MATEMATYKA -WYKAD II

OPERATORY ORAZ

+ + +
n
i
n i
a a a a
1
2 1

1
1
1
]
1

mn m m
n
n
a a a
a a a
a a a

2 1
2 22 21
1 12 11
Sumujemy wartoci tablicy wierszami i otrzymujemy:

+ + + + + + + + + + + +
m
i
n
j
mn m m n n ij
a a a a a a a a a a
1 1
2 1 2 22 21 1 12 11

n
i
n i
a a a a
1
2 1

Wasnoci operatorw
Sumy Iloczynu
n k m dla a a a
n
k i
i
n
m i
k
m i
i i
< < +

+ 1
n k m dla a a a
n
m i
k
m i
n
k i
i i i
< <

+ 1


+ t
n
m i
n
m i
n
m i
i i i i
b a b a

n
m i
n
m i
i
n
m i
i
i
i
n
m i
n
m i
n
m i
i i i i
b
a
b
a
b a b a

n
m i
n
m i
i i
a c ca


+

n
m i
i
n
m i
m n
i
a c ca
1
( )

+
n
m i
m n c c 1

n
m i
m n
c c
1
7
Przykad II.1
( ) ( )


+ + + + + + +
45
12
45
12
45
12
45
12
45
12
2 2
45
12
2
45
12
2
34 4 4 1 4 4 1 4 4 1 2
k k k k k k k
k k k k k k k
( ) ( ) +
,
_

+ + + + + + +
6
23 12 11
6
91 46 45
4 45 13 12 4 45 13 12 4
2 2 2

127466 34 34
2
45 12
4 +
+
+
Korzystalimy tutaj ze wzoru:
( ) ( )
6
1 2 1
2 1
1
2 2 2 2
+ +
+ + +

n n n
k n
n
k

Obliczy sumy
( )

n
i
i
x x
1
oraz ( )
2
1

n
i
i
x x jeeli

n
i
i
x
n
x
1
1
( ) 0
1
1 1 1 1 1 1

,
_

n x
n
x n x x x x x x
n
i
n
i
n
i
i i i
n
i
n
i
i
n
i
i
( ) ( ) ( ) + + +


n
i
i
n
i
i
n
i
i
n
i
i i
n
i
i
x n x x x n x x x x x x x x x
1
2 2
1 1
2
1
2 2
1
2
2 2 2
2
1
2 2
x n x x n
n
i
i
+

ELEMENTY ALGEBRY LINIOWEJ

Pojcie macierzy
Pojcie macierzy odgrywa wan rol w matematyce, zwaszcza w teorii rwna liniowych;
znajduje rwnie wiele zastosowa w innych gaziach matematyki oraz w ekonomii.
Tablic liczbow postaci
1
1
1
]
1

mn m m
n
n
a a a
a a a
a a a

2 1
2 22 21
1 12 11
nazywamy macierz. Liczby, ktrych
zbudowana jest macierz nazywamy elementami macierzy. Cig elementw
in i i
a a a
2 1

8
nazywamy i-tym wierszem macierzy a cig elementw
mj
j
j
a
a
a

2
1
nazywamy j-t kolumn
macierzy. Macierze bdziemy oznaczali duymi literami A, B, C, . Macierz o wymiarach
n m
(m wierszy i n kolumn) moemy zapisa w postaci n m
A
. Zapis elementu macierzy
ij
a
oznacza, e znajduje si on w i-tym wierszu i j-tej kolumnie. Jeeli i=j to element
znajduje si na gwnej przektnej.
Rodzaje macierzy
Macierz zoon z jednego wiersza lub jednej kolumny nazywamy odpowiednio wektorem
wierszowym lub wektorem kolumnowym.
Macierz nazywamy kwadratow gdy
n m
. Wtedy n nazywamy stopniem macierzy.
Przykad II.2
Macierze kwadratowe pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia.
[ ] 3
,
1
]
1

4 3
2 1
,
1
1
1
]
1

9 7 2
1 3 3
2 0 1
Macierz ktrej wszystkie elementy s zerami nazywamy macierz zerow i oznaczamy 0 lub
n m
0
.
Macierz kwadratowa w ktrej wszystkie elementy nie znajdujce si na gwnej przektnej
s rwne zero, nazywamy macierz diagonaln.
Przykad II.3
1
1
1
]
1

2 0 0
0 3 0
0 0 1
Macierz diagonalna, w ktrej wszystkie elementy znajdujce si gwnej przektnej s rwne
1, nazywamy macierz jednostkow i oznaczamy liter
n
I
gdzie n oznacza stopie
macierzy.
Przykad II.4
9
Macierz jednostkowa drugiego, trzeciego i czwartego stopnia.

