MATEMATYKA -WYKAD III

Liniowa zaleno i niezaleno wektorw

Wektor
a
nazywamy liniow kombinacj wektorw
n
a a a , , ,
2 1

jeeli istniej liczby
n
, , ,
2 1

takie, e
n n
a a a a + + +
2 2 1 1
.
Wektory
k
a a a , , ,
2 1

przestrzeni wektorowej
n
R
nazywamy liniowo niezalenymi jeeli
rwnanie
0 a a a + + +
k k

2 2 1 1
( jest to rwnanie wektorowe tj. po lewej i po prawej
stronie mamy wektor) posiada tylko jedno rozwizanie
0
2 1

k

.
Jeeli istnieje inne rozwizanie ( tj. istniej liczby
k
, , ,
2 1

nie wszystkie rwne
0 0
2 2
2
2
1
> + + +
k
) takie, e zachodzi rwno
0 a a a + + +
k k

2 2 1 1 to
wektory
k
a a a , , ,
2 1

s liniowo zalene.
Jeeli w przestrzeni
n
R
mamy n liniowo niezalenych wektorw, to stanowi one baz w tej
przestrzeni. Oznacza to, e dowolny wektor z tej przestrzeni da si przedstawi jako
kombinacja liniowa wektorw nalecych do bazy. Dowolny zbir n+1 wektorw z
przestrzeni
n
R
jest liniowo zaleny (dlaczego?).
Przykad III.1
Niech
1
]
1

1
2
1
a
,
1
]
1

2
1
2
a
. Czy wektory te s niezalene liniowo?
Rozwizujemy rwnanie:
0 a a +
2 2 1 1


1
]
1

1
]
1

+
1
]
1

0
0
2
1
1
2
2 1

czyli
1
]
1

1
]
1

+
1
]
1

0
0
2
2
2
2
1
1

i
1
]
1

1
]
1

+
+
0
0
2
2
2 1
2 1


Ukad rwna

'

+
+
0 2
0 2
2 1
2 1


ma tylko jedno rozwizanie
0
2 1

. wnioskujemy wic, e
wektory
1
a
i
2
a
s liniowo niezalene.
Poniewa s to dwa liniowo niezalene wektory z przestrzeni
2
R
to stanowi one baz w tej
przestrzeni. Kady wektor z tej przestrzeni da si przedstawi jako kombinacja liniowa tych
wektorw. W
2
R
kada para niewspliniowych wektorw stanowi baz.
Jeeli np.
1
]
1

8
5
3
a
to rozwizujc ukad rwna
1
]
1

+
1
]
1

1
]
1

2
1
1
2
8
5
2 1

otrzymujemy:
17
2 1 3
7 6 a a + a
.
Mona w podobny sposb pokaza, e wektory:
1
]
1

1
]
1

1
0
,
0
1
w
2
R
;
1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
0
0
,
0
1
0
,
0
0
1
w
3
R
itd., tworz bazy w odpowiednich przestrzeniach.
S to tzw. wektory jednostkowe (wersory).
Rzd macierzy
Dla kadej macierzy Amaksymalna liczba r niezalenych liniowo kolumn (wektorw
kolumnowych) jest rwna maksymalnej liczbie liniowo niezalenych wierszy (wektorw
wierszowych). Liczb r nazywamy rzdem macierzy i symbolicznie oznaczamy
( ) A R
.
Macierz otrzymana z macierzy A przez wykrelenie pewnej liczby wierszy i kolumn
nazywamy podmacierz macierzy A.
Jeeli podmacierz macierzy A jest kwadratowa to wyznacznik tej macierzy nazywamy
wyznacznikiem wyjtym z macierzy A.
Korzystajc z poj wprowadzonych powyej mona poda inn definicja rzdu macierzy.
Rzdem
( ) A R
macierzy A nazywamy najwyszy stopie niezerowego wyznacznika
wyjtego z tej macierzy.
Wasnoci rzdu macierzy:

( ) { } n m R
n m
, min 0

A A

( ) ( ) ( ) n R R R
T
n n

1
0 det A A A A

( ) ( ) n R R
T
n n
<

A A A 0 0 det
Przykad III.2
Zbadajmy rzd macierzy
1
1
1
]
1

0 1 2
1 2 4
3 1 2
A
. Wida, e 0 det A poniewa dwie pierwsze kolumny s
proporcjonalne. Wobec tego
( ) 2 < A R
. Poniewa istniej podmacierze stopnia drugiego,
ktrych wyznacznik jest rny od zera np.
0 1
0 1
1 2

to wnioskujemy std, e
( ) 2 A R
.
Operacje elementarne na macierzach
18
Operacj elementarn na macierzy nazywamy kade z nastpujcych przeksztace:
1) przestawienie (zamiana miejscami) dwch dowolnych wierszy (kolumn)
2) dodanie do wszystkich elementw dowolnego wiersza (kolumny) odpowiednich
elementw innego wiersza (kolumny) pomnoonych przez dowoln liczb rn od
zera.
3) pomnoenie wszystkich elementw dowolnego wiersza (kolumny) przez dowoln
liczb rn od zera.
Zastosowanie operacji elementarnych do wyznaczania macierzy odwrotnej.
Zamy, e interesuje nas macierz odwrotna do macierzy
n n
A
. Niech macierz blokowa
[ ]
n
I A B
. Jeeli macierz blokowa
[ ] D I C
n

powstaa w wyniku zastosowania

operacji elementarnych na wierszach macierzy B to
1
A D
. Moemy zapisa to rwnie
w nastpujcy sposb:
[ ] I A
wierszach na e elementarn operacje
[ ]
1
A I
Przykad III.3
Niech
1
1
1
]
1

1 2 2
2 1 2
2 2 1
A

Wykonujc kolejne operacje elementarne otrzymujemy:
( )
( )
3 1 0 3 2 1 2 0
0 3 1 3 2 2 1 0
0 0 1 2 2 1
3 1 0 2 3 6 0
3 0 1 2 6 3 0
0 0 1 2 2 1
2 1 0 0 1 2 2
2 0 1 0 2 1 2
0 0 1 2 2 1
3 1 1
3 3
2 2
1 3 3
1 2 2

w w w
w w
w w
w w w
w w w
19
( )
9 1 9 2 9 2 1 0 0
9 2 9 1 9 2 0 1 0
9 2 9 2 9 1 0 0 1
9 1 9 2 9 2 1 0 0
9 2 9 1 9 2 0 1 0
3 1 0 3 1 1 0 1
2 3 1 0 3 2 1 2 0
9 2 9 1 9 2 0 1 0
3 1 0 3 1 1 0 1
3 1 0 3 2 1 2 0
3 / 1 3 2 3 1 3 2 0 3 0
3 1 0 3 1 1 0 1
3 1 0 3 2 1 2 0
2 0 3 1 3 2 2 1 0
3 1 0 3 1 1 0 1
3 1 1
2 3 3
2 2
3 2 2

w w w
w w w
w w
w w w
Ostatecznie wic:
1
1
1
]
1

9 1 9 2 9 2
9 2 9 1 9 2
9 2 9 2 9 1
1
A
Wyznaczanie rzdu macierzy za pomoc operacji elementarnych.
Operacje elementarne na macierzy nie zmieniaj jej rzdu. Kad macierz
n m
A
mona za
pomoc cigu przeksztace elementarnych sprowadzi do postaci:
1
]
1

2 1
k
0 0
R I
A
, ktra jest
nazywana postaci kanoniczn lub bazow macierzy. Macierz w postaci bazowej zawiera
podmacierz jednostkow
k
I
, podmacierz R zwan macierz resztow , oraz podmacierze
zerowe
1
0
oraz
2
0
. Za pomoc odpowiednich operacji elementarnych mona spowodowa,
e
3
0 R
. Jeeli m k to w postaci bazowej nie wystpuj macierze
1
0
oraz
2
0
. Jeeli
natomiast n k to nie wystpuje macierz R . Rzd macierzy A jest rwny stopniowi
macierzy jednostkowej wystpujcej w postaci bazowej. Proces wyznaczania postaci
bazowej, a tym samym rzdu macierzy przy uyciu operacji elementarnych mona
przedstawi nastpujco:
A
kolumnach i wierszach na e elementarn operacje lub /

1
]
1

0 0
0 I
k
Przykad III.4
Zbada, czy wektory ( )
T
0 , 3 , 2 , 1
1
x ; ( )
T
1 , 2 , 1 , 0
2
x ; ( )
T
0 , 1 , 2 , 1
3
x ;
( )
T
3 , 0 , 1 , 1
4
x ,
s liniowo niezalene.
20
Aby rozwiza zadanie tworzymy macierz Aw ktrej kolumny s kolejnymi wektorami z
badanego zbioru.
1
1
1
1
]
1

