You are on page 1of 12

Grzegorz Sowiski: Wpyw kapitalizmu

|1

www.e-bookowo.pl

Grzegorz Sowiski

WPYW KAPITALIZMU
NA CHARAKTER I POSTAWY CZOWIEKA

WEDUG ERICHA FROMMA

Grzegorz Sowiski: Wpyw kapitalizmu

|3

Copyright by Grzegorz Sowiski & e-bookowo Projekt okadki: Grzegorz Sowiski ISBN 978-83-62480-23-4

Wydawca: Wydawnictwo internetowe e-bookowo www.e-bookowo.pl Kontakt: wydawnictwo@e-bookowo.pl

Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie, rozpowszechnianie czci lub caoci bez zgody wydawcy zabronione Wydanie I 2011

www.e-bookowo.pl

Grzegorz Sowiski: Wpyw kapitalizmu

|4

Spis treci:
1. Wstp __________________________________________ 6 2. yciorys Ericha Fromma _________________________ 10 3. rda inspiracji Fromma ________________________ 13
3.1 Marks ___________________________________________ 14 3.2 Freud ___________________________________________ 17 3.3 Wizje utopii ______________________________________ 18

4. Kilka uwag o jzyku pism Fromma _________________ 22


4.1 Mieszanie jzykw ________________________________ 22 4.2 Perswazja ________________________________________ 23 4.3 Zestawianie przeciwstawnoci _______________________ 23

5. Streszczenie pogldw Fromma na wybrane tematy ___ 25


5.1 Sytuacja egzystencjalna czowieka ___________________ 25 5.2 Warunki powstania nowoczesnego kapitalizmu_________ 28
5.2.1 Sytuacja w redniowieczu ________________________________28 5.2.2 Pocztki znacznej akumulacji kapitau w okresie renesansu _______29 5.2.3 Wpyw doktryn protestanckich ___________________________30

5.3 Charakterystyka wspczesnego systemu wolnorynkowego33


5.3.1 Kwantyfikacja i abstrahowanie ____________________________33 5.3.2 Alienacja ____________________________________________38 5.3.3 Charakter merkantylny __________________________________42 5.3.4 Posiadanie i konsumowanie ______________________________45

www.e-bookowo.pl

Grzegorz Sowiski: Wpyw kapitalizmu

|5

6. Ocena myli Fromma ____________________________ 47


6.1 Nienaukowy charakter _____________________________ 48 6.2 Jednostronno w krytyce kapitalizmu ________________ 50 6.3 Aktualno wspczenie? __________________________ 52
6.3.1 Zmiana sytuacji gospodarczej i politycznej na wiecie ___________52 6.3.2 Charakter merkantylny __________________________________57 6.3.3 Alienacja ____________________________________________58 6.3.4 Szanse na humanistyczn utopi ___________________________62

www.e-bookowo.pl

Grzegorz Sowiski: Wpyw kapitalizmu

|6

1. Wstp
Moje zainteresowanie Frommem rozpoczo si od strony zagadnie ekologicznych i trwaego rozwoju. Powszechnie jest znany fakt, e nasza cywilizacja dewastuje ziemsk biosfer. Degradacja ta jest tak intensywna, e jej skutki ju odczuwamy do pewnego stopnia (np. brudne rzeki, smog w miastach, podwyszony poziom zanieczyszcze, np. oowiu, w powietrzu i otoczeniu i wynikajce std schorzenia), a trzeba si liczy z tym, e w pewnym momencie zdewastowanie Ziemi uniemoliwi nam utrzymywani obecnego wysokiego materialnego poziomu ycia. Wiele dziaa (cho wci niezmiernie mao w porwnaniu do wagi i trudnoci problemu) jest podejmowanych by zmniejszy negatywny nacisk czowieka na ekosystem i by doprowadzi do sustainable developement, czyli do trwaego rozwoju, rozwoju, ktry nie degraduje swojego fundamentu - Ziemi i jej ekosystemu. Wiele jest dziaa natury technicznej, jak np. rozwijanie nowych czystszych przemysu. technologii energetycznych, s te czy podnoszenie politycznoefektywnoci zuycia zasobw we wszystkich dziedzinach Podejmowane inicjatywy legislacyjne, jak np. protok z Kioto o ograniczeniu emisji CO2.
www.e-bookowo.pl

