Kajetan Kiping

INNA MIO?
Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci

Kajetan Kiping: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci

|3

Copyright by Kajetan Kiping & e-bookowo Projekt okadki: e-bookowo ISBN 978-83-62480-38-8

Wydawca: Wydawnictwo internetowe e-bookowo www.e-bookowo.pl Kontakt: wydawnictwo@e-bookowo.pl

Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie, rozpowszechnianie czci lub caoci bez zgody wydawcy zabronione Wydanie I 2011

www.e-bookowo.pl

Kajetan Kiping: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci

|4

Spis treci
Wstp .......................................................................................................................................................... 5 Rozdzia I................................................................................................................................................... 8

Kwestia seksualnoci w literaturze polskiej po 1989 roku

1. Tematyka homoerotyczna w literaturze polskiej XX wieku ..................................................8 2. Od gender po queer theory ................................................................................................................ 12 3. Seksualno tradycyjna i homoseksualna w literaturze polskiej po 1989 roku ........ 15 4. Literacki obraz postaci a problem seksualnoci ...................................................................... 20 5. Obraz wiata heteroseksualistw w prozie o tematyce homoseksualnej..................... 23 Rozdzia II .............................................................................................................................................. 27

Rne modele ycia seksualnego w literaturze polskiej po 1989 roku

27

1. Podzia literatury traktujcej o odmiennej seksualnoci ..................................................... 27 2. Typy postaw bohaterw w prozie o tematyce homoerotycznej ....................................... 32 2.1 Romantycy ..................................................................................................................................... 32 2.2 Cwele i cioty .................................................................................................................................. 38 2.3 Wyzwoleni seksualnie .............................................................................................................. 41 2.3.1 Wyzwoleni realnie .................................................................................................................. 41 2.3.2 Wyzwoleni rzekomo .............................................................................................................. 43 2.4 Utrzymankowie ............................................................................................................................... 43 2.5 Bohaterowie patologiczni........................................................................................................... 44 2.6 Postaci maskujce swoj odmienn seksualno ............................................................ 45 3. Kategoria zdrady literaturze o tematyce seksualnej .............................................................. 47 4. Kategoria kary za odmienno ......................................................................................................... 49 5. Kwestia grzechu i upadku .................................................................................................................. 51 6. Kategoria przestrzeni ........................................................................................................................... 54 7. Sposoby pisania o odmiennoci ....................................................................................................... 56 Rozdzia III ............................................................................................................................................ 57

Inna mio? O ambiwalentnym traktowaniu seksualnoci w literaturze polskiej po 1989 roku 57

1. W poszukiwaniu normalnoci .......................................................................................................... 57 2. W poszukiwaniu zaspokojenia seksualnego .............................................................................. 62 3. Dwoisto pragnie ............................................................................................................................... 66 4. Rne drogi, jeden cel .......................................................................................................................... 67 5. Stereotyp a ukazywanie homoseksualizmu w literaturze ................................................... 68 Zakoczenie .......................................................................................................................................... 73

