Podstawy socjologii

Sowo socjologia pojawio si po raz pierwszy w 1837r. za spraw Francuza Augustea Comtea, ktry napisa Kurs filozofii pozytywnej. Socjo (ac.) czy, jednoczy, rozwija. Socjologia pojawia si w odpowiedzi na pytanie: co si dzieje wok nas?. Comte, uwaany za ojca socjologii okreli j jako krlow nauk, chcia niezawodnego sposobu zdobywania i klasyfikacji wiedzy. Traktowa socjologi rwnie jako program naprawy spoeczestwa chcia stworzy co w rodzaju wieckiej religii dogmaty ycia spoecznego. Comte widzia kryzys, ktry wiza si z zaamaniem pewnych podstaw wartoci okres koca feudalizmu i walki pomidzy-ugrupowaniami-politycznymi. Koncepcja trzech tez teologiczna mylenie o wiecie w kategoriach si nadprzyrodzonych metafizyczna odwoywanie si do pewnych przemyle (matematyka, logika) pozytywna uwana obserwacja faktw z ycia spoecznego i nie tylko, systematyzacja; dominuje sposb gromadzenia wiedzy naukowej.

Przygldajc si nieco dokadniej wewntrznej budowie (strukturze) teorii socjologicznych dostrzeemy trzy rodzaje skadnikw. Pierwsze to najoglniejsze idee na temat tego, czym jest spoeczestwo ludzkie i jak je mona bada; inaczej mwic podstawowe przesanki ontologiczne dotyczce rzeczywistoci spoecznej i zaoenia metodologiczne dotyczce metody socjologicznej. Przykadem przesanki ontologicznej moe by przekonanie, e spoeczestwo to twr analogiczny pod istotnymi wzgldami do organizmu biologicznego (teza tak zwanego organicyzmu, formuowana przez ojca socjologii angielskie, Herberta Spencera), a przykadem przesanki metodologicznej pogld, e spoeczestwo naley bada od zewntrz, obiektywnie, tak samo jak kady przedmiot przyrodniczy (jedna z tez tak zwanego pozytywizmu formuowana przez klasykw socjologii francuskiej: Augustea Comtea czy Emilea Durkheima). Zbir takich przesanek i metod socjologii nazywamy orientacj teoretyczno metodologiczn. Drugi typ skadnikw kadej teorii to twierdzenia okrelajce prawidowoci, inaczej: zalenoci, regularnoci, ycia spoecznego. Przykadem moe by twierdzenie o tym, e intensywnej industrializacji towarzyszy na og szybka urbanizacja, albo o tym, e ludzie doznajcy frustracji to znaczy napotykajcy zewntrzne przeszkody w realizacji de skonni s reagowa agresywnie. Twierdzenia najbardziej oglne i majce znaczy zasig historyczny nazywamy zazwyczaj prawami socjologicznymi. Trzeci wreszcie rodzaj skadnikw kadej teorii to lecy u jej podstaw zbir obserwacji empirycznych danych, faktw stwierdzonych w badaniach socjologicznych. W obrbie struktur teoretycznych orientacje teoretyczno-metodologiczne, zbiory twierdze teoretycznych (praw) i wyniki empiryczne s cile powizane. Teorie mog mie charakter konkurencyjny np. dwie teorie mog tumaczy jakie zjawisko na rne sposoby. Mog mie rwnie charakter komplementarny, gdy uzupeniaj si w tumaczeniu zjawiska. Socjologia jest to nauka o spoeczestwie socjolog moe pojawi si wszdzie tam, gdzie ludzie yj obok siebie i na siebie oddziaywuj (tzw. interakcje spoeczne). Socjologa interesuj cae sekwencje zjawisk, a nie pojedyncze przypadki poszukuje ona prawidowoci dziaania, powstawania, utrzymywania si, przeksztacania wzajemnych oddziaywa ludzi na siebie. Narzdziami socjologii s wywiady i obliczenia matematyczne. Zadanie [...] socjologii jako nauki jest badanie wspycia spoecznego [...] socjologia interesuje si przede wszystkim czowiekiem o tyle, o ile jest on w swoim postpowaniu i waciwociach zdeterminowany przynalenoci do tych zbiorowoci. Socjologia powinna stanowi syntez i uoglnienie wiedzy o czowieku we wszystkich jego stosunkach i uwarunkowaniach spoecznych. Socjologi zaliczamy do empirycznych nauk spoecznych. Bada ona struktury wspycia zbiorowego bd to z perspektywy dziaajcego osobnika, jego motywacji, pozycji i penionych rl, bd te z perspektywy struktur, instytucji i mechanizmw oglnospoecznych. Socjologia oglna zajmuje si objanianiem i rozwijaniem podstawowych poj, takich jak grupa, klasa, organizacja formalna, wadza, stratyfikacja itp. Socjologie szczegowe socjologia prawa, wolnego czasu, zdrowia, organizacji, jzyka, sportu, polityki, sztuki, wsi, wojska, nauki. Thomas i Znaniecki opublikowali ksik pt. Chop polski w Europie i Ameryce Bdy w potocznej socjologii 1. 2. 3. milczco zakada si, e wystarczy y w jakim czasie czy spoeczestwie, eby zna wszystko, co si dziao. analizowana rzeczywisto pod ktem zamierzonego celu. rozpatrywanie faktw w izolacji od szerszych zagadnie i okolicznoci.

