Realizm mistyczny Siemiona L.

Franka
Barbara Czardybon

Copyright by Barbara Czardybon & e-bookowo 2008

ISBN 978-83-61184-23-2

Kontakt: wydawnictwo@e-bookowo.pl

Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie, rozpowszechnianie czci lub caoci bez zgody wydawcy zabronione

Wydanie I

2008

Barbara Czardybon: Realizm mistyczny Siemiona L. Franka

Strona |4

Z wyrazami wdzicznoci dla s. dr Teresy Obolevitch

www.e-bookowo.pl

Barbara Czardybon: Realizm mistyczny Siemiona L. Franka

Strona |5

Spis treci

Wykaz skrtw................................................................................................... 5 Wstp ................................................................................................................. 7 Rozdzia pierwszy Cogito, ergo est ens absolutum.Ontognoseologia ........................................... 16 1.1. GNOSEOLOGIA ..................................................................................... 16 1.2. PROBLEM PRZEDMIOTU X ................................................................. 33 1.3. WSZECHJEDNO ASPEKT ONTOLOGICZNY ............................ 42 Rozdzia drugi Frankowska wersja intuicjonizmu ................................................................ 48 2.1. KRYTYKA WIEDZY ABSTRAKCYJNEJ ............................................ 48 2.2. WIEDZA YWA ..................................................................................... 56 2.3. WSZECHJEDNO ASPEKT GNOSEOLOGICZNY ....................... 68 Rozdzia trzeci Franka spojrzenie na filozofi i religi .......................................................... 74 3.1. NIEPOJTE ............................................................................................. 74 3.2. NEOPLATONIZM FILOZOFA RELIGIJNEGO ................................... 83 3.3. DYSKURS ZWANY UCZON NIEWIEDZ ................................... 92 Rozdzia czwarty ycie religijne ................................................................................................101 4.1. NATURA DOWIADCZENIA RELIGIJNEGO ...................................101 4.2. WIARA VERSUS NIEWIARA ...............................................................110 4.3. ANTROPOLOGIA TEANDRYCZNA ...................................................113 Rozdzia pity Also muss auf Nikolas von Cues zurckgegangen werden! Mikoaj z Kuzy filozoficznym przewodnikiem Franka ............................129 5.1. POZNANIE LUDZKIE A POZNANIE BOSKIE ..................................129 5.2. IMIONA PRZYPISYWANE BOGU ......................................................139 5.3. PANTEISTA? .........................................................................................147 Zakoczenie ....................................................................................................155 Bibliografia .....................................................................................................159

www.e-bookowo.pl

Barbara Czardybon: Realizm mistyczny Siemiona L. Franka

Strona |6

WYKAZ SKRTW
. . : . . . : . . . . : . . . : . . . . : . . . . : . . . . : , . . : . SN S. L. Frank: S nami Bog. Tri razmyszlenija. AN S. Frank: Absolutnie niepojte: wito, czyli Bstwo. BF S. Frank: O bezsilnoci filozofii. List do przyjaciela. DO S. L. Frank: Dowd ontologiczny istnienia Boga. FR S. L. Frank: Filozofia a religia. HDO S. L. Frank: Z historii dowodu ontologicznego. IW S. Frank: Istota i wiodce motywy filozofii rosyjskiej. RaN S. L. Frank: Religia a nauka. RiN S. L. Frank: Religia i nauka w wiadomoci wspczesnej. ZRz Sz. Frank: Zagadnienie rzeczywistoci.

www.e-bookowo.pl

Barbara Czardybon: Realizm mistyczny Siemiona L. Franka

Strona |7

Dla czowieka miar wci jest sposb, w jaki Bg, pozostajcy nieznany, objawia si. To pojawianie si Boga jest miar, ktr mierzy siebie czowiek. Odsanianie jest tym, dziki czemu moemy ujrze to, co si skrywa. Nie chodzi o gwatowne zdzieranie zasony, lecz o zachowanie w ukryciu tego, co si skrywa. Dziwna to miara! adnego uchwytywania, tylko gesty odpowiadajce braniu tej miary. Tylko ta miara daje miar natury czowieka. Czowiek zamieszkuje [wiat] mierzc ow przestrze pomidzy niebem a ziemi.

