Z

DYSKUSJE I POLEMIKI Bogusaw WJCIK

N XXXI / 2002, s. 147169

POPPEROWSKI POSTULAT TRZECH WIATW A NATURALISTYCZNA KONCEPCJA UMYSU

Cokolwiek nowego mam do powiedzenia na temat stosunku ciaa i duszy, wie si z moimi pogldami na wiat 31 .

Przytoczona uwaga na temat problemu psychozycznego, szybko zostaaby dzi uznana w krgach lozofw zainteresowanych tematem umysu, jako archaiczna jzykowo. Syntetycznie ujmuje ona jednak jeden z czciej pojawiajcych si wtkw w dzieach Poppera. Z pewnoci nie jest to wtek gwny, ale lozof, ktry odznacza si ambicj stworzenia caociowego systemu, musi zmierzy si w ramach tego przedsiwzicia i z wasnym umysem, ktry dokonuje autoreeksji. Popper o umyle i jego miejscu w rzeczywistoci pisa w wielu miejscach, nie ulega wtpliwoci, e oryginalnie, ale mona te doda, i schemat zaproponowanych rozwiza pozostaje wanie dosy prosty2 .
UWAGA: Tekst zosta zrekonstruowany przy pomocy rodkw automatycznych; moliwe s wic pewne bdy, ktrych sygnalizacja jest mile widziana (obi@opoka.org). Tekst elektroniczny posiada odrbn numeracj stron. 1 K. Popper, Nieustanne poszukiwania. Biograa intelektualna, Krakw: ZNAK 1997, s. 263. 2 Na pierwszym miejscu naley wymieni napisan w 1977 r. wsplnie z J.C. Ecclesem ksik The Self and Its Brain. Ale take nastpujce pozycje: Droga do wiedzy. Domysy i refutacje (1999, wyd. angielskie 1963, rozdz. 12 i 13), Wiedza obiektywna (1992, wyd. angielskie 1972), Wiedza a zagadnienie ciaa i umysu. W obronie interakcji (1998, wyd. angielskie 1994). Ograniczam si jedynie do pozycji, z ktrych korzystaem w niniejszym opracowaniu.

WJCIK

Intrygujcym wydaje si pytanie, dlaczego z perspektywy wspczesnych publikacji wieszczcych denitywne rozwizanie problemu ludzkiej wiadomoci3 , propozycje Poppera nie zostay uznane za atrakcyjne. By moe wynika to z faktu, e amerykaskie rodowiska lozoczne maj pewne trudnoci z uznaniem autorytetu Poppera. Nie bez znaczenia pozostaj rwnie komentarze, w ktrych powtarza si opini I. Hackinga goszc, i w lozoi nauki Poppera ukryte s akcenty heglizmu4 . Biorc pod uwag znaczenie koncepcji wiata 3 dla Popperowskiego rozumienia umysowoci, o skojarzenia z duchem obiektywnym nie jest zreszt trudno5 . Inn przyczyn braku zrozumienia dla Popperowskich propozycji jest prawdopodobnie okrelona interpretacja perspektywy naturalistycznej, ktra zdominowaa wspczesne podejcie do zagadnienia umysowoci. O ile poszukuje si dzi nadal odpowiedzi na stare pytanie czym jest ludzki umys? wewntrz lozoi, o tyle w coraz wikszym stopniu wysiek ten pozostaje uwarunkowany tym, co dzieje si poza granicami lozoi. Dotyczy to przede wszystkim Cognitive Science, interdyscyplinarnej dziedziny, ktr tworz midzy innymi: lingwistyka, sztuczna inteligencja, informatyka, psychobiologia, psychologia poznawcza, zjologia i neurobiologia.
3 Mam na myli nastpujce pozycje: N. Humphrey, Consciousness Regained, J. Searle, The Rediscovery of the Mind, D.C. Dennett, Consciousness Explained, S. Pinker, How the Mind Works. 4 Por. J. yciski, Elementy lozoi nauki, Tarnw: Biblos 1996, s. 119. Mimo, i przymiotnik heglowski wystpuje w tekstach Poppera jako najmocniejszy termin pejoratywny, wielu komentatorw powtarza opini I. Hackinga goszc, i w lozoi nauki ukazanej w Objective Knowledge zdecydowanie dominuj ukryte akcenty heglizmu. 5 Sam Popper przyznaje: Zatem to, co nazywam trzecim wiatem, ma z pewnoci wiele wsplnego z teori form lub idei Platona, a zatem take z Heglowsk teori ducha obiektywnego, chocia moja teoria rni si zdecydowanie pod pewnymi wzgldami od teorii Platona, i Hegla. Ma wicej wsplnego z teori universum sdw samych w sobie i prawd samych w sobie, ktr przedstawi Bolzano, cho rni si te od jego teorii. Mj trzeci wiat najbardziej jest podobny do universum obiektywnych treci mylenia Fregego. K.R. Popper, Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna, Warszawa: PWN 1992, s. 149.

POPPEROWSKI POSTULAT TRZECH WIATW...

Nie mona Poppera posdza, i w swoich analizach lekceway dane nauk przyrodniczych, jest wprost przeciwnie. Nie chodzi w tym momencie jednak o same dane, ktrych dostarczaj badania naukowe, lecz czone z nimi czsto przewiadczenie, e zbir problemw znajdujcych si poza zasigiem metod empirycznych pozostaje zbiorem pustym. Uznawana przez Poppera zasada przybliania si do prawdy, kwestionuje w tym wzgldzie przesadny optymizm wspczesnych empirystw. NATURALISTYCZNE KONCEPCJE UMYSU Metodologiczna precyzja, charakteryzujca warsztat lozoczny Poppera, domaga si wskazania jasnych punktw odniesienia, koniecznych w analizie jego pogldw. Przed przystpieniem do charakterystyki naturalistycznej koncepcji umysu, konieczne wydaje si w zwizku z tym przywoanie klasycznego ju rozrnienia na naturalizm metodologiczny i ontologiczny. Z naturalizmem metodologicznym goszcym, i w perspektywie nauk przyrodniczych, a wic przy zaweniu do zycznych aspektw rzeczywistoci, jedne stany zyczne tumaczy si poprzez odniesienie do innych stanw zycznych, nikt ju dzi nie polemizuje. Zupenie inne komentarze towarzysz naturalizmowi ontologicznemu, okrelanemu rwnie jako zykalizm i materializm. Jego zwolennicy postuluj, i skoro z punktu widzenia nauki, ktra jest w stanie wyjani wszystko, nie zachodzi potrzeba odwoywania si do nie zycznych procesw, procesw takich po prostu nie ma. Wszystko, co zatem istnieje w naszej rzeczywistoci, wszystkie dokonujce si w niej zdarzenia pozostaj empirycznie dostpnymi wasnociami wiata6 . Ten rodzaj naturalizmu jest tez metazyczn, zaoeniem, ktre wyklucza inne, ni zyczne czynniki tumaczce rzeczywisto. Trudnoci tego pogldu ujawniaj si m.in. w kontekcie zagadnie
S. Guttenplan, A Companion to the Philosophy of Mind, Blackwell, Oxford 19986 , s. 449.
6

