www.e-BizCom.

net

Pawe Pabianiak

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

2008

ISBN 978-83-920280-0-0

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

SPIS TRECI
SPIS TRECI ........................................................................................................................................................ 5 WPROWADZENIE ................................................................................................................................................ 7 SPRAWOZDANIA FINANSOWE RDO DANYCH ANALIZY FINANSOWEJ ............................................. 9
USTAWA O RACHUNKOWOCI............................................................................................................................................ 9 BILANS .................................................................................................................................................................................. 12 AKTYWA ........................................................................................................................................................................... 14 PASYWA ........................................................................................................................................................................... 32 RACHUNEK ZYSKW I STRAT ........................................................................................................................................... 39 WARIANT PORWNAWCZY ........................................................................................................................................... 41 WARIANT KALKULACYJNY............................................................................................................................................. 46 WYNIK ZE SPRZEDAY I OPERACYJNY ....................................................................................................................... 48 WYNIK BRUTTO I NETTO................................................................................................................................................ 51 INFORMACJA DODATKOWA .............................................................................................................................................. 53 POZOSTAE CZCI SPRAWOZDANIA FINANSOWEGO................................................................................................ 54 ZESTAWIENIE ZMIAN W KAPITALE (FUNDUSZU) WASNYM..................................................................................... 54 RACHUNEK PRZEPYWW PIENINYCH .................................................................................................................. 55 SPRAWOZDANIE Z DZIAALNOCI JEDNOSTKI.......................................................................................................... 56 UPROSZCZONE SPRAWOZDANIE FINANSOWE.......................................................................................................... 57

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA ............................................................................................... 58

ANALIZA STRUKTURY I DYNAMIKI.................................................................................................................................... 63 ANALIZA BILANSU ........................................................................................................................................................... 63 ANALIZA STRUKTURY AKTYWW ................................................................................................................................ 64 ANALIZA STRUKTURY PASYWW ................................................................................................................................ 66 ANALIZA STRUKTURY RACHUNKU ZYSKW I STRAT ............................................................................................... 68 ANALIZA DYNAMIKI ......................................................................................................................................................... 69 ANALIZA "NASZEJ FIRMY" SP. Z O.O. DYNAMIKA I STRUKTURA RACHUNKU ZYSKW I STRAT I BILANSU .... 71 ANALIZA RENTOWNOCI ................................................................................................................................................... 79 PRG RENTOWNOCI ................................................................................................................................................... 85 ANALIZA WYDAJNOCI ...................................................................................................................................................... 89 ANALIZA "NASZEJ FIRMY" SP. Z O.O. RENTOWNO I WYDAJNO................................................................... 91 ANALIZA PYNNOCI.......................................................................................................................................................... 95 RACHUNEK PRZEPYWW PIENINYCH ................................................................................................................ 103 ANALIZA "NASZEJ FIRMY" SP. Z O.O. PYNNO ................................................................................................. 111 ANALIZA SPRAWNOCI ZARZDZANIA......................................................................................................................... 115 ANALIZA "NASZEJ FIRMY" SP. Z O.O. ROTACJA .................................................................................................... 125 ANALIZA ZADUENIA I OBSUGI DUGU .................................................................................................................... 128 ANALIZA "NASZEJ FIRMY" SP. Z O.O. ZDOLNO DO OBSUGI ZADUENIA I OCENA OGLNA .................. 134 ANEKS NR 1. CZYNNIK SEZONOWOCI I JEGO WPYW NA WYNIKI PRZEDSIBIORSTWA (NA PRZYKADZIE BRANY BUDOWLANEJ) ........................................................................................................................................................................ 137

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

ANEKS NR 2. SPECYFIKA BRANY I JEJ WPYW NA WYNIKI PRZEDSIBIORSTWA ..................................................... 139 ANEKS NR 3. OPIS I DANE FINANSOWE NASZA FIRMA SP. Z O.O. ................................................................................ 141 ANEKS NR 4. WARTOCI WSKANIKW FINANSOWYCH NASZA FIRMA SP. Z O.O. ................................................... 148 ANEKS NR 5. WYNIKI BRANY W KTREJ DZIAA NASZA FIRMA SP. Z O.O. ............................................................... 154 ANEKS NR 6. BILANS, RACHUNEK ZYSKW I STRAT, RACHUNEK PRZEPYWW PIENINYCH WG USTAWY O RACHUNKOWOCI ................................................................................................................................................................. 155

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

WPROWADZENIE
Tematyka poniszej ksiki obejmuje zaprezentowanie, w moliwie prostej i przystpnej formie, zasad i technik analizy finansowej jednostek gospodarczych. Analiza finansowa posuy nam do zrozumienia procesw jakie zachodz w przedsibiorstwie oraz uchwycenia zalenoci midzy poszczeglnymi wielkociami finansowymi. Jej zadaniem jest uzyskanie moliwie caociowego i syntetycznego obrazu firmy, jej stanu majtkowego i kapitaowego czy te potencjau gospodarczego rozumianego jako zdolno do generowania nadwyek finansowych. Co istotne, dokonanie oceny sytuacji przedsibiorstwa pozwala pozna nie tylko obecny jej stan, ale rwnie okreli moliwe do zrealizowania kierunki rozwoju w przyszoci (przynajmniej w perspektywie krtkookresowej). Analiza jest dostarczycielem informacji dla odbiorcw wewntrznych w przedsibiorstwie (mog to by jego waciciele i zarzdzajcy) a take - zewntrznych np. bankw finansujcych lub jego kontrahentw, chccych ustali stan finansw firmy z ktr wsppracuj lub planuj nawiza kontakty gospodarcze. W toku analizy korzysta si z usug rnorodnych instrumentw, a dokonuje si tego w oparciu o dane rachunkowoci finansowej. Std podzia opracowania na dwie podstawowe czci. W pierwszej czci opisane zostan gwne rda danych potrzebnych do analizy finansowej (czyli generalnie sprawozdania finansowe sporzdzane na podstawie ustawy o rachunkowoci). Czytelnik bdzie mie moliwo poznania znaczenia i treci poszczeglnych pozycji skadajcych si na sprawozdania finansowe. To z kolei stanowi bdzie podstaw do zastosowania tych rde danych w czci drugiej. W drugiej czci przystpimy do zaprezentowania gwnych technik analizy finansowej. Nasza analiza obejmie podstawowe obszary badania standingu finansowego jednostki gospodarczej, i bdzie suy ustaleniu kluczowych punktw przedstawiajcych obraz istniejcego stanu. Dua waga zostanie przypisana analizie pynnoci przedsibiorstwa (w tym strukturze przepyww pieninych), ktra powinna by gwnym obszarem zainteresowania analizy, jako zasadniczego rda informacji o zdolnoci jednostki gospodarczej do generowania czystego pienidza, i kierunkw jego wydatkowania. Przedstawione podejcie do analizy finansowej bdzie moliwie praktycznym, przy uwzgldnieniu jej kluczowego celu, jakim jest poznanie standingu finansowego firmy, ale jednoczenie przy osigalnych danych rdowych. Praktyczne podejcie oznacza, e caemu opracowaniu towarzysz przykady liczbowe, ktre uatwi zobrazowanie przedstawionej tematyki. Tematy cile powicone analizie finansowej bd odwoywa si do analizy przykadowej firmy, a obliczeniom liczbowym towarzyszy bdzie odpowiedni