M. H ei d e g g e r: Revue de thologie et de philosophie. Tum. fr. R. S a v i o z. Lausanne 1951, IV, s. 298. Cyt. za: H. D u m r y: Problem Boga w filozofii religii. Krytyczny rozbir kategorii Absolutu i schematu transcendencji. Tum. I. Ka n i a. Krakw 1994, s. 121.

Sowo

nie

zwizane

organicznie

milczeniem staje si pust gadanin; milczenie nie zwizane organicznie z mwieniem staje si niemot.

R. G u a r d i n i: Jzyk religijny. W: i d e m: Bg daleki. Bg bliski. Wyb. I. Kl i m m e r. Tum. J. K o b i a . Pozna 1991, s. 297.

www.e-bookowo.pl

Barbara Czardybon: Realizm mistyczny Siemiona L. Franka

Strona |8

WSTP

Pojcie rosyjskiego renesansu religijno-filozoficznego posiada wiele zakresowo zachodzcych na siebie, aczkolwiek treciowo wyranie rnych znacze. Obecnie bywa ono uwaane, w sensie chronologicznym, za okrelenie postpozytywistycznego okresu w dziejach kultury rosyjskiej od przeomu wiekw do rewolucji padziernikowej. Rosyjscy myliciele religijni pojciu renesansu nadawali inny sens, a mianowicie sens normatywny, postulatywny, nawet profetyczny. Mikoaj Aleksandrowicz Bierdiajew (1874-1948) uwaa, e [b]y to renesans kulturowy, trudno jednak mwi o renesansie religijnym. Dla odrodzenia religijnego zabrako silnej i skoncentrowanej woli, przeszkadzaa tu zbytnia sublimacja intelektualna i elementy dekadenckie w nastrojach warstwy kulturowej, a take nadmierna hermetyczno tej warstwy1. Rosjanin mwi o rosyjskim renesansie duchowo-kulturalnym2, i dalej dopowiada: Rosyjskim renesansem nazywam ten twrczy wzlot, ktry nastpi u nas na pocztku wieku. Nie przypomina on jednak swoim charakterem wielkiego Renesansu europejskiego czasw nowoytnych. Nie poprzedzao go redniowiecze, lecz dowiadczona przez inteligencj epoka owiecenia. Rosyjski renesans naleaoby raczej porwna z niemieckim romantyzmem XIX wieku, ktry rwnie poprzedzaa epoka owiecenia3.

1 2 3

M. Bi er di a je w: Rosyjska idea. Tum. J. C.-S. W. Warszawa 1999. Wyd. II, s. 230. Ibidem, s. 231. Ibidem, s. 261. Por. M. Bi er di a jew: Rosyjski renesans kulturowy pocztkw XX wieku. Spotkania z

ludmi. W: i dem: Autobiografia filozoficzna. Tum. H. Pa pr ock i. Kty 2002, s. 122-149, zw. s. 133-136. Mwic o rosyjskim renesansie, naley zwrci uwag na jeszcze jeden jego aspekt: , , . . , , , , . , . , . . . . , . ,

www.e-bookowo.pl

Barbara Czardybon: Realizm mistyczny Siemiona L. Franka

Strona |9

Do czoowych przedstawicieli Srebrnego Wieku kultury rosyjskiej zalicza si m.in. Siemiona Ludwigowicza Franka (16/29 I 1877-10 XII 1950). Rosjanin wsppracowa z wieloma kulturalnymi i religijno-filozoficznymi czasopismami. 4 Przekada na jzyk rosyjski prace Friedricha Nietzschego (1844-1900), Friedricha Daniela Ernsta Schleiermachera (17681834), Wilhelma Windelbanda (1848-1915) oraz Kuno Fischera (1824-1907). Redagowa tumaczenie Husserlowskich Bada logicznych. Razem z Bierdiajewem zaoy Akademi kultury duchowej, ktra organizowaa szereg publicznych wykadw o tematyce filozoficznej, religijnej i oglnokulturowej. Jego twrczo ewoluowaa od (legalnego) marksizmu, przez neokantyzm i idealizm, do filozofii zorientowanej religijnie. 5 Sam swoj wasn filozofi okrela mianem chrzecijaskiego realizmu, przyjmujcego Bosk osnow bytu. 6 Na gruncie polskim idee Franka s jeszcze sabo znane. Pierwsza polska monografia dotyczca myli Rosjanina ukazaa si w 2003 roku, a jej autorem jest pracownik Uniwersytetu Jagielloskiego Leszek Augustyn.7 Janusz Dobieszewski, recenzujc t prac, wyrazi przekonanie, i zainteresowanie filozofi Franka to kwestia przyszoci. 8 W sowach tych tkwia jak si niebawem okazao niemaa prekognicja. I tak, w czerwcu 2005 roku na Wydziale Filozoficznym Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, pod przewodnictwem ks. Michaa Hellera, obroniona zostaa rozprawa doktorska s. Teresy Obolevitch, powicona zagadnieniu konkordyzmu wiary i wiedzy w myli Wodzimierza Siergiejewicza Soowjowa
. . , . . . . . . : . . . W: . . : . - 1996, s. 8.
4