WJCIK

zwizanych z umysem, poniewa w przypadku takiego ujcia umys a priori zostaje zmaterializowany7 . Uywajc etykiety naturalistyczna koncepcja umysu wskazujemy wic, e chodzi o rozwizania, w ktrych dochodzi do utosamienia umysu z mzgiem, okrelonych stanw wiadomoci ze zdarzeniami neuronalnymi. Za naturalistyczne mona zatem uzna koncepcje umysu charakterystyczne dla behawioryzmu oraz teori identycznoci, funkcjonalizm i eliminatywizm. We wszystkich tych teoriach umysu mamy do czynienia z ontologiczn wersj naturalizmu, ktra zakada, i wiat jest przyczynowo domknity, a przyczyny zyczne powoduj skutki tej samej natury. W konsekwencji zatem zarwno jakociowy charakter, jak i podmiotowo wiadomoci, pozostaj wytworem oddziaywa zycznych8 . Teoria identycznoci utosamia kady rodzaj dowiadczanej wiadomoci z okrelonym zycznym stanem lub jego wasnoci, natomiast funkcjonalizm upatruje podoa tego typu przey w relacyjnych waciwociach powstajcych w kompleksowych stanach zycznych. Podoem wiadomoci s zatem w pierwszym przypadku neurozjologiczne stany mzgu, lub te w drugim, stany funkcjonalne powstajce midzy wejciami i wyjciami systemu oraz innymi stanami umysowymi9 . W odrnieniu od teorii identycznoci i funkcjonalizmu status ontologiczny stwierdze pojawiajcych si w ramach eliminatywizmu jest sabszy. Stanowisko to stanowi raczej rodzaj eksplanacyjnego wyjcia awaryjnego. Poniewa naturalistyczny punkt widzenia nie dostarcza satysfakcjonujcych opisw umysowoci, eliminatywi[W]e wspczesnym zykalizmie nie ma w ogle miejsca na problem umysciao. T. Crane, Powstanie i upadek problemu umys-ciao, w: P. Gutowski, T. Szubka, Filozoa brytyjska u schyku XX wieku, Lublin: TN KUL 1998, s. 484. 8 Por. B. Wjcik, Filozoczne interpretacje wiadomoci prba systematyzacji, Zagadnienia Filozoczne w Nauce, XXV, OBI, Krakw 1999, ss. 47-60. 9 Zarwno teoria identycznoci, jak i funkcjonalizm natraaj na powane trudnoci. Por. W. Seager, Theories of Consciousness, Routledge, London 1999, s. 380.
7

POPPEROWSKI POSTULAT TRZECH WIATW...

ci przyjmuj, i waciwo, ktr chcemy wyjani nie moe by wyjaniona, gdy nie istnieje10 . Krytyka eliminatywizmu, jako modnego sposobu rozwizywania problemw z umysem, ktrej przykadu dostarcza John Searle, nie pozostaje rwnoznaczna z odrzuceniem samego naturalizmu. Searle stwierdza, e pierwszoosobowe dowiadczenia, jak np. bl zba nie mog by zredukowane do opisw trzecioosobowych (subosobowych, neurobiologicznych). Niemniej jednak jako materialista (naturalista) zaznacza, e wszystkie rodzaje dowiadcze s powodowane przez zyczno-chemiczne struktury mzgu11 . W tej kwestii Searle jest zgodny z Dennettem. Pomimo regularnie prowadzonych polemik obaj ci myliciele uznaj, i nie ma innej podstawy wiadomoci ni naturalna. Searle, przeciwnie ni Dennett, nie wnioskuje std jednak, e wiadomo nie istnieje i jest tylko przypadkowym naddatkiem ewolucji. Zdaniem Searlea na pewnym etapie dowiadczenia, osignity zostaje nowy rodzaj autonomii, ktrej koherentne tumaczenie wymaga odniesienia si przede wszystkim do
J. Levin, Recent Work on Consciousness, American Philosophical Quarterly, Volume 34, Number 4, October 1997, s. 398. Sztandarowym zwolennikiem eliminatywizmu pozostaje Daniel C. Dennett, a zarys jego strategii pojawi si ju w Content and Consciousness. Na pewnym etapie swoich analiz powiconych zjawisku blu dochodzi on do przekonania, e naley przej z poziomu wyjanie, w ktrych mwi si o ludziach, ich wraeniach i dziaaniach, na subosobowy poziom mzgu i zdarze zachodzcych w ukadzie nerwowym. Wtedy jednak gdy opuszczamy poziom osobowy to zupenie dosownie opuszczamy rwnie dziedzin blu. [...] W istocie, analiza blu w terminach procesw mentalnych jest poprawna. [...] Porzucenie osobowego poziomu wyjaniania jest wanie porzuceniem blu, a nie utosamieniem go z jakim zdarzeniem zycznym. Por. D.C. Dennett, Osobowy i subosobowy poziom wyjaniania, w: B. Chweduczuk (red.) Filozoa umysu, Warszawa: Aletheia-Spacja 1995, ss. 103-109. 11 W moim ujciu, stany umysowe s tak realne jak adne inne zjawiska biologiczne, tak realne jak laktacja, fotosynteza, mitoza lub trawienie. Jak te i inne zjawiska, stany umysowe s powodowane przez zjawiska biologiczne i na odwrt powoduj inne zjawiska biologiczne. Gdyby kto chcia etykietki mgby nazwa taki pogld biologicznym naturalizmem. J. Searle, Intentionality, Cambridge University Press, 199612 , s. 264. Willem B. Drees omawiajc naturalistyczne koncepcje wiadomoci umieszcza Serlea obok Dennetta i Paula Churchlanda. Por. W.B. Drees, Religion, Science and Naturalism, Cambridge University Press, 19983 , ss. 183-189.
10