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

komentarz. A zatem przedstawiona teoria bdzie odwoywaa si do rozwiza praktycznych co pozwoli lepiej zrozumie prezentowane zagadnienia. W poniszym opracowaniu zajmiemy si analiz finansow jednostek gospodarczych z wyczeniem bankw i zakadw ubezpieczeniowych, ktrych rachunkowo podlega innym zasadom. Jednoczenie zapraszam do skorzystania z gotowych narzdzi aplikacji finansowych dedykowanych dokonaniu szybkiej, a jednoczenie precyzyjnej analizy finansowej dowolnego przedsibiorstwa, w szczeglnoci analizy wskanikowej. Aplikacje wystpuj w rnych wersjach, ktre maj zrnicowany zakres informacji wejciowych oraz uzyskiwanych danych. Wicej informacji i moliwo zamwienia aplikacji znajdziecie Pastwo na stronie internetowej http://www.e-bizcom.net.

Tymczasem zapraszam do lektury ksiki!

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

SPRAWOZDANIA

FINANSOWE

RDO

DANYCH

ANALIZY FINANSOWEJ USTAWA O RACHUNKOWOCI

Tematu analizy finansowej nie mona omawia bez omwienia podstawowych zasad prowadzenia rachunkowoci, ale przede wszystkim bez poznania znaczenia wielkoci finansowych, ktre stanowi podstaw wszelkich analiz. Przy stosowaniu metod analizy a pniej interpretacji ich wynikw nie mona obej si bez znajomoci podstawowych wielkoci finansowych. Wyjanieniu ich treci ekonomicznej posuy ten wanie rozdzia. Sprawozdanie finansowe bdzie dla nas podstaw do przeprowadzenia analizy przedsibiorstwa. Z niego czerpie si dane do przeprowadzenia analizy finansowej przedsibiorstwa, w kolejnych jej obszarach i wedug poszczeglnych kryteriw. Sprawozdanie finansowe tworzy si na bazie dokonanych w cigu odpowiedniego okresu czasu1 operacji ksigowych. A zatem og ksigowa znajduje swoje syntetyczne odbicie w opracowanych po zakoczeniu okresu obrachunkowego sprawozdaniach finansowych. Opracowania sprawozdania finansowego dokonuj suby ksigowe przedsibiorstwa, po wczeniejszym przeprowadzeniu inwentaryzacji i przy zastosowaniu odpowiednich zasad wyceny. Oczywicie ustalenie prawidowoci wyceny majtku i okrelenia wyniku finansowego nie naley do analityka, niemniej jednak w celu lepszego zrozumienia dziaa dokonywanych w trakcie pniejszej warto analizy, oraz poznania zawarto wielkoci finansowych czci bdcych jej fundamentem, finansowego. Zasady rachunkowoci, w tym zasady sporzdzania sprawozda finansowych, okrela ustawa o rachunkowoci (z dnia 29.09.1994r., z pniejszymi zmianami). Jest to podstawowy akt prawny okrelajcy zasady polskiej rachunkowoci, na przestrzeni ostatnich lat czsto podlegajcy modyfikacjom, co ma na celu przyblianie polskich zasad rachunkowoci do standardw europejskich, a cilej midzynarodowych standardw rachunkowoci. Przepisy ustawy o rachunkowoci stosuje si m.in. do majcych siedzib lub miejsce
1

przedstawi

poszczeglnych

sprawozdania

w naszym opracowaniu bdziemy opiera si na danych za okresy roczne, ale analiza moe obj praktycznie dowolny okres czasowy, w zalenoci od posiadanego zakresu danych

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

sprawowania zarzdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej2: 1) spek handlowych (osobowych i kapitaowych, w tym rwnie w organizacji) oraz spek cywilnych, z zastrzeeniem pkt 2, a take innych osb prawnych, 2) osb fizycznych, spek cywilnych osb fizycznych, spek jawnych osb fizycznych oraz spek partnerskich, jeeli ich przychody netto ze sprzeday towarw, produktw i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosy co najmniej rwnowarto w walucie polskiej 800 000 EURO3
PRZYKAD Pan Jan Kowalski prowadzcy dziaalno pn. Moja firma w 2007 r. prowadzi rachunkowo w formie uproszczonej (w formie ksiki przychodw i rozchodw) i osign przychody netto ze sprzeday towarw, produktw i operacji finansowych w wysokoci 3.022.000 z, tj. w przeliczeniu 800.000 EUR (kurs PLN/EUR na 30.09.07 3,7775). Poniewa granica 800.000 EUR zostaa osignita, zatem w 2008 r. pan Kowalski jest zobligowany prowadzi pen rachunkowo (tj. na podstawie przepisw ustawy o rachunkowoci).

