SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |1

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |2

SylwiaGliniewicz

IKI JAPOSKAFILOZOFIA CODZIENNOCI

CopyrightbySylwiaGliniewicz,Martawicek&ebookowo2008 Projektokadki:Martawicek ISBN9788361184188
HHU

www.ebookowo.pl
U

Kontakt:wydawnictwo@ebookowo.pl
Wszelkieprawazastrzeone. Kopiowanie,rozpowszechnianieczcilubcaocibezzgodywydawcyzabronione

WydanieI2008
www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |3

SPISTRECI:

Wprowadzenie........................................................................................................4 I.Ikiwhistorycznymifilozoficznymujciu............................................................5 KukiipierwszadefinicjaIki..................................................................................6 CharakterystykapojciaIki..................................................................................7 PodziaIki.............................................................................................................8 KrytykaIkinokozo...........................................................................................9 II.Estetykacodziennoci.......................................................................................10 DlaczegoIkiniemawMuzeum?........................................................................11 Piknowprostocie ............................................................................................12 . Sugestywno,czyliospojrzeniuitajemnicy.....................................................13 Ikijakoniesztuka..............................................................................................14 III.PrzejawyIkiwcodziennymyciu....................................................................15 Ceremoniaherbaciana.......................................................................................16 Drogakwiatw...............................................................................................17 Kaligrafia............................................................................................................18 wiatkwiatwiwierzb......................................................................................19 Tokonoma..........................................................................................................20 IV.Ikijakordoinspiracji..................................................................................21 Zakoczenie...........................................................................................................23 Bibliografia............................................................................................................24

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |4

Wprowadzenie
Nie ma na wiecie drugiego takiego kraju jak Japonia, ktry budziby tyle skrajnych uczu i przywoywa tyle sprzecznych obrazw. Mylc o Japonii widzimy oczami wyobrani gronych samurajw i walecznych kamikadze gotowych odda swojeyciewobroniehonoruiojczyzny,zawszeposusznychBushido 1 ,japoskiemu kodeksowi samuraja. Przypominaj si nam pikne Gejsze w bajecznych kimonach, ktre mona spotka spacerujc ulicamiKioto. Widzimy setki Japoczykw, rodzin z dziemi, zakochanych czy samotnych odpoczywajcych kadej wiosny w cieniu rozkwitajcych wini. Mylimy o japoskiej celebracji kadej chwili i upikszaniu chociaby, tak zdawaoby si prostej czynnoci, jak na przykad picie herbaty, ktra urasta do rangi niezwykego wydarzenia poprzez szereg starannie wykonywanych rytuawzgodnychzSad2 ,drogherbaty.Mylimyowypielgnowanychjaposkich ogrodach zen, ktrych blade imitacje moemy spotka take i w europejskich miastach. Przykady takich bajkowych obrazw zatrzymanych w naszej pamici jak kadryzfilmumonabyprzywoywawnieskoczono.
1Bushido,wdosownymtumaczeniuoznaczaDrogwojownika.Jesttojaposkikodeksetyczny powstaymiedzyIXaXIIwiekiem,ktryczstoporwnywanybywadoeuropejskiegokodeksurycerskiego. Bushidpodkrelaznaczenietakichwartociuwojownikajak:posuszestwo,honorilojalnowobecwasala. WdzisiejszejJaponiimonamwiowciywejtradycjiBushidwrelacjachmidzypracodawca pracownikiem,gdzierwnieobowizujelojalnoiniekwestionowaneposuszestwopodwadnegowobec pracodawcy. 2SadooznaczaDrogherbaty.OdkdwVIwiekuherbataprzywdrowaazChinwrazzBuddyzmem zyskaaogromnapopularno.Drogaherbatytonietylkoszeregczynnocimajcychnaceluprzygotowanie filiankiherbaty,aleprzedewszystkimpielgnowanieczystegoumysuoraztakichwartocijak:harmonia, szacunekwobecinnych,spokoju.ZamistrzaceremoniiherbacianejuwaanybySenRikyu(15111591).

