You are on page 1of 13

Z

ARTYKUY Adam OLSZEWSKI


Wydzia Filozoczny PAT Krakw

N XXXVIII / 2006, s. 114126

KILKA UWAG O TEZIE CHURCHA I AKSJOMACIE HILBERTA


Przypomn na pocztek par faktw odnonie Tezy Churcha (dalej skrt CT). Zostaa sformuowana przez Alonzo Churcha (19031995) okoo roku 1934 (w zwizku z badaniami nad lambdarachunkiem), ocjalnie zgoszona do AMS na posiedzeniu 22.03.1935 i opublikowana po raz pierwszy (w terminach funkcji rekurencyjnych) w abstrakcie Bulletin of the American Mathematical Society, t. 41(1935) s. 333. Druga wersja opublikowana zostaa przez Churcha w artykule An unsolvable problem of elementary number theory1 . Oto tekst:
Zdeniujemy teraz wczeniej dyskutowane pojcie funkcji efektywnie obliczalnej w liczbach cakowitych dodatnich, przez identykacj go z pojciem funkcji rekurencyjnej liczb cakowitych dodatnich (lub deniowalnych funkcji liczb cakowitych dodatnich). (Antologia Davisa s.100101). We now dene the notion, already discussed, of an eectively calculable function of positive integers by identifying it with the notion of a recursive function of positive integers (or of a denable function of positive integers).
UWAGA: Tekst zosta zrekonstruowany przy pomocy rodkw automatycznych; moliwe s wic pewne bdy, ktrych sygnalizacja jest mile widziana (obi@opoka.org). Tekst elektroniczny posiada odrbn numeracj stron. 1 The American Journal of Mathematics, 58(1936), ss. 345363; [Antologia Davisa ss. 89107].

OLSZEWSKI

Bezporednio po tym pisze Church:


Denicja ta ma by usprawiedliwiona (justied) za pomoc nastpujcych poniej rozwaa, w takim stopniu, w jakim przekonywujce (positive) uzasadnienie moe w ogle by uzyskane dla wyboru formalnej denicji, ktra ma korespondowa z pojciem intuicyjnym (intuitive notion). (s. 100). This denition is thought to be justied by the considerations which follow, so far as positive justication can ever be obtained for the selection of a formal denition to correspond to an intuitive notion.

Te rozwaania sumuje sam Church nastpujco:


W ten sposb zostao pokazane, e bardziej oglna denicja efektywnej obliczalnoci nie moe by uzyskana za pomoc adnej z dwch metod ktre w sposb naturalny si nasuwaj (1) przez denicj funkcji jako efektywnie obliczalnej, gdy istnieje algorytm dla obliczenia jej wartoci (2) przez zdeniowanie funkcji F (jednej zmiennej) jako efektywnie obliczalnej, gdy dla kadej liczby cakowitej dodatniej m istnieje dodatnia liczba cakowita n taka, ze F(m) = n jest dowiedlnym twierdzeniem. (s. 102).

Jak wida z powyszych tekstw Church uwaa CT za denicj. W jego stylizacji mona CT wypowiedzie nastpujco: CT Pojcie funkcji efektywnie obliczalnej jest identyczne z pojciem funkcji rekurencyjnej. Church by zwolennikiem istnienia obiektw abstrakcyjnych jak na przykad; poj, sensw, znacze i rozwaania ich wasnoci. W artykule: The Need for Abstract Entities (1951)2 , ktrego wersje waciwie pisa do koca swego ycia, formuuje aksjomaty swej teorii. Oto niektre z nich:
2

American Academy of Arts and Sciences Proceedings, 80(1951), ss. 100113.