,, (1902), (1909),

(1905-1906) [ przyp. B. Cz.]. XIX-XX (, , ). . . . . 1993, s. 195. Por. . . : : . W: . . : . . - 1995, s. 6-7.

5

XIX-XX ..., s. 195. Zob. . . : .

[11986]. W: i dem: ..., s. 54 [dalej cytuj jako ]; L. August yn: Zagadnienie etyczne w ewolucji od marksizmu do idealizmu. Siemion L. Frank przykad nie tylko indywidualny. W: Midzy reform a rewolucj. Rosyjska myl filozoficzna, polityczna i spoeczna na przeomie XIX i XX wieku. Red. A. Och ot n i ck a, W. Rydz e wsk i. Krakw 2004, s. 81-96.
6 7

J. Dbowsk i: Przyroda w filozofii rosyjskiego prawosawia. Olsztyn 1998, s. 126. Zob. L. August yn: Mylenie z wntrza objawienia. Studium filozofii Siemiona L. Franka. Krakw J. Dobi esz e wsk i: Neoplatonizm dzisiaj. Nowe Ksiki 2004, nr 8, s. 62.

2003.
8

www.e-bookowo.pl

Barbara Czardybon: Realizm mistyczny Siemiona L. Franka

S t r o n a | 10

(1853-1900) oraz (co mnie obecnie bardziej interesuje) w myli Franka. 9 Autorka Problematycznego konkordyzmu... niedugo potem przeoya na jzyk polski jedno z waniejszych dzie Franka traktat ...10 Myl filozoficzna Franka jest myl niezwykle bogat. Rosjanin wypowiada si nie tylko w kwestiach dotyczcych ontologii11 i gnoseologii, ale take w sprawach etyki i estetyki. W krgu jego zainteresowa znajdowaa si te filozofia spoeczna. Do gwnych prac Franka nale: . (1915), . (1917), (1922), (1930), . (1939), . (1949), . (1964).12

Zob. T. Obol e vi t ch: Problematyczny konkordyzm. Wiara i wiedza w myli Wodzimierza S. Zob. S. L. Fr a nk: Niepojte. Ontologiczny wstp do filozofii religii [11939]. Tum. T. Obol e vi t ch.

Soowjowa i Siemiona L. Franka. Tarnw 2006.

10

Tarnw 2007. Wczeniej Piotr Przesmycki i Boena Walicka przetumaczyli fragment tego traktatu. Zob. S. Fr an k: Absolutnie niepojte: wito, czyli Bstwo [11939]. Tum. P. Pr z esm yck i i B. Wa l i ck a. W: Niemarksistowska filozofia rosyjska. Antologia tekstw filozoficznych XIX i pierwszej poowy XX w. Cz. II. Red. L. Ki ejz i k. d 2002, s. 71-87 [dalej cytuj jako AN]. W niniejszej pracy korzystam jednak z wasnego przekadu.
11

Przywoajmy Franka rozumienie ontologii: Caoksztat bolesnych wtpliwoci, poszukiwa i

osigni dowiadczenia religijnego, skadajcych si na tematyk sensu ycia problem winy, odwetu i przebaczenia, osobistej odpowiedzialnoci i ludzkiej niemocy, predestynacji i wolnoci, rzeczywistoci za i dobra, kruchoci istnienia empirycznego i niezniszczalnoci osoby jako prawowity i konieczny temat wchodzi w skad ontologii, zasugujcej na miano nauki o byci e. S. L. Fran k: Filozofia a religia [11923]. Tum. T. Obol e vi t ch. Logos i Ethos 2005, nr 2, s. 31 [dalej cytuj jako FR]. Przedruk w: i dem: Dowd ontologiczny i inne pisma o wiedzy i wierze. Wyb., tum. i wstp T. Obol evi t ch. Krakw 2007, s. 20. Jeli nie zaznaczono inaczej emfaza oryg. Taki sposb pojmowania ontologii moe przywodzi na myl Heideggerowsk ide antropologicznego ugruntowania metafizyki. Por. M. Hei d egger: Kant a problem metafizyki. Tum. B. Ba r an. Warszawa 1989, s. 229-274; i dem: Bycie i czas. Tum. B. Ba r an. Warszawa 2005. Wyd. II, s. 3-52. Na temat bliskoci ontologii fundamentalnej Martina Heideggera (1889-1976) oraz wyjciowych poj i zasad filozofii Franka zob. . . : ..., s. 29-33. Zob. te L. August yn: Mylenie z wntrza objawienia..., s. 96-100.
12