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |5

I.Ikiwhistorycznymifilozoficznymujciu
Filozofia Iki powstaa w Edo w XVIII wieku. Edo stanowio wwczas stolic Japonii (w 1896 roku Edo zostao przemianowane na Tokio). Miasto to liczyo na pocztku XVIII wieku ponad 1,3 miliona ludzi i byo powszechnie uznawane za najwikszemiastonawiecie 3 .MiejscenarodzinfilozofiiIkibyodoniezwyke,jeli wemiemy pod uwag gdzie wykluway si wczeniejsze koncepcje o doniosym znaczeniu filozoficznym i kulturowym, bo Iki wywodzi si z dzielnicy uciech. I to nie arystokracja ducha stworzya ten koncept, ale ludzie nalecy do klasy redniej i niskiej. Ale ostatecznie, kto powiedzia, e filozoficzne idee maj prawo powstawa tylkoi wycznie naUniwersytetach czy innych miejscach uznawanychzawaciwe? Gdyby przyjrze si uwanie narodzinom naszej zachodniej filozofii zauwaylibymy, e co jak co ale filozofia ceni sobie ponad wszystko wolno. W niewoli zamiast filozofii rodzi si tylko ideologia. Filozofia nie patrzy czy jeste arystokrat czy niewolnikiem, czy jeste biedny czy bogaty, wierzysz w Boga albo wrcz przeciwnie odrzucasz cakowicie jego istnienie, itd. Dla niej liczy si tylko to, jak wielkim jeste mionikiemmdroci.

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.7

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |6

KukiipierwszadefinicjaIki
Pomimo swojej niesychanej popularnoci w Japonii Iki nie byo przez duszy czas przedmiotem powanych akademickich bada czy studiw. Pierwsze naukowe opracowanie dotyczce Iki pojawio si dopiero w 1930 roku w ksice Kuki Shuzo zatytuowanej Struktura Iki (Iki no kozo) 4 . Kuki naley do grona tych pisarzy, filozofw, ktrych osobiste dowiadczenia powizane s silnie z ich twrczoci. Urodzi si w okresie, kiedy bardzo silny w Japonii by nacjonalizm, ktry stanowi prb przezwycienia wpyww zachodnich. Jego ojciec, ktry mia na Kukiego ogromny wpyw, by zagorzaym zwolennikiem nacjonalistycznej ideologii. Take bliski i niezwykle wpywowy przyjaciel rodziny, Okakura Tenshin, popiera nacjonalizm. Nie dziwi wic fakt, ze ju w modoci Kuki by dumny z tego, e jest Japoczykiemiuwaa,ekulturajaposkajestowielelepszaodkulturyzachodniej. T dum ze swojego pochodzenia i kultury mona odnale na kartach jego ksiki. Poza tym autor ,,Struktury Iki studiowa w Europie zachodnia filozofi w latach dwudziestych.Zauroczonyfilozofieuropejsk,zwaszczaBergsonemiHeideggerem, postanowiwswoichbadaniachnadstrukturIkiwykorzystametodzaczerpnitejz filozofiiZachodu,akonkretniezhermeneutykiMartinaHeideggera.

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.5

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |7

CharakterystykapojciaIki
Wbrew temu, co na temat Iki sdzi Kuki nie jest atwo poda jedn uniwersaln definicj Iki. Trudno jednoznacznego zdefiniowania tego pojcia wynika z jego zoonej natury. Kuki w swojej ksice Iki no kozo prbowa za wszelkcenpokazaIkijakopojcieuniwersalneidogbijaposkie.Niedocenia faktu, e Iki stanowio wany element codziennego ycia dla Edokko. Pomija take rol mieszkacw Edo w stworzeniu i pielgnowaniu tradycji Iki. Moliwe, e Kuki poprzez pokazanie Iki jako pojcia niezmiennego, staego i wycznie japoskiego stara si w jaki sposb obroni japosk tradycj przed niszczycielskim wpywem kultury Zachodu. Nie wiadomo, jakie byy jego intencje. Wiadomo natomiast, e badanianadtradycjIkimogwzbogacinietylkokultursamejJaponii,alerwnie kulturZachodu. Jednoznaczne zdefiniowanie Iki sprawia trudno, podobnie zreszt jak i zdefiniowanieinnychfilozoficznychpoj.Ikiniejestpojciemuniwersalnym.Wbrew temu, co moemy przeczyta w Strukturze Iki, to pojcie relatywne i do elastyczne. Pod wzgldem etymologii Iki jest pojciem niezwykle rnorodnym. Iki wystpuje generalnie w jzyku japoskim jako rzeczownik, ktrego najbliszym odpowiednikiem mogoby by sowo szyk. Jednak sowo szyk jest pewnym uproszczeniem,ktrenieprzybliaznaczeniaIki,ajedynieodzwierciedlajedenzjego aspektw.