Bibliografia

75

www.e-bookowo.pl

Kajetan Kiping: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci

|5

Wstp

Tematem pracy jest: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci. Inna mio w tym wypadku to nie tylko sfera emocjonalna czy uczuciowa, ale take mio pojmowana w sensie fizycznym. Za inn mio w tej pracy traktuje si homoseksualno, biseksualno, jak rwnie patologie seksualne, z ktrymi niejednokrotnie w literaturze wspczesnej mona si spotka. Obszar badawczy w tej rozprawie bdzie obejmowa proz polsk po 1989 roku, zwaszcza twrczo dwch krtkich okresw, najsilniej zwizanych z innoci seksualn. Pierwszy z nich to lata 1989 1990, drugi natomiast to 2003 2008. Nie bez powodu wanie te lata zostay wyszczeglnione, poniewa lata 1989 1990 to czas pewnego przeomu spoecznego, odwily zauwaanej rwnie w literaturze. Warto zwrci uwag, i jeden z pierwszych nurtw prozy o odmiennociach seksualnych Gorce uczynki Witolda Jaboskiego to utwr ju z 1988 roku, w ktrym zauwaamy zapowied swoistej rewolucji seksualnej, ale jest to tekst odosobniony, wic cezur przesuwamy na rok kolejny, uznawany przez badaczy za moment przemian1. Lata 2004 2008 to z kolei czas, w ktrym literatura homoseksualna wyemancypowaa si znacznie, poczynajc od pamitnika Magdaleny Okoniewskiej, koczc chociaby na Gupcu Ewy Schilling. Emancypacja ta trwa nadal, o czym wiadczy fakt, e na rynku wydawniczym pojawio si ju kilka nowych pozycji ksikowych traktujcych o odmiennej seksualnoci, zazwyczaj pod wzgldem socjologicznym, ale nie tylko, s to chociaby: Dzianina z misa Katarzyny Bielas, Teatr pci Jacka Kochanowskiego, Gejdar Dominiki uczak i Mike Urbaniaka czy te wydane dopiero teraz Dzienniki 1927-1969 Anny Kowalskiej bliskiej przyjaciki Marii Dbrowskiej. Utwory, o jakich traktuje ta praca, to w wikszoci pozycje do nowe, a co si z tym wie sabo opracowane w literaturze przedmiotu. O tzw. tosamo-

P. Czapliski, lady przeomu. O prozie polskiej 1976-1996, Krakw 1997, s. 109-110.

www.e-bookowo.pl

Kajetan Kiping: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci

|6

ci homoseksualnej traktuje rozprawa dra Baeja Warkockiego, Homo niewiadomo, rwnie Ingi Iwasiw, (ale tu mamy bardziej do czynienia z tematyk gender) Gender dla rednio zaawansowanych. Wykady szczeciskie. Powstao rwnie kilkanacie artykuw o takiej tematyce, ktre bywaj jedynie zarysami tematyki literatury homoseksualnej (tu np. Wojciech mieja). Tym bardziej wic problematyka innoci wydaje si ciekawa i godna zbadania. Utwory opisywane w pracy byy kompletowane ze wzgldu na swoj rnorodno. Podstawowym zaoeniem bowiem byo skupienie si na wielu moliwych sposobach ukazywania kwestii innej mioci, std te pozycje dobierane byy w takich sposb, by znacznie ze sob kontrastoway. Co wane, dobr przykadw odbywa si ze wzgldu na rnorodno gatunkw i konwencji literackich. Nie mamy tu jedynie do czynienia z powieciami, jest take pamitnik i wyznania. Wiele tekstw nosi rwnie znamiona autobiografizmu. Za ciekaw mona take uzna gr konwencjami. Mamy tu krymina Edward Pasewicz i jego mier w darkroomie, romans Trzech Panw w ku, nie liczc kota Bartosza urawieckiego, jak rwnie powie z licznymi elementami groteski, czego dowodzi Lubiewo Michaa Witkowskiego. Taki zestaw zaprezentowanych utworw mia pokaza ju nie tylko wielowymiarowo, lecz take moliwoci, jakie daje literatura do ukazywania zastanej rzeczywistoci. Cel pracy to oprcz prezentacji nurtu literatury homoerotycznej, przede wszystkim prba opisu innej mioci, modeli ycia seksualnego, typologii postaci ukazywanych w literaturze o takiej tematyce. Zastanowienie si, na jakie sposoby twrcy przedstawiaj odmienno, jakich rodkw do tego potrzebuj, jakich uywaj. Za wane uznaje si take kategorie wprowadzone w tej pracy, np. zdrada, kara, grzech i upadek, stanowice kryterium wartociowania moralnego. Istotnym bodcem do napisania tej pracy, by rwnie cel wyszy ch ukazania samego tworzenia jako sposobu na emancypacj homoseksualizmu, oswajanie i zapoznawanie z problemem spoeczestwa, a take wprowadzanie idei rwnoci, jakby godnie ze sowami prof. Leszka Koakowskiego: Mwic, e ludzie s rwni, mamy na myli, e s rwni w ludzkiej godnoci, ktra kademu przysuguje i ktrej nikt nie ma prawa gwaci 2. Istotna w tej pracy jest rwnie prba udowodnienia, e polska literatura homoseksualna faktycznie istnieje, a co wicej rozwija si w niezwykle szybkim tempie.