Nad prac ... Frank pracowa w latach 1913-14, przebywajc m.in. w Berlinie i

Marburgu. W pisemnej rekomendacji na wyjazd w celu napisania dysertacji magisterskiej Aleksander Iwanowicz Wwiedienski (1856-1925) poleca Frankowi uczszcza na wykady Otto Liebmanna (1840-1912), Wilhelma

www.e-bookowo.pl

Barbara Czardybon: Realizm mistyczny Siemiona L. Franka

S t r o n a | 11

Niniejsza praca bdzie prezentacj Frankowskiego realizmu mistycznego. Rozdzia pierwszy bdzie dotyczy ontognoseologii Franka, czyli uywajc sw Augustyna wewntrznej, intymnej wizi bytu i poznania. 13 W rozdziale tym przedstawi podstawowe zaoenia gnoseologii Franka, wyjani pojcie ontologizmu, zarysuj problem przedmiotu x, a take omwi pojcie wszechjednoci pod wzgldem stricte ontologicznym. Rozdzia drugi bdzie powicony Frankowskiej wersji intuicjonizmu. Opierajc si na fundamentalnym dziele ..., przedstawi krytyk wiedzy abstrakcyjnej, a nastpnie scharakteryzuj ide wiedzy ywej. Wrc te do pojcia wszechjednoci i omwi je pod wzgldem gnoseologicznym. W rozdziale trzecim przyjdzie mi pochyli si nad Franka rozumieniem filozofii i religii. Tutaj skoncentruj si na pojciu . Dalej, wyjani, w jakim sensie Frank jest filozofem religijnym. Mwic za o uczonej niewiedzy, wytumacz, czym jest monodualizm antynomiczny. W rozdziale kolejnym przedstawi Frankowskie ujcie dowiadczenia religijnego. Omwi nadto antropologi teandryczn Rosjanina. Przedmiotem rozwaa rozdziau pitego bd wybrane problemy filozofii Mikoaja z Kuzy (1401-64). Rozdzia ten ma za zadanie uzmysowi ogromny wpyw, jaki niemiecki filozof wywar na sposb filozofowania Franka. 14 Wreszcie, sprbuj dokona krytyki myli Rosjanina. Myl Franka daleko przekracza tradycj rosyjskiej filozofii religijnej przeomu wiekw. Jego filozofia stanowi bowiem prb syntezy myli wschodnio- z myl zachodnioeuropejsk. Nie chc przez to jednak powiedzie, iby sama rnica midzy rosyjsk i zachodni myl filozoficzn bya rnic absolutn. Trzeba sobie zdawa spraw z faktu, e [t]osamo nowoytnej filozofii, a take myli, kultury, samowiedzy rosyjskiej jest od trzech przynajmniej
Windelbanda oraz Edmunda Husserla (1859-1938). Publiczna obrona obszernej pracy odbya si 15 maja 1916 roku. Oponentami byli m.in. Mikoaj Onufryjewicz osski (1870-1965) oraz Wwiedienski. Komisja rozwaaa nawet moliwo nadania Frankowi stopnia doktora. Znany przedstawiciel rosyjskiego neokantyzmu stwierdzi jednak, e Franka sta na napisanie jeszcze jednej pracy. Rok pniej bya gotowa rozprawa doktorska, tj. praca ..., ale okolicznoci polityczne uniemoliwiy autorowi jej obron. Dziea ... i ... wraz z traktatem skadaj si na tryptyk, zawierajcy fundamentalne idee filozoficznego systemu Rosjanina.
13 14

L. August yn: Mylenie z wntrza objawienia..., s. 101. To wanie Kuzaczyka myliciel rosyjski uwaa za swojego jedynego nauczyciela filozofii: [11939]. Dostp online z 22 I 2007 r.:

. . . : . http://www.vehi.net/frank/nepost/00.html [dalej cytuj jako ]. Por. S. L. Fran k: Z historii dowodu ontologicznego. W: i dem: Dowd ontologiczny..., s. 30 [dalej cytuj jako HDO].

www.e-bookowo.pl

Barbara Czardybon: Realizm mistyczny Siemiona L. Franka

S t r o n a | 12

stuleci zasadniczo zaporedniczona przez jej zachodni kontekst i zachodnie pierwiastki kulturowe, ktre wczaj one w swe konstrukcje mylowe, pozostajc w konsekwencji w pewnej przynajmniej mierze dialogicznymi wobec swych europejskich odpowiednikw. [...] Z jednej strony, kultura i myl rosyjska pozostaj, co sprzyja ich modernizacji, w okrelonym stopniu otwarte na wpywy zachodnie i przejmuj stamtd wiele konceptw, idei, wartoci itp.; z drugiej wbudowuj treci zachodnie we wasne matryce mylowe i kulturowe, reinterpretuj ich sens, traktujc je jako punkt pozytywnego bd negatywnego odniesienia 15. W twrczoci Franka nurt fenomenologii spotyka si z logiczn analiz moliwoci poznania, nawizujc do dorobku neokantystw, jednakowo przezwyciajc ich subiektywizm. 16 Filozof w swych pracach odwouje si nadto do pragmatyzmu i psychoanalizy, myli Henriego Bergsona (1859-1941) i Alfreda Northa Whiteheada (1861-1947), Martina Bubera (1878-1965) i Martina Heideggera. Frank interesowa si te filozofi jzyka. Utrzymywa bliski kontakt z Maxem Schelerem (1874-1928). W latach 1929-30 korespondowa z Albertem Einsteinem (1879-1955). Pozna te Gabriela Marcela (18891973).17 Istotn kwesti stanowi fakt przynaleenia filozofii Rosjanina do nurtu myli neoplatoskiej. 18 Pocztek tradycji tej da Plotyn (ok. 204-ok. 269). Wie si z ni te

15

M. Br oda: Pyta o Rosj, pyta o siebie... Uwagi badacza. W: Granice Europy granice filozofii.

Filozofia a tosamo Rosji. Red. L. August yn, W. Rydz e wsk i. Krakw 2007, s. 57. Por. Z powodzeniem mona powiedzie, e ani jedno choby troch znaczce dokonanie zachodnioeuropejskiej filozofii nie przeszo nie zauwaone przez Rosjan. Z tym samym powodzeniem mona powiedzie, e ze wszystkich osigni zachodnioeuropejskiej filozofii najwikszy wpyw wywara na Rosjan filozofia niemiecka. A. Jer mi cz o w: Filozofia zachodnioeuropejska i filozofia rosyjskiego renesansu. Tum. S. Ma z ur ek. Archiwum Historii Filozofii i Myli Spoecznej 1998, t. 43, s. 159. Cyt. za: T. Obol e vi t ch: Gdy wiedza i wiara zbiegaj si ze sob. W: S. L. Fran k: Dowd ontologiczny..., s. XII, przyp. 3. Zob. O. Bel ya k ova: Jakub Bhme a filozofia rosyjska. W: Wok Szestowa i Fiodorowa. Almanach myli rosyjskiej. Red. J. Dobi esz e wsk i. Warszawa 2007, s. 120.
16

Zob. . . : . [11915]. W: Por. A. Ha a r d t: Einleitung. Do: S. L. Fr a n k: Das Unergrndliche. Ontologische Einfhrung in die Inni wspczeni myliciele rosyjscy, jak np. Frank oraz gboki i wielokrotnie wnikliwy osski, s,

i dem: . . - 1995, np. s. 44 [dalej cytuj jako ].