WJCIK

wasnych stanw i ich zawartoci treciowych. W tym wymiarze pojawiaj si bowiem treci, ktrych uzasadnienia nie znajdziemy przy pomocy odwoa do praw biologicznych. POPPER A KWESTIA UMYSOWA Dokonujce si w ramach wspczesnej lozoi umysu odejcie od Skinnerowskiego behawioryzmu stanowicego sztywny redukcjonizm, do teorii identycznoci czy funkcjonalizmu, nie wie si wic z porzuceniem samego schematu redukcjonistycznego. Obserwujemy wprost utrwalanie si zykalizmu ontologicznego, cho jego nieodzownym komponentem pozostaje rwnie dualizm wasnoci, ktry uznaje, e pojcia i wasnoci psychologiczne tworz nieredukowaln, autonomiczn domen. W zarysowanym kontekcie powstaje pytanie o moliwo interpretacji, ktra nie byaby ani redukcjonistyczna, ani dualistyczna. Pytanie to, chocia intrygujce, nasuwa od razu wtpliwo, co do moliwoci rozwizania poredniego i rodzi obaw, e materializm nieredukcjonistyczny stanowiby zaledwie kolejny wybieg eksplanacyjny. Z pierwszymi prbami sformuowania zykalizmu nieredukcjonistycznego wystpili zwolennicy emergentyzmu Samuel Alexander, Charlesa Dunbert Broad i C. Lyod Morgan. Podsumowaniem ich przekona byo stwierdzenie, e proces ewolucji wytwarza coraz bardziej zoone poziomy, jak poziom atomw, poziom wiza chemicznych, poziom biologiczny, itd., oraz e na kadym z tych poziomw wyaniaj si (emerge) nowe waciwoci, ktre s absolutnie nieprzepowiadalne na bazie praw obowizujcych na poziomie niszym12 . Rozwizania Poppera mog przypomina propozycje emergentystw. Ma to miejsce, kiedy stwierdza on na przykad, e moemy jedynie zgadywa jak wyoni si (emerge) mzg, to wyaniajcy si ludzki jzyk stworzy nacisk ewolucyjny, pod wpywem ktrego wy12 A. Pap. The concept of absolut emergence, The British Journal for Philosophy of Science, 2 (1951/52), s. 302. Cytat za: J. Bremer SJ, Problem umys-ciao. Wprowadzenie, Krakw: Wydawnictwo WAM 2001, s. 127n.

POPPEROWSKI POSTULAT TRZECH WIATW...

onia si kora mzgowa, a z ni ludzka wiadomo ja13 . Nie do zaakceptowania jest jednak dla Poppera fakt, e emergentyzm, ktry w zaoeniu stanowi mia odpowied na mechanistyczne interpretacje wynikw nauk przyrodniczych na pocztku XX w., sam odznacza si determinizmem. Pomimo wyranych nawiza do emergentyzmu rzadkoci s wspczesne komentarze, w ktrych uznaje si, i Popper ma rzeczywicie co do powiedzenia w kwestii umysowoci. Wrd wyjtkw mona wymieni opini Bryana Mageego, ktry dostrzega pozytywne aspekty zastosowania koncepcji wiata 3 do problemu umys ciao14 . Zdecydowanie przewaa jednak pogld takich profesjonalnych lozofw jak Searle, Dennett, Gerald Edelman, czy Paul M. Churchland i Patricia S. Churchland, ktrzy wprost nie zauwaaj lub nie akceptuj rozwiza Poppera15 . Za przykad posuy moe zaproponowany przez Dennetta podzia, w ktrym za kryterium uzna on stosunek do rde pochodzenia intencjonalnoci, gdzie Popper wraz Ecclesem zostali zaklasykowani do grona zwolennikw intencjonalnoci pierwotnej (wewntrznej). W grupie za uznajcej intencjonalno jako pochodn oddziaywa zewntrznych znaleli si wanie Churchlandowie, Donald Davidson, John Haugeland, Ruth Millikan, Richard Rorty, Robert C. Stalnaker, Douglas R. Hofstadter i Marvin Minsky16 . Trudno podobn klasykacj uzna za adekwatn. Nie jest ona te wcale atwa, dlatego, e Popper ma wanie szans znalezienia si w jakiej klasie poredniej. Z jednej strony wskazuje bowiem, e jego
13 K.R. Popper & J.C. Eccles, The Self and Its Brain, Springer International, Corrected Printing 1981, s. 30. 14 Por. B. Magee, Popper, Warszawa: Prszyski i S-ka 1998, s. 68. 15 Churchlandowie stwierdzaj m.in., e Popper nie przyjmuje moliwoci redukcji semantycznej zawartoci treciowej lub intencjonalnoci, a wraz z Ecclesem dostrzega konikt redukcjonizmu z ide ludzkiej wolnoci. Por. P.M Churchland, P.S. Churchland, Intertheoretic Reduction: a Neuroscientists Field Guide, w: R. Warner & T. Szubka, The Mind-Body Problem, dz. cyt., s. 41. 16 Por. D. Dennett, The Intentional Stance, Cambridge: The MIT Press, MA, 19934 , s. 295.

WJCIK

koncepcja trzeciego wiata jest rodzajem platonizmu17 , z drugiej za strony podkrela rwnie, e wcale nie wykracza ona poza rzeczywisto, w ktrej zwykli porusza si naturalici18 . Popper sam nie uatwia ostrej klasykacji swoich pogldw. Pisze na przykad o okolicznociach, w ktrym jego drogi rozeszy si z drogami materialistw i zykalistw: [w]ydaje si, e nasze drogi rozchodz si w momencie, kiedy ewolucja produkuje umysy i ludzki jzyk. Rozchodz si one jeszcze bardziej, gdy ludzkie umysy produkuj opowiadania, wyjaniajce mity, narzdzia i dziea sztuki oraz nauk19 . Rozejcie to wydaje si tym bardziej oczywiste, e Popper okrela siebie zawsze jako metazycznego realist20 . Zrby trzeciego wiata, ktry zaczyna si tworzy we wskazanym przed chwil momencie
Mona wic powiedzie, e istnieje co w rodzaju Platoskiego (lub Bolzanowskiego) trzeciego wiata ksig samych w sobie, teorii samych w sobie, problemw samych w sobie, sytuacji problemowych samych w sobie, argumentw samych w sobie i tak dalej. Twierdz, e nawet chocia ten trzeci wiat jest wytworem ludzkim, istnieje wiele teorii samych w sobie i argumentw samych w sobie oraz sytuacji samych w sobie, ktre nigdy nie zostay stworzone czy zrozumiane i by moe nigdy nie zostan stworzone lub zrozumiane przez czowieka. K.R. Popper, Wiedza obiektywna, dz. cyt., s. 162. 18 Martwa materia wyprodukowaa zdaniem Poppera ludzki mzg, ludzki umys i ludzk wiadomo ja. W ten sposb dziel z materialistami lub zykalistami nie tylko nacisk na obiekty materialne jako paradygmaty rzeczywistoci, lecz take hipotezy ewolucyjne. [...] Wszystko to, wydaje si, wyewoluowao bez adnego naruszenia praw zyki. [...] Moemy jedynie zdumiewa si, e materia moe tak transcendowa siebie, produkujc umys, cel i wiat produktw ludzkiego umysu. K.R. Popper & J.C. Eccles, The Self and Its Brain, dz. cyt., s. 11. 19 K.R. Popper & J.C. Eccles, The Self and Its Brain, dz. cyt., s. 11. 20 J. Kim, E. Sosa, A Companion to Metaphysics, Blackwell, Oxford 19984 , s. 402n. Metazyczne stwierdzenia mog by znaczce, a znaczce metazycznie stwierdzenia staj si naukowo znaczce, kiedy s na tyle obostrzone, by podda si kryterium falsykowalnoci. Sam Popper stwierdza: Chciabym jednak wyzna na samym pocztku, e jestem realist: twierdz, moe troch tak, jakby to uczyni naiwny realista, e istnieje wiat zyczny i wiat stanw wiadomoci i e oba te wiaty oddziauj na siebie. Wierz, e istnieje take wiat trzeci.... K.R. Popper, Wiedza obiektywna, dz. cyt., s. 149.
17