KILKA UWAG O TEZIE CHURCHA I AKSJOMACIE HILBERTA 3

Kade pojcie, jest pojciem co najwyej jednej rzeczy. Kada staa ma jedyne (unique) pojcie jako swj sens. Kada zmienna ma niepust klas poj jako swoj dziedzin sensu (senserange). Denotacj staej jest to czego sens staej jest pojciem. Church, w The Need for Abstract Entities, odegnuje si od rozumienia poj w takim sensie, jak Frege. Mwic oglnie, prbuje on wyeliminowa fregowskie pojcie funkcji (jako przedmiotu nienasyconego w tym poj (Begri )) na korzy sensw. Podobnie rozumia rzecz Husserl. Naley tutaj zauway, e w sformuowaniu CT wystpuje angielskie sowo notion, a nie sowo concept. Ten drugi termin, w obrbie logiki, wydaje si mie bardziej techniczny charakter. Biorc zatem pod uwag pogldy Churcha z roku 1951 naleaoby przyj, e CT w naszym powyszym sformuowaniu jest faszywa, bo (jak si wydaje) sensy terminw funkcja efektywnie obliczalna oraz funkcja rekurencyjna s rne. Rnica pomidzy pogldami Fregego i Husserla (i Churcha) dotyczya denotacji dla sw pojciowych3 . Schematycznie wyglda to nastpujco4 :
FREGE Termin nazywajcy pojcie Sens tego terminu Denotacja tego terminu (pojcie) Obiekt, ktry podpada pod pojcie
3 4

HUSSERL Termin nazywajcy pojcie Sens tego terminu (pojcie) Denotacja terminu (obiekt)

Sowo pojciowe to termin nazywajcy pojcie. Por. G.R. Haddock, Remarks on Sense and Reference in Frege and Husserl, s. 31; [w:] Hussel or Frege?, C. Ortiz Hill, G.R. Haddock, Open Court 2003.

OLSZEWSKI

Czy wobec tego CT w przyjtym sformuowaniu da si uratowa? Georg Kreisel5 zwrci uwag na to, e analiza obliczalnoci dokonana przez Turinga prowadzi do uznania mocniejszej (od zwykej rwnowanoci) relacji pomidzy efektywn obliczalnoci funkcji a rekurencyjnoci. T mocniejsz wersj Kreisel nazywa Supertez Churcha: SCT Kadej mechanicznej regule (lub algorytmowi) mona przypisa program (idealnego) komputera, ktry deniuje ten sam proces obliczeniowy (ktry deniuje regua). Jeliby CT wyraaa tylko rwnowano materialn dwch poj, to SCT wyraa to wanie, i dodatkowo wicej, wskazujc na identyczno (izomorzm) krokw obliczeniowych6 . Church zdawa sobie spraw z wagi CT. W artykule A Note on the Entscheidungsproblem7 pisze:
W ostatnim artykule [Chodzi o artyku An Unsolvability...; AO] autor zaproponowa denicj potocznie (commonly) uywanego terminu efektywnie obliczalny i pokaza na bazie tej denicji, e rozwizanie oglnego przypadku Entscheidungsproblemu jest nierozwizywalne w adnym systemie logiki symbolicznej (of symbolic logic), ktry jest adekwatny do wyraenia pewnej czci arytmetyki i jest omeganiesprzeczny [Davis, s. 110].

To, co niemal powszechnie uchodzi za tez Churcha tzn. zdanie mwice, e kada funkcja efektywnie obliczalna jest funkcj rekurencyjna jest waciwie wersj Kleenego CT8 . Ucze Churcha Kleene
Por. G. Kreisel, Some Reasons for Generalizing Recursion Theory, ss. 139 198, odcinek 4.(c).(i) ; [w:] Logic Colloqium 69, Gandy, Yates (eds.), North Holland 1971. 6 Dla lepszej intuicji: SCT = CT + I; gdzie I jest jakim intensjonalnym komponentem. 7 The Journal of Symbolic Logic, 1(1936) [Davis, ss. 110115]. 8 Jeli tekst Churcha dopuszcza przyjte przeze mnie rozumienie CT, to tekst Kleengo z Introduction to Metamathematics ju takiej interpretacji nie dopuszcza. cile rzecz biorc Church w paragrae pierwszym An Unsolvable... formuuje CT podobnie jak Kleene.
5