1
]
1

1 0
0 1
2
I
,
1
1
1
]
1

1 0 0
0 1 0
0 0 1
3
I
,
1
1
1
1
]
1

1 0 0 0
0 1 0 0
0 0 1 0
0 0 0 1
4
I
, ...
Macierz kwadratowa stopnia n dla ktrej speniony jest warunek
( ) n j n i a a
ji ij
, , 2 , 1 , , , 2 , 1
nazywamy macierz symetryczn.
Przykad II.5
Macierz symetryczna stopnia trzeciego.
1
1
1
]
1

5 4 3
4 0 2
3 2 1
Macierz, ktr otrzymujemy z danej macierzy przez zamian wierszy na kolumny (lub
rwnowanie kolumn na wiersze), z zachowaniem ich kolejnoci nazywamy macierz
transponowan i oznaczamy symbolem
T
A
.
Oczywicie zachodzi ( ) A A
T
T
Przykad II.6
1
]
1

1
1
1
]
1

5 4 3
0 1 2
5 0
4 1
3 2
T
Dziaania na macierzach i wasnoci tych dziaa
Rwno macierzy
Dwie macierze s rwne gdy maj jednakowe rozmiary i odpowiadajce sobie elementy tych
macierzy (czyli elementy o tych samych indeksach) s sobie rwne.
Mnoenie macierzy przez liczb
Iloczynem macierzy Aprzez liczb k nazywamy macierz, ktrej elementami s elementy
macierzy A pomnoone przez liczb k.
Wasnoci:
( ) ( )
( )
( ) B A B A
A A A
A A A
+ +
+ +

k k k
l k l k
l k l k l k
10
Przykad II.7
( )
1
]
1

1
]
1

1
]
1

2 4
2 6
1 2 2 2
1 2 3 2
1 2
1 3
2
Suma macierzy
Sum B A+ dwch macierzy Ai B tego samego wymiaru
n m
nazywamy macierz, ktrej
elementy s rwne sumom odpowiednich elementw macierzy Ai B .
Przykad II.8
1
]
1

1
]
1

+ +
+ +

1
]
1

+
1
]
1

1
]
1

+
1
]
1

2 8 7
6 11 8
0 2 6 2 3 4
9 3 12 1 6 2
0 6 3
9 12 6
2 2 4
3 1 2
0 2 1
3 4 2
3
2 2 4
3 1 2
Wasnoci:
( ) C B A C B A
A B B A
+ + + +
+ +
) (
Iloczyn macierzy
Iloczyn macierzy przez macierz definiujemy tylko wtedy, gdy liczba kolumn pierwszej
macierzy jest rwna liczbie wierszy drugiej macierzy.
k m k n n m
C B A
rodkowe wymiary s rwne a wynikiem mnoenia jest macierz o wymiarach skrajnych
k m .
Elementy ij
c
macierzy wynikowej Cobliczamy mnoc kolejne elementy i-tego wiersza
macierzy Aprzez kolejne elementy j-tej kolumny macierzy B i dodajc nastpnie
otrzymane iloczyny, tzn.
nj in j i j i ij
b a b a b a c + + +
2 2 1 1
Wasnoci:
Iloczyn macierzy nie jest na og przemienny, czyli moe by BA AB
Mnoenie macierzy jest czne, tzn.
( ) ( )C AB BC A
, przy zaoeniu, e wszystkie iloczyny
istniej.
Mnoenie macierzy jest rozdzielne wzgldem dodawania, czyli
( ) AC AB C B A + +
,
rwnie przy zaoeniu, e odpowiednie sumy i iloczyny istniej.
Jeeli macierz Ajest macierz kwadratow stopnia n to
A A I AI
n n . Macierz
jednostkowa odgrywa tak sam rol jak liczba 1 w mnoeniu liczb.
11