Funkcje socjologii diagnostyczna (moe by podstaw diagnozowania stanu spoecznego)

wyjaniajca (Dlaczego tak jest?) prognostyczna (przewidywania) ideologiczna / humanistyczna (zwizana z ksztatowaniem ludzkich zachowa)

1. Gwne zagadnienia ontologiczne socjologii

Ontologia dzia filozofii zajmujcy si ogln teori bytu, charakterem i struktur rzeczywistoci (Czy istnieje jeden byt / rodzaj rzeczywistoci czy jest ich wicej i jakie ma / maj waciwoci?). W badaniach mog zaistnie takie zjawiska jak: - Nieodrnianie tematyki ontologicznej od wiedzy empirycznej - Rezygnacja z rozwaa ontologicznych na rzecz poznania empirycznego reprezentowane przez pozytywizm / neopozytywizm - Odrnianie problemw tematyki czysto empirycznej od ontologicznej. Specyfika socjologii polega na: 1. Szczegowym zwizku podmiotu poznajcego ze wiatem (obiektem) badania. Wspczynnik historyczny naley ujmowa rzeczywisto tak jak jawi si ona w wiadomoci osb, ktrych zjawiska te dotycz (twrc tej teorii jest Znaniecki). 2. Zjawiska spoeczne nale do zjawisk dziejowych (historycznych) s charakterystyczne dla okrelonych czynnikw historycznych. Zjawiska (procesy) spoeczne maj zwizek z dziejowo okrelonym, konkretnym miejscem i czasem. Nie mona powiedzie, e pewne typy zachowania s charakterystyczne dla czowieka w ogle (zawsze i wszdzie). To warunki dziejowe s decydujce, a nie biologia czowieka. Czowiek yje w okrelonej zbiorowoci i s mu narzucane rne zachowania, a cao zbiorowoci zmienia si z czasem. Cao spoeczna - czy spoeczestwo jest naturalne czy jest wytworem czowieka? Orientacje podejcie socjologiczne do caoci. Przedstawiciele orientacji nominalistycznej stwierdzili, e nie mona nazywa ludzi zbiorowoci, bo to jest pojcie puste. Nazwy te nigdy nie okrelaj bytu jednostek. Nominalici uywaj metody redukcji indywidualistycznej, czyli omawiania poszczeglnych jednostek, a nie caoci, gdy ta oznacza dla nich wielo jednostek. Praca przy tamie produkcyjnej jest przykadem pracy caoci. Rezultat ich wsplnej pracy jest brany pod uwag, a nie to, co robi kady z nich. Podejcie nominalistyczne zawiera braki, bo czynnoci wykonywane przez ludzi s rne i czy ich efekt. Rne dziaania wielu ludzi s koordynowane. Nie da si sprowadzi czowieka do bytu jednostkowego. O powstaniu caoci spoecznej decyduje program, koordynacja, plan, organizacja. Podejcie fikcjonistyczne ludzie maj skonno do ujmowania kategoriami kolektywistycznymi. Zbiorowo to fikcja (np. patriota zakada, e istnieje co takiego jak nard, pastwo i moe nawet chcie za to umrze). Rzeczywisto naley jednak tak interpretowa, bo nie zrozumiemy, o co ludziom chodzi i w co oni wierz. Modelizm genetyczny (aproryczny; modelizm od modus sposb istnienia) zanim kto uleg procesom ksztatujcym w spoeczestwie, ma ju genetycznie zakodowane poczucie wasnego ja. Ma moliwo operowania zaimkiem my w odrnieniu od wy i oni (np. w momencie zagroenia: kiedy przyjd podpali dom oni przyjd podpali nasz dom). Zbiorowisko staje si tumem przy pomocy jakiego katalizatora np. jeeli zaczniemy ludzi w zbiorowisku okrela wy albo do nich strzela, to zaczn si oni wzajemnie wspiera i stan si tumem. Realizm socjologiczny to taka koncepcja, ktra zakada e caoci spoeczne istniej realnie, chocia na nie przejawiaj si zawsze w tej samej postaci. Mona je jednak dostrzec na podstawie skutkw ich istnienia. Grupa to nie kada wielo jednostek.