KILKA UWAG O TEZIE CHURCHA I AKSJOMACIE HILBERTA 5

bardzo wiele zdziaa dla CT. Jako pierwszy uporzdkowa argumenty za CT i przeciw niej. Sam argumentowa za CT. Jak napisa, stal si zwolennikiem CT w cigu jednego wieczoru, kiedy prbowa zdiagonalizowa klas funkcji rekurencyjnych i okazao to si niewykonalne. Wersja Kleenego, w kontekcie logiki pierwszego rzdu i teorii mnogoci, prowadzi do utosamienia CT ze zdaniem wyraajcym identyczno klasy funkcji rekurencyjnych z klas funkcji efektywnie obliczalnych. Church rozwiza negatywnie tzw. Entscheidungsproblem postawiony przez Hilberta i Ackermanna. Dowid twierdzenia o (absolutnej) nierozstrzygalnoci dla logiki pierwszego rzdu. W publikacji zawierajcej ten dowd wyranie (jak widzielimy) powouje si na CT (denicj) jako zaoenie dowodu. Negacja twierdzenia o nierozstrzygalnoci logiki pierwszego rzdu skutkuje negacj CT. Odifreddi rozrnia pomidzy zwyk nierozstrzyglanoci a absolutn nierozstrzygalnoci. Ta druga jest wasnoci teorii zwizan z CT. Zwyka nierozstrzygalno polegaaby jedynie na (np.) nierekurencyjnoci twierdze logiki. W przypadku zwykej nierozstrzygalnoci mamy do czynienia z nie[[...]] gdzie na miejsce [[...]] naley wstawi nazw konkretnego modelu obliczalnoci. Takie twierdzenia posiadaj cise dowody i nie odwouj si do CT. G del rozrnia matematyk obiektywn (M1) i matematyk suo biektywn (M2). Ta pierwsza dotyczy ma prawdziwych twierdze matematyki jako takiej, za ta druga twierdze w obrbie jakiego systemu formalnego. Przyjmujc to rozrnienie, mona zapyta jak dua cz M1 zaley od CT. Zdeniujemy zbir Z, ktry nazwiemy Zasigiem obowizywania CT : Z = {T: T CT}. Jest to zbir tych twierdze M1, ktrych negacje implikuj negacj CT (ktrych negacje falsykuj CT). Oczywicie natychmiast pojawiaj si pytania dotyczce rozumienia znaku =. Intuicyjnie rzecz biorc zachodzi T T, gdy z zaoenia T uda si wyprowadzi T za pomoc logiki. Zbir Z jest niepusty bo oczywicie CT

OLSZEWSKI

naley do Z. Kleene (za Webbem) wykaza, e pierwsze twierdzenie G dla o niezupenoci rwnie naley do Z. Twierdzenie o nierozo strzygalnoci logiki pierwszego rzdu rwnie naley do Z. Staraem si pokaza, e twierdzenie Tarskiego o niedeniowalnoci prawdy take naley do Z9 . Wspomniane powyej twierdzenia o absolutnej nierozstrzygalnoci niektrych problemw (teorii) nale do Z, w tym twierdzenie o nierozstrzygalnoci logiki pierwszego rzdu. Genialny Hilbert zdawa sobie spraw z istnienia nauki pierwotniejszej od matematyki. Byaby to nauka o podmiocie matematyku. Sformuowa nawet aksjomat tej nauki10 .
[...] Aksjomat Mylenia lub, jak mgby kto powiedzie, Aksjomat Istnienia Inteligencji, moe by w przyblieniu sformuowany jak nastpuje: Ja mam mono myle rzeczy i oznacza je poprzez proste znaki (a, b; ..., X, Y, ...; ...) w peni charakterystyczny sposb tak; e mog je zawsze jednoznacznie powtrnie rozpozna. Moje mylenie operuje tymi rzeczami za pomoc ich oznacze [Bezeichnung] w pewien sposb, zgodny z okrelonymi prawami. Ja mog si nauczy tych praw poprzez samoobserwacj, i opisa je zupenie. [...] an Axiom of Thought or as one can say, an Axiom of the Existence of an Intelligence, which can be formulated approximately as follows: I have a capability to think things and to denote them through simple signs (a, b; ..., X, Y, ...) in such a fully charakteristic way that I can unequivocally recognise them again. My thinking operates with these things in this designation [Bezeichnung] in a ceratin way according to determinate laws, and I am capable of learning these laws through selfobservation, and of describing them completely.
9 Por. A. Olszewski, Teza Churcha a denicja prawdy Tarskiego, Analecta Cracoviensia, 33(2001), ss. 171176. 10 Cytuj za M. Hallett, Hilberts Axiomatic Method and the Laws of Thought, Mathematics and Mind, A. George, 1994. Cytat ten pochodzi z wykadw Hilberta z roku 1905 o tytule Logische Prinzipien des mathematischen Denkens, notatki z wykadu zrobione przez Ernsta Hellingera. Notatki z tego samego wykadu robi take Max Born

