu zwalczania chorb i szkodnikw. Zapobiega si w ten sposb czsto duym stratom, a umoliwia uzyskanie wyszych, dobrej jakoci plonw. Jednak w rolnictwie ekologicznym naley stosowad rodki ochronne oparte na naturalnych substancjach, np. wycigi rolinne. Dziaanie ich nie jest tak radykalne i plonotwrcze, ale stwarza mniejsze zagroenie dla rodowiska naturalnego. W walce z chorobami i szkodnikami stosowano dawniej wycigi i odwary z rolin np. ze skrzypu polnego, pokrzywy, czosnku, mniszku lekarskiego, rumianku itp. Moliwoci dzisiejszego przemysu pozwalaj na poznanie skadu i dziaania okrelonych biosubstancji. Dziki temu mona wyprodukowad syntetyczne preparaty, ktre naladuj przyrod i s oparte o naturalne wzorce. W ostatnich latach ronie zastosowanie ekstraktami z alg, jako nawozami w rolnictwie ekologicznym. Przedstawicielem grupy rodkw opartych na naturalnych substancjach rolinnych jest Kelpak, bdcy wycigiem z alg morskich Ecklonia maxima, wydobywanych u wybrzey Poudniowej Afryki. rodek stymuluje wzrost rolin i poprawia ilod oraz jakod plonu. Pozytywne dziaanie tego bioregulatora jest szeroko wykorzystywane w uprawie winoroli i owocw cytrusowych, uprawach rolniczych oraz uprawach rolin ozdobnych. Podobnym biopreparatem jest Bio - algeen S 90 Plus 2, bdcy rwnie wycigiem z alg morskich. Jego aplikacja sprzyja rozbudowie systemu korzeniowego, wikszej odpornoci na stres oraz zwikszeniu odpornoci na atak patogenw. Lepiej rozbudowany system korzeniowy, wpywa na lepsze znoszenie stresw powodowanych przez chorobotwrcze patogeny i szkodniki oraz zwikszenie plonu i popraw jego jakoci *Horoszkiewicz 2006+. Warunki wzrostu rolin, a tym samym ich plonowanie, mona poprawid poprzez stosowanie rnych naturalnych dodatkw wzbogacajcych gleb wytwarzanych na bazie naturalnych substancji znajdujcych si w materiaach organicznych, takich jak torf, wgiel brunatny oraz biostymulatorw produkowanych z alg [Hong 2007]. We francuskim rolnictwie ekologicznym proponowane jest poprawianie yznoci gleby poprzez nawoenie kompostem z dodatkiem glonw Litoamium calcareum, Eclonia maxima, Ascophyllum

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda nodosum, Laminaria digitata, Laminaria hyperborea, Fucus vesiculosus, Durvillea potatorum, Foccus serratus oraz gatunkw z rodzaju Sargassum [Lee 2008]. rodki wytworzone z glonw zawieraj specyficzny zestaw fitohormonw, aminokwasw, kwasw tuszczowych i mikroelementw, odpowiedzialnych za sterowanie wzrostem i rozwojem rolin oraz zwikszajcych odpornod na patogeny. Przypisuje si im midzy innymi: korzystny wpyw na poprawianie waciwoci fizycznych gleby, uaktywnianie dziaania mikroorganizmw, lepsze wykorzystanie przez roliny skadnikw pokarmowych; stymulowanie wzrostu rolin poprzez wspomaganie procesw yciowych; rodki s biodegradowalne, nietoksyczne dla ludzi i zwierzt *Dhargalkar 2005+. Organiczne nawozy z alg mog stymulowad wzrost czci nadziemnych oraz sytemu korzeniowego rolin [Sivasankari 2006]. Biostymulatory z alg stosuje si przede wszystkim po wschodach rolin, w formie kilkakrotnego opryskiwania, chocia nie wyklucza si, e ich stosowanie doglebowe te moe dawad pozytywne wyniki. rodki produkowane na bazie kwasw humusowych i alg s dopuszczone do stosowania w rolnictwie ekologicznym [Rozporzdzenie Rady WE nr 2092/91+. Niektre naturalne biostymulatory wzrostu s wymienione w Wykazie nawozw i rodkw poprawiajcych waciwoci gleby zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym, zatwierdzonym przez Instytut Uprawy, Nawoenia i Gleboznawstwa w Puawach26. Znajduj si w nim HumiPlant i AlgaminoPlant (15% ekstraktu z alg morskich z rodzaju Sargassum i 10% -aminokwasw). W latach 2006-2007 przeprowadzono [Dobrzaoski 2008] dowiadczenia polowe nad wpywem rodkw AlgaminoPlant i HumiPlant na marchew. Stosowane biostymulatory korzystnie wpyway na plon i skad chemiczny korzeni marchwi. Zaznaczya si tendencja zmniejszenia zawartoci azotanw i wzrosa zawartod karotenoidw. Moczenie nasion w 2% roztworze AlgaminoPlantu przyspieszao i poprawiao zdolnod kiekowania nasion marchwi i pietruszki *Dobrzaoski 2008]. Omawiany wczeniej (rozdz. 7.1) proces bioakumulacji mikroelementw przez biomas z alg znajduje zastosowanie w suplementacji pasz [Chojnacka 2007; Michalak 2007; Michalak 2008]. Waciwe
26