2. Typy i wizi spoeczne

Zbir spoeczny u pewnej iloci ludzi wystpuj cechy, ktre upodabniaj ich do siebie i w ten sposb cz. Cechy te mog by biologiczne albo dotyczy pozycji w spoeczestwie. Nie jest to realnie funkcjonujca cao, ale tylko jej zapowied kategoria statystyczna. Takie zbiory nie s samodzielne, chocia dbaj o swoje interesy. Zbiorowo spoeczna kiedy czonkw zbioru spoecznego czy co wicej ni tylko posiadanie wsplnej cechy. Grupa spoeczna relacje pomidzy jej czonkami maj trwa posta. Grupa moe istnie pomimo zmian jej skadu (np. mierci jednych czonkw, przyjcia nowych) nawet przez pokolenia. Zbir ludzi, ktrzy w deniu do wsplnych wartoci (bdcych ich celami) zwizani s wizi spoeczn i wrd ktrych wystpuje forma organizacji spoecznej.

Zasada naczelna Najistotniejszymi elementami grupy s: C n jednostek: - Wielo jednostek jednostka sama w sobie nie moe by grup musz istnie jakie szanse interakcji czyli wzajemnych przez personel normy Realizowanaoddziaywa midzy czonkami grupy. Na ile ta dzia?alno??0odpowiada normom 0 Osoby mog oddziaywa nie tylko na inne osoby ale take na interakcje pomidzy innymi osobami. Np. jeli w A B rodzinie rodzi si dziecko, to moe wpyn na charakter wizw pomidzy rodzicami. Im wiksza jest grupa, tym Wyposa?enie materialne wiksza sia, moliwo wywierania presji, ale te moliwo powstania rnic zda, czyli frakcji. Jeeli grupa ma dochowa sekretu albo stanowi elit, to nie moe by zbyt dua. Poza tym, im wiksza jest grupa, tym wiksza jest pasywno niektrych osb. Od wielkoci grupy zaley take czstotliwo i jako komunikacji pomidzy jej Analiza z punktu widzenia "co si? robi?" gubienia si informacji). czonkami (wystpuje zjawisko opniania bd - Wartoci spoeczne s tym czym, czemu ludzie okazuj szacunek, do posiadania czego d, co chroni, co traktuj Mog? si? r??ni? jako jeden z istotnych elementw celu w yciu. Wartoci mog by zarwno dobra materialne jak i niematerialne (np. ludzkie ycie). Wartoci integruj ludzi, tworz grupy ludzie si nimi kieruj. W grupie ludzie bd broni tych Funkcje to conp. na wojnie wnosi wte wartoci u przeciwnika (szczeglnie przez I W..) wadza, dziedziny duchowe, wartoci, a instytucja niszczy ?ycie spo?eczne istoty nadprzyrodzone, ycie biologiczne. Wi spoeczna og czynnikw zbierajcych grup.

ni =

n (n -1) 2

[...] zorganizowany system stosunkw, instytucji, rodkw kontroli spoecznej, skupiajcy jednostki, podgrupy i inne elementy skadowe zbiorowoci w cao zdoln do trwania i rozwoju. Proces tworzenia wizi spoecznej w okrelonych zbiorowociach wspczeni socjologowie nazywaj procesem integracji ...istotnym procesem spoecznym, w ktrym rne elementy skadowe, poprzez wzajemne oddziaywanie, tworz pewne struktury, scalajce si w system spoeczny nowej jakoci. Charakterystyczn cech typologii wizi jest dychotomizm: bezporednia porednia, osobista rzeczowa, formalna nieformalna itd. W rzeczywistoci czciej ni z tak czystymi typami mamy do czynienia z typami mieszanymi, odzwierciedlajcymi jaki rodzaj, poziom wizi.