KILKA UWAG O TEZIE CHURCHA I AKSJOMACIE HILBERTA 7

Aksjomat ten mona rozbi na nastpujce czci: AH1. Ja Myl. AH2. Myl rzeczy (lub o rzeczach)11 . AH3. Za pomoc (prostych) znakw mog: (a) oznacza nimi pomylane rzeczy. (b) rozpoznawa ponownie uczynione znaki. (c) dobiera znaki w sposb (do)wolny. AH4. Prawa operowania pojciami rzeczy i operowania znakami mog opisa zupenie. AH5. Mam zdolno samoreeksji. Jak Hilbert rozumia znaki (w szczeglnoci cyfry) nie jest cakiem jasne. Znakami s na przykad |, ||, |||, ||||, itd. S pierwotne i niesprowadzalne do innych logicznych poj. S pierwotne uchwytywalne w przedstawieniu (in der Vostellung). Cyfry nie s jednak zycznymi obiektami, czyli wystpieniami kresek na papierze (na przykad). Wedug Hilberta ich ksztat moe by w oglnoci w sposb pewny rozpoznany przez nas, niezalenie od czasu, przestrzeni, specjalnych warunkw produkcji znakw i od nieznaczcych rnic w nalnym produkcie. Nazywa znak tym samym, gdy ma taki sam ksztat jak inny ustalony znak12 . Hilbert dalej utosami liczby z cigami kresek (cyframi) z tym, e kreski s tutaj zupenie przypadkowe. Budulec cyfr moe by dowolny. Jak odrni zatem to co jest cyfr od tego co ni nie jest?13 Znaki nie s rwnie umysow konstrukcj, gdy ich wasnoci s obiektywne, chocia ich istnienie jest zalene od ich intuicji (w sensie Kanta). Co zatem jest jasne w kadym przypadku to to, e s one logicznie pierwotne tzn. nie s ani pojciami (jak liczby Fregego), ani
W angielskim tumaczeniu tekstu Hilberta jest: to think things. D. Hilbert, Neubegr ndung der Mathematik. Erste Mitteilung, s. 163; [w:] u Gesammelte Abhandlungen, t. III, Berlin, Springer, 1935, ss. 157177. 13 Por. R. Zach, Hilberts Finitism, <http://www.ucalgary.ca/ rzach/ papers/ hilbert.pdf>.
12 11