17

Philosophie der Religion [11939]. Hrsg. und eingeleitet von A. Ha a r dt. Mnchen 1995, s. 11-12 i 19-20.
18

jeeli nie wyznawcami gnozy, to w kadym razie [...] przedstawicielami myli neoplatoskiej. Prawda, e neoplatonizm [...] cho jest czynnikiem wysoce charakterystycznym dla chrzecijastwa wschodniego, posiada jednak zasig uniwersalny, tote, w miar przewagi pierwiastka neoplatoskiego nad gnostyckim, charakter

www.e-bookowo.pl

Barbara Czardybon: Realizm mistyczny Siemiona L. Franka

S t r o n a | 13

poprzedzajca Plotyna myl Platona (ok. 427-347 p.n.e.), ale i Heraklita (ok. 540-480 p.n.e.). Kolejnymi znakomitymi jej reprezentantami s przede wszystkim: Pseudo-Dionizy Areopagita (V/VI w.), Jan Szkot Eriugena (ok. 810-ok. 877), Mistrz Eckhart (ok. 1260-ok. 1327), Mikoaj z Kuzy (wac. Mikoaj Kryfta/Krebs), Jakub Bhme (1575-1624). W padzierniku 2004 roku na konferencji zorganizowanej przez Zakad Filozofii Rosyjskiej Instytutu Filozofii Uniwersytetu Jagielloskiego Dobieszewski wygosi referat na temat tendencji neoplatoskiej w filozofii rosyjskiej. 19 Badacz, w pierwszej kolejnoci, wymieni waciwoci rosyjskiej myli filozoficznej. Byy to: filozofia absolutu, maksymalizm (caociowo, integralno), pynno granicy midzy filozofi a religi, ontologizm, intuicjonizm (vel mistycyzm) o silnym aspekcie racjonalistycznym, antynomiczno (dialektyzm), dynamizm, materializm religijny, nastawienie historiozoficzne, a take antropologizm z akcentem na wsplnotowy wymiar bytu ludzkiego.20 Nastpnie stwierdzi, e to zestawienie zarazem oddaje charakter, istot i sens nurtu neoplatoskiego w dziejach filozofii: Filozofia rosyjska nie tylko wic przynaleaaby do pewnej trwaej linii rozwojowej filozofii powszechnej, byaby nie tylko kontynuatork linii rozwojowej osieroconej przez najnowsze tendencje myli europejskiej, ale byaby rwnie spadkobierczyni tradycji o szczeglnej jakoci i wartoci w dziejach myli powszechnej 21. A to ju wyznanie samego Franka: Podstaw caej mojej myli jest ta philosophia perennis, ktr dostrzegam w platonizmie, zwaszcza w tej formie, w jakiej on pod postaci neoplatonizmu i chrzecijaskiego platonizmu przechodzi przez ca histori filozofii europejskiej, zaczynajc od Plotyna, Dionizego Areopagity i Augustyna a do Baadera i

twrczoci filozofw rosyjskich traci nieco na rosyjskoci i zblia si do oglnoeuropejskiej myli filozoficznej, mwic cilej, do niektrych jej prdw; Frank wczy si w dzieo tworzenia kultury rosyjskiego renesansu religijno-filozoficznego od strony ponadwyznaniowej filozofii profesjonalnej (przypominajc pod tym wzgldem Mikoaja osskiego), wiadomie wspierajc dominujc, neoplatosk tendencj rosyjskiego idealizmu. B. Ja si n owsk i: Wschodnie chrzecijastwo a Rosja. Krakw 2002, s. 204; A. Wa l i ck i: Zarys myli rosyjskiej. Od owiecenia do renesansu religijno-filozoficznego. Krakw 2005, s. 704.
19

Zob. J. D obi esz e wsk i: Tendencja neoplatoska w filozofii rosyjskiej. W: Granice Europy granice

filozofii..., s. 43-50. Zob. te haso neoplatonizm. W: . Idee w Rosji. Ideas in Russia. Leksykon rosyjsko-polsko-angielski. T. 3. Red. A. de La z ar i. d 2000, s. 268-274.
20

Por. M. Br od a: Pyta o Rosj, pyta o siebie..., s. 52. Zob. M. Bi er dia je w: O charakterze filozofji

rosyjskiej. W: Ksiga Pamitkowa Drugiego Polskiego Zjazdu Filozoficznego (Warszawa 1927). Przegld Filozoficzny 1928, t. XXXI, z. 1, s. 42-43. Zachowuj oryg. pisowni B. Cz.
21