2L.

Koakowski, O rwnoci [w:] Tene, Mini-wykady o maxi-sprawach, Krakw 2003, s. 22.

www.e-bookowo.pl

Kajetan Kiping: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci

|7

Praca skada si ze wstpu, trzech rozdziaw i zakoczenia. W pierwszym z rozdziaw poruszono: kwesti seksualnoci w literaturze polskiej po 1989, nie zapominajc oczywicie o historycznoliterackim aspekcie ukazywania homoseksualizmu. W drugim przedstawiono: rne modele ycia seksualnego w literaturze polskiej po 1989 roku, tworzc typologi postaci, jak i sposoby ukazywania rnych kategorii ycia w teje literaturze. Ostatni rozdzia powicony zosta natomiast ambiwalencji tkwicej w traktowaniu seksualnoci w polskiej literaturze po interesujcym nas roku.. Tu rwnie rozpatrywano problem stereotypu, jaki wyksztaci si w wiadomoci spoecznej na temat odmiennoci seksualnej, a take pokazano prb jego przeamywania przez literatur o innej mioci.

www.e-bookowo.pl

Kajetan Kiping: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci

|8

Rozdzia I

Kwestia seksualnoci w literaturze polskiej po 1989 roku

1. Tematyka homoerotyczna w literaturze polskiej XX wieku Nie mona mwi o wspczesnej literaturze o tematyce zwizanej z mniejszociami seksualnymi, bez uprzedniego zagbienia si w to, co literatura kreowaa i przedstawiaa na ten temat wczeniej. Nie chciabym jednak zajmowa si tu rekonstruowaniem drogi w literaturze do swobodnego pisania o homoseksualizmie czy jakiejkolwiek innej formie mioci. Zamierzam tylko zwrci uwag na te utwory, ktre w jaki sposb amay tabu, opowiaday o tym, o czym inni bali si pomyle. Tych utworw w literaturze polskiej XX wieku jest, co moe si wydawa dziwnym, cakiem sporo. Poczynajc od prozy Stanisawa Ignacego Witkacego, koczc na tekstach Witolda Jaboskiego. Niektrzy twierdz, e nawet przyja w Nocach i dniach Marii Dbrowskiej midzy Agnieszk Niechcicwn i jej guwernantk nosi take znamiona mioci3. Z kolei ju w wydanym w 1927 roku dziele Witkacego Poegnanie jesieni jest opisany kontakt cielesny midzy dwoma mczyznami Atanazym Bazakbalem i panem ohojskim. Jednak to nie jedyny obraz o charakterze homoseksualnym znajdujcy si w twrczoci Witkacego, bowiem jego 662 upadki Bunga rwnie przedstawiaj akt homoerotyczny. Co wicej, utwr ten zosta napisany na dugo przed Poegnaniem jesieni, bo w 1919 ro-

D. Nosowska, Sownik motyww literackich, Bielsko-Biaa 2004, s. 138-134.

www.e-bookowo.pl

Kajetan Kiping: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci

|9

ku. W powieci tej mamy ju do czynienia z przeamywaniem obyczajowego tabu, o czym wiadczy chociaby ten fragment:
O czym mylae, e jeste tak podniecony? spyta ze miechem Bungo, zauwaywszy pewn zasadnicz zmian u ksicia. Ten nie odpowiedzia, tylko nagle przekrci guzik od lampy, ktra owietlaa ny, i spojrza na Bunga. Bungowi miech zamar na ustach4.

I cho moe si wydawa ten fragment bardzo aluzyjnym i wskazujcym na pewne konotacje, Witkacy zaskakuje czytelnika jeszcze bardziej, przedstawiajc pozbawion jakichkolwiek emocji czy uczu dyskusj na temat homoerotycznego aktu:
Chcesz? spyta gosem, ktrego prawie nie pozna. Ksi skin gow. Masz te? spyta znowu Bungo. Bez tego nie doda z cieniem obrzydzenia w gosie. Poszukam odpowiedzia ksi [] Nie ma rzek bezradnie z ponur, beznadziejn dz w gowie. Ale teraz Bungo kombinowa dalej. A wic perwersja i dam rewanu rzek zimno, jakby si targowa w sklepie. Dobrze. / Sowo? / Sowo. Zga lamp szepn Bungo. Ksi skrci wiato i wlizgn si pod baldachim5.