OLSZEWSKI

zbiorami. To co wane tutaj, to nie ich metazyczny status lecz to, e nie wchodz one w relacje logiczne, na przykad nie mog by orzekane o czymkolwiek. William Tait w znanej pracy Finitism14 analizujc charakter cyfr u Hilberta (szczeglnie ich rozrnialno) przypuszcza, e naley je interpretowa jako cyfrytypy (w odrnieniu od cyfrtokens). Wedug niego to wanie typy (znakw) s przedmiotem zainteresowania matematyki15 . W Aksjomacie Mylenia Hilbert uchwyci moment rozpoznawania znakw w czci AH3 (b). Rozpoznawanie znakw znaczy dwie rzeczy: rozpoznawanie ich jako uczynionych przeze mnie (przypominanie) oraz drugie bardzo wane odrnianie rnych znakw od siebie i identykowanie tych samych znakw. W tym miejscu mona postawi pytanie o to jak mocny jest AH. Ot, co moe by zaskoczeniem, AH3 (b) zawiera tak duo treci, e mona z niego wycign denicj obliczalnoci. Grzegorczyk w pracy Decidability without Mathematics16 poda denicj Elementarnej Rozrnialnoci (ER) i Oglnej Rozrnialno (RO). Jego rozwaania dotycz tekstw skoczonych zapisanych z uyciem skoczonej liczby (15) symboli podstawowych (atomowe teksty). Za dane przyj operacj konkatenacji (skadania) tekstw (symbolem A!B oznacza tekst zoony z tekstu A i bezporednio po nim nastpujcego tekstu B) oraz relacj zawierania si tekstu w tekcie; A<B znaczy tekst A zawiera si w tekcie B. Def. Elementarnej Rozrnialnoci (EO): Kady singleton ktrego elementem jest atomowy tekst jest EO. Relacja identycznoci pomidzy tekstami jest EO. Relacja konkatenacji ! pomidzy tekstami jest EO. Relacja inkluzji < pomidzy tekstami jest EO. Konwers relacji bdcej EO jest rwnie EO. Dodanie nowych argumentw (bez adnych warunkw ich doty-

1. 2. 3. 4. 5. 6.

14 W. Tait, Finitism, The Journal of Philosophy, (1981), ss. 524546. Szczeglnie strony 538540. 15 Terminologia ta nawizuje do angielskich okrele: signtokens i signtype. 16 Dostpne w sieci: <http://www.calculemus.org/>.

KILKA UWAG O TEZIE CHURCHA I AKSJOMACIE HILBERTA 9

czcych) nie wyprowadza poza klas EO. 7. Identykacja argumentw nie wyprowadza poza klas EO. 8. Jeli relacja R jest EO, to nonR jest rwnie EO. 9. Jeli R, S maj tyle samo argumentw i s EO, (R lub S) jest EO. 10. Jeli R jest co najmniej jednoargumentowa i jest EO, to S zdeniowana: S(A,...) wtw dla dowolnego tekstu B<A, R(B,...). Def. Oglnej Rozrnialnoci (RO). Relacja ta spenia warunki 110 oraz: 11. Relacja R jest RO wtw istniej dwie relacje S i T, ktre s RO oraz; R(A,...) wtw istnieje takie B, e S(A,...,B), nonR(A,...) wtw istnieje takie B, e T(A,...,B). Denicje te odnoszc si do tekstu, zatem zoonego systemu znakw, wydaj si eksplikowa tre zawart w AH3 (b). Grzegorczyk dowodzi, e klasa tych relacji jest identyczna z klas relacji oglnie rekurencyjnych (s. 1213). Jest to o tyle zaskakujce, e pozornie sabe zaoenie zawiera w sobie tak wiele treci. Przygldajc si denicjom Grzegorczyka nie sposb unikn wraenia, e s one tak konstruowane, by objy klas relacji rekurencyjnych. Zarzut Kreisla o moliwo popeniania tzw. systematycznego bdu (systematic error), skierowany przeciwko argumentowi z rwnowanoci sformuowa rnych modeli obliczalno, mgby tutaj dobrze pasowa. Filozoczny wniosek jaki mona wycign z pracy Grzegorczyka, majcy zastosowanie dla rozwaa o CT, jest taki, e AH3 (b) zaoenie rozrnialnoci znakw (obecne zreszt w analizie Turinga) peni fundamentaln rol w charakteryzacji funkcji obliczalnych. Inne modele obliczalnoci zakadaj je implicite. Aksjomat Hilberta czci AH1 mwi o zdolnoci do mylenia. Na czym polega to, e czowiek myli prbuj odpowiedzie rne teorie umysu. Jedna z nich komputacyjna teoria umysu twierdzi, i umys czowieka jest w istocie (uniwersaln) maszyn Turinga. Mylenie jest wedug tej teorii waciwie obliczaniem. AH1 mona wobec tego przetumaczy na AH1 Ja myl = ja obliczam. AH2 wyjania co obliczamy. Myl rzeczy, czy te o rzeczach. I tutaj pojawia si pro-

