Dziennik geniusza Salvador Dali

Wstp Od wielu lat Salvador Dali dzieli si z nami uwagami na temat dziennika, ktry systematycznie prowadzi. Pocztkowo skonny by nada mu tytu Moje resekretne ycie, sugerujcy niejako dalszy cig Sekretnego ycia Salyadora Dali1 autorstwa Dalego. Ostatecznie zdecydowa si na tytu bardziej precyzyjny i bardziej odpowiadajcy rzeczywistoci: Dziennik geniusza. Widnieje on na okadce jednego z zeszytw szkolnych, zawierajcego pierwsze rozdziay kolejnego dziea Dalego. W nieuporzdkowanej formie autor przedstawia w nim swoje myli, rozterki malarza owadnitego mani doskonaoci, swoj mio do ony, relacje ze swych nieprawdopodobnych spotka, pogldy estetyczne, psychologiczne, filozoficzne, biologiczne. Dali jest wiadom wasnego geniuszu, i to w stopniu zadziwiajcym. Ta gboka wiara jest zarazem, jak si wydaje, czym niezmiernie stymulujcym. Rodzice nadali mu imi Salvador, gdy mia okaza si zbawc malarstwa zagroonego mierci, a to na skutek wpyww sztuki abstrakcyjnej, akademickiego surrealizmu, dadaizmu oraz oglnie rzecz biorc wszelkich anarchizujcych izmw. Dziennik ten jest zatem pomnikiem wzniesionym przez Dalego ku wasnej chwale. Nie sposb doszuka si w nim choby odrobiny skromnoci, zadziwia natomiast szczeroci. Autor ujawnia swe sekrety z niesychanym bezwstydem, nieokieznanym humorem, byskotliw bazenad. Podobnie jak Sekretne ycie, Dziennik geniusza jest hymnem na cze Tradycji, Hierarchii Katolickiej i Monarchii. Zauwamy, jak bardzo w dobie obecnej stronice te wydadz si wywrotowe czytelnikowi nie obeznanemu z materia. Trudno powiedzie, co bardziej naleaoby tu podziwia: szczero w nieskromnoci czy nieskromno w szczeroci. Przedstawiajc swe ycie codzienne Dali zaskakuje tym biografw i pokpiwa sobie nieco z krytykw. Ale czy nie on wanie ma w pierwszym rzdzie prawo do mwienia o sobie? Tego prawa nie odbierze mu nikt, zwaszcza e opowiada, nie szczdzc szczegw na swj temat. z waciw sobie inteligencj i liryzmem. Dali uwaany jest za osob znan, jako e powzi niezmiernie odwan decyzj, i stanie si postaci publiczn. Dziennikarze skwapliwie wychwytuj wszystko to, co im podrzuca. Najbardziej przy tym zdumiewa jego zdrowy rozsdek, tak jak w opisywanej przeze scenie, kiedy to modziecowi pragncemu osign sukces radzi delektowa si kawiorem i szampanem, by nie umar z godu harujc jak wyrobnik. Z kolei najbardziej urokliwe u Dalego s jego korzenie oraz szsty zmys. Korzenie te tkwi gboko w ziemi, skd wyruszaj na poszukiwanie wszystkich smakowitych (by posuy si jednym z jego ulubionych wyrazw) dokona czowieka na przestrzeni czterdziestu wiekw malarstwa, architektury i rzeby. Jego szsty zmys, skierowany ku przyszoci, wchaniaj, przewiduje i pojmuje z ogromn atwoci. Nie Sposb przeceni faktu, e Dali przejawia ogromne zainteresowanie zdobyczami nauki. W
1

twrczoci jego pobrzmiewaj echa wszystkich odkry i wynalazkw, ktre pojawiaj si tu w nieco tylko zmodyfikowanej formie. Co wicej, Dali wyprzedza nauk, ktrej racjonalny rozwj gosi proroczo we waciwym mu irracjonalnym stylu. On sam niejednokrotnie przeywa osobliw przygod jako twrca: czsto jego wasne pomysy umykaj mu spod kontroli, kumuluj si w zaskakujcym dla niego tempie, konkretyzuj si bez Jego udziau. Po pocztkowym okresie niewiary i niezrozumienia, twrczo Dalego osigna etap, w ktrym wydaje si ogarnia ca rzeczywisto. Mao tego. Jego pozornie chaotyczne idee, przeniesione na grunt przyrody, s w stanie rozpocz samodzielny ywot. Wprawia go to czasem w zdumienie: ziarno, rzucone mimochodem w gleb, wydao krzew. Dali kontempluje jego owoce w charakterystyczny dla siebie, bazeski sposb. Odkd dziki ludzkiej woli i przypadkowi chimeryczny projekt ujrza wiato dzienne, dojrza i okrzepi, Dali nie wierzy ju w jego nierealno. Dodam jeszcze, e Dziennik geniusza jest dzieem prawdziwego pisarza. Dalego cechuje plastyczno opisu, umiejtno byskawicznej i citej repliki. Styl jego jest byskotliwy, barokowy; ma w sobie co z Renesansu, podobnie jak jego malarstwo. Korekty tych stronic dokonano wycznie przez wzgld na ortografi, ktra jest fonetyczna we wszystkich jzykach, w jakich pisze w kataloskim czy hiszpaskim angielskim lub francuskim, nie usuwajc nic z jego wybujaoci jzykowych, krasomwstwa, obsesji. To dokument ogromnej wartoci, dotyczcy rewolucyjnego malarza, ktrego znaczenie jest niebagatelne, a w ktrego podnym umyle naley doszukiwa si genezy niepowtarzalnych i bulwersujcych zjawisk. Amatorzy sztuki i mocnych wrae, a take psychiatrzy mog skwapliwie pochyli si nad tymi stronicami. Traktuj one o czowieku, ktry powiedzia: Jedyna rnica midzy szalecem a mn polega na tym, e ja nim nie jestem. MICHEL DEON

Prolog Wiksza jest rnica midzy jednym czowiekiem a drugim ni midzy dwojgiem zwierzt odmiennego gatunku. Michel do Montaigne Od czasw Rewolucji Francuskiej rozpowszechnia si biedna, bzdurna i podzielana przez wszystkich opinia, e geniusze (pomijajc ich dorobek twrczy) s istotami
2

ludzkimi pod kadym wzgldem przypominajcymi (w wikszym lub mniejszym stopniu) zwykych miertelnikw. Jest to opinia faszywa. Jeeli za jest faszywa w odniesieniu do mnie, geniusza o najbogatszym w dzisiejszych czasach yciu duchowym, najprawdziwszego geniusza wspczesnoci, jest ona tym bardziej faszywa w odniesieniu do geniuszy, ktrzy ucieleniali szczytowe osignicia Renesansu, jak na przykad Rafael geniusz otoczony niemal aureol boskoci. Ta oto ksika udowodni, e ycie codzienne geniusza, jego sen. trawienie, ekstazy, paznokcie, przezibienia, krew, jego ycie i mier zasadniczo rni go od caej reszty ludzkoci. Ta jedyna w swoim rodzaju ksika jest zatem pierwszym dziennikiem napisanym przez geniusza. Co wicej przez jedynego geniusza, ktry mia niepowtarzaln szans polubi genialn Gal, jedyn mitologiczn niewiast naszych czasw. Oczywicie nie wszystko zostanie dzi powiedziane. W dzienniku tym, obejmujcym jedenacie lat (od 52 do 63 r.) mojego resekretnego ycia, bd widniay niezapisane stronice. Na moj prob i za zgod wydawcy niektre lata i dni musz na razie pozosta nieznane. Rzdy demokratyczne nie s w stanie publikowa wiadomoci o rewelacyjnych odkryciach, jakie dla mnie s chlebem powszednim. Niewydane materiay uka si pniej w omiu kolejnych tomach pierwszej serii Dziennika geniusza, jeli zaistniej ku temu sprzyjajce okolicznoci; jeeli nic w drugiej serii, kiedy Europa powrci do swego tradycyjnego ustroju monarchicznego. Wygldajc z utsknieniem. tej chwili pragn, aby take czytelnik oczekiwa jej w napiciu, a zarazem poznawa na temat atomu Dalego wszystko to, czego moe si ju teraz dowiedzie. Oto wyjtkowe, a niezwykle przyczyny, niemniej cakowicie wiarygodne, dla ktrych wszystko, co teraz nastpi (wliczajc w to moj osob), od pocztku do koca okae si genialne nieodwoalnie i niezaprzeczalnie albowiem chodzi tu jedynie o wierny Dziennik waszego wiernego i pokornego sugi.

1952 Port Lligat, 1 maja Bohaterem jest ten, kto buntuje si przeciw autorytetowi ojcowskiemu i przezwycia go. Zygmunt Freud Aby napisa to, co nastpuje, uywam po raz pierwszy lakierkw, w ktrych nigdy nie mogem zbyt dugo chodzi, poniewa s okropnie ciasne. Wkadam je zazwyczaj tu przed rozpoczciem prelekcji. Bolesny ucisk, jaki wywieraj na stopy, potguje do granic moliwoci moje zdolnoci oratorskie. Ten wyszukany a przenikliwy bl sprawia, e piewam jak sowik albo ktry z pieniarzy neapolitaskich, co to rwnie nosz
3

przyciasne trzewiki. Nieokieznana fizyczna dza tudzie straszliwe tortury, jakie zadaj mi lakierki, zmuszaj mnie do tego, bym w skondensowanej formie ujawnia boskie prawdy, goszc je wszem i wobec, nkany ogromem cierpienia swych udrczonych stp. Wkadam zatem trzewiki i zaczynam opisywa, masochistycznie, bez popiechu, ca prawd na temat wykluczenia mojej osoby z grupy surrealistycznej. Niewiele mnie obchodz oszczerstwa, do jakich moe si posun Andre Breton, ktry nie potrafi mi wybaczy, e jestem ostatnim i jedynym surrealist. Wane jest jednak, aby pewnego dnia wszyscy si dowiedzieli, kiedy ju opublikuj te stronice, jak waciwie rzecz si miaa. W tym celu musz cofn si do okresu dziecistwa. Nigdy nie potrafiem by przecitnym uczniem. Czasem sprawiaem wraenie, e nie jestem zdolny czegokolwiek si nauczy, popisujc si skrajn tpot umysow, czasem chonem wiedz z takim fanatyzmem, z tak wielk namitnoci i cierpliwoci, e wprawiao to wszystkich w osupienie. Aby zapa ten umiejtnie podsyca, naleao skierowa uwag na rzecz, ktra by mnie zainteresowaa. Wystarczyo, e co mnie zaintrygowao, bym przejawia nieposkromiony gd wiedzy. Pierwszy z moich nauczycieli, Don Esteban Trayter2, powtarza mi przez cay rok, e Bg nie istnieje, niezmordowanie dodajc przy tym, i religia to sprawa kobiet. I chocia byem mody wiekiem, pogld ten wprawi mnie w zachwyt. Wydawa mi si nieodparcie prawdziwy. O jego susznoci mogem przekona si codziennie w rodzinnym domu, gdzie jedynie kobiety chodziy do kocioa. Ojciec trzyma si z dala od tych spraw, uznajc si za wolnomyliciela. Aby tym dobitniej podkreli niezaleno wasnych przekona, nawet najkrtsze wypowiedzi okrasza strasznymi i oryginalnymi blunierstwami. Jeli kto by tym zgorszony, z luboci powtarza aforyzm swego przyjaciela, Gabriela Alamara: Blunierstwo to najpikniejsza ozdoba jzyka kataloskiego. Postanowiem zreszt opowiedzie o tragicznym yciu ojca. Zaiste, godne jest ono Sofoklesa. Ojciec mj rzeczywicie by czowiekiem, ktrego nie tylko najbardziej podziwiaem. ale take najczciej naladowaem, sprawiajc, e bardzo cierpia z tego powodu. Prosz Boga, by mia go w swej najwitszej opiece, co jak sdz, ju nastpio, albowiem przez trzy ostatnie lata ycia przechodzi gboki kryzys wiary, czego bogosawionym skutkiem okazao si pocieszenie i odpuszczenie grzechw, gdy udzielano mu ostatnich sakramentw. Niemniej, w okresie dziecistwa, kiedy umys mj spragniony by wiedzy, w bibliotece ojca znajdowaem wycznie ksiki o treci ateistycznej. Przegldajc je, skwapliwie przyjem do wiadomoci (i nie byo to wcale dzieem przypadku), e Bg nie istnieje. Z nieprawdopodobn cierpliwoci czytaem encyklopedystw, ktrzy wydaj mi si dzisiaj okropnie nudni. Sownik filozoficzny Woltera na kadej Stronie dostarcza mi argumentw natury prawnej (podobnie jak w wypadku ojca, ktry by notariuszem) na nieistnienie Boga. Kiedy po raz pierwszy otworzyem Nietzschego, doznaem gbokiego wstrzsu. Bez ogrdek potrafi powiedzie: Bg umar! Jake to! Wanie dowiedziaem si, e Bg nie istnieje, a teraz kto powiadamia mnie o jego zgonie! I tak zrodziy si pierwsze wtpliwoci. Zaratustra wyda mi si nie lada bohaterem; podziwiaem jego wielko
4

ducha, lecz jednoczenie przejawia tak dziecinad, z ktrej ja, Dali ju dawno wyrosem. Kiedy bd wikszy od niego! Nazajutrz, po pierwszej lekturze ksiki Tako rzecze Zaratustra wyrobiem sobie zdanie na temat Nietzschego. By to czowiek saby. Jego sabo polegaa na tym, e sta si szalecem, podczas gdy w tej dziedzinie najwaniejsze to stara si nim nie by! Refleksje te stanowiy podstaw mojej pierwszej dewizy yciowej, ktr miaem si kierowa w yciu: Jedyna rnica midzy szalecem a mn polega na tym, e ja nim nie jestem. W trzy dni przyswoiem sobie i przetrawiem Nietzschego. Po tej uczcie drapienika pozosta mi jeszcze jeden szczeg osobowoci filozofa, ostatnia ko do obgryzienia: jego wsy! Federico Garcia Lorca, zafascynowany wsami Hitlera, owiadczy pniej, e wsy s staym elementem tragicznym ludzkiej twarzy. Nawet pod tym wzgldem miaem przewyszy Nietzschego! Moje wsy nie bd przygnbiajce, katastroficzne, przytoczone muzyk wagnerowsk i mgami. Nie! Bd wysmuke, imperialistyczne, ultraracjonalistyczne, strzelajce ku niebu niczym mistycyzm wertykalny, niczym struktury pionowe hiszpaskich zwizkw zawodowych3. Nietzsche, miast utwierdzi mnie w ateizmie, po raz pierwszy zasia w mym umyle wtpliwoci i pytania natury premistycznej, czego ukoronowaniem mia okaza si rok 1951, kiedy to zredagowaem swj Manifest4. Natomiast jego osobowo, owosienie oraz nieprzejednane stanowisko wzgldem zawych i wyjaowionych cnt chrystianizmu przyczyniy si w sensie psychologicznym do rozwoju mych cech antyspoecznych i antyrodzinnych, w sensie fizjologicznym za do okrelenia mej sylwetki. Po lekturze Zaratustry zapuciem bokobrody, ktre pokryy mi policzki a do kcikw ust, a hebanowe wosy stay si dugie jak u niewiasty. Za spraw Nietzschego zrodzia si we mnie idea Boga. Rwnoczenie jednak, jako wzr do podziwiania i naladowania, sprawi, e wykluczono mnie z wasnej rodziny. Wypdzono mnie za to, e zbyt wnikliwie studiowaem i dosownie interpretowaem ateistyczne i anarchizujce nauki z ksiek ojca, ktry rwnie nie mg cierpie tego, e przecigaem go we wszystkim, zwaszcza za, e moje blunierstwa byy jeszcze bardziej soczyste ni jego wasne. Cztery lata poprzedzajce wykluczenie mnie z rodziny okazay si nieustannym i radykalnym przewrotem duchowym. Byy to dla mnie cztery prawdziwie nietzscheaskie lata. Moja wczesna egzystencja byaby niezrozumiaa, gdyby nie rozpatrywa jej pod tym wanie ktem. By to okres, kiedy aresztowano mnie w Geronie, kiedy Salon Jesienny w Barcelonie odrzuci jeden z moich obrazw za treci obsceniczne, kiedy wsplnie z Bunuelem redagowaem obelywe listy adresowane do lekarzy-humanistw i wszystkich najwaniejszych osobistoci w Hiszpanii, cznie z laureatem nagrody Nobla, Juanem Ramonem Jimenezem. Najczciej caa ta dziaalno bya absolutnie nieuzasadniona, pragnem jednak wyrazi w ten sposb swoj wol mocy i udowodni sobie samemu, e nie jestem jeszcze czuy na wyrzuty sumienia. Moim nadczowiekiem miaa sta si ni mniej ni wicej tylko kobieta nadkobieta Gala. Gdy w domu ojca, w Cadaques surrealici zauwayli obraz ktry niedawno namalowaem, a ktry Paul Eluard nazwa: aobna gra, zgorszeni byli elementami skatologicznymi i analnymi tego malowida. Zwaszcza Gala odniosa si krytycznie do mego dziea. Reakcja jej bya tak gwatowna e wywoaa wwczas mj sprzeciw.
5

Pniej jednak taka jej postawa sprawiaa, e ywiem dla niej uwielbienie. Nosiem si z zamiarem doczenia do grupy surrealistycznej, ktrej hasa i pogldy skrupulatnie studiowaem, nie zaniedbujc najdrobniejszego szczegliku. Sdziem, e chodzi tu o spontaniczny zapis myli bez jakiejkolwiek kontroli, czy to z racjonalnego, czy te estetycznego lub psychologicznego punktu widzenia. I co si okazao? Kiedy peen jak najlepszych chci miaem ostatecznie doczy do grupy, zaczto przede mn pitrzy przeszkody, podobnie jak w mojej wasnej rodzinie. Gala pierwsza mnie ostrzega, e wrd surrealistw spotkam si z rwnie nieprzychylnym nastawieniem jak gdzie indziej i e w gruncie rzeczy wszyscy oni maj mentalno mieszczask. Moj si przewidywaa bdzie trzymanie si na dystans, jeli chodzi o wszelkie prdy artystyczne i literackie. Dodawaa przy tym proroczo (jej intuicja przewyszaa wwczas moj wasn), i moja metoda paranoiczno-krytyczna jest tak niepowtarzalna, e pozwolioby to pierwszemu lepszemu czonkowi grupy na stworzenie odrbnej szkoy. Moja nietzscheaska energia nie bya jednak Gali posuszna. Absolutnie nie miaem zamiaru utosamia surrealistw z jeszcze jedn grup artystyczno-literack. Uwaaem, e s w stanie wyzwoli czowieka spod tyranii wiata praktycznego rozumu. Miaem sta si Nietzschem irracjonalnoci. Ja, zacieky racjonalista, byem jedyn osob, ktra wie, czego chce: nie poddam si irracjonalnoci dla samej irracjonalnoci, irracjonalnoci narcystycznej i receptywnej, jak czyni to inni wrcz przeciwnie. Wydam bitw, ktrej celem bdzie zdobycie irracjonalnoci5 W tym okresie moi przyjaciele pozwol si usidli irracjonalnoci, ulegajc jak wiele innych osb, nie wyczajc Nietzschego, tej romantycznej saboci. Przesiknity wszystkimi moliwymi ideami surrealistycznymi i czynic ukon w stron Lautreamonta i markiza de Sade, doczyem wreszcie do grupy, peen wiary, wiary jake jezuickiej, pragnc w gbi duszy sta si rycho jej przywdc. Z jakiego powodu miabym odczuwa chrzecijaskie skrupuy wzgldem mego nowego ojca, Andre Bretona, skoro nie miaem ich w stosunku do tego, ktremu zawdziczam swe istnienie? Pojmowaem wic surrealizm dosownie, nie zapominajc ani o krwi, ani o ekskrementach, ktre stanowiy poywk dla zjadliwych atakw jego obrocw. Podobnie jak pragnem zosta absolutnym ateist, czytajc ksiki ojca, tak teraz studiowaem nauki surrealistyczne z tak sumiennoci, e wkrtce staem si jedynym surrealist integralnym. Konsekwencj tego byo wykluczenie mnie z grupy, gdy okazaem si zbyt surrealistyczny. Argumenty, jakie mi przedstawiono, przypominay mi powody, dla ktrych wykluczono mnie z rodziny. Gala Gradiva, Kroczca naprzd, Niepokalana intuicja jeszcze raz miaa racj. Dzi ju mog powiedzie, e spord wszystkich prawd, ktrych nie jestem w stanie zakwestionowa, jedynie dwie nie dadz si wyjani dziki mojej woli mocy: jedn jest Wiara, ktr odzyskaem w 1949 roku, drug za to, e Gala bdzie miaa zawsze racj, co si tyczy mojej przyszoci. Kiedy Breton odkry moje malarstwo, zaszokowany by szpeccymi je elementami skatologicznymi. Zaskoczyo mnie to. Zaczynaem od g..., co z psychoanalitycznego punktu widzenia mogo w przyszoci by uznane za pomyln wrb grob zotej fali, co miaa mnie na szczcie zala! Chytrze przekonywaem surrealistw, e elementy skatologiczne mog jedynie przynie ruchowi powodzenie. Na prno
6

powoywaem si na ikonografi trawienn ze wszystkich epok i cywilizacji: kura o zotych jajach, jelitowe delirium Danae, osio o zotych ekskrementach... Nie dawano mi wiary. Tote rycho podjem odpowiedni decyzj. Skoro wzgardzili g..., ktre tak wspaniaomylnie im ofiarowaem, zachowam te skarby i to zoto dla siebie. Synny anagram, stworzony z tak wielkim mozoem dwadziecia lat pniej przez Bretona: Avida Dollars 6 ju wwczas mona byo proroczo lansowa. Wystarczy mi tydzie dziaalnoci w grupie surrealistycznej, by doj do wniosku, e Gala miaa racj. Moje elementy skatologiczne w pewnym stopniu tolerowano, natomiast szereg innych rzeczy zakwalifikowano jako tabu. Napotykaem tu te same trudnoci co w domu rodzinnym. Krew mogem prezentowa. Mogem do dorzuci odrobin gwienka. Ale ju nie miaem prawa eksponowa samego gwienka. Zezwolono mi na przedstawianie genitaliw, ale fantazje analne byy ju zabronione. Na odbyt spogldano bardzo niechtnym okiem! Lesbijki nawet im si podobay, ale pederaci ju nie. Z marze sennych mona byo do woli czerpa elementy sadystyczne, posugiwa si parasolami i maszynami do szycia, ale jakiekolwiek treci religijne, nawet zabarwione mistycyzmem, byy niedozwolone (chyba e na uytek laikw). Nawet jeli nia si Madonna Rafaela bez widocznych blunierczych treci, nie mona byo tego prezentowa... Jak ju wspomniaem, stawaem si stuprocentowym surrealist. Peen najlepszych chci, postanowiem doprowadzi swj eksperyment a do ekstremalnych granic, do niemale absurdalnych rozmiarw. Czuem, e jestem gotw do dziaania, peen owej rdziemnomorskiej i paranoicznej obudy, do czego jak sdz tylko ja jestem zdolny w swej perwersyjnoci. W tamtych czasach liczyo si dla mnie popenianie jak najwikszej iloci grzechw, mimo e zdya ju mnie oczarowa poezja witego Jana od Krzya. Znaem j wwczas jedynie ze syszenia, dziki egzaltowanej interpretacji Garcii Lorki. Ju wtedy miaem przeczucie, e problemy religijne bd dla mnie czym wanym. Tak jak wity Augustyn, ktry oddajc si rozpucie i orgiastycznym hulankom prosi Boga, by zesa na Wiar, wzywaem niebiosa, dodajc: Tak, ale nie od razu. Dopiero za jaki czas... Zanim moje ycie stanie si tym, czym jest dzisiaj, a mianowicie przykadem ascetyzmu i cnoty, pragnem kurczowo trzyma si swego iluzorycznego surrealizmu polimorficznego zboczeca, choby o trzy minuty duej, tak jak picy, ktry usiuje przeduy ostatnie chwile dionizyjskiego snu. Wszdzie towarzyszy mi nietzscheaski Dionizos, niczym cierpliwa piastunka, i wkrtce nie omieszkaem zauway, e ronie jej koki e jej rkaw zdobi opaska ze swastyk. Zdaje si, e zaczem wtedy faszyzowa o przepraszam! faszerowa zidiociae umysy niestrawn dla nich papk. Moja podna i jake elastyczna wyobrania zawsze miaa dostp do najdoskonalszych technik badawczych, ktre jedynie spotgoway me wrodzone wariactwo. Tak wic otoczony ze wszystkich stron surrealistami, kadego ranka zachodziem w gow, co by tu zrobi, aby zaakceptowano ide lub obraz mimo ich cakowitej sprzecznoci z surrealistycznym gustem. Wszystko, co wnosiem, kcio si z ich oczekiwaniami. Nie podobay im si skojarzenia analne! Chytrze podsuwaem im tedy cae masy odbytw, inteligentnie zakamuflowanych, najchtniej za odbyty makiaweliczne. Jeeli tworzyem
7

przedmiot surrealistyczny, w ktrym nie pojawiao si adne tego typu skojarzenie, symbolika tego przedmiotu odpowiadaa dokadnie funkcji odbytu. Tak wic czystemu i biernemu automatyzmowi przeciwstawiaem dynamiczne koncepcje swojej synnej metody paranoiczno-krytycznej. Entuzjazmowi dla Matissea i tendencji abstrakcyjnych przeciwstawiaem ponadto ultrareakcyjn i wywrotow technik Meissoniera. Aby pognbi sztuk prymitywn lansowaem ultracywilizowane przedmioty secesji, ktre kolekcjonowaem wsplnie z Diorem, a ktre miay kiedy sta si znw modne wraz z pojawieniem si tendencji new-look. Kiedy Breton nie chcia ju sysze o religii, usiowaem oczywicie stworzy now, ktra bdzie sadystyczna masochistyczna oniryczna i paranoiczna zarazem. Na ten pomys wpadem dziki lekturze dzie Augusta Comtea. By moe grupa surrealistyczna zdoa w kocu osign to, czego filozof ten nie by w stanie dokoczy. Przedtem jednak naleao zainteresowa Mistyk przyszego arcykapana, Andre Bretona. Zamierzaem mu wyjani, e jeeli to, czego bronimy jest suszne, powinnimy do doda troch elementw mistycznych i religijnych. Przyznaj, e ju wtedy przeczuwaem, i skoczy si to powrotem do prawd religii katolickiej, apostolskiej i rzymskiej, ktra stopniowo olniewaa mnie swoj chwa. Moje wyjanienia Breton przyjmowa z umiechem, powracajc przy tym niezmiennie do Feuerbacha. Dziki temu ostatniemu wiemy dzisiaj, e filozofia ma swoje idealistyczne przebyski, o czym wwczas nie wiedzielimy. Podczas gdy czytaem Augusta Comtea, pragnc sw now religi oprze na solidnych podstawach, Gala okazaa si z nas dwojga najbardziej pozytywistyczna. Cae dni spdzaa u handlarzy farb, antykwariuszy i restauratorw obrazw, by zakupi dla mnie pdzle, lakiery i wszelkie materiay, ktre pozwol mi malowa naprawd. Nastpi to w dniu, kiedy zdecyduj si nie przykleja ju na swych ptnach kolorowych litografii i skrawkw papieru. Naturalnie nie chciaem sysze o adnej technice, w chwili gdy tworzyem kosmogoni Dalego z jej mikkimi zegarami przepowiadajcymi dezintegracj materii, jajkami Sadzonymi bez talerza, przyprawiajcymi o halucynacje anielskimi byskami w uciskanych przez powieki oczach reminiscencj mojego wewntrz macicznego raju utraconego w dniu narodzin7. Nawet nie miaem czasu wszystkiego malowa jak naley. Wane byo, aby rozumiano, co chc wyrazi. Wykaczaniem i wygadzaniem mego dziea zajmie si nastpne pokolenie. Gala bya jednak odmiennego zdania. Niczym matka zachcajca dziecko do jedzenia, nalegaa: No, mj Daliczku, wyprbuj tego oryginalnego materiau. To rozpuszczony bursztyn, bursztyn, ktrego nie poddano praeniu. Powiadaj, e uywa go Vermeer do malowania. A wic prbowaem, ze zdegustowan i nostalgiczn min: Tak! Ten bursztyn to chyba dobra rzecz. Ale przecie wiesz, e nie mam czasu zajmowa si takimi szczegami. Mam co o wiele lepszego. Mam pomys! Pomys, ktry zgorszy wszystkich, a w szczeglnoci surrealistw. Nie mona si z tym zdradzi: dwa razy ni mi si ten nowy Wilhelm Tell! Chodzi o Lenina. Chc go namalowa z poladkiem trzymetrowej dugoci podtrzymywanym przez szczudo. W tym celu musiabym mie ptno o szerokoci 5 i p metra... Namaluj Lenina wraz z jego
8

lirycznym atrybutem, nawet jeeli zostan wykluczony z grupy surrealistycznej. W ramionach bd trzyma maego chopczyka, ktrym bd ja. Spoglda na mnie bdzie krwioerczym wzrokiem, ja za bd krzycza: On chce mnie zje...! Tego to ja Bretonowi nie powiem! dodaem, pogrony w medytacjach osigajcych taki stopie spekulatywnej wzniosoci, e czsto zdarza mi si w tym stanie zmoczy kalesony! No ju dobrze powtarzaa Gala agodnie. Jutro dostarcz ci bursztynu rozpuszczonego w olejku lawendowym. To warte fortun. Mimo wszystko chciaabym, by zastosowa go do malowania twojego nowego Lenina. Ku mojemu wielkiemu rozczarowaniu liryczny poladek Lenina wcale nie wywoa zgorszenia wrd moich przyjaci surrealistw. Rozczarowanie to dodao mi jednak odwagi. A wic mogem posun si dalej... prbowa tego, co niemoliwe. Jedynie Aragon wyrazi oburzenie z powodu mojej maszyny do mylenia, obwieszonej kubkami ciepego mleka. Do ju tych dziwactw Dalego! krzycza ze zoci. Odtd mleko bdzie dla dzieci bezrobotnych rodzin. Breton stan po mojej stronie. Aragon wyszed na idiot. Nawet w moim domu miano by si z mojego pomysu, ale on oddany ju by niezomnym ideom politycznym, ktre miay go doprowadzi tam, gdzie znajduje si obecnie, to znaczy z grubsza rzecz biorc nigdzie. W tym czasie Hitler ju hitleryzowa i pewnego dnia namalowaem dziergajc na drutach hitlerowsk niak, ktra przez nieuwag usiada w wielkiej kauy. Wobec naciskw niektrych spord najbliszych mi kolegw surrealistw musiaem usun widniejc na jej ramieniu opask ze swastyk. Nigdy bym nie przypuszcza, e symbol ten wywoywa bdzie tak wielkie emocje. Wpdzi on mnie w takie obsesje, e przedmiotem mych delirycznych uniesie staa si osobowo Hitlera, ktry zawsze pojawia mi si pod postaci kobiety. Szereg obrazw, jakie wwczas namalowaem, zostao zniszczonych, kiedy armie niemieckie najechay na Francj. Zafascynowany byem delikatnymi i pulchniutkimi plecami Hitlera, zawsze elegancko opitymi mundurem. Jak tylko zaczynaem malowa koalicyjk, ktra wychodzia tradycyjnie od pasa przechodzc przez przeciwlege rami, owa mikko hitlerowskiego ciaa, wcinitego w bluz wojskow, wprawiaa mnie w stan smakowitej ekstazy mlecznej, odywczej i wagnerowskiej, co sercu memu nadawaa gwatowny rytm. Podobnych emocji nie doznawaem nigdy, nawet kiedy si kochaem. Pulchniutkie ciao Hitlera, ktre wyobraaem sobie jako najbardziej boskie ciao kobiety o nieskazitelnie biaej skrze, fascynowao mnie niepomiernie. wiadom, mimo wszystko, psychopatologicznego charakteru takiej serii upoje, powtarzaem z luboci do wasnej maowiny usznej: Tak, tym razem sdz, e wreszcie zbliam si do prawdziwego szalestwa! Do Gali za zwracaem si tymi oto sowy: Przynie mi bursztynu rozpuszczonego w olejku lawendowym i najciesze pdzle na wiecie. adna technika nie bdzie na tyle precyzyjna i odpowiednia. by odda w ultrareakcyjnym stylu Meissoniera superodywcze delirium, mistyczn i cielesn ekstaz, w jak wpadam, kiedy mam zamiar przedstawi na ptnie lad, jaki ta
9

wykonana z delikatnej skry koalicyjka pozostawia na ciele Hitlera. Na prno powtarzaem sobie, e moje hitlerowskie szalestwa s apolityczne, e rodzce si dzieo, ktrego rde naley doszukiwa si w sfeminizowanym wizerunku fhrera, jest skandalizujco dwuznaczne, e podobne wyobraenia s w tym samym stopniu zabarwione czarnym humorem, co w wypadku Wilhelma Tella lub Lenina. Na prno wszystko to powtarzaem przyjacioom; nic nie pomagao. Ten kolejny kryzys, przez jaki przechodzio moje malarstwo, stawa si w oczach surrealistw coraz bardziej podejrzany. Sprawy przybray zy obrt, kiedy rozesza si nowina, e Hitlerowi przypady pono do gustu widoczne na niektrych moich obrazach takie elementy jak abdzie, samotno, megalomania, wagneryzm, hieronimo-boschyzm. Zwaywszy na moj wrodzon przekor, mogy z tego wszystkiego wynikn jeszcze wiksze komplikacje. Poprosiem Bretona, by w trybie natychmiastowym zwoa zebranie naszej grupy, na ktrym przedmiotem dyskusji miaa by mistyka hitlerowska z punktu widzenia irracjonalnoci nietzscheaskiej i antykatolickiej. Miaem nadziej, e antykatolicki aspekt dyskusji oczaruje Bretona. Tak naprawd uwaaem Hitlera za kompletnego masochist, owadnitego obsesj rozptania wojny, by nastpnie przegra j bohatersko. W sumie sposobi si on do dokonania jednego z owych actes gratuits8 bardzo wwczas cenionych przez nasz grup. Mj upr, aby analizowa mistyk hitlerowsk z surrealistycznego punktu widzenia, a sadystyczne treci surrealizmu interpretowa w duchu religijnym. nasilajcy si jeszcze, w miar jak coraz czciej sigaem do swej metody paranoiczno-krytycznej, dcej do unicestwienia automatyzmu wraz z nieodcznym narcyzmem, doprowadzi do serii nieporozumie midzy Bretonem a jego zwolennikami. Zreszt ci ostatni zaczli ju si waha pomidzy nim a mn, co byo sygnaem ostrzegawczym dla przywdcy grupy. Namalowaem prorocz wizj mierci fhrera. Obraz zatytuowany zosta Zagadka Hitlera. Konsekwencj tego bya kltwa ze strony nazistw i brawa antynazistw, mimo e obraz tenjak zreszt caa moja twrczo, co gosi bd do koca swoich dni pozbawiony by jakichkolwiek treci politycznych. W chwili gdy pisz te sowa, przyznaj, e ja sam nie odszyfrowaem jeszcze tej synnej zagadki. Pewnego wieczoru zwoano zebranie grupy surrealistycznej, na ktrym miano zaj oficjalne stanowisko odnonie do mojego rzekomego hitleryzmu. Byo to nadzwyczajne posiedzenie, Niestety, wikszo szczegw ze spotkania uleciaa mi ju z pamici. Jeeli jednak Breton zechce si kiedy ze mn spotka, chciabym, by zapozna mnie z protokoem ktry zapewne zredagowano po zebraniu. Wanie kiedy miano mnie wykluczy z grupy surrealistycznej, zaatakowaa mnie angina. Jak zawsze, trzsc si tchrzliwie, kiedy tylko poczuj si chory, przyszedem na zebranie trzymajc termometr w ustach. Sdz, e co najmniej cztery razy mierzyem temperatur podczas tego procesu. Trwa on do pna w nocy. Gdy powrciem do domu, nad Paryem wstawa wit. Podczas swojej mowy obroczej pro domo kilkakrotnie rzucaem si na klczki: nie po to by baga o pozostawienie mnie w grupie, jak to faszywie interpretowano, lecz aby przekona Bretona, e moja hitlerowska obsesja jest typowo paranoiczna i z gruntu apolityczna. Wyjaniem im rwnie, e nie mog by nazist, poniewa jeeli Hitler
10

podbije Europ, nie omieszka wysa na drugi wiat wszystkich histerykw mojego pokroju, co uczyni ju w Niemczech, traktujc ich jak degeneratw. Wreszcie cechy eskie i nieodparcie groteskowe, jakie przypisywaem osobowoci Hitlera, wystarczyyby, aby nazici widzieli we mnie obrazobrc. Podobnie mj fanatyzm podsycany przez Freuda i Einsteina, ktrych Hitler wygna z Niemiec, wyranie wskazywa, e ten ostatni interesuje mnie wycznie jako przedmiot mych delirycznych uniesie, tym bardziej e objawia si w aspekcie wybitnie katastroficznym. W kocu przekonano si o mojej niewinnoci, musiaem jednak podpisa dokument, w ktrym midzy innymi owiadczyem, e nie jestem wrogiem proletariatu. Podpisaem go jak najchtniej, gdy co si tyczy tej ostatniej kwestii, nigdy nie ywiem szczeglnych uczu, ani pro, ani tym bardziej contra. Prawda, jedyna i niepodwaalna, wychodzia na jaw z ca ostroci: nie sposb by surrealist integralnym w grupie, ktra we wszystkich dziedzinach kierowaa si wycznie pobudkami politycznymi, niezalenie czy chodzio o zwolennikw Bretona, czy o zwolennikw Aragona. Nie mg dla nich istnie kto taki jak ja, kto kto twierdzi, e jest prawdziwym szalecem, organicznym i metodycznym, o pitagorejskiej precyzji w najbardziej nietzscheaskim tego sowa znaczeniu. Stao si to, co musiao si sta: Dali, surrealista integralny, domagajcy si zniesienia wszelkich ogranicze estetycznych i psychologicznych, oywiony nietzscheask wol mocy, owiadczy, e kady eksperyment mona bezustannie doprowadza do ostatecznych granic. Domagaem si, aby pozwolono mi domalowa Leninowi trzymetrowe poladki, upaka jego portret hitlerowskimi galaretami, udekorowanymi nawet w razie potrzeby rzymskim katolicyzmem. Kady mia prawo sta si (lub zezwoli na to samo osobie trzeciej) pederast, koprofagiem, uosobieniem cnoty lub ascetyzmu w stanie ekstatycznego uniesienia, spowodowanego zaburzeniami trawiennymi lub omamami wzrokowymi. Moja polimorficzna perwersja, dajca ju zna o sobie w wieku modzieczym, osigna histeryczne apogeum: moje szczki miadyy Gal, zakochiwaem si w najbardziej transcendentalnie amoniakalnych, rozkadajcych si ciaach osw. Zapachy ludzkich cia, naturalnym biegiem rzeczy, stay si dla mnie witoci. Humanitarne uczucia okazay si przeszkod, by zaprezentowa ca gam fetorw, ekstaz analnych (bez odbytu), pynnych i suchych, tudzie labiryntowych splotw jelitowych, podwjnych, potrjnych, poczwrnych lub pogmatwanych jeszcze bardziej. A ponad wszystkim unosiy si ogromne, wycieczone i wodniste oblicza dumnych i wielkich Masturbatorw, przystrojonych szaraczami o twarzach komunistw, napoleoskich brzuchach i hitlerowskich kobiecych udach, ktre czepiay si moich ust. To wszystko dopiero si zaczynao! Ale Breton powiedzia Dalemu nie! I w gruncie rzeczy mia troch racji, poniewa z caej tej mieszaniny pragn przynajmniej wybra dobro lub zo, dobro i zo... Z drugiej jednak strony, popeni bd, gdy pomimo moliwoci wyboru naleao delektowa si caym proponowanym przez Dalego asortymentem, rwnie soczystym, co wyrazistym... Jeeli nie mia cakowitej racji, to dlatego, e Dali jako absolutny racjonalist chcia pozna wszystkie moliwe aspekty irracjonalnoci, nie dlatego, by wydoby ze
11

pierwiastki literackie lub humanitarne, lecz aby ograniczy i podporzdkowa sobie ow irracjonalno, ktrej podbj przygotowywa. Cyklotron filozoficznych szczk Dalego odczuwa gd, pragnc wszystko miady, kruszy i zasypywa pociskami swych neutronw wewntrzatomowych, aby nikczemny konglomerat trzewiowy i amoniakalny biologii, ktry jawi nam si dziki surrealistycznym marzeniom sennym, zosta przeksztacony w czyst energi mistyczn. Kiedy ca t pulsujc, rozkadajc si mas nasyci ostatecznie i nieodwoalnie pierwiastek duchowy, speniona bdzie misja czowieka na Ziemi, a jego racja bytu usprawiedliwiona. Wszystko to nabierze nieocenionej wartoci. To wanie chwila, kiedy syrena Kierkegaarda piewa jak may, cuchncy sowik. A wszystkie egzystencjalistyczne szczury wdrowne, uprawiajce nierzd w piwnicach podczas okupacji, rzygay zimnymi resztkami surrealistycznej uczty, ktre pozostawilimy w nich jak w pojemnikach na mieci. Wszystko byo cudownie odraajce; sam czowiek okazywa si tu niepotrzebny! Nie! wykrzykiwa do nich Dali. Niech najpierw wszystko bdzie ujte w racjonalne ramy! Niech najpierw wszystkie nasze lubiene lki stan si szlachetne i wzniose dziki nieskoczonemu piknu mierci, jeli chcemy wkroczy na drog prowadzc do doskonaoci duchowej i ascetyzmu. T misj tylko Hiszpan mg wypeni, dokonujc jednego z najbardziej odraajcych i demonicznych odkry wszystkich czasw. W pierwszym rzdzie chodzio o nadanie temu przedsiwziciu waciwego wymiaru, o stworzenie dla geometrii metafizycznej. Naleao skierowa swoje oblicze ku godnoci majcej barw tlenku srebra, oliwkowej zieleni Velasqueza i Zurbarrana; naleao powrci do realizmu i mistycyzmu, ktrych podobiestwa i wspzaleno wanie odkrywalimy, zespoli rzeczywisto transcendentaln z jakimkolwiek fragmentem rzeczywistoci czystej, tak jak tego dokona absolutny imperializm wizualny Velasqueza. To jednak zakada niekwestionowan obecno Boga, ktry jest jedyn i najdoskonalsz rzeczywistoci! Te podjte przez Dalego prby ujcia rzeczywistoci W racjonalne ramy, jake jeszcze niemiae i nie w peni wiadome, mona ju byo dostrzec w czasopimie Minotaure. Picasso poprosi by Skir, wydawc tego periodyku, abym mg opracowa ilustracje do Pieni Maldorora. Ktrego dnia Gala zaprosia Skir i Bretona na obiad. Czasopismo miano redagowa pod jej kierownictwem i tak oto narodzi si Minotaure, ktrego ywot nie wydawa si pewny. Dzisiaj, ju w innym aspekcie, najbardziej uporczywymi prbami ujcia rzeczywistoci w racjonalne ramy wydaj si poczynania zespou redagujcego przepikne wydawnictwo Etudes carmelitaines. Pracami kieruje ojciec Bruno, ktrego tak bardzo podziwiam. Pomimy milczeniem nieszczsn spucizn po Minotaurze, ktry obecnie skubie sobie trawk na materialistycznych pastwiskach periodyku Verve. Pniej jeszcze dwukrotnie spotkaem si z Bretonem, aby perfidnie poruszy przy nim kwestie dotyczce mojej przyszej religii. Nic z tego nie rozumia, wobec tego przestaem nalega. Nasze kontakty stay si rzadsze. Kiedy w 1940 roku Breton pojawi si w Nowym Jorku, zatelefonowaem do niego w dniu przyjazdu, pragnc go powita i prosi o spotkanie. Wyznaczy mi je na dzie nastpny. Wczeniej owiadczyem mu, e ideologia naszego ruchu ma by oparta na nowych podstawach. Mielimy propagowa
12

wielki ruch mistyczny, majcy w pewnym sensie wykaza donioso eksperymentu surrealistycznego i ostatecznie uwolni go od wpyww materializmu dialektycznego! Jednak tego samego wieczoru dowiedziaem si od znajomych, e Breton po raz kolejny mnie oczerni, goszc, e jestem hitlerowcem. Jak na owe czasy oskarenie takie byo zbyt daleko posunite i zbyt niebezpieczne, abym zechcia ponownie si z nim zobaczy. Odtd ju si nie spotkalimy. Niemniej, minione lata oraz moja wrodzona intuicja najprawdziwszego detektora uranu sprawiy, e odnosz dzi wraenie, i Breton jest mi bliszy, ni mi si wydawao. Jego aktywno intelektualna, wbrew pozorom, warta jest wicej ni dziaalno egzystencjalistw majcych na swym koncie teatralne, niewiele znaczce sukcesy. W dniu kiedy nie udaem si na spotkanie, ktre wyznaczy mi Breton, tradycyjny, zdefiniowany przez nas surrealizm przesta istnie. Gdy nazajutrz ktry z wielkonakadowych dziennikw poprosi mnie o definicj surrealizmu, odpowiedziaem: Surrealizm to ja. Ja w to wierz, jestem bowiem jedynym jego kontynuatorem. Niczego si nie wyparem wrcz przeciwnie: wszystko potwierdzaem, uszlachetniaem, hierarchizowaem, uracjonaliniaem, dematerializowaem, uduchowiaem. Za spraw Ducha witego mj obecny mistycyzm nuklearny okaza si owocem demonicznych i surrealistycznych dowiadcze z pocztkowego okresu mego ycia. Breton w pocie czoa ukada mciwy anagram, zawierajcy owo budzce podziw, nalece do mnie nazwisko. Przeksztaci je w Avida Dollars. By moe nie jest to osignicie poetyckie wysokich lotw, niemniej jako autobiograf musz przyzna, e do dokadnie odpowiadao to moim wczesnym, nie sigajcym daleko ambicjom. W owym czasie Hitler egna si ze wiatem w icie wagnerowskim stylu, umierajc w Berlinie w ramionach Ewy Braun. Jak tylko dotara do mnie ta wiadomo, zastanawiaem si przez siedemnacie minut9, nim podjem nieodwoaln decyzj: Salvador Dali stanie si najwiksz kurtyzan naszych czasw. I staem si ni. Podobnie jest ze wszystkim, co postanawiam zrealizowa, owadnity paranoiczn pasj. Po mierci Hitlera nowa era mistyczno-religijna miaa unicestwi wszystkie ideologie. Przedtem jednak miaem do spenienia misj. Sztuka nowoczesna, ndzna, zapleniaa pozostao materializmu odziedziczonego po Rewolucji Francuskiej, przeciwstawia mi si miaa co najmniej przez dziesi lat. Tak wic musiaem malowa dobrze, mimo e nikt nie przykada do tego wikszej wagi. Niemniej naleao malowa dobrze, poniewa mj mistycyzm nuklearny zatriumfuje, jak wspomniaem, tylko wtedy, gdy ucielenia bdzie najdoskonalsze pikno. Wiedziaem, e sztuka abstrakcjonistw, co to nie wierz w nic i w konsekwencji nie maluj nic, posuy za dumny piedesta, na ktrym pojawi si Salvador Dali, osaczony dzi ze wszystkich stron materialistycznym dekoratywizmem i amatorskim egzystencjalizmem naszej ndznej epoki. Wszystko to byo pewne, jednak aby odpiera padajce zewszd ciosy, trzeba byo mie wicej si ni kiedykolwiek, posiada pienidze, gromadzi fortun, szybko i skutecznie, jeli chciao si przetrwa. Pienidze i zdrowie! Przestaem pi i peen paroksystycznego zapau postanowiem dba o siebie. Rwnoczenie staraem si o to, aby Gala janiaa promiennym blaskiem;
13

uszczliwiaem j do granic moliwoci, dbajc o ni jeszcze bardziej ni o siebie, gdy bez niej wszystko byoby stracone. Pienidze miay pomc nam realizowa ideay pikna i dobroci. Anagram Avida Dollars nie by znw a tak szkodliwy... Dowd tego jest dzi widoczny w caej okazaoci. Najbardziej z caej filozofii Augusta Comtea podoba mi si fragment, w ktrym czytam, e przed stworzeniem nowej religii pozytywistycznej na wierzchoku swojej hierarchii spoecznej umieszcza bankierw, ktrym przypisuje szczegln rol. By moe daje tu o sobie zna fenicki skadnik mojej krwi z Ampurdan, ale zoto fascynowao mnie zawsze, i to obojtnie w jakiej postaci. Kiedy jako modzieniec dowiedziaem si, e Miguel de Cervantes, napisawszy ku wiekuistej chwale Hiszpanii niemiertelnego Don Kichota, umar w skrajnej ndzy, e Krzysztof Kolumb po odkryciu Ameryki rwnie poegna si ze wiatem w podobnych okolicznociach, i do lego w wizieniu, to ju wwczas powiadam roztropno zacza mi uporczywie podszeptywa te oto rady: 1. Znale si w wizieniu moliwie jak najszybciej. Tak te si stao. 2. Sta si, moliwie jak najmniejszym kosztem, multimilionerem. I to take nastpio. Najprostszy sposb, aby nie czyni adnych ustpstw na rzecz zota to mie je samemu. Majc zoto, nie potrzeba si w nic angaowa. Bohater nigdzie si nie angauje! Jest on cakowitym przeciwiestwem sucego. Jak susznie zauway kataloski filozof, Francesco Pujols: Najwikszym pragnieniem czowieka ze spoecznego punktu widzenia jest najwitsza wolno istnienia bez koniecznoci pracy. Dali uzupenia ten aforyzm, dodajc, e z kolei wolno jest warunkiem wielkoci czowieka. Wszystko napeni zotem oto jedyny sposb uduchowienia materii. Jestem synem Wilhelma Tella, ktry zamieni na lite zoto jabko kanibalistycznej ambiwalencji. Ojcowie jego, najpierw Andre Breton, potem za Pablo Picasso, ostronie umieszczali je na jego gowie. Na tej jake delikatnej i ukochanej gowie Salvadora Dali! Tak, wierz, e jestem zbawc sztuki nowoczesnej, jedynym czowiekiem mogcym w stopniu najdoskonalszym uwznioli, zintegrowa i osadzi w racjonalnych ramach wszystkie rewolucyjne dowiadczenia naszych czasw, wiemy wielkiej, klasycznej tradycji realizmu i mistycyzmu, ktre s najwyszym i chwalebnym posannictwem Hiszpanii. W wielkim ruchu mistyki nuklearnej ruchu, ktry winien okaza si znamienny dla naszej epoki, decydujca rola przypadnie mojemu krajowi. Ameryka, dziki niespotykanemu postpowi technicznemu, dostarczy dowodw empirycznych (a nawet fotograficznych lub mikrofotograficznych) na istnienie nowego mistycyzmu. Geniusz narodu ydowskiego, dziki Freudowi i Einsteinowi, automatycznie zdynamizuje jego rozwj i nada mu charakter antyestetyczny. Francja odgrywa bdzie rol wybitnie dydaktyczn. Zasug byskotliwego intelektu francuskiego okae si prawdopodobnie opracowanie aktu konstytucyjnego mistycyzmu nuklearnego, ale powtarzam raz jeszcze posannictwem Hiszpanii bdzie uwzniolenie rzeczywistoci poprzez wiar religijn i pikno. Anagram Avida Dollars by dla mnie talizmanem. Sprawi, e deszcz dolarw sta si pynny, przyjemny i cigy. Kiedy przedstawi ca prawd o tym, jak mona potgowa ow bogosawion rozwizo Danae10. Traktowa o tym bdzie rozdzia mojej kolejnej
14

ksiki, ktra prawdopodobnie okae si arcydzieem: ycie Salvadora Dali jako dzieo sztuki. Tymczasem chciabym opowiedzie pewn anegdot. Po kolejnym, wielkim sukcesie w Nowym Jorku powracaem wieczorem do swego apartamentu w hotelu San Regis. Zapaciwszy za takswk usyszaem nagle metaliczny odgos w trzewikach. Zdjem pbuty i w kadym z nich znalazem monet pdolarow. Gala, ktra wanie si obudzia, krzykna do mnie z sypialni: Daliczku, nio mi si, e przez niedomknite drzwi widz ci w towarzystwie jakich mczyzn... Odwaalicie zoto! ... Przeegnaem si w ciemnociach i wyszeptaem uroczycie: Niech tak si stanie! Po czym zbliyem si do ka... Czerwiec Port Lligat, 20 Czerwca Dzieci nigdy szczeglnie mnie nie interesoway, a ju najmniej interesuj mnie malowida dziecice. Dziecko-malarz wie, e jest to namalowane le, natomiast dzieckokrytyk wie ponadto, e wie, e jest to namalowane le. A zatem dziecko-malarz-krytyk, ktre wie, e wie, e wie, e jest to namalowane le, ma tylko jedno wyjcie: powiedzie, e jest to namalowane bardzo dobrze. 29 Czerwca Dziki Bogu! obecnie pi i maluj lepiej i z wikszym zadowoleniem ni zazwyczaj. Musz jednak pamita, by nie doprowadza do powstawania pkni, jakie zdaj si tworzy w kcikach ust, co jest nieuchronn fizyczn konsekwencj nagromadzonej tam liny, a to na skutek rozkoszy, jakiej doznaj dziki dwu czynnociom, w ktrych bogowie znajduj odprenie: spaniu i malowaniu. Tak... Kiedy pi i maluj, cieknie mi lina rozkoszy. Oczywicie szybkim lub leniwym mchem doni mgbym j wytrze podczas ktrego z mych niebiaskich przebudze lub ktrej z moich niemniej boskich przerw w pracy, ale fizjologiczne oraz intelektualne przyjemnoci pochaniaj mnie do tego stopnia, e nie robi tego! Oto dylemat moralny, ktrego jak dotd nie rozstrzygnem. Czy pozwoli na to, aby moje rozkoszne pknicia uwydatniay si coraz bardziej, czy te zmusi si do wycierania liny odpowiednio wczenie? Na razie, czekajc na odpowied, opracowaem now metod na sen; metod, ktra winna znale si kiedy w antologii moich wynalazkw. Na og ludzie bior rodki nasenne, kiedy maj problemy ze spaniem. Ja za postpuj dokadnie na odwrt. Ot w okresie gdy sen mj staje si maksymalnie regularny, osigajc stan rolinnego paroksyzmu, postanawiam siga po piguki nasenne, co czyni z niejak kokieteri. Mog wwczas naprawd powiedzie, nie widzc w tym nawet cienia metafory, e pi jak suse, by
15

obudzi si cakowicie odmodzony, czujc jak z mego byskotliwego umysu emanuje niezmordowanie nowa energia, stanowica zalek najbardziej urokliwych pomysw. Przytrafio mi si to wanie dzi rano, gdy wczoraj wieczorem zayem piguk, aby przepenia si czara mojej obecnej rwnowagi duchowej. Jakie to byo przebudzenie! o jedenastej trzydzieci, na tarasie pod bezchmurnym niebem spoywaem kaw z mlekiem i soneczny mid, przy czym nie przeszkadzaa mi najmniejsza nawet erekcja! Odbywaem sjest od drugiej trzydzieci do pitej, a piguka z poprzedniej nocy w dalszym cigu przepeniaa czar i toczya lin, poniewa kiedy otworzyem oczy, odkrywajc zmoczon poduszk, doszedem do wniosku, e musiaem obficie si lini. Nie! powiedziaem sobie twardo dzi jeszcze nie zaczniesz si wyciera; dopiero w niedziel! Tym bardziej, jeli postanowisz, e te tworzce si ranki maj by ostatnie. Do tego czasu powinny sta si jeszcze wyraniejsze, aby mg rozkoszowa si t biologiczn pomyk, badajc w warunkach naturalnych wszystkie tego implikacje. Tak wic obudzono mnie o godzinie pitej. Czeka ju na mnie Prignau, majster murarski. Prosiem go, aby przyszed pomc mi wyznaczy wsprzdne geometryczne mojego obrazu, Zamknlimy si w pracowni a do godziny smej. Siedzc, wydawaem polecenia: Niech pan wykreli jeszcze jeden omiocian, ale bardziej pochyy; a teraz nastpny, koncentryczny, itd. On za wykonywa wszystko zrcznie i gorliwie, niczym skromny ucze z pracowni florenckiej, a ruchy jego byy prawie tak szybkie jak moje myli. W obliczeniach pomyli si trzy razy. Wwczas to, po dugich ogldzinach, za kadym razem wydawaem przenikliwy okrzyk kikiriki, co go, jak sdz, nieco zaintrygowao. Wrzeszczc kikiriki uzewntrzniam swe najgbsze emocje. Te trzy pomyki okazay si boskie. Z miejsca wydobyy na wiato dzienne wszystko to, czego mj umys uporczywie poszukiwa. Kiedy Prignau wyszed, zostaem w pmroku sam. Ogarny mnie refleksje. Potem za napisaem wglem na brzegu obrazu te oto sowa, ktre cytuj w Dzienniku. Czynic to, odnosz wraenie, e jeszcze bardziej zyskay na wartoci: Bdy s prawie zawsze rzecz wit. Nigdy nie prbuj ich naprawia. Co wicej: uzasadniaj je racjonalnie, staraj si w peni je zrozumie. A wtedy bdziesz mg je uszlachetni. Dylematy geometryczne prowadz do utopii i nie sprzyjaj erekcji. Zreszt, geometrom rzadko staje 30 czerwca Kolejny dzie powicony w pierwszym rzdzie gromadzeniu i wydzielaniu liny. Skoczyem niadanie o szstej rano, a poniewa czuem, jak rozpiera mnie energia, by malowa wielkie sklepienie Wniebowzicia, zmusiem si najpierw do precyzyjnego wykonania uski zowionego wczoraj ptaszora, co prawda tylko jednej, ale za to nieprawdopodobnie byszczcej i srebrzystej. Prac przerwaem dopiero w chwili, gdy spostrzegem, e uska rzeczywicie byszczy, jak gdyby wypeniao j wiato pynce z czubka mego pdzla. Podobnie Gustave Moreau utrzymywa, e widzi blask zota pojawiajcy si na kocu jego pdzla. Technika ta okazuje si szczeglnie pomocna przy produkowaniu liny. Czuem, jak
16

zaognione pknicia warg pieky mnie, byszczc i iskrzc si podobnie jak uska suca za wzr. Po poudniu malowaem niebo a do zmroku. To gwnie ono sprawia, e lini si tak obficie. Pknicia wywouj uczucie gwatownego pieczenia. Mona by rzec, i mitologiczny robak toczy kciki mych ust. Przywouje mi to na myl jedn z postaci alegorycznych Primavery Botticellego o fascynujcej, mrocznej rolinnoci. Ta sama rolinno rozwija si i rozkada, podobnie jak moja ranka, w rytm kantaty Bacha, ktr nie omieszkajc puciem na fonografie nastawionym prawie na cay gos. Zjawi si Juan, mj dziesicioletni model, abym poszed z nim na nabrzee pogra w pik. Pragnc mnie oczarowa, chwyci pdzel i dyrygowa zakoczenie kantaty, wykonujc tak anielskie ruchy, jakich nigdy w yciu nie widziaem. Zeszlimy obaj na nabrzee. Dzie mia si ku kocowi. Gala, w nieco melancholijnym nastroju, ale bardziej opalona, pikniejsza i cudniej rozczesana ni kiedykolwiek, dostrzega nagle robaczka witojaskiego, ktry byszcza jak moja poranna uska. Przypomniao mi to mj pierwszy w yciu utwr literacki. Miaem wwczas siedem lat, a opowiadanie byo nastpujcej treci. Matka przechadza si z dzieckiem w czerwcow noc. Wida spadajce gwiazdy. Dziecko apie jedn z nich, chowajc j w doni. Po przyjciu do domu kadzie j na stoliku nocnym i zamyka w odwrconej szklance. Rankiem, budzc si wydaje przeraliwy okrzyk: jego gwiazd przez ca noc toczy robak! Mego ojca niech Bg ma go w swojej opiece! opowiadanie to poruszyo do gbi. Odtd powtarza z luboci, e jest o wiele lepsze ni Szczliwy ksi Oskara Wildea. Dzi wieczr usn ukoysany peni dalinowskiej trwaoci, pod wielkim sklepieniem Wniebowzicia, namalowanym poniej byszczcej uski zepsutej ryby mojej ranki... Naley doda, e wszystko to zbiega si w czasie z kolarskim wycigiem dookoa Francji, ktrego przebieg komentowany w radiu przez Georgesa Briqueta ledz w najdrobniejszych szczegach. Lider wycigu, Bobet, zwichn sobie kolano, z nieba leje si ar. Chciabym, aby caa Francja wsiada na rowery, aby wszyscy pedaowali w pocie czoa, wspinajc si niczym bezsilni szalecy po stokach nie do pokonania, podczas gdy boski Dali w sybaryckiej ciszy Port Lligat maluje najrozkoszniejsze okropiestwa. O tak, kolarski wycig dookoa Francji sprawia mi ustawiczn satysfakcj, do tego stopnia, e niedostrzegalnie, lecz uporczywie gromadzi si lina pielgnujca w kcikach mych ust przekrwione, strupowate, kretyskie, chrzecijaskie, pokryte bliznami ranki mojej duchowej rozkoszy! Lipiec Port Lligat, 1 Lipca W lipcu ani kobiety, ani limaka nie uwiadczysz11 Budz si o szstej rano i natychmiast obmacuj pknicie kocem jzyka. Ranka
17

zdya wyschn podczas nocy, ktra bya wyjtkowo upalna i upojna. Dziwi si zreszt, e tak szybko wysycha. wydajc si przy dotkniciu jzykiem twardym ciaem, ktre za chwil oderwie si jak strup. Mwi do siebie a teraz si zabawimy. Nie oderw go od razu, gdy byoby to niefrasobliwe marnotrawienie przyjemnoci mudnego i pracowitego dnia, kiedy to bd zabawia si wyschnitym strupem. W tym zreszt dniu miao nastpi jedno z najbardziej intrygujcych wydarze w moim yciu, poniewa staem si RYB! Warto to opowiedzie. Po niecaym kwadransie pracy, ktr narzuciem sobie podobnie jak poprzedniego ranka, a ktrej byszczcym efektem na obrazie miao by kilka olepiajcych usek ptaszora, musiaem przerwa czynnoci z powodu roju wielkich much (niektre z nich byy brzowo zociste) zwabionych cuchncym trupim zapachem. Muchy te kryy wok zgnilizny, siaday mi na twarzy i rkach, zmuszajc mnie do wzmoonej uwagi i wyjtkowej zrcznoci, gdy pomijajc sam stopie trudnoci przedsiwzicia naleao nie zwaa na ich askotanie i spokojnie, wystudiowanymi ruchami pdzla, bez poruszenia powiek, cay czas malowa kontur uski, do ktrej przykleia si wanie jaka szalona mucha, zasaniajc mi pole widzenia, a trzy inne spoczy na modelu. Musiaem wykorzystywa najdrobniejsze poruszenia much, by mc kontynuowa prac. Przy tym wszystkim drobiazgiem wydawaa si obecno jeszcze jednej muchy, ktra zdecydowanie upodobaa sobie moj rank. Mogem j przegoni tylko w ten sposb, e w regularnych odstpach czasu poruszaem kcikami ust. ktre zapamitale przy tym wykrzywiaem, czynic gwatowne, lecz na tyle harmonijne grymasy, e nie zakcao to pocigni pdzla, wykonywanych przy wstrzymanym oddechu. Czasem zdarzao mi si nawet zatrzyma j na duej, odganiajc dopiero gdy poczuem, jak trzepocze si na rance. Byo to niebywae mczestwo; nie ono jednak spowodowao przerwanie pracy. Wrcz przeciwnie: w nadludzkiej trudnoci problem techniki malowania, gdy jest si poeranym przez muchy, fascynowa mnie niepomiernie, dziki czemu dokonywaem cudw zrcznoci, co byoby nie do pomylenia bez udziau much, o nie! Przyczyn tej decyzji by zapach ryby, tak odraajcy, e musiaem wymiotowa. Poleciem wic usun model i zabraem si do malowania Chrystusa. W tej samej chwili wszystkie muchy, ktre dotychczas kryy midzy ryb a mn, zgromadziy si wycznie na moim ciele. Byem cakowicie nagi, skr miaem zroszon utrwalaczem z przewrconej butelki. Przypuszczam, e zwabia je ten pyn, gdy jeli o mnie chodzi bywam raczej czysty. Oblepiony muchami malowaem dalej; szo mi to coraz lepiej. Rank chroniem dmuchniciami i jzykiem, ktrym jednoczenie obluniaem i rozmikczaem jej zewntrzny, grocy odpadniciem nabonek. Wysuszaem go powietrzem z ust. dostosowujc wydech do rytmu pocigni pdzla. By on tak bardzo wyschnity, e interwencja jzyka, aby oderwa t delikatn bonk nie na wiele by si zdaa, gdybym nie pomaga sobie konwulsyjnym grymasem (pojawiajcym si za kadym razem, jak nabieraem na pdzel farb z palety). Ot ta delikatna bonka posiadaa wszystkie waciwoci rybiej uski! Powtarzajc operacj w nieskoczono, mogem odrywa ca mas rybich usek. Moja ranka bya prawdziwym skadem usek przypominajcych yszczyk. Jak tylko odupywao si jedn, w kciku ust pojawiaa si nastpna.
18