Grzegorz Sowiski: Wpyw kapitalizmu

|7

W moim przekonaniu te inicjatywy, jakkolwiek bardzo potrzebne, jednak nie trafiaj w sedno zagadnienia. Tym sednem jest swoista mentalno czowieka pocztku XXI w., czowieka, ktry cigle musi mie wicej i wicej. Czowiek ten, jeli jest bogaty, to otacza si nieprawdopodobnym luksusem i yje w obawie o jego utrat1. Jeli za jest biedny i luksus moe jedynie poliza przez szybk kineskopu swojego TV, to odczuwa zazdro i zrobiby wszystko, by bogactwo posi. Taki czowiek oraz system, ktry takiego czowieka tworzy, nigdy nie moe sta si systemem trwaym, zrwnowaonym z ziemsk biosfer. Bo Ziemia jest ograniczona, skoczona. Ograniczona i skoczona jest ilo energii, ktra co sekund dociera do Ziemi ze Soca. Ograniczona jest ilo terenw uprawnych, skoczona ilo drzew, ktre mona bez szkody wyci, czy ryb, ktre mona zowi. Skoczone s schowane w Ziemi zasoby rud metali i paliw kopalnych. Wreszcie skoczone s moliwoci biosfery w akomodacji naszych mieci. Nieograniczona za potrafi by nasz zachanno i niestety nawet najszybszy rozwj techniki nie
1 Wanie w sobot wpad mi w rk International Herald Tribune o angielskoamerykaskiej parze, ktra przy rocznym dochodzie sigajcym pl miliona dolarw obawia si, czy bdzie ich sta na dziecko; Conrad de Aenlle, Squeaking by on a half million a year, International Herald Tribune, May 21, 2005; rwnie online: http://www.iht.com/articles/2005/05/20/yourmoney/mrich.php

www.e-bookowo.pl

Grzegorz Sowiski: Wpyw kapitalizmu

|8

wyprzedzi naszych rosncych apetytw. Mamy nowy samochd, ktry moe przejecha 20 km zamiast 10 z jednego litra paliwa fajnie, a wic zacznijmy nim jedzi 2 razy wicej. Osignicie rwnowagi z biosfer, to nie tylko sprawa nowych technologii, czy nowych ostrzejszych przepisw dotyczcych ochrony rodowiska. Potrzebny jest gbszy wgld w czowieka i spoeczestwo, by zrozumie przyczyny tej chorobliwej zachannoci, tej arocznoci, ktra nigdy nie znajduje nasycenia, by mc zacz si leczy. Takiej wanie diagnozy i pomysu terapii poszukiwaem u Fromma i sdz, e w duej mierze znalazem. Struktura tej pracy jest nastpujca. Cz druga to yciorys Fromma. Czci trzecia i czwarta to odpowiednio omwienie rde, ktre byy dla Fromma inspiracj oraz uwagi o jego stylu pisarskim. W czci pitej przedstawione zostay pogldy Fromma na wybrane, najbardziej mnie interesujce tematy. Fromm wyjania, jaka jest najbardziej podstawowa sytuacja egzystencjalna czowieka, niezalena od epoki historycznej i pooenia geograficznego. Nastpnie ukazane zostaje jak na t podstawow sytuacj wpywaj procesy historyczne, ktre prowadz z jednej strony do powstania wolnorynkowego
www.e-bookowo.pl

Grzegorz Sowiski: Wpyw kapitalizmu

|9

kapitalizmu, a z drugiej strony do powstania czowieka o specyficznym charakterze, odpowiadajcym temu gospodarczemu systemowi. W czci szstej prbuj oceni myl Fromma wskazujc jej silne i sabe strony. Dyskusji poddaj rwnie jej aktualno oraz moliwo przemiany ludzkiego spoeczestwa w kierunku postulowanej przez Fromma humanistycznej utopii.