Przykad II.9
Niech
1
1
1
]
1

1 2 3 1
1 1 1 2
0 2 1 1
4 3
A

1
1
1
1
]
1

2 0
0 1
3 1
2 1
2 4
B
Po rozmiarach macierzy wida, e mnoenie jest wykonalne i ponadto rozmiar macierzy
wynikowej jest rwny 2 3 .
( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

+ + + + + +
+ + + + + +
+ + + + + +

1
1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

9 4
5 2
1 4
2 1 0 2 3 3 2 1 0 1 1 2 1 3 1 1
2 1 0 1 3 1 2 2 0 1 1 1 1 1 1 2
2 0 0 2 3 1 2 1 0 0 1 2 1 1 1 1
2 0
0 1
3 1
2 1
1 2 3 1
1 1 1 2
0 2 1 1
AB
Wyznacznik macierzy
Kadej macierzy kwadratowej przyporzdkowujemy liczb nazywan wyznacznikiem
macierzy A.
Wyznacznik macierzy oznaczamy przez A det albo
A
. Jeeli wyznacznik macierzy jest
rwny zero to macierz jest osobliwa. W przeciwnym wypadku jest nieosobliwa.
Metody obliczania wyznacznika
[ ]
11
a A
11
det a A
1
]
1

22 21
12 11
a a
a a
A

12 21 22 11
det a a a a A
1
1
1
]
1

33 32 31
23 22 21
13 12 11
a a a
a a a
a a a
A
32 31
22 21
12 11
33 32 31
23 22 21
13 12 11
a a
a a
a a
a a a
a a a
a a a
1
1
1
]
1

12
-
-
-
12 21 33 11 23 32 13 22 31 32 21 13 31 23 12 33 22 11
33 32 31
23 22 21
13 12 11
det det a a a a a a a a a a a a a a a a a a
a a a
a a a
a a a
+ +
1
1
1
]
1

A
Jest to metoda Sarrusa. Zamiast dopisania dwch kolumn po prawej stronie mona rwnie
dopisa dwa pierwsze wiersze poniej macierzy.
Aby wprowadzi oglny wzr na obliczanie wyznacznika za pomoc rozwinicia Laplacea,
musimy wprowadzi dodatkowe pojcia.
Niech ij
A
oznacza podmacierz powsta z macierzy Aw wyniku usunicia i-tego wiersza i j-
tej kolumny.
Minorem ij
M
nazywamy wyznacznik z podmacierzy ij
A
czyli: ij ij
M A det
.
Dopenieniem algebraicznym ij
D
elementu ij
a
nazywamy iloczyn
( )
ij
j i
M
+
1
czyli:
( )
ij
j i
ij
M D
+
1

Metoda rozwinicia Laplacea
Wyznacznik rwny jest sumie wszystkich iloczynw kadego elementu dowolnego wiersza
(dowolnej kolumny) i odpowiadajcego temu elementowi dopenienia algebraicznego, tzn.
( ) n i D a D a D a
in in i i i i
+ + + 1 det
2 2 1 1
A
lub
( ) n j D a D a D a
nj nj j j j j
+ + + 1 det
2 2 1 1
A
Wasnoci wyznacznika
Jeeli jakikolwiek wiersz (lub kolumna) macierzy skada si z samych zer to warto
wyznacznika jest rwna zero.
Wyznacznik macierzy rwny jest wyznacznikowi macierzy transponowanej.
T
A A det det
Przestawienie dwch wierszy (kolumn) w macierzy powoduje zmian znaku jej
wyznacznika.
Wsplny czynnik wszystkich elementw danego wiersza (kolumny) mona wynie
przed znak wyznacznika.
Jeeli w macierzy dwa wiersze (kolumny) s proporcjonalne to warto wyznacznika
tej macierzy jest rwna zero.
Warto wyznacznika nie ulegnie zmianie jeeli do elementw dowolnego wiersza
(kolumny) dodamy odpowiadajce elementy innego wiersza (kolumny) pomnoone
przez dowoln liczb rn od zera.
Wyznacznik iloczynu macierzy kwadratowych tego samego stopnia jest rwny
iloczynowi wyznacznikw tych macierzy, czyli B A AB det det det . Jest to
twierdzenie Cauchyego. Wynika z niego, e BA AB det det
13
+ + +
Przykad II.10
Metoda Sarrusa:
3 1 0 5 2 2 4 1 1 3 4 0 1 3 2 1 5 1 2
4 3
1 0
1 2
5 4 3
2 1 0
1 1 2
det + +
1
1
1
]
1