Wypluem pierwsz usk na kolana. Byo to co nieprawdopodobnego: poczuem superdelikatne ukucie, jakby przyklejaa mi si do ciaa. Nagle przestaem malowa i zamknem oczy. Caym wysikiem woli staraem si nie poruszy, gdy twarz miaem dosownie oblepion arcyaktywnymi muchami. Ogarn mnie niepokj, serce zaczo bi jak szalone i nagle zrozumiaem, e identyfikuj si z zepsut ryb. Czuem, e staje si bezwadny podobnie jak ona. O mj Boe, przemieniam si w ryb!!! - wykrzyknem. Dowody potwierdzajce t tez pojawiy si niemal natychmiast. uska z ranki palia mi kolano i rozmnaaa si. Czuem, jak najpierw jedno udo, potem drugie, nastpnie brzuch pokrywaj si uskami. Pragnem rozkoszowa si do gbi tym nadzwyczajnym zjawiskiem, tote nie otwieraem oczu przez blisko kwadrans. A teraz powiedziaem sobie, jeszcze nie dowierzajc otworz oczy i ujrz siebie zamienionego w ryb. Spywa po mnie pot, a agodne ciepo zachodzcego soca zalewao moje ciao. Wreszcie uniosem powieki... Ach! Byem pokryty lnicymi uskami! Zaraz jednak domyliem si, jaka bya tego przyczyna: po prostu byy to wyschnite plamy po utrwalaczu, ktry uleg krystalizacji. Akurat w tym momencie nadesza gosposia, przynoszc mi podwieczorek grzanki nasczone oliw. Dostrzegajc mnie, z miejsca ocenia sytuacj: Jest pan mokry jak kura! A poza tym nie rozumiem, jak pan moe malowa, skoro muchy pana tak maltretuj! Pozostaem sam, zatopiony w mylach, a do zapadnicia zmroku. O Salvadorze, ktry przez muchy cierpia katusze, twoje przemienienie w ryb, symbol chrzecijastwa, nie byo niczym innym, jak typow dla Dalego, wariack form identyfikacji z Chrystusem, ktrego wanie malowae! Czubkiem jzyka nadweronym przez caodzienn prac udao mi si wreszcie oderwa cay strup, a nie tylko jeden cieniuteki nabonek. Piszc jedn rk, drug z jak najwiksz ostronoci chwytam strupek midzy kciuk a palec wskazujcy. Jest mikki, ale gdybym go zgi, pkby. Przytykam go do nosa, by wyczu zapach. Okazuje si bezwonny. W zamyleniu trzymam go przez chwil midzy nosem a uniesion grn warg, robic przy tym grymas, ktry cakowicie oddaje mj stan skrajnego wyczerpania. Bogie znuenie ogarnia wszystkie moje czonki... Odsunem si od stou. Spadajcy strup zdoaem schwyta na talerz znajdujcy si na kolanach. To jednak w niczym nie zmienio mojego mczeskiego wygldu i w dalszym cigu wykrzywiaem usta, jak gdybym mia ju tak pozosta nieruchomo przez ca wieczno. Na szczcie, emocje wywoane zaginiciem strupka wyrway mnie z wszechogarniajcego odrtwienia. W panice szukaem go na talerzu, gdzie by jeszcze jedn brunatn plamk wrd niezliczonych grudek pieczonego chleba. Zdawao mi si, e go odnalazem: ujem go w palce, by skoczy wreszcie t zabaw. Wtem ogarny mnie potworne wtpliwoci: nie byem pewien, czy jest to poszukiwany strup. Owadno mn przemone pragnienie refleksji. Oto kolejna zagadka, podobnie jak w wypadku
19

poprzednich nabonkw spadajcych spod nosa. Poniewa rozmiary, wygld i brak zapachu s takie same, jaka rnica, czy jest to, czy te nie jest, prawdziwy strupek? Powysze porwnanie doprowadza mnie do szau, gdy znaczyoby to ni mniej, ni wicej, e w boski Chrystus, ktrego maluj, cierpic musze katusze, nigdy nie istnia! Wcieky, wykrzywiam usta w szaleczym grymasie, co powoduje nie bez udziau mojej woli mocy krwawienie ranki. Dua, czerwona, owalna kropla cieka mi a na brod. Tak, swoje wariactwa podpisuj zawsze w hiszpaskim stylu! Krwi jak pragn lego Nietzsche! 3 Lipca Jak zawsze kwadrans po niadaniu wtykam za ucho kwiat jaminu i udaj si w ustronne miejsce. Natychmiast po zajciu stosownej pozycji, oddaj prawie cakowicie bezwonny stolec, tak e perfumowany papier toaletowy tudzie gazka jaminu cakowicie panuj nad sytuacj. Waciwie mona si byo tego spodziewa, a to dziki bogim i niezmiernie przyjemnym snom, ktre w moim wypadku zwiastuj rozkoszne i bezwonne wyprnienia. Dzisiejszy stolec jest czystszy ni zazwyczaj (jeli przymiotnika tego mona uy w odniesieniu do takiej sytuacji), co naley bezwzgldnie przypisa mojemu absolutnemu wrcz ascetyzmowi. Z obrzydzeniem, niemal ze zgroz wspominam stolec z okresu madryckich szalestw wraz z Lorc i Bunuelem, kiedy miaem dwadziecia jeden lat. W porwnaniu z dniem dzisiejszym bya to nie dajca si wyrazi cuchnca, nieciga, rozbryzgujca, konwulsyjna, spazmatyczna, diaboliczna, dytyrambiczna, egzystencjalistyczna, piekca i krwawa sromota. Ta niemal pynna cigo przez cay dzie kojarzya mi si z miodem pracowitych pszcz. Miaem ciotk, ktr wszelkiego rodzaju skatologia napawaa obrzydzeniem. Na sam myl, e mogaby pierdn, w jej oczach pojawiay si zy. Bya niezmiernie dumna, e nigdy w yciu nie pierdziaa. Dzisiaj wydaje mi si to szachrajstwem mniej zdumiewajcym ni kiedy. Zauwaam mianowicie, e w okresie ascetyzmu lub intensywnego ycia duchowego prawie wcale nie pierdz. Teza formuowana czsto na podstawie starych tekstw, e wici pustelnicy nie wydalaj ekskrementw, wydaje mi si coraz bardziej prawdopodobna, zwaszcza jeli wemie si pod uwag stanowisko Filipa, Aureolusa, Teofrasta, Honoriusza Bombastusa von Hohenheim12, ktrzy utrzymuj. e usta nie s ustami, lecz odkiem i e organizm zaopatrzony jest w niezbdne substancje, nawet jeli wypluje si pokarm po bardzo dugim przeuwaniu bez poykania. Pustelnicy uj i wypluwaj korzonki oraz szaracz. Wiara a take naiwne przewiadczenie, e yj ju w niebiaskiej przestrzeni, wprawiaj ich w stany euforyczne. Poykanie owa konieczno, ktr analizowaem ju dawno temu w ramach studiw nad kanibalizmem zwizane jest nie tyle z potrzeb odywiania si, co raczej z nieodzownymi funkcjami natury afektywnej i etycznej. Poykanie ma na celu cakowite, absolutne wrcz utosamienie si z istot, ktr miujemy. I tak poykamy hosti nie przeuwajc jej oto antagonizm midzy uciem a poykaniem. wity pustelnik stara
20

si oddzieli te dwie rzeczy. Aby najpeniej utosami si ze sw ziemsk i przeuwajc (w pewnym sensie filozoficzn) egzystencj, pragnby posugiwa si jedynie szczkami w celu przeycia. W ten sposb przywilej poykania zarezerwowany byby wycznie dla Boga. 4 Lipca ycie moje reguluje precyzyjny zegarek. Wszystko jest rozplanowane. Wanie gdy skoczyem malowa, zjawili si dwaj interesanci z osobami towarzyszcymi. Jednym z nich jest L.L., barceloski wydawca Dalego z heroicznych czasw modoci. Oznajmia mi (kiedy wspominam wanie wszystkich jego znanych przyjaci), e przybywa specjalnie z Argentyny, aby si ze mn spotka. Drugim interesantem jest Pla. L..., ktry pojawi si wczeniej. Dzieli si ze mn swymi planami. W Argentynie maj si ukaza jego staraniem cztery nowe ksiki, bd to mojego autorstwa, bd te powicone mojej osobie. 1. Opase tomisko Ramona Gomeza de la Serna, do ktrego obiecuj mu jaki nie opublikowany jeszcze i oczywicie niebyway dokument. 2. Moje resekretne ycie ktre pisz w tej chwili. 3. Ukryte twarze de la Serny, ktre akurat kupi w Barcelonie. 4. Tajemnicze rysunki mojego autorstwa do tekstw literackich de la Serny. Ten ostatni domaga si moich ilustracji. Postanawiam, e to nie ja, ale on zilustruje moj wasn ksik. Pla, jak tylko si pojawi, przywoa kwesti z naszego ostatniego spotkania: Te wsy zdobd kiedy rozgos! Nastpuje wymiana serdecznoci midzy nim a L. Pragnc to zakoczy mwi, e Pla napisa ostatnio artyku, z niezmiern wnikliwoci traktujcy o moich wariactwach. Odpowiada mi na to: Opowiedz mi jeszcze wicej rzeczy, a napisz tyle artykuw, ile bdziesz chcia. Napisaby o mnie ksik, jakiej nikt nie jest w stanie napisa. Napisz j! A ja j wydam! wykrzykuje L. Ramon koczy ju jedn o Dalim. Ale Ramon nawet nie zna Dalego osobicie odzywa si Pla oburzonym gosem15 Tymczasem dom mj wypeni si nieoczekiwanie przyjacimi Pla. Jego przyjaciele s niezliczeni i trudno ich wszystkich opisa. Cechuj ich dwa osobliwe szczegy: na og maj gste brwi, a ponadto kady z nich wyglda jak kawiarniany bywalec, ktrego oderwano od stolika na tarasie, gdzie tkwi od dziesiciu lat. Odprowadzajc Pla, zwracam si do niego: Te wsy zdobd kiedy rozgos! Oto w cigu niecaych trzydziestu minut zapada decyzja o publikacji piciu ksiek napisanych przeze mnie lub powiconych mojej osobie! Dziki odpowiedniej strategii pojawiaj si niezliczone publikacje dotyczce mojej osobowoci, przy czym wane jest to, e moje antynietzscheaskie wsy wznosz si zawsze ku niebu, niczym wiee katedry w Burgos. To ja sprawi, e zajmowanie si moj twrczoci stanie si pewnego dnia czym nieuniknionym. Taka metoda jest o wiele skuteczniejsza, ni nieudolne prby doszukiwania si osobowoci poprzez analiz twrczoci. Mnie na przykad pasjonowaoby poznawanie wszystkich szczegw o
21

osobie Rafaela. 5 Lipca W dniu kiedy poeta Loten, w poczciwiec, ktremu niejednokrotnie wywiadczyem przysug, sprawi mi galaretowaty prezent w postaci mojego ukochanego rogu nosoroca, rzekem do Gali: Ten rg uratuje mi ycie! Dzisiaj tamto przypuszczenie zaczyna si potwierdza. Malujc Chrystusa spostrzegam, e skada si on z rogw nosoroca. Niczym optaniec maluj kady fragment anatomii, jak gdyby chodzio o rg nosoroca. Gdy rg jest ju doskonay, wtedy i tylko wtedy anatomia Chrystusa jest rwnie doskonaa i boska. Zauwaajc nastpnie, e kady rg wymaga odpowiednika w odwrotnej pozycji, zaczynam malowa ich pltanin. I nagle wszystko stao si jeszcze doskonalsze i bardziej boskie. Owo odkrycie wprawia mnie w zachwyt padam na kolana, by podzikowa za to Chrystusowi, przy czym nie jest to wcale metafora. Wystarczy spojrze jak rzucam si w pracowni na klczki cakiem jak wariat. Od dawien dawna amano sobie gow, w jaki sposb mona uchwyci form, sprowadzajc j do podstawowych bry geometrycznych. Leonardo da Vinci usiowa zbudowa jajka, ktre zdaniem Euklidesa maj najdoskonalsz form. Ingres dawa pierwszestwo kuli, a Cezanne szecianom i walcom. Ale jedynie Dali poprzez chytre zabiegi swojej hipokryzji, osigajcej paroksyzm, dziki ktremu nosorocowa mania owadna nim cakowicie zdoa odkry prawd. Wszystkie nieco zakrzywione powierzchnie ciaa ludzkiego maj wsplne miejsce geometryczne: widoczne jest ono w owym stoku o zaokrglonym czubku wygitym ku niebu lub ziemi, stoku anielskiej inspiracji unicestwienia w absolutnej doskonaoci w rogu nosoroca! 6 Lipca Odurzajcy upa przez cay dzie. Mao tego puszczam Bacha na adapterze nastawionym na cay regulator. Mylaem e mi gowa pknie. Trzykrotnie padem na kolana, aby podzikowa Bogu, e obraz Wniebowzicia ronie w oczach. O zmierzchu zaczyna wia ciepy, poudniowy wiatr; wzgrza naprzeciwko skpane s w ogniu. Gala powraca z poowu langust i daje mi zna przez gosposi abym oglda un, ktra barwi morze na kolor ametystowy, za potem na intensywn czerwie. Z okna daj jej znak, e zauwayem to. Gala siedzi na dziobie odzi pomalowanej na neapolitask. Nigdy nie bya tak pikna, jak tego wanie dnia. Znajdujcy si na play rybacy patrz na poncy krajobraz. Po raz kolejny klkam, by podzikowa Bogu, e Gala jest istot rwnie pikn jak postacie Rafaela. Zaklinam si, e pikno to jest niepojte i e nikogo, tak jak mnie, nie oczarowaa jego witalna sia, co zawdziczam swym wczeniejszym stanom ekstatycznym w obecnoci rogw nosoroca. 7 Lipca Gala jest jeszcze pikniejsza!
22

Otrzymuj zaproszenie na misterium w Elche16 14 sierpnia. Kopua kocioa otworzy si automatycznie i anioowie unios Matk Bosk do nieba. By moe pojedziemy. Z Nowego Jorku otrzymuj zamwienie na artyku o Damie z Elche. W tym samym czasie zbiegaj si wszystkie wane fakty dotyczce tej niewielkiej miejscowoci, szczyccej si sw niepowtarzaln Dam, oraz jedynym w swoim rodzaju niebotycznym misterium, ktre miao by zniesione, lecz wanie niedawno papie ostatecznie je zatwierdzi. Jeli o mnie chodzi, te wszystko zbiega si w tym samym czasie, przez co kady mj dzie nabiera gbszego znaczenia. Rwnoczenie dociera do mnie mj artyku na temat Wniebowzicia, ukazujcy si wanie w Etudes Carmelitaines. Numer ten Ojciec Bruno dedykuje mojej osobie. Czytam tekst powtrnie i musz przyzna, e stronice te ogromnie mi si podobaj. Wspominajc krew ze swojej ranki, mwi do siebie: Co postanowiem, to zrobiem! Wniebowzicie stanowi apogeum esko-nietzscheaskiej woli mocy oto nadkobieta unosi si ku niebu dziki niespoytej energii swych antyprotonw! 8 Lipca Zoyo mi wizyt dwch durnowatych panw inynierw. Syszaem ju ich rozmow, jak schodzili po zboczu. Jeden dawa do zrozumienia drugiemu, e uwielbia jody. Port Lligat jest zbyt wypalonycign lubi jody, ale raczej nie z powodu cienia, z ktrego nigdy nie korzystam. Lubi po prostu ich widok. Lato bez jody nie byoby dla mnie latem. Mwi sobie w duchu czekaj no, ty! Ju ja ci poka te twoje jody! Przyjmuj owych panw bardzo uprzejmie, zmuszajc si do konwersacji wypenionej w stu procentach frazesami. S mi za to niezmiernie wdziczni. Nagle, wchodzc na taras, dokd ich odprowadzam, zauwaaj moj monumentaln czaszk sonia. Co to jest? pyta jeden z nich. Czaszka sonia odpowiadam. Bardzo lubi czaszki soni. Zwaszcza latem. Byoby mi trudno si bez nich obej. Nie wyobraam sobie lata bez czaszki sonia. 9 Lipiec Dzie rozkosznej udrki wywoanej pragnieniem tworzenia jeszcze pikniejszych i bardziej nadzwyczajnych rzeczy. To boskie niezadowolenie jest sygnaem, e w duszy mej dojrzewa twrczy impuls, ktry przyniesie mi ogromn satysfakcj. zmierzchu przez okno obserwuj Gal, ktra wydaje mi si jeszcze modsza ni poprzedniego dnia. Kieruje si ku nowiutkiej odzi. Po drodze usiuje pogaska dwa nasze abdzie, stojce na niewielkiej barce. Niestety jeden z nich odlatuje, a drugi chowa si pod dzib18 10 Lipca Otrzymuj list od Arturo Lopeza. Pisze, e spord wszystkich przyjaci mnie lubi
23

najbardziej. Przypynie wasnym jachtem, ktrego wystrj zmieni, wstawiajc porfirowe stoliki oraz chiskie bibeloty w stylu Ludwika XV. Pojedziemy do Barcelony, aby tam si z nim spotka nastpnie za powrcimy do Port Lligat na pokadzie jego jednostki prawdopodobnie siedzc przy porfirowych stolikach. Wizyta ta bdzie miaa znaczenie historyczne, gdy mamy podj decyzje w sprawie wykonania zotego kielicha, zdobionego emali i drogimi kamieniami, a przeznaczonego dla Tempietto di Bramante w Rzymie. A zatem 2 sierpnia opisz jego pamitn wizyt, niczym kronikarz wielkiego formatu, do czego jestem cakowicie zdolny jeli tylko zechc19 12 Lipca Przez ca noc miaem twrcze sny. Zaprojektowaem na przykad kompletny zestaw odziey, dziki czemu mgbym, jako krawiec, opywa w bogactwa przez co najmniej siedem sezonw. Sen w wylecia mi z pamici, co rwnao si utracie tego niewielkiego skarbu. Zdoaem jedynie odtworzy dwie suknie, jakie tej zimy nosi bdzie Gala w Nowym Jorku. Za to ostatni sen tej nocy by niezmiernie wyrazisty. Chodzio w nim o metod fotograficznego wznoszenia Technik t posu si w Ameryce. Cho jestem ju cakowicie przebudzony, owa wizja jest dla mnie rwnie cudowna co podczas snu. A oto moja receptura: zaopatrujesz si w pi torebek ciecierzycy, ktr przesypujesz do wikszej torby mogcej j pomieci, po czym wysypujesz ziarenka z wysokoci dziesiciu metrw. Za pomoc snopu wiata odpowiedniej mocy rzutujesz na spadajce ziarenka ciecierzycy wizerunek Matki Boskiej. Kade ziarenko oddzielone od ssiedniego przestrzeni, podobnie jak czsteczki atomowe, zarejestruje niewielki fragment obrazu. Nastpnie wywietlisz wizerunek do gry nogami. Dziki przyspieszeniu ziemskiemu odwrotne spadanie ciecierzycy da efekt wznoszenia. W ten sposb otrzymasz obraz unoszcy si do gry, absolutnie zgodny z prawami fizyki. Nie musz dodawa, e podobne dowiadczenie jest jedyne w swoim rodzaju. Wraenie bdzie jeszcze wiksze, jeli kade ziarenko ciecierzycy powleczone zostanie substancj, ktra nada mu cechy ekranu kinowego. 13 Lipca Dzi pisz do Pla ten oto list: Drogi Przyjacielu. L. wyjecha, mwic mi na odchodnym, e paska ksika powicona mojej osobie odniesie w Argentynie ogromny sukces i bdzie przetumaczona na kilka jzykw. Poniewa wiem, e pisze Pan teraz wiele ksiek, uwaam, e jest to odpowiedni moment, by napisa jeszcze jedn. Caa rzecz w tym, aby znale sposb na pisanie, nie wkadajc w to wysiku; innymi sowy ksika musi pisa si sama. Problem ten rozwizaem dziki tytuowi: Atom Dale go. Prolog jest ju prawie gotowy, a to dziki niniejszemu listowi, w ktrym zgodnie stwierdzamy, e przynajmniej w regionie Ampurdan20 jedynym atomem, ktry si obecnie otrzymuje, jest atom Dalego. Ju ten fakt stanowi o wartoci ksiki. Tak wic kiedy wszyscy gubi si dzisiaj w rozlicznych
24

specjalizacjach, Pan skoncentruje si na pojedynczym atomie Dalego. Studia takie bd cakowicie wystarczajce. W trakcie naszych spotka przekazywa bd Panu informacje o swoim atomie, zdjcia i dokumenty na ten temat. Pana zadaniem bdzie jedynie stworzenie odpowiedniego klimatu, co wcale nie okae si trudne, zwaywszy na Paski nadzwyczajny dar opisywania. Mj atom jest tak aktywny, e bez ustanku pracuje. Powtarzam: to on, a nie my, stworzy ksik. Dla atomu co wicej: atomu Dalego ksika jest czym naturalnym, podobnie jak potrzeba fizjologiczna. Powiem wrcz, e odpoczywa przy pisaniu ksiki. Ksiki powiconej czemu, czego jeszcze nie mog dokadnie sprecyzowa, nie wiedzc, o co chodzi. Zreszt dla mnie, fanatyka zaraonego imperialistyczn precyzj, nie ma na wiecie nic tak miego, przyjemnego i odprajcego, a nawet urokliwego, jak transcendentalna ironia, ktr implikuje zasada nieoznaczonoci Heisenberga Zapraszam Pana na obiad. Przygotujemy to, co Pan lubi lub co wskazane jest przy Paskiej diecie. Paski Dali 14 Lipca ni mi si dwaj rycerze. Zarwno jeden, jak i drugi, s nadzy. Za chwil wjad w dwie absolutnie symetryczne ulice. Kady z ich rumakw, z uniesion t sam nog, wkracza w odpowiedni ulic. Jedn zalewa przenikliwe wiato obiektywizmu, drug wypenia jasno, jak w Zalubinach Panny Marii Rafaela, horyzont za jest jeszcze bardziej krystaliczny. Nagle jedn z ulic zasnuwa jakby mga, ktra stopniowo gstnieje, a tworzy si nieprzenikniona niczym ow otcha. Dwaj rycerze to Dali. Jeden jest rycerzem Gali, drugi jest tym, ktremu nie byo dane jej posi. 15 Lipca Nie staraj si by nowoczesny. To jedyna rzecz, ktra cokolwiek by nie uczyni niestety ci nie ominie. Salvador Dali I znw dzikuj Zygmuntowi Freudowi wysawiajc, jak nigdy dotd, jego wiekopomne prawdy. Ja, Dali, zatopiony w nieustannej introspekcji i drobiazgowej analizie swych najbardziej ulotnych myli, nagle odkryem, e przez cae ycie, nie zdajc sobie z tego sprawy, malowaem wycznie rogi nosorocw. W wieku dziesiciu lat, jako dzieckoszaracza, modliem si ju na czworakach przed stoem z rogu nosoroca. Tak, dla mnie to ju by nosoroec! Przegldajc wszystkie swoje obrazy, zdumiony jestem wielk iloci nosorocw, jakie charakteryzuj moj twrczo. Nawet w synny chleb jest ju rogiem nosoroca, starannie uoonym w koszyku. Teraz rozumiem, dlaczego ogarn mnie entuzjazm, kiedy Arturo Lopez sprezentowa mi kiedy moj synn dzi lask z rogu nosoroca. Odkd wszedem w jej posiadanie, stanowia dla mnie rdo absolutnie irracjonalnych idei. Moje przywizanie do niej cechowa nieprawdopodobny fetyszyzm, graniczcy z obsesj. Byo to tak silne, e pewnego dnia w Nowym Jorku uderzyem fryzjera, ktrzy
25

przez nieuwag omal mi jej nie zama, obniajc zbyt gwatownie fotel, na ktrym ostronie j pooyem. Wcieky, uderzyem go brutalnie lask w rami, aby da mu nauczk, po czym, rzecz jasna, wrczyem mu czym prdzej sowity napiwek, pragnc go udobrucha. Nosorocu, nosorocu, kime jeste? 16 Lipca Podstaw wszelkich zwycistw jest strj. W moim yciu byo bardzo niewiele sytuacji, kiedy zhabiem si cywilnym ubraniem. Zawsze mam na sobie uniform Dalego. Przyjem dzisiaj podstarzaego raczej modzieca, ktry zacz mnie baga, bym udzieli mu stosownych rad przed podr do Ameryki. Sprawa ta wzbudza moj ciekawo. Przywdziewam zatem strj Dalego i schodz na d, aby go przyj. Jego problem jest nastpujcy: pragnie wyjecha do Ameryki, poniewa chce odnie sukces obojtnie w jakiej dziedzinie niemniej pragnie odnie sukces. Skromna egzystencja w Ameryce jest dla niego czym niepojtym. Pytam go: Czy ma pan jakie upodobania? Lubi pan dobr kuchni? Odpowiada gorliwie: Mog y jedzc byle co! Fasole i chleb codziennie przez cae lata! To niedobrze! odpowiadam w zamyleniu, przybierajc zatroskany wyraz twarzy. Dziwi si, wobec tego spiesz z wyjanieniem: Codzienne jedzenie fasoli i chleba bardzo drogo kosztuje. Trzeba na to zarabia, pracujc bez przerwy. Natomiast jeli przyzwyczai si pan do kawioru i szampana, to nie kosztuje nic. Umiecha si jak kretyn, sdzc, e artuj. Nigdy w yciu nie artowaem! wykrzykuj autorytatywnie. Od razu zaczyna mnie sucha w najwikszej pokorze. Kawiorem i szampanem racz pana za darmo niektre bardzo dystyngowane damy, cudownie uperfumowane i yjce w najpikniejszych wntrzach na wiecie. Ale eby na to zasuy, trzeba by absolutnym przeciwiestwem paskiej osoby: oto przybywa panna spotkanie z Dalim, majc aob za paznokciami, podczas gdy ja przyjem pana w uniformie. Niech pan wraca do domu rozpracowywa problem fasoli. To paska sprawa. Jest pan zreszt z gatunku przedwczenie pomarszczonej fasoli. A jeli chodzi o szpinakow ziele paskiej koszuli, jest to bezsprzecznie kolor typowy dla przedwczenie podstarzaych facetw i nieudacznikw. 17 Lipca Nie obawiaj si doskonaoci. Nigdy jej nie osigniesz! Salvador Dali ywi niezmienne przekonanie, e wszystko to, co ma zwizek z moj osob i yciem, jest jedyne w swoim rodzaju i zawsze nacechowane czym ekspresywnym,
26

wyjtkowym, absolutnym. Jedzc niadanie obserwuj, jak soce wznosi si nad horyzontem, i dochodz do wniosku, e poniewa Port Lligat jest najbardziej na wschd wysunitym punktem Hiszpanii, jestem kadego ranka pierwszym Hiszpanem majcym kontakt ze socem. Nawet w Cadaques, oddalonym o dziesi minut drogi std, soce pojawia si pniej. Poza tym zastanawiaj mnie barwne przydomki rybakw z Port Lligat: markiz, minister, Afrykanin; jest nawet trzech Jezusw Chrystusw. Jestem przekonany e niewiele istnieje na wiecie miejsc i to tak niepozornych gdzie spotka mona trzech Jezusw Chrystusw! 18 Lipca Quien madruga, Dios ayuda22 Przysowie hiszpaskie Mimo e praca nad chwalebnym Wniebowziciem posuwa si rano do przodu, z przeraeniem stwierdzam, e mamy ju osiemnasty lipca. Czas przemyka obok mnie z kadym dniem coraz szybciej i chocia moje ycie wyznacza szeciusetsekundowy rytm, chocia rozkoszuj si kad minut, przeksztacajc kwadranse w zwyciskie batalie, heroiczne osignicia i duchowe czyny zbrojne, a wszystkie godne wiekopomnej pamici, tygodnie przeciekaj mi przez palce, mnie za ogarnia szalecza dza, by caym swym biologicznym jestestwem kurczowo chwyta si kadego fragmentu mojego arcy cennego i ubstwianego czasu. Nagle pojawia si Rosita ze niadaniem. Przynosi wiadomo, ktra wprawia mnie w radosn ekstaz. Jutro bdzie dziewitnasty lipca: jest to dzie Pastwa przyjazdu z Parya w roku ubiegym. Wydaj histeryczny okrzyk: A wic jeszcze nie przyjechaem! Jeszcze nie przyjechaem! Dopiero jutro przybd do Port Lligat. W zeszym roku o tej porze jeszcze nawet nie rozpoczem malowa Chrystusa! A teraz, zanim jeszcze zdyem przyjecha, Wniebowzicie jest ju prawie gotowe, strzelajce ku niebu! Czym prdzej biegn do pracowni i maluj a do kompletnego wyczerpania, udajc, e jeszcze mnie tu nie ma, wykorzystujc t okoliczno, by w chwili przyjazdu efekt mych poczyna odpowiada absolutnemu maksimum moich maksymalnych moliwoci. Wszyscy w Port Lligat dowiaduj si, e jeszcze mnie nie ma, wieczorem za, gdy schodz na wieczerz, may Juan pokrzykuje wesoo: Jutro wieczorem przyjedzie pan Dali! Jutro wieczorem przyjedzie pan Dali! A Gala posya mi opiekucze i miosne spojrzenie, jakie tylko Leonardo potrafi, jak dotychczas, odda na ptnie. Wanie jutro przypada pisetna rocznica narodzin Leonarda. Pomimo rnorakich forteli, do jakich si uciekam, pragnc rozkoszowa si do szalestwa ostatnimi chwilami swej nieobecnoci, jestem tu, przyjechaem ostatecznie do Port Lligat. Zreszt ogromnie si z tego ciesz!
27

20 Lipca Rosita wprawia mnie w stan kolejnych upoje czasowych, przypominajc mi, e w roku ubiegym rozpoczem Chrystusa cztery dni po przyjedzie. Po raz drugi wydaem okrzyk, i to jeszcze bardziej histeryczny ni przedwczoraj, tak i rybacy mimo e wypynli bark daleko na morze zamarli na moment w bezruchu, unoszc gowy i kierujc wzrok ku mojemu domowi. Sdziem, e jestem ju cakowicie w szponach czasu, a teraz stwierdzam, e mog wyrwa si z nich jeszcze na cztery dni. Myl, e gdybym codziennie otrzymywa tego rodzaju wiadomo, mgbym pyn pod prd rzeki czasu. Tak czy inaczej, uwaam si za odmodzonego i, jak nigdy dotd, czuj, e rozsadza mnie piekielna energia, ktra pozwoli mi ukoczy moje dzieo, moje Wniebowzicie. 21 Lipca Jake mgbym wtpi, e wszystko to, co mi si przytrafia jest w najwyszym stopniu wyjtkowe! O pitej po poudniu studiowaem figury omioktne wykrelone przez Leonarda da Vinci. Moim zdaniem, winny one rzdzi niepodzielnie dogmatem Wniebowzicia. Nagle unosz gow, aby kontemplowa jedn z najbardziej charakterystycznych form mego dziea: uroczyst, gigantyczn i niebotyczn semk. Dopiero teraz sobie to uwiadomiem. W tej wanie chwili Rosita przynosi mi poczt. Otrzymuj midzy innymi list od mera Elche. Przysya mi program misterium liturgicznego, lirycznego, a nawet akrobatycznego, ktre po raz pierwszy od czasw eleuzyskich23 odbdzie si czternastego sierpnia. Na jednej z fotografii wida zjedajcy spod sklepienia kopuy otwarty owoc granatu wykonany ze zota. Mieci on aniow majcych unie Matk Bosk. Natychmiast zaczynam liczy: jeden, dwa, trzy, cztery, pi, sze, siedem i OSIEM! Owoc granatu jest omioktny! Otwr za porodku sklepienia zachowuje si mniej wicej tak jak na moim obrazie. Kiedy przybdzie Arturo, zaproponuj mu, aby skrzykn tych wszystkich, ktrzy atwo wpadaj w ekstatyczny zachwyt. Popyniemy wszyscy statkiem do Elche. 22 Lipca Matka Boska nie wznosi si ku niebu zatopiona w modlitwie. Unosi si dziki energii swych antyprotonw. Dogmat Wniebowzicia jest dogmatem nietzscheaskim. W przeciwiestwie do witej niemocy, jak je nazywa pomykowo oraz na skutek wasnej niemocy wielki a podziwiany filozof Eugenio dOrs, Wniebowzicie jawi si jako paroksyzm woli mocy eskiej niemiertelnoci, co zamierzali osign uczniowie Nietzschego. Jeeli nie sposb uwierzy w Chrystusa jako nadczowieka, Matka Boska jest bezsprzecznie nadkobiet, ktra tak jak we nie o piciu torebkach ciecierzycy spada bdzie do nieba. Dowodzi to, e matka Boga jest dusz i ciaem w raju dziki wasnemu ciarowi, ktry rwna si ciarowi samego Boga ojca. Podobnie jak Gala, ktra miaaby powrci do domu mego ojca!

28

23 Lipca Trzy tysice czaszek soni! Pod wieczr skada mi wizyt pewien francuski pukownik. Kiedy rozpoczynamy rozmow na temat czaszki sonia, zwracam si do niego: Mam ich ju pi! Po co a tyle czaszek soni?! wykrzykuje. Musz ich mie trzy tysice. I bd je mia! Myl, e Maharada, jeden z moich przyjaci, dostarczy mi ich mnstwo. Rybacy wyaduj je dokadnie naprzeciw nas, na tamtym maym pomocie. Ka pokry nimi geologi planetarn Port Lligat. To bdzie pikne! Godne Dantego! wykrzykuje pukownik. Przede wszystkim bdzie to najwaciwsze posunicie. Niczego nie mona tu posadzi bez uszczerbku dla krajobrazu. Zwaszcza nie powinny tu rosn jody. Daoby to opakany efekt. Wanie czaszki soni bd najbardziej odpowiednie. 25 Lipca Mamy dzi witego Jakuba. Jest to wito Cadaques. Kiedy byem dzieckiem, moja maleka babunia, jak zawsze starannie ubrana, nie omieszkaa z tej okazji recytowa nastpujcego wierszyka: W dniu witego Jakuba, Dniu dwudziestym pitym, Byo wielkie wito Na arenie. Kiepskie byy wszystkie byki I to wystarczyo, Aby podpala klasztory. Wiersz ten wydaje si ujmowa istot, jake penego sprzecznoci, charakteru Hiszpana. Dzi wieczr czulimy, a to dziki bardzo dugiemu i bardzo uroczystemu zmierzchowi, e nadchodz owe zimne i pene, letnie noce. Z kampingowego namiotu, rozbitego niedaleko domu, dochodziy odgosy wykonywanych kolejno znanych piosenek, od El Solitero de la Cardina poczwszy. Tacy piewacy-amatorzy sprawiaj, e nagle ogarnia mnie fala rozkoszy, niezrwnanej rzewnoci i tsknoty. Dziki tym piosenkom emocjonalnie i wizualnie przeywam swoje mode lata, kiedy rwnie podczas letnich miesicy oddawaem si kampingowym przyjemnociom i piewaem wraz z przyjacimi. Za spraw tych anonimowych wycieczkowiczw przeyem naprawd cudowne chwile. Gdybym by wszechmocny, wymierzybym im kar chosty! Albowiem oni s inni, ni ja byem w ich wieku. Zdaj sobie spraw, e s gupkowaci, wysportowani, poczciwi. Majc tyle lat co oni, zabieraem Nietzschego pod namiot i ju wtedy suszyem gow sobie i innym.
29

26 Lipca Jeli jeste przecitny, nawet jeeli usiujesz malowa bardzo, ale to bardzo le, twoja przecitno zostanie dostrzeona. Salvador Dali. Po wyczerpujcym dniu pracy otrzymuj telegraficzne potwierdzenie, e sto dwie ilustracje do Boskiej Komedii dotary ju do Rzymu. Wydawca Janes dostarcza mi ksik Nagi Dali. Spoywamy kolacj i pijemy wspaniaego szampana, ktrym delektuj si z paroksystyczn rozkosz. S to dwa pierwsze kieliszki szampana, jakie pij od omiu lat. 27 Lipca Dzi rano wyjtkowe wyprnienie: dwa niewielkie ekskrementy w formie rogu nosoroca. Tak maa ilo stolca niepokoi mnie. Sdziem, e szampan, do ktrego niezbyt nawykiem, powinien dziaa przeczyszczajco. Jednak po niecaej godzinie znw musz uda si do toalety, gdzie wreszcie oddaj normalny stolec. A zatem moje dwa rogi nosoroca stanowiy zakoczenie innego procesu. Jeszcze powrc do tej kwestii o kapitalnym znaczeniu. 28 Lipca Cay dzie pada deszcz na moj czaszk sonia i gdzie indziej take. Podczas sjesty dalekie odgosy burzy. Gdy byem may, tumaczono mi: pitro wyej przesuwaj meble. Dzisiaj wiem, jak poyteczn rzecz jest piorunochron na dachu. Wieczorem dostrzegam w kuchni wielk, glinian mis wypenion limakami. Na widok tych wilgotnych delicji dnia zaiskrzyy mi si oczy Te szare stworzenia, skulone pord ska, zdaj si teraz spoczywa w szarawym, napczniaym i jedwabistym krochmalu. Popielate tony tumi ostrygow czer. mlecznobiae za kojarz si z podbrzuszem kuropatw. 29 Lipca Piet24 mniej ni pierdnicie, wicej ni genialna pcha Wydajc po przebudzeniu bardzo dugie, ale to bardzo dugie i powiedzmy sobie szczerze melodyjne pierdnicie, przypomniaem sobie Michaa z Montaigne. Autor ten informuje, e synnym pierdzielem by wity Augustyn, ktry potrafi wygrywa cae kompozycje.25 30 Lipca C to bya za rado, kiedy uwierzyem w faszyw informacj gosposi, e dzi
30

koczy si miesic. Przed kolacj dowiaduj si, e jutro bdzie nadal trzydziesty pierwszy. Oznacza to, e do tego czasu skocz malowa twarz Gali widoczn na Wniebowziciu, twarz, ktra bdzie najpikniejsza i najbardziej znajoma spord wszystkich twarzy, ktrych natchnieniem bya moja Gala rediviva i niebotyczna!

Sierpie 1 sierpnia Dzi wieczr, po raz pierwszy od co najmniej roku spogldam na gwiedziste niebo. Moim zdaniem jest ono mae. Czy to ja rosn, czy te wszechwiat si kurczy? A moe jedno i drugie? Jak wiele si zmienio w porwnaniu z latami modzieczymi, kiedy kontemplacje przestrzeni gwiezdnych wprawiay mnie w kompleksy. Moja romantyczna wiara w niepojty bezmiar wszechwiata bya wwczas dla mnie czym przytaczajcym. Drczya mnie melancholia, poniewa nie potrafiem okreli swych stanw emocjonalnych. Obecnie rzecz ma si cakiem inaczej: moje emocje s tak bardzo zrozumiale, e mgbym wykona ich odlew. I wanie teraz postanawiam zamwi gipsowy odlew obrazujcy z maksymaln dokadnoci emocje, jakich przysparza mi kontemplacja sklepienia niebieskiego. Wdziczny jestem fizyce wspczesnej za to, e dziki przeprowadzanym w jej ramach badaniom naukowym utrwalio si przekonanie, i przestrze jest skoczona. Moje emocje maj doskona form continuum czteropoladkowego, s delikatne niczym sama materia wszechwiata. Nawet kadc si spa, wyczerpany caodzienn prac, staram si je podtrzymywa. Rwnoczenie ogarnia mnie spokj, gdy tumacz sobie, e ostatecznie wszystko we wszechwiecie mimo e jest on rozcigliwy dziki materii, ktra wydaje si niezmierzona sprowadza si po prostu do liczenia ziaren bobu26 . To, e kosmos zredukowany jest do tych rozsdnych proporcji, sprawia mi tak rado, e mgbym zaciera rce, gdyby ten ohydny gest nie by antytez Dalego. Przed zaniciem, miast zaciera rce, ucauj je w gecie najprawdziwszej radoci, powtarzajc sobie, e wszechwiatjak kada rzecz materialna wydaje si okropnie ndzny i niepozorny, jeli porwna go, na przykad, z wielkoci czoa namalowanego przez Rafaela. 20 sierpnia Otrzymuj wreszcie gipsowy odlew wasnych emocji i postanawiam sfotografowa owo continuum czteropoladkowe. Wszyscy zaproszeni zebrali si ju na dole w ogrodzie; wtem jaka elegancka nieznajoma wchodzi do mnie na taras, Patrz na ni patrz zreszt na wszystkie kobiety - i nagle doznaj olnienia: stojca przede mn kobieta, kiedy obraca si do mnie plecami, ma wanie dwa spord czterech poladkw mojego continuum. Zwracam si do niej z prob., by zbliya si do odlewu, wyjaniajc, e moj wizj wszechwiata zawart ma tam, gdzie kocz si plecy. Czy pozwoli mi j sfotografowa? Nieznajoma najnormalniej w wiecie przystaje na t propozycj: odpina
31

sukni i przechylajc si przez murek, by gawdzi ze znajomymi ktrzy znajduj si na dolnym tarasie, niczego si nie domylajc prezentuje mi poladki, abym mg porwna odlew z jego waciw natur. Gdy zakoczyem czynnoci, poprawia sobie sukni i podaje mi czasopismo, ktre przechowywaa dla mnie w torebce. Jest to stary, brudny i podniszczony periodyk, w ktrym dostrzegam, zachwycony (moecie to sobie wyobrazi), reprodukcj figury geometrycznej identycznej z moim odlewem: powierzchni o staej krzywinie, jak otrzymuje si w dowiadczeniach mechanicznego rozbijania kropli Oliwy. Tak wielka liczba wydarze utosamiajcych wiat Dalego i nastpujcych w tak krtkim czasie utwierdza mnie w przekonaniu, e Osignem apogeum geniuszu. Wrzesie 1 wrzenia Wniebowzicie jest wind, ktra unosi si dziki ciarowi martwego Chrystusa Jestem pierwsz osob, ktr wprawiaj w osupienie rzeczy nadzwyczajne i jedyne w swoim rodzaju, jakie codziennie mi si przytrafiaj. Jednak dzi po poudniu, kiedy odbyem pitnastominutow, krzepic sjest, spotkao mnie co najzupeniej wyjtkowego, czego jeszcze w yciu nie zaznaem. Usiujc obniy Wniebowzicie przed malowaniem jego grnych partii, a widzc, e bloki nie dziaaj jak naley, szarpnem ostro, na skutek czego zerwao si ptno i spado z hukiem z co najmniej trzymetrowej wysokoci w pust przestrze wewntrz rusztowania, gdzie wdruje do gry lub na d stosownie do moich potrzeb. Przez chwil sdziem, e ptno okae si porysowane, a nawet podziurawione i moje trzy miesice pracy pjd na marne, w najlepszym za wypadku trzeba bdzie powici sporo czasu na mudne prby renowacji. Nadbiega gosposia zaalarmowana moim krzykiem, zastajc mnie bladego jak trup! Oczyma wyobrani widziaem ju, jak moj nowojorsk wystaw przekada si na termin pniejszy albo wrcz odwouje. Naleao wezwa kogo, kto zejdzie do dziury, aby zebra strzpy mojego nieukoczonego arcydziea. Niestety o tej porze wszyscy w Port Lligat odbywali sjest. Jak szalony wpadem do hotelu. Po drodze zgubiem pantofel, po ktry nawet nie raczyem si schyli. Z rozwichrzon czupryn i rozczapierzonymi wsami musiaem przedstawia sob straszny widok. Widzc mnie wpadajcego do hotelu, jaka moda Angielka wydaa przeraliwy okrzyk i ucieka w popochu. Udao mi si w kocu odnale Raphaela, waciciela hotelu, ktrego poprosiem o pomoc. Blady i przeraony jak ja, zszed do dziury i z najwiksz ostronoci zdoalimy wydosta ptno. Cud! Obraz by nienaruszony. Ani jednego zadrapania, ani odrobiny kurzu! Wszyscy, ktrzy prbowali pniej odtworzy tamto wydarzenie, nie mogli poj jak to byo moliwe, jeeli wykluczy interwencj aniow27
32

Doszedem wwczas do wniosku, e dziki temu, i obraz spad, zyskaem cay sierpie! Tak, doskonao tego dziea paraliowaa mnie: waciwie cay czas zwalniaem tempo pracy, dreptaem w miejscu. Po tym upadku, ktry jak mi si wydawao spowodowa zniszczenie ptna, pracowaem ju szybko i bez obaw. Jeszcze tego samego dnia narysowaem obie stopy, praw nawet namalowaem, i ukoczyem kul wyobraajc wiat. W trakcie pracy cay czas mylaem o Matce Boskiej, ktra spada do nieba dziki wasnemu ciarowi. To samo spotkao moj Matk Bosk, ktra zesza w gb wasnego grobowca. Tak wic dane mi byo przey jej chwalebny wzlot fizycznie, psychicznie i symbolicznie. Jestem przekonany, e tego rodzaju cuda na wiecie s wycznie udziaem jednej tylko osoby, a mianowicie Salvadora Dali. Dzikuj za to pokornie Bogu i Jego anioom. 2 wrzenia Najgorszym malarzem na wiecie, i to pod kadym wzgldem, jest bez mglistego wtpienia Turner. Salvador Dali I znw olnia mnie genialna myl, kiedy przesiadywaem dzi rano w toalecie. Mj stolec by zreszt tego ranka nieprawdopodobnie osobliwy pynny i bezwonny. Ot, zaabsorbowa mnie problem dugowiecznoci, a to za spraw pewnego osiemdziesiciolatka zajmujcego si t kwesti. Wyskoczy on niedawno nad Sekwan na spadochronie z czerwonego ptna. Intuicja mi mwi, e gdyby mona byo wydala ekskrementy tak pynne jak cigncy si mid, ycie czowieka byoby dusze. ekskrementy bowiem (wedug Paracelsusa) stanowi ni ycia. kada za przerwa ub pierdnicie oznacza ulatujc minut ycia. Jest to czasowy odpowiednik noyc Park, ktre przecinaj ni ycia, kawakujc je i niszczc. Niemiertelnoci czasowej powinno si doszukiwa w odpadach. w ekskrementach. a nie gdzie indziej... A poniewa najwaniejszym posannictwem czowieka na Ziemi jest nasycanie wszystkiego pierwiastkiem duchowym. wanie ekskrementy najbardziej tego potrzebuj. Tak wic odczuwam coraz wikszy wstrt do rozmaitych dowcipw skatologicznych, tudzie wszelkich innych form frywolnoci z tym zwizanych. Co wicej, zdumiony jestem, e umys ludzki przejawia tak mae zainteresowanie ow fundamentaln kwesti, jak jest analiza ekskrementw z filozoficznego i metafizycznego punktu widzenia. Jakie niestosowne jest stwierdzenie, e spord tak wielkiej liczby inteligentnych ludzi jake wiele zaatwia sw potrzeb tak jak wszyscy. W dniu kiedy napisz rozpraw naukow na ten temat, zadziwi, jako ywo, cay wiat. Praca ta bdzie zreszt przeciwiestwem traktatu Swifta o latrynach.