PRZYKAD Spka ABC z o.o. mimo, e osigna w 2007 r. przychody netto ze sprzeday towarw, produktw i operacji finansowych w wysokoci 1.888.750 z (500.000 EUR), rwnie bdzie w 2008 r. prowadzi pen rachunkowo, bo jest spk prawa handlowego.

Zgodnie z ustaw o rachunkowoci sprawozdanie finansowe skada si z 3 podstawowych czci4: 1) bilansu, 2) rachunku zyskw i strat, 3) informacji dodatkowej. Cz jednostek gospodarczych (speniajcych odpowiednie warunki) sporzdza dodatkowo poniej wymienione czci sprawozdania finansowego: 1) zestawienie zmian w kapitale (funduszu) wasnym5,
2 3 4 5

wszystkie jednostki, ktre podlegaj ustawie okrela art. 2 ustawy o rachunkowoci euro przelicza si tutaj, wg redniego kursu NBP, na dzie 30 wrzenia roku poprzedzajcego rok obrotowy art. 45 ust. 2 ustawy o rachunkowoci art. 45 ust. 3 i art. 64 ust. 1 ustawy o rachunkowoci

10

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

2) rachunek przepyww pieninych6, 3) oraz sprawozdanie z dziaalnoci jednostki7. W kolejnych etapach opracowania opiszemy te sprawozdania i ich zawarto. Naley doda, e sprawozdanie finansowe musi zosta sporzdzone nie pniej ni w cigu 3 miesicy od dnia bilansowego8, a take by podpisane przez osob, ktrej powierzono prowadzenie ksig rachunkowych oraz kierownika jednostki gospodarczej (jeli jednostk kieruje organ wieloosobowy wszyscy czonkowie tego organu). Sprawozdanie finansowe jednostki podlega zatwierdzeniu przez organ zatwierdzajcy (np. walne zgromadzenie w przypadku spki akcyjnej), nie pniej ni 6 miesicy od dnia bilansowego.

6 7 8

art. 45 ust. 3 i art. 64 ust. 1 ustawy o rachunkowoci art. 45 ust. 4 ustawy o rachunkowoci art. 52 ust. 1 ustawy o rachunkowoci

11

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

BILANS
Bilans to dokument ktry przedstawia stany aktyww i pasyww, tj. z jednej strony majtku i a z drugiej rde jego finansowania. Podstawowa zasada bilansu to rwnowaga midzy aktywami a pasywami. A zatem:

AKTYWA = PASYWA
Bilans przedstawia stan poszczeglnych pozycji finansowych na konkretny moment np. koniec roku obrotowego Jest to o tyle istotne, e decyduje o pasywnym charakterze tego sprawozdania. Naley mie zatem wiadomo, e jedna operacja ksigowa w dniu nastpnym po dniu, na ktrym sporzdzono bilans, moe zmieni jego obraz, ale oczywicie zawsze przy zachowaniu zasady rwnoci obu stron bilansu. BILANS (W FORMIE SKRCONEJ)9 Aktywa A. Aktywa trwae I. Wartoci niematerialne i prawne II. Rzeczowe aktywa trwae III. Nalenoci dugoterminowe IV. Inwestycje dugoterminowe V. Dugoterminowe rozliczenia midzyokresowe (w tym m. in.: aktywa z tytuu odroczonego podatku dochodowego) B. Aktywa obrotowe l. Zapasy II. Nalenoci krtkoterminowe (w tym m. in.: z tytuu dostaw i usug, z tytuu podatkw, dotacji, ce, ubezpiecze spoecznych i zdrowotnych oraz innych wiadcze) III. Inwestycje krtkoterminowe (w tym m. in.: udziay lub akcje, inne papiery wartociowe, udzielone poyczki, rodki pienine i inne aktywa pienine) IV. Krtkoterminowe rozliczenia midzyokresowe

szczegowe zestawienie bilansu, rachunku zyskw i strat oraz rachunku przepyww pieninych znajduje si na kocu opracowania jako aneks nr 5

12

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

Pasywa A. Kapita (fundusz) wasny l. Kapita (fundusz) podstawowy II. Nalene wpaty na kapita podstawowy (wielko ujemna) III. Udziay (akcje) wasne (wielko ujemna) IV. Kapita (fundusz) zapasowy V. Kapita (fundusz) z aktualizacji wyceny VI. Pozostae kapitay (fundusze) rezerwowe VII. Zysk (strata) z lat ubiegych VIII. Zysk (strata) netto IX. Odpisy z zysku netto w cigu roku obrotowego (wielko ujemna) B. Zobowizania i rezerwy na zobowizania I. Rezerwy na zobowizania (w tym m. in.: rezerwa z tytuu odroczonego podatku dochodowego, rezerwa na wiadczenia emerytalne i podobne) II. Zobowizania dugoterminowe (w tym m. in.: kredyty i poyczki, z tytuu emisji dunych papierw wartociowych) III. Zobowizania krtkoterminowe (w tym m. in.: z tytuu dostaw i usug, kredyty i poyczki, z tytuu emisji dunych papierw wartociowych, zobowizania wekslowe, z tytuu podatkw, ce, ubezpiecze i innych wiadcze, z tytuu wynagrodze, fundusze specjalne) IV. Rozliczenia midzyokresowe (w tym m. in.: ujemna warto firmy) Poniej omwione zostan w syntetyczny sposb poszczeglne pozycje bilansu. Poznamy struktur aktyww i pasyww oraz znaczenie kolejnych czci tego sprawozdania.

