Ewelina Lipiska

WADZA RODZICIELSKA
I KONTAKTY RODZICW Z DZIECKIEM PO ROZWODZIE

Ewelina Lipiska: Wadza rodzicielska

|3

Copyright by Ewelina Lipiska & e-bookowo Grafika i projekt okadki: Maciej Nowicki ISBN 978-83-62480-99-9

Wydawca: Wydawnictwo internetowe e-bookowo www.e-bookowo.pl Kontakt: wydawnictwo@e-bookowo.pl

Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie, rozpowszechnianie czci lub caoci bez zgody wydawcy zabronione Wydanie I 2011

www.e-bookowo.pl

Ewelina Lipiska: Wadza rodzicielska

|4

SPIS TRECI

WYKAZ SKRTW WSTP 8

Wadza rodzicielska i wzajemne kontakty rodzicw z dzieckiem 11

1. Pojcie, charakter prawny i podmioty wadzy rodzicielskiej 11 1.1 Uwagi terminologiczne 11 1.2 Charakter prawny wadzy rodzicielskiej 15 1.3 Podmioty wadzy rodzicielskiej 19 1.3.1 Uwagi oglne 19 1.3.2. Dziecko jako podmiot pozostajcy pod wadz rodzicielsk 20 1.3.3. Rodzice jako podmioty sprawujce rodzicielsk 25 2. Tre wadzy rodzicielskiej 31 2.1. Piecza nad osob dziecka 32 2.1.1. Uwagi oglne 32 2.1.2. Wychowanie i kierowanie dzieckiem 33 2.2 Piecza nad majtkiem dziecka 36 3. Utrzymywanie kontaktw z dzieckiem jako atrybut niezaleny od wadzy rodzicielskiej 45

www.e-bookowo.pl

Ewelina Lipiska: Wadza rodzicielska

|5

Orzekanie w przedmiocie wadzy rodzicielskiej i sposobu utrzymywania kontaktw z dzieckiem przez rozwiedzionych rodzicw 54
1. Uwagi oglne 54 2. Rodzaje rozstrzygni w przedmiocie wadzy rodzicielskiej w wyroku orzekajcym rozwd 61 2.1 Pozostawienie penej wadzy rodzicielskiej obojgu rodzicom 61 2.2 Powierzenie wykonywania wadzy rodzicielskiej jednemu z rodzicw i ograniczenie wadzy rodzicielskiej drugiego do okrelonych obowizkw i uprawnie w stosunku do osoby dziecka 74 2.3 Ograniczenie wadzy rodzicielskiej w trybie art. 109 K.r.o. 82 2.3.1 Uwagi oglne 82 2.3.2. Charakterystyka poszczeglnych form ograniczenia wadzy rodzicielskiej na podstawie art. 109 K.r.o. 86 2.4. Zawieszenie wadzy rodzicielskiej 99 2.5. Pozbawienie wadzy rodzicielskiej 102 3. Kontakty z dzieckiem po rozwodzie 110 4. Rozstrzygnicia sdu rozwodowego dotyczce wadzy rodzicielskiej i kontaktw z dzieckiem a wczeniejsze orzeczenia sdu opiekuczego w tym zakresie 116

www.e-bookowo.pl

Ewelina Lipiska: Wadza rodzicielska

|6

Orzekanie w przedmiocie wadzy rodzicielskiej i kontaktw z dzieckiem w sprawach o rozwd zagadnienia proceduralne 122
1. Zbieg postpowania o rozwd z postpowaniem w przedmiocie wadzy rodzicielskiej i kontaktw z dzieckiem 122 2. Postpowanie zabezpieczajce roszczenia zwizane ze sprawowaniem wadzy rodzicielskiej i utrzymywaniem kontaktw z dzieckiem w sprawach o rozwd 127 3. Zabezpieczenia i gwarancje prawidowej realizacji kontaktw rodzicw z dzieckiem 134 4. Wykonywanie orzecze w sprawach kontaktw rodzicw z dzieckiem 138 ZAKOCZENIE 151 STRESZCZENIE 154 PODRCZNIKI, MONOGRAFIE, KOMENTARZE 156 ARTYKUY NAUKOWE I INNE PUBLIKACJE 159 ORZECZNICTWO SDU NAJWYSZEGO 161 RDA PRA 165

www.e-bookowo.pl

Ewelina Lipiska: Wadza rodzicielska

|7

WYKAZ SKRTW
Akty prawne K.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U. 1964 r. Nr 16, poz. 93 z pn. zm. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r., Kodeks postpowania cywilnego, Dz.U. 1964 r. Nr 43, poz. 296 z pn. zm. ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuczy, Dz.U. 1964 r. Nr 9, poz. 59 z pn. zm. ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spoecznej, Dz.U. 2009 r. Nr 175, poz. 1362.