Przywoane fragmenty maj by dowodem na to, e w literaturze polskiej ju na pocztku wieku XX pojawiay si elementy erotyki homoseksualnej, do odwanej sdzc po utworze Witkacego. Przykadem na bardziej zawoalowane emocje, skonnoci i ukazywanie odmiennoci, moe by rwnie opowiadanie Jarosawa Iwaszkiewicza Nauczyciel. Utwr, napisany w styczniu 1936 roku, opowiada histori modziecw z pewnego dobrego domu. Akcja opowieci rozgrywa si podczas I wojny wiatowej, kiedy to nauczyciel Pan Kazimierz, przybywa do majtku Oktawiana. To historia zauroczenia si w kim nieosigalnym, kim, kto pozostaje tylko marzeniem i zakazanym owocem. Oto szesnastoletni Felek dostrzega

S.I. Witkacy, 662 upaki Bunga, [w:] Dyskretne namitnoci. Antologia polskiej prozy homoerotycznej, wybr: W. Johling, Pozna 2002, s. 31 5 Tame, s.32.
4

www.e-bookowo.pl

Kajetan Kiping: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci

| 10

w swoim nauczycielu kogo, kto wzbudza w nim emocje seksualne. Dominanta tych fascynacji ujawnia si w momencie, gdy to pan Oktawian, po powrocie z Odessy zwalnia, w zwizku z sugesti pani Julii, nauczyciela. Iwaszkiewicz doskonale opisuje emocje Felka i moment jego (z reszt zakazanego) poegnania z panem Kazimierzem:
Felek powtarza przez zacinite zby. Felek, Felek, musisz zrozumie, musisz mnie i siebie zrozumie. Co zrozumie, co zrozumie krzycza z gniewem chopiec. Zrozumie, e wszystko, wszystko takie szczcie e caa nasza przyja, to tylko to tylko Milcz, milcz bagalnie, zmieniajc nagle ton, zawoa Kazimierz powolnym ruchem scaowywa zy, spywajce po jego policzkach, caowa oczy, brwi, czoo6.

W opowiadaniu Nauczyciel Iwaszkiewicz poczy, tak naprawd, dwie istotne kwestie. Zestawi problem mioci, moliwe, e tej pierwszej (w przypadku Felka), zawsze bardzo fascynujcej i niezwykle silnej, z mioci zakazan tu homoseksualn. Co wicej, ujcie tematu przez Iwaszkiewicza stanowi przeciwiestwo dla propozycji Witkacego. On to w odrnieniu od twrcy Nienasycenia skupia si nie na dzach (tak jak w Witkacy w 662 upadkach Bunga), tylko na sferze umysu, fascynacji drugim czowiekiem, jego intelektem. Pisz tak, bo Iwaszkiewicz, przedstawiajc przyja pana Kazimierza z Felkiem, czsto ukazywa ich jako ywo sob zainteresowanych, ale wanie poprzez dyskusje na wane tematy, rozmowy. Std te czytelnik moe sdzi, e Felkowi nie chodzio o doznania seksualne, a wrcz przeciwnie o spenienie swojego zauroczenia mentalnego. Warto tu wymieni take innych polski twrcw z nurtu homoerotycznego i przypomnie ich dziea, np. Karol Szymanowski i jego Sympozjon, Witold Gombrowicz Trans-Atlantyk, Jerzy Waldorff i Firek. Od lat 20-tych po lata 80te XX wieku powstaway zreszt liczne utwory traktujce o kwestiach zwizanych z seksualnoci odmienn. Ich twrcy to przede wszystkim Roman Bratny, Stanisaw Grochowiak, Marian Pankowski, Janusz Gowacki, Jerzy Andrzejewski czy Kazimierz Henczel7. Jak kady wie, Polska przed dugi czas nie bya rajem dla pisarzy i poetw. Ich twrczo, czsto cenzurowana, nie trafiaa do odbiorcw, dlatego tym bardziej chciabym wspomnie o dwch utworach: o Rudolfie Mariana Pan6 7