10

OLSZEWSKI

blem zwizany z TC. Mianowicie w TC mowa jest o rzekomo dwch pojciach utworzynych w umyle czowieka, o ktrych TC stanowi, i s naprawd jednym pojciem. Jeli myl, i moje wewntrzne dowiadczenia co w ogle mi mwi, to z jednej strony myl o liczbach naturalnych i funkcjach, postrzegajc je jako pochodzce z idealnej sfery rzeczywistoci. Jawi mi si one jako abstrakty (obiekty abstrakcyjne). Mamy tutaj do czynienia z jak form platonizmu. Ostatecznie nie potrzebuj znakw, eby co o tej rzeczywistoci powiedzie i eby wyksztaci sobie jakie pojcie obliczalnoci w tych liczbach. Dodatkowym argumentem za takim postawieniem sprawy s fenomenalni ludzie, ktrzy potrali liczy na bardzo duych liczbach w pamici. Klasycznym przykadem jest hinduski matematyk Ramanujan odkryty przez G. Hardyego. Z drugiej strony operujc na rzeczach, na przykad na zbiorach kamieni, a w szczeglnoci na znakach, czyli przedmiotach dowiadczenia utworzonych przeze mnie, mog rwnie liczy. Mog je dodawa, odejmowa i wykonywa jeszcze inne operacje. Maj one charakter mechaniczny. W niektrych przypadkach wiem, ze uzyskam okrelony wynik, jeli wszystko wykonam porzdnie. Grzegorczyka denicja odrnialnoci tekstw (znakw) dotyczy tej wanie sfery dowiadczenia czowieka i jest rwnowana rekurencyjnoci. Wiem tez, e s takie operacje na rzeczach zewntrznego wiata, gdzie wynik jest dla mnie nie do przewidzenia. Kiedy rzucam monet, to czy wypadnie orze czy reszka, nie jest dla mnie jasne. Wiem, e wypadnie ktre z nich. Nie wszystko mog zatem oblicza co dotyczy sfery zewntrznego dowiadczenia. Z tej jednak sfery pochodzi drugie pojcie obliczanoci. W obu przypadkach, to znaczy zarwno w moim wewntrznym dowiadczeniu liczb i wytworzonego w tym kontakcie pojcia obliczalnoci (Obliczalno1), jak i w pojciu obliczalnoci (Obliczalno2) wytworzonym w wyniku dowiadczenia zewntrznego, jestem ograniczony natur mojego mylenia. Moje mylenie, o czym wiem z mojej zdolnoci samoreeksji (AH5), decyduje o tym co jest, a co nie jest obliczalne. Mona przyj, e w takim przypadku (obliczalna) natura mojego mylenia decyduje o identycznoci tych dwch