K.p.c.

K.r.o.

u.p.s.

Organy, instytucje SN Sd Najwyszy

www.e-bookowo.pl

Ewelina Lipiska: Wadza rodzicielska

|8

Czasopisma BSN NP OSN OSNC Biuletyn Sdu Najwyszego Nowe Prawo Orzecznictwo Sdu Najwyszego Orzecznictwo Sdu Najwyszego Izba Cywilna Orzecznictwo Sdu Najwyszego Izba Cywilna i Karna Orzecznictwo Sdu Najwyszego Izba Cywilna i Pracy Orzecznictwo Sdu Najwyszego. Wydawnictwo Prokuratury Generalnej Orzecznictwo Sdw Polskich Prokuratura i Prawo Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny

OSNCK

OSNCP

OSNPG

OSP Prok. i Pr. RPEiS

www.e-bookowo.pl

Ewelina Lipiska: Wadza rodzicielska

|9

WSTP
Wspczesna dynamika przemian w stosunkach rodzinnych, dalece odbiegajcych od tradycyjnego modelu, sprawia, e niegdy waciwy system wartoci uleg diametralnej zmianie. Trwao rodziny oraz przywizanie do tradycji ycia rodzinnego nie s ju wartociami nadrzdnymi. Jest to nastpstwo przeomu, jaki pod wpywem procesw industrializacji i urbanizacji dokona si w ubiegym wieku w spoeczestwach europejskich. Do jego istotnych aspektw mona zaliczy m.in. wzrost znaczenia kobiet i penionych przez nie rl spoecznych, zawodowych i politycznych, relatywizacj norm etyczno-obyczajowych oraz postpujc atomizacj spoeczn. Z tych te przyczyn od poowy XX wieku liczba rozwodw orzekanych w Polsce nieustannie ronie. Zgodnie z przedstawionymi przez Gwny Urzd Statystyczny wynikami bada, w 1950 roku w naszym kraju miao miejsce 11 tysicy rozwodw. W dziesi lat pniej liczba ta wzrosa do 14,8 tysicy. W kolejnych dekadach rozwd orzekano kolejno w 34,6 tysicach spraw (w 1970 r.), w 39,8 tysicach spraw (w 1980 r.) oraz w 42,3 tysicach spraw (w 1990 r.). Na przeomie tysicleci rozwizano w Polsce 42,8 tysice zwizkw mawww.e-bookowo.pl

Ewelina Lipiska: Wadza rodzicielska

| 10

eskich. XXI wiek przynis dalszy wzrost liczby podobnych przypadkw. W 2010 r. byo ich a 63,3 tysice. Maonkowie decyduj si na rozwizanie maestwa z rnych powodw. Do najczciej wskazywanych nale: niedochowanie wiernoci maeskiej, naduywanie alkoholu, naganny stosunek do czonkw rodziny, trudnoci mieszkaniowe, nieporozumienia na tle finansowym oraz niezgodno charakterw. Co jest jednak najbardziej niepokojce, wikszo z rozpadajcych si maestw wychowuje jedno bd wiksz liczb dzieci1. Rozstanie rodzicw, ich rozwd, wyprowadzenie si z domu mamy lub taty s dla kadego dziecka niezwykle bolesnym i trudnym przeyciem. Niestety, niejednokrotnie skonfliktowani rodzice, skupieni na wasnych problemach, pochonici wzajemnymi pretensjami, nie zapewniaj dziecku spokoju i poczucia bezpieczestwa. Czsto nie potrafi rozmawia z nim o tym, co tak naprawd si wydarzyo i jaki te wydarzenia maj wpyw na jego dalsze ycie. W trakcie rozwodu problem ochrony dobra dziecka pojawia si wic z ca ostroci. Rodzinom, ktre znajduj si w stanie rozkadu, z pomoc przychodzi prawodawca. Naley jednak podkreli, e jest to

www.stat.gov.pl www.e-bookowo.pl

Ewelina Lipiska: Wadza rodzicielska

| 11

materia bardzo delikatna, ktra z trudem poddaje si zabiegom legislacyjnym. Niniejsza praca magisterska stanowi prb kompleksowego ujcia rozwiza prawnych, ktre reguluj sposb uksztatowania wadzy rodzicielskiej i realizacji kontaktw z dzieckiem po rozwodzie. Obejmuje ona zarwno zagadnienia materialnoprawne, jak i procesowe. Praca stanowi omwienie instytucji prawa krajowego, cho niektre zagadnienia zostay rozpatrzone take w aspekcie norm prawa midzynarodowego. Zawiera ona wnikliw analiz regulacji wprowadzonych do Kodeksu rodzinnego i opiekuczego nowelizacj z dnia 6 listopada 2008 r., ktra unormowaa problematyk kontaktw z dzieckiem i dokonaa modyfikacji w zakresie wadzy rodzicielskiej. Opracowanie porusza take kwesti zabezpieczenia i wykonywania orzecze sdu we wskazanym zakresie.