33

3 wrzenia Dzi przypada rocznica balu Beistegui28. Wspomnienie tamtego, spdzonego w Wenecji dnia, wzbudza we mnie arcysubtelny niepokj, niemniej mwi sobie, e musz ukoczy lew stop i zacz radioluar29 ,globus ziemski nosorocowego niepokoju. Za dwa dni rozpoczn malowanie nisoidw30 z uwzgldnieniem perspektywy. Pozwol sobie wtedy na luksus wyczerpujcych dywagacji retrospektywnych, zwizanych z balem Beistegui. Jest to niezbdne, abym mg si zatraci w wietlistych i wenecjaskich korpuskuach boskiego ciaa Gali. 4 wrzenia Sam ze sob toczy musz boje rozliczne i heroiczne aby ba Beistegui nie zdoa owadn lepkim biegiem moich myli. Udaje mi si w kocu odrzuci wspomnienia z balu, co przypomina sytuacj, kiedy jako dziecko kryem ca godzin wok stou, umierajc z pragnienia, zanim wypiem szklank orzewiajcej wody, rozpaliwszy uprzednio w sobie niepohamowan dz, by wychyli w kielich rozkoszy mych delirycznych i nienasyconych pragnie. 5 wrzenia Nadal powstrzymuj si od dywagacji na temat balu Beistegui co przypomina tym razem powstrzymywanie moczu drepczc w miejscu i wymylajc przy okazji now choreografi przed swoim obrazem. Powstrzymuj si take od malowania nisoidw 6 wrzenia Miaem wanie pozwoli jake umiowanemu i ukochanemu umysowi Salvadora, by wreszcie rozpocz swoje dywagacje na temat balu Beistegui, gdy oznajmiono mi, e przyszed jaki notariusz. Poleciem, aby mu grzecznie wytumaczono, e pracuj i e bd mg go przyj o godzinie smej. Ustalanie terminu spotkania kolidujcego z planowanymi dywagacjami budzi we mnie bunt. I oto wraca gosposia, mwic, e notariusz nalega, eby si ze mn zobaczy, poniewa przyjecha takswk. Powd ten wydaje mi si niedorzeczny, gdy takswki to nie pocigi mog zaczeka. Powtarzam Rosicie, e przed sm wieczr moich dywagacji tudzie korpusku boskiego ciaa Gali nie mona niczym zakci. Notariusz jednak twierdzi, e jest moim wielkim przyjacielem, zakrada si do biblioteki, odsuwa na bok unikatowe albumy o sztuce, msza z miejsca moje obliczenia matematyczne, wykonane przeze mnie rysunki. tak cenne, e nikt nie ma prawa ich rusza, i zaczyna redagowa akt notarialny. w ktrym stwierdza, e nie zgodziem si go przyj. Nastpnie proponuje gosposi, by go podpisaa. Ta odmawia i pena podejrze przychodzi powiadomi mnie, co si dzieje. Schodz na d, dr wszystkie papiery, ktre mia czelno rozoy na stole3t, po czym wyrzucam tego notariusza za drzwi kopniakiem w tytek, kopniakiem nader symbolicznym, gdy nawet go nie dotknem. 7 wrzenia Pogram si w ekstatycznych predywagacjach bdcych wstpem do waciwych
34

dywagacji na tematu balu Beistegui. Widz ju oczyma wyobrani icie proustowsk korespondencj midzy Port Lligat a Wenecj. O godzinie szstej obserwuj, jak na wzgrzu, na ktrym znajduje si wiea, rysuje si cie. Jego wdrwka jota w jot przypomina mi przemieszczanie si cienia stanowicego przeduenie bocznych okien kocioa Santa Maria della Salute przy Canal Grande. Wszystko ma odcie tego samego ru, co w dniu balu okoo godziny szstej, niedaleko urzdu celnego. Jest pewne, e jutro rozpoczn nisoidy oraz pozwol sobie na luksus dywagacji zwizanych z balem Beistegui. 8 wrzenia Stao si! Rozpoczem nisoidy. Dziki barwom dopeniajcym emanuje z nich paroksystyczna wznioso, S tu barwy zielone, pomaraczowe, r ososiowy. Wreszcie rodz si moje pikne, korpuskularne nisoidy. Przyjemnoci jest a nadto, dlatego te odraczam dywagacje na temat balu Beistegui na nastpny dzie. Rano malowa bd nisoidy, nie pograjc si w marzycielstwie, zachowujc cakowit jasno umysu, za to po poudniu oddam si sodkim szalestwom, dywagujc na temat balu. Ca dusz oddam si rzewnym wspomnieniom a do kompletnego wyczerpania. 9 wrzenia Dzi pogrybym si zapewne w dywagacjach na temat balu Beistegui, gdyby nie przeszkodzio mi w tym wezwanie na policj na jedenastego. To konsekwencja incydentu z notariuszem. Dowiaduj si, e moe mnie to kosztowa dwanacie miesicy wizienia. Odkadam dywagacje na pniej, wsiadamy do cadillaca i udajemy si do G., by spotka si z ambasadorem M..., ktrego prosz o rad. Ambasador okazuje si bardzo yczliwy i bardzo mi oddany telefonujemy do co najmniej dwch ministrw. 10, l1, 12, 13, 14 wrzenia Nie przerywajc zaj, ktrego popoudnia sucham lektury dokumentu urzdowego. Wszystkie te dni poszy na marne, gdy musiaem zaj si spraw notariusza! W przyszoci bd si paszczy jak pluskwa ponaddwikowa przed wszelkimi urzdnikami pastwowymi lub te innymi biurokratami. Zreszt moja opinia na ten temat zawsze bya taka sama. Jeli tym razem tego nie uczyniem, to dlatego e moje boskie nisoidy pobudzay mnie podobnie jak ko psa. Nie, nawet o wiele bardziej! Moje natchnienie byo natury kosmicznej i jest rzecz oczywist, e pierwszy lepszy notariusz nie jest w stanie nic z tego zrozumie. Kiedy mi przeszkodzono, czuem ju blisko korpuskularnych konturw ekstazy. 15 wrzenia Lk, jaki odczuwam na myl o ewentualnych dwunastu miesicach wizienia z powodu tej historii z notariuszem, sprawia, e rozkoszuje si chwil obecn. Uwielbiam
35

Gal jeszcze bardziej, ni mogem si tego spodziewa. Dlatego te zaczem malowa, tak jak piewa sowik. Nieoczekiwanie day si sysze trele mojego kanarka: ciekawa rzecz, bo przecie w ogle ju nie piewa. May Juan pi w naszej sypialni. Ma w sobie co z Rafaela i Murilio. Wykonaem owkiem hematytowym trzy rysunki przedstawiajce nag, modlc si Gal. W wielkim kominku sypialni od trzech dni rozpalamy ogie. Kiedy gasimy wiato, pada na nas blask poncych bierwion! Jak to dobrze nie by jeszcze w wizieniu... tak dobrze, e wyznaczam sobie na jutro jeszcze jeden dzie wakacji, zanim pogr si w synnych, wyczerpujcych, wzniosych, upajajcych dywagacjach na temat balu Beistegui. Kocz malowanie rk i ramion Matki Boskiej. 16 wrzenia Rozpoczem prac nad pierwszymi korpuskuami Wniebowzicia. Jak na razie cisza na temat wizienia, co pozwala mi zaznawa paroksystycznej rozkoszy bycia dobrowolnym winiem w moim domu w Port Lligat. Przygotowuj si duchowo do rozpoczcia w dniu jutrzejszym, dokadnie O trzeciej trzydzieci, dywagacji na temat balu Beistegui. 17 wrzenia Nic z tego! Nie byo dywagacji na temat balu Beistegui. Zaczem zdawa sobie spraw, e owe trudnoci zwizane z rozpoczciem dywagacji, ktre wystarczy, e o nich pomyl sprawiaj mi tak wielk przyjemno, rodz co paradoksalnego, typowo daliniaskiego i naprawd wyjtkowego. Ot wydaje mi si, e mam lekkie ble wtroby, co tumacz sobie lkiem wywoanym t histori z notariuszem. W kocu jednak zauwaam, e mam po prostu brudny jzyk. Nie przytrafio mi si to od tak wielu lat, e jestem tym zaskoczony. Zayem poow normalnej dawki rodka przeczyszczajcego. Okazuje si on wyjtkowo agodny. W takiej sytuacji nie jestem pewny, czy dywagacje odbd si jutro. Tak czy inaczej podejrzewam, e nie byem w stanie rozpocz synnych, oszaamiajcych i umiowanych dywagacji dlatego, e miaem brudny jzyk, co w mojej sytuacji jest czym wyjtkowym. Dolegliwoci gastryczne w adnym wypadku nie sprzyjaj euforycznym uniesieniom, jakie winny fizjologicznie poprzedza kady wielki akt wyobrani szaleczy i ekstatyczny. Zjawia si Gala, by mnie pocaowa przed zaniciem. To najsodszy i najrozkoszniejszy pocaunek w moim yciu. Listopad Port Lligat, 1 Listopada Kiedy umiera jaka bardzo wana lub nawet nie tak wana osoba, doznaj gwatownego, osobliwego, a zarazem kojcego uczucia, e w zmary cakowicie zasymilowa si ze wiatem Dalego, gdy odtd czuwa bdzie nad mym rodzcym si dzieem. Salvador Dali
36

Jest to dzie pamici o zmarych i o mnie. Dzie, w ktrym pamita si mier Federico Garcii Lorki rozstrzelanego w Granadzie, samobjstwo Rene Crecela w Paryu i Jean-Michela Francka w Nowym Jorku. mier surrealizmu. Ksicia Mdiyaniego, ktry zosta zgilotynowany przez wasnego rolls roycea. mier ksiniczki Mdivani i bdcego na wygnaniu w Londynie Zygmunta Freuda. Samobjstwo popenione wsplnie przez Stefana Zweiga i jego on. mier ksinej de Faucigny-Lucinge. mier Christiana Berarda i Louisa Jouveta w teatrze. mier Gertrudy Stein i JoseMarii Serta. mier Misi32 i lady Mendl. Roberta Desnosa i Antonina Artauda. Egzystencjalizmu. mier mojego ojca. Paula Eluarda. Jestem przekonany, e znajomoci psychoanalizy i psychologii przewyszam Marcela Prousta. I to nie tylko z tej racji, e wrd licznych metod, ktrymi si posuguj, a ktre byy mu obce, jest take psychoanaliza, ale przede wszystkim dlatego. e umys mj jest typu wybitnie paranoicznego, a wic najbardziej przystosowany do tego rodzaju bada. Natomiast struktura jego umysu bya charakterystyczna dla neurotycznego cierpitnika, czyli osobnika najmniej zdolnego do takiej dziaalnoci. Mona to z atwoci rozpozna po jego wsach przygnbiajcych i jakby nieobecnych ktre podobnie jak jeszcze bardziej przygnbiajce wsy Nietzschego s absolutnym przeciwiestwem zawadiackich i radosnych wsisk Velazqueza lub tym bardziej ultranosorocowych wsw waszego genialnego i pokornego sugi. To prawda, e zawsze lubiem si posugiwa owosieniem, majc na wzgldzie ju to aspekt estetycznyw celu dokonania zotego podziau, ktry zaley ud naturalnego ukadu wosw ju to aspekt psychopatologiczny wsw, owej tragicznej staej charakteru, bezsprzecznie najbardziej wyrazistej cechy mskiej twarzy. Jest jeszcze wiksz prawd. e skoro ju tak bardzo lubi si posugiwa terminami gastronomicznymi pragnc serwowa swoje skomplikowane i cikostrawne idee filozoficzne, dbam zawsze o to, by idee te charakteryzowaa nieubagana przejrzysto a do najdrobniejszego szczegu. Nie znisbym nawet cienia niejasnoci. Dlatego wanie z luboci powtarzam, e Marcel Proust, posugujc si sw masochistyczn introspekcj oraz uciekajc si do analnego i sadystycznego obnaania spoeczestwa, zdoa przyrzdzi co w rodzaju zadziwiajcej zupy rakowej impresjonistycznej, superdelikatnej i niemal muzycznej. Brakuje w niej tylko rakw, ktre maj to do siebie, e stanowi jej istot. Natomiast Salvador Dali, dziki wszystkim najbardziej nawet nieuchwytnym esencjom i kwintesencjom wasnych oraz cudzych ekshibicjonizmw, ktre zawsze si od siebie rni, potrafi zaserwowa wam na przepiknym talerzu, i to bez szczypty erudycji, ni mniej ni wicej tylko autentycznego raka w bulionie - konkretnego, lnicego, majcego czony niczym prawdziwie jadalny pancerz rzeczywistoci, jakim faktycznie jest. Proustowi z raka udaje si tworzy muzyk, Dali za z muzyki potrafi wyczarowa raka. Przejdmy teraz do mierci wspczesnych mi osb, ktre znaem i ktre byy mi bliskie. Przede wszystkim doznaj kojcego uczucia, e wszystkie one tak bardzo
37

zasymiloway si ze wiatem Dalego, i bd dla mnie natchnieniem w dziaalnoci twrczej. Jednoczenie pojawia si inne niepokojce i paradoksalne uczucie: mam wraenie, e to ja spowodowaem ich mier! Dziki narzucajcej si instynktownie interpretacji paranoiczno-delirycznej otrzymuj szczegowe dowody wasnej odpowiedzialnoci karnej. Poniewa jednak z obiektywnego punktu widzenia jest to absolutnie bdne. a w dodatku dziki prawie nadludzkiej inteligencji wzlatuj ponad szczyty, sprawy si w kocu jako ukadaj. Tak wic mog wam wyzna z pewn doz melancholii i bez najmniejszych skrupuw, e nastpujce kolejno zgony wszystkich moich przyjaci ukadajc si cieniutkimi warstwami faszywego poczucia winy, tworz co w rodzaju mikkiej poduszki na ktrej zasypiam wieczorn por. odmodzony i spokojniejszy ni kiedykolwiek. Rozstrzelany w Granadzie, poeta tragicznej mierci, Federico Garcia Lorca! Ole! Tym oto typowo hiszpaskim okrzykiem przyjem w Paryu wiadomo o zamordowaniu Lorki, najlepszego przyjaciela burzliwych lat mojej modoci. Ten wanie okrzyk, jaki wydaje instynktownie mionik corridy za kadym razem, gdy matadorowi udaje si pikne pase lub jaki wydobywa si z garda tych, co towarzysz pieniarzom flamenco, wydaem na wiadomo o mierci Lorki wyraajc przez to tragiczny i jake hiszpaski triumf, koczcy jego ziemsk egzystencj. Co najmniej pi razy dziennie Lorca wspomina o swojej mierci. W nocy nie mg zasn, jeli caa grup nie przychodzilimy go ukoysa. Kiedy ju znalaz si w ku, odnajdywa jeszcze pretekst aby w nieskoczono przedua najbardziej transcendentalne rozmowy o poezji, jakie odbyway si w tym stuleciu. Pod koniec prawie zawsze wszczyna dyskusj o mierci, zwaszcza za o wasnej. Lorca naladowa i opiewa to, o czyni mwi, a szczeglnie wasny zgon. Reyserowa go za pomoc mimiki. Oto powiada jak bd wyglda w chwili mierci! Po czym wykonywa co w rodzaju horyzontalnego baletu, odzwierciedlajcego nieskoordynowane ruchy ciaa podczas wasnego pogrzebu, gdy trumna znoszona bdzie po stromym zboczu w Granadzie. Nastpnie demonstrowa wygld swojej twarzy kilka dni po mierci: oblicze jego. ktre w zasadzie nie odznaczao si szczegln urod, otacza nagle nimb nieznanego pikna, a nawet niezwykego uroku. Wwczas to, wiadom wraenia, jakie na nas wywar, umiecha si promieniejc triumfem, bowiem poprzez swj liryzm cakowicie podporzdkowa sobie obserwatorw. Pisa kiedy: El rio Guadalquivir tiene las barbas granates Granada tiene dos rios, uno llanto, el otro sangre33 A w zakoczeniu Ody do Salvadora Dali (po dwakro niemiertelnej) Lorca czyni niedwuznaczn aluzj do wasnej mierci i zwraca si do mnie z apelem, abym nie ustawa w dziaaniu, jak dugo pozwol mi na to siy i talent. Ostatni raz widziaem Lorc w Barcelonie. dwa miesice przed wojn domow. Gal, ktra dotychczas go nie znaa, do gbi poruszy w absolutnie liryczny fenomen. Uczucie to byo zreszt odwzajemnione: oczarowany Lorca przez trzy dni rozprawia wycznie o Gali. Podobnie Edward James, poeta niezmiernie bogaty i subtelny niczym
38

najdrobniejsza ptaszyna. zaintrygowany by osobowoci Federica. James paradowa W tyrolskim stroju skadajcym si z krtkich spodni i koronkowej koszuli z nadmiern iloci haftw. Lorca mwi o nim, e jest to koliber ubrany w strj onierski z czasw Swifta. W trakcie posiku w restauracji Canari de la Garriga maleki, niezwyke strojny insekt przemierza obrus paradnym krokiem. Lorca natychmiast go zauway, wyda okrzyk i przytrzymujc palcem zatai przed Jamesem z jakim to stworzeniem ma do czynienia. Gdy cofn do, po owadzie nie byo ju ladu. Ot ten may insekt, rwnie poeta przystrojony w koronki tyrolskie, mgby by jedynym stworzeniem zdolnym odmieni los Lorki. James wynaj wwczas paacyk Cimbrone w pobliu Amalfi. Willa ta zainspirowaa Wagnera do napisania Parsifala. Zaprasza Lorc i mnie, bymy zamieszkali u niego tak dugo, jak zechcemy. Przez trzy dni mj przyjaciel zmaga si z dramatycznym dylematem: jecha czy nie jecha? Co kwadrans zmienia zdanie. W Granadzie cierpicy na serce ojciec czu zbliajc si mier. W kocu Lorca obieca, e przyjedzie do nas, jak tylko zobaczy si z ojcem, by pozby si obaw. Tymczasem wybucha wojna domowa. Rozstrzelano go, a ojciec yje do dzi. Wilhelm Tell? Jestem przekonany, e gdyby nie udao nam si namwi Federica, aby doczy do nas, jego psychopatologicznie niespokojny i chwiejny charakter nigdy nie pozwoliby mu zobaczy si z nami w Villa Cimbrone. Wanie wtedy zaczo we mnie kiekowa wyrane poczucie winy. Niezbyt energicznie nalegaem, aby wyrwa go z Hiszpanii. Gdybym naprawd tego chcia, mgbym go zabra do Woch. Ale pisaem wtedy wielki poemat liryczny Spoywam Gal i zdaem sobie waciwie spraw, e jestem z powodu Lorki zazdrosny. Pragnem by we Woszech sam, otoczony tarasami cyprysw i drzew pomaraczowych, dumnymi wityniami Paestum, ktre na szczcie wcale mi si nie podobay, co jedynie potgowao moje pragnienie samotnoci oraz megalomaskie zapdy. ( Tak, owo odkrywanie Woch przez pryzmat osobowoci Dalego oraz moje wczesne stosunki z Lorc i nasza gwatowna korespondencja dziwnym zrzdzeniem losu przypominay sawetne niesnaski midzy Nietzschem a Wagnerem. By to rwnie okres, kiedy zachwycaem si Anioem Paskim Muleta, kiedy )pisaem swoj najlepsz ksik, ktra jeszcze nie zostaa wydana: Tragiczny mit Anioa Paskiego Milleta34 oraz swj najlepszy balet, rwnie jak dotychczas nie wystawiony, a ktry zatytuowany jest Anio paski Milleta. Pragnem, by towarzyszya mu muzyka z Arlezjanki Bizeta i nie znana jeszcze muzyka Nietzschego. Nietzsche osobicie napisa t kompozycj bdc bliskim szalestwa, przechodzi bowiem ktry ze swych kryzysw antywagnerowskich. Hrabia Etienne de Beaumont wygrzeba j, jak sdz, w jakiej bibliotece w Bazylei, ja za nie wysuchawszy jej nawet odniosem wraenie, e jedynie ta muzyka mogaby pasowa do mego dziea. Czerwoni, pczerwoni, rowi, a nawet bladofiokowi skwapliwie posuyli si haniebn i demagogiczn propagand zwizan ze mierci Lorki, przystpujc do podego szantau, usiowali i usiuj dzi jeszcze zrobi z niego bohatera politycznego. Ja jednak, jego najlepszy przyjaciel, gotw jestem wyzna przed Bogiem i Histori, e Lorca, len najbardziej natchniony poeta by take najbardziej apostolsk istot, jak kie39

dykolwiek znaem. Okaza si po prostu ofiar przebagaln w kontekcie stosunkw osobistych, ultraosobistych, regionalnych, przede wszystkim za niewinn ofiar wszechwadnej, spazmatycznej i kosmicznej anarchii wojny domowej w Hiszpanii. Tak czy inaczej jedno jest pewne. Za kadym razem jak z gbi samotnoci dziki wysikowi mego intelektu rodzi si jaka genialna myl, za kadym razem jak udaje mi si cudowne pocignicie pdzla, zawsze sysz ochrypy i lekko przytumiony gos Lorki, ktry krzyczy do mnie: ole! mier Rene Crevela to odrbna historia. Aby rzecz ca przedstawi od pocztku, musz pokrtce opowiedzie dzieje A.E.A.R., czyli Association des Ecrivains et Artistes Revolutionnaires35. w cig wyrazw ma t zalet, e nie oznacza, z grubsza rzecz biorc, nic. Surrealici, kierujcy si wwczas wielce szlachetnymi i idealistycznymi pobudkami oraz zachceni dwuznacznoci tej nazwy, zapisywali si gremialnie, stanowic wikszo owego stowarzyszenia przecitnych biurokratw. Jak wszystkie nkane immanentnym debilizmem organizacje tego rodzaju, ktrych przeznaczeniem jest pogra si w nicoci, A.E.A.R. miao przede wszystkim ambicje zwoania Wielkiego Kongresu Midzynarodowego. Mimo e cel takiego kongresu atwo byo przewidzie, okazaem si jedyn osob, ktra zawczasu omielia si to ujawni: chodzio w pierwszym rzdzie o pozbycie si wszystkich pisarzy i artystw reprezentujcych jakkolwiek warto, gwnie za wszystkich tych, ktrzy mogliby hodowa choby najbardziej ulotnej idei rzeczywicie wywrotowej, a wic rewolucyjnej. Kongresy to dziwaczne monstra, ktrych nieodcznych atrybutem s kulisy, gdzie przemykaj osobnicy najbardziej tu na miejscu, innymi sowy osoby ugodowe. Co si tyczy Bretona, cokolwiek by o nim nie powiedzie, naley si zgodzi z jednym: jest to w pierwszym rzdzie czowiek nieskazitelny, a take twardy jak krzy witego Andrzeja. Za kadymi kulisami, zwaszcza za za kulisami kongresowymi, rycho staje si najbardziej kopotliwy i najbardziej nieprzejednany ze wszystkich cia obcych. Ugodowo czy te paszczenie si s mu cakowicie obce. Bya to jedna z zasadniczych przyczyn, dla ktrych kampania surrealistyczna nie zdoaa nawet przekroczy progu kongresu Stowarzyszenia Pisarzy i Artystw Rewolucyjnych, co bardzo inteligentnie przeczuwaem, nie uciekajc si do najmniejszego wysiku umysowego. Jedynym czonkiem grupy, ktry wierzy w skuteczno interwencji surrealistw na forum kongresu A.E.A.R., by Rene Crevel. Rzecz niesychana i dajca wiele do mylenia: nie wybra on sobie imienia Paul lub Andre tak jak wszyscy, ani w ostatecznoci Salvador podobnie jak ja. W jzyku kataloskim Gaudi36 i Dali znacz radowa si oraz pragn, Crevel mia natomiast na imi Rene, w czym mona si doszukiwa imiesowu czasownika renaitre37. Z kolei nazwisko jego brzmiao Crevel, co kojarzyo si z katowaniem si38 lub jak powiedzieliby filozofowie o zaciciu filologicznym z pdem yciowym do katowania si. Jedynie Rene wierzy w moliwoci A.E.A.R., stajc si arliwym rzecznikiem tej organizacji, gdzie mia nadziej w peni rozwin sw aktywno. Obdarzony by morfologi embrionu lub dokadniej morfologi modego pdu paproci, w chwili gdy rozwija si i zaczyna ukazywa spirale swych rodzcych si
40

listkw. Z pewnoci ju widzielicie zaspione oblicze, jak twarz upadego anioa, cieniste i beethovenowskie oblicze spiralnego pdu paproci. Jeli si jeszcze tym nie zainteresowalicie, obserwujcie je uwanie, a bdziecie mieli dokadny obraz tego, z czym moga si kojarzy owa wypuka, jak u opnionego w rozwoju niemowlcia, twarz drogiego Rene Crevela. W tamtym czasie uosabia on w moich oczach ywy symbol embriologii; dzi jest dla mnie ponadto znakomitym przykadem ilustrujcym najnowsza ga wiedzy zwana feniksologi, z ktr zapoznam wszystkich szczciarzy mogcych mnie czyta. Prawdopodobnie nic z tej dziedziny nie jest wam jeszcze niestety znane. Feniksologia informuje nas, miertelnikw, e mamy nieprawdopodobn szans sta si niemiertelni jeszcze za naszego ycia, a to dziki tkwicym w nas tajemniczym moliwociom powrotu do stanu embrionalnego, by w ten oto sposb mc si odrodzi z popiow po wieczne czasy niczym Feniks, legendarny ptak, ktrego imieniem ochrzczono t najnowsz dyscyplin, uwaajc si za wielce osobliw pord najbardziej osobliwych nauk naszych czasw. Nikt nie by rwnie czsto skonany jak nasz Rene Crevel i nikt tak jak on nie odzyskiwa energii yciowej. Jego egzystencja upywaa na nieustannych wdrwkach po sanatoriach. Udawa si tam skrajnie wyczerpany, aby by na powrt odrodzony, odnowiony, lnicy, kwitncy i euforyczny jak niemowl. Trwao to jednak niedugo. Ponownie ogarniaa go gorczka samozniszczenia i znw zadrcza si, pali opium, walczy z nierozwizalnymi problemami ideologicznymi, etycznymi, estetycznymi i uczuciowymi; bezsenne noce i zawe udrki wyczerpyway go do granic moliwoci. Wwczas to, jak optany, przyglda si swemu odbiciu we wszystkich moliwych zwierciadach dla maniakw i pobudliwcw, zwierciadach przygnbiajcego, proustowskiego Parya tamtych lat, powtarzajc w kko: Wygldam jak zdechlak, mam min skonanego, by w stanie skrajnego wyczerpania wyzna grupce przyjaci: Ju wol zdechn, ni przey jeszcze jeden taki dzie. Wysyano go do sanatorium na kuracj odwykow i po kilku miesicach intensywnego leczenia Rene odradza si na powrt. I znw pojawia si w Paryu peen ycia. niczym radosne dziecko, wystrojony jak igolo, promieniejcy, w superondulacji, tryskajcy optymizmem, jaki uzewntrznia si w prawdziwie rewolucyjnych i wielkodusznych postpkach, by nastpnie, po raz kolejny, stopniowo lecz nieodwoalnie wraca do palenia i psychicznych tortur, kurczc si i zwijajc w p jak spiralny pd paproci niezdolny do ycia! Najtrudniejsze dla siebie okresy euforii i odkatowywania si Rene spdza w owym prawdziwie homerowskim Port Lligat bdcym wycznie Gali i moj wasnoci. Jak pisa w swoich listach, byy to jego najpikniejsze miesice ycia. Dziki tym wizytom ycie to byo dusze o ten wanie okres. Pozostawa pod wraeniem mego ascetyzmu i przez cay czas pobytu w Port Lligat y jak pustelnik, starajc si mnie naladowa. Wstawa wczeniej ni ja, przed wschodem soca, i cae dnie spdza kompletnie nagi na plantacji oliwek, pod ostrym, najbardziej lazurowym niebem Morza rdziemnego, najbardziej poudniowo ekstremistycznym niebem kracowo ekstremistycznej Hiszpanii. Lubi mnie bardziej ni kogokolwiek innego, ale jeszcze bardziej Gal, ktr podobnie jak
41

ja nazywa Oliwk, powtarzajc, e jeli nie znajdzie dla siebie jakiej Gali, jakiej Oliwki, jego ycie moe si skoczy tragicznie. Nie gdzie indziej jak w Port Lligat Rene napisa Stopy na pmisku, Klawesyn Diderota oraz Dali i antyobskurantyzm. Ostatnio Gala zacza go wspomina i porwnujc go z niektrymi yjcymi wspczenie modymi ludmi, wykrzykna w zadumie: Dzi ju nie rodz si tacy chopcy jak on! Razu pewnego byo wic co, co nazywao si A.E.A.R. Crevel zacz zastraszajco le wyglda. Mia nadziej, e wanie na forum Kongresu Pisarzy i Artystw Rewolucyjnych bdzie mg bezgranicznie oddawa si wszelkiego rodzaju ekscytujcym i wyczerpujcym szalestwom udrk i sprzecznoci ideologicznych. Jako surrealista by wicie przekonany, e bdziemy mogli kroczy wspln drog z komunistami, nie uciekajc si do jakichkolwiek ustpstw. Tymczasem ju przed otwarciem kongresu wystpiy najpodlejsze intrygi i najokropniejsze donosy, majce na celu zdyskredytowanie platformy ideologicznej, stanowicej podstaw dziaania naszej grupy. Crevel lawirowa midzy komunistami a surrealistami, usiujc doprowadzi do porozumienia poprzez wyczerpujce i rozpaczliwe negocjacje, katujc si i odradzajc na przemian. Kady wieczr przynosi dramat i nadziej. Najwiksza tragedi byo ostateczne zerwanie z Bretonem. Crevel, jak dziecko, ze zami w oczach, przyszed do mnie, by mi o tym opowiedzie. Nie zachcaem go do wiatopogldu komunistycznego wrcz przeciwnie. Uciekajc si do klasycznej taktyki Dalego, w kadej sytuacji staraem si prowokowa moliwie jak najwicej nierozwizywalnych konfliktw, aby ze wszystkich tego rodzaju sprzyjajcych okolicznoci uzyska maksimum irracjonalnego ekstraktu. Wtedy wanie moja obsesja Wilhelm Tell-fortepian-Lenin ustpia miejsca obsesji wielkiego paranoika jadalnego, czyli Adolfa Hitlera. Na lamenty Crevela odpowiedziaem, e jedyn moliw i praktyczn konkluzj obrad kongresu A.E.A.R. bdzie przegosowanie uchway stanowicej, e spojrzenie i tuciutkie plecy Hitlera cechuje nieodparty liryzm poetycki, co w niczym nie powinno przeszkadza w walce z nim na paszczynie politycznej a wrcz przeciwnie. Przy okazji dzieliem si z Crevelem swymi wtpliwociami dotyczcymi kanonu Polikleta39, dochodzc do wniosku, e jest rzecz prawie pewn, i Poliklet by faszyst. Rene opuci mnie przybity. Poniewa w trakcie wizyt w Port Lligat mg si o tym codziennie przekona, to spord moich przyjaci wanie Crevel najgorcej wierzy, e moje najbardziej nawet szalone i tragiczne fanaberie zawieraj w gruncie rzeczy, jak mawia Raimu, gbi prawdy. Po upywie tygodnia poczuem si bardzo winny. Naleao zatelefonowa do Crevela, gdy w przeciwnym razie mgby sdzi, e podzielam punkt widzenia Bretona, jakkolwiek ten Ostatni podchodzi do mego hitlerowskiego liryzmu z takim samym dystansem jak kongres. Tymczasem, na skutek zakulisowych intryg kongresu, oznajmiono Bretonowi, e nie ma moliwoci choby nawet odczytania sprawozdania grupy surrealistycznej. Na jego miejsce wyznaczono Paula Eluarda, ktry mia przedstawi bardzo okrojon i o wiele agodniejsz wersj. Teraz nie byo ju chyba minuty, w ktrej Crevel nie pozostawaby rozdarty midzy obowizkami partyjnymi a dyscyplin grupy surrealistycznej. Gdy wreszcie zdecydowaem si do niego zadzwoni. w suchawce odezwa si z olimpijskim spokojem jaki obcy gos. Jeeli jest pan cho troch
42

przyjacielem Crevela - usyszaem niech pan bierze takswk i przyjeda natychmiast. On umiera. Chcia popeni samobjstwo. Wskoczyem do takswki i kiedy zajechalimy na ulic, przy ktrej mieszka, zdziwienie moje wzbudziy obecne tam tumy. Przed jego domem sta wz straacki. Absolutnie si nie domylaem, jaki moe istnie zwizek midzy straakami a samobjstwem. Na podstawie typowego dla Dalego skojarzenia uznaem, e poar i samobjstwo miay miejsce w tym samym domu. Wszedem do sypialni Crevela, w ktrej byo peno straakw. Z zachannoci oseska Rene wdycha tlen. Nigdy w yciu nie widziaem osoby, ktra by tak kurczowo trzymaa si ziemskiej egzystencji. Skatowawszy si paryskim gazem, usiowa odrodzi si za pomoc tlenu z Port Lligat. Przed Samobjstwem umocowa na lewym nadgarstku kawaek tektury, na ktrej napisa bardzo wyranymi drukowanymi literami: RENE CREVEL. Poniewa nie potrafiem jeszcze wtedy posugiwa si swobodnie telefonem, pobiegem do wicehrabiostwa de Noailles, wielkich przyjaci Crevela. skd mogem ju czynic to moliwie z jak najwikszym taktem i w jak najodpowiedniejszej formie poinformowa o wydarzeniu, ktre miao wstrzsn Paryem i o ktrym ja pierwszy si dowiedziaem. W salonie lnicym od pozacanych brzw, na czarnym i oliwkowym tle obrazw Goi, z ust MarieLaure wyrway si pod adresem Crevela wielce natchnione sowa, ktre rycho zostay zapomniane. Jean-Michel Franek, kolejny przyszy Samobjca, by najbardziej poruszony t mierci i w nastpnych dniach przechodzi seri kryzysw nerwowych. W dniu mierci Crevela, przechadzajc si wieczorem bulwarami, postanowilimy obejrze film o Frankensteinie. Podobnie jak wszystkie filmy, ktre ogldam, wiemy metodzie Paranoiczno-krytycznej ukazywa on w najdrobniejszych nekrofilskich Szczegach obsesj mierci Crevela. Frankenstein by do niego podobny nawet fizycznie. Cay scenariusz filmu oparto zreszt na idei umierania i odradzania si, co stanowio jak gdyby pseudonaukowy przedsmak naszej nowo narodzonej feniksologii. Mechaniczna rzeczywisto wojny miaa usun w cie wszelkiego rodzaju udrki ideologiczne. Crevel nalea do tych pdw paproci, ktre mog si rozwija jedynie nad lnicymi, niespokojnymi i leonardowskimi wodami, kryjcymi ideologiczn otcha. Od czasu Crevela nikt ju powanie nie dyskutowa ani o materializmie dialektycznym, ani o materializmie mechanistycznym, ani o czymkolwiek. Dali jednak owiadcza wam w tym miejscu, e ju w niedalekiej przyszoci, kiedy duch odnajdzie swe najmisterniej cyzelowane zdobniki; sowa Monarchia, mistycyzm, morfologia, feniksologia nuklearna na powrt wstrzsn wiatem. Crevelu krwawicy, oto wzywam ci! Rene, odrd si! Ty za, w sposb hiszpaski, odpowiadasz mi po kastylijsku: Presente!40 Razu pewnego byo co, co nazywao si A.E.A.R.!

1953

43

Maj Port Lligat, 1 maja Zim spdziem jak zwykle w Nowym Jorku, odnoszc niebywae sukcesy w najrozmaitszych dziedzinach. Od miesica jestemy w Port Lligat i dzi, tak samo jak w roku ubiegym, postanawiam kontynuowa Dziennik. Przystpuj do dziaania 1 maja daliniaskiego i pracuj jak szaleniec, pobudzony sodkim niepokojem twrczym. Moje wsy nigdy nie byy tak dugie. Cae moje ciao ukryte jest pod odzie. Wystaj tylko wsy. 2 maja Uwaam, e najrozkoszniejsza wolno, jak cieszy si czowiek na Ziemi, polega na tym, e moe y, jeli tylko tego pragnie, nie potrzebujc pracowa. Od wschodu soca a do nocy rysowaem sze anielskich twarzy, matematycznych, eksplodujcych, tak wielkiej piknoci, e a mnie to znuyo i wyczerpao. Gdy kadem si spa, przypomnia mi si Leonardo porwnujcy mier, ktra nastpuje po intensywnym yciu, ze snem, co nadchodzi po dugim dniu pracy. 3 maja W czasie pracy snuj nie koczce si dywagacje na temat feniksologii. Wanie odradzaem si po raz trzeci, gdy usyszaem w radiu informacj na temat wynalazku zaprezentowanego na konkursie Lepinea. Odkryto pono rodek zmieniajcy kolor wosw bez uycia farb, ktre s zazwyczaj do ryzykownym preparatem. Drobniuteki proszek o adunku elektrycznym przeciwnym ni potencja wosw powoduje zmian ich barwy. W razie potrzeby mgbym zachowa najpikniejsz czer swego owosienia, czekajc a zrealizuj si moje feniksologiczne utopie. Przekonanie to wprawio mnie w niekaman, prawdziwie dziecic rado, zwaszcza tej Wiosny, kiedy czuj si odmodzony pod kadym wzgldem. 4 maja W pobliu Cadaques Gala odkrya Owczarni. Chciaaby j kupi, by j nastpnie przebudowa, i rozmawiaa na ten temat Z pasterzem. 5 maja Na pocztku mojej ksiki powiconej rzemiosu41 Widniej sowa: Van Gogh uci sobie ucho; zanim utniesz swoje, przeczytaj t ksik. Przeczytaj ten dziennik. 6 maja Wszystko moe by wykonane dobrze albo le. Podobnie jest z moim malarstwem! 7 maja
44

Wiedzcie, e nawet najbardziej zadziwiajc wizj, jaka moe si zrodzi w waszym umyle, mona odda na ptnie dziki rzemielniczym talentom Leonarda lub Vermeera. 8 maja Malarzu, nie jeste mwc! Maluj wic i milcz! 9 maja Jeli nie macie zamiaru studiowa anatomii, sztuki rysunku i perspektywy, matematyki i estetyki oraz nauki o barwach, pozwlcie, e powiem wam, i jest to bardziej objaw lenistwa ni geniuszu. 10 maja Lekce sobie wa leniwe arcydziea! 11 maja Zacznijcie rysowa i malowa tak jak dawni mistrzowie, apotem postpujcie zgodnie z wasnym przekonaniem: bdziecie zawsze cieszyli si szacunkiem. 12 maja Zazdro innych malarzy zawsze bya termometrem moich sukcesw. 13 maja Malarze! Bdcie raczej bogaci ni biedni. I w tym celu idcie za moimi radami.

14 maja Uczciwie.., nie malujcie nieuczciwie! 15 maja Henry Moore to Anglik! 16 maja Z Brakiem jest podobnie jak z Wolterem i Panem Bogiem: pozdrawiamy si, lecz nie rozmawiamy ze sob! 17 maja Matisse: triumf mieszczaskiego gustu i ludzkiej zbieraniny. 18 maja Piero della Francesca: triumf monarchii absolutnej i niewinnoci.

45

19 maja Breton: jake wiele nieustpliwoci. by spa z tak maej wysokoci! 20 maja Aragon:

jaki brak moralnej bariery dla tak niepozornej kariery!

21 maja Eluard: jake wiele zamieszania, by pozosta tak czystym. 22 maja Rene Crevel: odrenekrewelrodzi si wraz z bonapartystycznym trockizmem. 23 maja Kandinsky? To rzecz nieunikniona: nigdy nie bdzie rosyjskiego malarza. Kandinsky mgby co najwyej wyrabia cudowne, zdobione emali komrkow rczki do lasek, podobne do tej, jakiej ja uywam i ktr Gala sprezentowaa mi na Boe Narodzenie. 24 maja Pollock: Marsylianin sztuki abstrakcyjnej. To romantyk fetes galantes42 i sztucznych ogni, podobnie jak pierwszy sensualny taszysta Monticelli. Nie jest tak beznadziejny jak Turner. Poniewa jest jeszcze wiksz miernot. 25 maja Wydobywanie na wiato dzienne sztuki afrykaskiej, laposkiej, bretoskiej, otewskiej. majorkaskiej lub kreteskiej czy nie jest tylko nowoczesnym ogupianiem? To nic innego jak chiszczyzna, a Bg jedyny wie, czy cho troch lubi sztuk chisk! 26 maja Ju od najmodszych lat mj spaczony charakter mwi mi, e jestem inny ni og miertelnikw. Tu rwnie odnosz sukcesy. 27 maja Pierwsi: Gala i Dali. Drugi: Dali. Nastpni z kolei: wszyscy pozostali, oczywicie wliczajc w to po raz drugi nas dwoje. 28 maja 29 maja 30 maja Najgorszy okres dla Meissoniera ju min.
46

Czerwiec 1 czerwca Tydzie temu odkryem, e jeli chodzi o wszystkie moje dokonania za ycia, nie wyczajc kina, jestem spniony o mniej wicej dwanacie lat. Mija wanie jedenacie lat, jak nosz si z zamiarem zrealizowania filmu integralnie, totalitarnie, w stu procentach hiperdaliniaskiego. Z moich oblicze wynika, e prawdopodobnie film ten zostanie nakrcony w roku przyszym. Jestem absolutnym przeciwiestwem bohatera bajki La Fontainea Wilk i pasterze. Mimo e w swoim yciu, i to ju w latach modzieczych, dokonaem tylu wyjtkowych rzeczy, obecnie zdarza si, e cokolwiek ogosz - jak na przykad liturgiczn corrid, kiedy to dzielni ksia bd musieli paradowa przed bykiem, ktrego helikopter uniesie ku niebu po zakoczeniu gonitwy wszyscy oprcz mnie wierz w ten projekt, ktry co jest najbardziej zdumiewajce mimo wszystko doczeka si w kocu nieuchronnej realizacji. W wieku dwudziestu siedmiu lat, po przyjedzie do Parya, zrealizowaem wraz z Luisem Bunuelem dwa filmy, ktre bd miay warto historyczn: Pies andaluzyjski i Zoty wiek. Od tego czasu Bunuel pracowa ju samodzielnie jako reyser nastpnych filmw, wywiadczajc mi tym samym nieocenion przysug, gdy publiczno moga oceni, kto reprezentuje genialno, a kto prymitywizm w Psie andaluzyjskim oraz Zotym wieku. Jeli przystpi do realizacji filmu, musz mie pewno, e od pocztku do koca bdzie on jednym pasmem wspaniaoci gdy nie warto zadawa sobie trudu, by Chodzi na spektakle, ktre nie reprezentuj nic nadzwyczajnego Im liczniejsza bdzie moja Widownia, tym wiksze dochody zapewni film jego twrcy, ktry w peni zasuy sobie na przydomek Avida Dollars. Aby jednak film wyda si widzom niezwyky, musz oni przede wszystkim uwierzy w te wszystkie cuda, ktre uka si na ekranie. Jedynym rodkiem Prowadzcym do tego celu wydaje si porzucenie tradycyjnej techniki krcenia, zerwanie z tym idiotycznym rytmem filmu, z ow konwencjonaln i ogupiajc retoryk ruchu kamery. Jak mona wierzy choby przez sekund w najbanalniejszy nawet melodramat jeeli kamera ledzi morderc w kadym miejscu, wcznie z toalet, dokd si udaje, by obmy krew plamic mu rce? Tote Salvador Dali, tu przed rozpoczciem pracy nad filmem, zatroszczy si o to, aby kamera zostaa unieruchomiona przymocowana do podoa wiekami jak Jezus na krzyu. Jeli akcja umyka z kadru trudno! Zaniepokojona, zirytowana, zatrwoona dyszca, tupica, podekscytowana, a moe raczej stskniona publiczno oczekiwa bdzie chwili, gdy akcja na powrt wejdzie w pole widzenia kamery. Chyba e przepikne, nie majce najmniejszego zwizku z akcj obrazy uka si na ekranie, by rozbawi widzw, przesuwajc si przed nieruchomym, ujarzmionym, hiperstatycznym obiektywem kamery Dalego, mogcej wreszcie peni sw waciw funkcj, podporzdkowan bez reszty mojej cudownej wyobrani.
47

Mj nastpny film bdzie absolutnym przeciwiestwem awangardowego filmu eksperymentalnego zwaszcza za przeciwiestwem tego, co uznawane jest dzisiaj za twrcze: nie oznacza to nic innego, jak sualcze podporzdkowanie si wszystkim komunaom aosnej sztuki wspczesnej. Przedstawi oto prawdziw histori kobiety paranoika, zakochanej w taczce upodabniajcej si stopniowo do osoby kochanej, ktrej trup posuy za rodek transportu. Taczka ulegnie w kocu Reinkarnacji i stanie si ciaem. Dlatego te film ten nosi bdzie tytu: Misna taczka. Wszyscy widzowie, zarwno ci przecitni, jak i wymagajcy, bd musieli uczestniczy w tym bawochwalczym delirium, albowiem chodzi tu o jak najprawdziwszy przypadek, jakiego aden film dokumentalny nie zdoaby wierniej przedstawi. Pomimo skrajnie realistycznego charakteru moje dzieo zawiera bdzie sceny tak cudowne, e ju teraz nie mog si powstrzyma, by kilku z nich nie opowiedzie swoim czytelnikom, jedynie po to, aeby pocieka im linka. Sekwencja bardzo zwolnionych zdj nastpujcych jedno po drugim zgodnie z zasad absolutnej archanielskiej harmonii ukae im pi biaych abdzi eksplodujcych kolejno. Ptaki bd nafaszerowane najprawdziwszymi granatami wypenionymi takim materiaem wybuchowym, aby mona byo dokadnie obserwowa wylatujce w powietrze wntrznoci ptakw oraz rozpryskujce si wachlarzowato odamki granatw. Odamki napotkaj chmur pir, tak jak widzi si to w snach lub raczej marzeniach podobnie jak zderzaj si czsteczki wiata, dziki czemu w moim dowiadczeniu odamki bd wyglday rwnie realistycznie jak na obrazach Mantegni, pira za cechowa bdzie owa zwiewno, jaka przyniosa rozgos Eugeneowi Carriere43. W filmie tym bdzie mona rwnie ujrze scen przedstawiajc fontann Trevi w Rzymie. Okna stojcych przy placu domw otworz si na ocie i do wody spadnie kolejno sze nosorocw. W kocowej fazie lotu kadego z nich otworzy si czarny parasol wynurzajcy si z dna fontanny. Inny fragment filmu ukae plac de la Concorde o wicie. Przemierza go bdzie powoli, we wszystkich kierunkach, dwa tysice ksiy na rowerach, ktrzy unosi bd transparent z wypowia, lecz wyran podobizn Gieorgija Malenkowa. Przy okazji zaprezentuj jeszcze stu hiszpaskich Cyganw zabijajcych i wiartujcych sonia na jednej z ulic Madrytu. Pozostawi tylko sam szkielet, podobnie jak w jakiej afrykaskiej scenie znanej mi z lektury. Kiedy uka si ebra zwierzcia, dwch spord Cyganw, ktrzy mimo e owadnici dzikim szaem, nie przestaj ani na moment piewa w stylu flamenco, dostanie si do szkieletu, aby przywaszczy sobie najlepsze kski serce, nerki itd. Zaczn o nie walczy posugujc si noami, gdy tymczasem pozostali na zewntrz w dalszym cigu bd wiartowa sonia, przy okazji ranic walczcych, ktrzy wypeniaj przeraajc i ostr radoci wntrze zwierzcia zamienione w wielk, krwaw klatk. Nie sposb te nie wspomnie o scenie wokalnej, kiedy to Nietzsche, Freud, Ludwik II Bawarski i Karol Marks z niezrwnan wirtuozeri wypiewywa bd kolejno swoje doktryny przy akompaniamencie muzyki Bizeta. Tem dla tej sceny bdzie jezioru de
48

Vilabertran, porodku ktrego trzsca si z zimna od powierzchni wody a do pasa starowina, odziana w najprawdziwszy strj toreadora, trzyma bdzie omlet z zioami na wygolonej gowie. Za kadym razem jak omlet zsunie si do wody, Portugalczyk naoy jej kolejny. Pod koniec filmu ukae si klosz latarni ulicznej, zwajcy si i grubiejcy na przemian, pokrywajcy si ozdobami, widncy i odywajcy, rozpywajcy si, ponownie twardniejcy itd... Ju prawie rok nie daje mi spokoju ta synteza historii politycznej czowieka materialistycznego, ktrego symbolizuj zmiany morfologiczne olbrzymiej dyni, jak da si z atwoci rozpozna, obserwujc klosz latami ulicznej. Ta jake drobiazgowa i czasochonna analiza trwa w moim filmie dokadnie jedn minut i odpowiada wizji olepionego socem czowieka, zamykajcego oczy i przyciskajcego je domi a do blu. To wszystko moe si uda tylko mnie i jest to niepowtarzalne, poniewa tylko mnie i Gali znany jest sekret, dziki ktremu mog realizowa ten film bez koniecznoci ci lub miksowania. Wystarczy to, aby przed kinami, w ktrych wywietlane bdzie moje dzieo, pojawiy si olbrzymie kolejki. Albowiem, wbrew zudnym nadziejom naiwnych, Misna taczka okae si nie tylko genialnym, ale rwnie najbardziej komercyjnym filmem naszych czasw i wszyscy stwierdz zgodnie, e zachwycio ich tylko jedno: jego cudowno!

Sierpie 1 sierpnia Posadziem brzydot na kolanach i prawie od razu si zmczyem. 2 sierpnia Wszyscy jestemy zaknieni i spragnieni konkretnych obrazw. Pomocna w tym okae si sztuka abstrakcyjna, ktra w peni przywrci presti sztuce figuratywnej. 3 sierpnia Dumam nad metod, ktra by leczya wszystkie choroby, a w kadym razie psychiczne. 6 sierpnia Lato przelizguje si cieniutek wstg midzy moimi zacinitymi szczkami, jakby chwyci mnie skurcz tcowy. Mamy ju 6 sierpnia. Poniewa boj si rozpoczyna co nowego (do tego stopnia doskonay jest wizerunek mojego Corpusa Hypercubicusa44), przychodzi mi do gowy bardzo typowy dla Dalego pomys. Moje obawy wynikaj z tego, e brakuje tu jder. Natomiast rzecz, ktra jawi si w nadmiarze,
49

to zacinite zby. Dlatego te po poudniu pracowaem nad dwiema jake rnymi, lecz majcymi ze sob zwizek, rzeczami: pierwsz z nich byy jdra z torsu Fidiasza, drug za ppek z tego samego torsu. Rezultat: ju si prawie nie boj! Brawo, brawo Dali! 7 sierpnia Przypywa Gaviota, jacht Arturo Lopeza, z Alexisem i jego przyjacimi na pokadzie. Wstaem pno, po czym dugo kpaem si w morzu, ktre drgao jak gaj oliwny. Kiedy zamknem oczy, wydawao mi si, e unosz si na powierzchni pynu z lici oliwkowych. Ostatniej nocy, poniewa oczekiwaem na jacht, nio mi si morze pokryte najprzerniejszymi akwarelowymi plamami. Dziki radarowi mojej wyobrani ukadaem je tak dugo, a powsta przepikny obraz na falach radaru. Delektowaem si do gbi kad chwil tego dnia, ktry przynosi nastpujc reminiscencj: jestem t sam osob, co w modzieniec, ktry kiedy by tak wstydliwy, e nie mia przej przez ulic lub taras swych rodzicw. Jake si rumieniem, spostrzegajc damy lub panw, ktrych uwaaem za nad-zwyczaj eleganckich, do tego stopnia, e czsto popadaem w stan oszoomienia i byem bliski omdlenia. Dzi, jako superprzebieracy, pozujemy do zdj. Arturo paraduje w stroju perskim. Na szyi ma grub, diamentow koli z emblematem swego jachtu. Ja jako ultrarewizjonista paraduj w tureckich szarawarach koloru turkusowego oraz arcybiskupiej mitrze. Tureckie szarawary otrzymuj w prezencie, jak rwnie fotel bdcy kopi sa w stylu Ludwika XIV, z wykonanym z wiego pancerza oparciem zwieczonym zotym pksiycem. Wszyto ma zwizek z orientaln atmosfer, ktr przepojona kada z tysica i jednej nocy biologicznej obecnoci Gali w naszym domu: s w nim poudniowe kwiaty i meble z Olot45, i nasze podwjne oe, i unikatowy samowar. Ekspedycja Kataloczykw na Wschd wici triumf w tym domu, gdzie nienobiay krl, imieniem Arturo Lopez, przybywa uwietni nasz wsplny dzie. Obiad, ktry spoywalimy w samym centrum portu (punkt zosta bardzo dokadnie okrelony przez mj radar), uszlachetniay najlepsze gatunki szampana; wok iskrzyy si diamenty i emaliowane zoto. Arturo narysowa przepikny piercie barona de Rede. Przypomniaem sobie, e przedmiot ten ju widziaem w ktrym ze swoich megalomaniakalnych snw. Po wyjedzie Arturo skay Cadaques przez p godziny oblane byy wiatem Vermeera. Po tym wszystkim doszedem do wniosku, e Kataloczycy bd musieli powrci na Wschd, dlatego te zaproponowaem wypraw do Rosji na pokadzie Gavioty. Dziki ostatnim wydarzeniom politycznym osiemdziesit dziewczt domaga si bdzie, bym opuci jacht. Dani si prosi, lecz one oka si nieustpliwe. Wreszcie zejd na ld przy akompaniamencie potnej eksplozji braw. 8 sierpnia Przeuwam wczorajszy obiad i przygotowuj si do dziewiczej pracy, ktra czeka mnie pojutrze, w poniedziaek. Nigdy jeszcze nie malowaem z tak wielk przyjemnoci. Jakby byo to pierwszy raz w yciu. Udamy si do Junquet. aby zay kpieli. Coraz chtniej wchodz do wody. To dowd, e moja technika malarska jest na waciwej drodze, poniewa potrafi nawet pywa, a dla filozofa pywanie rwnoznaczne jest z za50

biciem wasnego syna. Tote jak tylko zaczynam pywa, identyfikuj si z Wilhelmem Tellem. Jaki pikny byby widok stu pywajcych filozofw, usiujcych dostosowa ruchy abki do melodii z Wilhelma Tella Rossiniego! Niedzielna droga do doskonaoci. Wszystko musi by LEPSZE! Tego lata dwukrotnie zobaczymy si z pastwem Lopez. Mj Chrystus jest najpikniejszy. Ju nie czuj si tak zmczony. Moje wsy s boskie. Gala i ja kochamy si coraz bardziej. Wszystko musi by lepsze! Z kadym kwadransem umys mj staje si coraz bardziej przenikliwy i czuj coraz wicej doskonaoci midzy zacinitymi zbami! Bd Dalim! Bd Dalim! Od dzi sny moje musz obfitowa w coraz to pikniejsze i bogie wizje, ktre za dnia oywia bd moje myli. Vivat ja i Gala! Czy przeznaczeniem moim jest realizowanie wspaniaoci? Tak, tak, tak, tak i jeszcze raz tak! 10 sierpnia Spogldam na wykonane z wiowego pancerza oparcie fotela, ktry otrzymalimy w prezencie od Arturo Lopeza. Wieczcy go may zoty sierp ksiyca moe oznacza tylko jedno: za rok bdziemy mogli pojecha do Rosji, gdy w przeciwnym razie z jakiej racji ten fotel-sanie z pksiycem miaby znale si w naszej sypialni? Malenkow ma wygld, konsystencj oraz waciwoci gumki do zmazywania marki Elephant. Kontury komunizmu si rozmazuj. Galatka przygotowuje cadillaca przed podr do Rosji; Gaviota przygotowuje si take. Stalin, cakowicie wymazany... Kime on jest? I gdzie jest jego mumia? 11 sierpnia Wanie jem przygotowywa si do pracy w przewiadczeniu, i powinienem wykorzystywa kad woln chwil, jako e malowanie obrazu przebiegao z opnieniem, gdy nagle Gala mwi mi, e byaby bardzo zawiedziona, gdybym przypadkiem nie uda si z ni na wycieczk na przyldek Creus. To najspokojniejszy, najpikniejszy dzie lata i Gala pragnie, bym co z niego mia. Najpierw mwi, e to niemoliwe, ale pniej z tego wanie powodu, a take by jej sprawi rado przystaj na to. Kiedy najbardziej nam spieszno, wtedy wanie pojawia si pragnienie sodkiej bezczynnoci! Potem nabior jeszcze wikszej chci do malowania. Ju czuj, jak po tej nieprzewidzianej przerwie praca nad obrazem wchodzi niepostrzeenie w kocow faz. Spdzamy popoudnie godne bogw. Wszystkie te skay s rodzcymi si torsami Fidiasza. Najpikniejszy zaktek nad Morzem rdziemnym znajduje si dokadnie midzy przyldkiem Creus a Orem z Tudeli. Nieziemskie pikno Morza rdziemnego kojarzy si z piknem mierci. Paranoiczne skay Cullero i Francalos s najbardziej martwymi skaami na wiecie. adna z ich form nigdy nie bya ani ywa, ani obecna.
51

Po powrocie z tej filozoficznej wycieczki mamy wraenie, jakbymy przeyli martwe popoudnie. w historyczny dzie nazw powrotem z krainy mikkich, olbrzymich posgw, ktre s twarde. 12 sierpnia Wieczorem wielka gala balonowa. Jeden z balonw przypomina sylwetk kataloskiego wieniaka, Staje niemal w ogniu, po czym ginie w przestworzach. Kiedy jest ju wielkoci szpilki, jedni mwi: Widz go jeszcze!, inni za: Znikn!. Komu wydaje si, e znw go dostrzega! Kojarzy mi si to z dialektyk Hegla, ktra jest rozpaczliwie smutna, gdy wszystko w niej ginie w nieskoczonoci. Przestrze skoczona z kadym dniem bdzie nam coraz bardziej potrzebna. Widzimy mkncy po niebie meteoryt o barwie zieleni Veronesego, najwikszy jaki kiedykolwiek obserwowaem, i porwnuj go z Gal, ktra bya dla mnie gwiazd spadajc, najatwiej rozpoznawaln i najdoskonalsz! 13 sierpnia Philips jest modym malarzem kanadyjskim, fanatykiem Dalego. Sam anio mi go zesa. Urzdziem mu barak na pracowni. Z wielk sumiennoci rysuje wszystko to, czego potrzebuj. Dziki temu z mniejszym poczuciem winy mog bez koca dopracowywa szczegy, ktre interesuj mnie najbardziej: Od szstej rano Philips tkwi ju u podna domu, rysujc d Gali w taki sposb, jak go o to prosiem. Port Lligat jest ty i wysuszony. Najbardziej kocham Gal wtedy, gdy czuj, jak wzbieraj we mnie atawistyczne i arabskie pragnienia. 14 sierpnia Dziki temu, e boj si zacz twarz Gali, naucz si wreszcie malowa! Naley malowa szybko, czeka a kontrastujce tony upodobni si w rombach o wyrazistych konturach, i ka farb na jasne partie w celu uzyskania ptonw. Musz zdoby si na odwag malowania niezomnego oblicza Gali. 15 sierpnia Upajam si owym popoudniem w dniu Wniebowzicia. Sycha grzmoty i pada deszcz. Rozpoczynam supermalowanie lewego uda. Prac musz przerwa z powodu niedostatecznego owietlenia. Mylaem, jak niezbdn rzecz wydaje si sformuowanie dogmatw dajcych niezachwian pewno istnienia ycia wiecznego. Intuicja mi mwi, e przekonywajce dowody w tej materii odnajd pewnego dnia w dziele Raimundusa Lullusa. Na razie jednak moja technika malarska jest tak zaawansowana, e nawet w mylach nie mog sobie pozwoli na to, bym choby dla kawau rozsta si z tym wiatem. Nawet w bardzo zaawansowanym wieku. Siwe wosy, zniknijcie! Siwe wosy, zniknijcie! Wynalezione przez Dalego synne jaja sadzone bez talerza pozwalaj wysnu wniosek, e jestem obecnie Antyfaustem bez talerza.
52

16 sierpnia Dzisiejszej niedzieli odkryem orzechowo-niebieski kolor oczu Gali, kolor, ktry wraz z barw nadmorskich drzew oliwkowych roztkliwia mnie przez cay dzie. Bez przerwy pragn kontemplowa te oczy, ktre podobnie jak w wypadku Gradivy, Galariny, Ledy, Gali Placidy stanowi przewietny element wielkiej na metr kwadratowy gowy mojego przyszego obrazu zatytuowanego Septembrenel. Bdzie to najweselszy obraz na wiecie. Pragn osign bezprzykadne i bezsporne mistrzostwo w malowaniu obrazw, ktre dziki obecnym w nich elementom ironicznym momentalnie wywoywa bd potne salwy miechu. Philips maluje mi obraz z drobiazgow dokadnoci. Pozostaje mi tylko wszystko zniszczy, by go ukoczy. Czuj w sobie heroiczn moc, ktr pragn spotgowa tak bardzo, e w kocu niczego ju nie bd si obawia! 17 sierpnia Przez zbytni ostrono kad tak mao farby na prawe udo, e chcc wzmocni kolor brudz obraz. Z zewntrz, niczym niebiaska muzyka, dochodzi do moich uszu peen podziwu szmer publicznoci, ktra zgromadzia si wok domu. Sekretem najbardziej resekretnym jest to, e najwikszy malarz wiata, to znaczy ja, nie wie jeszcze, jak naley malowa. Tak czy inaczej niebawem ju bd wiedzia, a wtedy z miejsca namaluj obraz, ktry przewyszy dziea staroytnych mistrzw. Jake wane s dla mnie jdra Fidiasza47, aby doda sobie otuchy... Ach, gdybym si nie ba malowa! Jak bardzo chciabym, aby kade pocigniecie pdzla osigao absolut, ukazujc idealny obraz jder malarstwa jder, ktre do mnie nie nale. Osy yczyyby sobie, abym sam dostosowa si do rad, jakich udzielam innym. To niemoliwe, poniewa ja jestem cakowicie odmienny... 18 sierpnia Jak tylko wychodz, Skandal depcze mi po pitach. Dn Juan Triso de Molina Podobnie jak w Don Juanie, gdziekolwiek si pojawi, wywouj skandal. I tak w trakcie mojej ostatniej woskiej eskapady, gdy pojawiem si w Mediolanie, pewne osoby cakowicie bezinteresownie gotoway si do wytoczenia mi procesu, a to z powodu sw mistyka nuklearna, ktrych autorstwo przypisyway sobie. Jaka woska ksina przybya wraz z ca swoj wit na pokad wielkiego jachtu, aby zoy mi wizyt. Coraz czciej nazywany jestem Mistrzem, ale genialne jest to, e moje mistrzostwo jest wycznie natury umysowej.
53

Cicho, sza! Mam nadziej, e jutro wieczorem, za spraw jder Fidiasza, zdoam malowa w sposb perfekcyjny, zwaszcza jeli chodzi o lewe rami. 19 sierpnia Dziki jdrom Fidiasza, malujc lewe udo, uzyskuj boski efekt. Zbliam si do doskonaoci, co oznacza, e jest ona niezmiernie daleko, jak wszystko to, co jest ju bliskie. Ale to ju jest blisko, a przedtem byo daleko. Dzi przybyli na spotkanie ze mn modzi naukowcy, specjalici od fizyki atomowej. Wyjedali std oszoomieni, obiecujc przysa mi szecienne krysztay soli sfotografowanej w przestrzeni. Pragn, aby sl symbol tego co niepalne rozpracowywaa, podobnie jak ja oraz Juan de Herrera48, problem Corpusa Hypercubicusa. 20 sierpnia Powtarzam raz jeszczebo gdybym ja tego nie powtarza, to nie widz nikogo, kto by si tego podj bezinteresownie powtarzam, e ju w latach modzieczych wpadem w bardzo brzydki nag mwienia sobie, e wszystko mi wolno, i to jedynie z tej racji, e nazywam si Salvador Dali, Odtd ju przez cae ycie zachowywaem si podobnie, co miao dla mnie pozytywne konsekwencje. Analizujc obraz zauwaam usterk na lewym udzie. Usterka ta jest rezultatem mojej nieograniczonej wiary we waciwoci czenia si warstw farby. Wyraajc si dokadniej: wystarczy, abym zagci warstw farby i rozprowadzi j a do idealnego zatarcia konturw. 21 sierpnia Bardzo wane: farba moe si zlewa na brzegach a do zaniku, Naley rozpoczyna od rodka i zaciera krawdzie. Farba nie wymieszana i kolorystycznie nie dopracowana brudzi obraz. 22 sierpnia Dzisiejszy sekret polega na tym, by nie stara si dogania lata, ktre wymyka si chykiem moim zacinitym zbkom, Na prno zaciskam je tak bardzo, e nie pozostawiam czasowi nawet najmniejszej swobody mimo wszystko niech mu si zdaje, e mgby mi si wymkn. Przez cay dzie czas przejawia ywe zainteresowanie t zabaw, ktrej jasn wizj mia mroczny Heraklit, owiadczajc: Czas to dziecko. Dzisiaj wszystko to si sprawdza dziki stwierdzeniu, e trudno wyobrazi sobie czas bez przestrzeni. Jemy winogrona. Zawsze sdziem, e gron umieszczone tu przy uchu winno by rdem swoistej muzyki. Pod koniec posiku mam zwyczaj wtyka jedno winogrono do lewego ucha. wieo, jak odczuwam, wprawia mnie w zachwyt i rozwaam ju, jak wykorzysta tajemnic owego zachwytu. 23 sierpnia Wyjedamy do Barcelony, dokd Serge Lifar, Bon i baron Rotschild przywo
54

makiet dekoracji do mojego baletu. Czuje, e muzyka do niego bdzie bardzo kiepska. Historia wymylona przez Rotschilda jest nic niewarta. Tak wic nikt nie przeszkodzi mi w tworzeniu wspaniaoci Dalego; Bon i Lifar w niczym nie narusz mojej niezalenoci49. Podczas drogi mog delektowa si wzrastajc nieprzerwanie popularnoci Dalego. 24 sierpnia To jakby miodowy miesic z Gal. Nasze stosunki s bardziej idylliczne ni kiedykolwiek. Czuj, jak wzbiera we mnie owa odwaga, ktrej mi cigle brakuje, by z mego heroicznego ycia stworzy absolutne arcydzieo. Osign to, jeli ani na chwil nie przestan by bohaterem. W Barcelonie spotykam si z Lifarem, Z miejsca te wykonuj projekt dekoracji w postaci pomp powietrznych. Toczc powietrze uka one st z kandelabrem. Na stole umieszcz prawdziwy francuski chleb osiemdziesiciometrowej dugoci. 25 sierpnia Powrt do Po Lligat. Podczas gdy przygotowuj palet, co sprawia mi wielk satysfakcj, chwytaj mnie kurcze odka. Trwaj one a do wieczora, przez co nie mog usn. Czuj, e zawdziczam to Opatrznoci. Opnienie ktrego padem ofiar, zmusi mnie do jeszcze intensywniejszej pracy nad ukoczeniem Corpusa Hypercubicusa. 26 sierpnia Deszczowy dzionek. Kurcze mijaj. pi przez cae popoudnie oraz planuj prac na dzie jutrzejszy. Wszystkie te opnienia s bezsprzecznie czym wspaniaym. Dom jest peen kwiatw tuberozy i cudownych zapachw. Teraz jestem w ku. Gatito bonito50 mruczy, wydajc dokadnie taki sam odgos, jak mj brzuch nkany zaburzeniami jelitowymi. Oba te agodne i zsynchronizowane dwiki wprawiaj mnie w stan najgbszego upojenia. Czuj lin przyklejon do kcikw ust; niebawem zmorzy mnie sen. Wieje tramontana, z czego mona wnioskowa, e jutro cieszy si bd rajskim wiatem poranka, by ponownie zasi do supermalowania Corpusa Hypercubicusa. 27 sierpnia Brawo! Ta choroba okazaa si darem Pana Boga! Nie byem jeszcze gotowy. Nie bytem godzien przystpi do malowania brzucha i piersi Corpusa Hypercubicusa. wicz malowanie prawego uda. Mj odek musi wyzdrowie, a jzyk winien by czyciuteki. Jutro pracowa bd nad jdrami z torsu Fidiasza, oczekujc oczyszczenia. Poza tym musze nauczy si bezbdnie rozprowadza warstw farby od rodka ku brzegom.