POPPEROWSKI POSTULAT TRZECH WIATW...

ewolucji biologicznej, odczytane mog jednak zosta jako postulat metazyczny niekonieczny dla samej rzeczywistoci21 . wiat 3 nie moe by jednak tylko postulatem, skoro Popper uywa mocnych okrele wskazujcych na jego autonomi, ktra zarazem nie jest niezalenoci: [a]utonomia jest centraln ide mojej teorii trzech wiatw. Chocia wiat trzeci jest ludzkim produktem, ludzkim wytworem, sam z kolei stanowi si twrcz, podobnie jak wytwory innych zwierzt tworz wasn autonomiczn dziedzin22 . Trudno jednak uzgodni ten pogld z nastpnym, w ktrym ontologia trzech wiatw Poppera okazuje si ju tylko strategi eksplanacyjn: [n]ie gosz, ibymy nie byli w stanie podzieli naszego wiata na inne sposoby, czy w ogle go nie dzieli. Moemy wyrni wicej wiatw, a nie tylko trzy. Mj termin wiat trzeci jest spraw dogodnej konwencji23 . POPPER A PROBLEM INTENCJONALNOCI Brak akceptacji dla idei Poppera nie pozostaje jedynie konsekwencj jego programowego demaskowania pogldw wszystkich, ktrzy wiadomo sprowadzaj do materii. Zdecydowanie odgradza si on rwnie od grupy lozocznej, ktr okrela jako lozofw przekoJeeli nawet brzytwa Ockhama oszczdzi wiat 3 (o ile przyjmuje si, e naley on do innego wymiaru ontologicznego) problematyczna moe si okaza koegzystencja obiektw, ktre Popper w nim umieci. Pojawiaj si w nim bowiem nie tylko teorie naukowe, argumenty i wszystko, co wie si z wiedz, ale i rozwizania maniakalne, kcje literackie oraz faszerstwa propagandy. Zdaniem yciskiego wystarczajce jest w tumaczeniu statusu tych obiektw odwoanie si do procesw psychicznych w umysach ich twrcw. Por. J. yciski, Elementy lozoi nauki, dz. cyt., s. 125. 22 K.R. Popper, Wiedza obiektywna, dz. cyt., s. 165. Autonomia ta jest czciowa, albowiem nowe problemy zmuszaj nas do nowych wynalazkw i konstrukcji. Tame, s. 166. Autonomia trzeciego wiata oraz sprzenie zwrotne pomidzy drugim i trzecim wiatem, a nawet pierwszym wiatem to najistotniejsze fakty dotyczce rozwoju wiedzy. Tame, s. 167. 23 Tame, s. 149.
21

10

WJCIK

na24 . Swoj teori trzeciego wiata wprost chce sprowokowa tych, ktrzy koncentruj si na subiektywnych przekonaniach ich podstawach i pochodzeniu25 . Wyzwanie to jest oczywiste, gdy Popper wprowadza rozrnienie na wiedz subiektywn, ktra nie ma znaczenia naukowego26 i wiedz obiektywn, ktra jest wiedz bez poznajcej istoty: jest to wiedza bez podmiotu poznajcego27 . Tym razem Popper kwestionuje wysiki wszystkich, ktrzy odwoujc si do tzw. postaw propozycjonalnych (sdzeniowych), nie zakadaj potrzeby jakiej pozasubiektywnej przestrzeni, w ktrej te postawy mogyby si ksztatowa. Krytykujc innych sam Popper ponownie umyka przed atw klasykacj. Nie jest bowiem ani zdeklarowanym eksternalist przyjmujcym, e postaw propozycjonalnych nie sposb scharakteryzowa bez odwoania si do cech przedmiotw i wasnoci w wiecie, czyli rodowiska zewntrznego, ani internalist wskazujcym, e zawartoci naszych postaw propozycjonalnych mog by opisane w sposb, ktry nie wymaga istnienia adnych szczeglnych przedmiotw lub waciwoci w rodowisku. Stwierdza raczej, e dla zrozumienia wiadomoci, w ktrej pojawiaj si postawy propozycjonalne, konieczne s zarwno odniesienie do wiata 1 jak i wiata 3. Skd zatem bior si znaczenie i referencja? Przywoujc ide epistemologii bezpodmiotowej Popper wskazuje na wiat 3, jako waciwe rodowisko rozwoju wiedzy. Wanie ten wiat jest otoczeniem, w ktrym, zgodnie ze stanowiskiem eksternalistycznym, dochodzi do uzgodnienia naszych pogldw, przede wszystkim oddzielenia wiedzy prawdziwej od faszywej. Poniewa wiat 2 (naszej wiadomoci) i wiat 3 (obiektywnych myli) oddziauj na siebie, ujawnia si w tych relacjach rola postaw propozycjonalnych (przekona i pragnie). Z perTame. s. 149. Tame, s. 149. 26 [T]radycyjna epistemologia z jej koncentracj na wiecie drugim, czyli na wiedzy w sensie subiektywnym, nie ma znaczenia dla badania wiedzy naukowej. K.R. Popper, Wiedza obiektywna, dz. cyt., s. 155. 27 Tame, s. 152.
24 25

POPPEROWSKI POSTULAT TRZECH WIATW...