13

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

AKTYWA
Aktywa to najkrcej mwic, posiadany przez jednostk gospodarcz majtek. S to kontrolowane przez jednostk zasoby majtkowe o wiarygodnie okrelonej wartoci, powstae w wyniku przeszych zdarze, ktre spowoduj w przyszoci wpyw do jednostki korzyci ekonomicznych. Korzyci, o ktrych tu mowa wynikaj np. z wykorzystania skadnikw majtku w procesie wytwrczym, zuyciu ich w jego trakcie, oddania ich w najem, dzieraw, uzyskiwania od nich dywidend, odsetek czy dokonywania za ich pomoc zakupw. Wszystkie te dziaania s wykonywane celem osigania efektu gospodarczego. Przykadowo majtek przedsibiorstwa mog stanowi: grunty, budynki, maszyny, rodki transportu, zapasy surowcw, papiery wartociowe czy te rodki pienine. Podstawowy podzia aktyww to podzia na aktywa trwae i obrotowe. Klasyfikacja ta jest przeprowadzona wedug zasady: od najmniej do najbardziej pynnych skadnikw majtku (wyznacznikiem pynnoci jest tutaj moliwo zamiany na gotwk). Aktywa trwae to zasadniczo majtek, ktry wykorzystywany jest w przedsibiorstwie przez okres co najmniej jednego roku, a aktywa obrotowe przez okres do jednego roku (s wyjtki, o ktrych powiemy w dalszej treci opracowania). Std wanie pojawi si podzia niektrych pozycji na dugo- i krtkoterminowe np. nalenoci dugoterminowe (w aktywach trwaych) i krtkoterminowe (w aktywach obrotowych).

AKTYWA OGEM:
A. AKTYWA TRWAE B. AKTYWA OBROTOWE

AKTYWA TRWAE
Aktywa trwae (inaczej majtek trway) to s te skadniki majtku ktrych przewidywany okres wykorzystania gospodarczego jest duszy ni rok, i ktrych nie wykorzystuje si w

14

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

jednym cyklu produkcyjnym, lecz su gospodarczemu wykorzystaniu w duszym okresie. Jednym sowem to najmniej pynne aktywa (lub wrcz niepynne) co znaczy, e ich ewentualna zamiana na gotwk trwaa by najduej lub, w niektrych przypadkach, by moe byaby niemoliwa. Wartoci niematerialne i prawne stanowi wszelkie prawa majtkowe przeznaczone do wykorzystania gospodarczego (o przewidywanym okresie ekonomicznej uytecznoci duszym ni rok). S to prawa a wic jest to majtek nie posiadajcy charakteru materialnego. W szczeglnoci mog to by: autorskie prawa majtkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje, programy komputerowe, prawa do wynalazkw, patentw, znakw towarowych, wzorw uytkowych oraz zdobniczych, i know-how (czyli prawa do wykorzystania wiedzy w dziedzinie produkcji, organizacji czy technologii). Do wartoci niematerialnych i prawnych zaliczane s rwnie koszty, na tyle dugotrwae, e ich jednorazowe rozliczenie w zbyt mocny sposb wpynoby na wynik przedsibiorstwa koszty zwizane z pracami majcymi na celu unowoczenienie lub ulepszenie produktw i procesw technologicznych. Warto niematerialne i prawne wycenia si wg ceny nabycia (mwic prociej po tyle ile zapacono przy ich zakupie) lub kosztu wytworzenia (tyle ile wydano na ich wytworzenie). Do wartoci niematerialnych i prawnych wlicza si rwnie pozycj o nazwie warto firmy. Jest to nadwyka ceny nabycia okrelonej jednostki lub zorganizowanej jej czci nad wartoci rynkow poszczeglnych skadnikw majtkowych (netto czyli aktywa pomniejszone o zobowizania), przejtych od tej jednostki na skutek zakupu, przejcia do odpatnego korzystania albo wniesienia do spki. Wyjanimy to na poniszym przykadzie.

15

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

PRZYKAD W ramach prywatyzacji przedsibiorstwa pastwowego ABC nastpio przejcie jego majtku do uytkowania przez spk ABC S.A., na zasadzie leasingu majtku od Skarbu Pastwa. ABC S.A. zakupio majtek za cen 1.200.000 z. Warto rynkowa poszczeglnych skadnikw firmy nabywanej wynosia: majtek trway 1.500.000 z, zapasy 200.000 z, nalenoci 300.000 z zobowizania 1.000.000 z. Std warto rynkowa majtku netto (co oznacza rnic midzy aktywami a zobowizaniami) wyniosa 1.000.000 z (1.500.000+200.000+300.000-1.000.000). Rnica midzy cen nabycia a nisz wartoci rynkow netto zakupionego majtku to 200.000 z (1.200.000-1.000.000). Oznacza to, e po dokonaniu transakcji ABC S.A. wprowadzi do swojego bilansu nastpujce pozycje aktywa majtek trway nalenoci zapasy warto firmy suma 1.500.000 z zobowizania 300.000 z zobowizanie wobec Skarbu Pastwa 200.000 z z tytuu zakupu majtku 200.000 z 2.200.000 z suma 2.200.000 z 1.200.000 z pasywa 1.000.000 z

Przy okazji wida, e zachowana zostaa zasada rwnoci aktyww i pasyww, o ktrej wczeniej wspomniano.

Jak wida w powyszym przykadzie, nabywca paci wicej ni wynika to z rynkowej wyceny majtku. A zatem musi istnie jaka ukryta warto, za ktr dodatkowo paci. Nadwyka ceny nabycia nad wartoci netto majtku jest wanie rodzajem dodatkowej wartoci firmy, oznaczajcej jej renom, mark, potencja rynkowy, potencja kadry, lub sum tych czynnikw. rodki trwae to rzeczowe aktywa trwae, o przewidywanym okresie ekonomicznej uytecznoci duszym ni rok, kompletne, zdatne do uytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. W szczeglnoci mog stanowi je: nieruchomoci (w tym grunty, prawo uytkowania wieczystego gruntu, budowle i budynki, a take bdce odrbn wasnoci lokale, spdzielcze wasnociowe prawo