55

28 sierpnia Dziki Ci, Boe, e zesae mi te zaburzenia jelitowe. Brakowao mi ich, by odzyska rwnowag. Wrzesie zacznie niebawem wrzeniowa: ludzie przybieraj wtedy na wadze, podczas gdy w lipcu jak notuj to statystyki popeniaj samobjstwa i staj nienormalni. Posiadam wag przywiezion z Barcelony. Zaczn si way. Gala i Juan przyozdabiaj gatito bonito tygrysim kapeluszem z tym pirem. Przyzwyczajamy go do spania w geodezyjnej koysce, ktr przywielimy z Barcelony. Zmierzch i wschd ksiyca harmonizuj z symfonicznymi pomnikami kota oraz mojego brzucha. Dziki tej trzewiowej i ksiycowej harmonii zrozumiaem, e mj Corpus Hypercubicus musi przetrwa po wieczne czasy. Zostanie on uksztatowany w niezniszczalnej formie odlewniczej mojego brzucha i mzgu. 29 sierpnia Wielkie nieba! Gorczka wzrasta i po poudniu musz pooy si do ka. W brzuchu ju mi nie burczy, a kot przesta mrucze. Wyobraam sobie t niewysok gorczk, jak gdyby bya opalizujca, tczowa. Czy bdzie ona tcz mojej choroby? Gobie51 ktre ostatnio zachowyway si spokojnie, gruchaj wyrczajc mj chory i haaliwy brzuch, podobnie jak ma zosta zoona zamiast Izaaka w ofierze. Andres Sagara, ktry wraz z Jonesem i Foix przyby si ze mn zobaczy, dosta ode mnie kwiat jaminu. Bylimy na niezmiernie dugim przyjciu, wydanym na cze poety i humanisty, Carlosa Ribasa. Grano sardany. Carlos Ribas cae ycie powici studiom nad Grecj, nie bdc w stanie poj, co reprezentowaa w czasach staroytnych, podobnie zreszt jak wszyscy humanici naszych czasw52 30 sierpnia Modl si do Boga: choroba mina. Czuje si oczyszczony. Pojutrze bd mg znw malowa Corpusa Hypercubicusa. Przysza mi do gowy myl godna Dalego: jedyn rzecz, jakiej wiat nigdy nie bdzie mia w nadmiarze, jest przesada. Oto nauk odziedziczona po staroytnej Grecji; nauka, ktr jeli si nie myl, objawi po raz pierwszy Fryderyk Nietzsche. Jeeli bowiem jest prawd, e w Grecji duch apoliski najpeniej ucielenia wiat harmonii, jest jeszcze wiksz prawd, e duch dionizyjski przekroczy wszelkie granice umiaru i powcigliwoci. Wystarczy tu wspomnie ich tragiczn mitologi. Tak wic ceni Gaudiego, Raimundusa Lullusa i Juana de Herrer, poniewa spord wszystkich znanych mi osb cechuje ich najbardziej kracowa przesada. 31 sierpnia Dzi po raz pierwszy w yciu Salvadora Dali ogarna owa anielska euforia: przybra na wadze. Rankiem obudzio mnie trzepotanie skrzyde gobia, ktry przez kominek dosta si do sypialni. Nie jest to jedynie dzieem przypadku. To znak, e burczenie brzucha rzeczywicie ju si objawio na zewntrz. Ptasie trele potwierdzaj mj intuicyjny sd: zaczynam wsuchiwa si w siebie od zewntrz, zamiast, tak jak zawsze, wsuchiwa si
56

w siebie od wewntrz. Nadesza chwila, kiedy Gala i ja zbudujemy sobie wiat zewntrzny. U aniow wszystko jest wiatem zewntrznym. Mona je poj wycznie dziki ich wiatom zewntrznym. Dzi rozpoczyna swj ywot dermoszkielet duszy Dalego. Przysza na kolacj Daisy Fellowes W towarzystwie milorda odzianego w krtkie pantalony o przepiknej czerwieni, zakupione w Arcachon53.

Wrzesie 1 wrzenia Wrzesie bdzie wrzeniowa umiechy i korpuskuy Gali. Corpus Hypercubicus bdzie padziernikowa. Przede wszystkim jednak Wrzesie musi hipergalateowa. Maluj grne partie piersi Chrystusa. Podczas tej pracy jestem prawie na czczo. Chciwie poykani odrobin ryu. Na przysze lato sprawi sobie superbiay strj do malowania. Jestem coraz czystszy. W kocu akceptowa bd jedynie boski, prawie niewyczuwalny zapach wasnych stp zmieszany z aromatem jaminu tkwicego za uchem. 2 wrzenia Jestem coraz lepszy. Opracowuj nowe rozwizania techniczne. Dzi po poudniu nie raczyem przyj pewnego jegomocia. Wychodzc z domu, aby rozkoszowa si zmierzchem nad Port Lligat, natykam si na tego pana, ktry cay czas czeka, majc mimo wszystko nadzieje, e si ze mn zobaczy. Kiedy w trakcie rozmowy dowiaduje si, e z zawodu jest wielorybnikiem, natychmiast dam, aby przysa mi kilka krgw tego ssaka. Przyrzek mi to z ca skwapliwoci. Moja umiejtno korzystania ze wszystkiego jest nieograniczona. W nieca godzin naliczyem 62 rne zastosowania wielorybich krgw: balet, film, obraz, filozofia, dekoracje terapeutyczne, sztuki magiczne, metoda halucynacyjna, psychologiczna i lilipucia z racji jej tak zwanych uroje rozmiarowych, prawo morfologiczne, proporcje przekraczajce granic ludzkiego wymiaru, nowy sposb siusiania, szczotka. A wszystko to w formie wielorybiego krgu. Ponadto usiuj przywoa wchowe wspomnienie wieloryba w stanie rozkadu, ktrego ogldaem w Puerto de Llansa54, kiedy byem dzieckiem, i w chwili, gdy przypominam sobie ten zapach, w gbi mych zamknitych oczu, tu przed zapadniciem w sen, dostrzegam jaki ksztat, ktry coraz wyraniej kojarzy si z Abrahamem powicajcym swego syna w ofierze. Ksztat ten jest barwy wielorybioszarej, jak gdyby zosta oddzielony bezporednio z ciaa tego ssaka. Zasypiam przy akompaniamencie arii z Piknej Heleny. Pikna Helena i wieloryb mieszaj si fonetycznie w mojej podwiadomoci55. 3 wrzenia
57

Hrabia de G., typowy bohater Dalego, zwyk mawia: bale organizuje si dla tych, ktrych si nie zaprasza. Mimo e otrzymaem szereg telegramw, ktrych nadawcy bagali mnie, abym przyby na bal do markiza de Cuevas, nie ruszam si z Port Lligat. Prasa jednak, jak zwykle czujna i skrupulatna, odnotowuje moj obecno w Biarritz. Najbardziej udane bale to te, o ktrych si najwicej mwi, mimo e si na nich nie byo. Jajo sadzone bez talerza na balu bez Dalego to Dali. Wieczorem Gala wpada w zachwyt na widok moich obrazw. Kad si do ka szczliwy. Szczliwe obrazy naszego chimerycznego, prawdziwego ycia. Drogi Wrzesie, pikne obrazy zdobi nas. Dzikuj ci, Galo! To dziki tobie jestem malarzem. Bez ciebie nie uwierzybym we wasne moliwoci! Podaj mi rk! Uwierz mi, kocham ci coraz bardziej... 4 wrzenia W trakcie rozmowy z rybakiem, ktry zdradza mi swj wiek, nagle wydaje mi si, e mam pidziesit cztery lata56. Nie daje mi to spokoju przez cay czas sjesty. Pniej jednak zauwaam, e by moe licz na odwrt! Co wicej przypominam sobie, e po opublikowaniu Sekretnego ycia ojciec powiedzia mi, e dodaem sobie jeden rok. Moliwe wic, i w rzeczywistoci mam dopiero czterdzieci osiem lat! Te odzyskane lata pidziesit trzy, pidziesit dwa, pidziesit jeden, pidziesit, czterdzieci dziewi przynosz mi wielk ulg; od razu te maluj lepiej, ni si tego spodziewaem pier Corpusa Hypercubicusa. Obecnie zastosuj now technik: zadowolenie ze wszystkiego, co robi, i uszczliwianie Gali, aby wszystko ukadao si dla nas jak najlepiej. Bdziemy pracowa intensywniej ni kiedykolwiek! Wszystkie kopoty i wy, siwe wosy, zniknijcie! Jestem szalon maszyneri, i bez talerza, i bez jajka! 5 wrzenia W przyszym roku bd malarzem najdoskonalszym i najszybszym na wiecie. Przez moment sdziem, e mona malowa bardzo rzadk farb pkryjc, ale to nieprawda. Bursztyn pochania rzadk farb i wszystko staje si te. 6 wrzenia Kadego ranka po przebudzeniu wydaje mi si, e odczuwam co na ksztat boskiej rozkoszy, ktr dzisiaj uwiadamiam sobie w peni po raz pierwszy: oto jestem Salvadorem Dali; i nachodz mnie upojne myli, czeg to niezwykego dokona znw dzi ten Salvador Dali. Z kadym dniem coraz trudniej przychodzi mi poj, jak ludzie mog y, nie bdc Gal czy te Salvadorem Dali. 7 wrzenia Niedziela hipersferyczna. Gala, ja oraz Arturo, Joan i Philips udajemy si do Portolo. Docieramy na wysp Blanca57. To najpikniejszy dzie w roku. Galatea, ktra jest galanimf najprawdziwszej i wszechpotnej geologii morskiej, wolno, lecz nieubaganie, w rafaelowsko-nuklearnym porywie przybiera ksztat mojego
58

przyszego boskiego obrazu. Wieczorem zjawia si u mnie fotograf z Parya. Mwi mi, e Joan Mir sprawi wszystkim zawd. Pozostawia na ptnie zbyt wiele ladw pdzla, naduywa te szpachli do nakadania farb. Abstrakcjonici licz si na pczki. Picasso bardzo si postarza przez te kilka miesicy. Pogoda jest coraz pikniejsza. Przed pjciem spa, Gala spoywa hipermigdaowego ledzia! Ukoronowaniem tej niedzieli bdzie ogromne jajo geologiczne z cukru, nieodczny atrybut Rafaela, Galatei i Dalego, podczas gdy w Paryu artystyczne gwno suregzystencjalizmu osiga apogeum upadku. 8 wrzenia Maluj twarz Gali. Nareszcie rezultat cakowicie mnie satysfakcjonuje. 9 wrzenia Pracowaem nad t draperi z ogromn determinacj. Wieczorem zjawili si na kolacji Margarita Alberto i Dionisio z on. Gala miaa na sobie koralowy naszyjnik. Margarita zdaa nam relacj z balu u markiza de Cuevas. Opowiedziaa o zajciu midzy ksiciem dIrlonda a krlem Jugosawii. Nastpnie rozmawialimy o mierci. Jedynie Gala jej si nie boi. Martwi j wycznie to, jak bym sobie radzi, gdyby jej zabrako. Dionisio, bardzo zmieszany, recytowa wyrazistym gosem fragment dramatu ycie jest snem Calderona. Wyobraa sobie, e on sam jest jego autorem, jak rwnie uwaa si za reminiscencj Jose Antonio. Poniewa kadziemy si do ka bardzo pno, nie zasypiam, dziki czemu mog podsyca swj zapa do dalszej pracy nazajutrz nad ramieniem Corpusa Hypercubicusa. Wizyta moich przyjaci bya niczym pogodne cienie jesieni. Wszystko wok Gali i Salvadora Dali coraz bardziej usuwa si w cie. Wkrtce bdziemy jedynymi prawdziwymi i transcendentalnymi istotami naszych czasw. Dionisio wykona olejny portret przedstawiajcy mnie w przebraniu Chiczyka. Z Balu Cuevas pozosta jedynie mglisty cie poprzebieranych upiorw. Jedynie Gala i Dali przyodziani s W szaty niezniszczalnej ju mitologii. Tak bardzo nas kocham oboje... Kategorycznie zabrania si przedstawia kiedykolwiek pajaca58 10 wrzenia Zapamitaj... Silnie naciskajc pdzel, zwilaj bursztynem, bursztynem rozpuszczonym w olejku terpentynowym. Twj dzisiejszy bd polega na tym, e dae za duo bursztynu. Naley zwily may pdzel o dugim i spiczastym wosiu. Pokryjesz obraz nie brudzc go, gdy nadmiar substancji, ktr trudno jest zebra na brzegach, powoduje zabrudzenia. Rozpuszczalnika za moesz uywa wedle uznania. Do malowania wybijajcych si partii potrzeba farb stosunkowo rzadkich, do pocigni zasadniczych bardzo rzadkich... Zmienia si pogoda. Troch popadao i wieje wiatr. Na moich oczach gosposia przygotowuje placek Gali. Lada dzie bd wiedzia wszystko, co trzeba, by mc
59

cudownie malowa. Ju niedugo wszyscy wznosi bd okrzyki: To, co maluje Dali, jest cudowne! Dojd do tego dziki cierpliwoci i harmonii, ktrych rdem jest Gala, a take dziki Corpusowi Hypercubicusowi oraz jdrom Fidiasza, w ktrych odnajduj wartoci najwysze. 11 wrzenia Poprawiam lewe udo. I znw w trakcie schnicia brudzi si. Trzeba rozetrze plam ziemniakiem i malowa ponownie, czynic to hiperkubicznie, gadko i bez laserunku. 12 wrzenia Znw pracowaem nad t draperia, ktra jest coraz lepsza. Dzi zdarzyo si co nadzwyczajnego! Po raz pierwszy w yciu mam prawdziwie witaln ochot zwiedzi muzeum malarstwa. 13 wrzenia Gdybym dobrze malowa przez cae ycie, nigdy nie mgbym by szczliwy. Teraz wydaje mi si, e osignem ten sam stopie dojrzaoci co Goethe, ktry przybywajc do Rzymu wykrzykn: Teraz narodz si naprawd! 14 wrzenia Osiemdziesit dziewczt da, abym ukaza si w oknie pracowni. Witaj mnie oklaskami, ja za przesyam im causa. Czuj si najbardziej boski ze wszystkich Charlotw, jeeli ten by boski. Odchodz od okna zatopiony w refleksjach, ktre nie s niczym nowym: Co robi, by wreszcie bardzo dobrze malowa?! 15 wrzenia Eugenio dOrs, ktry od pidziesiciu lat nie zawita do Cadaques, pojawia si w moim domu w towarzystwie przyjaci. Zauroczony jest mitem o Lidii z Cadaques59. Jest szansa, e nasze dwie ksiki na ten sam temat uka si rwnoczenie. W kadym razie jego pseudoplatoska, o zaciciu estetycznym ksika bdzie moga uszlachetni realistyczne i hiperkubiczne kontury mojej bien plantada60 16 wrzenia Dzi pno mnie obudzono. Pada rzsisty deszcz; jest tak ciemno, e nie bd mg malowa. W tym miesicu ponosz porak techniczn. Mimo e malowanie draperii szo mi lepiej ni zazwyczaj, opanowany chimerycznym pragnieniem absolutnej perfekcji, usiowaem malowa powierzchnie pokrywane bursztynem prawie bez farby. Chciaem osign najpeniejsze mistrzostwo maksimum dematerializacyjnej kwintesencji. Rezultat okaza si opakany. Przez godzin pomalowany fragment by boski, lecz wysychajc bursztyn tumi pomalowane partie, tak e wszystko przybierao barw
60

ciemnego bursztynu i pokrywao si plamami. Ta ogarniajca Corpusa Hypercubicusa ciemno zbiega si w czasie z potworn burz, ktra tego dnia pokrya mrokiem moje ycie na jedno popoudnie. Jednak pod wieczr uwiadomiem sobie arcygenialn genealogi wasnych bdw, ktrymi teraz si rozkoszuj. Gala wie, e na wszystko to mona znale prosty sposb, pocierajc powierzchni ziemniakiem przed dalszym malowaniem. Dziki temu epizodycznemu i chwilowemu niepowodzeniu z rozkosz odkrywam wszystkie prawdy dotyczce mojej techniki malarskiej. Jeszcze przez kilka chwil delektuj si owym grzechem absolutu, nastpnie za prosz, by przyniesiono mi co bardzo wzgldnego i jednoczenie bardzo realnego, a mianowicie ziemniak, jeli ju nazwa rzecz po imieniu. I kiedy widz, jak pojawia si na powierzchni stok, wydaj westchnienie niczym Goethe: Teraz narodz si naprawd! Jak dobrze mc odradza si w ponury, burzowy dzie! 17 wrzenia Maluj draperie i cienie ramion. Niedawno umar w Meksyku jaki mczyzna w wieku stu pidziesiciu lat, pozostawiajc sierot liczcego sto jeden wiosen. Jak bardzo chciabym przekroczy ten wiek! Mam nieustajc nadziej, e dziki naukom osobliwym (i oczywicie z Bo pomoc) bdzie mona wydatnie przeduy ycie ludzkie. Czekanie na pocztek narodzin, jak mi si to przytrafio wczoraj, jest ju w pewnym sensie trwaniem. O, trwaoci pamici, mikki zegarze mego ycia, czy rozpoznajesz mnie61 Gala wraz z Joanem wyjechaa do Barcelony. O zmierzchu bdziemy apa krce na tle ciemnego nieba nietoperze, uzbrojeni w dugie kije, na ktrych umocowalimy skarpety z czarnego jedwabiu, wspomnienie uroczystych, nowojorskich wieczorw. Dobranoc, Galo; odpukam w niemalowane drewno, aby nie spotkao ci nic zego. Jeste mn, jeste renic mych oczu, a take swoich wasnych. 18 wrzenia Przyszed elektryk, aby obejrze Corpusa Hypercubicusa. Oszoomiony sta w milczeniu, po czym wykrzykn: Cristu! W jzyku kataloskim oznacza to dosadne, obelywe przeklestwo W jego ekstremalnej formie! 19 wrzenia Maluj wielki kawa draperii, czynic to z wiksz swobod ni kiedykolwiek, oraz rysuj materi zakrywajc genitalia Corpusa Hypercubicusa. A wszystko to mimo perwersyjnych przerw w dopywie prdu. 20 wrzenia Tworz superobraz szecianu wraz z jego lewym cieniem. Wieczorem maluj fragment z dnia poprzedniego, czyli materi zakrywajc genitalia Corpusa Hypercubicusa. Le w ku. Gala wraz z przyjacimi udaa si na pow krewetek.

61

21 wrzenia Otwieram stary numer La Nature z 1880 roku i zapoznaj si z histori w stu procentach tosam ze wiatem Dalego. Chodzi o niedyspozycj pewnego poykacza noy, a to za spraw widelca, ktry dosta mu si do odka podczas spotkania z przyjacimi. Niejaki doktor Polaillon wyciga go w wyniku brawurowo przeprowadzonej operacji. Historia byaby w dwustu procentach daliniaska, gdyby widelec by gwnem. Nanosz wic stosowne poprawki, starajc si by maksymalnie konkretny, starajc si nie przeoczy adnego draliwego szczegu: W dniu 24 sierpnia doktor Polaillon wygosi w Akademii Medycznej niezmiernie interesujcy wykad. Poniej zamieszczamy niektre jego fragmenty: Mam zaszczyt zaprezentowa na forum Akademii gwno, ktre wydobyem wczoraj po rozciciu jamy brzusznej. Niejaki Albert C..., lat 25, z zawodu kuglarz, specjalizowa si w wykonywaniu numerw skatologicznych wraz z arabsk partnerk. 8 sierpnia, przebywajc w Luchon, zabawia si z przyjacimi poykaniem rnego rodzaju wyschnitych gwien. Kiedy jedn z nich utkwio mu w przeyku, dawic si niemal, wykona gboki wdech, po czym zemdla. Odzyskawszy przytomno, kilkakrotnie stara si uchwyci gwno, wtykajc palce gboko do garda. Jednak jego wysiki spezy na niczym. Gwno przechodzc powoli przez przeyk dostao si do odka. Konsekwencj tego byo jedynie kilka krwawych plwocin na skutek otarcia bon luzowych garda i przeyku. Nazajutrz ponownie oddawa si praktykom skatologicznym. Po kilku dniach poczu dolegliwoci W dole nadbrzusznym i zasign konsultacji u kilku lekarzy. Doktor Lavergne nakoni go do przyjazdu do Parya i by askaw skierowa go na mj oddzia w szpitalu de La Pitie, gdzie pojawi si 14 sierpnia, w sze dni po wypadku... Albert C... jest susznego wzrostu; charakteryzuje si silnym uminieniem, mimo e koczyny ma stosunkowo szczupe. Brzuch ma paski bez ladu tkanki tuszczowej; pod skr widoczne s uwypuklenia mini brzusznych. Czonek jest wyjtkowo may, majcy po ejakulacji odpychajcy wygld. Dokadnie wyjania, i gwno dostao si do odka zaokrglonym kocem i e czuje je w grnej czci brzucha. Jego zdaniem tkwi ono ukonie, wzdu linii przechodzcej nieco powyej ppka, biegncej od lewej do prawej strony i od dou do gry. Jego spiczasty koniec prawdopodobnie tkwi gboko w podebrzu lewym, za jego zaokrglony koniec nieco poniej, poza obrbem ppka, w okolicy podebrza prawego. Gwno to jest pokanych rozmiarw oraz wyjtkowej twardoci; Chory uskara si na dolegliwoci przy pustym odku, tote, aby umierzy ble, zmuszony jest bardzo czsto przyjmowa pokarm. Funkcje odkowo-jelitowe przebiegaj zreszt bez zakce. Nie pojawiy si ani krwawe plwociny, ani wymioty... Wprowadzenie sondy odkowej z metalowym szpikulcem nie przynioso podanych rezultatw. Urzdzenie to, pomysu pana Collina, przekazuje do ucha badajcego bardzo wyrany dwik, jak tylko szpikulec wejdzie w kontakt z ciaem obcym, znajdujcym si w odku. Poniewa instrument ten nie wyda adnego sygnau dwikowego, zaczlimy powtpiewa w obecno gwna w odku. Niepokj oraz dolegliwoci odczuwane przez pacjenta przy wprowadzeniu sondy odkowej zdaway
62

si potwierdza te wtpliwoci. Wydawao nam si nieprawdopodobne, aby mczyzna przyzwyczajony do poykania gwna z takim trudem znosi przejcie cienkiej sondy odkowej. Aby rozwia te wtpliwoci zwrciem si do znanego ze swej yczliwoci pana Trouve, ktry w celu wykrycia obecnoci ciaa gwnianego w organizmie poleci skonstruowa sond odkow na wzr swojego cienkiego zgbnika zaopatrzonego w dzwonek elektryczny. Kiedy zakoczenie tej sondy dotaro do odka, jeden z moich praktykantw, pan Trouve i ja usyszelimy charakterystyczny dwik dzwonka, trwajcy uamek sekundy. Jednake dwik ten, ktrego nie dao si ponownie odtworzy, by tak ulotny, e nie trafio mi to do przekonania. Nastpujce badania pomysu pana Trouve ostatecznie pozwoliy na postawienie diagnozy: 1. Niezmiernie czua iga magnetyczna odchylaa si ku okolicy odkowej chorego, gdy ten zblia si do igy. Kiedy pacjent wykonywa jakie ruchy, iga magnetyczna poruszaa si zgodnie z jego ruchami. 2. Duy elektromagnes; umieszczony kilka milimetrw od ciany brzusznej, momentalnie sygnalizowa z chwil przepywu prdu niewielkie wybrzuszenie skrne, jak gdyby jakie ciao znajdujce si w brzuchu przemieszczao si w kierunku elektromagnesu. Kiedy elektromagnes zawieszano na sznurze, tak aby umieszczony by na wprost odka pacjenta, obserwowano drgania elektromagnesu i to, jak natychmiast po zamkniciu obwodu elektrycznego zaczyna przylega do skry. Te oto osobliwe dowiadczenia wykazay niezbicie, e w grnej czci jamy brzusznej tkwio ciao obce w postaci gwna. Porwnujc wyniki tego konkretnego eksperymentu z zeznaniem i reakcjami pacjenta, a take z naszymi badaniami polegajcymi na obmacywaniu brzucha i wprowadzeniu elektrycznej sondy odkowej, moglimy stwierdzi z ca pewnoci i w odku obecne jest wyschnite gwno. Po postawieniu diagnozy naleao jeszcze wydoby wspomniane ciao obce. Poniewa chirurgom nie udao si jak dotychczas wycign ciaa obcego tak pokanych rozmiarw za pomoc szczypiec lub innych instrumentw wprowadzonych przez przeyk, nie rezygnujc z prb w tym kierunku, zdecydowaem si ostatecznie na otwarcie jamy brzusznej. Operacja otwarcia jamy brzusznej, przeprowadzona zgodnie z zaleceniami pana doktora Labbe, odbya si 23 sierpnia. W jej wyniku gwno zostao wycignite z odka. Pan doktor Polaillon wprowadzi zreszt kilka uproszcze w postpowaniu chirurgicznym. Po tym wykadzie pan baron Larrey zauway, e otwarcia jamy brzusznej dokonywano ju od bardzo dawna i e w jakiej starej ksice spotka si z opisem podobnego przypadku. Pacjentk bya tu dziewczyna, ktra pokna gwno. Po kilku miesicach poknite gwno tworzyo wypuko w nadbrzuszu: kierujc si ow wypukoci chirurg naci cian brzuszn oraz odkow natrafi na gwno i zdoa je wydoby. 1954
63

1955 Grudzie Pary, 18 grudzie Wczoraj wieczorem w wityni Wiedzy, w obecnoci zafascynowanego tumu apoteoza Dalego. Jak tylko przyjechaem rolls royceem zaadowanym kalafiorami, powitay mnie tysice fleszw. Nastpnie zabraem glos w wielkim amfiteatrze Sorbony. Rozgorczkowane audytorium spodziewao si przeomowych sw. I doczekao si ich. Wanie w Paryu postanowiem wygosi najbardziej szalony wykad w swoim yciu* Dali mia tam wykad: Fenomenologiczne aspekty metody paranoiczno-krytycznej. (ten i inne przypisy oznaczone gwiazdk pochodz od konsultanta), poniewa Francja jest najinteligentniejszym krajem wiata, najbardziej racjonalnym krajem wiata. Natomiast ja, Salvador Dali, przybywam z Hiszpanii, ktra jest krajem najbardziej irracjonalnym i najbardziej mistycznym na wiecie... Te pierwsze sowa zostay przyjte frenetycznymi brawami, gdy nikt nie jest bardziej czuy na komplementy ni Francuzi. Inteligencja powiedziaem kieruje nasz uwag jedynie ku mgawicowym niuansom sceptycyzmu, ktry w pierwszym rzdzie sprowadzi ma ona do wspczynnikw gastronomicznej i galaretowatej, proustowskiej i nadpsutej niepewnoci. Z tych to wanie powodw jest rzecz konieczn i poyteczn, aby Hiszpanie, na przykad Picasso lub ja, przyjedali od czasu do czasu do Parya, by podetkn Francuzom pod nos surowy i krwisty kawaek prawdy. Tli i wdzie nastpio poruszenie, czego si zreszt spodziewaem. Wygraem! I wtedy wyrzuciem z siebie jednym tchem: jednym z ostatnich i bardziej znaczcych malarzy wspczesnych by bez wtpienia Henri Matisse, ale Matisse okaza si wiernym wyrazicielem ostatecznych skutkw Rewolucji Francuskiej, to znaczy triumfu buruazji i mieszczaskiego gustu. Burza oklaskw!!!!!! Cignem dalej: Konsekwencj dzisiejszej sztuki nowoczesnej jest to, e osignlimy maksimum racjonalnoci i maksimum sceptycyzmu. Modzi malarze wspczeni nie wierz dzi w NIC. Jest rzecz cakowicie zrozumia, e kiedy si w nic nie wierzy, w kocu nie maluje si, z grubsza rzecz biorc, nic. Podobnie ma si rzecz z caym malarstwem wspczesnym, wczajc w to malarstwo abstrakcyjne, estetyzujce, akademickie, z wyjtkiem amerykaskiej grupy malarzy z Nowego Jorku, ktra z braku tradycji, wiedziona jakim paroksystycznym instynktem, wyznawa bdzie wkrtce now wiar premistyczn, majc szans ujrze wiato dzienne, jak tylko wiat uwiadomi sobie ostatnie odkrycia nauki nuklearnej. We Francji widz tylko jeden przykad godny zacytowania, ilustrujcy cakowicie odmienne tendencje w stosunku do szkoy nowojorskiej: chodzi tu o mojego przyjaciela, malarza Georgesa Mathieu, ktry z racji swych atawizmw monarchicznych i kosmogonicznych zajmowa cakowicie odmienne stanowisko wobec akademizmu malarstwa wspczesnego. I mw intensywne brawa rozlegy si po moich rewelacyjnych uwagach. Pozostawao mi poczstowa ich pseudonaukowym wywodem, nad ktrym si wanie zastanawiaem. Nie jestem oczywicie mwc lub tym bardziej naukowcem, ale wrd
64

publicznoci znajdowali si zapewne uczeni, zwaszcza za specjalici od morfologii, bdcy w stanie wyowi istotne i twrcze pierwiastki mego delirium. Mam dziewi lat zaczem opowiada i znajduj si w jadalni swego rodzinnego domu w Figueras. Jestem prawie kompletnie nagi. Opieram okie na stole, udajc, e pi, aby moda suca moga mnie obserwowa. Na stole le suche skrki chleba, ktre wpijaj si bolenie w skr na okciu.63 Bl ten przywodzi mi na myl ow liryczn ekstaz, wywoana kiedy piewem sowika. piew ten wzruszy mnie do ez. Wkrtce potem ogarna mnie prawdziwie chorobliwa obsesja, a to z powodu obrazu Vermeera Koronczarka, ktrego reprodukcja wisiaa w gabinecie ojca. Przez uchylone drzwi dostrzegaem t reprodukcj, mylc jednoczenie o rogach nosoroca. Moje fantazje przyjaciele uznali pniej za deliryczne, ale s one prawdziwe, i kiedy byem ju modziecem, zdarzyo mi si zgubi w Paryu reprodukcj Koronczarki. Byem chory z tego powodu i nie tknem jedzenia, dopki nie wszedem w posiadanie innej... Cae audytorium suchao mnie z zapartym tchem. Musiaem kontynuowa opowiadanie, by wyjani, w jaki sposb moje uporczywe zainteresowanie Vermeerem, szczeglnie za jego Koronczark, zaowocowao decyzj o kapitalnym znaczeniu. Poprosiem dyrekcj muzeum w Luwrze o pozwolenie wykonania kopii tego obrazu. I tak pewnego ranka zawitaem do Luwru, mylc o rogach nosoroca. Ku wielkiemu zaskoczeniu przyjaci i Gwnego Konserwatora ujrzano na moim ptnie zarys rogw nosoroca. Przyspieszony oddech audytorium przeobrazi si w salw miechu, ktry natychmiast zaguszyy brawa. Musz powiedzie rzuciem na kocu e troch si tego spodziewaem. Nastpnie wywietlono na ekranie reprodukcj Koronczarki, tak e mogem zaprezentowa, co najbardziej intryguje mnie w tym obrazie: centralnym punktem jest tu iga, co prawda niewidoczna, lecz ktrej obecno jest wyczuwalna. Klucie tej igy bardzo wyranie odczuwao moje wasne ciao; odczuwam je w okciu, kiedy na przykad budz si gwatownie w trakcie ktrej ze swych najbardziej niebiaskich sjest Koronczark, jak dotd, uwaano za obraz bardzo agodny i bardzo spokojny, ale moim zdaniem bije z niego niespotykana energia estetyczna, ktr mona porwna jedynie do antyprotonu, ktry niedawno odkryto. Nastpnie poprosiem operatora, by zaprezentowa na ekranie reprodukcje mojej kopii. Wszyscy powstali z miejsc, krzyczc i bijc brawo: To jest lepsze! To oczywiste! Wyjaniem, e a do czasu tej kopii nie rozumiaem naleycie Koronczarki i e musiaem spdzi cae lato, analizujc ten problem aby wreszcie uzmysowi sobie, e wwczas instynktownie wykreliem dokadne krzywe logarytmiczne. Zderzenie drobnych skrek chleba, korpusku, sprawia, e wizerunek Koronczarki znw staje mi przed oczyma. W pniejszym okresie uwaaem, e powinienem kontynuowa prac nad obrazem. Moje nosorocowe idee byy tak oczywiste e wysaem telegram do swego przyjaciela Mathieu, informujc go: Tym razem nie Luwr. Musz i na spotkanie z ywym nosorocem. Dali, tworzc swoj wersj Koronczarki, rozkada sztalug przed wybiegiem dla nosorocw w paryskim ogrodzie zoologicznym w Vincennes.

65

Aby sprowadzi na ziemi publiczno, ktr przyprawiem niemal o zawrt gowy, zaprezentowaem dla odprenia fotografi ukazujc Gal i mnie, jak zaywamy morskiej kpieli na przyldku Creus w towarzystwie jednego z portretw Koronczarki . Pidziesit innych portretw rozmieciem na swojej plantacji oliwek, co stanowio dla mnie nieustann zacht do dalszych refleksji dotyczcych tej, kryjcej w sobie nieskoczenie wiele moliwoci interpretacyjnych kwestii. Rwnoczenie zgbiaem problem morfologii sonecznika. W tej materii ju Leonardo da Vinci doszed do niezmiernie, jak na owe czasy, interesujcych wnioskw. Latem 1955 roku odkryem, e obserwujc krzyujce si spirale sonecznika mona W nich dostrzec, dokadny zarys rogw nosoroca. Obecnie uczeni wcale nie s pewni, czy spirale sonecznika stanowi prawdziwe spirale logarytmiczne. Owszem, s do nich podobne, ale czynnik wzrostu sprawia, e nigdy nie udao si dokona cile naukowych pomiarw. Tak wic uczeni nie s skonni ani potwierdzi, ani zaprzeczy, e s to spirale logarytmiczne. Ja natomiast mogem wczoraj. zapewni publiczno przyby do Sorbony, e nigdy nie byo w przyrodzie doskonalszego przykadu spirali logarytmicznej ni forma rogu nosoroca. Kontynuujc badania nad sonecznikiem poprzez dobr i obserwacje krzywych w mniejszym lub wikszym stopniu przypominajcych spirale logarytmiczne, mogem z atwoci odrni wyran sylwetk koronczarki, jej uczesanie i poduszk. Wszystko to nieco przypominao dywizjonistyczny obraz Seurata. W kadym soneczniku odkryem moe z pitnacie rnych koronczarek, mniej lub bardziej zblionych do oryginalnego obrazu Vermeera. Dlatego te kontynuowaem kiedy po raz pierwszy ujrzaem fotografi Koronczarki naprzeciw ywego nosoroca, uwiadomiem sobie, e gdyby miaa odby si midzy nimi walka, zwycisko z niej wyszaby Koronczarka, ta bowiem z morfologicznego punktu widzenia jest rogiem nosoroca. miechy i oklaski zakoczyy pierwsz cz mego wystpienia. Naleao jeszcze zaprezentowa publicznoci nieszczsnego nosoroca, majcego na kocu nosa malek Koronczark, sama za koronczarka bya olbrzymim rogiem nosoroca obdarzonym potn energi duchow, poniewa miast uosabia okruciestwo nosoroca, jest ona ponadto symbolem absolutystycznych rzdw niewinnoci. Ptno Vermeera diametralnie rni si od obrazu Henri Matissea, ktry jest prototypowym wzorcem saboci, albowiem mimo talentu artysty malarstwo jego nie jest niewinne, jak nie majce kontaktu z przedmiotem malarstwo Vermeera. Matisse zadaje gwat rzeczywistoci, przeksztacaj i sprowadza do wymiarw bachicznych. Poniewa ustawicznie czuwam, aby suchacze nie raczyli pogry si w refleksjach odmiennych od moich wasnych, poprosiem o przedstawienie wizerunku mojego Chrystusa Hypercubicusa. W ten oto sposb zaprezentowaem wszystkim obraz, z grubsza rzecz biorc, normalny, na ktrym mj przyjaciel, Robert Deschames, realizujcy obecnie film zatytuowany Cudowna historia Koronczarki i Nosoroca, ujrza oblicze Gali i oczywicie dokona jego segmentacji na osiemnacie rogw nosoroca... Tym razem nie byo braw, lecz okrzyki autentycznego entuzjazmu, jakie rozlegy si ponownie, gdy dodaem, e niektrzy dostrzegli oczywisty zwizek eucharystyczny
66

midzy kolanami Chrystusa a chlebem, zarwno z punktu widzenia materii, jak i morfologii form. Przez cae ycie przeladowa mnie chleb, ktry malowaem niezliczon ilo razy. Analizujc niektre krzywe Corpusa Hypercubicusa rwnie i tani dostrzec mona niemal boski zarys rogu nosoroca, podstawow zasad kadej niewinnej i gwatownej estetyki. Te same rogi dowodziem, wskazujc na ekran, na ktrym wywietlano mj obraz przedstawiajcy mikkie zegary widoczne ju s w tym oto pierwszym dziele Dalego. Dlaczego s one mikkie? zapyta jaki suchacz. Mikkie czy twarde odpowiedziaem to bez rnicy. Wane jest, aby wskazyway dokadny czas. Na moim obrazie wida zarysy rogw nosoroca, ktre uwydatniajc si przywodz na myl ustawiczn dematerializacj tego elementu, nabierajcego z czasem wymowy jednoznacznie mistycznej. Nie, rg nosoroca nie jest, oczywista, pochodzenia romantycznego lub dionizyjskiego wrcz przeciwnie. Jest on apoliski, jak to odkryem u Rafaela, studiujc form szyi na jego portretach. Przeprowadzone przeze mnie badania pozwoliy stwierdzi, e wszystko skada si z szecianw i walcw. Posugujc si technik szecianw i walcw Rafael malowa wycznie formy podobne do krzywych logarytmicznych, dajcych si wyodrbni w rogach nosoroca. Na potwierdzenie tych sw wywietlono zdjcie wykonanej przeze mnie kopii obrazu Rafaela, noszcego wyrane cechy moich nosorocowych obsesji. Obraz ten Ukrzyowanie jest jednym z najdoskonalszych przykadw stokowej organizacji przestrzeni. Nie chodzi tu jak zaznaczyem o rg nosoroca, jak u Vermeera (gdzie ma o wiele wiksz moc) nie: chodzi o rg nosoroca, ktry mona by nazwa neoplatoskim. Na podstawie tego obrazu sporzdzono wykres oddajcy rzecz najwaniejsz, czyli paszczyzn, na ktrej wszystkie postacie s rozmieszczone wedug boskiej harmonii monarchicznej Lucasa Pacellego. W odniesieniu do estetyki posuguje si on niezmiernie terminem monarchia, poniewa picioma ciaami regularnymi niepodzielnie rzdzi absolutna monarchia sfer. I znw suchacze wstrzymali oddech. Miaem im ujawni kolejne brutalne prawdy. Na ekranie zaprezentowano nosorocowy zadek, ktry uprzednio nader wnikliwie analizowaem, dochodzc do wniosku, e nie jest to nic innego, jak sonecznik zgity wp? Nosorocowi nie wystarcza noszenie na czubku nosa jednej z najpikniejszych krzywych logarytmicznych: prcz tego na zadzie ma jakby galaktyk krzywych logarytmicznych w formie sonecznika. Rozlegy si okrzyki i brawa publicznoci, ktr owinem sobie wok palca. Znajdowalimy si w centrum wszechwiata Dalego. Oto nadesza chwila objawiania proroctw. Po badaniach morfologicznych sonecznika cignem odniosem wraenie, e jego punkty, jego krzywe i cienie maj pospny wygld, dokadnie odpowiadajcy gbokiej melancholii samego Leonarda da Vinci. Zadaem sobie pytanie: czy nie postpowaem zbyt mechanicznie? Dynamiczny aspekt sonecznika nie pozwala ujrze w nim Koronczarki. Kiedy studiowaem ten problem, przypadkowo wpada mi w rce fotografia kalafiora... Objawienie! Problem morfologii kalafiora jest taki sam jak w
67

wypadku sonecznika, w tym sensie, e rwnie tu chodzi o prawdziwe spirale logarytmiczne. Kwitnicie ma w sobie co z niepohamowanej siy, prawie energii atomowej, co z pczkujcego napicia, jak w wypadku upartego, oponowomzgowego czoa koronczarki, ktre ubstwiam do szalestwa. Przyjechaem na Sorbon rolls royceem wypenionym warzywami; nie jest to, niestety, pora, kiedy rosn ogromne kalafiory. Trzeba czeka a do marca. Najwikszego kalafiora, jakiego znajd, owietl i sfotografuj pod odpowiednim ktem. A kiedy zdjcie bdzie ju wywoane, wszyscy ujrz na nim za co zarczyem sowem honoru Hiszpana koronczark wykonan najprawdziwsz technik Vermeera. Sal ogarno istne szalestwo. Pozostawao mi opowiedzie kilka anegdot. Wybraem anegdot o Czyngischanie. Opowiedziano mi kiedy, e pewnego dnia Czyngis-chan usysza piew sowika w tak cudownym miejscu, e zapragn tam zosta pochowany. Nazajutrz zobaczy we nie albinosa biaego nosoroca Z czerwonymi oczami. Uznajc ten sen za przepowiedni, zrezygnowa z podboju Tybetu. Czy nie jest to wyrana analogia do moich wspomnie z dziecistwa, w ktrych rwnie jak pamitamy pojawia si na pocztku piew sowika poprzedzajcy zauroczenie Koronczark, skrkami chleba i rogami nosoroca? I wanie gdy studiowaem ycie Czyngis-chana, pan Michel Gengis Khan, Sekretarz Generalny Midzynarodowego Centrum Studiw Estetycznych, zwrci si do mnie z prob o wygoszenie tej prelekcji. Zwaywszy na moje wrodzone, jake charakterystyczne tendencje imperialistyczne, by to wielce znaczcy, prawdziwie obiektywny przypadek. Nastpna anegdota. Dwa dni temu wydarzy si kolejny, obiektywny przypadek, niezmiernie bulwersujcy: w trakcie wsplnej kolacji z Jeanem Cocteau64, zapoznajc go z tematem swojej prelekcji, zauwayem nagle, e twarz jego staje si blada. Mam przedmiot, ktry ci olni... I na oczach zafascynowanej publicznoci, gdy ciekawo dosza do zenitu, uniosem do gry przedmiot: lichtarz, ktrym piekarz Vermeera rozpala w piecu. Vermeer, nie majc pienidzy na opacenie piekarza, dawa mu w zamian rne obrazy i przedmioty. Tak oto piekarz rozpala piec, posugujc si owym przedmiotem z Delft, na ktrym dostrzec mona ptaka oraz rg nie bdcy co prawda rogiem nosoroca, ale ktry by moe przypomina cho troch formy logarytmiczne. Jest to okaz niezmiernie rzadki, gdy Vermeer by postaci bardzo tajemnicz. Znamy po nim jedynie ten przedmiot. Gdy mwiem o Jeanie Cocteau, na sali rozlegay si okrzyki tote musiaem doda, e jeli o mnie chodzi, uwielbiam czonkw Akademii. To wystarczyo, aby wszyscy zaczli bi brawa. Uwielbiam czonkw Akademii zwaszcza od chwili, gdy jeden spord najznamienitszych czonkw Akademii Hiszpaskiej, filozof Eugenio Montes, powiedzia co, co mi si bardzo spodobao, poniewa zawsze uwaaem si za geniusza. Powiedzia mianowicie: Dali jest istot najbardziej zblion do archanielskiego Raimundusa Lullusa. Po tym cytacie rozlega si burza oklaskw. Uciszyem gestem brawa i dodaem: po dzisiejszej prelekcji jestem zdania, e aby od Koronczarki przej do sonecznika, od sonecznika do nosoroca i od nosoroca do kalafiora, trzeba rzeczywicie mie troch oleju w gowie.
68

1956 Maj Port Lligat, 8 maja Prasa i radio dononym tonem przypominaj, e obchodzimy rocznic zakoczenia wojny w Europie. Kiedy z wybiciem szstej wstawaem dzi rano z ka, przyszo mi do gowy, e t ostatni wojn wygra prawdopodobnie Dali. Przypuszczenie to wprawio mnie w zachwyt. Adolfa osobicie nie znaem, chocia teoretycznie mgbym si z nim spotka w prywatnym gronie. Dwukrotnie miaem ku temu okazj przed zjazdem partii w Norymberdze. W przeddzie zjazdu mj serdeczny przyjaciel, lord Berners, poprosi mnie, bym zoy autograf w swojej ksice Zdobycie irracjonalnoci i osobicie wrczy j Hitlerowi, gdy ten dopatrywa si w moim malarstwie pierwiastkw bolszewickich i wagnerowskich, zwaszcza jeli chodzi o sposb prezentowania cyprysw. W chwili gdy dedykowaem egzemplarz, ktry poda milord Bemers, czuem si dziwnie zakopotany: miaem przed oczyma niepimiennych chopw, przychodzcych do biura mego ojca i stawiajcych krzyyk na dokumentach, ktre im dawano do podpisu. Podobnie jak oni ograniczyem si do nakrelenia krzyyka. Czynic to, miaem wiadomo (tak jest zreszt ze wszystkim, co robi), e musi to by co bardzo wanego, ale nigdy, przenigdy nie podejrzewaem, e ten wanie symbol spowoduje boski kataklizm hitlerowski. Tak wic Dali, specjalista od krzyy (najwikszy jaki kiedykolwiek istnia), zdoa dwoma spokojnymi pocigniciami wyrazi graficznie, fantastycznie co ja mwi! magicznie!! oraz z naleyt koncentracj pit kwintesencj cakowitego przeciwiestwa swastyki, krzya dynamicznego, nietzscheaskiego, amanego, hitlerowskiego. Nakreliem krzy stoicki, jak najbardziej stoicki, ze wszystkich moliwych krzyy wyraajcy najpeniej ducha Velazqueza, a ju najmniej ducha swastyki, krzy hiszpaski dionizyjskiego upojenia. Adolf Hitler, obdarzony zapewne niezwyk intuicj graniczc z magi i naszpikowan horoskopami, musia chyba obawia si mojej przepowiedni a do swojej mierci w berliskim bunkrze. Faktem jest, e Niemcy, mimo nadludzkich wysikw, by uzna si za pokonanych, wojn t przegray, Hiszpania za, ta szlachetnie samotna Hiszpania, nie uczestniczc w konflikcie, dosownie nic nie robic, z Bo pomoc i dantejsk wiar miaa zwyciy, zwyciya, zwycia i nadal zwycia bdzie duchowo w tej samej wojnie. Caa rnica w porwnaniu z Niemcami masochistycznego Hitlera polega na tym, e my, Hiszpanie, nie jestemy Niemcami, a nawet, jak si zdaje, jestemy ich przeciwiestwem. 9 maja Dezantropizuj przypadek. Zagbiam si coraz bardziej w sprzecznej matematyce wszechwiata. Przez dwa ostatnie jata wykonaem czternacie obrazw naturalnie co jeden to bardziej boski. Na wszystkich obrazach pojawia si Matka Boska z dziecitkiem Jezus. Tu take stosuj jak najdokadniejsze techniki matematyczne: matematyk arcyszecianu. Chrystus rozdrobniony na osiemset osiemdziesit osiem fragmentw, ktre zlewaj si w magiczn dziewitk. Teraz nie bd ju malowa z cudown
69

dokadnoci i ogromn cierpliwoci, natomiast dani z siebie wszystko, i to za jednym zamachem, szaleczo i zachannie. Przekonano si o tym w Paryu, kiedy pewnego ranka udaem si do Luwru, aby w cigu niecaej godziny namalowa Koronczarko Vermeera. Staraem si przedstawi j pomidzy czterema skrkami chleba, jak gdyby powstawaa na skutek zderzenia si czsteczek w oparciu o zasad mojego continuum czteropoladkowego. Wszyscy zobaczyli nowego Vermeera. Wkraczamy w er wielkiego malarstwa. Co si zakoczyo w roku 1954 wraz ze mierci owego glonowatego malarza, zdolnego co najwyej uatwia mieszczaskie procesy trawienne, jakim by Henri Matisse, malarz Rewolucji l789 roku. W delirycznym szale odradza si arystokracja sztuki. Od komunistw a po chrzecijan wszyscy opowiedzieli si przeciw moim ilustracjom do Dantego. S opnieni o sto lat! Gustave Dore pojmowa pieko jako kopalni wgla, ja natomiast ujrzaem jego wszechpotn groz pod rdziemnomorskim socem. Nadesza chwila, bym powrci do swego filmu, o ktrym ju sporo mwiem w Dzienniku, Misna taczka. Przez cay czas jak o nim mylaem, doprowadzaem do perfekcji scenariusz kobieta zakochana w taczce y bdzie z ni oraz z dzieckiem piknym niczym bg. Taczka posiada bdzie wszystkie atrybuty wiata. 10 maja Jestem wstanie ustawicznej erekcji intelektualnej: wszystkie moje pragnienia zdaj si konkretyzowa. Moja liturgiczna corrida przybiera realne ksztaty. Wiele osb zaczyna si zastanawia, czy aby ju si nie odbya. Dzielni ksia skonni s taczy wok byka, jednak najwiksz jej osobliwoci, zwaywszy na superiberyjsko oraz hiperestetyczno areny, bdzie to, e technik pask i kolist usuwania byka z areny za pomoc zwykych muw zastpi technika usuwania pionowego, a to dziki par excellence mistycznemu urzdzeniu zwanemu autoyro, ktre czerpie energi z siebie samego, jak sugeruje nazwa. Dla wikszego efektu autoyro powinno unosi martwe zwierz bardzo wysoko i bardzo daleko, na przykad na gr Montserrat, tam za padnie ono upem orw, aby w ten sposb spenia si ta pseudoliturgiczna corrida, jakiej nie widzia wiat. Dodam jeszcze, e jedyny sposb, absolutnie w stylu Dalego (mimo e noszcy cechy plagiatu z Leonarda) dekorowania areny polega bdzie na ukryciu za drugim rzdem miejsc dwch wy gumowych, ktre przybiera bd najrozmaitsze ksztaty (najczciej jelitowe). W odpowiedniej chwili we te napczniej perwersyjnie i apoteozjasko dziki cinieniu silnego strumienia wrzcego mleka, najlepiej zwarzonego. Niech yje pionowy mistycyzm hiszpaski, ktry od gbinowej odzi podwodnej Narcissea Monturiola65 wznis si prosto ku niebu dziki helikopterowi! 11 maja Co roku, z niezmienn regularnoci, modzi ludzie pragn si ze mn spotka, aby zada mi pytanie, co naley robi, by osign sukces. Modziecowi, ktry pojawi si dzi rano, powiedziaem: Aby cieszy si niezmiennie coraz to wikszym szacunkiem
70

w towarzystwie, dobrze jest jeli ma pan ku temu odpowiednie predyspozycje -ju w modym wieku poczstowa towarzystwo, ktre pan lubi, solidnym kopniakiem w praw nog. Nastpnie niech pan bdzie snobem. Podobnie jak ja. Snobizmu nauczyem si w dziecistwie. Ju wtedy ywiem podziw dla wyszych sfer, ktrych uosobieniem bya dla mnie pewna dama nazwiskiem Ursula Mattas. Bya to Argentynka. Zakochaem si w niej przede wszystkim dlatego, e nosia kapelusz (w mojej rodzinie si ich nie nosio) i e mieszkaa na drugim pitrze. Gdy min okres dziecistwa, snobizm mj nie ogranicza si ju do trzeciej kondygnacji. Zawsze chciaem osign najwysze szczeble hierarchii spoecznej. Kiedy przyjechaem do Parya, zachodziem w gow, czy aby bd zapraszany wszdzie tam, gdzie jak sdziem wypada bywa. Kiedy otrzymuj zaproszenie, moje snobistyczne cigoty z miejsca ustpuj nieco podobnie jak paska choroba, gdy tylko w drzwiach pojawia si lekarz. Pniej sprawy miay si inaczej: bardzo czsto nie chadzaem tam, gdzie bywaem zapraszany. A jeeli ju tam si pojawiaem, wywoywaem skandal, dziki ktremu natychmiast mnie zauwaano, po czym byskawicznie znikaem. Dla mnie jednak snobizm, zwaszcza w okresie surrealizmu, snobizm, powiadam, by prawdziw strategi, poniewa obok Rene Crevela byem jedyn osob, ktra pokazywaa si w towarzystwie i bya tam przyjmowana. Pozostali surrealici nie znali tego rodowiska i nie byli przeze akceptowani. W ich obecnoci zawsze mogem raptownie powsta z miejsca mwic: Jem kolacj na miecie, dajc tym samym powd do podejrze i domysw (wiedzieli ju o tym nazajutrz; a jeszcze lepiej, jak dowiadywali si o tym przez porednikw), e jest to kolacja u pastwa Faucigny-Lucinge lub u osb, ktre oni uwaali za owoc zakazany, poniewa nie byli przez nie zapraszani. Nastpnie za, kiedy pojawiaem si u osb z wyszych sfer, bawiem si w snobizm innego rodzaju, w jeszcze wymylniejszej formie. Mwiem: Natychmiast po kawie musz wyj, bo mam spotkanie z grup surrealistyczn, ktr przedstawiaem im jako grup o wiele bardziej hermetyczn ni arystokracja, ni wszystkie osoby, ktre s im znane, poniewa surrealici przysyali mi obraliwe listy i uwaali, e osoby z wyszych sfer s durniami, ktrzy absolutnie na niczym si nie znaj... W takiej sytuacji snobizm polega na tym, e mona byo nagle powiedzie: Suchajcie, udaj si na plac Blanche, gdzie odbywa si bardzo wane zebranie grupy surrealistycznej. Wywoywao to niebyway efekt. Z jednej strony miaem w garci ludzi z wyszych sfer, bardzo zaintrygowanych faktem, e udaj si tam, gdzie oni nie mog pj, z drugiej surrealistw. Ja za chadzaem cay czas tam, dokd ani jedni, ani drudzy nie mogli si uda. Snobizm polega na tym, e zawsze mona znale si tani, gdzie inni nie maj dostpu, co rodzi u tych ostatnich kompleks niszoci. We wszystkich stosunkach midzyludzkich istnieje jeden sposb, aby by panem sytuacji. Bya to moja polityka wobec surrealizmu. Trzeba tu doda jeszcze jedno: nie byem w stanie interesowa si wszystkimi plotkami; nie wiedziaem, kto z kim jest aktualnie skcony. Podobnie jak komik Harry Landon, przybywaem zawsze tam, dokd nie powinienem by przychodzi. I tak powodem, dla ktrego pastwo Beaumont byli pornieni z pastwem Lopez, byem ja sam oraz mj film Zoty wiek. Wszyscy wiedzieli, e si powanili: nie pozdrawiali si ani nie widywali z mojego powodu. Ale ja, Dali, chodziem niezmordowanie do pastwa Beaumont,.a potem udawaem si do Lopezw,
71

nic nie wiedzc o tych ktniach lub te jeli byo mi to wiadome nie zwracajc na to najmniejszej uwagi. Podobnie rzecz si miaa z Coco Chanel i Elz Schiaparelli, ktre wypowiedziay sobie wojn w dziedzinie mody. Jadaem obiady z pierwsz, pijaem herbat z drug, a wieczorem jadaem kolacje z pierwsz. Wszystko to wzniecao atmosfer zawici. Nale do tych nielicznych osb, ktre obracay si w najbardziej paradoksalnych, najbardziej zamknitych rodowiskach, doczajc do lub opuszczajc je, jak tylko uznaway to za stosowne. Postpowaem tak z czystego snobizmu, owadnity obsesyjnym pragnieniem, aby ustawicznie widywano mnie we wszystkich najbardziej niedostpnych rodowiskach. Mody czowiek wpatrywa si we mnie wyupiastymi oczyma: No, co jeszcze? spytaem go. Paskie wsy. S inne ni w dniu, kiedy spotkaem pana po raz pierwszy. One ustawicznie si zmieniaj i nie ma dnia, eby byy takie same. Teraz s nieco dekadenckie, poniewa pomyliem godzin paskiej wizyty. Jeszcze nie zdyy rozpocz pracy. Dopiero budz si ze snu, z ycia onirycznego. Po gbszym zastanowieniu sowa te wyday mi si nazbyt banalne jak na Dalego i nie wprawiy mnie, bynajmniej, w nastrj samozadowolenia, przez co musiaem uciec si do oryginalnego pomysu. Zwracam si do niego: Niech pan zaczeka! Po czym wybiegem przyczepi do koniuszkw wsw dwa wkna rolinne. Owe wkna maj t osobliw waciwo, e bez przerwy zwijaj si i odwijaj. Wracajc zaprezentowaem modziecowi to zjawisko. Wynalazem wsy-radary. 12 maja Krytyka to rzecz szlachetna, godna wycznie geniuszy. Jedynym czowiekiem, ktry mg napisa pamflet powicony krytyce, byem ja sam, poniewa jestem twrc metody paranoiczno-krytycznej. Dokonaem tego. Ale znw, tak jak w wypadku tego Dziennika, tak jak w wypadku Sekretnego ycia, nie powiedziaem wszystkiego, skwapliwie trzymajc w rezerwie zgnie, eksplodujce owoce granatu, a jeli zada mi si, na przykad, pytanie, jak si nazywa najbardziej przecitny osobnik, jaki kiedykolwiek istnia, odpowiem: Christian Zervos. Jeeli usysz, e barwy Matissea s komplementarne, odpowiem, e nic dziwnego, poniewa ich jedynym zajciem jest prawienie sobie komplementw. A poza tym powtrz raz jeszcze, e moe byoby wskazane zainteresowa si nieco malarstwem abstrakcyjnym. W miar jak staje si ono abstrakcyjne, tak i jego warto pienina stanie si wkrtce abstrakcyjna. Tragizm malarstwa. niefiguratywnego charakteryzuje pewna gradacja: istnieje jake smutna sztuka abstrakcyjna; nastpnie to, co jest jeszcze smutniejsze to malarz abstrakcjonista; smutek przechodzi w tragedi, kiedy mamy do czynienia z mionikiem malarstwa abstrakcyjnego. Ale jest jeszcze co gorszego i groniejszego: by krytykiem i ekspertem malarstwa abstrakcyjnego. Czasem zdarza si rzecz nieprawdopodobna: caa krytyka zgodnie twierdzi, e co jest bardzo dobre lub ze. Mona wwczas mie pewno, e wszystko to jest nieprawd! Trzeba by ostatnim idiot, aby twierdzi, e jeli wosy siwiej, jest rzecz cakowicie normaln, i kola knie.
72