11

spektywy internalistycznej rwnie one warunkuj konkretne przekonania i dziaania. Idee wice sowa z przedmiotami nie znajduj si zatem, wedug Poppera, w gowach, cho w gowach ulokowana jest wiadomo. Konieczny jest natomiast dodatkowy uniwersalny czynnik w postaci wiata 3. Intencjonalnoci nie mona te, zdaniem Poppera, potraktowa w sposb instrumentalny, jak robi to Dennett, wedug ktrego cho systemy intencjonalne nie istniej realnie (a wic nie posiadaj wasnej oryginalnej intencjonalnoci dotyczy to rwnie nas jako systemw), instrumentalne potraktowanie przekona i pragnie jest uyteczne ze wzgldu na wzory w zachowaniu ludzkim, ktre s opisywalne w nastawieniu intencjonalnym28 . Dla Poppera intencjonalno jest rwnie czym wicej, ni dla Searlea przyjmujcego, e fenomeny umysowe bazuj na biologii, a majc podstaw w zjologii mzgu, s czym normalnym, jak krenie krwi i trawienie. Rozwizanie problemu umys ciao nie moe polega zatem wycznie na waciwym docenieniu biologicznego charakteru stanw umysowych. Jak wszyscy specjalici od umysu Popper nie ma natomiast wtpliwoci, e szczegln rol w tworzeniu si intencjonalnoci, jako odniesienia do caej rzeczywistoci, posiada jzyk. Jak zauwaa: [w]anie rozwojowi wyszych funkcji jzyka zawdziczamy nasze czowieczestwo, nasz rozum. Albowiem wadze rozumowania s niczym innym, jak wadzami krytycznej argumentacji29 . POPPER A METODOLOGIA BADAWCZA Rwnie wzgldy metodologiczne pokazuj, i Popper nie odbiega od stosowanych obecnie w lozoi umysu standardw. Relacja ciao umys naley niewtpliwie do zjawisk zoonych. Tradycyjne ujcia
28 29

D.C. Dennett, Intentional Stance, dz. cyt., s. 25. K.R. Popper, Wiedza obiektywna, dz. cyt., s. 168

12

WJCIK

wyjaniania zoonych zjawisk ujte zostay w ramy okrelone jako: d-gra (bottom-up) i gra d (top down). W pierwszym przypadku na podstawie znajomoci czci skadowych, elementw ich funkcji i waciwoci potramy wskaza, czym jest zjawisko na wyszym poziomie. Jest to wic klasyczny redukcjonizm, w ktrym mona mwi o emergencji funkcji wyszego rzdu. W przypadku strategii eksplanacyjnej gra-d odnosimy si do tych zjawisk, ktrych caociowy opis nie byby moliwy przy pomocy klasycznej redukcji. Na wyszym poziomie pojawiaj si bowiem czynniki, w ktrych mona mwi o pewnej autonomicznoci w stosunku do uwarunkowa bazowych. Ten typ eksplanacji stosowany jest czsto do wyjaniania zjawiska umysowoci. Moe mie ona charakter eliminujcy, jak u Dennetta, jak i nie eliminujcy jak u Searlea. U Poppera jedno i drugie podejcie odgrywa ogromn rol. Wojciech Sady uwaa, e koncepcja emergencji, czyli wyaniania si z niszych poziomw bytu poziomw wyszych, podlegajcych prawidowociom nieredukowalnym do praw rzdzcych poziomami niszymi pozostaje centraln dla metazycznych rozwaa Poppera30 . To, co wyania si ze wiata 1, powstaje w ramach konkretnych procesw biologicznych. Z drugiej jednak strony wyjanienia emergencyjne okazuj si skuteczne do momentu, w ktrym nie powstaje zalkowy wiat 3. Od tej chwili emergencja (strategia z dou do gry) jest niewystarczajca dla zrozumienia procesw, ktre polegaj na interakcji w ramach caej rzeczywistoci. Konieczne staje si wic spojrzenie z gry, co u Poppera oznacza z perspektywy wiata 331 .
W. Sady, Spr o racjonalno naukow. Od Poincar go do Laudana, Wrocaw e 2000, s. 158. 31 Mona powiedzie, e wiat 3 jest wyprodukowany przez czowieka tylko na pocztku, a od kiedy teorie ju istniej, zaczynaj mie swoje wasne ycie: produkuj wczeniej niedostrzegane skutki, produkuj nowe problemy. K.R. Popper & J.C. Eccles, The Self and Its Brain, dz. cyt., s. 40. Popper powouje si nastpnie na przykad cigu liczb naturalnych, jako tworu ludzkiego i fakt, e niezamierzon konsekwencj ich wprowadzenia jest to, e mog by one parzyste i nieparzyste. Odmienny pogld na status matematyki reprezentuje G del. Jeli matematyka jest o
30

POPPEROWSKI POSTULAT TRZECH WIATW...

13

Dzi w kwestiach dotyczcych umysu wana jest niewtpliwie interdyscyplinarno podejmowanych wysikw. Przykadem interdyscyplinarnoci jest ksika napisana z Ecclesem. W otwierajcym j wstpie czytamy: Ksik t mona opisa, jako prb wsppracy interdyscyplinarnej32 . Wspczesne debaty koncentrujce si na zagadnieniach umysowoci cechuje rwnie odchodzenie od dwch specycznych podej, ktre zdominoway wczeniejsze debaty. Chodzi o prby ontologicznego dookrelenia, z jakiego rodzaju tworzywa musi by zrobiony umys oraz meta-lingwistyczne zainteresowanie logik czy te gramatyk zwyczajnego jzyka umysowego33 . Cho Popper wielokrotnie powtarza, i nie tylko jest dualist, ale nawet pluralist, nie oznacza to jakiego substancjalnego podziau rzeczywistoci. Na samym pocztku ksiki The Self and Its Brain zaznacza, e nie interesuj go w kwestii relacji umys ciao pytania ontologiczne takie jak: co to jest umys?, co to jest materia?34 . Dostrzega rwnie problemy, ktre wypywaj z pyta typu: co przez to rozumiesz?, ktre jak pisze wykazuj skonno do tworzenia niebezpieczestwa podstawiania problemw sownych (lub problemw dotyczcych znaczenia) za problemy prawdziwe35 . POPPER I KONCEPCJA TRZECH WIATW Przytoczone powyej racje wskazuj, e trzy wiaty Poppera daj si uj nie jako trzy nieprzystajce do siebie rzeczywistoci (bdce czym w rodzaju Kartezjaskich substancji), lecz tworz one wiat plunaszym tworem, to liczby naturalne i zbiory liczb naturalnych s obiektami z rnych kategorii. Stworzenie pierwszych nie pociga za sob w konieczny sposb stworzenia drugich. K. Wjtowicz, Platonizm matematyczny, Studium lozoi matematyki Kurta G dla, OBI, Tarnw: Biblos 2002, s. 24. o 32 K.R. Popper & J.C. Eccles, The Self and Its Brain, dz. cyt., s. IX 33 G. Rey, Contemporary Philosophy of Mind, Blackwell, Oxford 1997, s. 2. 34 K.R. Popper & J.C. Eccles, The Self and Its Brain, dz. cyt., s. 3n. 35 Tame, s. 9.