J. Dobi esz e wsk i: Tendencja neoplatoska..., s. 49-50.

www.e-bookowo.pl

Barbara Czardybon: Realizm mistyczny Siemiona L. Franka

S t r o n a | 14

Wodzimierza Soowjowa. Filozofia tutaj w zasadzie zbiega si z racjonaln mistyk 22. Gwny temat neoplatonizmu stanowi relacja absolutu do wiata. Jest to relacja obustronnie istotna, wskutek czego koncepcje te czsto uznawane s za panteistyczne. 23 Odnonie do filozofii pierwszej jest ona [...] rzeczywicie pierwszym, na niczym innym ju nie opierajcym si badaniem podstawowych zasad bytu, na gruncie ktrych po raz pierwszy jest moliwe rozrnienie midzy wiedz i przedmiotem wiedzy; w stosunku do tej nauki zarwno gnoseologia, jak i ontologia w wskim sensie s tylko podlegymi i wzajemniepowizanymi szczegowymi sferami wiedzy 24. Chocia w pismach Franka nigdzie explicite nie odnajdziemy odwoa do mistycznej teologii hezychazmu, to musimy pamita, i w swej refleksji ontologicznej filozof odwouje si do pokrewnych z ni idei. Rosjanin bazuje na dorobku Kuzaczyka, a ten jak wiadomo

22

philosophia perennis, ,

, , , . . , 00. Jest to jedno z nielicznych miejsc, w jakich Frank mwi o neoplatonizmie. W wikszoci przypadkw na oznaczenie czy to neoplatonizmu Plotyna, czy to renesansowego neoplatonizmu Mikoaja z Kuzy uywa on terminu platonizm. Zob. , s. 40. Nie byo to zjawisko wyjtkowe. Bierdiajew, piszc, i jego wasna filozofia religijna nie jest filozofi monistyczn, zaznacza, e nie moe te by jak o. Sergiusz Mikoajewicz Bugakow (1871-1944), o. Pawe Aleksandrowicz Florenski (1882-1943), Frank i inni nazwany platonikiem. [M. Bi er di a je w: Rosyjska idea..., s. 254.] Por. Kontakt Kuzaczyka z tekstami Platona wydaje si niekiedy za mao bliski, a niektre przytoczenia wskazuj raczej na korzystanie z jego pism w sposb tylko poredni. M. F. T oka r sk i: Filozofia bytu u Mikoaja z Kuzy. Lublin 1958, s. 74.
23

Panteizm jest to filozoficzny pogld, uznajcy tylko jeden rodzaj rzeczywistoci i utosamiajcy ca

rzeczywisto (wiat) z Bogiem lub bytem absolutnym. [Leksykon klasycznej filozofii. Red. J. Her bu t. Lublin 1997, s. 420. Podaj za: R. Kul in ia k, T. Ma ysz ek: Wprowadzenie. Do: M. Men del ssoh n: Do przyjaci Lessinga. Tum. R. Kulin i a k i T. Ma ysz ek. Krakw 2006, s. 9.] Panteizm jako system istnia ju w czasach staroytnej Grecji, Indii i Chin, ale sam termin explicite po raz pierwszy zosta uyty w 1709 roku przez J. Fay w pracy Defensio religionis. [R. S. Ni z i sk i: Midzy teizmem a panteizmem. Charlesa Hartshornea procesualna filozofia Boga. Lublin 2002, s. 75.]
24

[...] ,

, ; , - . , s. 39.

www.e-bookowo.pl

Barbara Czardybon: Realizm mistyczny Siemiona L. Franka

S t r o n a | 15

rozwija myl jednego z prekursorw hezychazmu, Pseudo-Dionizego.25 Mnisi z klasztorw na Grze Athos, nawizujc do rozrnienia w. Bazylego Wielkiego (329-379) na istot Boga oraz Jego przejawy, wzmocnili pogld o niepoznawalnoci Boskiej natury. Boskie energie s tutaj pojmowane jako objawienie substancji Boga. Wpywu teorii energetyzmu teologicznego na filozofi Franka dopatruje si te Augustyn. 26

25

T. Obol e vi t ch: Problematyczny konkordyzm..., s. 292. Zob. M. E l i a de: Historia wierze i idei

religijnych. T. III: Od Mahometa do wieku Reform. Tum. A. Kur y. Warszawa 1995, s. 140, a take J. Kol a r z owsk i: Filozofowie i mistycy. Na drogach neoplatonizmu. Warszawa 2005, s. 45; S. Swi e a wsk i: Midzy redniowieczem a czasami nowymi. Sylwetki mylicieli XV wieku. Warszawa 2002. Wyd. II, s. 178; M. F. T oka r sk i: Filozofia bytu..., s. 82.
26

Zob. L. August yn: Mylenie z wntrza objawienia..., s. 151.

www.e-bookowo.pl