90

www.iung.pulawy.pl/odpady/wykaz.htm

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda poywienie zwierzt hodowlanych winno zawierad 8 podstawowych mikroelementw (Zn, Cu, Co, Mn, Mo, J, Fe, Se). Suplementacja pasz nieorganicznymi solami jest mao efektywna, a mikroelementy z soli maj nisk bioprzyswajalnod w organizmach zwierzt. Pierwiastki (oraz biaka, nienasycone kwasy tuszczowe, czy barwniki z alg) zaadsorbowane na drodze aktywnej biosorpcji s efektywniej wykorzystane przez organizm konsumenta. Okazuje si, e np. niebiesko-zielona alga Spirulina jest bardzo dobrym biosorbentem jonw Cr(III), Cd(II) i Cu(II) z modelowych roztworw *Chojnacka 2005]. Stwierdzono take pozytywny wpyw na hodowl kur suplementacji Cr(III) podawanych w paszach [Castellani 2003+. Bioprzyswajalnod Cr(III) w formie organicznej, jest 10 razy wiksza od przyswajalnoci tego jonu ze zwizkw nieorganicznych *Grela 1998]. Co wicej, suplementowane mikroelementami pasze s dopuszczone do stosowania w polskim prawodawstwie *Directive 2003]. Generalnie zaobserwowano, e niektre makroalgi s chtnie jedzone przez bydo, owce i winie. Dotyczy to nastpujcych gatunkw alg: Fucus, Chorda laminaria, Alaria, Pelvetia, Ascophyllum, Fucus, Rhodymenia oraz Laminaria digitata i Laminaria hyperborea [Podbielkowski 1978; Hansen 2003].

91

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda

100

7.4. Farmy alg

Wikszod biotechnologicznych aplikacji mikroalg wymaga zastosowania zamknitych kultur, poniewa *Radmer 1994+ hodowle w systemie otwartym (baseny, jeziora) s hodowlami monokultur o specjalnych wymaganiach (np. Spirulina hodowana rodowisku alkalicznym), za w hodowlach w systemie zamknitym (bioreaktory lub fermentatory) atwiej zachowad dokadne wymagania technologiczne. Algi morskie (makro i mikroalgi) s najwikszym producentem biomasy w rodowisku morskim [Bhadury 2004], wytwarzajc wiele aktywnych metabolicznie i terapeutycznie zwizkw biogennych. Komercyjne zastosowania poprzedzone s dugim i kosztochonnym okresem badao podstawowych. Globalne spoycie wodorostw morskich, w wikszoci jest zwizane z odywianiem czowieka. Ok. 2 miliony ton wieych alg (nori, wakame i kombu) rocznie jest spoywanych na Bliskim Wschodzie, za ok. 1.5 miliona ton rocznie jest konsumowanych przemysowo (fitokoloidy, alginiany, agar i karagen) *Jensen 1993+. Gwni przemysowi producenci lokalizuj si w USA, Norwegii, Francji, Wielkiej Brytanii i Japonii, za mniejsze fabryki znajduj si w Chile, Chinach, Rosji, Indiach i innych krajach. Spord czoowych producentw naley wymienid *Draget 2005+: China Seaweed Industrial Association, Danisco Cultor (Denmark), Degussa Texturant Systems (Germany), FMC BioPolymer (USA), ISP Alginates LTD. (UK), Kimitsu Chemical Industries Co., Ltd. (Japan); Pronova Biomedical A/S (Norway).