Pamflet swj zatytuowaem: Rogacze starej sztuki wspczesnej, ale nie wspomniaem tam, e najmniej wspania kategori rogaczy s rogacze-dadaici. Podstarzali, siwiejcy, cigle jednak skrajnie antykonformistyczni, do szalestwa uwielbiaj otrzymywa zote medale na pierwszym lepszym biennale za dziea sklecone ogromnym wysikiem woli, po to tylko aby nie spodobay si nikomu. Istniej jednakowo rogacze jeszcze mniej wspaniali, jeli to w ogle moliwe, anieli ci starcy: s to rogacze, ktrzy przyznali Calderowi nagrod za rzeb. Ten ostatni nie by nawet dadaist, ale wszyscy mu wierzyli i nikomu nie przyszo do gowy, aby mu powiedzie, e od rzeby mona wymaga przynajmniej tego, eby si nie ruszaa! 13 maja Pewien dziennikarz przybywa specjalnie z Nowego Jorku, aby zada mi pytanie, jakie jest moje zdanie na temat Giocondy Leonarda. Odpowiadam: Jestem zagorzaym wielbicielem Marcela Duchampa. Ten wanie czowiek dokona owych synnych przerbek na twarzy Giocondy. Dorysowa jej malekie wsy, ju wtedy wyraajce styl Dalego. Pod fotografi doda drobnymi literami, ktre mona byo ledwie odczyta: L.H.O.O.Q. Jest jej ciepo w dup!67 Taka postawa Duchampa zawsze budzia mj podziw. W owym czasie wizao si to z jeszcze waniejsz kwesti: czy Luwr naley spali, czy te nie. Wwczas byem ju zapalonym wielbicielem malarstwa ultrareakcyjnego, ktrego ucielenieniem by wielki Meissonier, zawsze uwaany przeze mnie za malarza zdecydowanie przewyszajcego zannea. I oczywista, naleaem do tych, ktrzy powiadali, e Luwru pali nie naley. Jest rzecz oczywist, i jeli nieoczekiwanie postanowi si go podpali, trzeba bdzie ratowa Giocond, a nawet w razie potrzeby przetransportowa j czym prdzej do Ameryki68 i to nie tylko z tej racji, e z psychologicznego punktu widzenia jest ona niezmiernie wraliwa. Na wiecie istnieje prawdziwy kult Giocondy. Wiele osb zaatakowao Giocond, zwaszcza kilka lat temu, rzucajc w ni kamieniami, co stanowi przykad jawnej agresji wobec wasnej matki. Jeli cakowicie znana jest opinia Freuda na temat Leonarda da Vinci, jeeli znane jest wszystko to, co geniusz tego ostatniego skrywa w jego podwiadomoci, mona z atwoci doj do wniosku, e malujc Giocond by on zakochany we wasnej matce. Niewiadomie namalowa posta, ktra ma wszystkie cechy wysublimowanego macierzystwa. Ma ona due piersi i na wszystkich tych, ktrzy j kontempluj, kieruje prawdziwie matczyne spojrzenie. Umiech jej jest jednak dwuznaczny. Wszyscy mogli dostrzec i widz jeszcze dzi, e umiech ten wyranie zabarwiony jest erotyzmem. C zatem przytrafia si biednemu nieszczliwcowi owadnitemu kompleksem Edypa, czyli kompleksem zakochania si we wasnej matce? Wchodzi do muzeum. Muzeum jest budynkiem uytecznoci publicznej. W jego podwiadomoci to burdel. I wanie w tym burdelu ukazuje mu si prototyp wizerunku wszystkich matek. Niepokojca obecno wasnej matki, ktra i rzuca mu agodne spojrzenie i przesya dwuznaczny umiech, nakania go do czynu przestpczego. Popenia matkobjstwo, chwytajc pierwsz rzecz, jaka mu wpada pod rk kamie i dziurawic nim obraz. Jest to agresja typowa dla paranoika... Dziennikarz rzuci na odchodnym:
73

 Warto byo odby t podr! Jestem przekonany, e warto byo odby t podr! Patrzyem, jak wspina si w zadumie po zboczu. W pewnej chwili schyli si, aby podnie jaki kamie 69 Wrzesie 2 wrzenia Otrzymuj telegram od ksinej P. Zawiadamia mnie o swoim przyjedzie w dniu jutrzejszym. Przypuszczam, e dostarczy mi chiskie skrzypce masturbacyjne, ktre jej m, ksi, obieca przywie mi w prezencie ze swej ostatniej podry do Chin. Po kolacji, pod niebem sprzyjajcym wszystkim banalnym skojarzeniom zwizanym z bezmiarem kosmosu, oddaj si marzeniom o chiskich skrzypcach zaopatrzonych w wibracyjn przystawk. Przystawk t wprowadza si najpierw do odbytu, nastpnie za i to w pierwszym rzdzie do cipki. Kiedy tkwi tam wystarczajco gboko, dowiadczony muzyk chwyta smyczek i pociga nim po strunach skrzypiec. Nie gra, oczywicie, byle czego, ale wykonuje utwr skomponowany specjalnie do celw masturbacyjnych. Dziki wyszukanie perwersyjnym frazom, po ktrych nastpuje wibracyjne diminuendo, spotgowane dziaaniem przystawki, muzyk doprowadza licznotk do omdlenia akurat w chwili, gdy w kompozycji pojawiaj si tony ekstazy. Poniewa erotyczne dywagacje pochony mnie bez reszty, wyawiam jedynie strzpy rozmowy trzech barceloczykw, ktrzy oczywista cay czas usiuj wsuchiwa si w muzyk sfer. Przypominaj sobie histori wygasej od milionw lat gwiazdy, ktrej wiato cige jeszcze widoczne jest na nieboskonie itd... itd... itd... Poniewa w adnym wypadku nie podzielam ich przesadnego zdziwienia, owiadczam im, e nie dziwi mnie nic, co dzieje si we wszechwiecie, i e jest to czysta prawda. Wwczas to jeden z barceloczykw, bardzo znany zegarmistrz, odzywa si do mnie, nie mogc ju wytrzyma: Nic z tych rzeczy pana nie dziwi! W porzdku. Ale wyobramy sobie co takiego: jest teraz pnoc, a na horyzoncie wida blask jutrzenki. Wpatruje si pan intensywnie i nagle widzi pan, jak ukazuje si soce. O pnocy! Czy to by pana nie zdziwio? Nie odpowiadam nie wywaroby to na mnie najmniejszego wraenia. Barceloski zegarmistrz wykrzykn: A na mnie tak, mnie by to bardzo zdziwio! Pomylabym nawet, e oszalaem. I wtedy Salvador Dali momentalnie da prbk swych citych ripost, ktrych sekret znany jest tylko jemu. A ja odwrotnie! Sdzibym, e to soce zwariowao. 3 wrzenia Przybywa ksina, nie przywoc mi chiskich skrzypiec odbytowych. Twierdzi, e odkd wpadem na pomys owego sawetnego omdlenia dziki wibracjom odbytowym, baaby si przekroczy granic, gdy nie wyobraa sobie, aby bya w stanie wyjani celnikom przeznaczenie tego instrumentu. Zamiast skrzypiec przywozi mi porcelanow g, ktr postawimy na rodku stou. G otwiera si za pomoc wieczka na grzbiecie.
74

Opowiadam ksinej boskie szczegy, znane tylko Dalemu, dotyczce gry w gsk, rycho jednak ogarnia mnie niepowstrzymana fantazja. Wyobraam sobie, e z mojego polecenia szyj tej gsi odpiuje rzebiarz, ktremu kazaem doda genitalia na torsie Fidiasza. Kiedy nadejdzie pora kolacji, w porcelanowej gsi umieszcz yw g. We wntrzu schowane bd jedynie gowa i szyja ywej gsi. Jeeli bdzie krzycze, wykonam dla niej zot klamr, by zamkn jej dzib. Poza tym wyobraam sobie otwr przypominajcy odbyt gsi. Kiedy nadejdzie pora na najbardziej melancholijne ptifurki, do pokoju wkroczy typowy Japoczyk w kimonie, niosc skrzypce zaopatrzone w wibracyjn przystawk, ktr wprowadzi w odbyt gsi. I wykonujc muzyk deserow, doprowadzi j do omdlenia, ktre nastpi pord rozmw biesiadnikw... Scen owietla bd wielkie, osobliwe kandelabry. Mapy, niczym ywe pancerze, uwizione bd pod kluczem, cinite srebrnymi blachami, tak e jedyn prawdziw i yw czci map-kandelabrw bd ich mordki markotne i skurczone na skutek tych wymylnych katuszy. Z niezmiern luboci bd obserwowa, jak ich ogony poruszaj si wciekle z tego samego powodu. Uderza bd konwulsyjnie o st, a ywe pancerze, bdce jeszcze wikszymi rogaczami ni jakikolwiek inny gatunek mapy, zmuszone bd z godnoci podtrzymywa arcystateczne wiece. W tej samej chwili zstpuje na mnie jowiszowa wiato: przyprawienie rogw dwa tryliony razy bardziej spektakularne ni w wypadku map polegaoby na tym, aby urogaci krla zwierzt, lwa. Ale oczywicie! Postaram si o lwa i poopinam go piknymi rzemieniami ze lnicej skry, zakupionymi u Hermesa. Rzemienie te bd podtrzymywa wok jego cielska tuzin klatek wypenionych ortolanami i innymi pysznociami, tak aby lew w adnym wypadku nie zdoa uszczkn nic z owych sybaryckich kskw, ktrymi jest tak szczodrze przyozdobiony. Wiktuay te obserwowa bdzie dziki odpowiedniej kompozycji lusterek. W miar upywu czasu bdzie coraz sabszy, coraz sabszy, a w kocu zdechnie. Doprawdy, pikna to agonia, zdolna wywrze wielce destrukcyjny wpyw na wszystkich tych, ktrzy ledzi bd kad chwil tego jake przykadnego konania. wito ku czci zdechego z godu Iwa winno by obchodzone co pi lat w merostwach wszystkich maych miejscowoci, pi dni po wicie Trzech Krli. Bdzie to zarazem przykad programowania cybernetycznego na rzecz wielkich, nowoczesnych osiedli mieszkaniowych. 4 wrzenia Tego wanie wrzeniowego dnia (wrzesie wrzeniowaty, ksiyce i lwy majowe), o godzinie czwartej miao miejsce jedno z owych nadzwyczajnych wydarze, ktrych autorstwo przypisuj Bogu. Wertujc jak ksik historyczn, szukam ilustracji z lwem, a tu nagle ze stronicy, na ktrej jest lew, spada na podog maa koperta z aobn obwdk. Otwieram j. Bya tam karta wizytowa Raymonda Roussela, dzikujcego mi za przysanie ktrej z moich ksiek70. Roussel, znany nerwicowiec, popeni samobjstwo w Palermo wanie wtedy, gdy oddawszy mu si dusz i ciaem zadrczaem si do tego stopnia, e sdziem, i postradaem zmysy. Na myl o tym wspomnieniu ogarna mnie fala niepokoju. Padam na kolana, dzikujc Bogu za to
75

ostrzeenie. Bdc cay czas w tej pozycji, dostrzegam przez okno przy-bijajc do nabrzea t d Gali. Wychodz z domu i biegn uciska swj skarb. I j take zsya mi Bg. Dzi bardziej ni kiedykolwiek przypomina lwa z Metro Goldwyn Mayer. Nigdy te nie miaem tak wielkiej ochoty, by j zje. Nie myl ju wcale o agonii lwa. Prosz Gal, by spluna mi na czoo, co niezwocznie czyni. 5 wrzenia Przez nieostrono uderzam si bardzo silnie w gow. Zaraz te kilkakrotnie spluwam, przypominajc sobie, jak rodzice mawiali mi, e pomaga to w usuniciu skutkw uderzenia. Dotykanie guza poprzez agodny ucisk rodzi cierpienia rwnie sodkie i uduchowione, jak melancholijne renklody z 15 sierpnia. 6 wrzenia Jedziemy samochodem do Figueras na targ, gdzie kupuj dziesi kaszkietw ochronnych. S wykonane ze somy, podobnie jak czapki, ktre nosz mae dzieci, aby zamortyzowa uderzenie, kiedy si przewracaj. W drodze powrotnej kad kady z nich na krzesach o rnej wysokoci, ktre z kolei zakupia Gala. Niemal liturgiczny wygld tej kompozycji powoduje u mnie niewielk erekcj. Wchodz do pracowni, by pomodli si i podzikowa Bogu. Dali nigdy nie bdzie szalony. To, co zrobiem, byo najbardziej harmonijn kompozycj na wiecie. A wszystkim tym, psychoanalitykom czy te nie, ktrzy bd pisa cae tomy na temat triumfujcej mdroci delirium tego pierwszego witego tygodnia wrzenia, musz ponadto powiedzie, gwoli oglnej wesooci, e niewielkie siedziska tych krzese wypenione byy gsim pierzem. Biada temu, kto jeszcze nie ujrza w kadym z ych gsich pir widma najprawdziwszych cybernetycznych skrzypiec analnych, mylcej maszynerii przyszoci, autorstwa Dalego. 7 wrzenia Dzi jest niedziela. Budz si bardzo pno. Gdy spogldam przez okno, widz schodzcego z odzi jednego z Murzynw, ktrzy biwakuj w okolicy. Broczy krwi, gdy niesie w ramionach rannego, umierajcego abdzia jednego z naszego stadka. Jaki turysta ugodzi go harpunem, sdzc, e odkry osobliwego ptaka. Na ten widok ogarnia mnie dziwnie kojcy smutek. Wybiega Gala, by wzi abdzia w ramiona. W tym momencie rozlega si tak donony haas, e wszyscy a podskakuj na miejscu. Wanie z potnym omotem oprniono ciarwk antracytu przeznaczonego na opa. Ciarwka ta zdaje si przywoywa mit. W naszych czasach, jeli wykaza si odpowiedni czujnoci, doszukiwa si mona czynw Jowisza w nieoczekiwanej obecnoci ciarwek, ktre s przedmiotami wystarczajco duymi, aby nie mona byo ich nie zauway. 8 wrzenia Przyjaciele telefonuj do mnie, e zoy nam wizyt krl Woch, Humbert Zamawiam
76

zesp muzykw, by przyby gra sardany na jego cze. Krl bdzie pierwsz osob kroczc drog, ktr ka wybieli. Wzdu drogi cign si krzewy granatu. W trakcie sjesty, przed zaniciem, myl o przyjedzie krla, ktry na koniuszki mych wsw nadzieje przez mae otwory dwa kwiaty jaminu. ni niezapomniany sen. abd nafaszerowany jest eksplodujcymi owocami granatu, ktre go rozrywaj na strzpy. Dostrzegam najdrobniejsze uszkodzenia wntrznoci jak na filmie stroboskopowym. Kade piro unosi si do gry niczym miniaturowe latajce skrzypce. Budzc si dzikuj na klczkach Matce Boskiej za ten sen. Dzi by to sen ekscytujcy; w przyszoci bdzie to niechybnie sen zotem kapicy. 9 wrzenia 10 wrzenia Musz wszystko opowiedzie, nawet jeli jest to nieprawdopodobne. Moja osobowo absolutnie wyklucza blagowanie lub mistyfikacje, poniewa jestem mistykiem, a mistyk i mistyfikacja s z natury rzeczy przeciwstawne w myl zasady naczy poczonych. Ktrego ranka pojawi si u mnie stary przyjaciel mego ojca, pragnc bym potwierdzi autentyczno jakiego mojego starego obrazu, bdcego w posiadaniu jego rodziny. Rzekem mu na to, e obraz ten jest autentyczny. Zdziwi si, e w ten oto sposb potwierdzam jego autentyczno, nawet nie widzc ptna. A przecie wystarczyo, abym zobaczy jego. Koniecznie chcia pokaza mi obraz, ktry powsta u wejcia. - Chodmy go obejrze... Zostawiem go obok wypchanego niediwiedzia71 - To niemoliwe - powiedziaem. - Wanie za niedwiedziem Jego Krlewska Mo przebiera si w kostium kpielowy. Bya to wita prawda. Ach odpowiedzia z lekka karccym tonem ach, gdyby nie by z pana najwikszy kawalarz na wiecie, byby pan najwikszym malarzem! A przecie nie powiedziaem mu nic innego jak tylko prawd. Przypomina mi to wizyt u Jego witobliwoci Piusa XII dwa lata temu. Pewnego ranka schodziem w wielkim popiechu po schodach rzymskiego Grand Hotelu, niosc dziwn paczk, owinita zaplombowanymi smutkami. W paczce tej znajdowa si jeden z moich obrazw. W hallu siedzia Rene Clair, czytajc gazet. Unis oczy, owe wiecznie sceptyczne i podkrone oczy (na skutek-jak wiadomo-nieuleczalnego i wrodzonego cierpitnictwa typowego dla kartezjaskiego rogacza). Rzek do mnie: Dokd tak biegniesz o tej porze, wlokc te wszystkie smutki? Odpowiedziaem krtko i moliwie z jak najwiksz godnoci: Id zobaczy si z papieem i zaraz wracam. Zaczekaj tu na mnie. Rene Clair, nie wierzc oczywicie moim sowom, zwrci si do mnie teatralnym tonem, silc si na moliwie jak najwiksz powag: Zechciej pozdrowi go ode mnie jak najuprzejmiej. Wrciem dokadnie po trzech kwadransach. Rene Clair cay czas siedzia w hallu. Przybity, ze zrezygnowan min podsun mi gazet, ktr wanie czyta. Tu po moim wyjciu przeczyta w niej pochodzc z Watykanu wiadomo o mojej przyszej wizycie u papiea, co wanie ju si dokonao. W paczce owinitej zaplombowanymi sznurkami
77

znajdowaa si podobizna Gali, jako Madonny z Port Lligat, ktr zaprezentowaem Ojcu witemu. Rene Clair nigdy si nie dowiedzia, e pord trzystu pidziesiciu celw mojej wizyty najwaniejszym celem byo uzyskanie pozwolenia na lub kocielny z Gal. Nie byo to atwe, zwaywszy na fakt, e jej pierwszy m, Paul Eluard, y jeszcze, ku oglnemu zreszt zadowoleniu. Wczoraj, 9 wrzenia, dokonaem analizy wasnego geniuszu, aby si przekona, czy zwykuje, gdy cyfra 9 jest ostatnim szecianem hiperszecianu. Tak wanie jest! A dzisiaj otrzymuj list, z ktrego si dowiaduj, e jaki amerykaski kolekcjoner posiada egzemplarz Zdobycia irracjonalnoci, ktry podarowaem Adolfowi Hitlerowi wraz z dedykacj w formie krzyyka. Jest wic ogromna szansa, abym uwierzy w moliwo odzyskania tego magicznego talizmanu, ktry sprawi, e Hitler przegra wojn lub przynajmniej ostatni bitw. A poza tym, czy nie wyeliminowaem, dziki anielskiemu fortelowi (a wic genialnemu), jawnej ju groby wasnego szalestwa, osigajcego apogeum w filozoficznym i euforycznym nie o eksplodujcych abdziach? Wczoraj przyjem wizyt krla i stanowczo postanowiem oeni si z przepikn Helen Gal, by tym samym raz jeszcze przyprawi rogi Rene Clairowi72 bdcemu przyjaznym symbolem wolteriaskiego Saint-Tropez. Szecian numer 9 mojej skondensowanej peni ycia zdecydowanie gruje nad dziewitk z ubiegego roku. Porwnujc je, nie mam ju przed oczyma ani krla, ani jeszcze jednej wygranej wojny w Europie. Liczy si tylko niezrwnany zapa! Za Rene Clair zastpi wyraz nie do wymwienia na oie!!! 1957 Maj Port Lligat, maja Budz si i cauj ucho Gali, pragnc wyczu kocem jzyka znajdujc si na nim malek wypuko. W tej samej chwili czuj cakowicie wymieszanego z moj lin... Picassa. Picassa, ktry jest najywotniejszym czowiekiem, jakiego kiedykolwiek poznaem i ktry ma pieprzyk na koniuszku lewego ucha. Ten minimalnej wielkoci pieprzyk, barwy raczej oliwkowej ni zocistej, znajduje si dokadnie w tym samym miejscu, co pieprzyk mojej ony, Gali. Mona by sdzi, e jest to jego dokadna kopia. Bardzo czsto, kiedy myl o Picassie, pieszcz t malek wypuko w rogu lewego ucha Gali. A zdarza si to czsto, poniewa Picasso jest czowiekiem, o ktrym mylaem najczciej, jeli nie liczy ojca. Obaj s w mniejszym lub wikszym stopniu Wilhelmami Tellami mojego ycia. To wanie przeciwko ich autorytetowi bohatersko i bez wahania buntowaem si od wczesnych lat modzieczych. Pieprzyk Gali jest jedyn yw czci jej ciaa, ktr mog cakowicie obj dwoma palcami. W jaki irracjonalny sposb umacnia mnie on w wierze w m feniksologiczn niemiertelno. Kocham go bardziej ni matk, bardziej ni ojca, bardziej ni Picassa,
78

bardziej nawet ni pienidze! Hiszpania zawsze poczytywaa sobie za honor ofiarowa wiatu najwzniolejsze i najradykalniejsze przeciwiestwa. Ucielenieniem ich byy w XX wieku dwie osoby: Pablo Picasso i wasz pokorny suga. Dwie najwaniejsze rzeczy, jakie mog spotka malarza wspczesnego, to: 1. By Hiszpanem; 2. Nazywa si Gala Salvador Dali. Te dwie rzecz: spotkay wanie mnie. Jak sugeruje moje imi, Salvador, przeznaczeniem moim jest ni mniej, ni wicej, jak zbawienie malarstwa nowoczesnego, by uchroni je od gnunoci i chaosu. Nazywam si Dali, co w jzyku kataloskim oznacza pragnienie i mam Gal. Picasso, oczywicie, te jest Hiszpanem, ale ma on jedynie biologiczny lad Gali na kocu ucha i nazywa si tylko Pablo, jak Pablo Casals, jak papiee, to znaczy, e nazywa si jak inni ludzie. 10 maja W towarzystwie miewam, co prawda niezbyt regularne, ale za to monotonne spotkania z bardzo eleganckimi kobietami, a wic kobietami o przecitnej urodzie i monstrualnie wrcz rozwinitej koci ogonowej. Od kilku ju lat kobiety te na og maj szalon ochot pozna mnie osobicie. Rozmowa midzy nami przebiega Zawsze w ten oto sposb: KOBIETA-OGON Znaam ju pana, oczywicie, z nazwiska. JA, DALI Ja rwnie. KOBIETA-OGON By moe zauway pan, e cay czas obserwowaam pana. Uwaam, e jest pan fascynujcy. 1 JA, DALI Ja rwnie. KOBIETA-OGON Niech pan nie bdzie pochlebc! Nawet mnie pan nie zauway. JA, DALI
79

Mwi o sobie, prosz pani. KOBIETA-OGON Cay czas zastanawiaam si, jak pan to robi, e paskie wsy stercz do gry. JA, DALI Daktyle! KOBI ETA-OGON Co takiego? JA, DALI Daktyle. Tak, daktyle, owoce palmy. Na deser zamawiam daktyle, zjadam je i zanim umyj palce po skoczeniu jedzenia, przesuwam je lekko po wsach. To wystarczy, aby sterczay do gry. KOBI ETA-OGON !!!!!! JA, DALI Kolejn korzyci jest to, e cukier daktylowy wabi nieubaganie wszystkie muchy. KOBIETA-OGON Okropno! JA, DALI Uwielbiam niuchy. Czuj si szczliwy tylko w socu nagi i pokryty muchami. KOBIETA-OGON (ju cakowicie przekonana, gdy z tonu mojej wypowiedzi przebijaa oczywista prawda) Ale jak mona lubi muchy na swoim ciele To takie brudne! JA, DALI
80

Brzydz si brudnymi muchami. Lubi tylko superczyste muchy. KGB I ETA-OGON Zastanawiam si, jak moe pan odrni czyste muchy od brudnych. JA, DALI Dostrzegam to natychmiast. Nie znosz brudnej muchy miejskiej, a nawet wiejskiej, o wzdtym brzuchu barwy ci majonezowej i czarnych skrzydach, jakby umoczone byy w pospnym, nekrofilskim tuszu do rzs. Lubi wycznie muchy czyciutekie wesolutkie, w malekichch, wykonanych z szarej alpagi kostiumach od Balenciagi, janiejce niczym wyrany uk tczy, poyskliwe jak yszczyk, o ciemnoczerwonych oczach i brzuchu barwy szlachetnej ci neapolitaskiej, takie jak cudowne muszki oliwkowe74 z Port Lligat, gdzie nie mieszka nikt oprcz Gali i Dalego. Muszki te z gracj siadaj na liciu oliwkowym, zawsze od strony majcej barw tlenku srebra. To czarodziejki Morza rdziemnego. Byy one natchnieniniem filozofw greckich, ktrzy cae ycie spdzali w socu, pokryci muchami... Pani rozmarzony wyraz twarzy pozwala wnosi, e naley pani ju cakowicie do wiata much... Na zakoczenie powiem, e w dniu kiedy przeszkod w mych rozmylaniach oka si muchy, ktre mnie caego oblepi, bd pewien, e moje idee pozbawione s owej energii fali paranoicznej, ktra znamionuje mj geniusz. Jeeli natomiast muchy mi nie przeszkadzaj, jest to niechybny znak, e wiat ducha jest u moich stp. KOBI ETA-OGON W gruncie rzeczy wszystko to, co pan mwi, wydaje si mie sens! Wobec tego, czy prawd jest, e paskie wsy s antenami, ktre przekazuj do pana idee? Na to pytanie boski Dali wzlatuje w przestworza przechodzc samego siebie: wszystkie swe ulubione tematy zdobi nieprawdopodobnymi szczegami, za koronki Vermeera splotami tak misternymi, tak obudnymi, czarodziejskimi i gastronomicznymi, e z kobiety-ogona pozostanie chyba tylko kubaska ko ogonowa, to znaczy jak si zapewne domylacie-przyprawiajca rogi konkubina niebiaska, ktra za porednictwem mojej metody cybernetycznej zdradza swego chopa, konkubina konkubiny. 11 maja Wspomniaem ju, opisujc spotkanie z Freudem, e jego gowa przypomina limaka burgundzkiego75. Konsekwencja tego jest oczywista: jeli chce si pochania jego myli, naley wyjmowa je za pomoc igy. Prezentuj si wtedy w caej okazaoci. W
81

przeciwnym razie ulatniaj si i wszystko przepada nigdy ich nie poznacie. Skoro ju wspominam mier Freuda, dodam jeszcze, e limak burgundzki na zewntrz skorupy w sposb zdumiewajcy kojarzy si z obrazem El Greca. Ot El Greco i limak burgundzki to dwie rzeczy absolutnie nie majce wasnego, waciwego im smaku. Z czysto gastronomicznego punktu widzenia s one mniej smakowite ni gumka do mazania. Ci co lubi limaki, wydaj ju okrzyki oburzenia. W tym miejscu wypada doda kilka szczegw. limak i El Greco nie maj co prawda waciwego im smaku, ale prezentuj nam za to charakterystyczn dla siebie cech, ow arcyrzadk, cudown wrcz waciwo zwan smakowym mimetyzmem transcendentalnym, ktry polega na wchanianiu siebie samego oraz kumulowaniu (dziki ich osobistej jaowoci) wszystkich smakw przypraw sucych do ich przyrzdzania przed konsumpcj. Zarwno jeden, jak i drugi s magicznym punktem, w ktrym ogniskuj si wszystkie smaki. Tak oto wszystkie smaki, jak i kady z osobna, na bazie ktrych przyrzdzany jest limak burgundzki oraz El Greco, osiga mog homofonicznie i polifonicznie wyyny piewu gregoriaskiego. Gdyby limak mia wasny, specyficzny smak, czy podniebienie czowieka mogoby kiedykolwiek doznawa rozkoszy jake pitagorejskiego poznania tego, co reprezentuje w kulturze rdziemnomorskiej w siny, ksiycowy i agonizujcy sierp ekstatycznej euforii, jakim jest zbek czosnku? Czosnku, co rozjania a do ez bezchmurne niebo cakowicie pozbawione mdego smaku limaka. Podobnie mdy smak El Greca jest rwnie niesubstancjonalnie niespecjalny jak mdy smak limaka burgundzkiego bez przypraw. Ale uwaga! Zarwno limak burgundzki, jak i El Greco, maj t cenn zalet, ow magiczn moc, dziki ktrej wszystkie smaki staj si orgiastyczne. Opuszczajc Wochy, El Greco by bardziej zocisty, bardziej zmysowy I opasy ni niejeden kupiec wenecki. Ale oto przybywa do Toledo i nagle zaczyna przesika wszystkimi smakami, esencjami i kwintesencjami ascetycznego i mistycznego ducha Hiszpanii. Staje si bardziej hiszpaski ni Hiszpanie, poniewa z racji swego limakowatego masochizmu, tudzie smakowej nijakoci, jest cakowicie podatny na to, by sta si pojemnikiem, bezwolnym ciaem kumulujcym stygmaty sefardyjskich rycerzy pitno ich chwalebnego ukrzyowania. Oto tajemnica jego czarnych i szarych barw o niezmiennym smaku wiary katolickiej i metali wojujcej duszy, owego superczosnku w formie nikncego ksiyca o barwie agonizujcego srebra Lorki, tego samego, co owietla panoram Toledo, oraz upstrzone zielonkawymi plamami fady i zwoje jego Wniebowzicia, jednego z najbardziej wyduonych obrazw El Greca, tak bardzo przypominajcego ksztatem doprawionego limaka burgundzkiego, jeeli uwanie go obserwujecie, jak rozkurcza si i wydua na czubku igy! A wtedy wystarczy sobie wyobrazi, e sia cikoci, ktra go przyciga ku ziemi, w wypadku obrcenia obrazu do gry nogami, staaby si si powodujc jego spadanie do nieba! Tak oto w wizualnej formie przedstawia si argument na rzecz mojej nie udowodnionej jeszcze tezy, wmyl ktrej Freud nie jest nikim innym, jak wielkim mistykiem na odwrt. Gdyby bowiem jego ciki, doprawiony wszystkimi mazistociami materializmu mzg, miast zwisa przygnbiajco, rozcignity si cikoci najbardziej podziemnych kloak
82

ziemskich trzewi, rozciga si w kierunku innego bezmiaru, bezmiaru niebiaskich otchani, mzg ten powiadam zamiast przypomina niemal amoniakalnego liniaka mierci, przypominaby, jako ywo, chwalebne Wniebowzicie namalowane przez El Greca, o ktrym przed chwil wspomniaem. Mzg Freuda, jeden z najsmakowitszych i najbardziej liczcych si w naszych czasach mzgw, jest par excellence limakiem ziemskiej mierci. Tu zreszt tkwi zasadnicza przyczyna wiecznej tragedii geniuszu ydowskiego pozbawionego owej fundamentalnej cechy, jak jest Pikno. Jest to warunek konieczny, by w peni pozna Boga, ktry musi by nieskoczenie pikny. Zdaje si, e cakiem bezwiednie uwieczniem ziemsk mier Freuda na portrecie wykonanym owkiem. Narysowaem go rok przed jego mierci. Chodzio mi w szczeglnoci o to, aby wykona czysto morfologiczn podobizn geniusza psychoanalizy. Nie usiowaem stworzy ujcia psychologicznego, co byoby zreszt rzecz naturaln. Po ukoczeniu portretu poprosiem Stefana Zweiga, ktry by moim porednikiem w kontaktach z Freudem, aby mu go zaprezentowa. Z niepokojem oczekiwaem ewentualnych uwag z jego strony. Jego okrzyk podczas wsplnego spotkania cakowicie zaspokoi moj prno: Nigdy nie widziaem tak doskonaego prototypu Hiszpana! C za fanatyk! Zakomunikowa to Zweigowi, po tym jak dugo wpatrywa si we mnie straszliwie przenikliwym wzrokiem. Jednak odpowied Freuda otrzymaem dopiero cztery miesice pniej. Miao to miejsce w Nowym Jorku: spoywaem obiad wraz z Gal, Stefanem Zweigiem i jego on. Byem tak niecierpliwy, e nie doczekaem nawet kawy, by spyta, jak zareagowa Freud na widok mojego portretu. Bardzo mu si spodoba odpar Zweig. Ja jednak nalegaem, by powiedzia, czy Freud poczyni jakie konkretne uwagi lub czy zdoby si na najdrobniejszy choby komentarz, ktry okazaby si dla mnie bezcenny. Wydawao mi si, e Stefan unika odpowiedzi, a moe zaabsorbowany by jakimi mylami. Twierdzi, e Freud doceni delikatno rysw, po czym pogry si w mylach, ktre nie daway mu spokoju: chcia, bymy przyjechali do niego do Brazylii. To bdzie powiada cudowna podr. Przyniesie korzystne zmiany w naszym yciu. Oprcz tego tematu ustawicznie powraca podczas obiadu do problemu ydowskiego w Niemczech, ktry sta si jego prawdziw obsesj. Wydawao mi si, e naprawd musz wyjecha do Brazylii, by mc przey. Walczyem ze sob; strefa podzwrotnikowa przejmowaa mnie groz. Malarz y moe tylko wtedy broniem si gdy otacza go szara barwa drzew oliwnych i czerwie szlachetnej ziemi Sieny. Moja niech do egzotyki sprawia, e w oczach Zweiga pojawiy si zy. I wwczas rozprawia o rozmiarach brazylijskich motyli, aleja zgrzytaem zbami: motyle zawsze i wszdzie s zbyt due. Zweig by tym wielce strapiony. Wydawao mu si, e tylko w Brazylii Gala i ja moglibymy dozna najwikszego szczcia. Pastwo Zweigowie zostawili nam starannie wykaligrafowany adres. Stefan nie wierzy, e cay czas bd tak zawzity i uparty. Odnosio si wraenie, e nasz przyjazd do Brazylii jest dla tych dwojga kwesti ycia lub mierci! Po dwch miesicach dotara do nas wiadomo o samobjstwie Zweigw w Brazylii.
83

Na ten desperacki krok zdecydowali si z pena wiadomoci, wymieniwszy uprzednio ze sob korespondencj. Zbyt due motyle? Dopiero czytajc epilog pomiertnej ksiki Stefana Zweiga wiat jutrzejszy76 poznaem ca prawd o swoim rysunku. Freud nigdy nie ujrza wasnego portretu. Zweig nikczemnie mnie okama. Jego zdaniem portret ten przepowiada rych mier Freuda, i to tak przekonywajco, i nie mia mu go zaprezentowa, obawiajc si, e niepotrzebnie go tym poruszy, poniewa wiedzia ju, e jest bardzo chory na raka. Dla mnie Freud jest bezsprzecznie bohaterem. Pozbawi on lud ydowski najwikszego i najznamienitszego spord wszystkich jego bohaterw: Mojesza. Freud wykaza, e Mojesz by Egipcjaninem i w prologu do ksiki o Mojeszu najlepszej i najtragiczniejszej z jego ksiek informuje czytelnikw, e dowd ten by nie tylko jego najambitniejszym i najtrudniejszym zadaniem, ale take najbardziej bolesnym i okrutnym dowiadczeniem! Nie ma ju wielkich motyli! Listopad Pary, 6 padziernika Joseph Foret dostarczy mi pierwszy egzemplarz Don Kichota ilustrowany przeze mnie technik, ktra odkd j wprowadziem robi furor na caym wiecie, mimo e waciwie nie sposb jej naladowa. Raz jeszcze Salvador Dali odnis zwycistwo godne Cezara. I to nie pierwsze. Ju w wieku dwudziestu lat zaoyem si, e zdobd Grand Prix w konkursie organizowanym przez Akademi Krlewsk w Madrycie, malujc obraz w ten sposb, e ani przez moment mj pdzel nie dotknie ptna. Oczywicie konkurs ten wygraem. Obraz przedstawia nag dziewic. Stojc przeszo metr od sztalugi wylewaem na farby, ktre rozbryzgiway si na ptnie. Rzecz niesychana nie byo ani jednej zbdnej plamy. Kade chlapnicie byo nieskazitelne. Rok temu, dokadnie w tym samym dniu, tym razem w Paryu, zaoyem si o to samo. Latem Joseph Foret pojawi si w Port Lligat, przywoc wielkie kamienie litograficzne. Bardzo mu zaleao, aby kamienie te posuyy mi do pracy nad ilustracjami do Don Kichota. W tamtym okresie nie byem zwolennikiem sztuki litograficznej z powodw estetycznych, psychologicznych i filozoficznych. Uwaaem, e metoda ta pozbawiona jest cech aptekarskich, monarchicznych tudzie cierpitniczych. Dla mnie bya to jedynie metoda liberalna, biurokratyczna oraz mikka. Upr Foreta, ktry cay czas dostarcza mi kamieni, potgowa jedynie moj antylitograficzn Wol mocy a do granic agresywnej nadpobudliwoci. I wanie wtedy anielska myl owiecia szczki mojej mzgownicy. Czy Gandhi nie mawia, e anioowie rozwizuj zoone problemy bez przygotowania? W ten oto sposb, podobnie jak anio, z miejsca rozwizaem problem mojego Don Kichota. Nie mogem ugodzi kul z arkebuza w papier, tak aby go nie rozerwa, mogem natomiast strzela do kamienia, nierozupujc go. Kiedy Foret ostatecznie mnie ju przekona, zatelegrafowaem do Parya, by przygotowano mi arkebuz. Mj przyjaciel,
84

malarz, Georges Mathieu, podarowa mi niezmiernie cenn pitnastowieczn rusznic z kolb inkrustowan koci soniow. I tak 6 listopada 1965 roku, otoczony stu owcami zoonymi w ofierze na arcyunikatowym pergaminowym egzemplarzu, wystrzeliem z pokadu barki na Sekwanie pierwsz oowian kul na wiecie, wypenion atramentem litograficznym. Zmiadona kula zainaugurowaa er buletyzmu77 . Na kamieniu pojawia si boska plama, co na ksztat skrzyda anielskiego. Jego eteryczna forma oraz dynamiczna precyzja wykonania byy, w porwnaniu z jakkolwiek inn dotychczas stosowan technik, doskonalsze. Przez nastpny tydzie oddawaem si kolejnym fantastycznym eksperymentom. W dzielnicy Montmartre, w obecnoci szalejcego z zachwytu tumu, otoczony osiemdziesicioma dziewcztami, ktre doprowadziem niemal do ekstazy, napeniem nawilonym w atramencie mikiszem chleba dwa wydrone rogi nosoroca, po czym przywoujc pami Wilhelma Tella zmiadyem je na kamieniu. I sta si cud, za ktry naley dzikowa Bogu na klczkach: rogi nosoroca narysoway dwa rozerwane skrzyda wiatraka. I sta si jeszcze jeden cud: pierwsze odbitki, jakie otrzymaem, byy poplamione na skutek zej techniki drukarskiej. Uwaaem za swj obowizek utrwali i jeszcze bardziej zaakcentowa te plamy, pragnc ukaza paranoicznie ca elektryczn tajemnic liturgii tej sceny. Don Kichot spotyka na zewntrz paranoicznych olbrzymw, ktrych nosi w sobie. W scenie z bukakami wina Dali dostrzeg chimeryczn krew bohatera oraz krzyw logarytmiczn tworzc wypuko czoa Minerwy. Co wicej Don Kichot, bdc Hiszpanem i realist, nie potrzebuje lampy Aladyna. Wystarczy, e ujmie w palce od, aby odrodzi si Zoty Wiek. Gdy tylko powrciem do Nowego Jorku, moje buletystyczne dowiadczenia stay si przedmiotem sporu w rodowisku producentw telewizyjnych. Jeli za o mnie chodzi, bez ustanku spaem, aby sny ukazay mi najbardziej precyzyjna metod wystrzeliwania napenionych atramentem kul, w celu osignicia matematycznej kompozycji ladw po wystrzaach. Wraz ze specjalistami od broni palnej w Nowojorskiej Akademii Wojskowej kadego ranka budziem si na dwik wystrzaw z arkebuza. Kada eksplozja zwiastowaa narodziny cakowicie gotowej litografii, ktr pozostawao tylko podpisa, a ktr wielbiciele wyrywali mi z rk za bajeczne sumy. Po raz kolejny zauwayem, e wyprzedziem ostatnie odkrycia naukowe, kiedy to trzy miesice po moim pierwszym wystrzale z arkebuza dowiedziaem si, e, podobnie jak ja, uczeni uywaj strzelby oraz kuli, pragnc zgbi tajemnice stworzenia. W maju tego roku ponownie zawitaem do Port Lligat. Joseph Foret czeka ju tam na mnie z nastpnym zapasem kamieni, ktrymi wypeniony by baganik jego samochodu. Kolejne wystrzay z arkebuza znw zwiastoway narodziny Don Kichota. Przygnbiony, przeobraa si w modzieca, ktrego niezmierzony smutek by cakowicie usprawiedliwiony, zwaywszy na jego zalan krwi gow. W wietle godnym samego Vermeera, sczcym si przez hiszpasko-mauretaskie witrae, pogrony by w lekturze romansw rycerskich. Za pomoc kuli silly past podobnej do tych, jakimi bawi si amerykaskie dzieci, tworzyem spirale, ktrymi spywa atrament litograficzny: bya to anielska posta o zocistych wosach narodziny dnia. Don Kichot, paranoiczny mikrokosmos, zlewa si z Drog Mleczn, to znw oddziela si od niej. Nie jest ona
85

niczym innym, jak drog witego Jakuba. wity Jakub czuwa nad moim dzieem. Objawi mi si 25 sierpnia, w dniu swego wita, kiedy to w ramach kolejnych dowiadcze stworzyem plam, ktra zapisze si zotymi zgoskami w historii dyscyplin morfologicznych. Na wiek wiekw uwieczniona wstaa na jednym z kamieni, ktre z niezmiernym uporem Joseph Foret arliwie powica byskom mojej wyobrani. Wziem pust skorup po limaku burgundzkim i wypeniem j po brzegi atramentem litograficznym. Nastpnie woyem j do lufy arkebuza i wycelowaem w kamie znajdujcy si w bezporedniej bliskoci. Gdy pad strza, cay pyn dokadnie wypeniajcy spiral skorupy rozbryzn si tworzc plam, ktra - w miar jak j wnikliwie studiowaem -wydawaa mi si coraz bardziej boska: przybieraa ona jakby form galaktyki przedlimakowej w decydujcym stadium jej powstawania. Dzie witego Jakuba bdzie wic dla historii dniem najbardziej przekonywajcego zwycistwa Dalego nad antropomorfizmem. Nazajutrz po owym bogosawionym dniu, na skutek gwatownej burzy pojawio si mnstwo malekich ropuszek, ktrych nie omieszkaem zanurzy w atramencie, by stay si charakterystycznym elementem haftowanego stroju Don Kichota. Ropuchy te ucieleniay wilgotno pazw, w przeciwiestwie do eksplozji suszy na wyynach kastylijskich, krlujcych w gowie bohatera. Chimera chimer. Nic ju nie byo chimer. Sanczo jawi si, niczym w mylach Cervantesa, jako nierealny i namacalny, natomiast Don Kichot dotyka palcem smokw doktora Yunga. Dzi, kiedy Joseph Foret pooy mi na stole arcyunikatowy egzemplarz, mog wznie okrzyk: Brawo, Dali! Zilustrowae Cervantesa. Kada z twoich plam kryje w sobie wiatraki olbrzyma. Twoje dzieo jest bibliofilskim olbrzymem, bdc zarazem szczytowym osigniciem wszystkich najpodniejszych sprzecznoci litograficznych... 1958 Wrzesie Port Lligat, 1wrzenia Nieatwo jest przyciga uwag ogu przez dobre p godziny. Mnie si to udawao przez dwadziecia lat, i to dzie w dzie. Miaem dewiz nastpujc: niech si mwi o Dalim, nawet jeli mwi si o nim dobrze. Z mojego to powodu przez dwadziecia lat gazety publikoway wysyane dalekopisem najbardziej zaskakujce wiadomoci naszych czasw: PARY - Dali wygasza odczyt na Sorbonie na temat Koronczarki Vermeera oraz Nosoroca. Przyjeda biaym rolls roycem, wypenionym tysicem biaych kalafiorw. RZYM - W iluminowanych pochodniami ogrodach ksinej Pallavicini Dali rodzi si na nowo, wyaniajc si znienacka z szeciennego jaja, pokrytego magicznymi napisami Raimundusa Lullusa, i wygasza pomienne przemwienie po acinie.