J. Iwaszkiewicz, Nauczyciel, [w:] Dyskretne namitnoci, s. 89. Dyskretne namitnoci, s.250.

www.e-bookowo.pl

Kajetan Kiping: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci

| 11

kowskiego i Zatoce ostw Tadeusza Olszewskiego. Pierwsze wydanie Rudolfa to rok 1980 Londyn, w Polsce rok 1984, czyli czas, kiedy o homoseksualizmie mwio si mao albo w ogle. Utwr ten wywoa niewielkie zainteresowanie i przeszed tak naprawd bez echa. Ciekawsz histori moe si pochwali Olszewski. Jego Zatoka ostw, cho napisana ju w roku 1988, wydana zostaa dopiero w roku 2008. Wczeniej utwr ten by publikowany we fragmentach m. in. na amach Nurtu8. Trzeba jednak stwierdzi, e w literaturze polskiej XX wieku homoerotyzm nie jest miejscem pustym kulturowo. Mamy tu do czynienia ze swoistym paradoksem z jednej strony spoeczna nieakceptacja i potpienie, z drugiej za denie najwiatlejszych umysw narodu ku zmianie tego stanu rzeczy9. Trudno nie zgodzi si z cytowanym Johlingiem. Pisarze przecie poprzez swoje dziea potrafi wpywa na masy, tworzy zrywy, narzuca mod. Wydaje si jednak, e odmienno seksualna jest czym, co nadal pozostaje w cieniu literatury. Ch liberalizacji i wzbudzania wikszych pokadw tolerancji wobec homoseksualizmu moga by powodem tworzenia takich wanie utworw. Moe wynikao to take z pobudek uwiadamiania spoeczestwa eby ludzie w ogle zdawali sobie spraw z istnienia tej innoci. Warto w tym kontekcie zastanowi si, jaki obraz homoseksualistw jest wykreowany w literaturze polskiej XX wieku i z czego ten obraz moe wynika. I tutaj, na zakoczenie rozwaa historycznoliterackich, najtrafniejszy zdaje si cytat: Obraz homoerotyzmu w literaturze polskiej jest wic najczciej przesycony tragizmem lub grotesk. wiadczy to o zapnieniu w emancypacji i kulturze erotycznej spoeczestwa10. Myl, e Johling ma duo racji, jednak cytat ten odnosi si waciwie przede wszystkim do literatury polskiej do okoo 1990 roku, gdy mniej wicej wtedy twrcy zaczli, momentami niezwykle zacit, emancypacj. Zaczli nazywa rzeczy, tak jak one rzeczywicie wygldaj. Przykadem na to mog by chociaby Gorce uczynki Witolda Jaboskiego pochodzce ju z 1988 roku, a take Seks, zbrodnia i kara wizienie Jerzego Nasierowskiego z roku 1990, o czym bdzie jeszcze mowa.

T. Kaliciak, Posowie, [w:]T. Olszewski, Zatoka ostw, [b.m.] 2007, s.191. Dyskretne namitnoci, s. 5. 10 Dyskretne namitnoci,s.6.
8 9