Gwnym produktem uytkowym z alg s alginiany. Wg danych z 1990 roku produkcja alginianw z alg zostaa oceniona na 27 000 ton rocznie (230 milionw $US) *Jensen 1993+. rdem wikszoci

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda alginianw do zastosowao przemysowych s algi typu: Laminaria digitata, Laminaria japonica, Macrocystis pyrifera. Postuluje si stay wzrost przemysowej produkcji alginianw na poziomie 5% rocznie [Jensen 1993]. Koncepcja oceanicznych farm algowych wprowadzona w latach 70-tych ubiegego wieku, jako konsekwencja kryzysu paliwowego, obecnie w dobie globalnego ocieplenia klimatu powraca, jako ciekawa alternatywa eliminacji z atmosfery nadmiaru dwutlenku wgla. Electric Power Research Institute w Kalifornii w programie EPRI 1990 dyskutuje rol algowych farm oceanicznych w globalnych zmianach rodowiskowych [Jensen 1993]. Jako zalety farm podaje si nie tylko eliminacj CO2, ale take walk z eutrofizacj wd lub poywienie dla zwierzt. Pierwsze wysoko gabarytowe kultury mikroalg powstay w latach 60 tych ubiegego wieku w Japonii i dotyczyy produkcji Chlorella oraz w latach 70 tych ubiegego wieku Arthrospira (Spirulina) w Meksyku. Do 1980 roku w Azji w farmach hodowlanych produkowano ponad 1000 kg mikroalg (gownie Chlorella) miesicznie. Wkrtce zaczy powstawad kolejne farmy komercyjne w Izraelu, Indiach i USA. Obecnie, rynek produkcji biomasy z mikroalg siga 5000 ton suchej masy rocznie [Spolaore 2006]. Spirulina (Arthrospira) ronie naturalnie w jeziorach o odczynie alkalicznymi i jako alga sodkowodna ma dug histori zastosowania jako poywienie czowieka *Jensen 2001+. Pierwsze masowe produkcje Spirulina dla celw komercyjnych sigaj lat 70-tych ubiegego wieku *Shimamatsu 2004+ i dotycz firmy Sosa Texcoco Co. z Meksyku. Od tego czasu rozwina si masowa produkcja Spirulina sigajc 3000 ton suchej masy, gwnie na potrzeby suplementacji diet. W tabeli przedstawiono gwnych wiatowych producentw Spirulina.

101

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda Tabela 17. wiatowi producenci Spirulina wg *Shimamatsu 2004+.

102

firma

kraj producenta

Spirulina Mexicana (Sosa Texcoco) SA

Meksyk

Siam Algae Co., Ltd. Thailand Nippon Spirulina Co., Ltd. Koor Foods Co., Ltd Earthrise Farms Cyanotech Corporation Nan Pao Resins Chemical Co., Ltd. Blue Continent Co., Ltd. Far East Microalgae Co., Ltd. Tung Hai Chlorella Co., Ltd. Parry Agro Industries Ltd. Yunnan Spirin Co., Ltd. Hainan DIC Microalgae Co., Ltd.

Tajlandia Japonia Izrael USA USA Tajwan Tajwan Tajwan Tajwan Indie Chiny Chiny

Przemysowa produkcja Spiruliny w otwartych basenach farm algowych jest objta szeregiem wymogw. Standardy produkcji ekologicznej Spiruliny w USA i Japonii zostay przedstawione w tabelach 16 i 17 wg *Shimamatsu 2004+. Kryteria nie s jednak jednoznaczne.

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda Tabela 21. Przykady farm algowych.