86

GERONA, HISZPANIA - W Kaplicy Matki Boskiej Anielskiej odby si niedawno w kameralnym gronie lub kocielny Dalego i Gali. Dali owiadcza: jestemy teraz istotami archanielskimi! WENECJA - Gala i Dali, przebrani za dziewiciometrowych gigantw, schodz po stopniach paacu Beistegui i tacz pord oklaskujcego ich tumu na La Piazza. PARY - W dzielnicy Montmartre, naprzeciwko Moulin de la Galette, Dali ilustruje Don Kichota, strzelajc z arkebuza do kamienia litograficznego. Owiadcza: wiatraki daj mk a ja zrobi teraz z maki wiatraki. I napeniajc dwa rogi nosoroca mk oraz nawilonym w atramencie litograficznym mikiszem chleba, ciska je energicznie, realizujc to, co przed chwil powiedzia. MADRYT - Dali wygasza przemwienie zachcajce Picassa do powrotu do Hiszpanii. Rozpoczyna je od nastpujcych sw: Picasso jest Hiszpanem ja take! Picasso jest geniuszem -ja take! Picasso jest komunist -ja ju nie! GLASGOW - Jednogon decyzj wadz miejskich wsta niedawno zakupiony synny obraz Dalego Chrystus w. Jana od Krzya. Kwota, jak zapacono za to dzieo, wywouje powszechne oburzenie i zacieke dyskusje.* Po zakupieniu obrazu przez The Glasgow Art Gallery Dali zamieci w The Scottish Art Review artyku pt. One of the first Objections, rozptujc tym polemik na temat zasadnoci zakupu i wydania na ten cel tak wielkiej kwoty. NICEA - Dali zapowiada film z Ann Magnani, Misna taczka, w ktrym bohaterka zakochuje si do szalestwa w taczce. PARY Dali przemierza miasto, niosc wraz ze wspuczestnikami orszaku pitnastometrowej dugoci chleb, ktry zoony zostaje na scenie Theatre de lEtoile. Dali wygasza tam histeryczne przemwienie powicone Cosmic glue Heisenberga. BARCELONA - Dali i Luis Miguel Dominguin postanowili zrealizowa surrealistyczn corrid, po ktrej helikopter jako infantka przystrojona w sukni od Balenciagi uniesie ku niebu zopnego w ofierze byka. Zwierz zostanie umieszczone na witej grze Montserrat, by pa upem spw. Rwnoczenie, na zbudowanym naprdce Parnasie, Dominguin dokona koronacji Gali, przebranej za Led, u stp ktrej Dali wyoni si nagi z jaja. LONDYN - W planetarium odtwarzany jest ukad gwiazd na niebie Port Lligat w chwili narodzin Dalego. Twierdzi on wszem i wobec, opierajc si na badaniach swego osobistego psychiatry, doktora Roumeguere78, e wraz z Gal jest ucielenieniem kosmicznego i boskiego mitu o Dioskurach (Kastor i Polluks). Gala i ja jestemy dziemi
87

Jowisza. NOWY JORK - Dali pojawia si w Nowym Jorku ubrany w zocisty strj kosmonauty. Znajduje si wewntrz synnego ovocypedu wasnego pomysu. Jest to przezroczysta kula, nowy rodek lokomocji, ktrego koncepcji naley doszukiwa si w fantazjach wywoanych wewntrzmacicznymi uniesieniami. Nigdy, nigdy, nigdy, nigdy nadmiar pienidzy, reklamy, sukcesu czy popularnoci nie zrodzi we mnie nawet przez wier sekundy chci popenienia samobjstwa... Wrcz przeciwnie lubi te rzeczy. Ostatnio pewien znajomy, nie mogc zrozumie jak mog znie cay ten haas wok swojej osoby, spyta mnie uwodzicielsko: A wic paskie rozliczne sukcesy nie przysparzaj panu najmniejszych problemw? Nie! Po czym dorzuci bagalnym tonem: Nawet ociupinki nerwicy? (ton jego gosu zdawa si mwi: litoci). Nie! odpowiedziaem stanowczo. Nastpnie za, poniewa by on niezmiernie bogaty, dodaem: Mog panu udowodni, e jestem w stanie z miejsca zaakceptowa sum 50.000 dolarw, i to bez najmniejszego wahania. Wszyscy, szczeglnie w Ameryce, pragn pozna tajemnic mojego sukcesu. Zawdziczam go metodzie, ktrej nazwa brzmi: metoda paranoiczno-krytyczna. Opracowaem j dobre trzydzieci lat temu i stosuj z powodzeniem, chocia dzi jeszcze nie wiem, na czym ona polega. Oglnie rzecz biorc, chodzioby tu o jak najdokadniejsz klasyfikacj najbardziej nawet delirycznych zjawisk w celu nadania namacalnie twrczego charakteru moim najbardziej obsesyjnie niebezpiecznym pomysom. Ta jedyna w swoim rodzaju metoda sprawdza si wycznie wtedy, gdy obecny jest mikki czynnik sprawczy pochodzenia boskiego, ywe jdro komrkowe, Gala. Tak wic, dla przykadu, uracz czytelnikw Dziennika opisem jednego dnia dnia poprzedzajcego mj ostatni wyjazd z Nowego Jorku, a przebiegajcego pod znakiem synnej metody paranoiczno-krytycznej. Nad ranem ni, e jestem autorem kilku biaych ekskrementw, bardzo czystych i wielce przyjemnych w wydalaniu. Budzc si mwi do Gali: Dzisiaj bdzie zoto! Albowiem w sen. wedug Freuda, jednoznacznie wskazywa na moje pokrewiestwo z kur o zotych jajach i legendarnym osem, ktry kiedy unoszono mu ogon sra zotymi monetami, nie mwic ju o boskiej, ppynnej zotej biegunce Damie. Ja sam od tygodnia czuem, e staj si tyglem alchemika. Planowaem zaprosi do Champagne-Room w El Morocco na godzin dwunast w nocy, w przeddzie wyjazdu z Nowego Jorku, grup przyjaci, wrd ktrych wyrniay si cztery najpikniejsze modelki miasta, janiejce ju niczym zapowied potencjalnego Parsifala. w potencjalny Parsifal, o ktrym mylaem cay dzie, fantastycznie potgowa ca moj moc twrcz; moja energia, ktra tego dnia bya niezmierzona, z atwoci
88

wyeliminowa miaa wszelkie problemy, aplikujc im najprzd musztr w pruskim stylu. O jedenastej trzydzieci opuszczam hotel, majc na uwadze wytyczone cele: wykona fotografi typu irracjonalnego u Philippea Halsmana oraz jeszcze przed obiadem postara si sprzeda swj obraz wity Jakub z Compostelli, patron Hiszpanii amerykaskiemu miliarderowi i mecenasowi sztuki Huntingtonowi-Hartfordowi. Najzupeniej przypadkowo winda zatrzymuje si na drugim pitrze, gdzie oklaskuje mnie tum oczekujcych dziennikarzy. Okazuje si, e kompletnie zapomniaem o konferencji prasowej, w trakcie ktrej miaem przedstawi projekt nowej buteleczki do perfum. Jestem fotografowany w momencie przyjmowania czeku, ktry zginam i wkadam do kieszeni kamizelki, nieco przy tym zmartwiony, gdy nie miaem innego wyjcia, jak od rki narysowa flakon zgodnie z umow, O ktrej zapomniaem. Nie zastanawiajc si dugo, podnosz zuyt przez fotografa arwk od lampy byskowej. arwka ma odcie anywki. Pokazuj j niczym cenny przedmiot, trzymajc midzy kciukiem a palcem wskazujcym. Oto mj pomys! To nie jest narysowane! Tak jest o wiele lepiej! Paski model jest cakowicie gotowy! Wystarczy go tylko dokadnie odtworzy! Przyciskam lekko arwk do stou: nieznacznie pka i spaszcza si na tyle, by mc utrzyma si pionowo. Prezentuj oprawk, ktra bdzie zotym korkiem flakonika. Zachwycony producent perfum wykrzykuje: To jajko Kolumba, mona si byo tego spodziewa! Ale, drogi Mistrzu, jak brzmi nazwa tych unikatowych perfum, ktre winny symbolizowa Now Fal? Dali odpowiada jednym sowem: Flash! Flash! Flash! Flash! krzycz wszyscy. Flash! Wszystko to przypomina super-show Charlesa Treneta. Jeszcze przy drzwiach atakuj mnie dziennikarze: Co to jest moda? To, co staje si niemodne. Bagaj mnie, abym zaprezentowa ostatni pomys Dalego dotyczcy tego, co powinny nosi kobiety. Wychodzc odpowiadam: Piersi na plecach! Dlaczego? Poniewa piersi zawieraj biae mleko, dajce anielski efekt. Czy to aluzja do nieskazitelnej karnacji aniow? pada pytanie. To aluzja do kobiecych opatek. Jeeli wystrzeli dwie strugi mleka, przeduajc w ten sposb ich opatki, fotografujc ten efekt metod stroboskopow otrzyma si wanie anielskie skrzyda kropelkowe, podobne do tego, co malowa Memling. Wpadszy na ten anielski pomys, udaj si na spotkanie z Philippem Halsmanem z niezomnym postanowieniem wskrzeszenia metod fotograficzn skrzyde kropelkowych, ktre przed chwil tak mnie zaskoczyy i zafascynoway.
89

Niestety Halsman nie mia odpowiedniego sprztu do fotografii stroboskopowej, wobec tego postanawiam sfotografowa na miejscu histori kapilarn marksizmu. W tym celu przymocowuj do wsw sze krkw biaego papieru. Na kadym z nich Halsman umieszcza kolejno nastpujce podobizny: Karola Marksa z lwi brod i czupryn; Engelsa z tymi samymi atrybutami kapilarnymi, cho znacznie dyskretniejszymi; prawie ysego Lenina z przerzedzonymi wsami i brdk; Stalina z gstym owosieniem ograniczonym do wsw; krtko ostrzyonego Malenkowa. Poniewa pozostaje mi ostatni krek, rezerwuj go proroczo dla Chruszczowa, ktrego gowa przypomina ksiyc w peni79. Dzi Halsman wyrywa sobie z gowy resztki wosw, zwaszcza po powrocie z Rosji, gdzie fotografia ta, zamieszczona w jego ksice Wsy Dalego, bya jedn z tych, ktre zrobiy najwiksz furor. Podam do HuntingtonaHartforda, trzymajc w jednej rce ostatni krek bez twarzy, w drugiej za reprodukcj mojego witego Jakuba, ktr miaem mu zaprezentowa. Jak tylko znalazem si w windzie, przypomniaem sobie, e pitro nad Huntingtonem-Hartfordem mieszka ksi Ali Khan. Kierujc si wrodzonym i bezgranicznym snobizmem, po chwili wahania wrczam windziarzowi reprodukcj witego Jakuba, by da j ksiciu w prezencie. Momentalnie czuj si rogaczem, gdy zjawiam si u Huntingtona-Hartforda nie tylko z pustymi rkoma, ale take z pustym krkiem, wygldajcym przemiesznie w dwjnasb, gdy na dodatek zwisa on na nitce. Zaczynam rozkoszowa si absurdalnoci sytuacji mwic sobie, e wszystko jako si uoy. I rzeczywicie moja metoda paranoiczno-krytyczna natychmiast posuy si tym niezwykym zdarzeniem, by przeksztaci je w najbardziej owocny epizod dnia. Kapita Karola Marksa dawa ju o sobie zna w przyszym daliniaskim jajku Krzysztofa Kolumba. Huntington-Hartford z miejsca zadaje mi pytanie, czy przynosz barwn reprodukcj witego Jakuba. Odpowiadam, e nie. Wobec tego dopytuje si, czy mona uda si do galerii, by obejrze ten wielki obraz. I wtedy, waciwie nie bardzo wiedzc dlaczego, postanawiam, e wity Jakub musi by sprzedany w Kanadzie. Lepiej bdzie, jak wykonam dla pana inny obraz: Odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. Bya to jakby magiczna formua, poniewa przysze muzeum Huntingtona-Hartforda miao by wzniesione przy Columbus circle, naprzeciw jedynego pomnika przedstawiajcego Krzysztofa Kolumba. T zbieno dostrzeglimy dopiero kilka miesicy pniej. Mj przyjaciel, doktor Colin, przerywa mi pisanie, pytajc, czy zauwayem, e wind w domu ksicia wykonaa firma Dunn and Co. Ot, co si tyczy zakupu witego Jakuba, wiadomie i podwiadomie mylaem o lady Dunn; i oto okazuje si, e wanie ona pniej go zakupia. Jeszcze dzi wdziczny jestem Philippeowi Halsmanowi, e nie zgodzi si na to, aby na ostatnim krku umieci portret Chruszczowa. Sdz, e mam prawo nazwa go teraz swoim columbus circle, gdy w przeciwnym razie, by moe, nigdy nie namalowabym kosmicznego snu Krzysztofa Kolumba. Odkryte ostatnio przez historykw sowieckich mapy. cakowicie potwierdziy tez, jak ilustruje mj obraz. Dziki temu dzieo to ma wszelkie dane ku temu, by zostao zaprezentowane na wystawie w Rosji. Wanie dzi mj znajomy, S.Hurok, wyjeda z reprodukcj tego ptna celem zaproponowania
90

rzdowi sowieckiemu wymiany kulturalnej, przez co docz do dwch moich wielkich rodakw, Victorii de Los Angeles i Andresa Segovii. Przybywam pi minut przed czasem, by spoy z Gal obiad. Nie mam nawet kiedy usi. Jest do mnie telefon z Palm Beach. W suchawce rozlega si gos pana Winstona Guesta, ktry zamawia u mnie Dziewic z Guadalupe, jak rwnie portret swego dwunastoletniego syna, Alexandra, u ktrego dostrzegem wosy na jea jak u pisklcia. Miaem wreszcie spocz, kiedy poproszono mnie do ssiedniego stolika. Kolejna propozycja: czy zgodzibym si wykona emaliowane jajko w stylu Faberge?80. Jajko to winno mieci w sobie per. Waciwie nie wiedziaem, czy jestem godny, czy te le si czuj; mona to byo rwnie dobrze tumaczy lekkimi mdociami, co odczuwalnym cay czas napiciem erotycznym, wzmagajcym si na myl o Parsifalu, ktry czeka na mnie o pnocy. Cay mj obiad to jedno jajko na mikko z grzankami. I znw naley zaznaczy, e dziki mojej paranoicznej biochemii trzewiowej metoda paranoiczno-krytyczna zdaje si dziaa skutecznie, dostarczajc biaka niezbdnego do powstania wszystkich niewidzialnych i urojonych jajek, ktre przez cae popoudnie nosiem nad gow, jake podobnych do jajka euklidesowej doskonaoci, jakie Piero della Francesca zawiesi nad gow Matki Boskiej. Jajo to stawao si dla mnie mieczem Damoklesa i tylko dziki zdalnie sterowanym pomrukom nieskoczenie czuego lwitka (mwi o Gali) nie spado ono i nie rozupao mi czaszki. W pmroku Champagne-Room byszcza ju erotyczny Satelita nocy, mj Parsifal. Mylc o nim, z kad sekund stawaem si coraz bardziej cnotliwy. Kiedy zajechaem na gr wind ksit i miliarderw, poczuem wiedziony wycznie szlachetnymi pobudkami e winienem zej do Piwnicy Cyganw. Tak wic, zmordowany, zo wizyt cygaskiej tancereczce, la Tchunga, ktra przygotowywaa si do wystpw dla hiszpaskich uchodcw w Greenwich Village. W tym momencie flesze fotografw, ktrzy chc nas uj razem, po raz pierwszy w yciu wydaj mi si haniebnie odraajce: czuj, e nadesza chwila poarcia ich, by nastpnie mc to wszystko wydali z wasnych wntrznoci. Prosz jakiego znajomego, aby odwiz mnie do hotelu. I znw w gbi mych zamknitych, umczonych oczu jawi si migoccy obraz jajek sadzonych bez talerza: zaczynam obficie rzyga i prawie jednoczenie wydala takie iloci gwna, jak jeszcze nigdy w yciu. Przypomina mi to w delikatny problem, kojarzcy si z dylematem Buridana81 . Zapozna mnie z nim Jose Maria Sert, opowiadajc o osobie majcej niesamowicie cuchncy oddech, ktrej kiedy odbio jej si, i to w sposb uwaczajcy wszelkim normom przyzwoitoci taktownie udzielono nastpujcej rady: Byoby lepiej, gdyby pan to wypuci dup. Kad si do lka zlany zimnym potem, przypominajcym ros alchemikw, a zakwitajcy na mych wargach umiech, z gatunku najbardziej osobliwych i najinteligentniejszych, jakie Gala kiedykolwiek u mnie dostrzega, wywouje na jej twarzy pytanie, na ktre nie jest w stanie sobie odpowiedzie, by moe po raz pierwszy w naszym wsplnym yciu. Odzywam si do niej:
91

 Przed chwil doznaem rwnoczesnych i bardzo przyjemnych wrae: mimo e czuem, i jestem w stanie rozbi bank, zdawao mi si, e trac wanie fortun. Albowiem nie zwaajc na skrupuy Gali, niewiasty o nieskalanej, tysickrotnie rafinowanej prawoci, majcej zwyczaj bezlitosnego respektowania obowizujcych cen realnych, mgbym z atwoci, nie uciekajc si do adnych matactw, spotgowa w sposb nieprawdopodobny, ju i tak zoty rezultat swojej synnej metody paranoicznokrytycznej. A zatem paroksystyczna energia jajka alchemika, jak wierzono w redniowieczu, po raz kolejny pozwala na przemian ducha i metali szlachetnych. Mj osobisty lekarz, doktor Carbaileiro, niezwocznie pojawia si u mnie: wyjania, e jest to tylko tak zwany dobowy wyciek. Jutro bd mg wyjecha do Europy, gdzie zapa mj okae si na tyle wystarczajcy, bym zrealizowa swoje kledanistyczne marzenie82 ; najbardziej ukryte, najcenniejsze marzenie, ktrego waciwie przez cay dzie doszukiwaem si bezwiednie we wszystkich pokadach irracjonalnoci i wyobrani, pragnc doczeka si triumfu swojego ascetyzmu oraz absolutnej i nieskalanej wiernoci wobec Gali. Ka powiadomi goci, e nie mog do nich doczy, raz zatelefonowa do Champagne-Room, by zgotowano im krlewskie przyjcie (niemniej z pewnymi ograniczeniami). W ten oto sposb objawi si mj nocny Parsifal, bez jajek i bez talerza, podczas gdy Gala i Dali zasypiali snem sprawiedliwych... Nazajutrz, gdy na pokadzie United States rozpoczynaem powrotn podr do Europy, zadawaem sobie pytanie: bardzo chciabym wiedzie, kto dzisiaj moe w cigu jednego dnia (dnia mieszczcego si ju w czasoprzestrzeni ekskrementalnego jaja mojego porannego snu) przemieni w twrcz wyobrani cae to bezksztatne i surowe tworzywo deliryczne. Kog innego olnioby jedno jajo, by dziki temu mc doczepi do swych niepowtarzalnych wsw ca przesz i przysz histori marksizmu? Kto byby w stanie znale numer 77.758.469.312, liczb magiczn, zdoln zwie na manowce ca sztuk nowoczesn, a malarstwo abstrakcyjne w szczeglnoci? Komu udaoby si umieci mj najwikszy obraz Kosmiczny sen Krzysztofa Kolumba w marmurowym muzeum trzy lata przed jego zbudowaniem? Kto - powtarzam - w jedno popoudnie mgby obok erotycznych kwiatw jaminu Gali zgromadzi w tak wielkich ilociach nieskaziteln czysto bielutekich jaj, przewyszajc jakkolwiek czysto przesz i przysz, by nastpnie zmiesza je z najbardziej grzesznymi pomysami Dalego? Kto tak naprawd by w stanie tak wiele przey i tak wiele razy kona, tak czsto nic nie je i tak czsto wymiotowa, i wreszcie niemal z niczego tyle rzeczy przeksztaci? Ten kto byby bardziej do tego zdolny, niech rzuci we mnie kamieniem! Dali jest ju na klczkach, by uderzy go prosto w pier, gdy moe to by jedynie kamie filozoficzny. Porzumy jednak anegdot, a wzbijmy si ku hierarchiom kategorialnym, zwizanym z komrkowym jdrem Gali, owym mikkim czynnikiem sprawczym umoliwiajcym funkcjonowanie mojej metody paranoiczno-krytycznej, ktra przemienia w duchowe zoto jeden z najbardziej amoniakalnych i szalonych dni mojego pobytu w Nowym Jorku. Zobaczymy poniej, jak sprawuje si to samo komrkowe jdro Gali, przeniesione W superanimistyczny wiat homeryckich przestrzeni Port Liigat.

92

2 wrzenia We nie widz swoje dwa malekie, nieszczsne i prawie przezroczyste zby mleczne, ktre jake pno straciem. Po przebudzeniu zwracam si do Gali, aby sprbowaa zrekonstruowa w tym dniu pierwotny stan tych zbkw za pomoc dwch ziarenek ryu przyczepionych do zwisajcych z sufitu nici. Stanowi one bd pierwotny symbol naszych lilipucich pocztkw. Symbol ten za wszelk cen pragn mie na zdjciu wykonanym przez Roberta Descharnes. W cigu dnia nic nie bd robi, gdy zazwyczaj tym wanie si zajmuj przez sze miesicy, ktre spdzam rokrocznie w Port Lligat. Nic to znaczy, e cay czas maluj. Gala niczym kosmiczna mapka, lub jak majowa szaruga, czy te maleki, pleciony koszyk peen jagd siedzi u mych nagich stp. Nie omieszkajc zadaj jej pytanie, czy moe mi sporzdzi list historycznych jabek. Recytuje mi j jak litani: Jabko grzechu pierworodnego Ewy, jabko anatomiczne Adama, jabko estetyczne sdu Parysa, jabko uczuciowoci Wilhelma Tella, jabko grawitacji Newtona, jabko strukturalne Cezannea... Po czym odzywa si ze miechem: Nie ma ju jabek historycznych, gdy nastpne to jabko nuklearne, ktre eksploduje. Spowoduj jego eksplozj! mwi do niej. Eksplozja nastpi w poudnie. Wierz jej, poniewa wszystko, co mwi, jest prawd. Maleka, piciometrowa drka obok naszego patio wyduya si w poudnie o trzysta metrw, gdy w tajemnicy przede mn Gala zakupia ssiedni plantacje oliwek, na ktrej rano wytyczono wapnem bielutek drog. Pocztek drogi wyznaczao drzewo granatu to by wanie w eksplodujcy owoc granatu!83 Nastpnie, zgodnie z moimi yczeniami, Gala przedstawia mi koncepcj skrzyni skadajcej si z szeciu cian wykonanych z miedzi rodzimej. Miaa ona suy do przechowywania zomu w postaci gwodzi i tym podobnego klinowatego elastwa. Skrzynia ta, dziki obecnoci granatu, ktry miaby eksplodowa w jej wntrzu, byskawicznie i apokaliptycznie wygrawerowaaby sze ilustracji do Apokalipsy w. Jana84 Serce moje, czego pragniesz? Serce moje, czego sobie yczysz? Tak wanie mawiaa do mnie matka, zawsze gdy pochylaa si nade mn troskliwie. Aby podzikowa Gali za jej eksplodujcy owoc granatu, odezwaem si do niej tak samo: Serce moje, czego pragniesz? Serce moje, czego sobie yczysz? W jej odpowiedzi by kolejny prezent dla mnie: Bijce serce z rubinu! Serce to stao si synn, prezentowan na caym wiecie biuteri wchodzc w skad kolekcji Cheathama. Moja kosmiczna mapka usiada mi na goych stopach, aby odpocz po pozowaniu do obrazu Leda Atomica, ktry wanie odnawiaem. Palce mych stp czuy agodne ciepo, jakie pochodzi mogo tylko od Jowisza. Podzieliem si z ni kolejnym
93

marzeniem, ktre tym razem wydawao si niemoliwe do zrealizowania: Zrb mi jajko! Zrobia mi dwa. Wieczorem, przebywajc na naszym patio o, wielki murze Hiszpanii Garcii Lorki! upajajc si zapachem jaminu, wysuchiwaem tezy doktora Roumeguere, wmyl ktrej Gala ija ucieleniamy cudowny mit o Dioskurach, zrodzonych z jednego z dwch boskich jaj Ledy. W tym momencie, jak gdyby odskorupiano jajo dwch skrzyde naszej rezydencji85 zdaem sobie spraw, e ju wczeniej Gala zamwia u mnie trzecie skrzydo, majce mieci ogromn sypialni gadk i cakowicie kulist. Obecnie jest ona w trakcie budowy. Nim zapadn w sen, w peni ukontentowany niczym jajko, dodam na koniec, e dzie ten przynis mi i to bez uciekania si do synnej metody paranoiczno-krytycznej dwa kolejne abdzie (o ktrych zapomniaem wspomnie), eksplodujcy owoc granatu, bijce serce z rubinu, jajo: Leda Atomica naszej wasnej deifikacji. Dziki temu prac m chroni bdzie alchemiczna lina pasji. Ale to jeszcze nie wszystko! O godzinie dziesitej trzydzieci moj pierwsz faz snu przerywa wejcie delegacji z merostwa Figueras, mego rodzinnego miasta. Napisano, e zawarte w moim jajku zadowolenie ma osign gigantyczne apogeum. Giganty, ktre kilka lat temu Gala i Christian Dior zaprojektowali na bal Beistegui, dzi wieczr miay przybra posta Gali i Dalego. Ot, przedstawiciele mera przybyli powiadomi mnie, e pragn wzbogaci mitologi Ampurdan dwoma gigantami procesji regionalnych wyobraajcymi Gal i mnie. Po tym bd mg wreszcie zasn na dobre. Dwa zby mleczne niewyranej bieli porannego snu, ktre chciaem zawiesi prowizorycznie na nitkach, na pocztku nocnego marzenia sennego przybray posta dwch najprawdziwszych-o nieodpartej bieli prawdy gigantw, jakimi jestemy my. Krocz zdecydowanie drk Gali, unoszc wysoko w gr moje gigantyczne dziea, a my w tym czasie sposobimy si do dalszej pielgrzymki po wiecie. Jeeli w naszej skarowaciaej epoce kolosalny skandal bycia geniuszem askawie zezwoli nam, bymy nie zostali ukamienowani jak psy lub nie zdechli z godu, zawdzicza to bdziemy wycznie asce Boga. 1959 1960 Maj Pary, 19 maja Pord ogromnego tumu, ktry wymawia z naboestwem moje imi, nazywajc mnie Mistrzem, dokonam za chwil otwarcia wystawy moich stu ilustracji do Boskiej Komedii w Muzeum Galliera. Jakie to niezmiernie przyjemne uczucie upaja si owym uwielbieniem docierajcym do mnie magicznymi falami i po raz kolejny przyprawiajcym rogi sztuce abstrakcyjnej, ktra umiera z zazdroci. Poniewa pada pytanie, dlaczego
94

pieko charakteryzuj u mnie jasne barwy, odpowiadam, e romantyzm popeni haniebny bd, usiujc przekona odbiorcw, i pieko jest czarne jak kopalnie wgla Gustavea Dore, gdzie nie mona nic dojrze. Wszystko to jest faszem. Pieko Dantego owietla soce i mid Morza rdziemnego; dlatego wanie okropiestwa moich ilustracji s analityczne i supergalaretowate, z uwzgldnieniem wspczynnika anielskiej lepkoci. Po raz pierwszy na mych ilustracjach widoczna jest w caej peni nadwraliwo trawienna dwu istot wzajemnie si poerajcych. To szalony dzie mistycznej i amoniakalnej radoci. Pragnem, by ilustracje do Dantego przypominay delikatne, wilgotne lady boskiego sera. Std wanie si bierze ich pstrokaty wygld motylich skrzyde. Mistyka jest serem; Chrystus to ser, wicej gry sera! Czy wity Augustyn nie podaje, e Chrystus okrelony jest w Biblii jako montus coagulatus, montus fermentatus, co naley rozumie jako prawdziwa gra sera?! Dali tego nie mwi to wity Augustyn, a Dali to powtarza. Sigajc do boskich pocztkw niemiertelnej Hellady, mona stwierdzi, e lk przed czasem i przestrzeni, psychologicznymi bogami oraz wzniosymi a tragicznymi rozterkami ludzkiej duszy, okaza si podstaw stworzenia przez Grekw caej filozofii mitologicznego antropomorfizmu. Jako kontynuator tradycji greckich Dali zadowolony jest tylko wtedy, gdy na bazie lku przed czasem, przestrzeni i skwantowanymi niepokojami duszy zdoa wyprodukowa ser! I to ser mistyczny, boski!88 Wrzesie Dwadziecia lat po napisaniu epilogu do Sekretnego ycia moje wosy s cigle czarne, na stopach nie pojawi si jeszcze ani jeden, jake uwaczajcy mej godnoci, lad odcisku, a zarysowujce si krgoci brzuszka po operacji wyrostka robaczkowego ustpuj miejsca ksztatom z mych modzieczych lat. Czekajc na wiar, ktra jest znakiem aski boej, staem si bohaterem. Nieprawda dwoma bohaterami! Wedug Freuda bohaterem jest ten, kto buntuje si przeciw autorytetowi ojcowskiemu oraz ojcu, by ostatecznie okaza si zwycizc. Tak rzecz si miaa z moim ojcem, ktry darzy mnie wielk mioci. Ale mio ta okazaa si za ycia tak saba, e teraz, kiedy ojciec jest w niebie, osiga apogeum kolejnej tragedii godnej, zaiste, Corneillea: moe by szczliwy jedynie z tego powodu, e jego syn sta si bohaterem dziki niemu. Podobnie jest z Picassem, moim drugim ojcem duchowym. Jako e zbuntowaem si przeciwko jego autorytetowi i poniewa zwyciam tu rwnie w stylu godnym Corneillea, Picasso bdzie mg si radowa z tego powodu jeszcze za ycia. Jeli ju by bohaterem, lepiej by bohaterem dwukrotnie ni nie by nim wcale. Dlatego te od czasu napisania epilogu nie rozwiodem si z on, jak si to na ogl czyni wrcz przeciwnie: ponownie polubiem j, tym razem przechodzc na ono kocioa katolickiego, apostolskiego i rzymskiego, wkrtce po tym jak pierwszy poeta Francji89
95

 ktry by rwnie pierwszym mem Gali, umoliwi nam to poprzez swoj mier. lub ten, ktry odby si z dala od ludzi, w Kaplicy Matki Boskiej Anielskiej, sprawi, e ogarno mnie szalestwo przekraczajce wszelk miar, poniewa teraz ju wiem, e nie istnieje na tej ziemi naczynie zdolne pomieci szlachetne eliksiry mojego nienasyconego pragnienia ceremoniau, rytuau i kultu religijnego. Pitnacie minut po tym kolejnym lubie moj dusz i ciaem owadn nastpny kaprys szalecze pragnienie, by oeni si z Gal powtrnie. Kiedy o zmierzchu dotarem do Port Lligat, nad morzem, w porze przypywu spotkaem siedzcego biskupa (czsto zdana mi si w yciu spotyka siedzcych biskupw w podobnych okolicznociach). Caujc jego piercie byem mu podwjnie wdziczny za to, e da mi do zrozumienia, i mj kolejny lub jest cakiem moliwy, a to dziki obrzdkowi koptyjskiemu, jednemu z najduszych, najbardziej skomplikowanych i wyczerpujcych obrzdkw, jakie istniej. Wyjania mi, e nawet majc na wzgldzie sakrament katolicki w niczym to nie przeszkodzi ani te niczego nie zmieni. To co dla ciebie, Dali, Dioskurze! Miae ju tyle jajek sadzonych bez talerza, ale brakowao ci jeszcze w yciu tej oto rzeczy: podwjnego niczego niczego podwjnego, ktre byoby niczym, gdyby nie byo wite. Tak wic na tym etapie mego ycia naleao pomyle O jakiej niezwykej uroczystoci w stylu Dalego. Taka uroczysto odbdzie si kiedy. Tymczasem za Georges Mathieu z ufnoci kreli pod moim adresem te oto szlachetne sowa: Schyek uroczystoci dworskich we Francji widoczny jest ju za Walezjuszy, ktrzy eliminuj ze tumy. Tendencja ta nasila si wraz z pojawieniem si wpyww woskich, kiedy owe uroczystoci przeradzaj si w spektakle o treci mitologicznej lub alegorycznej. Te ostatnie maj jedynie na celu wzbudza zachwyt poprzez wspaniay ceremonia oraz odpowiedni opraw. Wywodzce si z nich dzisiejsze uroczystoci publiczne niezalenie od tego, czy bd dzieem panw Artura Lopeza i Charlesa de Beistegui, markiza de Cuevas lub dArcangues s jedynie archeologicznymi wznowieniami. y to przede wszystkim uczestniczy. Od czasw Dionizego Areopagity nikt na Zachodzie, ani Leonardo da Vinci, ani Paracelsus, ani Goethe, ani Nietzsche nie by w tak cisej symbiozie duchowej z kosmosem jak Dali. Pobudza czowieka do twrczego dziaania, podtrzymywa energi wszechwiata i ycia spoecznego oto prawdziwa rola artysty. Zapewne najwiksz zasug wadcw woskiego Renesansu jest to, e zdoali poj t oczywist prawd i e organizacj uroczystoci dworskich powierzyli Brunelleschiemu lub da Vinci. Obdarzony najbardziej niezwyk wyobrani, miujcy przepych, teatr, monumentalno, a take zabawy i kult religijny, Dali wprawia w zakopotanie pytkie umysy, albowiem blaskiem wiata przesania prawdy, albowiem posuguje si raczej dialektyk analogii ni .dialektyk tosamoci. Tym, ktrzy zadaj sobie trud, by doszukiwa si ezoterycznego sensu jego poczyna, jawi si jako najskromniejszy i najbardziej fascynujcy czarnoksinik, ktry daje do zrozumienia, e bardziej liczy si jako geniusz kosmiczny ni jako malarz. Moj odpowiedzi na te wszystkie uprzejmoci bya Chwaa Balu Chway zawierajca
96

arcysyntetyczne refleksje na temat tego, czym powinna by dzisiaj uroczysto. Uczyniem to w tym celu, aby przezornie i odpowiednio wczenie ostudzi zapa tych spord moich przyjaci, ktrzy nie zostan nad zaproszeni. Uroczystoci naszych czasw bd lirycznymi apoteozami chwalebnej, acz upokorzonej cybernetyki, ktrej przyprawiono rogi, gdy tylko ona bdzie w stanie zapewni najwitsz cigo wiecznie ywej tradycji wit. W lodowatych czasach Renesansu uroczysto bya rdem egzystencjalnych, niemal paroksystycznych, krtkotrwaych przyjemnoci, bdcych nieodcznym atrybutem wszelkich psychologicznych struktur informacyjnych: snobizmu, wywiadu, kontrwywiadu, makiawelizmu, liturgii, estetycznej egzystencji rogaczy, gastronomicznego jezuityzmu, feudalnych i lilipucich niepokojw, rywalizacji midzy mikkimi kretynami... Dzisiaj jedynie cybernetyka cznie z teori informacji, ktrej moliwoci s nieograniczone, opierajc si na coraz to nowych podmiotach statystycznych, bdzie moga przyprawia rogi wszystkim uczestnikom uroczystoci, a przy okazji wszystkim snobom, gdy jak mawia hrabia Etienne de Beaumont uroczystoci organizuje si zwaszcza dla tych, ktrych si nie zaprasza. Skatologiczny blask pierwiastka religijnego, ktry winien by kulminacyjnym przecinkiem pointylistycznym kadego szanujcego si wita, objawi si, podobnie jak w przeszoci, poprzez rytua ofiarny archetypu. Tak jak w czasach Leonarda rozpruwano brzuch smoka, z ktrego wyaniay si kwiaty lilii, podobnie i dzi naley przystpi do rozpruwania najdoskonalszych, najbardziej skomplikowanych, najkosztowniejszych, najbardziej zgubnych dla ludzkoci maszyn cybernetycznych. Zostan zoone w ofierze jedynie dla ksicego kaprysu i zabawy; tym samym raz jeszcze przyprawi si rogi spoecznej misji tych wspaniaych maszyn, ktre dziki swej cudownej waciwoci natychmiastowego odbioru fantastycznych informacji posu jedynie do wywoania krtkotrwaego, przyprawionego odrobin salonowego intelektualizmu, orgazmu u wszystkich tych, ktrzy przybyli poparzy si lodowatym pomieniem przyprawiajcych rogi diamentw supercybernetycznego wita. Nie zapominajmy, e te informatyczne orgie winny by obficie zroszone krwi oraz uwietnione serwowanym w potnych dawkach zgiekiem opery, irracjonalnoci konkretnej, arcykonkretnej muzyki, a take dekoracjami Mathieu i Millarda, podobnie jak synne ju orgie Dalego, ktre autor pragnie nasyci lirycznymi dwikami o nateniu rwnym kakofonii wywoanej przez mczesk kastracj i umiercenie 558 wi przy akompaniamencie 300 motocykli z pracujcymi silnikami, pamitajc przy tym o dedykacjach retrospektywnych, takich jak pasae organowe wykonywane w asycie przymocowanych do klawiatur kotw, a to w celu sharmonizowania ich gniewnych pomrukw z bosk muzyk ojca Vittorii, jak Filip II, krl Hiszpanii, zajmowa si ju w tamtych czasach. Kolejne uroczystoci cybernetyczne bezuytecznej informacji (musz ju przesta je opisywa z tak drobiazgowoci; uczynio mnie to zreszt sawnym) odbywa si bd spontanicznie, jak tylko powrcimy do tradycyjnych monarchii, dziki czemu bdziemy wiadkami hiszpaskiej jednoci Europy. Krlowie, ksita, wszyscy dworacy wyazi bd ze skry, aby organizowa te
97

wielkie uroczystoci, zdajc sobie przy tym doskonale spraw, e nie organizuje si ich po to, aby si bawi, lecz by schlebia prnoci ludu. Po raz kolejny pozostaj wierny swym planom (bez talerza) napisania epilogu, uparcie odmawiajc wyjazdu do Chin lub odbycia jakiejkolwiek podry do jakiegokolwiek Bliskiego czy Dalekiego Wschodu. Dwa miejsca, w ktrych nie mog by nieobecny przed kadym swoim powrotem do Nowego Jorku co odbywa si matematycznie i systematycznie raz do roku to sawetne wejcia do paryskiego metra, bdce mazistym ucielenieniem caej strawy duchowej Nowego Wieku: Marksa, Freuda, Hitlera, Prousta, Picassa, Einsteina, Maxa Plancka, Gali, Dalego itd., itd., itd. oraz jake niepozorny dworzec kolejowy w Perpignan, gdzie z niewiadomych mi jeszcze przyczyn w mzgu i duszy Dalego zrodziy si najbardziej boskie idee. Wanie dziki refleksjom, jakie nachodz mnie na dworcu w Perpignan: Poszukujc kwantu dziaania, Obrazu, obrazeczka la la, obrazeczka la la la... Poszukujc kwantu dziaania, Ile dowiadcze si zobrazeczkuje Obraz, obrazeczek la la, obrazeczek la la la. w kwant dziaania, rzdzcy dzi strukturami mikrofizycznymi materii, musiaem odnale w malarstwie; to za mogem osign tylko dziki temu, e potrafi prowokowa (jestem wszak najwikszym prowokatorem) wszelkiego rodzaju wydarzenia nie wymagajce kontroli estetycznej lub nawet animistycznej, a to w celu nawizania cznoci duchowej z kosmosem... obraz, obrazek la ja, obrazeczek la la la... kosmos, kosmosek lala, kosmoseczek lala la. Rozpoczynaem od systemu kanalizacji ciekowej... obraz, obrazek la la, obrazek la la la... rynsztok, rynsztoczek la la, rynsztoczek la la la. Uwieczniaem mu i materi omiornicowatych omiornic z morskich gbin. Omiornicowaem wraz z ywymi omiornicami. Kazaem take malowa jeowcom, wstrzykujc im adrenalin, by dogoryway w konwulsjach oraz wsadzajc im midzy pi zbw latarni Arystotelesa odyge majc rejestrowa na powierzchni powleczonej parafin ich najdrobniejsze nawet ruchy. Korzystaem z deszczu maych ropuszek spadajcych z nieba podczas burzy, aby swymi rozprutymi brzuszkami same rysoway ropuchowaty haft stroju Don Kichota. Ciaa nagich kobiet, ubabrane w farbie, zamienione w ywe cierki, mieszaem ze wieo wykastrowanymi wieprzami i motocyklami z pracujcymi silnikami; cao umieszczaem w workach, w ktrych gromadzi si rnego rodzaju makulatur. Wysadzaem w powietrze ywe abdzie, naszpikowane owocami granatu, aby za pomoc metody stroboskopowej mc rejestrowa najmniejsze uszkodzenia wntrznoci ich niemal ywej fizjologii. Pewnego dnia wspiem si pospiesznie na plantacj oliwek, gdzie zazwyczaj oddawaem si tym wszystkim eksperymentom. Tym razem nie miaem jednak ani pynnego karabinu maszynowego, ani ywego nosoroca, ktry przydaby mi si take do odbitek drukarskich, ani choby pywej omiornicy. By to jedyny wypadek, kiedy prawie e musiaem czeka (nie przytrafio si to rwnie Ludwikowi XIV). Ale bya tam Gala. Znalaza jaki pdzel i podaa mi go: Moe tym sprbujesz!
98

Sprbowaem i sta si cud! Kilka niepowtarzalnych, archanielskich pocigni pdzla wskrzesio wszystkie dowiadczenia z caych dwudziestu lat! Nagle realizowao si wszystko to, czego przez cae ycie zaledwie si domylaem. Kwant dziaania obrazeczka... obrazeczka la la... obrazeczka la la la... okaza si w tym wypadku nonszalanckim pocigniciem pdzla, godnym heroizmu Don Diego Velasqueza de Silyy. Podczas gdy Dali malowa... i obrazeczek, i obrazeczek la la, i obrazeczek la la la... usyszaem gos Velasqueza, a pdzel jego mwi, bdzc po ptnie: Zrobie sobie krzywd, moje dziecko?... i obrazeczek, i obrazeczek la la, i obrazeczek la la la. W peni antyrealistycznego chaosu, kiedy Action Painting osiga swoje apogeum jak ten Velasquez ma si! Po trzystu latach jawi si jako jedyny wielki malarz w dziejach wiata. Wtem zadwicza gos Gali, peen godnoci i taktu, na co mog si zdoby tylko jej ziomkowie, mwic o bohaterze, ktry odnosi sukces: Tak, ale bardzo mu w tym pomoge! Patrzyem na ni uwanie, ale nie byo to nawet potrzebne, by mie pewno, e dziki jej wosom i moim wsom, po tym jak bya dla mnie wochatym orzeszkiem, kosmiczn mapk i plecionym koszykiem penym jagd, podobna teraz bdzie do Velasqueza majowej szarugi, z ktrym mgbym si kocha. Malarstwo to ukochany obraz, jawicy nam si w gbi oczu, a gincy na czubku pdzla podobnie ma si rzecz z mioci! Chafarrinada, chafarrinada, chafarrinada, chafarrinada, chafarrinada oto nowa sperma, z ktrej narodz si wszyscy przyszli malarze wiata, albowiem chafarrinadas Velasqueza s ekumeniczne.90 1961 1962 Listopad Port Lligat, 5 listopada Na szesnacie atrybutw Raimundusa Lullusa przypada 20922789888 000 kombinacjiChodzi tu o kombinacje k zbatych. Budzc si postanawiam osign t ilo kombinacji we wntrzu przezroczystej kuli, w ktrej od czterech dni dokonuj pierwszych dowiadcze (pierwszych, o ile mi wiadomo) dotyczcych lotu much. Dookoa jednak wszyscy przejawiaj niepokj: morze jest wzburzone. Domownicy mwi, e jest to najwikszy sztorm od trzydziestu lat. Nie ma prdu. Wydaje nam si, e jest ciemna noc; musimy zapali wiece. ta d Gali zerwaa cumy i dryfuje porodku zatoki. Nasz marynarz pacze i z caych si wali piciami w st. -Nie znios widoku tej odzi roztrzaskujcej si o skay! krzyczy. Sysz to, bdc w pracowni. Zaraz te zjawia si Gala, proszc mnie, abym wreszcie zszed na d doda marynarzowi otuchy. Gosposie szeptay ju midzy sob, e postrada zmysy. Schodzc na d, przechodz przez kuchni, gdzie bazesko
99

zrcznym i byskawicznym ruchem api lecc much, ktra bya mi potrzebna do dowiadcze. Nie zauway tego nikt. Zwracam si do marynarza: Nie przejmuj si! Kupimy now d. Nie mona byo przewidzie a tak gwatownego sztormu! Kad mu kokieteryjnie na ramieniu do, w ktrej zaciskam much. Od razu wydaje si spokojniejszy, tak e mog wrci do pracowni, aby umieci much w kuli. Obserwujc jej lot, sysz dochodzce z play donone okrzyki. Wybiegam na zewntrz. Siedemnastu rybakw oraz domownicy wydzieraj si wniebogosy: Cud!. Kiedy wydawao si, e d roztrzaska si o skay, nagle zmieni si wiatr, dziki czemu powrcia niczym wierne i posuszne zwierz, osiadajc na brzegu naprzeciwko domu. Z nieprawdopodobn zrcznoci jeden z marynarzy rzuci w jej kierunku zamocowan na cienkiej linie kotwic. W kocu udao si uchroni d od naporu fal, ktre spychay j bokiem na skay. Nie musz dodawa, e oprcz imienia Gali moja d nosi nazw Milagros, to znaczy cuda. Powracajc do pracowni stwierdzam, e mj insekt rwnie okaza si autorem kilku cudw. Na pierwszym miejscu naley tu wymieni najbardziej nadzwyczajny cud, ten mianowicie, e zrealizowa 20922789 888 kombinacji Raimundusa Lullusa, ktrych tak bardzo oczekiwaem po przebudzeniu. Do poudnia brakowao dokadnie osiem minut Zaiste, gsta materia ycia kry musi w sobie mnstwo podobnych kombinacji przypadkw i delirycznej zrcznoci! Odywaj wspomnienia o ojcu, ktry pewnego czerwcowego poranka rykn jak lew: Chodcie! Chodcie prdzej! No prdzej! Zbieglimy si wszyscy wielce zatrwoeni i zobaczylimy, jak ojciec wskazuje palcem woskow zapak, ktra w pozycji pionowej pona na posadzce z upkowych pytek. Ojciec zapaliwszy cygaro podrzuci zapak do gry, ta za zakrelia w powietrzu szeroki uk i kiedy wydawao si, e ju zgasa, upada pionowo na posadzk przyklejajc si do przegrzanych upkw, ktre j ponownie zapaliy. Ojciec cay czas wzywa chopw, ktrzy gromadzili si w coraz wikszej liczbie: Chodcie, chodcie! Nigdy ju czego podobnego nie ujrzycie! Pod koniec posiku, bdc cay czas pod wraeniem tego bulwersujcego wydarzenia, z caej siy rzuciem do gry korek, ktry po uderzeniu w sufit odbi si od bufetu, by wreszcie wyldowa na kocu karnisza. Wywaro to na ojcu niesamowite wraenie. Przez ca godzin wpatrywa si w korek, nie pozwalajc ruszy go z miejsca, gdzie przez kilka tygodni by przedmiotem podziwu domownikw i znajomych. 6 wrzenia Rozlewam kaw na koszul. Pierwsz reakcj tych, ktrzy w odrnieniu ode mnie nie s geniuszami, to znaczy innych ludzi, byoby wytarcie si. Ja jednak zachowuj si cakiem inaczej. Ju od dziecistwa miaem zwyczaj czyha na odpowiedni moment, kiedy gosposie i rodzice nie zdoaj zauway, jak zgrabnie i ukradkiem wylewam za
100

koszul na goe ciao najbardziej lepkie resztki cukru po kawie z mlekiem. Oprcz niewysowionej rozkoszy, jak sprawia mi w sczcy si a do ppka pyn, jego powolne schnicie, tudzie lepica si do skry tkanina, byy dla mnie bodcem do uporczywych a regularnych obserwacji. Dziki powolnym, harmonijnym ruchom, bd te nastpujcym po dugich, sodkich oczekiwaniach gwatownym drgniciom, koszula przylepiaa si do ciaa coraz bardziej, co rodzio filozoficzne myli i emocje, ktre nie opuszczay mnie przez cay dzie. Owa dyskretna przyjemno mojej przedwczesnej inteligencji osigna swj paroksyzm, kiedy pojawiajce si w wieku modzieczym owosienie zrodzio w punkcie zetknicia si piersi (akurat w miejscu, gdzie lokalizowaem potencja swej wiary religijnej) z tkanin koszuli (szata liturgiczna) kolejne komplikacje. Ot okazao si, e kilka przylegajcych do tkaniny wosw, opakanych lepkim cukrem, utrzymuje (teraz to wiem na pewno) kontakt elektroniczny, dziki ktremu cigle zmieniajcy si element lepki stawa si elementem mikkim najprawdziwszej mistycznej maszyny cybernetycznej ktr dziki asce boej wynalazem w tamten wanie ranek, 6 listopada, kiedy w delirycznym upojeniu obficie rozlewaem po ciele (niby to niechccy) przesodzon (niewiadomie) kaw z mlekiem. Jest to prawdziwa, sodka papka sklejajca moj najdelikatniejsz koszul z wosami na piersi przepenionej religijn wiar. Na zakoczenie wypadaoby doda, e jako geniusz, Dali mgby z powodzeniem przeksztaci w mikk maszyn cybernetyczn wszystkie ewentualne konsekwencje wynikajce z tego drobnego wydarzenia (dla wielu byby to co najwyej drobny kopot>, pozwalajc mi tym samym doj, czy te raczej dochodzi do etapu Wiary, ktra, jak dotd, bya wycznie darem Boga Wszechmogcego. 7 wrzenia Ze wszystkich hipersybaryckich przyjemnoci mego ycia jedn z najbardziej subtelnych i oryginalnych jest, by moe a nawet bez by moe i bdzie: eksponowanie na socu ciaa pokrytego muchami. Tak wic bd mg mwi: Pozwlcie maym muszkom, by do mnie przyleciay! Przebywajc w Port Lligat, wylewam podczas niadania na gow reszt oliwy z talerza po sardelach. Natychmiast przyfruwaj muchy. Jeli kontroluj bieg myli, askotanie much sprawia, e staje si on bardziej wartki. Natomiast (zdarza si to niezmiernie rzadko) kiedy ich obecno okae si przeszkod, bdzie to znak, e co jest nie tak i e cybernetyczne mechanizmy moich oryginalnych pomysw zgrzytaj niepokojco. Tak wic muchy s dla urnie czarodziejkami Morza rdziemnego. Ju w staroytnoci przesiadyway na obliczach mych sawnych poprzednikw, Sokratesa, Platona czy Homera92 ktrzy z zamknitymi oczyma opiewali w sawetny rj much krcych wok garnka z mlekiem, widzc w nich boskie stworzenia. W tym miejscu musze stanowczo podkreli, e lubi tylko muchy czyste, muchy jak to wczeniej okreliem w strojach od Balenciagi, natomiast nie lubi much, ktre spotyka si u biurokratw lub w miejskich budynkach. Z kolei lubi muchy yjce na liciach oliwkowych oraz muchy krce wok nad-psutego ciaa jeowca.
101

Dzisiaj, 7 listopada, przeczytaem w jakiej niemieckiej ksice, e Fidiasz wykreli plan wityni, wzorujc si na odmianie jeowca o charakterystycznej strukturze pentagonalnej, najbardziej boskiej, jak kiedykolwiek widzia. I wanie dzi, 7 listopada, o drugiej po poudniu, ledzc pi latajcych much wok zwinitego jeowca, mogem cay czas obserwowa ich spiralny ruch grawitacyjny od prawej strony do lewej. Jeli ta zasada si potwierdzi, jej donioso bdzie dla mnie oczywista: bdzie ona dla wszechwiata tym, czym byo synne jabko Newtona, poniewa twierdz, e ta odganiana przez wszystkich mucha ma w sobie w kwant dziaania, ktry Bg ustawicznie umiejscawia wanie na nosie czowieka, by tym samym wskaza mu drog prowadzc do jednego z najbardziej tajemniczych praw wszechwiata. 8 wrzenia Zasnem pogrony w rozwaaniach, e tak naprawd moje ycie musi si rozpocz jutro lub pojutrze albo te dzie pniej ale ju nieodwoalnie (to w kadym razie jest pewne i nieuchronne). Myl ta na kwadrans przed zbudzeniem wywouje twrczy sen teatralny, obrazujcy najwiksze natenie efektw scenicznych. Mj teatralny wieczr rozpoczyna si bardzo typowo: oto pojawia si normalna przedkurtyna, bogato zocona, silnie owietlona, z maym dziwacznym elementem porodku, tak charakterystycznym e dostrzegaj go wszyscy widzowie, co wywiera na nich niezapomniane wraenie. Po uniesieniu przedkurtyny rozpoczynaj si wizje, ktrych wznioso rycho dorwnuje gwatownemu patosowi najwikszych mitologii. Jowiszowa byskawica pogra na chwil wszystko w ciemnociach. Caa sala spodziewa si nieprawdopodobnego natenia efektw, lecz nieoczekiwanie dla wszystkich byskaj wiata, ponownie rozjaniajc przedkurtyn, tak samo jak na pocztku. Wszyscy widzowie s zatem rogaczami, oprcz Dalego i Gali, ktra miaa podobny sen. Mona by sdzi, e jest to pocztek opery naszego ycia, ale nic z tego... Przedkurtyna nawet si nie uniosa. Ta przedkurtyna, ktr jake zrcznie si posuono, jest na wag zota! 1963 Wrzesie 3 wrzenia Zawsze mam zwyczaj przegldania gazet na odwrt. Zamiast czyta wiadomoci, patrz na nie i wszystko widz. Ju w wieku modzieczym pomidzy typograficznymi zawijasami ogldaem, jak w najprawdziwszej telewizji, mecze piki nonej wystarczyo tylko mruga oczyma. Czsto nawet ju przed przerw zmuszony byem odpocz: do tego stopnia wyczerpywa mnie bieg wydarze na boisku. Dzi w gazetach ogldanych na odwrt widuj boskie rzeczy, tak pene dynamizmu, e postanawiam odwiey w duchu boskiej sztuki popartowskiej Dalego fragmenty gazet zawierajce estetyczne skarby, nierzadko godne Fidiasza. Te powikszone ponad miar gazety poddam operacji kwantyzacji, w wyniku czego bd one upstrzone przez muchy... Pomys ten przyszed
102

mi do gowy, kiedy kontemplowaem pikno jakich pokych kolay (odrobin obsranych przez muchy) Pabla Picassa i Georgesa Braquea. Dzi wieczr w trakcie pisania sucham radia, w ktrym jake susznie rozbrzmiewaj salwy z dzia z okazji pogrzebu Braquea. Braquea, ktry zyska saw midzy innymi dziki estetycznemu wynalazkowi kolau. Ja za dedykuj mu swoje najbardziej transcendentalne i o wiele szybciej uzyskujce rozgos, skwantowane dziki muchom, popiersie Sokratesa, ktre stanowi genialn okadk tego oto Dziennika mojego geniuszu. 19 wrzenia Zawsze gdy jestem na dworcu w Perpignan, kiedy Gala oddaje na baga jadce z nami obrazy, rodz si w mojej gowie najgenialniejsze idee mego ycia. Umys mj rozpoczyna dziaalno ju kilka kilometrw wczeniej, w miejscowoci Le Boulou, ale przyjazd na dworzec w Perpignan to pocztek najprawdziwszej ejakulacji umysowej, osigajcej rycho najwyszy stopie spekulatywnej wzniosoci. Dugo utrzymuj si na tej wysokoci; oczy podczas tej ejakulacji zawsze wychodz mi z orbit, czego moecie by wiadkami. Gdy dojedam do Lyonu, napicie to zaczyna si zmniejsza, i do Parya przybywam w stanie ukojenia, a to dziki gastronomicznym uniesieniom na trasie (panowie Pic w Valence i Dumaine w Saulieu). Mj umys osiga stan spoczynku, mimo e cay czas jest genialny, o czym racz pamita moi czytelnicy. Wanie 19 wrzenia na dworcu w Perpignan wpadem jakby w kosmogoniczn ekstaz, intensywniejsz ni wszystkie poprzednie. Miaem oto dokadn wizj powstania wszechwiata. Wszechwiat, ktry jest jedn z najbardziej ograniczonych rzeczy, jakie kiedykolwiek istniay, miaby wykazywa strukturalne podobiestwa (naturalnie przy zachowaniu wszelkich proporcji) do dworca w Perpignan, z t wszake rnic, e tam gdzie jest okienko kasowe, we wszechwiecie znajdowaaby si enigmatyczna rzeba, ktrej reprodukcja od kilku dni nie dawaa mi spokoju. Jej jasne czci byyby skwantowane dziki dziewiciu muchom pochodzcym z Le Boulou oraz jednej muszce owocowej, ktra byaby antymateri. Czytelniku! Popatrz na moj ilustracj i zapamitaj, e w ten oto sposb powstaj wszystkie kosmogonie. Dzie dobry! ANEKSY ANEKS I SZTUKA PIERDZENIA czyli PODRCZNIK POSPNEGO KANONIERA napisany przez hr. DE LA TROMPETTE lekarza Konia z Brzu na uytek osb cierpicych na zaparcia93
103

WPROWADZENIE Nie godzi si, Czytelniku, aeby od czasu kiedy pierdzisz, nie wiedzia jeszcze, w jaki sposb to czynisz i jak to czyni W oglnem mniemaniu pierdnicia mog by albo mae, albo wielkie i w zasadzie wszystkie one tego samego s rodzaju: zaiste powany to bd. Temat, ktry dzi przedstawiam moliwie z jak najwiksz dokadnoci, by jak dotd nie doceniany wielce, i to nie dlatego i mniemano, e jest niegodny traktowania, ale poniewa nie sdzono, aby mona byo w przedmiot bada metodycznie albo te odkry co nowego. Nie miano racyj. Pierdzenie jest sztuk, a zatem rzecz w yciu uyteczn, jak powiadaj Lukianos, Hennogenes, Kwintylian i inni. Odpowiednie umiejtnoci, co si tyczy pierdzenia, s waniejsz rzecz, anieli oglnie si sdzi. Wiatry, ktre Ujcia znale nie potrafic, Energi sw wielk boki rozrywaj, mier czsto przynosz Ofierze zaparcia bliskiej ycia kresu Pierdnicia na czasie ywot ocalaj. Mona pierdzie wedug regu tudzie z elegancy, co ustawicznie bd wykazywa w dalszej czci niniejszego wywodu. Nie omieszkam zaznajomi czytelnika z wasnemi poszukiwaniami i odkryciami w obrbie Sztuki, na temat ktrej nie ma nic godnego uwagi w najobszerniejszych sownikach: brak tam nawet (rzecz nie do uwierzenia) samej nomenklatury dotyczcej Sztuki, ktrej prawida przedstawiam dzi zainteresowanym. ROZDZIA PIERWSZY DEFINICYA OGLNA PIERDNICIA Pierdnicie, ktre u Grekw zwie si Porde, u Rzymian Crepitus ventris, w jzyku starosaksoskim Partin albo Furtin, w wysokoniemieckim Fartzen i w angielskim Fart, jest mieszanin gazw, ktre wychodz ju to haas czynic, ju to po cichu. Istniej wszake autorzy na tyle ograniczeni, a nawet na tyle nieroztropni, aby podtrzymywa absurdalne, aroganckie i maniackie sdy, a to wbrew Calepinowi, tudzie wszystkim innym sownikom, ktre napisane zostay lub bd napisane, e wyraz pierdnicie, we waciwem tego sowa znaczeniu, czyli w jego znaczeniu naturalnem, winien okrela wiatry, ktre wychodz, haas czynic. Opieraj si oni na tym oto wierszu Horacego, ktry przecie nie wyjania cakowicie tego zjawiska: Nam displosa sonat quantum Vesica pepedi. SAT 8 Pierdnem, taki haas czynic, e daoby si z powodzeniem pcherz tem nadmucha. Kt jednak nie wyczuwa, e Horacy w powyszym wierszu daje wyraz pedere w
104

znaczeniu oglnem? I po c miaby si ogranicza, pragnc da do zrozumienia, i Wyraz pedere oznacza wyrany odgos, do objanienia rodzaju pierdnicia, ktre wychodzc eksploduje? wity Ebremundus, w urokliwy filozof, wyobraa sobie pierdnicie cakiem inaczej ni gmin: wedug niego byo to westchnienie. Pewnego dnia tak oto mwi do swej lubej, W obecnoci ktrej pierdn: Wzburzone me serce wierne Ckliwych jest westchnie tak pene, Widzc twj nastrj ponury, Ze jedno, wielce subtelnie, Poprzez usta wyj nie miejc, Ucieka do innej dziury. A zatem, oglnie rzecz ujmujc, pierdniecie jest uwizionym w podbrzuszu wiatrem, powstaym, jak utrzymuj lekarze, w efekcie wydobywania si ciepawej materyi, ktr rozrzedzia niewielka temperatura, odprowadzajc bez dalszego rozkadu, albo te ktra si wydziela, jak to utrzymuj wieniacy i gmin, na skutek uycia jakich ingrediencyj wiatropdnych czy te pokarmw podobnej natury. Ponadto mona je okreli jako sprone powietrze, ktre usiujc si wydosta, przechodzi przez partye wewntrzne ciaa, by wreszcie wyj pospiesznie, kiedy znajduje ujcie, ktrego przyzwoito nie pozwala nazwa. Niczego wszake tutaj skrywa nie bdziemy: wiatry te uchodz przez odbyt, ju to haas czynic, ju to po cichu. Czasami natura przepdz je bez wysiku, czasem za nieodzowny jest zmylny sposb, ktry z pomoc teje natury zapewnia im atwe powstawanie, rdo delektacyi, czsto nawet przyjemnoci wielkiej. To wanie dao pocztek Przysowiu, e Jak chcecie w yciu dugo by zdrowi, Trzeba da ujcie z zadka wiatrowi. Powrmy jednakowo do naszej definicyj i wykamy, i jest ona zbien z najzdrowszemi reguami filozofyi, albowiem zawiera rodzaj, matery i rnic: quia nempe constat genere, materia et differentia: 1. Zawiera ona wszystkie przyczyny i gatunki, jak to zobaczymy w kolejnoci; 2. poniewa jest niezmienn poprzez rodzaj, nie ulega najmniejszej wtpliwoci, e jest rwnie sta dziki swej pierwotnej przyczynie, ktra powoduje powstawanie wiatrw, to znaczy, substancyi odkowej, jako te pokarmowi niedostatecznie przetrawionemu. Przedyskutujmy to najsamprzd dogbnie, nim zajmiemy si rodzajami. Powiadamy zatem, e materya wiatrw jest ciepawa i nieco rozrzedzona. Albowiem podobnie jak nigdy nie padao w krajach najcieplejszych ani te najzimniejszych, poniewa zbyt wielki upa pochania w tych pierwszych regyonach wszelkie pary i inne substancye lotne, a zbyt srogi mrz nie pozwala w tych drugich wydziela si owym substancyom, natomiast padaj deszcze w regyonach
105

umiarkowanych i agodnych (jak susznie to zaobserwowali Bodin, Meth. hist., Scaligero i Cardano), tak samo kiedy ciepota jest wysoka, nie tylko kruszy i rozdrabnia pokarm, ale tako rozkadaj pochania wszystkie pary, czego zimno nie zdoaoby uczyni. Oto co nie pozwala jej wyprodukowa ani krzty substancyi lotnej. Zachodzi przeciwiestwo wwczas, gdy ciepota jest agodna a umiarkowana, co nie pozwala cakowicie spali pokarmu, a poniewa rozdrabnia go zaledwie co nieco, materya komory brzusznej i jelit moe powodowa powstawanie rozlicznych wiatrw, ktrych energya proporcyonalna jest do waciwoci rozdymajcych pokarmu; ten za ulegajc fermentacyi dziki umiarkowanej ciepocie, rodzi substancye lotne nader gste a wirujce. Mona to sobie doskonae wyobrazi poprzez porwnanie wiosny i jesieni, lata i zimy, oraz dziki sposobowi destylacyi na maym ogniu.