16

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

do lokalu mieszkalnego oraz spdzielcze prawo do lokalu uytkowego), maszyny, urzdzenia, rodki transportu, ulepszenia w obcych rodkach trwaych, oraz inwentarz ywy. rodki trwae wycenia si, podobnie jak wartoci niematerialne i prawne, wedug ceny nabycia lub kosztu wytworzenia. Specyficznym rodzajem rzeczowego majtku trwaego s rodki trwae w budowie to inaczej mwic rodki trwae w okresie ich budowy, montau lub ulepszenia ju istniejcego rodka trwaego (kiedy zwane inwestycjami rozpocztymi). rodki trwae w budowie stanowi t cz majtku trwaego, ktra w danym momencie nie uczestniczy w procesie wytwrczym. Po zakoczeniu inwestycji (np. budowy) taki rodek staje si typowym skadnikiem wytwrczego majtku trwaego, uczestniczcym w toku produkcji. Wwczas pojawi si w pozycji rodki trwae. Wartoci niematerialne i prawne oraz rodki trwae w bilansie wykazuje si w wartoci netto tj. po skorygowaniu ich o odpisy amortyzacyjne. Rzeczowy majtek trway charakteryzuje bowiem to, e podlega on stopniowemu umorzeniu (czyli staej utracie wartoci), co oznacza, e od poszczeglnych jego skadnikw (z pewnymi wyjtkami np. grunty, rodki w budowie) naliczana jest amortyzacja, ktra przedstawia wielko tego zuycia. Amortyzacja jest kosztem i stanowi odpis wartoci majtku, ktry musi by dokonywany w stosunku do zuycia fizycznego lub moralnego rodka trwaego10. Zuycie fizyczne to oczywicie zuycie materialne gdy np. czci maszyny ulegaj zuyciu lub zniszczeniu w trakcie ich eksploatacji. Za zuycie moralne wystpuje w sytuacji, gdy na rynku pojawia si nowoczeniejsza maszyna - bardziej wydajniejsza od starej, w zwizku z czym stara maszyna w sposb poredni traci swoj warto (lub jej cz). Amortyzacja, mimo e jest kosztem nie jest wydatkiem (w przeciwiestwie do innych kosztw, nie wie si z wydatkowaniem pienidzy, bo jest tylko ksigowym odpisem majtku) i staje si rodzajem nadwyki pieninej pozostajcej do dyspozycji przedsibiorstwa, ale ktra z definicji nie powinna by wydatkowana na dowolny cel. Cel

ustawa o rachunkowoci zawiera oglne wytyczne dotyczce wielkoci stosowanych odpisw poza tym, e okrela przyblione wielkoci stawek amortyzacyjnych, nakazuje aby przy ich ustaleniu pod uwag wzi: liczb zmian, na ktrych pracuje rodek trway, tempo postpu techniczno-ekonomicznego, wydajno rodka trwaego mierzona liczb godzin jego pracy lub liczb wytworzonych produktw albo innym waciwym miernikiem, prawne lub inne ograniczenia czasu uywania rodka trwaego, przewidywan przy likwidacji cen sprzeday netto istotnej pozostaoci rodka trwaego.

10

17

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

dokonywania odpisw amortyzacyjnych jest bowiem cile okrelony. Poniewa rodki trwae zuywaj si (a wielko amortyzacji odzwierciedla, przynajmniej w przyblieniu, kwotow warto tego zuycia), to aby potencja majtkowy jednostki gospodarczej nie zmniejsza si, potrzebne s nakady inwestycyjne (np. w formie zakupu nowych rodkw trwaych, lub te modernizacji ju istniejcych) w wysokoci co najmniej rwnej wielkoci zuycia. I wanie nadwyka tworzona z odpisw amortyzacyjnych ma suy poniesieniu tych nakadw11. Zatem, przedsibiorstwo, dokonujc amortyzacji majtku uzyskuje rodki na odtworzenie starzejcych si rodkw trwaych. O warto amortyzacji pomniejsza si warto pocztkow rodka trwaego zwan wartoci brutto. A wobec tego warto rodka trwaego w bilansie to warto pocztkowa pomniejszona o dotychczasow amortyzacj, czyli w efekcie warto netto.

oczywicie jednostka gospodarcza nie ma obowizku ponoszenia nakadw inwestycyjnych na odtworzenie majtku trwaego w wysokoci dokonanych odpisw amortyzacyjnych, jednake brak takowych bdzie obnia jako majtku a w konsekwencji zdolnoci produkcyjne, jako wyrobw, a w dalszym rezultacie utraty rynku odbiorcw; o tym jaka jest polityka firmy w tym wzgldzie decyduj jej zarzdzajcy ale musz oni bra pod uwag to, e brak nakadw na inwestycje jest polityk krtkowzroczn (by moe na pocztku pozwoli to zaspokoi inne cele np. wypat zysku przez wacicieli, ale na dusz met, prawie na pewno osabi pozycj rynkow przedsibiorstwa); o tym jak sprawdzi jakie s relacje midzy amortyzacj a nakadami na inwestycje powiemy przy okazji analizy rachunku przepyww pieninych

11

18

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

PRZYKAD Maszyn stanowic rodek trway zakupiono (np. za wasne rodki) i wprowadzono do majtku w czerwcu 2007 r. w cenie nabycia 600.000 z. Od lipca 2007 r. rozpoczto jego amortyzacj (roczna stawka amortyzacyjna wynosi 10%, przyjto liniow metod amortyzacji tj. sta w caym okresie). Roczna amortyzacja maszyny wynosi 60.000 z (10% od 600.000 z). Wg stanu na 31.12.2007 r. umorzenie maszyny (czyli suma amortyzacji) wynosio 30.000 z (600.000 * 10% * 0,5 roku). 1. w rachunku zyskw i strat (za cay 2007 r.): koszty operacyjne = amortyzacja -30.000 z -30.000 z* wynik finansowy
* przy zaoeniu braku innych operacji

2. w bilansie stan na 31.12.2007 r.: aktywa rodki trwae suma wynik netto 570.000 z suma pasywa 570.000 z* kapita zakadowy 600.000 z -30.000 z 570.000 z

* = rodki trwae brutto (warto pocztkowa) minus dotychczasowa amortyzacja = 600.000 z 30.000 z

