Professional Documents
Culture Documents
Dziaaniem wewntrznym (krtko bdziemy mwi - dziaaniem) w zbiorze K nazywamy ka d funkcj o: K K K . Warto funkcji o dla elementw x,yK, zapisujemy o( x, y) lub x o y . Przykad. Odejmowanie jest dziaaniem w zbiorze liczb cakowitych natomiast nie jest dziaaniem w zbiorze liczb naturalnych. Niech bd dane zbiory H i K. Dziaaniem zewntrznym w zbiorze K nazywamy ka d funkcj : H K K . Warto funkcji dla elementw H i x K zapisujemy: ( , x) lub x . Grup nazywamy zbir G wraz z dziaaniem (wewntrznym) , jeli spenione s nastpujce warunki: 1. ( a b ) c = a ( b c ) (czno)
a ,b , c G
2. 3.
eG a G
1
ea = ae = a
G a G a a 1 = a 1 a = e a
a ,b G
to grup t nazywamy grup przemienn lub abelow. Przykad. 1. Zbir liczb rzeczywistych ze (zwykym) dodawaniem jest grup abelow. 2. Zbir liczb rzeczywistych ze (zwykym) mno eniem nie jest grup (0 nie posiada elementu odwrotnego); lecz R\{0} ze (zwykym) mno eniem jest grup abelow. TWIERDZENIE. W ka dej grupie G istnieje dokadnie jeden element neutralny. Dowd. Przypumy, e w grupie G (z dziaaniem ) istniej dwa r ne elementy neutralne e i e. Wwczas e=ee=e (rwnoci te zachodz, gdy e i e s elementami neutralnymi). Zbir K wraz z dziaaniami (ktre umownie nazywamy dodawaniem) oraz (ktre umownie nazywamy mno eniem) nazywamy ciaem, jeli spenione s warunki: a) K wraz z stanowi grup abelow, ktrej elementem neutralnym jest ; b) K\{} wraz z stanowi grup abelow; c) a (b c) = ( a b) ( a c) (rozdzielno wzgldem ).
a ,b ,cK
TWIERDZENIE. Ciao nie posiada dzielnikw zera, tzn. ab=0 a=0 lub b=0. LICZBY RZECZYWISTE Z przedstawionych wczeniej faktw wynika, e:
TWIERDZENIE. Zbir liczb rzeczywistych z dziaaniami dodawania i mno enia stanowi ciao. PRZYPOMNIENIE RZECZYWISTYCH. PEWNYCH FAKTW DOTYCZCYCH LICZB
Kresy. Niech bdzie dany zbir AR. Mwimy, e zbir A jest ograniczony z gry (z dou), jeli istnieje liczba M (m) taka, e
a A
a M
a A
am)
Niech A bdzie zbiorem ograniczonym z gry (z dou). Wwczas kresem grnym (kresem dolnym) zbioru A nazywamy liczb sup A (inf A) tak, e ( a inf A b < x ) a sup A b > x
a A x < sup A b A
a A x > inf A b A
Jeli A jest zbiorem nieograniczonym z gry (z dou) to przyjmujemy: sup A= + (inf A=-). A -2 sup A= 3 inf A=-2 B 2 sup B=+ inf B=2 3
Zasada cigoci. Ka dy niepusty i ograniczony z gry (z dou) zbir liczb rzeczywistych ma kres grny (dolny). PODZBIORY ZBIORU LICZB RZECZYWISTYCH. Liczby naturalne (oznaczamy N), s to liczby 0, 1, 2, ... Liczby cakowite (oznaczamy Z), s to liczby ... , -2, -1, 0, 1, 2, ... Liczby wymierne (oznaczamy Q), s to liczby, ktre mo na zapisa w postaci uamka
p q
Dla wielu rozwa a matematycznych istotna jest mo liwo rozwizania rwnania postaci x2 = -1. Ju w XVI wieku matematyk woski G. Cardano rozwiza zagadnienie: Znale takie liczby, ktrych suma jest rwna 10, a iloczyn rwny 40; podajc rozwizanie:
oraz 5 15 . Pniej wielu matematykw wracao do tego zagadnienia, ale ostateczne matematyczne rozwizanie sformuowali Gauss i Hamilton (XIX w). Matematycznie problem ten mo na sformuowa nastpujco: Znale najmniejsze ciao C speniajce warunki: (i) RC (ii) rwnanie x2=-1 posiada w ciele C co najmniej jedno rozwizanie. Skonstruujmy to ciao: Niech C bdzie zbiorem par uporzdkowanych liczb rzeczywistych wraz z dziaaniami: (x1,y1)(x2,y2)=(x1+x2, y1+y2) (x1,y1)(x2,y2)=(x1x2-y1y2, x1y2+x2y1) Mo na sprawdzi, e C wraz z dziaaniami oraz stanowi ciao, ktrego zerem (elementem neutralnym ) jest (0,0) oraz jedynk (elementem neutralnym ) jest (1,0). Zauwa my ponadto, e (x1,0)(x2,0)=(x1+x2,0) i (x1,0)(x2,0)=(x1x2,0) wic ka d par postaci (x,0) mo emy uto samia z liczb rzeczywist x (zamiast pisa (x,0) bdziemy pisali krtko x). W ten sposb speniony zosta warunek (i). UWAGA. W dalszym cigu zamiast bdziemy u ywa zwykego znaku dodawania + oraz zamiast zwykego znaku mno enia , z mo liwoci jego opuszczania, tam, gdzie nie prowadzi to do nieporozumie. Elementy zbioru C nazywamy liczbami zespolonymi. Liczby te mo na przedstawia w r nej postaci. Wprowadmy oznaczenie: (0,1)= i . Obliczmy i i =(0,1)(0,1)=(-1,0)=-1, czyli i 2=-1, a zatem speniony jest warunek (ii). POSTA KANONICZNA LICZBY ZESPOLONEJ. Zauwa my obecnie, e: (x,y)=(x,0)+(0,y)=(x,0)+(0,1)(y,0)=x+i y, wic dowoln liczb zespolon z=(x,y) mo na zapisa w postaci: (x,y)=x+i y (posta kanoniczna liczby zespolonej). Wwczas x nazywamy czci rzeczywist liczby zespolonej z (zapisujemy x= Re z), a y czci urojon liczby zespolonej z (zapisujemy y=Im z). Uwaga: Dwie liczby zespolone s rwne wtedy i tylko wtedy, gdy ich czci rzeczywiste s rwne i czci urojone s rwne. Tzn. z1 = z2 Re z1 = Re z2 Im z1 = Im z2. Przyjmujc z1=x1+i y1 oraz z2=x2+i y2 dziaania mo emy zapisa: z1+z2= (x1+x2)+ i (y1+y2) z1-z2=(x1-x2)+i (y1-y2) z1z2=(x1x2-y1y2)+i (x1y2+x2y1) przy zao eniu, e z20
z1 x x + y1 y 2 x y 2 y1 y 2 = 1 2 +i 1 2 . 2 2 2 z2 x2 + y2 x2 + y2
5+
15
Liczb sprz on do liczby z=x+i y nazywamy liczb z =x-i y. GEOMETRYCZNA INTERPRETACJA LICZB ZESPOLONYCH. Liczy zespolone, to pary uporzdkowane liczb rzeczywistych, a zatem ka d liczb zespolon z=x+iy=(x,y) mo na interpretowa geometrycznie, jako punkt o wsprzdnych x i y. Dodawanie liczb zespolonych z+t y |z| x Odlegoci punku z od pocztku ukadu wsprzdnych jest liczba |z|= x 2 + y 2 , ktr nazywamy moduem liczby z. Jeli z0, to ka d liczb rzeczywist okrelon ukadem rwnoci
cos = x z
z=x+i y
z t
oraz
s in =
y z
nazywamy argumentem liczby z (jest to zatem miara kta wyra ona w radianach). Ka da liczba zespolona ma nieskoczenie wiele argumentw r nicych si o cakowit wielokrotno liczby 2. Zbir wszystkich argumentw liczby zespolonej z oznaczamy Arg z . Je eli zatem Arg z to +2kArg z. Dla ka dej liczby zespolonej z istnieje dokadnie jeden jej argument nale cy do przedziau (-,] ktry nazywamy jej argumentem gwnym i oznaczamy arg z. Z powy szego wynika, e ka d liczb zespolon mo na zapisa w postaci trygonometrycznej: z= |z|(cos +i sin ), gdzie jest argumentem liczby z, jeli z0 oraz jest dowoln | liczb, jeli z=0(=0+i 0). WASNOCI LICZB ZESPOLONYCH. TWIERDZENIE. (Zakadamy, e liczby wystpujce w mianownikach uamkw s r ne od 0) a) z + t = z + t ; z t = z t ; z t = z t ; t = t . 2 b) z z = z
Dowd. Przedstawimy tylko dowd b). Niech z=a+i b z z = (a+i b)(a-i b)=a2+b2 = |z|2. TWIERDZENIE (wzr de Moivrea). (cos + i sin )n = cos(n) + i sin(n). Przykad wykorzystania tego wzoru. Chcemy znale wzr okrelajcy cos(2) oraz sin(2). Na podstawie wzoru de Moivrea mamy: cos(2) + i sin(2)= (cos + i sin )2= cos2 + i 2cos sin + i 2sin2= = cos2 + i 2cos sin - sin2 Porwnujc czci rzeczywiste i urojone otrzymujemy: oraz sin(2)=2cos sin . cos(2)=cos2 - sin2 Pierwiastkiem n-tego stopnia z liczby zespolonej z nazywamy ka d liczb zespolon w o tej wasnoci, e wn=z. TWIERDZENIE. Jeli z=|z|(cos + i sin )0, to istnieje dokadnie n r nych pierwiastkw n-tego stopnia z liczby z; pierwiastki te wyra aj si wzorem:
wk =
z (cos
+ 2 k
n
+ i sin
+ 2 k
n
),
k=0,1,2,...,n-1.
FUNKCJE ZESPOLONE. Jeli f:XC (gdzie X jest dowolnym zbiorem), to funkcj tak nazywamy funkcj zespolon. Ka d tak funkcj mo na uto samia z par funkcji f(x)=u(x) + i v(x) (dla ka dego xX), co zapisujemy: f = u + i v. Funkcj u nazywamy czci rzeczywist funkcji f (oznaczamy Re f), a funkcj v czci urojon funkcji f (oznaczamy Im f).