a) Rozumienie strukturalne (obiektywne) - caa sie, ukad stosunkw pomidzy ludmi, stosunki spoeczne ludzie w oparciu o baz stosunkw spoecznych w jaki sposb na siebie oddziaywuj wykonujc czynnoci regulowane przez normy postpowania. Ukad stosunkw odgrywa znaczc rol. Baz mog by stosunki pokrewiestwa, zalenoci zajmowania okrelonego miejsca zamieszkania (ssiedzi), ukad zalenoci w pracy, przynaleno do okrelonych wsplnot religijnych itd. Rwnie poczuwanie si do przynalenoci. Czyli chodzi zarwno o faktyczne stany stosunkw, a take wiadomo czonkw. b) Rozumienie wiadomociowe (subiektywne) warunki spoeczne winny istnie, ale nie istniej w peni albo nie istniej w ogle, ale sama grupa istnieje; np. rodzina, w ktrej nie wszyscy czonkowie maj poczucie obowizku rodzinnego o tym samym nateniu. Asymetria wizi spoecznej np. ludzie mieszkajcy na wsi chcieliby zamieszka w miecie, obywatel jednego kraju chce by obywatelem innego lub nawet obywatelem wiata. Typy wizi ze wzgldu na genez 1) Wi naturalna pochodzenie, pokrewiestwo (wizy krwi) niezalena od ludzi 2) Wi zrzeszeniowa taka, ktr ludzie ustanawiaj dobrowolnie (zwizki zrzeszeniowe) 3) Wi wymuszona ludzie s do niej zmuszani, np. wojsko albo zakady karne. Wewntrzna struktura grupy pozycje spoeczne zajmowane przez czonkw grupy - status, miejsce i rola w grupie, uprawnienia i obowizki cho niekoniecznie w ujciu formalnoprawnym, ale bardziej socjologicznym. Przez swoj rol w grupie ludzie s zobowizani do pewnego zachowania, a gdy tego nie robi, to mog zosta ze swojego miejsca odwoane, np. w sensie formalnoprawnym. Mona to porwna z pewnego rodzaju hierarchi. Czowiek jest wizk rl spoecznych naley do rnych grup. Instytucje grupowe (spoeczne) zespoy rl i stanowisk ustanawiane publicznie, a dce do realizacji celw. Instytucje grupowe przez podzia zada na czonkw grupy (personel) i w sposb trway stoj na stray wykonania skaniaj jednostki do wykonywania rl przez kary i nagrody. Zapewniaj pewn wewntrzn spjno grup i zapewniaj im cigo pomimo zmian skadu osobowego. Wedug Malinowskiego zasada naczelna regua wyznaczana przez spoeczno.

Instytucje posiadajce wadz maj szans na wywieranie wpywu na zachowania innych. Max Weber pisa o typologiach ze wzgldu na panowanie. - legalne oparte jest na ustanowionych prawach - tradycjonalistyczne sprawowanie wadzy wywodzi si z tradycji - charyzmatyczne oparte na charymie (uatwia wywieranie wpywu) Kurt Levin przedstawi takie modele sprawowania wadzy: - model autokratyczny silna osobowo albo uprawnienia (narzucanie woli bliskie dyktatorowi) - model demokratyczny organizowanie woli wikszoci, nie rzdzca ale odwoujca si do opinii ogu - model lezeferyczny wadca jest wadc jedynie nominalnym, bo cao jest zbyt chaotyczna, eby ni pokierowa. Weber: typ idealny jakiego zjawiska to nie jest typ najlepszy, ani empiryczny. Nie jest to sposb odzwierciedlania rzeczywistoci. Taki sposb porzdkowania cech w sposb teoretyczny. Typologie grup spoecznych Typologie dychotomiczne nie oddaj w peni realnoci zjawisk s nastawione na biegunowo podziau. 1887r. F. Tnnis Wsplnota i stowarzyszenie u podstaw powstawania grup tkwi wola jednostek ch tworzenia grup spoecznych przez jednostki. wola organiczna (emocjonalna, irracjonalna) tworzy wsplnoty oparte np. o stosunki rodzinne, ssiedzkie. wola refleksyjna (racjonalna) w peni wiadome denie ludzi, analizowanie, kalkulowanie. Tworzy stowarzyszenia, ktre opieraj si na kontraktach, porozumieniach, np. spki, partie polityczne. Nie wycza emocji, ale s one tutaj na drugim planie.