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |8

PodziaIki
GeneralniemonapodzieliIkinadwarodzaje.Jedenznichuwzgldniaaspekt formalny Iki, a drugi aspekt sytuacyjny. Podzia ten zaproponowa w swojej pracy zatytuowanej Estetyka codziennego ycia Yuiji Yamamoto. Wedug niego formalne aspekty Iki manifestuj si w wygldzie konkretnych obiektw, ich kolorze, strukturze,formie,etc 5 .ZupenieinaczejprzejawiasisytuacyjnyaspektIki,wktrym uwaga nie skupia si na wygldzie i formie poszczeglnych obiektw, ale na caej szeroko pojtej sytuacji. Pierwotnie ten drugi aspekt Iki stosowano w kontekcie zachowania dyskrecji w sprawach miosnych, zachowania, charakteru czy sposobu ycia danej osoby jak rwnie do fenomenw i zjawisk przyrody 6 . Uwaa, e oba przejawyIkiszesobcilezwizane,choniejestkoniecznoci,abysytuacyjneIki poprzedzaoformalne.Chozdrugiejstronyuwaa,etowaniesytuacyjnyaspekt Ikinajlepiejoddajeniepowtarzalnycharaktertegozjawiska.

5 6

Ibidem,s.16 Ibidem,s.16

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |9

KrytykaIkinokozo
Niektrzybadacze 7 twierdz,ejedynieKukidogbniezrozumiaizdefiniowa, czym tak naprawd jest Iki. Wedug Yasudy jedynym rzetelnym opracowaniem na temat Iki jest dzieo Kukiego Struktura Iki. Chocia trudno zaprzeczy, e ksika KukiegomaogromneznaczeniedlazrozumieniaIki,tojednakniejesttodzieowolne odswkrytyki.

Najpowaniejszy zarzut wobec koncepcji Iki opracowanej przez Kukiego dotyczyniemonocizrozumieniategonawskrojaposkiegopojciaprzezludzinie bdcychJapoczykami.WedugautoraStrukturyIkitylkoJapoczycyswstaniew peni zrozumie Iki. Co wicej, Kuki uwaa, e niemono zrozumienia Iki przez obcokrajowcw jest czym, czego nie mona zmieni, poniewa Iki nie mona si nauczy, a wic ten, kto nie jest Japoczykiem nigdy nie bdzie w stanie go zrozumie.

TadaiYasuda

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |10

II.Estetykacodziennoci
Kolejn istotn cech charakterystyczn Iki jest jego zanurzenie w codziennoci. Wbrew temu, co pisa Kuki w Iki no kozo Iki nie stanowi tylko i wycznie artystycznego przeycia, ale przede wszystkim dotyczy codziennych dowiadcze. Tada nazywa nawet Iki ,,wieck estetyk 8 wanie ze wzgldu na afirmacjcodziennychprzeywtradycjiIki.WtymupodobaniuJapoczykwwobec codziennoci wida wyranie rnic, jaka dzieli japosk estetyk od estetyki Zachodu,wktrejcodziennonigdynieodgrywaatakznaczcejroli. Niesposbpodacisejdefinicjicodziennoci.Trudnopodacharakterystyk codziennoci, bo wanie to, co j wyrnia to brak jakiejkolwiek charakterystyki 9 . Codzienno wcale nie musi oznacza stagnacji, zwaszcza wtedy, kiedy poda si drogIki.PrzejawyIkinieniszczcodziennocitak,jaktoczyniniektreartystyczne ruchy na Zachodzie, tylko po to, aby zabi codzienno w imi wielkiej sztuki. ZnaczenieIkiniejesttakepomniejszanewjakikolwieksposbprzezcodzienno. Iki zostao stworzone przez zwykych, prostych ludzi, ktrzy z umiowania codziennoci i celebracji chwili uczynili sztuk. I cho wydawa by si mogo, e nie manicbanalniejszegoniwaniecodzienno,toniejesttodokocaprawd,jeli przyjrzymy si uwanie tradycji Iki. Umiejtno cieszenia si chwil, odnajdywania piknawtym,cowydajesipospoliteibanalnejestnieladawyzwaniem.Jakto,co zwyczajne zamieni w cos niezwykego? Jak to, co trwa teraz przemieni w cos wiecznego?