www.e-bookowo.pl

Ewelina Lipiska: Wadza rodzicielska

| 12

WADZA RODZICIELSKA I WZAJEMNE

KONTAKTY RODZICW Z DZIECKIEM

1. POJCIE, CHARAKTER PRAWNY I PODMIOTY WADZY

RODZICIELSKIEJ

1.1 UWAGI TERMINOLOGICZNE

Instytucja wadzy rodzicielskiej ma ugruntowane miejsce w polskiej tradycji prawnej. Wywodzi si ona z rzymskiej patria potestas, bdcej okreleniem nieograniczonej wadzy ojca wobec dziecka. Z upywem czasu rola kobiety i mczyzny w zakresie stosunkw rodzinnych ulegaa zmianie. Proces ten zachodzi jednak powoli, tak e pena realizacja postulatu rwnouprawnienia rodzicw w procesie wychowawczym nastpia dopiero w najnowszych, europejskich systemach prawnych. Wtedy te termin wadza ojcowska przeksztaci si w pojcie wadza rodzicielska2.

T. Sokoowski, Wadza rodzicielska nad dorastajcym dzieckiem, Pozna 1987, s. 56.

2

www.e-bookowo.pl

Ewelina Lipiska: Wadza rodzicielska

| 13

Jeszcze na etapie prac projektowych nad nowelizacj Kodeksu rodzinnego i opiekuczego z dnia 6 listopada 2008 r. rozwaano zastpienie terminu wadza rodzicielska pojciem piecza rodzicielska albo odpowiedzialno rodzicielska. Ostatecznie odstpiono jednak od tego pomysu, uznajc za niecelowe wprowadzanie zmian w utrwalonej terminologii. W uzasadnieniu nowelizacji z dnia 6 listopada 2008 r. wskazano, e rodzice powinni by wyposaeni we wadcze kompetencje wobec osoby i majtku dziecka, ktre ze wzgldu na stopie rozwoju fizycznego, psychicznego i intelektualnego oraz brak dowiadczenia yciowego nie jest w stanie podejmowa samodzielnie odpowiednich dla jego dobra decyzji. Takie podejcie nie wyklucza aktywnej wsppracy rodzicw i dziecka obejmujcej m.in. uwzgldnianie jego rozsdnych ycze w istotnych sprawach. Stanowisko doktryny w tej materii pozostao jednak podzielone. Zwolennikiem wprowadzenia terminu odpowiedzialno rodzicielska jest J. Ignaczewski3. Jego zdaniem, najistotniejszym elementem omawianej instytucji s obowizki rodzicw wzgldem dziecka, a przyznane im uprawnienia maj jedynie charakter wtrny. W zwizku z tym autor wyprowadza wniosek, e okrelenie wadza rodzicielska eksponuje nie te skadniki sto-

J. Ignaczewski, Kodeks rodzinny i opiekuczy. Komentarz., Warszawa 2010, s. 541.

3

www.e-bookowo.pl

Ewelina Lipiska: Wadza rodzicielska

| 14

sunkw midzy rodzicami, a dzieckiem, ktre maj charakter zasadniczy, lecz te drugorzdne, pochodne. Uwaa on, e prawodawca przyznaje rodzicom okrelone prerogatywy nie dlatego, e maj oni nad dzieckiem pewien rodzaj wadztwa, lecz dlatego, e jest to zgodne z dyrektyw dobra dziecka i ley w jego interesie. Dziecko bowiem ze wzgldu na swoj niedojrzao psychiczn i fizyczn oraz brak dowiadczenia yciowego nie jest w stanie w odpowiedni sposb pokierowa swoimi sprawami. Autor zwraca ponadto uwag na tre art. 96 1 K.r.o., zgodnie z ktrym rodzice wychowuj dziecko i kieruj nim, poniewa troszczc si o jego fizyczny i duchowy rozwj, naleycie przygotowuj je do pracy dla dobra spoeczestwa4. Zmian nazwy omawianej instytucji postuluje take J. Strzebiczyk5. Zaproponowa on uycie terminu piecza rodzicielska, jako logicznego poczenia dwch podstawowych atrybutw przysugujcych rodzicom pieczy nad osob oraz pieczy nad majtkiem dziecka. Umoliwioby to uniknicie rozbienoci pomidzy nazw instytucji, a jej treci. Wspczenie uprawnienia wadcze zostay zdaniem autora zastpione przez piecz w jej

4 5

Ibidem, s. 541.