107
rdo fr.k-link.be

przykadowa farma

www.algbay.com

costa-rica-for-sale.info

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda

108
www.immo-invest-costarica.com

www.positivehealth.com

www.lamolina.net

algae.ucsd.edu

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda

109

8. Algi w produktach komercyjnych

8.1 Produkty techniczne

Zastosowania techniczne alg dotycz przede wszystkim obecnych w nich alginianw, ktre utrzymuj dominujc pozycj na rynku algowych produktw przemysowych. Waciwoci elujce i lepkociowe alginianw *Draget 2005+ wykorzystuje si w przemyle wkienniczym. Charakteryzuj si one du hydrofilowoci, wi wod i pczniej, s wic idealnymi zagstnikami w drukarstwie. Wyroby z nich wykonane maj mikki chwyt. Agregacja czstek wystepujcych w ciekach z przemysu spoywczego i przyspieszenie ich sedymentacji metod flokulacji (Flokulacj okrela si proces czenia czstek o charakterze koloidu, w wiksze agregaty na skutek oddziaywania z dawkowanym do zawiesiny polimerem organicznym o wysokiej masie czsteczkowej). Jako substancje wywoujce flokulacj znajduj zastosowanie substancje pochodzenia naturalnego jak elatyny, alginiany, karageniany, chitosan, pochodne skrobi i celulozy. Tak wic alginiany peni rol: plastyfikatorw i uszczelniaczy w trakcie wytwarzania wkien; s zagstnikami w druku reaktywnym (wysokolepkie CHT ALAINAT-SMT, niskolepkie CHT ALGINAT NV 10, pynne PRISULON AR-F 30); zagstnikami w pastach do butw, su do pokrycia wierzchniej warstwy papierw uytkowych lub jako dodatek w olejach uytkowych; morszczyn jest wykorzystywany w przemyle wkienniczym do wykonywania apretur tkanin oraz w przemyle farmaceutycznym i chemicznym przy wyrobie myde, kleju i mas plastycznych.

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda

137

Spis Tabel:

Tabela 1. Zestawienie wybranych brunatnic (Phaeophyta)......................................................................................... 9 Tabela 2. Zestawienie wybranych krasnorostw (Rhodophyta). ............................................................................... 14 Tabela 3. Zestawienie wybranych zielenic (Chlorophyta). ........................................................................................ 16 Tabela 4. Skad chemiczny podstawowych rodzajw alg *Jensen 1993+. ................................................................... 18 Tabela 5. Zawartod witamin w algach . ................................................................................................................... 20 Tabela 6. Zawartod witamin w algach i w konwencjonalnej ywnoci (w mg kg1 suchej masy) wg [Becker 1994]. . 21 Tabela 7. Zawartod mineraw (wartoci w mg dla 100g suchej roliny) .................................................................. 22 Tabela 8. Skad mikroalgi Spiruliny wg *Shimamatsu 2004+. ..................................................................................... 23 Tabela 9. Zawartod biaek, cukrw i tuszczy w wybranych produktach (zawartod % suchej masy) [Spolaore 2006; Becker 2004]........................................................................................................................................................... 24 Tabela 10. Skad wybranych mikroalg (zawartod % suchej masy) wg *Um 2009+...................................................... 25 Tabela 11. Zawartod wybranych wodorostw morskich jako ywnoci funkcjonalnej *Fleurence 1999+. .................. 29 Tabela 12. Przykady wkien alginianowych............................................................................................................ 61 Tabela 13. Przykady enkapsuowanych alginianw. ................................................................................................. 78 Tabela 14. Zestawienie procesu biosorpcji metali. ................................................................................................... 87 Tabela 15. Skad lipidowy wybranych mikroalg (zawartod % suchej masy) wg *Um 2009+. ....................................... 96 Tabela 16. Przykady firm w USA produkujcych biopaliwa z alg *Um 2009+. ............................................................ 99 Tabela 17. wiatowi producenci Spirulina wg *Shimamatsu 2004+...........................................................................102 Tabela 18. Standardy jakoci dotyczce produkcji Spiruliny w Japonii wg *Shimamatsu 2004+. ................................103 Tabela 19. Standardy FDA dotyczce produkcji Spiruliny w USA wg *Shimamatsu 2004+. .........................................103 Tabela 20. Standardy jakoci dotyczce produkcji mikroalg wg [Becker 1994]. ........................................................104 Tabela 21. Przykady farm algowych. ......................................................................................................................107 Tabela 22. Produkty spoywcze zawierajce kwas alginowy i alginiany jako dopuszczone Rozporzdzeniem Ministra Zdrowia z 2000r dodatki [Rutkowski 2001]. ............................................................................................................117 Tabela 23. Zestawienie suplementw diet dostpnych na rynku hiszpaoskim wg *Ortega-Calvo 1993]. ...................118

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda

138

Spis rysunkw:

Rys. 1. Schematyczna budowa alg ............................................................................................................................ 7 Rys. 2. Budowa kwasu -D-mannuronowego (bloki M) i -L-guluronowego (bloki G) wg [Khalil 2005]. .................... 44 Rys. 3. Typy blokw w aocuchu alginianowym: G = kwas guluronowy, M = kwas mannuronowy *Tonnesen 2002+. .. 45 Rys. 4. Prawdopodobne poczenie jonu wapnia z resztami guluronowymi *Draget 2005+. ....................................... 46 Rys. 5. Schematyczna prezentacja jonowej interakcji kationu Ca z grupami karboksylowymi oraz model uporzdkowania jonw Ca w blokach poliguluronowych. ...................................................................................... 47 Rys. 6. Widma FRIR i FTR wg [Pereira 2003]. ............................................................................................................ 49 Rys.7. Widma FTIR alginianu sodu poddanego dziaaniu roztworw CaCl 2 o rnych steniach molowych *Sartori 1997]. 51
2+ 2+

Rys. 8. Widmo NIR alginianw wg *Horn 1999+. ....................................................................................................... 52 Rys. 9. Przykadowe widmo 1H NMR hydrolizatu roztworu alginainu sodu o stosunku M/G 0.5 i 2.1 [Salomonsen 2008]. 53

Rys. 10. Schematyczna budowa monomeru alginianu bakteryjnego gdzie R= -H lub COCH3 .................................... 54 Rys. 11. Widma 13C NMR alginianu w roztworach jonw Ca2+ o steniach 0 - 2.7 mmol/l [Lattner 2003]. ................ 55 Rys. 12. Wpyw jonw Mn2+ na struktur alginianw wg *Emmerichs 2004+. ............................................................ 56 Rys.13.Wzr strukturalny chitozanu. ....................................................................................................................... 59 Rys. 13. Sieciowanie jonw Ca2+ w roztworze alginianu metod dyfuzji *Draget 2005+. ............................................ 62 Rys. 14. Metoda wewntrznego elowania jonw *Khalil 2005+. .............................................................................. 63 Rys.15.Schematyczny obraz dziaania opatrunku aktywnego ................................................................................... 63 Rys. 16. Zasada dziaania opatrunku Granuflex. ....................................................................................................... 65 Rys.17. Konstrukcja skafoldw tkankowych *Rui+. .................................................................................................... 71 Rys. 18. Mikroskopowa ilustracja immobilizacji komrek w elu alginianowym *Woniak 2004+. ............................. 73 Rys. 19. Schemat obrazujcy proces regeneracji nerwu, ktremu towarzyszy degradacja elu alginianowego [Hashimoto 2002]. .................................................................................................................................................. 74 Rys. 20. Schemat wytwarzania nanowkien metod elektrospiningu. ..................................................................... 75 Rys. 21. Schemat powstawania nanowkna alginianowego *Bhattarai 2007+. ......................................................... 75 Rys. 22. Obraz z mikroskopii SEM chondrocytw wyhodowanych in vitro w nanowknach alginian/PEO *Bhattarai 2006]. 76

Rys. 23. Schemat enkapsulacji komrek *Biocybernetyka i inynieria biomedyczna 2000]. ....................................... 76 Rys. 24. Schemat urzdzeo do enkapsulacji komrek *Biocybernetyka i inynieria biomedyczna 2000+. ................... 77 Rys. 25. Schemat przenikania leku do komrki *Patrick 2001+. ................................................................................. 79 Rys. 26. Ilustracja otrzymywania mikrosfery hydroelu alginanu z chitozanem sieciowanego jonami wapnia *Lin 2005]. 81

Rys. 27. Mikrosfery z alginianu jako nonik glukocerebrozydazy *Barrias 2005+. ....................................................... 83

www.e-bookowo.pl

Anna Pielesz: Algi i alginy leczenie, zdrowie i uroda

139

Rys. 28. Budowa ciany komrkowej brzowej algi *Schiewer 2000+. ....................................................................... 85 Rys. 29. Przykad aparatury do jednostopniowej biosorpcji *Filipiuk 2006+. ............................................................. 85 Rys. 30. Zdjcie z mikroskopii elektronowej SEM obrazujce adsorpcj kadmu przez morszczyn pcherzykowaty [Mata 2008]. ........................................................................................................................................................... 86 Rys. 31. Schemat anaerobowego otrzymywania metanu [Tietze 1996]. ................................................................... 94 Rys. 32. Przykad komercyjnego fotobioreaktora. *Bullock 2007+. ............................................................................ 98 Rys.33. Schemat produkcji mikroalg w farmie hodowlanej [Spolaore 2006]. ...........................................................105

www.e-bookowo.pl