Powyszy podzia ma charakter idealny ma suy za kryteria opisu, nie odzwierciedla rzeczywisto. Typologia trwaa odwoania do wspczesnoci. 1909r. Charles H. Cooley grupy pierwotne oparte na stosunkach pokrewiestwa, ssiedztwa itp. (dominuj emocje) grupy wtrne (pochodne, celowe) oparte na umowach, porozumieniach midzy ludmi Grupy pierwotne System wspdziaania spoecznego Wi spoeczna oparta na stosunkach Styczno bezporednia Osobowych Homogeniczno (ujednolicenie) ludzi nalecych do grupy Grupy wtrne Styczno porednia Instytucjonalnych Heterogeniczno

Pierwotno grupy polega na tym, e w niej realizowane s wszystkie potrzeby psychiczne jednostki, ktra uczestniczy w niej ca osob; komunikowanie si czonkw grupy jest intensywne, interakcje maj charakter osobisty i bezporedni, twarz w twarz; przynaleno do takiej grupy jest rdem satysfakcji. atwo dostrzec, e grupa pierwotna odpowiada kryterium wizi cakowitej i wizi wiadomej, psychicznej. Funkcje grupy pierwotnej wobec jej czonkw to zaspokajanie potrzeb psychospoecznych jednostki: potrzeby bezpieczestwa, uznania, przynalenoci. Grupa ta przekazuje wzory zachowa odnoszcych si do pozycji i rl zarwno w grupie, jak i w otoczeniu zewntrznym, a ponadto uczy wspdziaania z innymi czonkami grupy. Funkcje grupy pierwotnej wobec szerszych systemw polegaj na poredniczeniu midzy nimi a jednostk. Jednostka uczestniczy w yciu spoecznym poprzez czonkostwo w grupie pierwotnej. W ten sposb te przebiega kontrola spoeczna nad jednostkami i grupami. Podzia na grupy mae i due (ale nie da si tego okreli liczbowo) mae codzienne ycie grupy jest okrelane przez stycznoci bezporednie due liczba osb i usytuowanie przestrzenne jest takie, e dominuj stycznoci porednie

Sytuacja przestrzenna decyduje o rodzaju grupy, np. 10000 osb na placu w. Piotra jest grup ma. Grupy mae nie s grupami samoistnymi (samoistne nie wchodz w skad innych caoci)

Grupy formalne i nieformalne formalne zawsze powoywane przez szersze struktury spoeczne, dziaania ludzi s unormowane przepisami grupy zwierzchniej; przynaleno do grupy formalnej ma charakter przymusowy; stosunki spoeczne wynikaj z okrelonej hierarchii

nieformalne powstaj samoistnie, nie ma przepisw lub s nieskodyfikowane; przynaleno dobrowolna, stosunki spoeczne o charakterze emocjonalnym. Su redukcji biurokratyzacji, ugruntowaniu pewnoci i zaufania midzy czonkami; wspdziaanie ludzi daje wiksze efekty pracy; wspdziaanie jednostek jest pobudzane / modyfikowane wewntrznie, sprawuj spoeczn kontrol nad dziaaniami ludzi (wynika z poczucia odpowiedzialnoci moralnej a nie instytucjonalnej), grupy nieformalne nie zawsze pozostaj w zgodnych stosunkach z grupami formalnymi.

rodowisko to krg osb: - trwale znajdujcych si w bliskoci przestrzennej - o staym charakterze - o jednostronnym wpywie na jednostk rodowisko to nie wszystkie elementy oddziaujce na jednostk ale elementy powtarzajce si, wsplne dla tego rodowiska oddziaywuj one nie tylko na jedn jednostk, ale na wszystkie osoby znajdujce si w otoczeniu. rodowisko typowe oznacza elementy, ktre mog by wsplne dla pewnych grup jednostek, np. pewny ukad rodziny, instytucji. Grupa odniesienia (reference group; koncepcja z 1940) ta, z ktr si porwnujemy (ale niekoniecznie do niej naleymy) - in-groups swoje (wewntrzne) - out-of-groups obce (zewntrzne) wzgldnie uprzywilejowany odczuwa sw sytuacj jako lepsz, bo przyjmie gorszy punkt odniesienia wzgldnie upoledzony - odczuwa sw sytuacj jako gorsz, bo przyjmie lepszy od siebie punkt odniesienia Propaganda socjologiczna wbudowana w okrelone motywy, ktre okrela pewne zachowania uoglniajc je na reszt zachowa. Grupa normatywna grupa z ktr nie tylko si porwnujemy ale i ktr chcemy naladowa. Buntowniczo odrzucenie pewnych wartoci, regu. Dezintegracja osobowoci brak grup odniesienia.