ROZDZIA DRUGI O RNORODNYCH PIERDNICIACH, W SZCZEGLNOCI ZA O PIERDNICIU; PODANIE KOMPLETNEJ DEFINICYI PIERDNICIA Powiedzielimy wyej, i pierdnicie wychodzi przez odbyt. Tem to wanie rni si od beknicia, czyli raportu hiszpaskiego. Ten ostatni, mimo e uformowany z tej samej materyi, w odku, wychodzi gr, a to z racyi bliskoci ujcia albo twardoci lub przepenienia brzucha lub jeszcze innych przeszkd, ktre nie pozwalaj mu skierowa si ku drogom dolnym. Wedug naszych ustale beknicie i pierdnicie przedstawiaj wiele analogyi, cho u niektrych osb to pierwsze budzi wstrt, ni to drugie. Ale czy nie widziano na dworze Ludwika Wielkiego, jak pewien ambasador, pord przepychu zbytku, jakie roztacza przed jego zdziwionemi oczyma w przewietny monarcha, zdrowo sobie bekn, zapewniajc przy tem, e w jego kraju beknicie stanowi nieodzowny skadnik szlachetnego dostojestwa tam panujcego? A zatem nie naley wydawa bardziej nieprzychylnych sdw o jednem ni o drugiem; nie ma rnicy, czy gaz wychodzi gr, czy te doem, i nie powinno by adnych skrupuw w tym wzgldzie. Oto Furetiere podaje (tom II Dictionnaire Universel), e w hrabstwie Suffolk kadorazowo na Boe Narodzenie wasal musia przed krlem podskoczy, bekn i pierdn. Atoli nie naley zalicza beknicia do klasy wiatrw wywoujcych ble brzucha ani te do klasy szmerw i burcze brzucha, ktre take s Wiatrami tego samego rodzaju, a ktre, burczc w jelitach i rodzc si powoli, kojarz si z prologiem komedyi albo zwiastunem rychej burzy. Dziewczta i niewiasty, ktre opinaj si ciasno, aby podkreli sw figur, s na to szczeglnie podatne. Wedug Fernela jelito, ktre lekarze zw coecum, jest u nich tak rozepchane i wywouje tak wielkie wzdcia, e gazy, jakie ono zawiera, walcz z nie mniejszym zapaem w jamie brzusznej, ni to onegdaj czyniy wiatry, ktre Eol wizi w grskich grotach Eolyi; tak e daoby si, korzystajc z ich
106

przychylnoci, przedsiwzi dug podr morsk lub przynajmniej wprawia w ruch wiatraki. Aby definicya nasza bya kompletna, pozostaje nam napomkn o funkcyach pierdzenia, ktre czasem jest zdrowiem dla ciaa, jake oczekiwanem przez natur, czasami za delektowaniem si lub przyjemnoci, zmylnym sposobem spowodowan. Odkadamy to wszake na pniej, kiedy bdziemy take mwili o skutkach. Patrz rozdzia, ktry o tern traktuje. Tymczasem za godzi si zauway, i odrzucamy, a nawet ganimy wielce wszelki cel sprzeczny ze zdrowiem i dobrym smakiem, albowiem grzecznym a uczciwym sposobem podobne naduycia nie mog si znale w liczbie celw rozsdnych i rozkoszy przysparzajcych. ROZDZIA TRZECI PODZIA PIERDNI Wyjaniwszy natur i przyczyn pierdzenia, winnimy przystpi do waciwej klasyfikacyi pierdni oraz do zbadania ich rozmaitych rodzajw, aby nastpnie okreli je w zalenoci od ich cech. PROBLEMAT Naturalnym rzeczy sposobem rodzi si ta oto kwestya: kto mgby zada pytanie, jak waciwie dokona odpowiedniego podziau pierdni. Tak powiada niedowiarek. Czy naley je mierzy na okcie, na stopy, na kwarty, na korce? Nie. A oto jakie rozwizanie zaproponowa pewien znamienity chemik; nie ma nic atwiejszego i bardziej naturalnego. Wetknij rzecze nos do odbytu; jako e przegroda nosowa dzieli odbyt na dwie rwne czci, nozdrza utworz szalki wagi, stanie twj nos. Jeli poczujesz ciar, mierzc wychodzce pierdnicie bdzie to znak, i naley je mierzy na wadze; jeeli twardoci si charakteryzuje na okcie lub na stopy; jeeli zdaje si by pynem na kwarty; jeeli za grudkowatoci si odznacza na korce, i temu podobne; ale jeli e z racyi jego zbyt maych rozmiarw nie warto robi dowiadcze, czy tak jak zacni panowie Verriers: dmuchaj w zadek tak dugo, jak ci si spodoba, to znaczy a osignie ono odpowiedni wielko. Ale pomwmy powanie. Uczeni gramatycy dziel litery na samogoski i na spgoski; zazwyczaj panowie ci ledwie co dotykaj tej kwestyi. My jednak zawodowo si ni zajmujc, by mona byo ow matery naleycie pozna, a nawet w niej zagustowa, dzielimy pierdnicia na gosowe oraz nieme, czyli bki waciwe. Pierdnicia gosowe z natury rzeczy zw si petardami od wyrazu peter, a to w zwizku z rozmaitemi rodzajami dwikw, wytwarzaj, jak gdyby podbrzusze pene byo petard. Porwnaj w tej materyi tezy o Petardzie spisane przez Willichiusa Jodochusa. Ot petarda jest dwikiem dononym spowodowanym przez pary suche.
107

Dzieli si na wielk albo te ma, zalenie od rnorakich przyczyn lub okolicznoci. Petarda wielka jest penogosowa lub gosowa par excellence; maa zwie si pgon. O PIERDNICIU PENOGOSOWEM, CZYLI PIERDNICIU WIELKIEM Pierdnicie wielkie petardowe, czyli penogosowe-pene, objawia si haas wielki czynic, i to nie tylko z racyi pokanego gabarytu, ktry je produkuje jak w wypadku wieniakw, ale take dziki ogromnej rnorodnoci wiatrw na skutek pochaniania znacznych iloci pokarmw wzdymajcych lub te z powodu niskiej ciepoty naturalnej komory brzusznej i jelit. Owego feniksa wiatrw porwna mona do odgosu dzia, eksplozyi ogromnych pcherzw, wiatrw przechodzcych przez wielkie piszczaki organowe, i temu podobne. Grzmoty Arystofanesa dayby jedynie ndzne tego wyobraenie. Nie byoby to tak namacalnem, jak odgos dzia, czy jak salwa wystrzelona, aby zburzy mury albo rozpoczynajca atak batalyonu, albo witajca pana, ktry przybywa do miasta, etc. ZARZUTY PRZECIWNIKW PIERDZENIA Powiadaj, i pierdnicie wcale nas nie szokuje poprzez odgos; gdyby byo ono jedynie harmonijn improwizacy, nie do, e nie razioby nas, ale jeszcze mogoby nam si podoba; zawsze jednak nastpuje po nim nieprzyjemny zapach, ktry stanowi jego istot i ktry niemiy jest naszemu powonieniu. Oto na czem polega jego wada. Na dobre daje zna o sobie, kiedy zaczyna rozprzestrzenia niemie czsteczki, co sprawiaj, e znika pogoda na naszych licach. Czasem nawet jest ono na tyle zdradliwem, e zadaje nam ciosy znienacka, ktrych nie mona byo przewidzie, i atakuje nas po kryjomu. Do czsto daje si najsamprzd sysze guchy odgos, po czem nastpuj jeszcze haniebniejsze jego satelity, tak e doskonale wiadomo, z jak to nestosown kompany mamy do czynienia. ODPOWIED Nie ten zna si na pierdzeniu, co sdzi, i jest ono tak bardzo haniebnem i przyczyn tylu nieprzyzwoitoci. Prawdziwe pierdnicie, czyli pierdnicie pene, nie posiada wcale zapachu albo ma go tak mao, e ten nie posiada do siy aby pokona przestrze pomidzy jego ujciem a nosem obecnych. aciski wyraz crepitus okrelajcy pierdnicie oznacza jedynie dwik bez zapachu. Zjawisko to myli si zazwyczaj z dwoma innemi szkodliwemi wzdciami, z ktrych jedno zasmuca nasz wch, zwc si pospolicie bkiem lub, wedle yczenia, pierdniciem albo jeszcze inaczej pierdniciem eskiem, drugie stanowi najohydniejszy spektakl, zwie si pierdniciem gstym lub pierdniciem murarskiem. Na tej to faszywej bazuj przeciwnicy pierdzenia, ale atwo mona ich w kozi rg wykazujc, e prawdziwe pierdnicie jest w istocie czem Innem
108

owe dwa monstra, ktre przed chwil scharakteryzowano. Wszelkie gazy gromadzce si w ciele, ktre po spreniu wydzielaj si stamtd zw si wzdciami; dlatego te pierdnicie pene, bd i pierdnicie gste odpowiadaj sobie co do rodzaju, ale to e potrzebuj mniej lub wicej czasu, by przebywa w ciele, albo e z wiksz lub mniejsz atwoci ujcie znajduj, stanowi o ich rnicy i czyni je cakowicie odmiennymi. Pierdnicie pene nagromadziwszy sw matery w ciele, przedostaje si rnemi organami wewntrznemi znajdujcemi si na jego drodze i wychodzi mniejszy lub wikszy haas czynic. Materya pierdnicia gstego lub murarskiego usiowawszy wielokrotnie si ulotni, na skutek przeszkd zawraca z drogi, przemierza czsto t sam przestrze, ogrzewa si, obcia rozmaitemi skadnikami tuszczowemi, ktre zabiera po drodze: ta oto masa pojawia si w okolicy dolnej, by znale ujcie, a jako materya bardzo pynna, ktra czekaa tylko na odpowiedni moment, by wystrzeli, czmycha wreszcie nie czynic zbyt wiele haasu i pociga za sob ca zdobycz, ktr si obciya. Bk, rwnie napotykajcy przeszkody i powstrzymany w przejciu, odbywa t sam podr co pierdnicie murarskie: ogrzewa si tako, obcia po drodze skadnikami tuszczowemi, dy do wyjcia regyonami dolnemi z t wszake rnic, i napotykajc teren suchy a jaowy, nie nabywa zgoa dodatkowych dbr, ale obciony tylko tern, co zebra po drodze, wyprowadza si najmniejszego haasu nie czynic, a wychodzc prezentuje wchowi to, co ma najbardziej przykrego. Odpowiedziawszy na zarzuty przeciwnikw pierdzenia powrmy do naszego podziau. Pierdnicia zatem podobne s do artyleryi, etc., albo te, wedle yczenia, do grzmotw Arystofanesa. Tak czy owak, dziel si one na jednorazowe i wielokrotne. Pierdnicie jednorazowe daje wielki huk, pojedynczy i krtkotrway. Priapos przyrwnuje je, jak to ju widzielimy, do pkajcych bukakw. Displosa sonat quantum vesica. Nastpuj one wwczas, gdy materya zoona jest ze skadnikw jednorodnych, gdy jest obfita, gdy szczelina, przez ktr wychodzi, jest do szeroka lub do rozcigliwa, lub wreszcie gdy osobnik, ktry je wydaje, jest krzepki i-wystarczy mu do tego jednorazowy wysiek. Pierdnicia wielokrotne wychodz w formie kilku dononych odgosw, jeden po drugim nastpujcych; przypominaj one sery podmuchw, ktre pojawiaj si kolejno, kolicie jakby, jak gdyby pado pitnacie dwadziecia wystrzaw oddawanych raz po raz z fuzyi. Zw si one dyftongami, a niektrzy zapewniaj, e osoba susznej postury mogaby ich wyprodukowa ze dwadziecia za jednym zamachem. ROZDZIA CZWARTY PRZYCZYNA FIZYCZNA Z ROZSDKU SI WYWODZCA, CZYLI ANALIZA PIERDNICIA DYFTONGICZNEGO Pierdnicie jest dyftongiem, gdy otwr jest szeroki, materya obfita, komponenty
109

niejednorodne, ciepe i rzadkie, zimne i gste zarazem, albo kiedy materya majc rne ogniska, musi cofa si do rozmaitych partyi i jelit. A zatem nie moe ona wydosta si od razu, ani utrzymywa si w tych samych partyach jelit, ani te upynni jej si nie da pojedynczym wysikiem. Musi wic uchodzi, czynic to zmylnie w rnych odstpach czasu, tak dugo a nic z niej nie pozostanie, to znaczy a do ostatniego dmuchu. Tote dwik taki daje si sysze w nierwnym rytmie i z tej to przyczyny, mimo niewielkiego wysiku, sycha kanonad lub krcej trwamc, co przypomina postpujc artykulacy sylab dyftongicznych, takich jak pa pa paks, pa pa pa paks, pa pa pa papaks, etc. (Arystofanes, In nubib.), gdy wwczas odbyt nie zamyka si dokadnie, materya za zwycia natur. Nie ma nic bardziej urokliwego anieli mechanizm pierdni dyftongicznych, a zawdziczamy to odbytowi. Przede wszystkiem: l. Z natury swej winien on by wystarczajco obszerny i otoczony zwieraczem silnym a elastycznym. 2. Potrzeba dostatecznej iloci jednolitej materyi, aby uzyska najsamprzd pierdniecie jednorazowe. 3. Po pierwszym wystrzale niech odbyt zamknie si mimowolnie, ale nie a tak bardzo, by materya, ktra ma okaza si silniejsza anieli natura, nie zdoaa zmusi go do rozwarcia si i wywoania orgazmu (podranieniowego). 4. Niechaj si nieco zamyka, nastpnie za otwiera, i tak cigle na przemian; w ten oto sposb walczy on z natur, ktra ustawicznie dy do wydalenia materyi i do jej rozproszenia. 5. Wreszcie, jeli okoliczno tego wymaga, niechaj zatrzyma reszt wiatrw, aby je wydali w czasie ku temu sposobniejszym. Mona zastosowa tu epigram Marcjalisa, ks. l2, gdzie dicit et pedit deciesque viciesque94etc. Ale temat ten poruszymy w innem miejscu. Zapewne to o takich pierdniciach dyftongicznych wzmiankuje Horacy, o Priaposie rozprawiajc. Powiada, i pewnego dnia w krotochwilny bg pierdn siarczycie, co wystraszyo gromad czarownic rzucajcych uroki w pobliu. Ot gdyby owo pierdniecie byo tylko jednorazowem, prawdopodobnie czarownice wcale by si nie wystraszyy i nie porzuciy swych magicznych praktyk ani ww, by ucieka do miasta co si Prawdopodobnem jest, i Priapos rozpocz sw sery od pierdnicia jednorazowego, co donony huk dao, jak w wypadku mocno napitego pcherza; ale jako e po owym haasie natychmiast nastpio pierdniecie dyftongiczne, po nim za nastpne jeszcze dononiejsze, przeraone czarownice, ju przedtem solidnie wystraszone, czmychny co si w nogach. Horacy nie rozwodzi si na ten temat; widocznem jest, i wcale nie chcia o tem mwi, aby nie by rozwlekym, i e zachowa dyskrecy, poniewa wiedzia, e kady domyla si, w czem rzecz. Ta krtka uwaga wydaa nam si konieczn i stosown, aby wyjani ten fragment, ktry moe by niejasny i trudny tylko dla tych, co nie znaj si ani troch na fizyce. Duej na ten temat nie bdziemy si rozwodzi.

110

ROZDZIA PITY NIESZCZCIA! WYPADKI SPOWODOWANE PRZEZ PIERDNICIA DYYFONGICZNE. HISTORYA PIERDNICIA, KTORE SPOSZYO DYABLA I CAKIEM GO OGUPIO. DOMY OD DYABOW UWOLNIONE DZIKI INTERWENCYI PIERDNI DYFTONGICZNYCH. RACYE I AKSYOMATY Jeli pierdnicie dyftongiczne straszliwszem jest anieli grzmot i jeli pewnem jest, i piorun, ktry po nim nastpuje, zdziesitkowa ogromn ilo osb, sprawiajc, e jedni oguchli, a drudzy rozsdek postradali, nie ulega wobec tego wtpliwoci, e pierdnicie dyftongiczne, jeeli nie razi tak jak piorun, jest w stanie nie tylko spowodowa wszystkie przypadoci jak w wypadku grzmotu, ale jeszcze zabi na miejscu ludzi sabych, bojaliwego ducha i podatnych na przesdy. Wnosimy tak majc na wzgldzie natur jego skadnikw, a take ogromne sprenie gazu, ktry po uwolnieniu, do tego stopnia wstrzsa partyami powietrza, e moe niszczy, rozszarpywa i wyrywa w oka mgnieniu najdelikatniejsze wkna mzgu, a nastpnie nada gowie szybki ruch rotacyjny, obraca j na barkach niczym chorgiewk na dachu, zama na wysokoci sidmego krgu oson rdzenia przeduonego i przez to spowodowa mier. Wszystko to moe nastpi wskutek jedzenia rzepy, czosnku, grochu, bobu, brukwi lub wszelkich innych produktw wiatropdnych, ktrych zowrbne cechy s oglnie znane, a ktre powoduj odgos wyrany, sukcesywny i przerywany, jaki syszy si podczas erupcyi pierdnicia. Niestety! Ile kurczt zostao zabitych w jajach, ile podw poronionych lub zaduszonych w onie matek poprzez si eksplozyi! Sam dyabe wielokrotnie od tego ucieka. Spord kilku historyj, jakie mona przeczyta na ten temat, przytocz jedn, ktra niezawodnie jest prawdziw. Pewnego czeka dyabe od duszego ju czasu molestowa, aby si w jego sub odda. On za, nie mogc duej oprze si przeladowaniom zego ducha, przysta na to, pod trzema wszake warunkami, ktre mu co rychlej zaproponowa. 1. Poprosi go o wielkie iloci zota i srebra, i otrzyma je w mig. 2. Zada, aby uczyni go niewidzialnym. Dyabe nauczy go sposobw i przekona go o tem, odpowiedni eksperyment czynic, z miejsca si nie oddalajc. Na koniec czek w zafrasowany by wielce, nie wiedzc, co zaproponowa za trzecim razem, a co mogoby sprawi, e dyabe nie bdzie w stanie go ukontentowa; a poniewa jego umys jak na razie nie podsuwa mu adnego fortelu, ogarn go strach, ktrego nadmiar cakiem przypadkowo przysuy mu si, nad wyraz szczliwie wybawiajc go z opresyi. Powiadaj, e w tej krytycznej chwili wymskno mu si pierdnicie dyftongiczne ktrego haas przypomina salw z muszkietw. Wwczas to, przytomnie wykorzystujc t okazy, rzecze do dyaba: Chc, aby mi wypuci wszystkie te pierdnicia, a nale do ciebie. Dyabe usiowa to uczyni, ale pomimo i posiada otwr igy oraz napina si z caych si, ani troch mu si nie udawao. Zreszt wystraszony okropnym haasem tego pierdnicia, ktre powtrzyo echo dookoa, i skonfundowany, rozjuszony wrcz, widzc jak go oszukano, wzi nogi za pas,
111

puszczajc piekielnego bka, ktry zasmrodzi ca okolic. W ten wanie sposb oddali od owego nieszcznika bliskie ju niebezpieczestwo, jakie mu grozio. Jest take pewnem, i to na caym wiecie, we wszystkich krlestwach, republikach, miastach, wioskach, osadach, we wszystkich rodzinach i wiejskich rezydencyach, gdzie s suce, staruchy i pasterze, w ksigach i starych historyach, e byo mnstwo domw od dyabw uwolnionych, a to za pomoc pierdzenia, zapewne pierdni dyftongicznych. To rzeczywicie najdoskonalszy specyfik, jaki znamy, aby wygna dyaba; a sztuka pierdzenia, ktr dzi przedstawiamy, zyskujc sobie przez to przyjaci, zel na nas niechybnie bogosawiestwo ludzi, ktrych w dyabe nka. Jestemy przekonani, e na sposb trzeba odpowiedzie sposobem, na szelmostwo szelmostwem, e kim wybija kima, e silne wiato likwiduje sabe i e dwiki, zapachy, etc. pochaniaj inne, mniej silne. Znikajc anio ciemnoci bdzie poraony pochodni, jak kadziemy w do nieszcznikw, ktrych ona urzeknie i ktokolwiek j bdzie trzyma, niczego ju nie musi si obawia. Pierdnicie dyftongiczne to may grzmot kieszonkowy, jaki moe pomocny si okaza. Jego zalety i przymioty zdrowotne aktywno sw na bieco i wstecz wykazuj, jego cena nie ma granic i takim ju uznano je w najodleglejszych czasach staroytnych. Std rzymskie przysowie, e sniste pierdnicie warte jest talenta. Zazwyczaj pierdnicie dyftongiczne nie posiada zego zapachu, chyba e wywouj je jakie procesy gnilne w jelitach lub przebywao i dojrzewao zbyt dugo wewntrz nieboszczyka (albo pod nim), ktry zacz ju gni, albo te produkty, jakie si spoywao, byy zepsute. Aby dokona owego rozrnienia, odwouj si do najdelikatniejszego wchu; mojemu by si to nie udao, czytelnik za moe nie ma kataru jak ja. ROZDZIA SZSTY O PIERDNICIU PGONEM, CZYLI PIERDNICIU MAEM Pierdnicie mae, czyli pgone, wychodzi mniejszy haas, anieli pierdniecie wielkie, bd to z powodu zbyt wskiego kanau, czyli ujcia, ktrdy si wydobywa (tak jak pierdnicia szlachcianek), bd to z powodu maej iloci wiatrw, ktre s uwizione w jelitach. Pierdnicie to dzieli si na pene, rednie i przydechowe. O PIERDNICIU PENEM Jest to pierdnicie pgone, inaczej mae, skadajce si z materyi bardzo suchej i wielce delikatnej; ta przemieszczajc si agodnie wzdu kanau wyjciowego, ktry jest bardzo wski, zdoaaby nadmucha co najwyej somk. Zwie si pospolicie pierdniciem szlachcianek, w niczem nie niepokoi wraliwych nosw i wcale nieprzyzwoitem nie jest, jak bk i pierdnicie murarskie.
112

O PIERDNICIU PRZYDECHOWEM Pierdnicie przydechowe, czyli mae lub pgone, skada si z materyi wilgotnej i nieokrelonej. Aby da wyobraenie jego istoty i smaku, nie znalazbym lepszego porwnania anieIi pierdnicie gsi; i nie jest istotnem, czy gabaryt, jaki je produkuje, jest szeroki lub wski: jest ono tak mizernem, e trudno znale bardziej cherlawy stwr. To typowe pierdnicie piekarek. O PIERDNICIU REDNIEM Zajmuje ono w pewnym sensie pozycje poredni pomidzy pierdniciem penem a pierdniciem przydechowym, poniewa jednolita, dobrze przetrawiona materya, z jakiej si skada, bdc iloci i jakoci mizernej, wychodzi w naturalny sposb bez najmniejszego wysiku przez otwr, ktry w momencie tym nie zwiera si ani nie otwiera zbytnio. To pierdnicie typowe dla strapionych stanem wolnym oraz dla maonek burmistrzw. PRZYCZYNY POPRZEDNICH PIERDNI Istniej trzy najgwniejsze przyczyny rnorodnoci dwikw w przypadku tych trzech rodzajw pierdni, a tako i wszystkich pozostaych: naley zna natur wiatru, natur kanau tudzie tyzn osobnika. 1. Im suchsz jest materya wiatru, tern lepiej pierdnicie sycha; im jest ona wilgotniejsz, tern bardziej jest ono niewyranem; im bardziej jest ona jednolit i tej samej natury, tern krcej ono trwa; wreszcie im bardziej jest ona rnorodn, tern wiksze urozmaicenie ono prezentuje. 2. Co si tyczy natury kanau: im bdzie wszy, tern wyszy bdzie dwik; im bdzie szerszy, tem niszy dwik bdzie. U rde tych zalenoci jest cienko lub grubo jelit, ktrych wygodzenie lub wypenienie posiadaj niebagatelne znaczenie, co si tyczy dwikw, albowiem wiadomem jest, i to co puste, doniolejszy dwik daje, anieli to co jest wypenione. Trzecia wreszcie przyczyna, dla ktrej dwiki si rni, to energya i tyzna osobnika, albowiem im bardziej natura obdarzona jest si i wigorem, tern doniolejszy jest dwik pierdnicia i tem to ostatnie jest peniejszem. Wobec powyszego jasnem jest, i wanie z rnorodnoci przyczyn wynika rnica dwikw. atwo mona to wykaza na przykadzie fletw, trbek i flaoletw. Flet o ciankach grubych i szerokich daje dwik niewyrany, flet o ciankach cienkich i wskich wydaje dwik peny; wreszcie flet, ktrego cianki nie s ani zbyt grube, ani zbyt cienkie, wydaje dwik poredni. Budowa osobnika stanowi kolejn przyczyn potwierdzajc niniejsz tez. Niechaj, na przykad, kto kto posiada dobry dmuch, przytknie do ust trbk, a wydobdzie z niej bezsprzecznie dwiki bardzo donone; przeciwiestwo bdzie miao miejsce, jeeli ma on dech saby i krtki. Zauwamy wobec
113

powyszego, e instrumenty dte dobrze s pomylane i okazuj wielk uyteczno przy analizowaniu pierdni; e dziki nim formuuje si tezy nie do zbicia, jeeli takowe mog istnie, dotyczce rnorakich dwikw pierdni. O, flety zachwycajce, flaolety tkliwe, uroczyste rogi myliwskie! etc. Jestecie tak zmylnie wykonane, e mona powoa si na was, jeli idzie o sztuk pierdzenia, kiedy przytykane jestecie niewaciwie do ust, a potraficie umiejtnie zaprezentowa ton ostry lub powany, kiedy zrczne usta sprawiaj, e dwiczycie: dmijcie zatem zrcznie, Muzycy! ROZDZIA SIDMY KWESTYA MUZYCZNA. OSOBLIWY DUET. ZMYLNY SPOSB NA UMOLIWIENIE GUCHEMU SUCHANIA KONCERTU Pewien niemiecki uczony przedstawi kwesty nader trudn do rozwizania: jak si przekona, czy w pierdniciach moe tkwi muzyka? Distinguo: istnieje muzyka w pierdniciach dyftongicznych-concedo; w pozostaych pierdniciach nego. Muzyka, jaka powstaje z pierdni dyftongicznych, nie wyraa si poprzez gos lub inny bodziec dwikowy, tak jak skrzypce, gitara, klawesyn etc. Zalen jest jedynie od mechanizmu zwieracza odbytu, ktry cieniajc si albo rozszerzajc mniej lub bardziej, produkuje dwiki ju to niskie, ju to wysokie. Osobliwo owej muzyki polega na tem, e powstaje poprzez dmuch, i jak to powiedzielimy wyej, mona tu doszukiwa si analogyi do dwikw fletu, trbki, flaoletw, etc. A zatem pierdnicia dyftongiczne jako jedyne s w stanie tworzy muzyk stosownie do ich natury, jak mona si o tem przekona w rozdziale trzecim o podziale pierdni. Wobec powyszego moe istnie muzyka w pierdniciach. Przykad nastpny objani jeszcze lepiej t kwesty. Dwch maych chopcw, mych szkolnych towarzyszw, posiadao talent, z ktrego czsto robili uytek, a i ja take: jeden wydawa beknicia, i to o rnych tonach, tak jak chcia, drugi za w podobny sposb wydawa pierdnicia. Ten ostatni, by przyda czynnoci swej wicej elegancyi i finezyi, posugiwa si niewielkiem rzeszotem do osczania serw, na ktre nakada kartk papieru; po czem siadajc na tern nago i krcc poladkami, wydawa wszelkiego rodzaju dwiki organiczne a powabne. Przyznaj, i muzyka tego gatunku nie bya zbyt harmonijna, ani te modulacye nie byy wyszukane wielce; e byoby nawet du sztuk wymyli reguy piewu, ktry by towarzyszy takiemu koncertowi i zharmonizowa, jak naley, niskie i wysokie tony w najwyszej skali gosowej, tenory i barytony, falsety i basy. Omielam si jednak zauway, i zrczny nauczyciel muzyki mgby zbudowa z tego oryginalny system, godny przekazania potomnym i mogcy znale swe miejsce w sztuce kompozycyi: bdzie to gama dyatoniczna rozpisana po pitagorejsku, na bazie ktrej otrzyma si gamy chromatyczne, zaciskajc zby. Mona z powodzeniem to osign, cile respektujc zasady, ktre wczeniej podalimy. Niezawodn wskazwk okae si w tej operacyi energya fizyologiczna osobnika. Chcesz otrzyma dwiki wysokie? Zapewni ci je ciao pene gazw rozrzedzonych i o wskim odbycie. Chcesz dwikw dwa razy niszych?
114

Niechaj zabrzmi brzuch peen gazw gstych, a kana niech bdzie szeroki. Kadun o wiatrach wilgotnych wyprodukuje jedynie dwiki niewyrane. Krtko mwic, podbrzusze to wielce zoony instrument organowy, ktry wydaje rozmaite dwiki, a dziki ktremu mona bez zbytniego wysiku wydoby jak z magazynu dwanacie modusw, czyli dwikowych skali modalnych, z ktrych wybierze si jedynie te, co bd peniy funkcy ozdobnikw melodycznych, jak miksolidyjska, hypomiksolidyjska, dorycka i hypodorycka, albowiem uywajc ich wszystkich bez rnicy, a lubujc si w pierdniciach pgonych, uzyskaoby si dwiki ciszone do tego stopnia, e by si ich nie odrniao, albo te produkowaoby si w unisonie kilka dwikw wysokich lub niskich dajcych muzyk nieprzyjemn i bez smaku, na co zgodzi by si mona jedynie w wypadku harmideru albo wielkiego chru. Filozoficzny aksyomat ostrzega przed owym niebezpieczestwem rzecz zbyt wyczuwalna niszczy wraliwo: a sensibili in supremo gradu destruitur. Naley wic postpowa w sposb umiarkowany, a zyska si pewno, e si to spodoba. W przeciwnym razie siaoby si przeraenie, naladujc haaliwe dwiki katarakt w Szafuzie lub grach Hiszpanyi, huk wodospadw Nyagary lub Montmorency w Kanadzie, co to s przyczyn guchoty, a take poronienia u kobiet, nie pozwalajc im donosi ciy. Jednakow dwik nie moe by tak saby, by mczy suchacza zmuszajc go do zbyt wielkiego wysiku i uwagi, jeli ten chce go usysze. We wszystkim jest konieczny umiar. Est modus in rebus, sunt certi denique fines Quos ultra citraque nequit consistere rectum95 Przestrzegajc skrupulatnie tej rady Horacego, zawsze postpowa si bdzie waciwie, jedynie uznania sobie przysparzajc. Zanim wszelako skocz ten rozdzia, nie mgbym przed wami zatai, jako przykadny obywatel starajcy si zrekompensowa, na ile to moliwe, krzywdy, jakie natura wyrzdzia jego przyjacioom, wobec ktrych okazaa si zbyt okrutn; nie potrafibym powiadam zatai metody, ktra pozwoli guchemu cieszy si t muzyk. Niechaj wemie on fajk, niech przytknie jej wylot do koncertujcego odbytu, niechaj drugi jej koniec trzyma midzy zbami, a szczliwym przypadkiem bdzie mg uchwyci wszystkie interway dwikowe w caej ich rozcigoci i sodyczy. Mamy na to liczne przykady u Cardana i Baptysty lOrta z Neapolu. A jeeli jaka inna osoba ni guchy, jakiego bd stanu i kondycyj, zechce zagustowa w tej przyjemnoci, bdzie moga, podobnie jak tamten, ostro puszcza wiatry; a wwczas zakosztuje caej przyjemnoci i wszystkich wrae, jakich tylko mogaby oczekiwa. ROZDZIA SMY O PIERDNICIACH NIEMYCH ZWANYCH NIEPRZYZWOICIE BKAMI DYAGNOZA I PROGNOZA

115

Porzumy artykulacy, aby porozumie si teraz bez uycia mowy. Pierdnicia nieme, potocznie nazywane bkami, s cakiem pozbawione dwiku, a powstaj z niewielkiej iloci bardzo wilgotnych wiatrw. Zw si one po acinie visia, od czasownika visire; po niemiecku Feisten i po angielsku fich lub vetch. Bki s albo suche, albo rozwodnione. Suche wychodz nie czynic haasu i nie unoszc ze sob materyi gstej. Rozwodnione natomiast, skadajce si z wiatrw cichych a nieokrelonych, zabieraj zawsze ze sob troch materyi pynnej. Bajd maj chyo strzay lub pioruna i s nie do zniesienia w towarzystwie z racyi odraajcej woni, jak wydzielaj. Jeeli popatrzy si na wasn koszul, zauway si korpus delicti, jaki na niej zazwyczaj zostawiaj. Jest regu, co stwierdzi ju Jean Despautere, e poprzez poczenie goski pynnej z gosk niem w tej samej sylabie samogoska saba krtka si staje, co oznacza, e efekt bka rozwodnionego nastpuje nadzwyczaj szybko: Cum muta liquidam jungens in syllaba eadem, ancipitem pones vocalem quae brevis esto. Przeczytaem gdzie, e dyabe z aciskiego kraju pragnc pewnego dnia sobie pierdn, wypuci jedynie bka rozwodnionego, ktrym zasra sobie spodnie, a przeklinajc zdradziecki zadek, wykrzykn z wciekoci i oburzeniem: Nusquam tuta fides czy niczemu nie mona ju da wiary na tym wiecie? Bardzo wic susznie czyni ci, co obawiajc si tego rodzaju bkw, staraj si, nim je wypuszcz, nisko spuci spodnie i unie koszul. Nazywam ich ludmi rozsdnemi. ostronemi i przewidujcemi. DYAGNOZA I PROGNOZA Skoro bki rozwodnione wychodz nie czynic haasu, jest to znak, i nie ma zbyt wiele wiatrw. Poniewa unosz ze sob ekskrementy pynne, mona z tego wnosi, e nie istnieje tu adne ryzyko, co si tyczy zdrowia, i e s one wielce dla organizmu poyteczne. To sygna, e materya dojrza ju jest i czas sprawi ulg ldwiom swym i brzuchowi, wedug tego oto aksyomatu: Maturum stercus est importabile pondus.96 Wielk niedogodnoci jest szybka potrzeba wyprnienia i. Trzeba j zaspokoi jak najszybciej, w przeciwnym razie bdzie si miao zajcie jak w dyabe z aciskiego kraju (patrz powyej). ROZDZIA DZIEWITY O PIERDNICIACH I BKACH ROZMYLNYCH I NIEUMYLNYCH Jednym i drugim przypisuje si t sam przyczyn sprawcz, co si tyczy materyi wiatrw, ktre s produkowane na skutek konsumpcyi cebuli, czosnku, rzepy, brukwi, kapusty, ostrych potraw, grochu, bobu, soczewicy, fasoli, etc. S one rozmylne nieumylne i s tych samych rodzajw, comy wyej wyszczeglnili. Pierdzenie rozmylne nie wystpuje zbyt czsto wrd ludzi dobrze wychowanych, chyba e mieszkaj razem i pi w tem samem ku. Mona wwczas pierdn sobie rano, bd to miechu, bd te dla krotochwili, czynic to nawet tak
116

gromko i siarczycie, e kady obecny przy tem uznaby to za salwy z kolubryn. Znaem pewn dam, ktra nakrywajc sobie odbyt koszul, podchodzia do wiecy dopiero co zgaszonej i, pierdzc a puszczajc bki wolno i rytmicznie, zapalaa j ponownie, bardzo zrcznie to czynic; inna jednak, co chciaa j naladowa, nie zdoaa tego dokona. Zamienia knot w rozarzony proszek, ktry rycho rozproszy si w powietrzu, i przypalia sobie zadek. wita to prawda, e nie kademu jest dane uda si do Koryntu97 . Ale jeszcze wiksz zabaw jest uchwyci bka w do i zbliy go do nosa tego (lub tej), z ktrym dzieli si oe, kac okreli smak i gatunek. Znam takich, co niezbyt by gustowali w podobnej rozrywce. Pierdniecie nieumylne powstaje bez udziau tego, kto je produkuje. Ma to zazwyczaj miejsce, kiedy leymy na plecach lub kiedy si pochylamy, albo kiedy miejemy si do rozpuku, albo jeszcze kiedy odczuwamy strach. Ten rodzaj pierdnicia da si na ogl usprawiedliwi. ROZDZIA DZIESITY O KONSEKWENCYACH PIERDNI I BKW ICH UYTECZNO OSOBISTA Omwiwszy przyczyny pierdni i bkw, pozostaje nam powiedzie co nieco o ich efektach, a poniewa s one rnej natury, sprowadzimy je do dwch rodzajw, to znaczy do dobrych i zych. Wszelkie dobre pierdnicia s same przez si zawsze dla zdrowia uyteczne, w tem znaczeniu, e czowiek pozbywa si wiatrw, ktre mu wadz. To odprowadzenie odwraca rozliczne choroby, jako to bl hypochondryczny, furya, ble brzucha, kolka, dolegliwoci biodrowe, etc. Ale kiedy gazy s cinite, gdy id do gry lub nie znajduj ujcia, atakuj mzg poprzez nadzwyczajn ilo substancyi lotnych, ktre tamtdy przechodz; psuj pami, sprawiaj, e czowiek melancholijnym i furyatem si staje, powoduj wiele szkodliwych chorb. Std te upawy jakie tworz si poprzez destylacy gazowej materyi tych zowrogich lotnych stworw, co schodz do partyj dolnych. Szczliwy jest ten, u kogo koczy si to tylko na kaszlu, katarach, etc., jak powiadaj lekarze wykazujc to nieustannie. Ale wedug mnie najwikszem zem jest straci wszelki zapa i odczuwa niech do studyw i pracy. Domy wic wysiku, drogi Czytelniku, by co rychej da upust niecierpliwym gazom, wszelkim ostrym, przenikliwym wiatrom, wreszcie aby pozby si najdrobniejszych nawet dolegliwoci przez nie spowodowanych. Wydalajmy je wawo, moi drodzy ziomkowie, nawet haas czynic, bo przecie lepiej ni szkodzi sobie samemu, ryzykujc, e staniemy si hypochondrykami, melancholikami, furyatami i waryatami. Przyjmij drogi Czytelniku, podobnie jak ja, ow zasad, e pierdzenie posiada uyteczno osobist, ktra dotyczy kadej jednostki, a przekonuje ci ju o tem dobro, jakiego pierdzenie przysparza. A jeszcze bardziej uwierzysz w to dziki przykadom, ktre chc ci przytoczy, a ktre dotycz osb bdcych w powanych tarapatach z powodu powstrzymywania wiatrw.
117

Pewna dama, pord licznego towarzystwa, poczua znienacka ble w boku. Zatrwoona tak nieprzewidzianym incydentem opuszcza uroczysto, ktr bodaje specyalnie dla niej zorganizowano, a ktrej bya ozdob. Wzbudza to oglne zainteresowanie nastpuje poruszenie, wszyscy si niepokoj, biegn na pomoc. Zawezwani pospiesznie uczniowie Hypokratesa przybywaj dumnie, konsultuj si wzajemnie, poszukuj przyczyny blw, powouj si na rozlicznych autorw, wreszcie zbieraj informacye dotyczce trybu ycia i dyety, ktrej dama przestrzegaa. Chora si zastanawia i przypomina sobie, e nieroztropnie wstrzymywaa sniste pierdnicie, co ujcia si domagao. Inna znw, podatna na wiatry, powstrzymuje dwanacie uwizionych solidnych pierdni, ktre usiuj kolejno zamanifestowa sw obecno: przeywa tortury podczas dugiej gociny, wreszcie zasiada do bogato zastawionego stou, sdzc, e wan osob tu bdzie. I c si dzieje? Poera oczyma dania, ktrych nie jest w stanie sprbowa: jej odek peen wiatrw nie moe ju przyj poywienia. Zblazowany dandys, zacny opat, stateczny urzdnik wszyscy trzej, sztywno trzymajc si towarzyskich regu, czyni ze swych cia jaskini Eola: wprowadzaj do wiatry; jeden przechwalajc si wielce, drugi uczenie rozprawiajc, trzeci bez koca deliberujc. Czuj, jak wzbiera si na gwatown nawanic jelitow: dzielnie stawiaj jej czoa, ani jeden z nich nie wypuszcza najmniejszego pierdnicia. Po powrocie do domu ostry bl brzucha, ktry caa apteka zdoa z ledwoci umierzy, zwaa ich z ng bezlitonie, tak e s o krok od mierci. Ile dobrodziejstw, natomiast. drogi Czytelniku, przysparzaj wiatry uwolnione rycho w czas! Rozpraszaj wszystkie symptomy powanej choroby, rozwiewaj niepokj wszelki, sam sw obecnoci uspokajajc zatrwoone umysy. Osoba taka, uwaajc si za powanie chor, wzywa na pomoc wyznawcw, ktrzy pierdnwszy siarczycie a nieoczekiwanie, dziki skadaj medycynie i s cakowicie uzdrowieni. Inny znw wstaje rano, czujc ogromny ciar w odku. Wychodzi z ka cakiem napczniay, a przecie poprzedniego dnia wcale nie przebra miary przy stole. Nie ma ani smaku, ani apetytu, nie przyjmuje adnego pokarmu; niepokoi si i trwoy. Nadchodzi noc, a jedyn ulg, jak ona mu przynosi, jest saba nadzieja na niespokojny sen. Zaraz te kadzie si do ka, a w dolnych regyonach nawanica si zrywa: wzburzone jelita zdaj si jcze paczliwym tonem i po gwatownych drgawkach sniste pierdnicia daje si sysze, co sprawia, e nasz chory skonfudowany jest wielce, i niepokoia go taka bahostka. Pewna kobieta, niewolnica przesdw, nigdy nie zaznawaa dobrodziejstw pierdzenia. Od dwunastu lat. jako nieszczliwa ofiara cierpie, a by moe bardziej jeszcze medycyny, wyczerpaa ju wszystkie moliwoci leczenia. Kiedy w kocu owiecono j, jak uytecznem jest pierdzenie, puszcza wiatry do woli i czsto ble przeszy, choroby miny: wanem jest dla niej tylko to, by dobrze si czu, i cieszy si dzi wybornem zdrowiem. Oto ogromne korzyci, jakich pierdzenie przysparza kademu z osobna. Kt moe po tem wszystkiem kwestyonowa jego uyteczno przynajmniej osobist? Bk burzy dobr atmosfer w towarzystwie poprzez sw zoliw natur, pierdzenie natomiast jest przeciw niemu antydotum; niszczy go i z pewnoci nie pozwoli mu si
118

pojawi, jeli tylko ono samo bdzie miao do siy, by zrobi sobie przejcie, albowiem oczywistem jest, w co wtpi niepodobna, o ile zbada si informacye, jakie tu podalimy na temat pierdzenia i bkw, e te ostatnie puszcza si tylko z tej przyczyny, i nie miao si zamiaru pierdn, a w konsekwencyi, e wszdzie tam, gdzie pojawi si pierdnicie, bk wcale nie bdzie obecny. ROZDZIA JEDENASTY KORZY Z PIERDZENIA DLA TOWARZYSTWA Cesarz Klaudyusz, w cesarz po trzykro wielki, ktry jedynie zdrowie swych poddanych mia na wzgldzie, zostawszy poinformowany, i niektrzy z nich ywili do tak wielki szacunek, e woleli raczej zgin, ni pierdn w jego obecnoci, a dowiedziawszy si (jak to przytacza Swetonyusz, Dyon i wiele innych historykw), i mczyy ich przed mierci okropne ble brzucha, wyda edykt, na mocy ktrego zezwala wszystkim swym poddanym puszcza wiatry do woli, nawet przy stole, byle tylko czyni to bez ogrdek. Zapewne uciekajc si do mechanizmu antyfrazy nadano mu Klaudyusz, od aciskiego wyrazu claudere, zamyka; albowiem edykt ten wydajc, kaza raczej otwiera organy pierdzenia ni je zamyka. Czy zatem nie byoby waciwem wskrzesi podobny edykt, ktry jak twierdzi Cujas99 znajdowa si ju w dawnym kodeksie, tak jak mnstwo innych, ktre ze usunito? Nieprzyzwoito, jak wie si z pierdzeniem, wyjani mona jedynie majc na uwadze usposobienie i kaprysy ludzi. Nie jest ono zgoa sprzecznem z dobremi obyczajami, w konsekwencyi za nie jest wcale ryzykownem zezwala na nie. Mamy zreszt dowody, i w rozlicznych miejscach, a nawet pord czci eleganckiego towarzystwa pierdzi si do woli, i najwikszem okruciestwem jest ywi w tym wzgldzie jakiekolwiek skrupuy. W pewnej parafyi odlegej od Caen o cztery lub pi mil czek pewien na mocy prawa feudalnego przez dugi czas wymaga i ma prawo jeszcze dzisiaj wymaga ptora pierdnicia rokrocznie. Egipcyanie uczynili z pierdzenia boga, ktrego postacie pokazuje si jeszcze w niektrych muzeach. Staroytni, obserwujc bardziej lub mniej haaliwe wypuszczanie wiatrw, przepowiadali pogod adn lub ddyst. Ci z Pelusyum adorowali pierdzenie. Jeeli czowieka nie krpowaaby obawa, e pozwala sobie na zbyt wiele, czy nie mgby z tego wszystkiego wnosi, i pierdzenie, ktremu jake daleko do nieprzyzwoitoci, jest obyczajnoci najdoskonalszej i najbardziej majestatycznej, albowiem stanowi ono zewntrzny objaw szacunku poddanego wzgldem swego pana, danin wasala wobec seniora, jest godnem uwagi Cezara, zwiastunem zmian pogody oraz co tu duo mwi! przedmiotem kultu i czci potnego narodu.
119

Ale ukamy poprzez inne jeszcze przykady, i pierdzenie uytecznem jest dla towarzystwa. Istniej wrogowie towarzystwa, ktrych wysiki pierdnicie przerywa. Na przykad w licznem towarzystwie zblazowany salonowiec znajduje sekret jak zanudza na mier: przez ca godzin si wdziczy, szczerzy zby, bredzi moc niedorzecznoci, przez co nuy suchaczy. Nage pierdnicie z miejsca zbija go z pantayku, pojawiajc si w sam czas, aby wyrwa wszystkie umysy od skrpowania i odwrci uwag od wyczerpujcej gadaniny ich wsplnego wroga. To jeszcze nie wszystko pierdzenie przysparza realnych dobrodziejstw. Najurokliwszym sposobem nawizania bliszych kontaktw w towarzystwie jest rozmowa. Pierdnicie przyczynia si do tego w cudowny sposb. Pewne znamienite towarzystwo od dwch godzin zachowuje milczenie bardziej pospne ni cisza w Grande Chartreuse100 ; jednym mwi nie pozwala etykieta, innym niemiao, innym wreszcie ignorancya: skonni rozsta si, nie wymwiwszy ani sowa. Nagle daje si sysze pierdnicie i natychmiast niemiay szmer przeradza si w dug dyskusy, ktr rozum kieruje a art okrasza. A zatem pierdniciu towarzystwo zawdzicza przerwanie krotochwilnej ciszy i materya do wesoej rozmowy. Pierdzenie zatem poytecznem jest rwnie dla towarzystwa w oglnoci. Mona wrcz doda, e nie jest mu ono niemiem. miechy, a nierzadko salwy miechu, jakie powoduje pierdnicie, kiedy tylko daje si posysze, w caej rozcigoci dowodz jego zalet i urokw: osoba najbardziej stateczna traci powag w jego bliskoci, najbardziej prawy charakter nie zdoa temu si oprze. Harmonijny a nagy odgos, jaki stanowi jego istot, rozwiewa letarg umysw. Niech no tylko w zgromadzeniu filozofw wsuchujcych si uwanie w pompatyczne maksymy, jakie jeden z nich metodycznie wygasza, pierdnicie pojawi si incognito, a moralno zbita z tropu od razu ustpuje miejsca miechom i radosnym rechotom, natura za toruje sobie drog tem chtniej, i na og skrpowan jest u tych niezwyczajnych mw. Niechaj nie wydaje si skrajnie niesprawiedliwego sdu, e miechy hamuj pierdzenie, bdc raczej sygnaem litoci i pogardy, ni oznak prawdziwej radoci. Pierdnicie zawiera w sobie nieodzowny urok niezalenie od miejsca i okolicznoci. Zgromadzona przy chorym rodzina, tonc we zach oczekuje tej strasznej chwili, ktra ma jej odebra pana, syna, brata. Pierdnicie, wylatujce z hukiem z oa konajcego, powstrzymuje bole zgromadzonych, rodzi pomyk nadziei, wywouje przynajmniej umiech na obliczach. Jeeli przy ou konajcego, gdzie panuje wszechobecny smutek, pierdnicie jest w stanie rozweseli umysy i pokrzepi serca, czy mona powtpiewa w si jego uroku? I tak, jako podatne na rne modyfikacye, zalety swe urozmaica moe, przez co musi si oglnie podoba. Czasem, gdy spieszno mu do wyjcia, pd ma gwatowny, huk dziaa naladujc, a przez to podoba si mowi wojennego rzemiosa; czasem powolne w biegu, skrpowane w przejciu przez obje pkule, ktre wski przesmyk daj, naladuje instrumenty muzyczne. Czasami haaliwe poprzez swe akordy, czsto zmienne i agodne dziki swym modulacjom, rado niechybnie sprawia duszom wrali120

wym i prawie wszystkim ludziom, albowiem niewielu jest takich, co nie kochaj muzyki. Skoro pierdzenie przyjemnem jest, jego uyteczno, tak osobista, jak i oglna, zostaa udowodniona, a jego rzekoma nieprzyzwoito odrzucona i pokonana, kt bdzie w stanie go nie zaaprobowa? Kt omieli si odtd oskara je o nieprzyzwoito, skoro powiada si, e cieszy si aprobacy w niektrych miejscach, a potpia si je w innych jedynie z racyi przesdw: skoro dowodzi si, i nie uwacza ono ani grzecznoci, ani dobrym obyczajom, poniewa dziaa na narzdy jedynie dwikiem harmonijnym i poniewa nigdy nie razi wchu poprzez szkodliwy gaz? Czy mona sdzi, e nie posiada ono znaczenia, skoro jest uytecznem kademu z osobna, rozpraszajc jego niespokojne myli o chorobach, ktrych si obawia, i przynoszc mu ogromn ulg? Czy wreszcie towarzystwo byoby na tyle niewdzicznem, by nie przyzna, i jest jego dunikiem, skoro pierdzenie uwalnia je od natrtw, ktrzy je nachodz, i skoro przysparza mu przyjemnoci, rodzc wszdzie tam, gdzie si pojawia, miechy i zabawy? To, co jest uytecznem, przyjemnem i roztropnem, uwaane jest za realne dobro i warto majce. Cic. Liv. I De officiis. ROZDZIA DWUNASTY METODY SKRYWANIA PIERDNICI NA POYTEK TYCH, CO PRZESDW SI TRZYMAJ Staroytni, ktrym daleko do krytykowania pierdzieli, zachcali swych uczniw, by nie krpowali si zgoa. Stoicy, ktrych filozofya bya w owych czasach najszlachetniejsza, powiadali, i dewiz ludzi jest wolno, i najznamienitsi filozofowie, nawet sam Cyceron, ktrzy byli o tem przekonani, przedkadali doktryn stoick nad inne szkoy traktujce o szczliwoci ycia ludzkiego. Wszyscy oni przekonali swych adwersarzy i, poprzez argumenty nie do zbicia, zmusili ich do stwierdzenia, i wrd poytecznych regu ycia nie tylko pierdnicia, ale take bki musz by dozwolone. Argumenty te dostrzec mona w dziewitym licie Ad familiares Cycerona do Peta, 174, a pord nieskoczonej iloci dobrych rad zobaczymy tam i tak: naley postpowa i kierowa si we wszystkiem wedug wskaza natury. Wobec tak wakich argumentw jest rzecz bezuyteczn powoywa si gromkim gosem na zasady grzecznoci i powcigliwoci, ktre mimo i wymagaj jak si powiada naleytych wzgldw, nie powinny jednakow growa nad trosk o wasne zdrowie, a nawet ycie. Ostatecznie, jeli kto jest do tego stopnia niewolnikiem owego przesdu, e nie moe uwolni si od krpujcych go wizw, nie odradzajc mu bynajmniej puszczania wiatrw, kiedy natura bdzie tego wymagaa, ukaemy mu chocia metody pozwalajce ukry pierdzenie. Niech zatem, kiedy pojawi si pierdnicie, pilnuje, aby wydawa donone hmm, hmm. Jeeli puca jego nie s wystarczajco silne, niech uda gone kichnicie, a wwczas bdzie ugoszczony, wrcz uhonorowany przez cae towarzystwo i obsypany yczeniami. Jeeli jest na tyle niezrczny, e nie moe zrobi ani jednego, ani drugiego, niech
121

splunie z wielk si, niech mocno poruszy swoim krzesem, wreszcie niech poczyni haas jaki bd, eby zatai pierdnicie. A jeli nie moe tego wszystkiego zrobi, niechaj cinie solidnie poladki, a wwczas bdzie tak, e natajc i ciskajc misie odbytowy, zamieni on na eskie to, co powinno uj jako mskie. Jednak owa niefortunna finezya szczodrze obdarzy wch tym, co odejmie suchowi. Natkniemy si tu na przypadek, o ktrym wzmiankuje nastpujca zagadka zawarta w Mercure galant pira Boursault: Jestem niewidzialnem ciaem, Co z dolnych idzie regyonw; I nie miem zdradzi nikomu, Jak zw mnie i jak powstaem. A fortelu si imajc Czmycham, samiczk si stajc Miast samca, ktrym by miaem. Nie mog wszelako ukry faktu, e wszystkie fortele obracaj si nierzadko przeciw temu, kto si nimi posuguje, i e zdana si czsto, i wprowadza si nieprzyjaciela midzy biodra, ten za rozrywa je niemiosiernie. Std wynika bd wszystkie ble, ktre wyszczeglnilimy w rozdziale trzecim. Moe si te zdarzy, e pragnc si powstrzyma, popenia si jeszcze wiksz ilo niestosownoci, albowiem wwczas nie da si znie dolegliwoci kolkowych i brzusznych, a poniewa wiatry pojawiaj si w ogromnych ilociach, odzywa si kanonada groteskowa w swej potdze. To wanie przydarzyo si Etonowi, ktry jak powiada Marcyalis chcc pozdrowi Jowisza i pochylajc si gboko wedle obyczaju staroytnych, pierdn tak, e cay Kapitol zatrzs si w posadach. EPIGRAM Multis dum precibus Jovem salutat, Stans summos resupinus usque in ungues, Aethon in Capitolio, pepedit. Riserunt Comites: sed ipso Divum Offensus genitor, trinoctiali Affectit domicoenio clientem. Post hoc flagitium misellus Aethon, Cum vult in Capitolium venire, Sellas ante pedit Patroclianas, Et pedit deciesque viviesque. Sed quamvis sibi caverit crepando, Compressis nati bus Jovem salutat. MART. Lib. 12, Ep.77101

122

ROZDZIA TRZYNASTY O BEZPOREDNICH EFEKTACH PIERDZENIA Wyrnia si trzy ich rodzaje: apodyktyczne, konieczne i prawdopodobne. Efekty apodyktyczne to takie, ktrych przyczyna obecn bdc, zwiastuje e efekt nie omieszka si ujawni. I tak czowiek, ktry naje si grochu i innych jarzyn, winogron, modych fig, ktry napije si sodkiego wina, wypieci on sw lub kochank, moe spodziewa si bliskich oznak eksplozyi. Konieczne to takie, jeeli z pierwszego efektu wynika drugi, jak haas, nieprzyjemny zapach, etc... Wreszcie prawdopodobne to te, ktre nie musz si zawsze pojawia i zazwyczaj nie towarzysz kademu rodzajowi pierdnicia, jako to skurcz, kaszel szczekajcy brzucha, kaszel i niewinne fortele z krzesami, z kichaniem albo z tupaniem, by nie rozpozna pierdzcego. Dobrze jest modych ludzi i starcw uczuli na to, aby nie mieli w zwyczaju czerwieni si, kiedy bd puszczali wiatry, a zachci tych pierwszych do miechu, aeby rozmow weselsz uczyni. Nie zdoano jeszcze ustali, czy oddawanie uryny przy pierdzeniu jest efektem szkodliwym, czy te dobroczynnym. Jeli o mnie chodzi, mniemam, i jest dobroczynnym, a e tak jest, wnosz z aksyomatu, ktry wydaje mi si do susznym, a ktry powiada, e: Mingere cum bombis res gratissima lumbis!102 W rzeczy samej sika bez pierdzenia to uda si do Dieppe i morza nie zobaczy. Jednakow czsto sika si przed pierdzeniem, albowiem wiatry pomagaj w pierwszej operacyi, uciskajc na pcherz, a pojawiaj si potem. ROZDZIA CZTERNASTY O LEKACH I METODACH POWODUJCYCH PIERDNICIA. PROBLEMAT. KWESTYA CHEMICZNA. DUCH WIATRW, CO SI TYCZY PIEGW. KONKLUZYA. Poniewa istniej wszelkiego rodzaju niedostatki, a sporo osb pierdzi rzadko lub z trudem, przez co zdarza si mnstwo wypadkw i chorb, pomylaem, i powinienem dla nich napisa specyalny, niewielki rozdzia, w ktrym omwi leki i metody, jakie mog by im pomocne w oddawaniu wiatrw, co to ich mcz. Powiem zatem w dwch sowach na uytek owych osb, e s dwie kategorye lekw powodujcych wiatry: wewntrzne i zewntrzne. Lekarstwa wewntrzne to any, koper, ostry plamisty, wreszcie wszystkie rodki wiatropdne i rozgrzewajce.
123

Lekarstwa zewntrzne to lewatywa i czopki. Niech czyni uytek z jednych i z drugich, a przyniesie im to Z pewnoci ulg. PROBLEMAT Mona si zapyta, czy istnieje analogya pomidzy dwikami; czy mona je dobiera i stworzy ze pierdzc muzyk wielogosow. Mona te zada pytanie, ile jest rodzajw pierdni w zalenoci od rnicy dwikw. Co si tyczy pierwszego pytania, znamienity muzyk gwarantuje muzyk, jakiej si zada, i gotw jest w kadej chwili da koncert tego rodzaju. Jeeli chodzi o drugie pytanie, odpowied brzmi, e s szedziesit i dwa dwiki pord pierdni. Albowiem, wedug Cardana, podex103 moe wyprodukowa i uoy cztery modusy proste pierdni wysoki, niski, odbity i wolny. Na bazie tych modusw tworzy si ich pidziesit osiem, co wraz czterema pierwszemi daje w ostatecznem policzeniu szedziesit i dwa dwiki, czyli rne gatunki pierdni. Kto chce, niech policzy. KWESTYA CHEMICZNA DUCH WIATRW, CO SI TYCZY PIEGW, ETC. Mona zapyta, czy jest moliwem w chemyi destylowanie wiatrw i uzyskanie ze ekstraktw. Nasuwa si odpowied twierdzca. Pewien aptekarz wyzna cakiem niedawno, e wiatry zaliczaj si do kategoryi duchw: e numero spirituum. A wziwszy aparat destylacyjny oto jak zabra si do rzeczy. Zawezwa pewn lrlandk z ssiedztwa, ktra na jeden posiek spoywaa tyle misa, co zjadoby szeciu poganiaczy muw w na trasie z Parya do Montpellier. Kobieta ta, zrujnowana przez apetyt i gorczk wtroby, zarabiaa na ycie, jak umiaa. Poda jej mis, ile tylko zapragna i moga zje, oraz ogromne iloci jarzyn wiatropdnych. Nakaza jej, by nie pierdziaa ani nie puszczaa bkw, nie uprzedziwszy go uprzednio. Przed pojawieniem si wiatrw, wzi jedno z owych duych naczy, jakich uywa si do produkcyj oleju witriolowego, i przytkn je starannie do jej odbytu, pobudzajc j jeszcze do pierdzenia poprzez przyjemne rodki wiatropdne i kac jej pi wod z anyem, a w kocu wszystkie napoje z jego sklepu odpowiadajce jego intencyom. Operacya odbya si zgodnie z yczeniem, to znaczy wydaa wielce obfity plon. Wwczas to nasz aptekarz wzi pewn substancy oleist albo te balsamiczn, ktrej nazwy nie pomn, a ktr wrzuci do naczynia, cao za wystawi na soce celem skroplenia przez wymieszanie, co dao cudowny ekstrakt Przyszo mu do gowy, e kilka jego kropel bdzie mogo usun piegi ze skry, i wyprbowa to nazajutrz na twarzy swej szacownej maonki, ktra stracia z miejsca wszystkie plamy i z przyjemnoci ujrzaa, jak cera jej bieleje w oczach. Mona ywi nadziej, i damy poczyni uytek z owego specyfiku i e przynios fortun aptekarzowi, ktremu ju nie
124

bdzie si zarzucao, e zna tylko map Niderlandw104. KONKLUZYA Aby sztuka pierdzenia w niczem nie ucierpiaa, mamy nadziej, e Czytelnik z ukontentowaniem przeledzi list niektrych rodzajw pierdni, ktre nie zostay uwzgldnione w trakcie niniejszego wywodu. Nie da si wszystkiego wzi tu pod uwag, zwaszcza e szlaki nie s jeszcze przetarte, a materya ta badana jest po raz pierwszy. Zatem dopiero po memoryalach, jakie cakiem niedawno nam przysano, napisalimy to, co nastpuje. Rozpoczniemy od pierdni prowincyonalnych, aby przez to prowincy uhonorowa. PIERDNICIA PROWINCYONALNE Ludzie dowiadczeni zapewniaj nas, e pierdnicia te nie s tak sztuczne, jak wiatry wydawane przez mieszkacw Parya, gdzie pod kadym wzgldem istnieje wyrafinowanie Produkuje si je bez zbytnich popisw, ale za to s naturalne i posiadaj sonawy posmak, podobnie jak smak zielonych ostryg. Pobudzaj przyjemnie apetyt. PIERDNICIA DOMOWE Dowiadujemy si od pewnej sawetnej gospodyni z Petersburga, e te rodzaje pierdni maj smak wyborny, gdy s cakiem wiee, i e kiedy s ciepe, chrupie si je z przyjemnoci; ale jak tylko staj si czerstwe, trac swj smak, przypominajc piguki, jakich zaywa si tylko w potrzebie. PIERDNICIA DZIEWIC Napisano na temat wyspy Amazonek, e pierdnicia, jakie tam si produkuje, s smaku wybornego i wielce poszukiwane. Powiadaj, e jedynie w tym kraju mona je znale, ale nie daje si temu zgoa wiary. Przyznaje si jednak, e s one niezmiernie rzadkie. PIERDNICIA FECHTMISTRZW Listy z obozu nieopodal Konstantynopola donosz, e pierdnicia fechtmistrzw s straszne i e nie jest dobrze poczu je z nazbyt bliska; poniewa zawsze s chronione pancerzem, powiadaj, e nie naley si do nich zblia bez floretu W rce. PIERDNICIA SZLACHCIANEK S to dania wyborne, zwaszcza w wielkich miastach, gdzie przypominaj pyszny
125

krokiet pomaraczowy. PIERDNICIA PANIEN Kiedy pierdnicia te s dojrzae, maj przyjemny posmak, ktrego chciaoby si jeszcze kiedy zakosztowa, a ktry mile drani zmysy prawdziwych koneserw. PIERDNICIA NIEWIAST ZAMNYCH Daoby si z powodzeniem przepisa cay memorya na temat owych pierdni; ale zadowolimy si konkluzy autora, zauwaajc, i wedug niego maj one smak tylko dla amantw, a mowie zazwyczaj lekce je sobie wa. PIERDNICIA MIESZCZEK Mieszczanie z Rouen i Caen przysali nam dugie pismo w formie dyssertacyi na temat natury pierdni ich on. Chcielibymy zadowoli jednych i drugich, podajc owa dyssertacy w caej rozcigoci; jednak ograniczenia, jakie sobie naoylimy, nie pozwalaj na to. Powiemy zatem oglnie, e pierdnicie mieszczki posiada do dobry zapach, kiedy jest pulchnem i gdy naleycie je przyrzdzono, i e z braku innych, mona nim si z powodzeniem zadowoli. PIERDNICIA WIENIACZEK Odpowiadajc co poniektrym zoliwcom, wrd ktrych pierdnicia wieniaczek nie ciesz si reputacy, donosz z okolic Orleanu, e s one nad wyraz przyjemne i naleycie uformowane, jakkolwiek doprawione na sposb wiejski; e s ponadto pierwszorzdne w smaku, podrnych za zapewnia si, i jest to dla nich prawdziwy ksek i e bd mogli je poyka z cakowit ufnoci, niemale garncami. PIERDNICIA PASTEREK Pasterki z doliny Tempe w Tesalyi zawiadamiaj nas, e wiatry ich maj najprawdziwsz wo pierdnicia, to znaczy, e czu je dziczk, albowiem produkowane s w okolicach, gdzie rosn jedynie roliny wonne, jako to macierzanka, majeranek, etc., i e domagaj si, aby rozrniano ich pierdnicia od pierdni pozostaych pasterek te ostatnie wiatry powstaj na glebie lecej odogiem. Charakterystyczn cech pozwalajc je bezbdnie rozpozna jest jak powiadaj robienie tego, co czyni si krlikom, aby mie pewno, e s dzikie: obwchuje si zadek. PIERDNICIA STARUCH

126

Obcowanie z tymi pierdniciami jest tak nieprzyjemnem, e nie da si znale nabywcy, ktry by si o nie targowa. Wszelako nikomu nie zamierza si zabrania przytyka tam ust. Targowa si mona do woli. PIERDNICIA PIEKARZW Oto krtki memorya, jaki otrzymalimy w tej materyi od mistrza piekarskiego z Hawru. Wysiek rzecze jaki wkada piekarz wyrabiajc ciasto z brzuchem przycinitym do dziey, powoduje pierdnicia dyftongiczne, ktre niekiedy zachowuj si jak chrabszcze i daoby si ich pokn z tuzin za jednym zamachem. Uwag t zaliczy mona do najuczeszych i godn jest ona jak najstaranniejszego przetrawienia. PIERDNICIA GARNCARZW Chocia s ksztatne, nie s przez to lepsze; s brudne, cuchnce i lepkie. Nie naley ich dotyka, gdy mona si nimi upaka. PIERDNICIA KRAWCW S one susznych rozmiarw i maj smak liwek, ale naley wystrzega si ich pestek. PIERDNICIA GEOGRAFW Podobne do chorgiewek na dachu, zmieniaj si, jak wiatr powieje. Czasami jednak zatrzymuj si od strony pnocnej, co czyni je wielce zdradliwemi. PIERDNICIA BRACISZKW ZAKONNYCH Uwaa si je za do osobliwe; smak ich jest w miar apetyczny, zawsze piszcz z godu w jzyku niemieckim. Ale uwaga! Melan ich jest niezbyt harmonijny. Jeli nie znajdziesz czego lepszego, moesz je mierzy na baryy. PIERDNICIA ROGACZW Rozrnia si dwa ich sorty. Pierwsze s delikatne, mile, agodne, etc. S to pierdnicia rogaczw z wasnej i nieprzymuszonej woli. Nie s one szkodliwe. Drugie wychodz nieoczekiwanie, gwatownie, bez adu i skadu, i naley ich si wystrzega: Podobne s do limaka, ktry wychodzi ze skorupy jedynie z wystawionemi rogami. PIERDNICIA UCZONYCH .