14

WJCIK

ralistyczny (wielowarstwowy), ktry skada si przynajmniej z trzech ontologicznie rnych podwiatw36 . Wspomniane podwiaty to: wiat 1 wiat materii i energii cznie z ludzkim mzgiem (zewntrzny i obiektywny); wiat 2 wiat stanw wiadomoci (procesw mylowych) tak realny jak wiat 1 (wewntrzny i subiektywny); tutaj mieci si wszystko, co ma zwizek z postrzeganiem, myleniem, emocjami, pamici itd.; wiat 3 wiat kultury (myli) wywodzi si ze wiatw 1 i 2 posiada jednak autonomi istnienia i jest obiektywny. Niewtpliwie najwikszym problemem dla naturalistw pozostaje zaakceptowanie tezy dotyczcej autonomii i obiektywnoci wiata 3 (Searle i Dennett), cho i teza uznajca istnienie wiadomoci, jako nowej jakoci w stosunku do wiata zycznego bdzie przez cz naturalistw krytykowana (Dennett). Pojawia si zatem problem realnoci wiata 3. Odnosi si do niego sam Popper. W Wiedzy obiektywnej pisze: Trzeci wiat istnieje realnie i nie jest kcj, co jest zrozumiae, gdy rozwaymy ogromny wpyw, jaki ma jego oddziaywanie na wiat pierwszy za porednictwem wiata drugiego. Wystarczy pomyle o wpywie przekazywania energii elektrycznej lub o teorii atomw na rodowisko organiczne i nieorganiczne, lub o wpywie teorii ekonomicznych na podejmowanie decyzji czy budowa statki czy samoloty37 . Realno wiata 3 wyznacza zatem czynnik, jakim jest wpyw wiedzy, szczeglnie naukowej, na zmiany dokonujce si w wiecie zycznym. Porednikiem w oddziaywaniu pomidzy wiatami 3 i 1 jest wiadomo czyli wiat 2. Taka opisowa denicja realnoci harmonizuje z innym fragmentem z Poppera: Przyjmujemy rzeczy jako realne, jeeli s one w stanie oddziaywa na lub wspdziaa z realnymi w zwyczajny sposb rzeczami materialnymi. Cho naley
36 37

K.R. Popper, Wiedza obiektywna, dz. cyt., s. 209. Tame, s. 215.

POPPEROWSKI POSTULAT TRZECH WIATW...

15

jednak nadmieni, e byty realne mog by konkretne lub abstrakcyjne na wiele stopni38 . Rwnie istotne, jak pojcie realnoci, jest rozumienie autonomicznoci wiata 3, ktrego dostarcza Popper. Autonomia ta pozostaje w znacznej mierze uwarunkowana diachronicznie przez fakt, zaistnienia na pewnym etapie ewolucji biologicznej oraz synchronicznie przez odniesienie do wiata 2. W pewnym momencie mamy co prawda do czynienia z sytuacj, e pojawiaj si np. teorie, ktre istniej niejako sobie samym (nie bd nigdy poznane), ale i tak pozostaj one tylko konsekwencj uprzedniego wprowadzenia w wiat 3 okrelonych treci ze wiata 2. Trzeci wiat Poppera nie moe by zatem utosamiony z trzecim krlestwem Gotloba Fregego, ani siln wersj platonizmu Kurta G dla. o Pomidzy Popperem a Fregem dopatrzy si mona jednak kilku podobiestw. Nie utosamiaj oni zawartoci wiata 3 z obiektywnymi zawartociami myli, ale podkrelaj, e oddziauj midzy sob. Mark A. Notturno zwraca rwnie uwag, e tak jak ma to miejsce u Poppera podobnie i u Fregego wiat 2 jest koniecznym medium dla interakcji pomidzy wiatami 1 i 339 . Pomidzy Fregem a Popperem istnieje jednak zasadnicza rnica. Wedug Fregego trzecie krlestwo w swoim istnieniu pozostaje cakowicie niezalene od ludzkiego umysu, a wedug Poppera jest ono ewolucyjnym tworem czowieka. [G]dy obaj lozofowie utrzymuj, e myli obiektywne (wiat 3) mog posiada wpyw na wiat wewntrzny, Popper (ale nie Frege) zaznacza, e wiat wewntrzny (wiat 2) moe take mie jaki wpyw na myli obiektywne (wiat 3)40 . Ujmujc inaczej, wiat 3 dla Fregego odznacza si tak wielk niezalenoci, i moemy jedynie odkrywa jego zawarto, a wedug Poppera pomidzy wiatem 2 i wiatem 3 istnieje rodzaj sprzenia zwrotnego.
K.R. Popper & J.C. Eccles, The Self and Its Brain, dz. cyt., s. 10. M.A. Notturno, Objectivity, Rationality and the Third Realm: Justication and the Grounds of Psychologism, Dordrecht: Martinus Nijho Publishers 1985, s. 145. 40 Tame, s. 146.
38 39

16

WJCIK

Porwnanie pogldw Poppera z silnym platonizmem matematycznym G dla stanowi dodatkowe potwierdzenie, e pierwszego z nich o trudno bdzie uzna za platonika w sensie silnym. Odrzucajc realizm Arystotelesowski, w ktrym uniwersalia pozostaj ontycznie zalene od przedmiotw konkretnych, G del przyjmuje, e przedmioty o zyczne i przedmioty matematyczne tworz dwa ontycznie niezalene porzdki. Zdania matematyczne nie mwi nic o wiecie zycznym istniejcym w czasoprzestrzeni s bowiem prawdziwe na mocy znacze poj, niezalenie od wiata przedmiotw zycznych41 . Dla G dla nie do przyjcia jest rwnie jaka psychologiczna zaleno o pomidzy pojciami matematycznymi, a dziaalnoci umysow. W tym kontekcie Popperowski interakcjonizm nie moe by rozumiany w sposb klasyczny, tzn. jako oddziaywanie pomidzy rnymi substancjami. Problematyczne wydaje si bowiem u niego nie tyle to, jak dochodzi do tych interakcji, lecz fakt, i mamy do czynienia z koniecznoci relacji, ktre cz wiat 1 i wiat 2 oraz wiat 2 oraz wiat 3, a wic porednio i wiat 1 i wiat 3, by wiat jako cao rozwija si ju nie tylko na poziomie ewolucji biologicznej, ale na poziomie ewolucji wiedzy42 . W schemacie Poppera unika si zatem rwnie dobrze skrajnego dualizmu, jak i uproszcze powstajcych w przypadku rozwiza proponowanych przez epifenomenalizm czy automatycznie rozumiany emergentyzm43 . Nie do utrzymania s rwnie teorie zykalne utosamiaK. Wjtowicz, Platonizm matematyczny, dz. cyt., s. 23. Interakcjonizm mona opisa, jako rodzaj programu badawczego: wprowadza on wiele szczegowych pyta, a odpowiedzi na nie bd wymaga wielu szczegowych teorii. K.R. Popper & J.C. Eccles, The Self and Its Brain, dz. cyt., s. 37. 43 Popper nie byby zachwycony rwnie z tumaczenia problemu ciao umys za pomoc pojcia superweniencji. Najoglniej za pomoc superweniencji opisuje si zjawiska, ktre wystpujc w zycznie domknitej rzeczywistoci, nie poddaj si redukcji ontologicznej. Uznaje si zatem, e fakty zyczne w jaki sposb wi lub determinuj inne fakty, cho nie da si tego wyjani w terminach zycznych. Ilustracj strategii eksplanacyjnej przyjtej w superweniencji jest monizm anomalny Davidsona, w ktrym przyjmuje on, e wasnoci mentalne s w pewnym sensie zalene od czy te pochodne (supervenient) wobec wasnoci zycznych. T pochodno mona rozumie tak oto, i nie mog istnie dwa zdarzenia identyczne pod wszyst41 42

POPPEROWSKI POSTULAT TRZECH WIATW...