3. Rne przykady grup spoecznych

Rodzina
Grupa prywatna. Typowa rodzina to grupa maa, przejciowa. Mog wystpi wizi: - maeskie - rodzicielskie - pokrewiestwa - powinowactwa (maestwa krewnych) - adopcji Maestwa mog wystpowa w formie monogamicznej lub poligamicznej (poligamia to jeden mczyzna i wiele kobiet, a poliandria to jedna kobieta i wielu mczyzn). Rodziny patrlinarne dziedziczenie pozycji spoecznej po linii ojca, a matrlinarne matki. Kohabitat para yjca bez formalnoprawnego uregulowania zwizku (maestwa). Mog wystpowa zwizki o charakterze: - endogenicznym maestwo z tej samej wsplnoty / kultury - egzogenicznym maestwo z rnych wsplnot / kultur

Rodzina prokreacyjna wystpowanie w roli dziecka, wnuka itp. Rodzina pochodzenia wystpowanie w roli maonka i rodzica. Mona mie jednoczenie obie z wyej wymienionych. Jako e istniej formy legalizacji rodziny i kodeksy regulujce jej dziaanie (kodeksy rodzinno-opiekucze), moe by to grupa formalna. Rodzina jest instytucj realizuje cele dla szerszego ukadu spoecznego; jest czci spoecznoci terytorialnej, miejskiej lub wiejskiej ze wzgldu na tytu naukowy, wykonywan prac itp.

Funkcje rodziny: - prokreacyjna (prokreacja poza rodzin jest niewskazana, bo stwarza rodziny niepene) - materialno ekonomiczna (gospodarstwo domowe, zabezpieczenie bytu rodziny, zabezpieczenie na staro, gromadzenie majtku) - opiekuczo zabezpieczajca (zwizana z postpowaniem wobec dzieci i osb starszych - legislacyjno kontrolna (rodzina zezwala na wiele rzeczy nielegalnych poza ni; czonkowie rodziny wzajemnie si kontroluj) - kulturowa - rekreacyjno towarzyska - emocjonalno ekspresyjna (zaspokajanie potrzeby przynalenoci, poczucia bezpieczestwa, odbicia emocjonalnego. Czsto grupy rwienicze zastpuj dzieciom rodziny, w ktrych brakuje klimatu emocjonalno-ekspresyjnego.) - stratyfikacyjna (ksztatowanie miejsca w strukturze spoecznej) Wspczynnik dostpu danej warstwy spoecznej do szkolnictwa

W=(a/b)/(c/d)
Gdzie: a studenci pochodzcy z danej warstwy spoecznej b wszyscy studenci c liczba wszystkich ludzi pochodzcych z danej warstwy spoecznej d cala ludno Polski W latach 70-tych: Robotnicy = 0,73 Modzie chopska=0,55 Modzie rzemielnicza=0,94 Modzie inteligencka=2,45

Zmiany w rodzinie: - wzrost liczby rozwodw - zmniejszenie wielkoci rodzin (mniej dzieci) - zmiana sposobu realizacji funkcji (powstay inne instytucje, np. opiekujce i wychowujce dzieci takie jak szkoa czy koci) - przekazywanie innym instytucjom niektrych funkcji - indywidualizacja rodziny izolacja modych od krewnych - tendencja do wychowywania dzieci przez dziadkw (starsze pokolenie ma wpyw na potomstwo modszego) - autonomizacja jednostki w rodzinie - zmienia si zakres obowizkw (np. kobieta pracujca) - obnienie si autorytetu ojca i ma - wzrost pozamaeskich kontaktw seksualnych - wzrost liczby pracujcych matek - wzrost wolnoci osobistej czonkw rodziny - stopniowy zanik postpowania wedug norm religijnych Rodzina naley do szerszej caoci i podlega jej zachowaniu Rodzina nuklearna (czyli maa) pod dachem tylko dwa pokolenia (rodzice i dzieci). Redukcja funkcji emocjonalnej i prokreacyjnej i zmiana sposobu ich realizacji.

Grupa rwienicza
Zajmuje niezastpione miejsce w yciu w pewnym wieku okresie dziecicym. Jest to grupa skadajca si z rwienikw. Klasyfikacja wedug Z.Baumana: - dziecko nie odpowiada ani za siebie ani za innych - modzie odpowiada za siebie ale nie za innych - dorosy odpowiada za siebie i za innych W rodzinie dziecko jest zawsze podmiotem (nawet w stosunkach partnerskich), a w grupie rwieniczej musi sobie zapracowa na stanowisko podmiotu (w tej grupie mona by podmiotem albo przedmiotem podlega albo przewodzi). Rol grupy rwieniczej jest moliwo zmiany swej pozycji w takiej grupie przez jej czonkw.