3 0 1 0
0 1 2 3
1 2 1 2
1 1 0 1
A
Analizowane wektory s liniowo niezalene gdy
( ) 4 A R
. Wynika to z definicji rzdu
macierzy.
Rzd macierzy Aznajdujemy przy wykorzystaniu operacji elementarnych.
( )
( )
1 0 0 0
5 4 0 0
1 0 1 0
0 0 0 1
3 / 1 3 0 0 0
1 5 4 0 0
1 1 0 1 0
0 0 0 1
3 0 1 0
2 3 4 2 0
1 0 1 0
0 0 0 1
3 0 1 0
3 4 2 0
1 0 1 0
1 1 0 1
3 0 1 0
3 0 1 2 3
2 1 2 1 2
1 1 0 1
4 3 3
4 2 2
4 4
3 3
2 2
2 4 4
2 3 3
1 4 4
1 3 3
1 3 3
1 2 2
w w w
w w w
w w
w w
w w
w w w
w w w
k k k
k k k
w w w
w w w





+
+







Wida, e
( ) 4 A R
, wic wektory
4 3 2 1
, , , x x x x
s liniowo niezalene.
Ukady rwna liniowych.
Ukadem
m
rwna o n niewiadomych
n
x x x , , ,
2 1

nazywamy ukad rwna postaci:
(*)
m n mn m m
n n
n n
b x a x a x a
b x a x a x a
b x a x a x a
+ + +
+ + +
+ + +

2 2 1 1
2 2 2 22 1 21
1 1 2 12 1 11
21
1 0 0 0
0 1 0 0
0 0 1 0
0 0 0 1
1 0 0 0
4 / 1 0 4 0 0
0 0 1 0
0 0 0 1
4 4
w w
gdzie
n j m i b a
j ij
, , 1 , , 1 , ,
s dowolnymi liczbami. Ukad ten mona zapisa w
postaci macierzowej:
b Ax
gdzie
1
1
1
1
]
1

mn m m
n
n
a a a
a a a
a a a

2 1
2 22 21
1 12 11
A
nazywa si macierz wspczynnikw lub macierz ukadu,
a macierze kolumnowe
1
1
1
1
]
1

n
x
x
x

2
1
x
,
1
1
1
1
]
1

m
b
b
b

2
1
b
odpowiednio wektorem niewiadomych i
wektorem wyrazw wolnych.
Gdy wektor bjest wektorem zerowym (wszystkie skadowe s rwne zero) to taki ukad
rwna nazywamy ukadem jednorodnym.
W analizie ukadw liniowych istotn rol odgrywa rwnie macierz [ ]
+
A b A ,
nazywana macierz rozszerzon albo uzupenion.
Przykad III.5
Ukad rwna:

'

+
+
+
8 3 2
2
1 5 2 3
3 2 1
3 2 1
3 2 1
x x x
x x x
x x x
mona przedstawi w postaci macierzowej:
1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

8
2
1
3 1 2
1 1 1
5 2 3
3
2
1
x
x
x
natomiast macierz
1
1
1
]
1

+
8 3 1 2
2 1 1 1
1 5 2 3
A
Ukady rwna liniowych mona podzieli na typy ze wzgldu na liczb rozwiza. Zachodzi
jedna z trzech moliwoci:
1) Zbir rozwiza jest zbiorem pustym. Ukad taki nazywamy ukadem sprzecznym
2) Zbir rozwiza zawiera dokadnie jedno rozwizanie. Ukad ten nazywamy
oznaczonym.
3) Zbir rozwiza zawiera nieskoczenie wiele rozwiza. Ukad taki nazywamy
ukadem nieoznaczonym.
Ukady Cramera
22
Gdy
n m
to ukad (*) jest ukadem, w ktrym macierz Ajest kwadratowa. A det W
nazywamy wyznacznikiem gwnym tego ukadu. Jeeli 0 W ( Ajest macierz
nieosobliw) to taki ukad nazywamy ukadem Cramera. Wtedy mamy rozwizanie:
b A x
b A Ax A
b Ax
1
1 1

Ukad Cramera mona rwnie rozwiza bez wyznaczania macierzy odwrotnej. Jeeli ukad
jest ukadem Cramera to ukad ten ma dokadnie jedno rozwizanie w postaci:
n i
W
W
x
i
i
, , 2 , 1
gdzie
i
W
jest wyznacznikiem powstaym z wyznacznika gwnego przez zastpienie i-tej
kolumny macierzy Akolumn wyrazw wolnych.
Przykad III.6

'