8 9

TadaiYasuda,Japoskaestetyka,s.45 Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.27

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |11

DlaczegoIkiniemawMuzeum?
Wanie w tradycji Iki mona odnale codzienno zamienion w tworzywo sztuki. Iki pokazuje, e codzienno nie musi by synonimem banalnoci, ani przecitnoci. Wrcz przeciwnie codzienno moe by niezwykle pasjonujc przygod. Wystarczy odrobina fantazji, zachwytu nad ulotnym piknem wiata, wiadomo niepowtarzalnoci kadej chwili, aby z tego, co zwyke uczyni sztuk, sztukycia. Waniedlatego,ecodziennobyatraktowanajakosztukaniepotrzebabyo w Japonii tworzy adnych specjalnych miejsc, ktre prezentowayby sztuk takich, jaknaprzykadmuzea.OdwrotnieninaZachodzie,gdziemuzeamajdugtradycj isztukazawszepotrzebowaaszczeglnegomiejsca,abyzaistnie.WEuropiehistoria muzeumsigaadoczaswOwiecenia.WXVIIwiekuwBazyleiotwartezostaodla publicznoci pierwsze Muzeum, ktrego zbiory znajdoway si wczeniej w rkach prywatnegokolekcjonera.

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |12

Piknowprostocie

Prostotajestjednzkategoriiestetycznych,ktrecharakteryzujIki.Niejest

ona cech przypisan tylko i wycznie Iki. Mona j odnale rwnie w innych japoskichideaachtakichjak:wabiczysabi,wktrychrwnieodgrywaistotnrol, cho rni si w znaczcy sposb od pojcia prostoty zgodnego z Iki. Idea wabi podkrelaznaczenie pikna odkrywanego wprzemijaniu, wyrzebionego rk czasu, ktrysprawia,ekadykwiatwkocuusycha,akadyprzedmiotwkocutraciswj blask.Ideaemczowiekajestten,ktopotrafizaakceptowaycietakimjakimonojest nie tylko w peni jego rozkwitu, ale rwnie w jego ganiciu, przemijaniu. Wabi pokazuje, e pikno wcale nie musi kry si w zewntrznym bogactwie czy wspaniaoci przedmiotw, zjawisk czy ludzi, ale wrcz przeciwnie w ich prostocie i niedoskonaoci. Zblionym ideaem pikna do ideau wabi jest sabi, w ktrym dostrzegasipiknowstarzeniusiprzedmiotw,ktrezczasemzachodzpatyn, zyskujc tym samym niepowtarzalny urok. Jak wida na przykadzie ideau wabi czy sabi pikno nie oznacza wcale doskonaoci czy niezmiennego trwania w czasie, ale wrcz przeciwnie pikne jest to, co niedoskonae, sabe, bo podlegle czasowi i jego niszczcemu wpywowi. Natomiast pojcie prostoty w Iki zawiera w sobie geometryczn prostot na poziomie wizualnym, jak i na poziomie abstrakcyjnym, prostotstruktury10 .
Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.17

10

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |13

Sugestywno,czyliospojrzeniuitajemnicy
Wszyscy ci, ktrzy spodziewaj si odnale w koncepcji Iki oczywiste i

rzucajce si w oczy pikno bd srogo zawiedzieni. Iki uczy dostrzega pikno w pcieniach,aniewpenymolepiajcymsocu.Pokazujepiknowyczytanemidzy wierszami, skryte w cieniu lub profilu, ptonie, etc. Dosowno, bezporednio, oczywisto i nadmiar sw czy obrazw nie nale do cech wiata widzianego z perspektywyIki. Cho dla niektrych stwierdzenie Jestem pikny albo pikna nie niesie negatywnychkonotacji,tonikt,ktopodadrogIkinieodwaybysipowiedzieo sobie,ejestIki.ZpojciemIkijestpoczcitak,jakzokreleniemsamegosiebiejak skromnego. Jest pewna wewntrzna niekonsekwencja midzy byciem skromnym, a nazywaniem samego siebie skromnym. Tak samo jest z Iki. To, e kto jest Iki po prostuwidawjegosposobiezachowania,wysawianiasi,ubierania,wcaymjego sposobie ycia. Estetyka Iki nie skupia si na twarzy ludzi i rzeczy, ale na tym, co widzimy zza plecw przedmiotw i ludzi. Spotkanie twarz w twarz jest zbyt oczywiste. Odbiera odbiorcy ciekawo poznania i smak tajemnicy pyncej z odkrywaniatego,conieznane.