Metoda rozwinicia Laplacea dla np. pierwszego wiersza:

( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( ) 3 3 1 6 1 3 2
4 3
1 0
1 1
5 3
2 0
1 1
5 4
2 1
1 2
5 4 3
2 1 0
1 1 2
det
3 1 2 1 1 1
+ +
+ +
1
1
1
]
1

+ + +
Macierz odwrotna
Macierz kwadratow B stopnia n speniajc warunek n
I BA AB
nazywamy macierz
odwrotn do macierzy kwadratowej A i oznaczamy symbolem
1
A
.
Mamy wic:
n
I A A AA
1 1
Jeeli macierz kwadratowa Astopnia n jest nieosobliwa ( 0 det A ) to istnieje do niej
macierz odwrotna
1
A
, ktr mona wyznaczy ze wzoru:
T
D
A
A
det
1
1

gdzie macierz Djest macierz dopenie algebraicznych.

1
1
1
]
1

nn n n
n
n
D D D
D D D
D D D

2 1
2 22 21
1 12 11
D
Przykad II.11
Wiemy ju, e
3
5 4 3
2 1 0
1 1 2
det
1
1
1
]
1

14
( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( )
1
1
1
]
1

1
1
1
1
1
1
1
]
1

+ + +
+ + +
+ + +
2 4 1
5 7 1
3 6 3
1 0
1 2
1
2 0
1 2
1
2 1
1 1
1
4 3
1 2
1
5 3
1 2
1
5 4
1 1
1
4 3
1 0
1
5 3
2 0
1
5 4
2 1
1
3 3 2 3 1 3
3 2 2 2 1 2
3 1 2 1 1 1
D
1
1
1
]
1

2 5 3
4 7 6
1 1 3
T
D
Ostatecznie
1
1
1
]
1

2 5 3
4 7 6
1 1 3
3
1
1
A
Otrzymany wynik mona sprawdzi z warunku
n
I A A AA
1 1
ZADANIA
2.1) Wyznaczy macierz ( )
1
6

+ A A B , jeeli wiadomo, e
( )
1
]
1

4 1
2 1
3
1
A
.
Skorzysta z wasnoci:
( )
1 1
1
0

A A

.
2.2) Dane s macierze
1
]
1

3 1 7
0 5 2
A
i
1
1
1
]
1

5 2
2 0
1 3
B
. Znale macierz Cjeeli:
a)
T
B A C 2 b) ( )
T
T
A B C c) ( )
T
B A C 2 3 +
2.3) Obliczy wyznacznik macierzy:
1
1
1
1
]
1

7 0 4 3
2 1 0 4
1 0 3 2
5 4 8 3
A
2.4) Rozwiza nierwno:
0
1 1
1 1
1 1
>
x
x
x
2.5) Dana jest macierz
1
]
1

3 1 0
0 2 1
A
. Obliczy warto wyraenia:
( ) ( ) A A A A
T T
w det det
2.6) Znale macierz Xspeniajc rwnanie:
2
A A X A +
gdzie
1
1
1
]
1

2 0 4
0 2 0
1 0 1
A
.
2.7) Obliczy sumy:
15
a)

3
1
1
i
i
b)

3
3
3
i
i
c)
( )

,
_

+
7
3
1
1
1 1
n
n
n
d)

2
1
3
2 i j
ij
e)

5
3
2
1
3
i j
2.8) Obliczy iloczyny:
a)

5
2
2
i
i
i
b)
( )

+
4
2
2
1
i
i i
16