www.e-bookowo.pl

Kajetan Kiping: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci

| 27

Rozdzia II

Rne modele ycia seksualnego w literaturze polskiej po 1989 roku

1. Podzia literatury traktujcej o odmiennej seksualnoci Na wstpie kolejnego rozdziau tej pracy chciabym zaproponowa podzia literatury traktujcej o odmiennej seksualnoci. Podzia ten bdzie stanowi podstaw do wyszczeglnienia typw postaw bohaterw, jakie mona wyrni w prozie o tematyce homoerotycznej. Najpierw warto zastanowi si, czym jest w model ycia seksualnego? Za model ycia seksualnego bd w tej pracy traktowa sposb podejcia bohatera do sfery erotycznej, mentalnej, seksualnej, ale take tej emocjonalnej. Takie szerokie podejcie spowodowane jest tym, e nie mona odmiennoci utosamia jedynie z seksem, gdy w ten sposb dokonywaoby si zawania problemu. Na pocztku chciabym przywoa bohaterw, dla ktrych seks sta si sensem ycia, przysaniajc tym samym pozostae kwestie zwizane z funkcjonowaniem w wiecie. Postawy takie odnajdujemy chociaby w Lubiewie Michaa Witkowskiego, o ktrym ju wspominaem w poprzednim rozdziale. Tu Patrycja i Lukrecja bohaterowie pedalskiego eposu jako dojrzae cioty opowiadaj o swoich przygodach, praktykach, a take dowiadczeniach. Warto przywoa czynnoci, jakie odbyway si przy publicznej szalecie, jak i w niej:
Jeli przychodzie tu tylko po to, aby si wyszcza, wychodzie od razu. W przeciwnym wypadku dugo krye wok blaszaka czekajc, a kto wejdzie do rodka. Wtedy naleao odczeka par chwil, wej, stan obok i zacz si

www.e-bookowo.pl

Kajetan Kiping: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci

| 28

onanizowa, spogldajc ktem oka na mczyzn, ktry najczciej wcale nie sika, tylko delikatnie, powoli porusza skr. Wwczas lody pkay i mona byo przesta udawa.50

Fragment ten ukazuje w naturalistyczny sposb prby, techniki, jak rwnie pewne zasady, jakie panoway w wiecie homoseksualistw, gotowych na zaspokojenie swoich potrzeb, w PRL-u. Patrycja i Lukrecja ujawniaj take swoje fascynacje prawdziwymi mczyznami, a co za tym idzie, tworz pewien kanon atrakcyjnoci mczyzn:
Bo jednak mwcie, co chcecie, ale jak na mj gust, to prawdziwy chop, to zamknity chop. Jak na wolnoci, to znaczy, e by grzeczny, e to jaki lizus. Chop ma rozrabia, by niepokorny! Nie mwi ju o maturze, tylko normalnie: w wizieniu, w wojsku, no, chocia w poprawczaku eby by. Od biedy w stray poarnej51

Dalszy fragment utworu Michaa Witkowskiego traktuje o tym, jak to Patrycja i Lukrecja czuj si docenione, bdc obraane: Wy, kurwy, peday, kurwa, peday, ja pierdol!52. W kocu s w centrum zainteresowania, stojc pod wizieniem penym prawdziwych mczyzn. Te obelgi echc ego bohaterw, cieszy ich fakt, e jak sami twierdz bardzo podniecaj winiw. Uwaaj, e to wydarzenie, ten widok zapadnie gboko w pami uwizionych i z pewnoci w nocy czsto bd wraca do tych chwil53. Takie podejcie bohaterw do rzeczywistoci precyzuje nam ich charakter, cele, jak i sens ycia, o ktrym wspominaem. Znamiennym potwierdzeniem moich przypuszcze s kolejne dwa fragmenty powieci Lubiewo: Nie chodzilimy ze sob, bo i on i ja szukalimy mskich facetw, najchtniej heretykw. I tak jako posucha bya na dworcu, a mymy musieli co zarwa. Tak jak narkoman musi dosta swoj dziak54. Do drastyczne porwnanie, aczkolwiek bardzo obrazowe. W tym fragmencie otrzymujemy potwierdzenie wczeniejszych przypuszcze. Seks jest swego rodzaju uzalenieniem. Dochodzi tutaj do polowa na ofiar, ktra zaspokoi najwaniejsz z potrzeb bohaterw. Do szczytu absurdu dochodzi,