127

Te ostatnie s cenione nie z racyi wielkoci, ale dziki wielce szacownemu rodowisku, z ktrego si wywodz. S rwnie bardzo rzadkie, albowiem uczeni siedzc w awach Akademyi, a nie mogc w zgromadzeniu publicznem zaprzesta wanej lektury, eby swobodnie sobie pierdn, zmuszeni s nada tej czynnoci niewieci charakter, by pierdnicie wyj mogo, nie mcc porzdku prac i lektur. Natomiast s one siarczyste, kiedy okazuj si dziemi samotnoci i wolnoci, bowiem uczeni naszych czasw jedz wicej bobu ni pulard. Co si tyczy polednich autorw, takich jak ja, cieszymy si pena swoboda w naszych gabinetach. Zabawiamy si donon harmony pierdni dyftongicznych: przysparza nam ona inwencyi w ukadaniu ody, a ich dwiki mieszaj si przyjemnie z emfaz, z jak recytujemy swoje wiersze. Sawetny Boursault wyprodukowa zapewne cae mnstwo podobnych pierdni, badajc je z wielk uwaga, by ukazywa je z takiem znawstwem i smakiem, jak czyni to w Mercure galant. PIERDNICIA URZDNIKW S one najlepiej odywione, przynosz zaszczyt kuchni ich autorw. Tote chodzc po urzdach wielokrotnie zdarzao mi si sysze salwy pierdni, jakimi zabawiaj si gnune a bezczynne gryzipirki, pozdrawiajc si wzajemnie. Kto wyda najpikniejsz i najhaaliwsz bataly? Jest to koncert wytworny i wielce podniosy. Jeeli panowie ci nie maj nic lepszego do roboty, maj racj: naley walczy z nud w biurze i lepiej pierdzie dla zabicia czasu ni obmawia kogo, produkowa pamflety albo liczne wiersze. Zreszt obszernie ju wyjaniaem, jak straszne mog by konsekwencye wynikajce z obawy przed pierdzeniem; i nigdy me bd szczdzi pochwa pod adresem tych skwapliwych urzdrukw, co to mdrsi ni Metrokles, wol raczej uchodzi za nieokrzesanych, wypuszczajc uwizione wiatry, ni przerywa prac, idc pierdzie na korytarz, jak bowiem powiada przysowie: lepiej pierdzie w towarzystwie, nili zdycha w ciemnym kcie. PIERDNICIA AKTORW I AKTOREK Pierdni tych nie produkuje si bynajmniej na scenie; ale poniewa pojawiaj si na niej konie, jest prawdopodobnem, i przyznany im bdzie ten sam przywilej. Do tego czasu s tam incognita i nielegalnie, tak jak pierdnicia uczonych zmieniajce pe. Teatr nasz wprowadza codziennie tak celne innowacye w komedyi, e nie bybym zaskoczony, syszc salw wyprodukowan przez pana Z ***. KONIEC SZTUKI PIERDZENIA ANEKS II POCHWAA MUCHY LUKYANOS Z SAMOSATY105
128

1. Mucha nie jest najmniejszem stworzeniem skrzydlatem, jeeli porwna j z muszkami, komarami i lejszemi insektami, ale przewysza je wielkoci na tyle, na ile sama ustpuje pszczole. Nie posiada ona, tak jak pozostali mieszkacy prze-. stworzy, ciaa pokrytego pirami, z ktrych najdusze su do latania. Skrzyda jej, podobne do skrzyde pasikonikw, cykad i pszcz, utworzone s z Nony, ktrej delikatno, przypOminajca greck tkanin, przewysza cienkoci skrzyda pozostaych owadw. Lni kwiecicie, jak pawie, kiedy spoglda si na ni z uwag, jak rozwijajc w socu skrzyda gotuje si do lotu. 2. Lot jej nie jest, tak jak lot nietoperza, ustawicznem biciem skrzyde; nie s to take skoki, jak w wypadku pasikonika. Nie wydaje bynajmniej przenikliwego dwiku jak osa, lecz szybuje wdzicznie, osigajc strefy powietrza, do ktrych jest w stanie si wznie. Ma ona jeszcze t zalet, i nie zachowuje si cicho, lecz piewa podczas lotu, nie wytwarzajc zgoa nieznonego dwiku muszek i komarw. ani brzku pszczoy, ani strasznego i zowieszczego bzykania osy. Mucha okazuje tu sw wyszo dziki swojej agodnoci, podobnie jak flet o akcentach bardziej melodyjnych, anieli trbka i czynele. 3. Co si tyczy jej ciaa, gowa poczona jest z szyj niezmiernie delikatnem wizadem; porusza si ona z atwoci we wszystkich kierunkach i nie jest nieruchoma jak u pasikonika. Oczy s wypukle, wyrane i bardzo przypominaj rogi. Pier jest dobrze osadzona, a nogi przylegaj do, nie bdc przyklejone jak u os. Brzuch jest wypuky, dziki szerokim prgomi uskom pancerz przypomina. Przeciwko wrogowi broni si nie odwokiem, jak osa i pszczoa, lecz ustami i trbk, w ktr jest uzbrojona, jak sonie, i ktr pobiera poywienie, chwyta przedmioty i czepia si ich za pomoc umieszczonego na kocu czuka. Wychodzi stamtd zb, ktrym kluje i spija krew. Pije take mleko, ale woli krew, a ukucie jej nie jest zbyt bolesnem. Ma sze ng, ale porusza si tylko na czterech; obie przednie su jej za rce. Mona j tedy ujrze, jak chodzi na czterech nogach, trzymajc w rkach jaki pokarm, ktry unosi do gry cakiem jak czowiek, absolutnie tak jak my. 4. Nie rodzi si tak, jak j widzimy. Najpierw jest to larwa wykuwajca si na trupie ludzkim lub zwierzcym; rycho pojawiaj si nogi, wyrastaj skrzyda, z gada ptakiem si staje. Z kolei ona sama jest podna, produkujc larw, ktra pniej stanie si much. ywic si z ludmi, jak ich wspbiesiadnik i go, delektuje si wszelkiem poywieniem prcz oliwy, ktrej picie oznacza dla niej mier. ywot muchy jest wielce ograniczony. Chtnie przebywa na wietle, pilnujc swych spraw za dnia. Noc zachowuje si cicho, nie lata ani nie piewa, lecz pozostaje skulona bez ruchu. 5. Aeby udowodni, i wcale nie posiada ograniczonej inteligencyi, wystarczy, e powiem, i potrafi unika puapek, jakie zastawia na ni paj k, jej najokrutniejszy wrg. Staje on na czatach, ale mucha go widzi, obserwuje i zmienia swj lot, aby nie da si
129

zapa w sieci i nie wpa w apy tego okrutnego zwierzcia. Co si tyczy jej siy i odwagi, nie mnie wypada o tem mwi, ale najznamienitszemu z poetw, Homerowi. Poeta ten, chcc sawi jednego ze swych najwikszych herosw, miast przyrwna go do lwa, do pantery lub do dzika, jego nieustraszono i nieustpliwo traktuje na rwni z brawur muchy, i nie powiada, e cechuje j prno, ale dzielno. Na darmo dodaje usiujemy j odgoni: nie rezygnuje ona ze swego upu, ale powraca, by ksa nadal. Tak bardzo kocha on much, z tak wielk luboci j wychwala, e nie wspomina o niej zaledwie raz jeden ani te w kilku sowach, ale czsto sawi jej urod w swych wierszach. Czasami przedstawia cay ich rj, co kry wok wazy penej mleka; gdzie indziej, kiedy opisuje nam Minerw odtrcajc strza, ktra miaa ugodzi Menelaosa w miertelne miejsce, niczym matk czuwajc nad picem dzieckiem, stara si posuy much w tern porwnaniu. Wreszcie obdarza muchy najbardziej zaszczytnym epitetem, nazywajc je zgrupowanemi w batalyony, i rojom ich nazwy ludw nadaje. 6. Mucha jest tak silna, e wszystko co kasa, rani. Na ukszenia jej wraliwa jest nie tylko skra czowieka, ale take skra konia i wolu. Mucha gnbi sonia, wlizgujc si pomidzy jego fady i rani go trbk, na ile pozwala na to jej wielko. Szczliwa w miostkach swych i maeskim stadle, cieszy si cakowit wolnoci. Samiec, podobnie jak kogut, nie zaprzestaje czynnoci natychmiast, ale dugo okrakiem siedzi na samicy, ktra utrzymuje swego maonka na grzbiecie i lata z nim, a nic nie jest w stanie zakci ich harmonyi w przestworzach. Kiedy utnie si jej gow, reszta tuowia yje i dugo jeszcze oddycha. 7. Ale o najcenniejszym darze, jaki sprawia jej natura, opowiem za chwil. Zdaje mi si, e Platon wzmiankowa o tem w swej ksidze o niemiertelnoci duszy. Kiedy mucha jest martwa, jeeli rzuci si na ni odrobin popiou, od razu oywa, rodzi si powtrnie i rozpoczyna drugie ycie. Dlatego te wszyscy winni by przekonani, e dusza jej jest niemierteln i e jeli opuci ona ciao na kilka chwil rycho do powraca, rozpoznaje je, oywia, przywracajc mu zdolno latania. Dziki niej mona da wiar opowieci o Hemiotymosie z Klazomenaj, w ktrej dowiadujemy si, i opuszcza go czsto dusza, podruje w samotnoci, nastpnie powraca, wchodzi do jego ciaa, wskrzeszajc Hermotymosa. 8. Wszelako mucha jest leniwa. Kradnie owoc pracy innych i wszdzie znajduje suto zastawiony st. To dla niej dojone s kozy, dla niej pszczoa, podobnie jak dla ludzi, rozwija sw produkcy, a kucharze doprawiaj dania, ktrych prbuje wczeniej ni krlowie. Na ich stole si przechadza, yje tak jak oni i wszystkie ich przyjemnoci dzieli. 9. Gniazda swego ani zniesionych jajeczek nie umieszcza bynajmniej w jakiem konkretnem miejscu, ale bdzc w przestworzach, tam gdzie noc j zaskoczy, przykadem Scytw, szuka domu swego i schronienia. Jak ju wspomniaem, nie jest ona aktywna w ciemnociach: nie chce zataja swych czynw i nie sdzi, aby zmuszona wwczas bya robi to, co za dnia wywoa by miao rumiece wstydu. 10. Dowiadujemy si z opowieci, e mucha bya niegdy niewiast urody nadzwyczajnej, cho nieco gadatliw, a do tego mioniczk muzyki i piewu. Staa si
130

ona rywalk Selene zakochanej w Endymyonie. Poniewa z luboci budzia tego picego efeba, ustawicznie dranic jego uszy piewem i opowiadaniem tysicy gupstewek, Endymyon rozgniewa si, a wzburzona Selene przemienia j w much. Z tego wanie powodu nie pozwala ona nikomu spa, a pami o Endymyonie sprawia, e poszukuje ona najchtniej uroczych modziecw, ktrzy maj delikatn skr. Jej lubowanie si we krwi oraz jej ukszenia nie s tedy oznak okruciestwa jest to znak mioci i filantropyi: raduje si, jak moe, siadajc na kwiatach pikna. 11. Istniaa pord staroytnych niewiasta, ktr Mucha zwano. Bya niedociga w poezyi, rwnie piknej co mdrej. Inna Mucha bya jedn z najsynniejszych kurtyzan w Atenach. To o niej mwi komedyopisarz: Mucha go udlia a do serca gbin. Tak oto Muza komedyi nie wzgardzia tern imieniem, by posuy si niem na scenie. Ojcowie nasi bynajmniej nie odczuwali skrupuw, nazywajc w ten sposb swe crki. Ale nawet sama tragedya wyraa si o musze z najwikszem uznaniem, kiedy rzecze: Ha! Mucha jest w stanie w swej odwadze wielkiej By krwi si upaja, uksi kadego; onierze za stroni od ostrza lnicego! Miabym jeszcze wiele rzeczy do powiedzenia o musze, crze Pytagorasa, gdyby jej historya znan wszystkim nie bya. 12. Istnieje szczeglny gatunek duych much, ktre zwie si potocznie muchami wojskowemi lub psami. Wydaj bzykanie bardzo gone, ich lot jest szybki, ciesz si bardzo dugiem yciem i spdzaj zim nie przyjmujc pokarmu, schowane gwnie za boazeryanii. Najbardziej zadziwiajcemu jest u nich to, e speniaj na przemian funkcye samcw i samic, ju to pokrywajc, ju to bdc pokryte, tak oto czc w sobie, jak syn Hermesa i Afrodyty, obie pcie i oba pikna. Mgbym tak kontynuowa pochway, dodajc jeszcze wiele innych cech, ale poprzestan na tem, nie chcc sprawia wraenia, i pragn, jako rzecze przysowie, robi z muchy sonia.106 ANEKS III Ju w 1935 roku Dali ukada na cze Picassa poemat stanowicy zbir myli oraz proroczych refleksji,jakie nasuwaj mu si w zwizku z genialnym eksperymentem tego, ktrego uwaa za swego drugiego ojca.107 Fenomen biologiczny i dynastyczny jakim jest kubizm Picassa by
131

pierwszym wielkim kanibalizmem wyobrani przekraczajcym eksperymentalne ambicje dzisiejszej fizyki matematycznej. ycie Picassa stanowi bdzie polemiczn baz cigle jeszcze niezrozumia dziki ktrej psychologia fizyki powtrnie rozszerzy szczeliny ywego ciaa i rozjani ciemnoci na uytek filozofii. Poniewa myl materialistyczna anarchiczna i systematyczna Picassa pozwoli nam pozna namacalnie i dowiadczalnie nie uciekajc si do psychologicznych nowoci problematycznych o posmaku kantowskim gestaltystw ca ndz wygodnych przedmiotw wiadomoci zlokalizowanych wraz z ich gnunymi atomami odczucia nieskoczone i przenikliwe. Albowiem idee hipermaterialistyczne Picassa dowodz e kanibalizm rasy poera gatunek intelektualny e domowe wino
132

moczy ju rodzinny rozporek fenomenologicznych matematyk przyszoci e istniej pozapsychologiczne figury cise bdce czym porednim midzy t tuszczem wyobrani a idealizmami monetarnymi midzy arytmetykami nieskoczonymi a matematykami krwioerczymi midzy strukturalnym abstraktem obsesyjnej soli a zachowaniem si istot ywych w kontakcie z obsesyjn sol bowiem rzeczona sola nie ma najmniejszego zwizku z poznaniem gestaltyzmu poniewa ta teoria figury cisej oraz struktury nie dysponuje technikami fizycznymi pozwalajcymi analizowa lub nawet rejestrowa zachowania ludzkie wobec struktur oraz figur jawicych si obiektywnie jako
133

fizycznie deliryczne albowiem nie istnieje w dobie obecnej o ile mi wiadomo fizyka psychopatologii fizyka paranoi co mona by wycznie uwaa za baz dowiadczaln przyszej filozofii psychopatologii przyszej filozofii aktywnoci Paranoiczno-krytycznej ktr to pewnego dnia postaram si rozpatrywa w polemicznym duchu jeli bd mia na to czas i ochot. ANEKS IV MISTYKA DALEGO A HISTORIA RELIGII Rodzcy si po drugiej wojnie wiatowej ruch surrealistyczny przyrwna mona do olbrzymiej fali bezlitonie druzgoccej wszystko, co napotyka po drodze. Zasadniczo odmienna koncepcja wyobrani (nieodzowny czynnik jego rozwoju) sza w parze z niezmiernie silnymi tendencjami destrukcyjnymi, ktre nie oszczdziy adnego z uwiconych tradycj praw, negujc wszelkie instytucje i wartoci spoeczne: wojsko, rzd, religi czy te zgromadzone w muzeach eksponaty sztuki klasycznej. Ze szczeglnym upodobaniem atakowano t ostatni, systematycznie zniewaajc j w niewybrednym, a nawet skatologicznym stylu, czasem za w bazeski sposb omieszajc (wsy Wenus z Milo). Dali, w typowy surrealista, jako jedyny spord najwikszych twrcw zdoa poprzez mechanizm wyobrani przeksztaci swe codzienne dowiadczenia religijne, rzymskokatolickie i apostolskie w tworzywo artystyczne wielkiego formatu, utosamiane zarazem z duchem dogmatu (jak wiadczy o tym spotkanie z Jego witobliwoci Piusem XII) oraz z duchem surrealizmu, przynajmniej za z rzecz
134

najwaniejsz ze wiatem twrczej wyobrani. Jestemy przekonani, e owocem tego niezwykego zjawiska, jakim jest poczenie surrealizmu i chrystianizmu, przepojonych w rwnym stopniu pierwiastkiem humanistycznym, bdzie niezmierzona w swym bogactwie synteza artystycznych dokona czowieka. Wiedzielimy, e od kilku ju lat religia (a nawet mistyka) odgrywaa coraz wiksz rol w yciu Salvadora Dali. wiadcz o tym jego lektury, a take spotkania z najwiatlejszymi przedstawicielami hiszpaskiej hierarchii kocielnej. wity Jan od Krzya, wita Teresa z Avila, Ignacy Loyola: zarwno teksty wielkich mistykw, jak i najbardziej skomplikowane problemy teologiczne, stanowiy niewyczerpane rdo obsesji i spekulacji twrcy z Cadaques. Konsekwencj tego okaza si Manifest mistyczny surrealizmu oraz kolejny etap ikonograficzny w ramach jak to trafnie okreli Michel Tapie daliniaskiej cigoci. W tym czasie na plan pierwszy wysuwaj si dwa motywy: Narodzenie (od 1949 do 1951) oraz bdca ukoronowaniem pierwszego okresu Madonna Mistyczna, nastpnie za po roku 1951 Mka Paska. Prawdziwym cudem jest to, e dziki twrczej inwencji Dalego tak wielkie zaangaowanie si w konstrukcje werbalne najbardziej abstrakcyjnej i najmniej plastycznej ontologii religijnej nie osuszyo gbokich rde wizjonerskiej wyobrani. Prawdziwym cudem jest to, e porzuciwszy wwczas scholastyk na rzecz pdzla i farb, w fanatyk, wstrtny arywista, kabotyn i megaloman w oczach tych, ktrym wystarcza jedynie powierzchowny sd, cakowicie pomija milczeniem wszelkie przypadkowe skadniki historycznej nadbudowy, aby odkrywa i odgrzebywa najbardziej archaiczne pokady ludzkiej wiadomoci, dziedzictwo najbardziej zamierzchych epok sprzed tysicleci. Do takiego wniosku doj mona, analizujc na przykad Madonn Mistyczn108, ktra obrazuje nie tyle kanony estetyczne, co raczej histori religii. Oto seria nachodzcych na siebie obrazw: Matka Boska, Chrystus, chleb; ten ostatni jako symbol ziarna - nasienia dajcego pokarm, co podkrela jeszcze kos pszenicy (poniej), jajo wiszce na nici uczepionej do muszli (powyej) oraz owoc granatu i biae muszle may (na prawo). U dou - Rhinoceronticus-protonicus i jego rg (odcity). Szkic przygotowawczy do tego dziea ukazuje nam narodziny Chrystusa majcego posta ziarna, ktre kiekujc rozupuje gow Madonny. Gdzie indziej znw adorujcemu anioowi ukazuje si w chmurach Rhinoceronticus. Ot najstarszym przekazem religijnym. jaki dostarczyli nam nasi prehistoryczni przodkowie, jest grzebanie zmarych w pozycji podowej w rozpadlinie ziemskiej, glinianym dzbanie, a take chowanych nierzadko w jaskini, jednoznacznym symbolu odrodzenia si w zawiatach. Nastpnie przedmiotem kultu jest Magna Mater, Wielka Matka Umma, Amma, Ma, Maja -matka Buddy; jej odpowiednikiem jest Maria w religii chrzecijaskiej, ktrej archaiczne imiona wskrzeszaj jeszcze dzisiejsze pokolenia. Jej dominujc rol ywicielki i rodzicielki ukazuj bd to symbole rolinne stworzone przez cywilizacje typu rolniczego: kult kosa, pszenicy, ziarna, czyli odnoszcy si par excellence do Kybele, Demeter itd., pniej ewentualnie kult owocu: granat, winogrono jako rdo napoju dionizyjskiej ekstazy, jednego z owych niezliczonych napojw ekstazy i niemiertelnoci (haoma z Iranu, soma z Indii itd!...); bd to stworzone przez
135

cywilizacje typu pasterskiego symbole zwierzce: Magna Mater przybierajca czsto posta witej krowy (od Indii po Egipt) pojawiajcej si obok boskiego byka. S to Enlil, Bel (Mezopotamia), Mitra (Iran), Min, Amon (Egipt), Zeus (Troja, Kreta, Mykeny), jego syn Dionizos: bg pod postaci byka, ktrego reliktami s midzy innym i Minotaur, porwanie Europy, biblijny kult zotego cielca, hiszpaska corrida. w boski byk niezmiennie uwaany by za boga Nieba, zwanego inaczej Najwyszym, czsto kojarzcego si ze stanem profetycznego upojenia (Amon, Apis, Dionizos itd...). Stan ekstazy, do ktrego dochodzi si dziki metodzie paranoiczno-krytycznej, jest jedynie namiastk tych witych upoje i podobnie jak one zwizany jest z tymi samymi elementami. Rhinoceronticus, jako owoc paranoiczno-krytycznych dywagacji, wiadczy o autentycznoci wyobrani Dalego. Zastpienie dwch rogw byka tylko jednym, i do tego odcitym, ma si kojarzy z kastracj. W symbolicznej formie obecna jest ona we wszystkich religiach (poczwszy od okaleczenia Abelarda, a skoczywszy na tonsurze i celibacie w religii chrzecijaskiej). Dali przypisuje moc prokreacji nie Marii, lecz Jezusowi, co zapisane jest zarwno w najbardziej archaicznych, jak i najnowszych mitach, poczynajc od najwyszego boga Soca, ktry spodzi si sam (egipski Re), a koczc na Jowiszu, ktry spodzi Semele, jak rwnie Aten (ze swej rozcitej gowy). Wymiemy te, jake bliskiego nam, Adama, twrc Ewy. Naley doda, e inspiracja Dalego nie rodzi si za spraw objawienia. Jest ona rezultatem procesw umysowych bliskich psychozie i pod tym wzgldem Dali przeciga siebie samego, abymy mogli wnikn w jego osobliwy wiat. Sekretne ycie jest wiadectwem niezwykym, prawdziw skarbnic wiedzy dla psychiatrw, amatorw humoru, a take dla psychologw i znawcw estetyki zainteresowanych poznaniem mechanizmw twrczoci artystycznej. Dali ukazuje nam wspomnienia z dziecistwa. Nieistotne jest, e autor wiadomie lub niewiadomie przedstawia fakty pod ktem autoreklamy, poniewa mitomania w niczym nie krpuje psychoanalizy: co wicej wzbogacaj. Owa autobiografia to stworzony przez czowieka zdumiewajcy dokument, ktrego warto naukowa porwnywalna jest ze wszech miar do autobiografii Schreibera, synnego paranoika mistycznego, o ktrym wspomina Freud. Dzieo Dalego zwizane jest nieodcznie z jego yciem. Czy Matka Boska nie ma twarzy Gali?; czy Dali nie przedstawi siebie ukrzyowanego wraz z Gal i witym Janem?; czy jego podpis poczony z podpisem Gali nie jest przebity krucyfiksem? Wirujcy ruch taczek wok gowy Matki Boskiej, z ktrej jak ju wiemy zrodzi si kos Jezus, wyjani mona, odwoujc si do mitu o spodzeniu Ateny przez Jowisza. Ten ostatni, nim topr Hefajstosa przynis mu ulg, cierpia na ble gowy. Owo wirowanie symbolizuje zawroty gowy podczas porodu i nieprzypadkowo dowiadujemy si z artykuu wydrukowanego ostatnio w Revue Francaise de Psychanalyse, e ble i zawroty gowy towarzysz, tak jak u Dalego i Jowisza, urazom i emocjom zwizanym z porodem. Trwao oraz nieustajce odrodzenie, zaczerpnite z archetypowych rde czowieczestwa, lecz rwnie silnie osadzone w kontekcie historycznym, w czasach
136

wspczesnych Dalemu oto co zdaje si okrela najpeniej jego geniusz sprawiajc, e nawizuje on do wietnych tradycji mistrzw Renesansu, na ktrych jake czsto i chtnie si powouje. Przekraczajc wyobraalne granice spektakularnej, czasem szaleczej wrcz wybujaoci, wszechwiat Dalego jawi si jako wiat wielkiego baroku. Doktor PIERRE ROUMEGUERE ANEKS V SALVADOR DALI I WIAT ANIOW Uwolnione od religijnego pitna, niezmierzone przestrzenie kosmosu nie trwo ju czowieka wspczesnego co wicej: przycigaj go. Natomiast ujcie wszechwiata w racjonalne ramy wywouje jego sprzeciw, nie da si bowiem pogodzi z nieodgadnionymi obszarami Tajemnicy, do ktrych nauka wspczesna nie ma dostpu. Czowiek nie zdawa sobie sprawy, e s one tak wielkie i nieokrelone. Jeeli wiatw nie sposb okreli, na c zda si filozofowanie? Lecz oto odzywa si Dante wizjonerski poeta-teolog, i dusza znajduje ukojenie. Przechodzimy przez dziewi krgw pieka, przedsionek czyca, czyciec i jego tarasy. Przybywamy z sidmego tarasu do raju ziemskiego... Nastpnie oczom naszym ukazuje si raj. Docieramy na Ksiyc, dowiadujemy si, jakie jest pochodzenie plam ksiycowych. I oto ukazuj si nieba: planeta Merkury, Wenus, Soce, Mars, Jowisz, Saturn, sme niebo - niebo gwiazd staych, triumfu Chrystusa. Wreszcie dziewite - siedziba Boga i dziewiciu chrw anielskich... Promieniejc ujrz iskr aru; A tak mi w oczach przenikliwie paa, e je zasaniam od blaskw nadmiaru. Dokoa punktu malekiego, rczej Nili najszybszy ruch dokoa wiata, Wirowa cigle pas jasnej obrczy. Spojrz, a nad ni drugi krg polata, Trzeci i czwarty wolniejszymi gony, Za nimi pity i szsty si splata. Za szstym sidmy... smy, dziewity a tym opieszalej
137

Kady z tych krgw swoj wstg wije, Im od Jednoci odsadzi si dalej. ar najwietlejszy z tej obrczy bije, Ktra najblisza czystej Iskry ley: Snad ze strug prawdy najobficiej pije. Pie XXVIII W trakcie rozmowy nagranej w roku 1956 za jego zgod, Salvador Dali wyzna mi, e nic go tak bardzo nie pobudza, jak idea Anioa. Dali pragnby malowa niebo, przenikn przez sklepienie niebieskie, by nawiza kontakt z Bogiem. Bg jest dla niego ide niepojt, nie dajc si okreli. By moe rozwaa Dali to On jest ow substancj, ktrej poszukuje fizyka atomowa. Wszelako, jego zdaniem, Bg nie jest natury kosmicznej, albowiem jak mi powiedzia narzucaoby to pewne ograniczenia. Pojmuje go jako szereg przeciwstawnych idei, na podstawie ktrych nie da si stworzy jakiejkolwiek koncepcji struktury. Dla Dalego, Kataloczyka z krwi i koci, forma jest czym bardzo konkretnym; wiedz o tym nawet Anioowie109. Ju w bardzo modym wieku mwi mi namalowaem obraz o tematyce anielskiej, a jeeli od pewnego czasu obiektem jego zainteresowania jest Matka Boska Wniebowzita, to dlatego owiadcza e dostaa si do nieba dziki energii aniow. Dali za chciaby pozna tajemnic owego zjawiska. A zatem na czym ono polega? (Dziki temu zrozumiemy, dlaczego w serii Wniebowzicie posuguje si strukturami atomistycznymi). Dali wyobraa sobie, e protony i neutrony s elementami anielskimi, gdy w ciaach niebieskich jak wyjania s pozostaoci substancji, a to dlatego, e niektre istoty wydaj mi si bliskie anioom, jak Rafael lub wity Jan od Krzya. Temperatura Rafaela, odpowiadajca chodnej, wiosennej pogodzie, jest wanie temperatur Matki Boskiej i Ry. Po czym doda powanym tonem: Potrzebuj ideau hiperestetycznej czystoci. Coraz bardziej absorbuje mnie idea niewinnoci. Jest to dla mnie zasadniczy warunek ycia duchowego. Czy gwoli usprawiedliwienia anielskich inklinacji Dalego, inklinacji przez dugi okres demonicznych (ale przecie diabe to take anio), wystarczyoby przypomnie ow zabaw wieku dziecicego, kiedy to wraz z rwienikami mia zwyczaj uciska a do blu zamknite powieki, by w oczach pojawiy si byski? Nazywali to bawieniem si w ogldanie aniow. Czy wystarczyoby stwierdzi, jak wyjania mu to psychoanalityk, e w ten oto sposb odnale mona utracony raj matczynego ona? Dlaczeg nie widzie w tym ladu predestynacji! W kadym razie jest rzecz prawdopodobn, e Dali wyraajc w ten sposb swe artystyczne credo zdoa unikn szalestwa, gdy nie pozwolio mu to utraci kontaktu z prawdziw sztuk. Zreszt Dali rzeczywicie wierzy w istnienie aniow. Kiedy spytaem go, dlaczego, odpowiedzia mi: Marzenia, refleksje o czymkolwiek napawaj mnie przyjemnoci jedynie pod warunkiem, e mog one
138

odpowiada prawdzie. A zatem jeeli odczuwam tak przyjemno, kiedy nachodz mnie anielskie wizje, mam podstawy, by wierzy w istnienie aniow. Dali przyjmuje za pewnik, e istnieje bardzo wyrana rnica midzy tym, co jak przypuszcza jest anioem (w ktrego istnienie rzeczywicie wierzy, z powodw, o ktrych mowa wyej), a Cudown Ide bdc wytworem fantazji, owym kamieniem wgielnym szalecw jak mawia Paracelsus. W Aniele Dali odnajduje si, z Anioem si identyfikuje; by moe odkrywa nieznany, lecz jake wany aspekt swej osobowoci, Kogo, kogo zna Bg, my za powinnimy stara si poj. W jakim stopniu Salvador Dali zdoa przenikn do Anielskiego Raju Dantego Alighieri? Osdmy to sami. Jako rj pszczelny raz po raz si wkwieci I znw polata nad pkiem kolicie, Mid urabiajc z kwiatu sodkiej nieci, Tak owy hufiec midzy pikne licie Wpada i wzlata, i gin w bezmiarze, Gdzie mio jego mieszka wiekuicie. Z pomieni ywych byy jednych twarze, A skrzyda zote; drugi huf by w bieli: adna biel niena z nim nie stanie w parze. Pie XXXI110 BRUNO FROISSART111 PRZYPISY Ksika ta znana jest take pod tytuem Tajemne ycie Salvadora Dali. (przyp. tum.) Dali wspomina w Sekretnym yciu (wyd. La Table Ronde) o tym osobliwym nauczycielu, ktrego zasug byo to, e po pierwszym roku nauki Dali zapomnia podstaw alfabetu i rachunkw. 3 Aluzja do dziaajcego za czasw frankistowskich tzw. Sindicato vertical. (przyp. tum.) 4 Manifest mistyczny Salvadora Dali (Pary, 1952). 5 Podbj irracjonalnoci Salvadora Dali (Editions Surrealistes, 1935). 6 Avida Dollars, czyli chciwy dolarw (hiszp.) synny anagram odnoszcy si do Salvadora Dali. Odpowiednia kombinacja jego liter daje imi i nazwisko artysty. (przyp. tum.) 7 Te jake typowe dla Salvadora Dali osobliwe skojarzenia nawizuj do dwch jego znanych obrazw: Mikkie zegary oraz Jajka sadzone bez talerza. Ostatni tytu nie oddaje nieprzetumaczalnej gry sw tytuu oryginalnego: Oeufs sur le plat sans le plat. (przyp. tum.) 8 Nawizanie do klimatu powieci A. Gidea: bohater szuka potwierdzenia wasnej
1 2

139

wolnoci, uciekajc si do czynw pozbawionych motywacji (acte gratuit), a do zbrodni wcznie. (przyp. tum.) 9 Dali mierzy wtedy temperatur. Gala rzeka do niego -dwie minuty wystarcz. Dla wikszej pewnoci odpowiedzia trzyma bd termometr jeszcze przez 15 minut. 10 Dali nawizuje do mitu o crce Akrizjosa,, Danae, do ktrej zakochany Zeus przedosta si w postaci zotego deszczu, kiedy bya uwiziona w spiowej wiey. (przyp. tum.) 11 Dali jeszcze nie wie, dlaczego co roku o tej porze wysya do Picassa kart pocztow przypominajc mu to przysowie. 12 Czyli Paracelsusa (1493-1541). 13 Dali rzeczywicie o tym wspomina w Sekretnym yciu, jednak wyczerpujca analiza tego zagadnienia ma si pojawi w dwch lub trzech tomach. 14 W rzeczywistoci chodzi o Dziennik geniusza, ktry Dali zacz systematycznie prowadzi. 15 Ze wszystkich tych projektw tylko jeden doczeka si realizacji: album fotograficzny zatytuowany wsy Dalego, w ktrym autor rozpocz katalogowanie swej kolekcji wosw dziki zdjciom Halsmana. 16 Elebe w prowincji Alicante. 17 Popiersie z piaskowca odkryte w XIX w. podczas prac wykopaliskowych w ruinach fenickich. 18 Dali osobicie przywiz te dwa abdzie do Port Lligat. Ptaki wietnie si tam zaaklimatyzoway. 19 Niestety! Dali tym razem nie dotrzyma sowa! Drugi dzie sierpnia 1952 jego Dziennik pomija milczeniem, ale w roku 1953 znw spotykamy si z Arturo Lopezem i jego towarzystwem. 20 Region Costa Brava obejmujcy Cadaques i Port Lligat. 21 Obraz z 1945 roku, obecnie wasno Gali Dali. Dzi w zbiorach Fundacion GalaSalvador Dali w Figueras. Przez sze miesicy mwi Dali moim celem byo dorwna w technice mistrzom staroytnym, odda przedwybuchow nieruchomo przedmiotu. Jest to obraz najbardziej dopracowany pod wzgldem przygotowania geometrycznego. (przyp. red.) 22 Kto rano wstaje, temu Pan Bg daje. 23 Eleusis: staroytne miasto w Attyce, synne z corocznych misteriw. (przyp. tum.) 24 Malarz-abstrakcjonista, z ktrego Dali pokpiwa sobie zdrowo od wielu lat. Por. Les cocus du vieil art moderne (Rogacze starej sztuki nowoczesnej przyp.tum), wyd. Fasquelle, oraz Aneks VI: Tabela porwnawcza wartoci wedug kryteriw Dalego. 25 Dali rozstaje si rzadko z cennym nagraniem: ma pyt gramofonow dzieem czonkw klubu amerykaskich pierdzieli, a take powraca ustawicznie do swej cennej ksieczki Sztuka pierdzenia autorstwa hrabiego de La Trompette, ktrej obszerne fragmenty publikujemy w Aneksie. 26 Wyraenie bardzo trudne do przetumaczenia. Jest to aluzja do przysowia kataloskiego: liczenie bobu jest mniej wicej tym, co liczenie fasoli penicej funkcj rodka patniczego.
140

Dali utrzymuje osobiste i osobliwe kontakty z anioami. W Aneksie znajduje si artyku Bruno Froissarta dotyczcy tej delikatnej kwesti. 28 Don Carlos de Beistegui y Benitez, hiszpaski malarz i mionik sztuki. (przyp. tum.) 29 Radioluary przypominaj do zudzenia synne sfery armilarne figurujce zwaszcza w znakach herbowych krlw Portugalii. 30 Nisoidy s elementami korpuskularnymi tworzcymi Corpuscularia Lapislazulina Dalego. 31 Dali zauway pniej, e podar rejestr podatkowy notariusza, co byo czynem karalnym. 32 Misia (Maria Zofia) z Godebskich, 1voto Tadeuszowa Natansonowa, 2 voto Alfredowa Edwards, 3 voto Sert. (przyp. tum.) 33 Gwadalkiwir bujn brod brzegw swych zdobi granatem. Smutne s Granady rzeki: jedna krwi jest, druga paczem. (Tum. Irena Kuran-Bogucka) 34 Wydana zostaa dopiero w roku 1963 przez J.-J. Pauverta. 35 Stowarzyszenie Pisarzy i Artystw Rewolucyjnych. (przyp. tum.) 36 Architekt, twrca gotyku rdziemnomorskiego, projektant kocioa Sagrada Familia w Barcelonie, ktrego budowy nie dokoczono, a take ogrodu publicznego oraz licznych budynkw mieszkalnych. 37 Renaitre (fr.) odrodzi si, odradza si. (przyp. tum.) 38 Dali kojarzy nazwisko Crevel z francuskim czasownikiem (se) crever zdycha, umiera, zamcza si, katowa si. Na podstawie powyszych skojarze tworzy nieprzetumaczaln gr sw. (przyp. tum.) 39 Rzebiarz grecki z V w. p.n.e. twrca kanonu ustalajcego proporcje ciaa ludzkiego, obowizujcego w sztuce greckiej do czasw Lizypa. (przyp. red.) 40 Obecny! (przyp. tum.) 41 50 secrets of magic craftmanship, by Salvador Dali. The dial press, New York, 1948. 42 Fetes galantes: rodzaj malarstwa przedstawiajcego bawicych si modych ludzi w strojach teatralnych (Watteau). (przyp. tum.) 43 Francuski malarz i litograf, zwany le Larousse, urodzony w Gournay. Tworzone przeze postacie wydobywaj si z mrocznego ta. (1849-1906) 44 Chrystus na krzyu ofiarowany przez Chestera Dalesa nowojorskiemu Metropolitan Museum of Art. 45 Miasteczko niedaleko Figueras, w ktrym Gala zakupia szereg stylowych mebli bdcych ozdob domu w Port Lligat. 46 mier Stalina. 47 W tym samym roku co Chrystusa na krzyu Dali namalowa tors mczyzny, wzorujc si na Fidiaszu. 48 Hiszpaski architekt Eskurialu, autor Discours sur la forme cubique bdcego rdem inspiracji dla Dalego w pracy nad Chrystusem na krzyu. 49 Chodzi o wito jesieni do muzyki Henri Saugueta wedug poetyckiego tekstu P. de
27

141

Rotschilda, z choreografi Sergea Lifara. Dali wykona projekty szkicowe dekoracji i kostiumw. (przyp. red.) 50 liczny may kotek. 51 W gobniku podtrzymywanym przez drewniane, widekowate podprki Dali trzyma okoo 20 ptakw. 52 Dali zanotowa na marginesie Dziennika, e podobne dolegliwoci gastryczne mia w tym samym okresie 9 lat pniej. Przypomnijmy, e dziewitka jest cyfr szecienn par excellence. 53 I znw 9 lat pniej Dali zanotuje na marginesie Dziennika cakowicie odmiennym charakterem pisma: Jednoczenie postanawiam w 1962 roku skonstruowa mury mieszczce maszyny cybernetyczne, poniewa mj mzg nie moe ju znale dla siebie miejsca ani w gowie, ani w domu. Zbuduj je poza domem. Zamiast jelitowego gruchania z 1953 roku pracowa bdzie mj mzg, ktrego zwoje uoyy si na ksztat jelit. 54 Niewielki port na pnoc od Cadaques, na Costa Brava. 55 W oryginale: La Belle Helene et la baleine, (przyp. tum) 56 Dali urodzi si w 1904 roku; liczy wic faktycznie 49 lat 57 Niewielka wyspa na wysokoci przyldka Creus. 58 miej si pajacu to tytu eseju bdcego w przygotowaniu od lat. Dali zamierza wykaza, e mechanizmem wywoujcym najskuteczniej miech i emocje wrd widzw jest wystp clowna, ktry inkasuje ciosy w fizycznym i psychologicznym tego sowa znaczeniu. Por. zakoczenie Bkitnego Anioa. 59 W Sekretnym yciu Dali opowiedzia histori tej kataloskiej matrony, ktra przygarna go wraz z Gal, kiedy zosta wygnany z rodzinnego domu. Postawna Lidia ywia urojon mio do Eugenia dOrs, ktrego raz jeden widziaa przeomie w czasach swej modoci. 60 Postawna kobieta. (hiszp.; przyp. tum.) 61 Aluzja do bardzo synnego obrazu Dalego bdcego wasnoci pastwa Morse. Artysta zdefiniowa go nastpujco: Po dwudziestu latach cakowitej bezczynnoci mikkie zegary dezintegruj si dynamicznie, chromosomy natomiast kontynuuj dziedziczn ewolucj genw mych arabskich atawizmw prenatalnych. 62 Wbrew pozorom rok 1954 nie jest bezpowrotnie stracony wrcz przeciwnie. To jeden z najbardziej intensywnych okresw w yciu Dalego. Przede wszystkim pisze on sztuk w trzech aktach: Delirium erotyczno-mistyczne z udziaem trojga bohaterw. Jak atwo si domyli, ten peen liryzmu dramat, przepojony wybujaym erotyzmem w warstwie sownej, mona bdzie prezentowa wycznie w gronie najbliszych mu osb. Dali pisze rwnie 120 dni Sodomy boskiego markiza na odwrt i rozpoczyna prac nad filmem: Cudowna historia Koronczarki i Nosoroca. 63 Dali czsto podkrela, e najwaniejsze emocje docieraj do niego przez okie. Nigdy przez serce! 64 W tym momencie wyrane poruszenie na sali. 65 Narcisse Monturiol, rodak Dalego, urodzony w Figueras. Uwaa si go za wynalazc odzi podwodnej.
142

W kwietniu, podczas podry przez Atlantyk na pokadzie s.s. America Dali napisa w zjadliwy pamflet Rogacze starej sztuki nowoczesnej. Wyd. Fasquelle, 1956. 67 Wersja francuska tego zdania (Elle a chaud au cul) rwnowana jest fonetycznie z podanym skrtem. (przyp. tum.) 68 W roku 1963 mona byo odnie wraenie, e yczenie Dalego si spenio. Mona Liza odbya podr do Stanw Zjednoczonych. Jednake nie skorzystano z tej sposobnoci, aby spali muzeum i kiedy Gioconda powrcia, zastaa swj dom w nienaruszonym stanie. 69 W marcowym numerze Art News z 1963 roku Dali szerzej omawia ten temat, pozwalajc rzuci w siebie temu, kto inaczej wytumaczyby ataki, ktrych staa si ofiar. Podniesie go powiada aby w dalszym cigu budowa gmach Prawdy. 70 Raymond Roussel (1877-1933), cieszcy si wielkim mirem u surrealistw, jest autorem Impressions dAfrique, La doublure, Locus Solus. 71 W holu domu w Port Lligat Dali umieci w kcie wielkiego wypchanego niedwiedzia, ktrego obwiesi biuteri. 72 lub odby si w 1958 roku. 73 G (fr.; przyp. tum.) 74 Chodzi zapewne o nasionnic oliwnic. (przyp. tum.) 75 W Sekretnym yciu Dali powraca do tej draliwej kwestii. Jego przeciwnicy dugo utrzymywali, e nigdy nie spotka si on z Freudem. Jednake Fleur Cowles w ksice Dali, la vie dun grand excentrique moga wykaza niezbicie, dziki listowi Freuda, e malarz i lekarz spotkali si w Londynie na pocztku lata 1938 roku. 76 Chodzi tu o ostatni rozdzia ksiki S. Zweiga wiat wczorajszy. W wersjach obcojzycznych tytu ten brzmi identycznie. (przyp. tum.) 77 Termin autorstwa Dalego (fr- boule kula) odnoszcy si do jego eksperymentw artystycznych. (przyp. tum.) 78 Doktor Pierre Roumeguere, z paryskiej Akademii Medycznej, jest miedzy innymi autorem zaczonego w Aneksie studium Mistyka Dalego a historia religii. 79 Simon i Shuster, ktrzy wydali ksik Halsmana Wsy Dalego, poradzili Dalemu, aby powstrzyma si od jakichkolwiek proroctw, poniewa nieprawdopodobiestwo proroctw moe narazi na szwank doskonao tego, co byo wczeniej. 80 Peter Carl Faberge, znany zotnik syn z wykonywanych ze zota i drogich kamieni jajek. (przyp. tum.) 81 Aluzja do przypowieci o zdychajcym z godu ole midzy miark owsa a wiadrem wody znajdujcymi si od niego w tej samej odlegoci. Posugujc si t parabol redniowieczny filozof Jean Buridan ilustrowa mia trudnoci zwizane z problemem determinizmu i wolnej woli. (przyp. tum.) 82 Zboczenie seksualne, ktrego nazwa pochodzi od nazwiska Solange de Cleda. 83 Pomme grenade (fr.) dosownie: jabko granatu. (przyp. tum.) 84 Wydana przez Josepha Foret, Pary, 1960 85 Dom Dalego w Port Lligat zwieczony jest charakterystycznymi, widocznymi z daleka bryami w ksztacie jaj. (przyp. tum.) 86 Aluzja do obrazu Dalego (1954) nalecego do Gali Dali cakowicie wykonanego w
66

143

sposb niewidzialny wedug boskiej proporcji Lucasa Pacciolego. 87 W roku 1959 na drzwiach Dalego dostrzec mona napis w jzyku angielskim i francuskim: Priere de ne pas deranger. Please do not disturb! (Prosz nie przeszkadza - przyp. tum.) Dali maluje, pisze, medytuje. Tajemnic tego roku zdradzi nam w okresie pniejszym. 88 Wystawa w muzeum Galliera trwaa od 19 do 31 maja, budzc due zainteresowanie. Z tej okazji ukaza si powicony Dalemu katalog, ktry opracowali: Clovis Eyraud, Rene Heron de Vlilefosse, Marcel Brion, Raymond Cogniat, Jean-Marc Campagne, Jean Bardiot, Bruno Froissart, Pierre Guegen, Claude Roger-Marx, J-P. Crespelle, Jean Cathelin, Gaston Bonheur, Andre Parinaud, Paul Carriere. 89 Paul Eluard 90 Chafarrinada (hiszp.) - kleks, plama (przyp. tum.) 91 Na opasej ksidze rachunkowej, w ktrej Dali notowa refleksje roku 61, widnieje wykonany drukiem czerwony napis: TOP SECRET. W swoim czasie dowiemy si, nad czym to medytowa w Port Lligat i Nowym Jorku. Na razie uszanujmy t jake nietypow dla niego dyskrecj. 92 Ju w maju 1957 roku Dali powici sporo miejsca muchom z Port Lligat. ktre uwielbia bardziej ni jakiekolwiek inne muchy na wiecie. W Aneksie zaczamy traktujcy o muchach tekst Lukianosa z Samosaty. Wzbudza on niekamany zachwyt Dalego. 93 Ksika ta, bez daty wydania, ukazaa si prawdopodobnie w XIX wieku. Wydawca nie chlubi si ni zbytnio, gdy kryje si pod pseudonimem: Grosse TONNETTE, la belle Timbaliere (Wielka Grzmociara, Pikna Doboszka - przyp. tum.); zamieszkuje w Moncuq (Gujenna). 94 Mwi i puszcza wiatry, i dziesi i dwadziecia razy. (przyp. tum.) 95 Jest miara we wszystkim s pewne granice poza ktrymi prawo osta si nie moe (przyp. tum.) 96 Dojrzay nawz susznego jest ciaru (przyp. tum.) 97 Aluzja do anegdotycznego przysowia francuskiego tumaczcego w skondensowanej formie, e nie kadego byo sta na korzystanie z usug synnej kurtyzany korynckiej imieniem Lais. (przyp. diun.) 98 Lekarz grecki z epoki staroytnej. (przyp. tum.) 99 Prawnik francuski z epoki Renesansu. (przyp. tum.) 100 Dosownie: Wielka Pustelnia podgrska okolica niedaleko Grenoble z klasztorem kartuzw. (przyp. tum.)
101

Na Kapitolu w modach zatopiony Gbokie bogu oddajc pokony, Eton nie wytrzyma brzydkiego odgosu. Ludzie si mieli, ale pan niebiosw, Bardziej zgorszony ni do miechu skory, Kaza mu w domu je przez trzy wieczory. Odtd nie mogc zapomnie o wstydzie,
144

Ilekro biedak na Kapitol idzie, Wszdzie po drodze wstpujc do latryn I tam na zapas gono puszcza wiatry, A potem jeszcze, na wszelki wypadek, Zanoszc mody mocno ciska zadek. Marcjalis, Epigramy tum. S. Koodziejczyk Warszawa 1985 102 Oddawa mocz donony odgos czynic wielce przyjemn jest dla ldwi rzecz. (przyp. tum.) 103 Tyek, poladek. (ac.; przyp. tum.) 104 Czyli krajw, regionw nisko lecych. (przyp. tum.) 105 Na podstawie tumaczenia Eugene Talbota; wyd. Hachette, 1874. 106 Odpowiednik polskiego przysowia robi z igy widy. (przyp. tum.) 107 Fragment Zdobycia irracjonalnoci. (La Conquete de lIrrationnel, Editions Surrealistes, 1935) 108 Obraz ten bardziej znany jest pod tytuem Madonna z Port Lligat. (przyp. tum.) 109 Aluzja do hiszpaskiego powiedzenia znaczcego tyle co: to jest oczywista prawda, jest to rzecz powszechnie znana. (przyp. tum.) 110 Fragmenty Boskiej Komedii w przekadzie Edwarda Porbowicza. (przyp. tum.) 111 Szkic ten, autorstwa nieodaowanego Ojca Brunona, stanowicy fragment katalogu wydanego z okazji wystawy w Muzeum Galliera w 1960 r., moglimy zamieci dziki uprzejmoci pana Josepha Foret, wydawcy Don Kichota i Apokalipsy.

145