www.e-bookowo.pl

Grzegorz Sowiski: Wpyw kapitalizmu

| 25

5. Streszczenie pogldw Fromma na wybrane tematy


5.1 Sytuacja egzystencjalna czowieka11
Jako pierwszy element odrniajcy czowieka od zwierzt wskazuje Fromm sabo regulacji instynktownej u czowieka. Sabo ta wie si z rozwojem nowej zdolnoci, ktre niejako zastpuj instynkt w subie przetrwania jednostki i gatunku. Jest to zdolno mylenia. Ze zdolnoci t wie si samowiadomo. Czowiek jest wiadom swojej wasnej egzystencji, swojego ja. wiadomo ta rozwija si w trakcie ludzkiej historii, szczeglnie intensywnie nastpuje ten proces od koca redniowiecza. Pierwotnym stanem czowieka jest jedno z natur. Czowiek nie rozpoznaje siebie jako co od natury odrbnego. Ten stan moe by zobrazowany jako pierwotna szczliwo przed popenieniem grzechu pierworodnego, jeli uciec si do
11 Por. E. Fromm, Niech si stanie czowiek, PWN, Warszawa-Wrocaw 1999, s. 38-48 oraz E. Fromm, Zdrowe spoeczestwo, PIW, Warszawa 1996, roz. 3

www.e-bookowo.pl

Grzegorz Sowiski: Wpyw kapitalizmu

| 26

biblijnego mitu. Ten stan zapewnia czowiekowi bezpieczestwo. Oczywicie egzystencja czowieka jest w tym czasie trudna i nierzadko cierpi on gd, chorob i wczenie umiem. Ale cay tragizm ludzkiej egzystencji jest mu nieznany. Nie dostrzega on caej absurdalnoci swojego ycia swojego wrzucenia w wiat. Wyonienie si rozumu i samowiadomoci zmienio t sytuacj. Czowiek nalec do natury ju zarazem j przekracza i zostaje z ni rozdzielony. Czowiek uwiadamia sobie przypadkowo swojego istnienia, to, e jest wrzucony w wiat w przypadkowym miejscu i czasie oraz nieunikniono mierci. Uwiadamia sobie siebie, ale zarazem uwiadamia sobie wasn bezsi i ograniczono. Samowiadomo wiadomo swojej egzystencji, odrbnoci i wyjtkowoci umoliwia czowiekowi przeycie ycia prawdziwie ludzkiego, ale niesie te z sob baga. Bagaem tym jest samotno i izolacja. Czowiek wyodrbniajc si z natury traci pierwotn jedno z ni i z innymi ludmi. Poczucie izolacji jest nieznone i czowiek musi co uczyni, aby je przezwyciy. Jednak droga powrotu jest zamknita, pierwotna jedno zostaa utracona bezpowrotnie. Czowiek jednak potrzebuje na powrt zjednoczy si ze wiatem i innymi ludmi, gdy nie jest w stanie znie swojej
www.e-bookowo.pl

Grzegorz Sowiski: Wpyw kapitalizmu

| 27

samotnoci, Lub przynajmniej czowiek musi uczyni co, aby owej izolacji nie odczuwa. Przezwycienie izolacji moe si dokona na dwa sposoby. Czowiek moe sprbowa niejako si cofn w rozwoju i przywrci jedno ze wiatem tracc swoj indywidualn osobowo. To jednak nie moe si zakoczy sukcesem, bo proces uzyskania samowiadomoci nie moe by cofnity. Osoba, ktra wybierze tak drog, skarowacieje i nie stanie si w peni czowiekiem. Nie bdzie y swoim prawdziwym yciem. Jest to osoba o orientacji yciowej nieproduktywnej, jak to okrela Fromm. Waciwa droga zjednoczenia ze wiatem i. z ludmi nie moe powodowa zniszczenia ludzkiej osobowoci. Czowiek musi zachowa swoj indywidualno. Czowiek musi dokona zjednoczenia ze wiatem w nowy waciwy jemu sposb. Tak moliwo zjednoczenia stwarza mio. Fromm nazywa tak orientacj yciow produktywn.

www.e-bookowo.pl

You might also like