M. Witkowski, Lubiewo, Krakw 2005, s.27-28. s.61-62. 52 Tame, s.62. 53 Tame. 54 Tame, s.67.
50 51Tame,

www.e-bookowo.pl

Kajetan Kiping: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci

| 29

gdy sacrum zestawiane jest z profanum. Mamy nawet do czynienia ze swego rodzaju patosem, ktry w tym wypadku moe jedynie oburza albo mieszy:
Wic byo tak: pewnego dnia obie mamy chcic, cikie niedospanie, a tu ani na lekarstwo, nic. Park pusty, zimno, dworzec sami ebracy. I my jak takie dwie ebraczki, ebrzemy o t lach wit, chuja w., dup w. Bo ju sobie wito z nich zrobilimy.55

Przykady mona by mnoy. Istotniejszy jest jednak sposb, w jaki bohaterowie, okoo czterdziestoletni mczyni, opowiadaj o swoich seksualnych ekscesach wanie jak o zwyczajnych czynnociach, przyzwyczajeniach, pewnej rutynie. Rzeczywisto rozentuzjazmowanych gejw pokazuje rwnie powie Marcina Szczygielskiego Berek. Za charakterystyczny mona tu uzna opis kontaktu seksualnego z nowo poznanym, a w sumie jeszcze nie poznanym mczyzn, bowiem samo poznanie dokonuje si wanie w trakcie kontaktu cielesnego:
W sabym wietle czerwonej arwki wypatruj mojego objawienia.[] Umiecham si i klkam przed nim. Lekko cauj nagi fragment skry pod ppkiem, doni leciutko zaczynam masowa jego krocze. Wolno rozpinam suwak rozporka i odchylam gumk slipek.[] Lew rk trzymam odcignite slipki, praw leciutko ciskam jego jajka i obcigam na caego. A do koca.[] Czuj go daleko za migdakami.[] Chopak wypina biodra do przodu, potem je cofa i tryska przy wtrze gonego jku.[] Krci mi si w gowie, fala szczcia zalewa mnie jak przypyw. Poykam go i setki tysicy potencjalnych ludzkich istnie. Wysysam ostatni kropl. Euforia. Dla takich chwil jak ta warto y.56

Jak wida, nie tylko homoseksualici czasw PRL-u poszukuj seksualnych dozna, ktre staj si dla nich sensem ycia. W przytoczonym fragmencie najlepiej obrazuj to dwa ostatnie zdania, staj si pewnym podsumowaniem i streszczeniem tego, co chciaem ukaza wpyw seksu (uzalenienia od niego) na ycie bohaterw. Takie zachowania s widoczne take w innych utworach, ktrymi bd si zajmowa w szczegowej specyfikacji postaw bohate-

55 56

Tame, s.75. M. Szczygielski, Berek, Michaw-Grabina 2007, s.16-17.

www.e-bookowo.pl

Kajetan Kiping: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci

| 30

rw, tj. Rdza Ewy Berent, Gorce uczynki Witolda Jaboskiego, Seks, zbrodnia i kara Jerzego Nasierowskiego, Mury Hebronu Andrzeja Stasiuka i inne. Jednak naley pamita, e ukazywanie homoseksualnoci w kategoriach fizjologicznego uzalenienia to postrzeganie literatury traktujcej o odmiennoci seksualnej z jednej tylko perspektywy. Teraz chciabym ukaza t drug stron, ktra jawi si czytelnikowi jako poszukiwanie normalnoci i zwyczajnoci. Jako pierwszy przykad przywoam fragment powieci Pozytywni Macieja Millera, ktry to, kreujc posta Strepsilsa, nadaje jego zachowaniom ambiwalencji:
Oficjalnie, najwikszym pragnieniem Strepsilsa byo znalezienie kogo na stae. Gada o tym do znudzenia, spdza godziny na czatach internetowych, odpowiada na dziesitki ogosze. Przez cay tydzie obmyla kreacj i pieczoowicie dobiera dodatki.[] W sobot wieczorem nakada na twarz poow drogerii (ej, chopcy malowani) i z dreniem serca podjeda wczeniej zamwion Gold Taxi pod czerwony daszek. [] I znowu nic z tego.57