17

jce stany umysowe ze stanami mzgu, poniewa stany wiadomoci (wiat 2) s zalene nie tylko od wiata stanw materialnych (wiat 1) ale take wchodz w interakcj ze wiatem wiedzy obiektywnej (wiat 3). Mona natomiast uzna, i ze wzgldu na autonomi, ktr uzyskuje wiat 3 i obowizujce w nim prawa, stanowisko Poppera posiada znamiona platonizmu, ktry jest jednak platonizmem sabym, dajcym si uzgodni z tez naturalistyczn44 . POPPER A FIZYKA KWANTOWA Jak dotychczas wskazaem na kilka argumentw pozwalajcych uzna Poppera w kwestii umysowoci za naturalist we wspczesnym rozumieniu. Dodatkowo trzeba pamita, e wiat w jego ujciu pozostaje w caoci ukadem indeterministycznym. Gwarancj tego indeterminizmu pozostaje wanie wiat 3 bdcy wiatem niematerialnych i abstrakcyjnych znacze, ktry poprzez nasze dziaania, wpywa na wiat materialny. Jak zauwaa bowiem Micha Heller wszechwiat zyczny, z zawartym w nim wiatem znacze, jest ukadem otwartym45 . W ten sposb nasuwa si, jako oczywiste, pytanie o konkretny rodzaj oddziaywa pomidzy tym, co niematerialne i materialne. Jak wiemy, u Poppera czynnikiem poredniczcym w tych oddziaywaniach jest wiadomo46 . Poniewa jednak relacje pomidzy trzema
kimi wzgldami zycznymi, ale rnice si pod pewnym wzgldem mentalnym albo tak, i przedmiot nie moe si zmienia pod pewnym wzgldem mentalnym nie podlegajc adnej zmianie zycznej. D. Davidson, Eseje o prawdzie jzyku i umyle, Warszawa: PWN 1992, s. 175. 44 Uzgodnienie naturalizmu psychozycznego ze sabym platonizmem staje si moliwe rwnie ze wzgldu na wspczesne zyczne interpretacje materii. 45 Por. M. Heller, Filozoa wiata, Krakw: ZNAK 1992, s. 160. 46 To, co nazywam wiatem 2 wiatem umysu staje si w coraz wikszym stopniu, na poziomie ludzkim, ogniwem czcym wiat 1 ze wiatem 3. Na wszystkie dziaania, jakie podejmujemy w wiecie 1, wywiera wpyw nasze rozumienie wiata 3, bdce skadnikiem drugiego wiata. K.R. Popper, Wiedza a zagadnienie ciaa i umysu. W obronie interakcji, Warszawa: Ksika i Wiedza 1998, s. 190.

18

WJCIK

wiatami oznaczaj w konsekwencji proporcjonalny rozwj wszystkich trzech wymiarw, a harmonia tego rozwoju oparta jest na zasadzie sprzenia zwrotnego47 , rodzi si przypuszczenie, i tak naprawd wci pozostajemy na tym samym, wsplnym poziomie rzeczywistoci. Dlatego proponuj, by jako najbliszego modelu dla idei umysu Poppera uy rozwiza, ktre na bazie mechaniki kwantowej i neurologii zostay wypracowane przez Rogera Penrosea i Stuarta Hameroa. Wydaje si to tym suszniejsze, e jak zauwaa Witold Marciszewski, zalkowe sformuowanie pogldw Penrosea z lat 80-tych odnale mona ju we wczeniejszej ksice Poppera i Ecclesa48 . Rozwizanie problemu psychozycznego, ktre pojawia si na kartach ksiki Cienie Umysu49 , nie polega tak jak u eliminatywistw, na metodzie powicenia umysowoci, dla zachowania spjnego monizmu. Stanowisko Penrosea pozostaje jednak form monizmu nieredukcjonistycznego, z jednej strony opowiada si bowiem on za zycznie domknit rzeczywistoci, a rwnoczenie elementy zjawiska umysowego (tzw. qualia) nie stanowi dla niego produktw mzgu, tak jak ma to miejsce w funkcjonalizmie, materializmie, redukcjonizmie, komputacjonalizmie, mocnej AI. Wedug Penrosea dowiadczenie wiadomoci nie jest czystym produktem aktywnoci mzgowej, lecz wie si z faktem, e qualia s czci natury, do ktrej po prostu mzg uzyska dostp. Qualia s fundamentalnymi cechami wszechwiata opisywanymi przez zyk, podobnie jak spin czy adunek. Mamy tutaj do czynienia z panprotopsychizmem, ide, i istnieje dwuznaczny byt, ktry jest potencjalnie wiadomy, lecz ktry nie staje si wiadomy dopki nie jest aktywowany lub udostpniony. Tak np. kiedy protowiadome qualia podlegaj
47 [Z]daem sobie spraw, e wiat 3, aczkolwiek autonomiczny, zosta stworzony przez czowieka; i e jest on cakowicie realny, poniewa moemy na niego oddziaywa i moemy podlega jego oddziaywaniom e wystpuje tu obustronna wymiana co w rodzaju sprzenia zwrotnego. K.R. Popper, Wiedza a zagadnienie ciaa i umysu, dz. cyt., s. 74. 48 W. Marciszewski, Sztuczna inteligencja, ZNAK 1998, s. 19. 49 R. Penrose, Cienie umysu, Zysk i S-ka, Pozna 2000.

POPPEROWSKI POSTULAT TRZECH WIATW...