Grupy rwienicze ze wzgldu na skad spoeczny moemy podzieli na zrnicowane i homogeniczne. Funkcje makrospoeczne przyporzdkowanie czonkw grupy do szerszych grup - funkcja egalitaryzacji obalanie nierwnociowych stereotypw w grupie rwieniczej wszyscy s sobie rwni bez wzgldu na swoje grupy kulturowe i inne - funkcja przekazywania do rodowiska modzieowego i utrwalania w nim nierwnowagi niektrych schematw spoecznych - funkcja przepywu wiadomoci pomidzy rnymi warstwami Funkcje mikrospoeczne - organizacja czasu wolnego - rola zaplecza emocjonalnego - nauka samodzielnoci - krystalizacja systemu wartoci - faktyczne ksztatowanie rl kobiety i mczyzny

Wizy etniczne
W nauce wystpuj podziay rasowe ale nie rozrniaj one ras lepszych i gorszych. Nard trwaa wsplnota powstaa na drodze historycznej, poczona na gruncie wsplnych losw dziejowych, gospodarki, polityki, kultury i charakteryzujca si istnieniem poczucia przynalenoci. - wsplnota, ktra ksztatuje si poprzez terytorium i warunki ekonomiczne - wsplnota polityczna moliwo obrony interesw i granic - wytwr istnienia pastwa (wedug Romana Dmowskiego) - wsplnota kulturowa w grupach duych nie ma stycznoci codziennej ze wszystkimi, wic potrzebny jest jaki substytut i jest nim wanie kultura. Okrela ona idee, symbole. - wsplnota psychiczna (wiadomociowa) [...] Bez wiadomoci narodowej nawet najbardziej wyodrbniajca si z otoczenia jzykowo i obyczajowo grupa ludnoci jest tylko materiaem etnograficznym, ktry przy sprzyjajcych okolicznociach moe si rozwin w nard. Skadniki wiadomoci narodowej: - przekonanie o wsplnym pochodzeniu (etnogenezie) - duma z przynalenoci (warunek trwaych wizw) - wiadomo wsplnego dziedzictwa kulturowego - jzyka istniej narody wielojzyczne (np. Szwajcaria) ale inne czynniki mog te niedogodnoci rwnoway - religii tylko Izrael ma wasn religi pastwow, reszta narodw uniwersalne - dostrzeganie cech rnicych nard od innych - wsplny sposunek wobec okrelonego terytorium (wasna ojczyzna) Oto dwa sposoby widzenia ojczyzny wedug Stanisawa Ossowskiego: - Heimat ojczyzna prytwatna, dla kade, kto tam mieszka - Vaterland ojczyzna ideologiczna, czyli ojczyzna mojego narodu - wiadomo wsplnego interesu danej grupy posiadanie wsplnego suwerennego pastwa to czynnik charakteryzujcy nard Warstwy spoeczne Sam termin klasa powsta po Wielkiej Rewolucji Francuskiej, a wypar termin stan spoeczny. Pojawia si te nazwisko Karola Marksa wedug jego teorii egzystencja polega na produkcji i dystrybucji dbr. Dziki temu ludzie wchodz w stosunki spoeczne. Pojawia si prywatna wasno rodkw produkcji i stosunki produkcji tworz podziay klasowe na posiadajcych i nie posiadajcych rodkw produkcji (ukad dychotomiczny). Konflikt (zderzenie de) moe przerodzi si w walk klas, od form ekonomicznych po militarne. Taki konflikt powoduje przeniesienie walki rwnie w sfer kultury. Marks pisa o: - klasach w sobie pewna ilo ludzi, ktrzy posiadaj jak wyrniajc ich cech, ale o tym nie wiedz - klasach dla siebie po uwiadomieniu sobie tych wyrniajcych cech Lenin twierdzi, e klasy s to wielkie grupy spoeczne rnice si: - miejscem zajmowanym w historycznym okreleniu procesu produkcji - stosunkiem do rodkw produkcji - rol w spoecznej organizacji pracy sposb otrzymywania wasnoci Klasy to grupy ludzi, z ktrych jedna moe przywaszcza sobie prac innych. Max Weber najgruntowniejszy badacz kapitalizmu wolny rynek uksztatowa si dopiero w kapitalimie, co doprowadzio do uksztatowania si dwubiegunowej koncentracji kapitau oraz pracy. Klasy spoeczne grupy ludzi o rnych szansach yciowych (rnych szansach otrzymywania dbr, usug i dowiadcze). Weber dzieli posiadajcych i nie posiadajcych jeszcze na inne klasy (zalene od wieku, rodzaju produkcji itp.)

walka klas jest suszna, pod warunkiem, e nie obejmuje wszystkich sfer, np. kultury podzia na partie a take na stany jako warstwy prestiowe