KILKA UWAG O TEZIE CHURCHA I AKSJOMACIE HILBERTA 11

poj obliczalnoci, genetycznie wywodzcych si z dwch rnych wiatw. (Obliczalno1) = (Obliczalno2). Ten zarys argumentu, przy zaoeniu komputacyjnej teorii umysu i AH, ma wskazywa na prawdziwo TC. Ze znakami sprawa wydaje si by jednak jeszcze bardziej zoona. Hofstadter krytykuje w swoim artykule Metafont17 lozoczny pogld Donalda Knutha, e dziki pojawieniu si komputerw wszystkie moliwe litery A mog zosta (przez abstrakcj) uchwycone w postaci skoczenie parametryzowalnej obliczeniowej struktury pewnej software machine posiadajcej skoczon liczb gaek do strojenia18 oraz to, e kade wyobraalne A jest produktem takiej maszyny, gdy ustali si wartoci odpowiednich parametrw. To samo, wedug Knutha, ma dotyczy innych platoskich obiektw. Hofstadter nazywa ten pogld matematyzowaniem kategorii. Twierdzi, e wypenienie przestrzeni zdeniowanej przez takie kategorie jak litery A, fotel, czy walc wymagaj aktu nieskoczonej kreatywnoci19 . Od strony matematycznej taka przestrze jest tzw. zbiorem produktowym. Podstawowym przykadem takiego zbioru jest zbir (numerw g dlowskich) wszystkich twierdze arytmetyki prawdziwych w stano dardowym modelu. Fakt ten jest implikowany przez twierdzenia G dla o o niezupenoci. Twierdzenia te dowodz, e prba skompresowania zbioru wszystkich zda prawdziwych arytmetyki do rekurencyjnie przeliczalnego zbioru zda jest niemoliwa. cisa denicja tego wysoce interesujcego pojcia jest nastpujca: Def. Zbir (liczb naturalnych) A jest produktowy jeli istnieje funkcja rekurencyjna f taka, e dla dowolnego x: W x A f (x) A W x , gdzie W x jest dziedzin funkcji czciowo rekurencyjnej (zbiorem rekurencyjnie przeliczalnym) o indeksie x. Pozostae symbole maj
D. Hofstadter, Metafont, Metamathematics, and Metphysics, Visible Language, 16(1982), ss. 309338. 18 Hofstadter, op. cit., s. 310. 19 Tame.
17

12

OLSZEWSKI

zwyke znaczenie20 . Mwic swobodnie zbir produktowy A to taki, dla ktrego istnieje taka funkcja rekurencyjna f , e dla dowolnego jego podzbioru W (wypisywalnego na licie) funkcja f wyliczy (efektywnie) element, ktry naley do dopenienia W wzgldem A21 . Hofstadter argumentuje za tym, e istota litery A nie posiada charakteru geometrycznego. Podejcie topologiczne, wedug niego, zawodzi. Uwaa, przeciwnie ni Hilbert, e okrelenie tej przestrzeni przez posiadanie tego samego ksztatu nie rozwizuje problemu. Skania si ku pogldowi o platoskim charakterze bytu nazwanego liter A. Wydaje si, e problem za znakami jest do trudny. Skupia si w nim wiele wtkw technicznych i lozocznych (problem uniwersaliw?). AH3 (c) zezwala na swobod w operowaniu znakami. W niektrych przypadkach, gdy rozrnienie znakw nie jest praktycznie moliwe, odwoujemy si do kontekstu (i znaczenia tekstu) dla rozpoznania znaku. AH4 jest wyrazem optymizmu poznawczego Hilberta. Twierdzenia G dla o niezupenoci i (zaliczane do twierdze limitacyjnych) o twierdzenie SkolemaL wenheima wskazuj na faszywo AH4. o Z punktu widzenia CT, w wersji przyjtej w niniejszej pracy, kluczowe wydaje si rozwinicie AH2 w postaci dojrzaej (podobnej do tej jak Grzegorczyk rozwin AH3 (b)). Jednak niestety wiemy na ten temat zbyt mao, cho rozwijajce si (czciowo) empirycznie ugruntowane teorie umysu pozwalaj oczekiwa wielu nowych odkry. Zakoczymy cytatem z Gandyego wypowiedzianego w podobnym kontekcie: One can only keep an open mind 22 .
Por. P. Odifreddi, Classical Recursion Theory, North Holland, 1999, s. 306. To ciekawe pojcie moe mie zastosowanie w kwestii nazw o nieostrej ekstensji. Nie znam jednak takich zastosowa 22 R. Gandy, Churchs Thesis and Principles for Mechanisms, [w:] The Kleene Symposium, J. Barwise, H.J. Keisler, K. Kunen (eds.), North Holland, 1980, ss. 123 148.
21 20

KILKA UWAG O TEZIE CHURCHA I AKSJOMACIE HILBERTA 13

SUMMARY SOME REMARKS CONCERNING CHURCHS THESIS AND HILBERTS AXIOM


Some facts concerning Churchs Thesis are rst reminded, then Hilberts Axiom of Thought is formulated. Hilbert proposed this axiom in 1905. He believed that it belongs to a domain of knowledge that is prior with respect to mathematics. An attempt is made to apply this axiom to some considerations concerning Churchs Thesis.

You might also like