Nalenoci to rodki przynalene jednostce od jej kontrahentw (tj. nalenoci handlowe za sprzedane wyroby i usugi), budetu pastwa (np. podatek VAT do zwrotu), czasem np. pracownikw (z tytuu udzielonych im zaliczek czy poyczek). Nalenoci dugoterminowe (stanowice cz majtku trwaego) to wszystkie nalenoci z terminem wymagalnoci powyej 12 m-cy (std nazwa dugoterminowe), poza nalenociami z tytuu dostaw i usug (ktre w caoci naley zaliczy do krtkoterminowych, bez wzgldu na termin zapaty co wynika z wymogu ustawy o rachunkowoci). Mog to by rwnie kwoty umowne zatrzymane przez kontrahentw z tytuu gwarancji waciwego wykonania robt (w przypadku dugoletnich kontraktw), kwoty nalenoci z tytuu leasingu finansowego (u leasingodawcw) i nalenoci od jednostek, z ktrymi zawarte jest postpowanie ukadowe na spat wierzytelnoci. Przy okazji nalenoci omwione zostan od razu nalenoci krtkoterminowe. Naley jednak pamita, e s one czci majtku obrotowego, o ktrym mowa bdzie w dalszej czci opracowania. Nalenoci krtkoterminowe to wszystkie nalenoci z tytuu dostaw i usug, bez wzgldu na okres wymagalnoci, oraz wszystkie nalenoci z innych tytuw wymagalne w przecigu najbliszych 12 m-cy np. z tytuu podatkw (np. nadwyka VAT-u naliczonego

19

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

nad nalenym) czy ubezpiecze spoecznych. Jak powstaje naleno przedstawimy na przykadzie nalenoci z tytuu dostaw i usug. Gdy firma sprzedaje swj produkt, dokonuje jego wydania nabywcy i wystawia faktur. W momencie wystawienia faktury powstaje przychd ze sprzeday, a jeli zapata nie nastpuje natychmiast, rwnolegle powstaje w naleno (czyli odroczona w czasie patno z tytuu dokonanej sprzeday). W gospodarce wolnorynkowej codzienn praktyk jest sprzeda przy zastosowaniu wyduonych terminw patnoci. Std nalenoci z tytuu dostaw i usug to inaczej mwic ta cz sprzeday firmy, ktra nie zostaa jeszcze opacona, czyli jest nalena do zapaty terminie przyszym.
PRZYKAD Jednostka gospodarcza dokonaa sprzeday swoich wyrobw kontrahentowi na czn kwot 1.000 z netto (dla uproszczenia przyjmiemy, e ta sprzeda podlega podatkowi VAT wg stawki 0% czyli podatek VAT naleny nie wystpi). Poow ceny (500 z) kontrahent zapaci w gotwce, drug poow (500 z) ma zapaci w przecigu 30 dni. W wyniku tej operacji nastpiy ponisze ksigowania: przychd ze sprzeday netto (w rachunku zyskw i strat) 1.000 z

W bilansie: aktywa rodki pienine nalenoci suma 500 z wynik netto 500 z 1.000 z suma 1.000 z pasywa 1.000 z*

* przy zaoeniu, e jest to jedyna operacja w firmie wynik netto bdzie rwny przychodom (gdy brak jest kosztw) i taka warto pojawi si w pasywach (jako cz kapitaw wasnych, o czym bdzie w dalszej czci opracowania)

Nalenoci odzwierciedlaj wic t cz sprzeday, ktra nie zostaa jeszcze zapacona i jest nalena do zapaty w przyszoci.

Nalenoci rwnie wystpuj w bilansie w wartoci netto tj. po skorygowaniu o odpisy aktualizujce warto nalenoci (dokonuje si ich w ciar kosztw pozostaych kosztw operacyjnych lub kosztw finansowych, w zalenoci jakiego rodzaju nalenoci dotyczy odpis). W tym przypadku take jest to zwizane z dostosowaniem kwoty nalenoci do jej rzeczywistej wartoci (czyli do wartoci, ktra jest realna do odzyskania). Aktualizacja wartoci jest bowiem zwizana z przestrzeganiem zasady ostronoci (ktra wymaga m.in. aby warto skadnikw aktyww bya odpowiednio korygowana o zmniejszenia wynikajce

20

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

z utraty ich wartoci uytkowej lub handlowej). Taki obowizek powstaje przykadowo w sytuacji, gdy istnieje zagroenie, e naleno moe nie by w peni lub czciowo zapacona. W szczeglnoci dzieje si tak wwczas, gdy min termin wymagalnoci nalenoci, gdy sytuacja dunika budzi obawy co do moliwoci spaty przez niego wierzytelnoci (tym bardziej, gdy zosta postawiony w stan upadoci lub likwidacji), lub gdy wierzytelnoci s kwestionowane przez dunika.
PRZYKAD W dniu 31.08.2007 r. jednostka A dokonaa sprzeday towarw swojemu odbiorcy XYZ sp. z o.o. na kwot 100.000 z (bez VAT), z terminem patnoci 30.09.2007 r. A zatem: 1. w rachunku zyskw i strat: przychody ze sprzeday 100.000 z

2. w bilansie stan na 31.08.2007 r.: aktywa nalenoci netto = nalenoci brutto suma 100.000 z 100.000 z suma 100.000 z wynik netto pasywa 100.000 z

Pomimo upomnie, XYZ na dzie 31.10.2007 r. w dalszym cigu nie uregulowa swojej wierzytelnoci. Firma A postanowia dokona odpisu aktualizacyjnego na cz nalenoci (w zwizku z ryzykiem jej nieodzyskania) w wysokoci 20% tj. 20.000 z (wysoko rezerwy jest uzaleniona od przyjtej w firmie polityki rachunkowoci; w tym przypadku przyjte jest, e gdy spnienie w spacie wynosi od 30 do 90 dni odpis wynosi wanie 20%, powyej 90 do 180 dni 50%, powyej 180 dni 100%), co zostao dokonane w ciar pozostaych kosztw operacyjnych. A zatem: 3. w rachunku zyskw i strat (narastajco): przychody ze sprzeday pozostae koszty operacyjne (odpisy aktualizujce naleno) wynik netto 100.000 z -20.000 z 80.000 z