Warner Amerykanie mwi klasa ale maj na myli warstw prestiow. Badania wyrniy podziay na klasy, z ktrych najwysz mona nazwa wysz-wysz (bardzo wysocy urzdnicy, potomkowie zaoycieli miast i zamonych kupcw, ludzie bogaci, ktrzy izoluj si od biednych), a najnisz nisz-nisz (za reputacja moralna, niech do pracy; ludzie mieszkajcy w slumsach, o niskiej pozycji ekonomicznej, braku aktywnoci, o sposobie ycia stanowicym zaprzeczenie pewnych ideaw). Stratyfikacja (od stratus warstwa) rozwarstwienie, rozkad na klasy spoeczne, zrnicowanie w kwestiach materialnych i prestiowych. Zobowizanie do penienia funkcji ale te wikszej odpowiedzialnoci. Np. we wschodniej czci Europy pojawia si klasa zwana inteligencj. Warstwa zbir ludzi posiadajcych t sam cech charakter pracy i zwizane z tym miejsce (np. chopi). Koncepcja Davisa i Moora kade spoeczestwo eby normalnie funkcjonowa, musi by podzielone, zrnicowane. Przedstawicieli dzieli rozmiar wyksztacenia i rozmiar stawianych im wymaga (cho nie zawsze si pokrywaj, bo np. jak zabraknie niewyksztaconej suby oczyszczania miasta, to moe wybuchn epidemia). Zachty do wykonywania czynnoci mona zrnicowa pod wzgldem: - finansowym (zarobki) - moralnym (presti, szacunek) S to niezbywalne pozycje spoeczne. Mona i trzeba tylko stworzy sytuacj rwnego dostpu do moliwoci (klasy otwarte, drabina hierarchii, po ktrej mona si wspina).

4. Kultura
Pierwotnie sowo kultura oznaczao upraw roli. Obecnie kultura jako zjawisko spoeczne ma trzy znaczenia: 1. dobre wychowanie, maniery, moralno 2. wiedza, owiata, instytucje owiatowe 3. sztuka, twrczo artystyczna, rodki masowego przekazu Poboczne znaczenie kultury jest wartociujce a take wybircze, zwizane z pewnymi dziedzinami. Z punktu widzenia nauki nie mona nikomu odmwi kultury kady jak reprezentuje. Definicje kultury: - opisowo-wyliczajcy typ kultury cywilizacja zaoona cao, ktra obejmuje wiedz, wierzenia, moralno, obyczaje oraz inne zdolnoci i nawyki nabyte przez ludzi jako czonkw spoeczestwa - definicje historyczne tradycja dorobek ubiegych pokole przekazywany nowym - definicje normatywne podporzdkowanie si zachowa ludzkich normom, wzorom, wartociom, ideaom - definicje psychologiczne ze wzgldu na psychiczne organizmy ksztatowania si kultury, formowanie nawykw, przyswajanie uwewntrznianie (internalizowanie) form kulturowych - podejcie strukturalistyczne jest kultura - nie ma ludzi bez kultury ale jej przejawiane warianty mog si rni (podejcie dystrybutywne) - podejcie genetyczne procesy wewntrznego rozwoju kultury jak przechodzi z etapu na etap, jaki wpyw ma na nadchodzce; take pochodzenie kultury od natury Definicje kultury w naszej literaturze Kultura jest to og wytwrczej dziaalnoci ludzkiej materialnej i niematerialnej, wartoci, sposoby postpowania, zobiektywizowane i przyjte na stae w spoecznociach; przenikanie kultury do innych zbiorowoci i pokole. Kultura pewna cao, ktra obejmuje zachowania wyuczone w trakcie oddziaywania ludzi na siebie, procesie uczenia si, a dopiero potem powstaj wytworzy kultury.

5. Zmiany i rozwj 6. Osobowo spoeczna czowieka

Psychologowie koncentruj uwag na poszukiwaniu wyjanie swoistoci zachowa danego typu jednostek w odrnieniu od zachowa innych ludzi. Natomiast socjologowie posugujc si pojciem osobowoci, poszukuj wyjanie swoistoci dziaa okrelonych zbiorowoci ludzkich. Jan Szczepaski: osobowo to element spoeczny w czowieku, to zinternalizowana kultura, to dynamiczna organizacja idei, postaw, nawykw nadbudowanych nad natur biologiczn [...] Pojcie osobowoci jako pojcie teoretyczne socjologii stanowi podstaw formuowania twierdze dotyczcych rnego typu relacji midzy zbiorowoci spoeczn a jednostkami ludzkimi tworzcymi t zbiorowo.