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |14

Ikijakoniesztuka
Ikiniemonascharakteryzowajakosztukilubprzeciwniejakoantysztuki.Na

prnobyobyszukadefinicjiIkiwjakimkolwieksownikudotyczcymhistoriisztuki pomimofaktu,zeIkistanowiwanyideawjaposkiejestetyce.Tawydawaobysi paradoksalnasytuacjawynikazfaktu,eIkiuznawanejestzaprzejawniesztuki.Cho terminniesztukawydajesiwskazywanajakikolwiekbrakzwizkuzesztukibrak jakichkolwiekartystycznychzaoe,toniejesttoprawd.Kadyruch,ktrywswoich zaoeniach wystpowa przeciwko sztuce lub jako niesztuka by rwnie ruchem artystycznym.Wkulturzezachodniejdadaizmczysurrealizm,ktrenapocztkubyy przeciwne wszelkim prbom utosamiania ich za sztuk stworzyy wanie poprzez ten sprzeciw wobec dotychczasowych prdw w sztuce now sztuk. Takim przykadem niesztuki, ktra z biegiem czasu zostaa uznana za sztuk s np. dziea Duchampa,ktrenapocztkubudziyszokizgorszeniepublicznoci,azbiegiemczasu przestayszokowaiwyldowaywszufladzieznapisemsztukawspczesna,cho trwaoto,bagatela,prawieosiemdziesitlat.

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |15

III.PrzejawyIkiwcodziennymyciu
Japoczycy nie oddzielali od siebie sztuki i ycia dziki czemu udao im si stworzyzsamejmateriiycianajwikszedzieosztuki.Myl,eludzienaZachodzie mogliby si pod tym wzgldem wiele nauczy od Japoczykw, ktrym udao si codziennoprzemieniwsztukdzikiodpowiednimrytuaomiceremoniom.Cho japoskie ideay mog wydawa si osobom niewtajemniczonym teatralne i pozbawione gbszego znaczenia, to z pewnoci taka ocena jest niewaciwa. To wanie dziki powtarzaniu okrelonych czynnoci, ktre wykonywane s z trosk o najmniejszyszczeg,codziennozamieniasiwsfersacrum,miejscepenepiknai niezwykoci. Pikno rytuaw i ceremonii tkwi zarazem w dokadnoci ich wykonywania oraz, co moe wydawa sie paradoksalne, wanie w ich powtarzalnoci. Gocie odwiedzajcy herbaciarnie czy hanamachi nie szukaj niespodziewanych sytuacji, zaskoczenia, ale wrcz przeciwnie spokoju, ukojenia i harmonii od zgieku otaczajcego wiata. Japoskie ceremonie sprawiaj wraenie pewnegomikrokosmosu,wktrymwcielasiwyciepodstawowejaposkieideay estetyczne i prawdy religijne 11 . Kady nowicjusz praktykujcy okrelone rytuay i ceremoniezbiegiemczasuprzyswajasobiejetakdoskonale,eichwykonywanienie wymaga od niego adnego wysiku, wrcz przeciwnie przychodzi mu to z cakowit naturalnocijakoddychanie.

11

J.Gallager,Gejsza.wiatjaposkiejtradycji,elegancjiisztuki,s.88

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |16

Ceremoniaherbaciana
Wedug chiskiej legendy w 2737 roku p.n.e. pewnego piknego dnia wczesny cesarz, Szen Nung, ktry by cenionym uczonym i zielarzem, wypoczywa pod herbacianym krzakiem popijajc dla celw zdrowotnych przegotowan wod. Kiedy cesarz delektowa si piknem otaczajcej go przyrody niepostrzeenie kilka listkwherbatyzerwanychdelikatnympodmuchemwiatruwpadododzbanazwod. Cesarz sprbowa napoju i zakocha si w jego smaku. Tak narodzi si w Chinach zwyczajpiciaherbaty,ktrypotemrozprzestrzenisinapobliskiekraje. ChopierwszelistkiherbatytrafiyzChindoJaponiidowczenie,bowepoce Heian (7941185), to przez dugi okres byy traktowane tylko i wycznie jako lekarstwo i rodek wzmacniajcy. Dopiero w VIII wieku szogun Murata Yuko zacz praktykowa sado. Nastpnie Sen no Rikyu doda do caej ceremonii nutk filozoficznychiestetycznychideiitaknarodziatradycja,ktrapraktykowanajestdo dziwJaponii. Ceremonia herbaciana nazywana jest w Japonii sado, czyli Drog Herbaty. Ceremonia herbaciana nie jest okrelon metod przygotowywania herbaty, ale waniedrog.Jejprzejciejestdugieiwymagajcewielulatpraktyki.Niematutaj miejsca na improwizacje czy spontaniczno. Kady ruch jest dokadnie wyszczeglniony.