4. w bilansie stan na 31.10.2007 r.: aktywa nalenoci netto suma 80.000 z* wynik netto 80.000 z suma pasywa 80.000 z 80.000 z

* = nalenoci brutto odpis aktualizujcy = 100.000 z 20.000 z

21

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

Na dzie 31.12.2007 r., gdy w dalszym cigu nie doszo do spaty nalenoci, firma dokonaa dodatkowego odpisu (do wysokoci 50%) w kwocie 30.000 z. 1. w rachunku zyskw i strat (narastajco): przychody ze sprzeday pozostae koszty operacyjne (odpisy aktualizujce naleno) wynik netto 100.000 z -50.000 z 50.000 z

2. w bilansie stan na 31.12.2007 r.: aktywa nalenoci netto suma 50.000 z* wynik netto 50.000 z suma pasywa 50.000 z 50.000 z

* = nalenoci brutto odpis aktualizujcy = 100.000 z 50.000 z

A zatem, jak wida, odpis aktualizacyjny koryguje kwot nalenoci w odpowiedni sposb do przewidywanej utraty jej wartoci (rwnoczenie odpowiednio korygujc ksigowy wynik przedsibiorstwa). Przy okazji nalenoci, trzeba zwrci uwag, e obecnie do sprawozda finansowych wprowadzony zosta podzia niektrych pozycji finansowych zwizanych z operacjami wobec jednostek powizanych i pozostaych (dotyczy to pozycji nalenoci, zobowiza, a take niektrych przychodw i kosztw). Dziki wprowadzeniu tego podziau, moliwe jest bardziej klarowne przedstawienie jaka cz dziaalnoci wynika z rozlicze midzy powizanymi jednostkami i jak te powizania wpywaj na efekt gospodarczy. Za powizane jednostki rozumie si stan, gdy jedna jednostka ma zdolno do kierowania polityk finansow czy operacyjn drugiej jednostki. W szczeglnoci moe to mie miejsce, gdy jednostka pierwsza ma wikszo oglnej liczy gosw w organie stanowicym drugiej jednostki (np. na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, lub w zarzdzie). Wspomniany podzia ma w rezultacie da lepszy obraz firmy poprzez okrelenie czy istniej znaczne powizania gospodarcze z innymi jednostkami tej samej grupy kapitaowej, i jaka jest pozycja firmy na tle tej grupy (jak cz operacji stanowi operacje w ramach powizanych jednostek, i czy wpywa to na fakt, e firma stanowi orodek tworzenia kosztw lub te generowania dochodu w grupie). W przypadku przedsibiorstw osb fizycznych, lub spek tych osb np. jawnych pozycja pozostae nalenoci nie rzadko zawiera kwoty pobranych przez wacicieli zaliczek (czyli jest to rodzaj wypaconych z firmy pienidzy). Tan rwnie mona znale kwoty zaliczek 22

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

udzielanych pracownikom czy innych rozlicze z nimi. Kolejna pozycja aktyww trwaych to inwestycje dugoterminowe. Wedug brzmienia ustawy o rachunkowoci rozumie si przez to aktywa nabyte w celu osignicia korzyci ekonomicznych wynikajcych z przyrostu wartoci tych aktyww, uzyskania z nich przychodw w formie odsetek, dywidend (udziaw w zyskach) lub innych poytkw, w tym rwnie z transakcji handlowej, a w szczeglnoci aktywa finansowe (akcje, obligacje itp.). oraz te nieruchomoci i wartoci niematerialne i prawne, ktre nie s uytkowane przez jednostk, lecz zostay nabyte w celu osignicia tych korzyci. W poprzednio obowizujcych ukadach sprawozda pozycje te znajdoway si w finansowym majtku trwaym, albo te stanowiy rzeczowy majtek trway, gdy brakowao podziau na aktywa wykorzystywane gospodarczo oraz te, z ktrych bdziemy chcieli osign korzyci z tytuu przyrostu ich wartoci. Tak wic w pozycji Inwestycje znajdujemy warto posiadanych przez firm akcji, udziaw, obligacji i innych papierw wartociowych, a take nieruchomoci i innego majtku, z ktrego firma pozyskuje korzyci majtkowe. Oznacza to, e wymagany jest podzia czci majtku na ten wykorzystywany w sposb typowo gospodarczy (w procesie produkcyjnym) i ten, ktry np. przeznaczony jest do odsprzeday. Np. nieruchomo, na terenie ktrej firma prowadzi dziaalno wytwrcz bdzie znajdowa si w pozycji "rodki trwae", za nieruchomo przeznaczona do odsprzeday (celem zarobienia na rnicy midzy cen nabycia a sprzeday) w pozycji "inwestycje". Przy okazji inwestycji (dotyczy to take krtkoterminowych) naley rwnie pamita, e mog one podlega odpisom aktualizujcym na skutek trwaej utraty ich wartoci (np. spadek wartoci rynkowej akcji) w tym przypadku jednak odpis aktualizujcy jest odnoszony na koszty finansowe (z kolei przychd z tytuu wzrostu ich wartoci na przychody finansowe). Nastpna pozycja bilansu to rozliczenia midzyokresowe. W aktywach (w pasywach te ta pozycja wystpuje, wic naley rozrnia rozliczenia midzyokresowe w aktywach i pasywach) ta wielko finansowa obejmuje koszty dotyczce przyszych okresw a stanowice wydatki biecego okresu. Generalnie ma to suy zapewnieniu zasady rachunkowoci polegajcej na wspmiernoci przychodw i kosztw. W rachunkowoci istniej bowiem koszty, ktrych nie mona jednorazowo zaliczy do konkretnego jednego okresu, poniewa dotycz przyszego okresu obrachunkowego. Mog to by np. opacone z gry (za przyszy okres) czynsz, prenumerata lub ubezpieczenie majtku. Mimo, e np. prenumerat na cay rok opacamy jednorazowo z gry (ponosimy jednorazowy wydatek),