J. Strzebiczyk, Wadza rodzicielska [w:], System Prawa Prywatnego. Tom 12. Prawo rodzinne i opiekucze., red. T. Smyczyski, Warszawa 2003, s.253. www.e-bookowo.pl

Ewelina Lipiska: Wadza rodzicielska

| 15

szerokim ujciu, a wykonywanie wadzy rodzicielskiej ma przede wszystkim suy dobru dziecka. J. Strzebiczyk wskazuje rwnie na spoeczny aspekt zmiany nazwy. Uwaa on, e taki zabieg pozwoliby ograniczy liczb przypadkw, w ktrych rodzice traktuj wadz rodzicielsk jako umocowanie do postpowania wzgldem dziecka w dowolny sposb, co jest oczywicie niedopuszczalne6. Mimo podnoszonych w doktrynie argumentw, decyzja ustawodawcy o pozostawieniu dotychczasowej terminologii wydaje si by suszna. Przede wszystkim naley podkreli, e obecnie pojcie wadza rodzicielska ma nieco inne znaczenie ni w epokach ubiegych. Zestawianie przepisw oddajcych aktualn tre wadzy rodzicielskiej ze staroytnymi konstrukcjami umoliwiajcymi ojcu porzucenie dziecka, jego sprzeda lub zastawienie wydaje si niesuszne. Jak wskazuje T. Sokoowski, rozwaajc zagadnienie adekwatnoci terminu wadza rodzicielska naley zrezygnowa z bezporednich odniesie do dawnej patria potestas, gdy waciwe okrelenie relacji pomidzy rodzicami i dziemi, i to zarwno w aspekcie spoecznym, jak i prawnym, uwarunkowane jest wspczesnym rozumieniem tego wyraenia7. Termin wadza rodzicielska trafnie wskazuje

6 7

Ibidem, s. 235. T. Sokoowski, Wadza rodzicielska nad, op. cit., s. 56 - 57. www.e-bookowo.pl

Ewelina Lipiska: Wadza rodzicielska

| 16

na rol rodzicw w sferze wychowania dziecka, poniewa z natury rzeczy osoby starsze, dziki nabytemu dowiadczeniu, s predestynowane do czuwania nad prawidowym rozwojem osb modszych.

1.2 CHARAKTER PRAWNY WADZY RODZICIELSKIEJ

Kodeks rodzinny i opiekuczy nie definiuje pojcia wadzy rodzicielskiej. Analiza przepisw dotyczcych tej kwestii, a w szczeglnoci art. 95 1, ktry okrela zasadnicze jej skadniki, daje podstaw do stwierdzenia, e wadza rodzicielska stanowi og praw przysugujcych rodzicom i spoczywajcych na nich obowizkw wzgldem dziecka, majcych na celu zapewnienie naleytej pieczy nad jego osob i majtkiem8. Niejednoznaczne sformuowanie treci powoanego wyej unormowania powoduje, e charakter prawny wadzy rodzicielskiej budzi w doktrynie prawa cywilnego pewne kontrowersje i trudnoci interpretacyjne. Przede wszystkim naley zastanowi si, czy wadza rodzicielska stanowi obowizek, czy te przeciwnie prawo podmiotowe rodzicw.

H. Ciepa [w:] Kodeks rodzinny i opiekuczy. Komentarz., red. K. Piasecki, Warszawa 2009, s. 736.
8

www.e-bookowo.pl

Ewelina Lipiska jest absolwentk Wydziau Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na kierunku: Prawo. Jej zainteresowania naukowe koncentruj si wok prawa cywilnego, szczeglnie za prawa rodzinnego i opiekuczego. Za prac magistersk pod tytuem: Wadza rodzicielska i kontakty z dzieckiem po rozwodzie, napisan pod kierunkiem prof. zw. dr hab. Janiny Panowicz-Lipskiej, a recenzowan przez prof. UAM dr hab. Tomasza Sokoowskiego, autorka otrzymaa ocen bardzo dobr. W toku edukacji uniwersyteckiej autorka odbya szereg praktyk i staw studenckich, a od lutego 2011 roku jest zatrudniona w jednej z poznaskich kancelarii adwokackich, systematyzujc i pogbiajc swoj wiedz oraz dowiadczenie. Posuguje si trzema jzykami obcymi - angielskim, francuskim oraz hiszpaskim.

Autorka interesuje si literatur i sztuk filmow, zwaszcza twrcw pochodzcych z Pwyspu Iberyjskiego i Ameryki aciskiej. Jej pasj s podre oraz aktywny wypoczynek.