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |17

Drogakwiatw

,,Wradociczysmutkukwiatysnaszymiwiernymiprzyjacimi 12

Znana rwnie na Zachodzie i cieszca si spor popularnoci sztuka ukadaniakwiatwzwanaikebanoznaczadosownieyjcekwiaty.Okrelanajest czsto jako kado, czyli Drog kwiatw. Pod wzgldem semantycznym nie s to jednak pojcia jednoznaczne. O ikebanie powinnimy mwi, gdy mamy na myli techniczne lub wizualne waciwoci sztuki, a o kado, gdy zwracamy uwag na filozoficznoestetyczny charakterteje sztuki 13 . Droga kwiatw wraz zceremoni herbacianmasuyduchowemurozwojowi.

12 13

O.Kakuzo,KsigaHerbaty,s.21 J.Gallagher,Gejsza.wiatjaposkiejtradycji,elegancjiisztuki,s.91

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |18

Kaligrafia
SztukakaligrafiiprzybyadoJaponiizChinwVIwiekuwrazzBuddyzmemZen.

Popularno zyskaa dopiero w epoce Heian (7941185), kiedy zaczto j traktowa jako sztuk. Pismo w Japonii nie suy tylko i wycznie komunikacji midzy ludmi. Oprcz funkcji praktycznych peni ono rwnie funkcje estetyczne. Cho dla niewprawnegookaprzybyszazZachodujaposkiepismomoenieodrazumoeby rdem estetycznych wrae. Wrcz przeciwnie te zakrzywione smugi czy rozprynitekanciastelinie 14 pismajaposkiegomogniepokoi.Myl,espord japoskich sztuk, to wanie kaligrafi najtrudniej doceni ludziom spoza krgu kultury japoskiej. Kaligrafia nazywana jest w Japonii shado, czyli Drog Pisma. Kade dzieo sztuki kaligraficznej jest niepowtarzalne i jedyne w swoim rodzaju. Kontrolujcswjoddechidcdozachowaniawewntrznejrwnowagiartystapod wpywem nastroju uwiecznia w kaligrafii niepowtarzaln chwil. Jego dzieo jest niezwykleosobistepodobniejakjegoodbir.Dzieosztukikaligraficznejniemusiby czytelne. Wrcz przeciwnie znaki tworzone s za pomoc umoczonego w tuszu pdzelka, aby ,,przekaza nie tyle tre, ile przede wszystkim estetyczne wartoci estetyczne 15 .

14 15

Ibidem,s.92 K.Aihara,Gejsza,s.86

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |19

wiatkwiatwiwierzb

jestdoskonaymprzykademdoskonaejrozkoszy.Sprawiaprzyjemno,aniezaspokaja. Czegchciewicej? 16

Dookoa peno nowoczesnych biurowcw i mieszka. Wszechobecny tum. Popiech. wiat sprowadzajcy si do litery m, czyli miasto, masa, maszyna. Porodku tego nowoczesnego wiata znajduje si wiat gejsz przypominajcy grski staw porodku betonowej dungli albo wysp, na ktrej zatrzyma si czas. Stroje, gesty,jzykstakiejaposkie,aprzeciemaoktryJapoczykpotrafizrozumieten japoski jzyk (to dialekt miasta Kioto, skadajcy si z prawdopodobnie z dawnego jzykadworskiego17 ),niekadypotrafidocenitradycyjnestrojeiokrelonysposb zachowania. eby w peni doceni wiat gejsz trzeba by nie tylko bogatym, ale przede wszystkim wyksztaconym, trzeba nauczy si na nowo patrze, sucha i mwi.Wwieciegejszpanujeodmiennystylycianiwotaczajcymjewiecie.To wiatniezwykleskomplikowanyicilezhierarchizowany.