+
+ +
+
0 5 0
2 3
1 2
3 2 1
3 2 1
3 2 1
x x x
x x x
x x x

28
5 0 1
1 1 3
1 2 1
det

A

15
5 0 0
1 1 2
1 2 1
det
1

A
8
5 0 1
1 2 3
1 1 1
det
2

A

3
0 0 1
2 1 3
1 2 1
det
3
A
Std wynika, e
28
15
1
x
,
7
2
2
x
,
28
3
3
x
.
Ukad jednorodny Cramera ma tylko jedno rozwizanie i jest to rozwizanie zerowe tzn.
0
2 1

n
x x x
.
Dowolne ukady liniowe.
Rozpatrujemy teraz dowolny ukady m rwna z n niewiadomymi.
Twierdzenie (Kroneckera-Capellego)
Ukad rwna liniowych ma rozwizanie wtedy i tylko wtedy, gdy rzd macierzy ukadu jest
rwny rzdowi macierzy uzupenionej.
( ) ( ) r R R
+
A A
23
Przy czym istnieje dokadnie jedno rozwizanie gdy
n r
, natomiast nieskoczenie wiele
rozwiza, zalenych od
r n
parametrw gdy
n r <
.
Mamy wic trzy rne sytuacje:
1) ( ) ( )
+
n R R A A ukad jest oznaczony.
2) ( ) ( ) <
+
n R R A A ukad jest nieoznaczony.
3) ( ) ( )
+
A A R R ukad jest sprzeczny.
Wnioski:
1) Ukad jednorodny m rwna z n niewiadomymi ma rozwizanie zerowe tzn.
0
2 1

n
x x x
.
2) Ukad Cramerowski ma rozwizania niezerowe gdy 0 det A
Zastosowanie operacji elementarnych do rozwizywania ukadw rwna liniowych.
Operacje elementarne na wierszach macierzy blokowej
+
A
przeprowadzaj ukad rwna
liniowych w ukad rwnowany tzn. majcy te same rozwizania. Sposb postpowania
mona przedstawi w postaci schematu:
[ ] b A
wierszach na e elementarn operacje
[ ] c I
Wektor
c
jest szukanym rozwizaniem ukadu.
Uwagi:
1) Jeeli w trakcie przeksztace, w lewej czci macierzy blokowej otrzymamy wiersz
skadajcy si z samych zer, a po prawej stronie w tym wierszu znajduje si liczba
rna od zera, to ukad jest sprzeczny.
2) Jeeli w trakcie przeksztace otrzymamy wiersz skadajcy si z samych zer to ukad
na pewno nie jest oznaczony.
Przykad III.7
Rozwiza ukad rwna

'

+ +
+ +
+
1 8 5 2
5 4 3
7 3 2
3 2 1
3 2 1
3 2 1
x x x
x x x
x x x
za pomoc operacji elementarnych.

24
1 1 0 0
3 0 1 0
2 0 0 1
1 1 0 0
3 0 1 0
2 4 0 2 1
1 1 0 0
7 5 7 26 7 5 1 0
3 7 3 2 1
10 7 7 10 7 10 0 0
7 26 7 5 1 0
7 3 2 1
9 32 5 9 0
7 26 7 5 1 0
7 3 2 1
32 5 9 0
7 1 26 5 7 0
7 3 2 1
2 18 1 5 2
3 5 4 1 3
7 3 2 1
2 1 1
3 2 2
3 1
3 3
2 3 3
2 2
1 3 3
1 2 2

w w w
w w w
w w w
w w
w w w
w w
w w w
w w w
Mamy wic rozwizanie:
1 , 3 , 2
3 2 1
x x x
.
Zadania
3.1) Rozwiza ukad rwna metod operacji elementarnych:
a)

'

+
+
+
1 2 2
0 2 3
4 2
3 2 1
3 2 1
3 2 1
x x x
x x x
x x x
b)

'

+
+
+
4 2 5
5 6 3 2
5 4 2 3
3 2 1
3 2 1
3 2 1
x x x
x x x
x x x
c)

'

+
+
+ + +
1 5 3 3
0 2 2
2
4 3 2 1
4 3 2 1
4 3 2 1
x x x x
x x x x
x x x x
3.2) Metod macierzow i metod wyznacznikow rozwiza ukad rwna:
25

'

+
+ +
+ +
1 2 2
0 2 3 2
0
3 2 1
3 2 1
3 2 1
x x x
x x x
x x x
3.3) Przeprowadzi dyskusj rozwizalnoci danego ukadu rwna w zalenoci od
parametru .
a)

'

+
+
+

2 2 3 3
1
1
3 2 1
3 2 1
3 2 1
x x x
x x x
x x x
b)

'

+
+
2
2 1
2 1
2
1


x x
x x
26