23

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

to nie moemy jej zaksigowa w rachunku zyskw i strat w tym wanie momencie zapaty, lecz musimy rwnomiernie, w sposb adekwatny, odnie j w koszty kolejnych miesicy roku. Do momentu penego rozksigowania jest ona traktowana jako kwota w pozycji "rozliczenie midzyokresowe kosztu".
PRZYKAD Firma w styczniu 2008 r. opacia z gry caoroczny czynsz w wysokoci 120.000 z. Aby zachowa wspmierno kosztw, wydatek ten musi rozliczy rwnomiernie w kolejnych miesicach roku (czyli po 10.000 z). Zatem ksiguje koszt w pozycji Rozliczenia midzyokresowe (krtkoterminowe, bo do rozliczenia w przecigu najbliszego roku) w kwocie 102.000 z, a nastpnie co miesic odnosi odpowiedni cz do rachunku wynikw w koszty dziaalnoci (w tym przypadku koszty usug obcych) po 10.000 z miesicznie (patrz tablica poniej). W skutek tego cay wydatek zostanie rozliczony przez rok, w czciach przynalenych do waciwych okresw (gdy mimo, e wydatek poniesiony zosta styczniu, dotyczy w rwnym stopniu wszystkich miesicy)
Miesic stycze stycze luty marzec ... ... padziernik listopad grudzie 10.000 z 10.000 z 10.000 z 20.000 z 10.000 z 0 z Kwota odnoszona w koszty 10.000 z 10.000 z 10.000 z Rozliczenia midzyokresowe po operacji 120.000 z 110.000 z 100.000 z 90.000 z

Kosztami znajdujcymi si w rozliczeniach midzyokresowych (w aktywach) s rwnie koszty, ktrych jednorazowe zaksigowanie spowodowaoby znieksztacenie wynikw firmy np. koszty trwajcych prac rozwojowych, przygotowania nowej produkcji, wikszych remontw, rnice midzy kwot zobowizania z tytuu wyemitowanych przez jednostk obligacji (weksli) a nisz kwot otrzymanych z tego tytuu rodkw. Do rozlicze midzyokresowych kosztw zalicza si rwnie pozycj aktywa z tytuu odroczonego podatku dochodowego. Powstanie tej pozycji bilansu wymaga jednak dodatkowych, szerszych wyjanie. Ot, nie wszystkie przychody uzyskiwane przez przedsibiorstwo stanowi przychd do opodatkowania i nie wszystkie koszty s kosztem

24

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA

uznanym z punktu widzenia przepisw podatkowych12. To z kolei powoduje, e moe zaistnie sytuacja, gdy wynik brutto (ksigowy) jest w danym roku niszy od podstawy do opodatkowania. Wwczas wymagane jest utworzenie wspomnianych aktyww13, przy czym ma to miejsce wwczas, gdy rozbieno midzy wynikiem brutto a podstaw do opodatkowania jest spowodowana przejciowymi (a wic nie trwaymi, bo rwnie takie mog mie miejsce) rnicami w kwalifikowaniu przychodw i kosztw. Pojcie przejciowe oznacza, e rnice te prdzej czy pniej wyrwnuj si w czasie (czyli np. koszt ksigowy nie stanowicy obecnie kosztu podatkowego, w nastpnym okresie stanie si wanie kosztem podatkowym). Firma zatem oczekuje, e w przyszoci nastpi zwrot nadpaty podatku z biecego okresu, wanie na skutek tego, e przejciowe rnice wyrwnaj si w czasie, i w kolejnym okresie to wynik brutto bdzie wyszy od podstawy do opodatkowania. Oto niektre rnice przejciowe, ktre mog wpyn na odmienn wysoko wyniku ksigowego i podatkowego, a ktre powinny wyrwna si w czasie: wpywa/j na wynik ksigowy odsetki rnice kursowe wpywa/j na podstaw do opodatkowania w momencie zapaty

rozliczenia midzyokresowe amortyzacja

odpisy aktualizacyjne

w momencie naliczenia (niekoniecznie zapacenia) tylko w momencie rzeczywistej przy zapacie, oraz przy zapaty nalenoci i zobowiza, ustalaniu rwnowartoci w lub wydatkowania rodkw walucie krajowej rozrachunkw, rodkw pieninych itp. w walutach obcych w momencie ich zarachowania w momencie poniesienia kosztw lub uzyskania przychodw wg zasad okrelonych w w kwotach wynikajcych ze ustawie o rachunkowoci stawek amortyzacyjnych w przepisach podatkowych (na og niszych lub co najwyej rwnych tym wynikajcym z ustawy o rachunkowoci) w momencie dokonania generalnie nie (tylko w odpisw wyjtkowych sytuacjach)

12 polska ksigowo charakteryzuje si tym, e przepisy wynikajce z ustawy o rachunkowoci, nie w peni pokrywaj si z przepisami prawa podatkowego, std nie rzadko przedsibiorstwa zmuszone s prowadzi odrbn rachunkowo ksigow i podatkow i std wynikajce rnice np. midzy wynikiem ksigowym z rachunku zyskw i strat (wynikiem brutto) a wynikiem podatkowym (podstaw do opodatkowania) 13 wwczas, gdy mamy sytuacj odwrotn (wynik ksigowy wyszy od podstawy do opodatkowania) nastpuje powstanie rezerwy z tytuu podatku odroczonego

25

Wszelkie prawa autorskie i wydawnicze zastrzeone Kopiowanie czy rozpowszechnianie caoci lub fragmentw niniejszej ksiki bez zgody autora i wydawnictwa jest zabronione. Moliwe jest cytowanie fragmentw publikacji z podaniem ich rda. Copyright by eBizCom

www.e-BizCom.net

ISBN 978-83-920280-0-0 Wydanie 2 rozszerzone 2008