Oficjalne pragnienie staje si tylko mrzonk, drugoplanowy bohater opisywany przez narratora bezporedniego, sam nie wie, czego oczekuje od ycia. Deklaruje swoj ch odnalezienia mioci, zakochania si, jednak jego dziaania s sprzeczne z wypowiadanymi sowami. Strepsils staje si tym samym rzekomo porzdnym mczyzn, ktry poprzez swoj nieudolno i brak silnej woli zatraca si w swoich postanowieniach. Celowo przywoaem ten cytat na pocztku, poniewa mona go traktowa jako przykad przejciowy. Mam tu na myli pewne niezdecydowanie, chci, ktre w rezultacie staj si tylko niezrealizowanymi celami. A moe s to po prostu faktycznie cele, ktrych bohater nie jest w stanie zrealizowa, dlatego pozostaj one tylko jego marzeniami. Problem poszukiwania pojawia si take w innych utworach o tematyce seksualnej. Magdalena Okoniewska w swoim pamitniku Mj wiat jest kobiet. Dziennik lesbijki w znakomity sposb ukazuje codzienno, a co najwaniejsze zwyczajno teje codziennoci w yciu lesbijki poszukujcej szczcia. Ciekawe jest to, e jakikolwiek kontakt seksualny w tym utworze nie jest wulgarny, a staje si dopenieniem jakiego istotnego uczucia:

57

M. Miller, Pozytywni, Krakw 2005, s. 12

www.e-bookowo.pl

Kajetan Kiping: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci

| 31

Gdy kpiemy si razem, to zwykle ja myj Magorzat elem do peelingu, nacieram jej ciao, a potem przytulam si do jej plecw. Jest taka jdrna, gadka i mikka jednoczenie. Badam opuszkami palcw jej ciao, centymetr po centymetrze. Budzi mj zachwyt, nawet niewielkie rozstpy na jej skrze tu i tam, lekki cellulitis, ktry zaczyna si pojawia na granicy ud i poladkw, wywouj moj czuo. Czy to mio?58

Jak wida, gwna bohaterka, ktra jednoczenie jest autork tego pamitnika, sama zadaje sobie pytanie, czym ta czuo, ofiarowana swojej partnerce, moe by spowodowana. Wszelkie mankamenty ciaa, jak rozstpy czy cellulitis, nie maj wikszego znaczenia, poniewa nie tylko to jest rdem namitnoci i oddania. Odchodzimy tym samym od widocznego w poprzednich cytatach kultu ciaa czy te od kultu prawdziwych mczyzn, skupiajc si na wntrzu, na codziennoci, ktra cho nie do koca zwyczajna, takow si staje dziki oboplnym wysikom i prbom. Zanim przejd do zacytowania fragmentu kolejnego utworu, chciabym wyjani, co rozumiem pod pojciem normalnoci, aby to stwierdzenie nie pozostawao bez pokrycia. W moim mniemaniu jest to dno do funkcjonowania w wiecie heteroseksualnym jako osoba homoseksualna na chociaby podobnych, wspmiernych prawach i zasadach. Rozumiem przez to take porwnywalne szanse realizowania si zarwno w sferze zawodowej, jak i tej (a moe przede wszystkim) uczuciowej. W Gupcu Ewy Schilling do dosadnie zostao przedstawione to poszukiwanie normalnoci. Tu dwie kobiety rozmawiaj o tym, co mogoby ich czy, rozmawiaj o tym zwyczajnie, jak zwyka, nie majca wiadomoci odmiennoci, para:
ja sobie nie wyobraam. ja wiem e mi si podobasz. ale zawsze trzymaa mnie na taki dystans e nie bardzo wiedziaam z ktrej strony do ciebie podej. czasem mylaam e zauwaysz co si ze mn dzieje. ale powiem ci szczerze e nie mog obieca zbyt wiele. bardzo mnie pocigasz ale nie wiem czy nam si uda co wicej. jeeli to si uciesz. a jak nie? Bardzo ci lubi jestem du dziewczynk. przeyj. Raz i drugi okazja przesza mi koo nosa. teraz chc sprbowa.59

58 59

M .Okoniewska, Mj wiat jest kobiet. Dziennik lesbijki, Warszawa 2004, s.111 E. Schelling, Gupiec, Olsztyn 2008, s.18.

www.e-bookowo.pl