16 17

O.Wild,PortretDorianaGraya,s.8 K.Aihara,Gejsza,s.34

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |20

Tokonoma
Jeszcze innym przykadem poczenia codziennego ycia ze sztuk jest japoska tokonoma. To pokj urzdzony w tradycyjnym japoskim stylu, ktry moemy odnale w kadym japoskim domu bez znaczenia czy jego wystrj odpowiada japoskiej tradycji czy wrcz przeciwnie inspirowany jest kultur zachodni. Tokonoma znajduje si zawsze od strony poudniowej domu. Widok z tokonomyrozcigasinawspaniayjaposkiogrd,awsamymjejwntrzuznajduje sialkowa,wktrejumieszczasiwazzpiknaranacjkwiatoworazdekoracj nazywanokimono 18 .Najczciejfunkcjedekoracyjnepenikamienieonaturalnych, finezyjnych ksztatach oraz zwoje kaligrafii lub japoskie obrazy powieszone na cianach. Oprcz tego w tokonomie znajduje si buddyjski otarz (butsudan), gdzie umieszcza si posgi Buddy, kwiaty, kadzideka i tabliczki z imionami zmarych przodkw.PierwowzoremalkowyjestotarzwwityniZen.Wszystkieprzedmiotyw tokonomie musz harmonizowa nie tylko ze sob, ale rwnie z por roku. To wanie zachowanie harmonii, umiaru jest najwaniejsze. Tokonoma nie jest miejscem,wktrymtoznajdujcesiwniejprzedmiotymajnajwikszwarto.

18

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.24

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |21

IV.Ikijakordoinspiracji
Myl, e spotkanie Wschodu z Zachodem jest jak najbardziej moliwe, a nawet wskazane. Kultura nie jest zamknitym i stabilnym systemem, ktry nie podlega adnym zmianom i wpywom. Te wpywy mog z jednej strony zagraa tosamoci danej kultury, a z drugiej strony mog dan kultur wzbogaci o nowe idee, inny sposb patrzenia na wiat. Gboko wierz w to, e otwarcie na nowe kultury nie jest zagroeniem i niebezpieczestwem, ale raczej lekcj, wyzwaniem i inspiracjdlanaszejwasnejkultury.

VincentvanGogh,Drzewomigdaowe,1890 19

19

VanGoghMuseum,Amsterdam

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |22 wiatodkrykulturJaponiidopierowXIXwieku.Poznawanietejegzotycznej kultury stao si moliwe dziki przeamaniu w poowie XIX wieku polityki izolacjonizmu w Japonii. Stopniowe otwieranie si Japonii na wiat wie si z podpisaniemprzezKrajKwitncejWiniszereguumwhandlowychigospodarczychz zachodnimi pastwami (1854), obaleniem szogunatu (1868), ktry sprawowa rzdy przez ponad dwa wieki i wstpieniem na tron Japonii cesarza Mutsuhito. Pocztek panowania tego cesarza zapocztkowa okres Meiji (18681912), japoskiego Owiecenia. To wtedy wanie nastpio otwarcie Japonii na wiat i to nie tylko w sensiegospodarczym,alerwniekulturalnym.

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |23

Zakoczenie

Zobaczywiatwziarenkupiasku, Niebiosawjednymkwieciezlasu Wcinitejdonizamknbezmiar Wgodzinienieskoczonoczasu 20

Wielkimgrzechemfilozofiijestzarzucanajejnierzadkonieyciowo.Zgadzam sipoczciztymzarzutem,chozracjimoichfilozoficznychstudiwiszacunku,jaki ywi do filozofw, ktrzy tworzyli dziea o wybitnej wartoci, przychodzi mi to z wielkim trudem. Wiele o filozofii zostao jak dotd napisane, najwyszy czas natomiastprzejdoczynw.Zanieyciowofilozofiiwinniswduejmierzesami filozofowie, ktrzy w swoich dzieach wznieli si czsto na wyyny intelektu zapominajc o zwykych ludziach i ich zwykym yciu. Zdarzao si filozofom postpowa wbrew reguom i wartociom, ktre w swoich dzieach zalecali. Moe waniedlategofilozofiaz,,matkiwszystkichnaukstaasinaukniechcianimao komupotrzebn.
20

W.Blake,Wrbyniewinnoci,w:Poezjezebrane,s.21

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |24

Bibliografia

www.ebookowo.pl