19

aktywacji, lub gdy mzg uzyskuje do nich dostp, staj si wiadome, wzbogacaj procesy nerwowe dowiadczeniem. Rzeczywisto jest monistyczna, ale dostp do poziomu Plancka moliwy jest dla istot ywych wycznie na poziomie oddziaywa mzgowych. Tutaj pojawia si te umys, stopniowo w miar wzrostu zoonoci przebiegajcych tam procesw. Mzg umys s wic cile zczone, a podoe biologiczne warunkuje pojawienie si umysu, ktry porusza si w wiecie wartoci i idei. Wkadem Hameroa w ten model jest wiedza neurobiologiczna, a konkretnie dostrzeenie w strukturze komrkowej mikrotubuli, jako miejsca, w ktrym moe dochodzi do przeskoku z poziomu makroskopowego na poziom Plancka. Mog by wic one miejscem, gdzie umys czy si z materi (tzw. Eccles Gates)50 . Hamero po przeczytaniu Nowego umysu cesarza w 1991, w ktrej to ksice Penrose odrzuca moliwo, i wiadomo jest wasnoci emergentn zoonoci obliczeniowej w mzgu, stwierdzi: Poczuem, e by on na waciwym tropie przypuszczajc, i wiadomo jest czym wicej, w stosunku do tego, co w stanie jest przedstawi wyjanienie funkcjonalne. Wtedy te pomylaem, e mia on suszn id, ktrej brak wypenienia odpowiedni biologi51 . Mona zaryzykowa stwierdzenie, e wsppraca Penrosea z Hameroem w kwestii umysowoci stanowi powtrk z przedsi wzicia, jakim bya ksika The Self and Its Brain. Postp naukowy przeoy
50 Sam Popper mia w tym wzgldzie preferencje: O tyle, o ile ja oddziauje wzajemnie z mzgiem, miejsce, w ktrym dochodzi do interakcji, moe zosta zlokalizowane anatomicznie. Zgaszam sugesti, i owa interakcja zachodzi gwnie w orodku mowy w mzgu. K.R. Popper, Wiedza a zagadnienie ciaa i umysu, dz. cyt., s. 177. 51 L. Gabora, Mikrotubule, anestetyki i wiadomo kwantowa: wywiad ze Stuartem Hameroem, Zagadnienia Filozoczne w Nauce, XXVIII/XIX/2001, s. 130. Tylko w neuronach znajduj si mikrotubule w wielkich szykach rwnolegych i tylko w mzgu jest wystarczajco duo neuronw poczonych za pomoc pocze szczelinowych. Tym, co jest konieczne, by znale si w kwantowym spltaniu, s mikrotubule w 20000 neuronw, take odizolowane od otoczenia. Sdzimy, e izolacja jest efektem cytoplazmatycznym, gdy np. elowanie i jaki zwyky stan kwantowy mog powsta tylko w cigych regionach cytoplazmy, zdecydowanie rnych od membran poprzecznych i synaps chemicznych. Tame s. 135.

20

WJCIK

si u Penrosea i Hameroa na now jako ujcia mechanizmw warunkujcych wiadomo, natomiast samo jej funkcjonowania wydaje si by takie samo. Podobnie jak nieobliczeniowy czyli niedetermistyczny jest umys Poppera, tak i mechanika kwantowa, ktra wprowadza z samej zasady element nieobliczalnoci, zapewnia koncepcji umysu Penrosea nie bdc chaosem nieprzewidywalno. Wydaje si zatem, e w cakiem racjonalny sposb mona pogodzi przewiadczenie o dualistycznej naturze czowieka z przypuszczeniem, i jest to rodzaj dualizmu mieszczcego si w obrbie jednej cigej rzeczywistoci, w ktrej brak sztywnych kartezjaskich podziaw. Dzieje si tak dlatego, i wiadomo stanowi rodzaj miejsca, w ktrym dochodzi do zetknicia midzy wiatem makroskopowych oddziaywa zycznych, a wiatem oddziaywa kwantowych. Diametralna rnica waciwoci typowych dla tych dwch wymiarw jest odpowiedzialna za ca dualistyczn sched, z ktr boryka si lozoa. Zaproponowany mechanizm zetknicia midzy wiatem makro, a wiatem mikro oczyszcza jednak take stanowisko monistyczne z naiwnego materializmu, w ktrym poszukuje si rozwiza wszystkich kwestii odnoszc si do jednego wycinka rzeczywistoci. W zaprezentowanym ujciu rzeczywisto owszem zachowuje jednolito, ale dlatego, e odznacza si cigoci, ktrej bieguny przejawiaj kracow odmienno. ZAKOCZENIE Przeprowadzone analizy wskazuj, i lekcewaenie wkadu Poppera we wspczesn debat psychozyczn moe wynika z faktu, i szablonowo uznano go za dualist i obroc realizmu platoskiego. Czynnikiem sprzyjajcym wytworzeniu si podobnych ocen jest silny dualizm deklarowany przez Ecclesa. W nawizaniu do klasycznej ju systematyki stanowisk w kwestii umysowoci, ktr wprowadzi Penrose52 , Popper wraz z Ecclesem
Por. R. Penrose, Cienie umysu, dz. cyt., s. 31. Penrose wylicza nastpujce kategorie pogldw:
52

POPPEROWSKI POSTULAT TRZECH WIATW...

21

s uznawani nie tylko za zwolennikw stanowiska C ale i D. Czyni to m.in. Marciszewski53 , Zdzisaw Chlewiski54 i Jzef yciski55 . cznie jako obrocw dualizmu charakteryzuj ich rwnie: Francesco Calvo56 , A.G. Cairns-Smith57 i Stanisaw Judycki58 . Wspomniane trudnoci z interpretacj stanowiska Poppera powstaj i nie bez jego winy, gdy bywa, e neutralizuje on jedne wypowiedzi innym. Szczeglnie jednak wanym przesaniem, ktre pozostawia Popper jest wyrane wskazanie, i to, co realne ujawnia si w swej niezwykle zoonej strukturze i upraszczanie tej struktury, polegajce m.in. na eliminacji wiadomoci wraz z caym zakresem dozna wiadomociowych, jest zafaszowaniem rzeczywistoci.

A Mylenie zawsze polega na obliczeniach, a w szczeglnoci wiadome doznania powstaj wskutek realizacji odpowiedniego procesu obliczeniowego; B wiadomo jest cech zyczn dziaajcego mzgu; wprawdzie wszystkie zyczne procesy mona symulowa obliczeniowo, symulacjom obliczeniowym nie towarzyszy jednak wiadomo; C Odpowiednie procesy zyczne w mzgu powoduj powstanie wiadomoci, ale tych procesw nie mona nawet symulowa obliczeniowo; D wiadomoci nie mona wyjani w aden zyczny, obliczeniowy czy inny naukowy sposb. 53 W. Marciszewski, Sztuczna inteligencja, dz. cyt., s. 21. 54 Z. Chlewiski, Umys dynamiczna organizacja poj, Warszawa: PWN 1999, s. 20. 55 Por. J. yciski, Elementy lozoi nauki, dz. cyt., s. 123. 56 Por. F. Calvo, The Mind Body Problem and Popper Epistemology, w: G. Del Re, Brain Research and the Mind-Body Problem: Epistemological and Metaphysical Issues, Citt del Vaticano: Ponticia Academia Scientiarum 1992, ss. 153-173. r 57 A.G. Cairns-Smith, Ewolucja umysu. O naturze i pochodzeniu wiadomoci, Warszawa: Amber 1998, s. 191. 58 S. Judycki, Czy lozoa transcendentalna jest lozo umysu, w: Bronk (red.) Filozofowa dzi. Z bada nad lozo najnowsz, Lublin: TN KUL 1995, s. 231.