MATEMATYKA -WYKAD IV

Pierwiastki charakterystyczne i wektory wasne macierzy.

Liczb nazywamy pierwiastkiem charakterystycznym ( lub wartoci wasn ) macierzy
n n
A
, a wektor x nazywamy wektorem wasnym macierzy A jeli
x Ax
0 x

.
Z warunku x Ax mamy
( ) 0 x I A
. Otrzymalimy wic jednorodny ukad rwna.
Poniewa, z zaoenia istnieje wektor 0 x speniajcy to rwnanie, to rzd macierzy
( ) I A
musi by mniejszy od jej stopnia (dlaczego?) czyli
( ) 0 det I A
. Rwnanie to
posiada n pierwiastkw. Mog to by pierwiastki rzeczywiste lub zespolone, jedno lub
wielokrotne.
Kademu pierwiastkowi
i

odpowiada zbir wektorw wasnych prawostronnych:

( ) { } 0 x I A 0 x x w
i
i

:
lub zbir wektorw wasnych lewostronnych:
( ) { } 0 I A y 0 y y w
i
T
i

:
Kilka twierdze dotyczcych wartoci i wektorw wasnych (bez dowodw).
Jeeli wektory wasne i
x
, j
y
odpowiadaj rnym pierwiastkom
charakterystycznym
i

, j

( )
j i

, to s one liniowo niezalene.
Jeeli A jest macierz diagonaln, to jej pierwiastki charakterystyczne s
elementami jej gwnej przektnej.
Jeeli A jest macierz symetryczn o elementach rzeczywistych, to jej pierwiastki
s liczbami rzeczywistymi.
Jeeli A jest macierz symetryczn, to zbiory wektorw wasnych lewo i
prawostronnych dla tego samego pierwiastka charakterystycznego s rwne.
Jeli n
, , ,
2 1

s pierwiastkami charakterystycznymi macierzy symetrycznej A
to: n

2 1
A
natomiast
n
tr + + +
2 1
A
gdzie A tr oznacza tzw. lad
macierzy.
lad macierzy okrelamy nastpujco:

n
i
ii
a tr
1
A
. Jest to wic suma elementw gwnej
przektnej macierzy.
Przykad IV.1
Wyznaczy wielomian charakterystyczny i pierwiastki charakterystyczne (wartoci wasne)
macierzy
1
1
1
]
1

5 2 0
2 4 2
0 2 3
A
.
Wielomian charakterystyczny ma posta:
( ) ( ) I A det w
. Wartoci wasne s
pierwiastkami rwnania
( ) 0 w
.
27
1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

5 2 0
2 4 2
0 2 3
1 0 0
0 1 0
0 0 1
5 2 0
2 4 2
0 2 3
I A
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) [ ] ( ) ( ) 7 8 4 8 5 3 4
4 8 5 4 3 2 8 4 5 4 3
5 4 3 4 5 4 3
5 2 0
2 4 2
0 2 3
det det
2
+


1
1
1
]
1

I A
Z ostatniej postaci mamy: ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 0 7 1 4 0 7 8 4 0
2
w
Szukane wartoci wasne to:
1
1

,
4
2

oraz
7
3

.
ZASTOSOWANIE ALGEBRY LINIOWEJ W EKONOMII (PRZYKADY)
Optymalizacja liniowa
W dziaalnoci ekonomicznej podejmujc decyzj naley najpierw okreli zbir
dopuszczalnych decyzji D ( okrelonych nierwnociami lub rwnaniami), a nastpnie
sprecyzowa kryterium wyboru (czyli funkcj celu ktra ma osiga warto najwiksz lub
najmniejsz).
Niech
n i x
i
, , 2 , 1 ,
- oznacza zmienne decyzyjne (czyli zmienne od ktrych zaley
warto funkcji celu). Liniowe zagadnienie optymalizacyjne ma dwie zasadnicze postacie:
Zagadnienie 1
Znale nieujemne
( ) n i x
i
, , 2 , 1 , 0
wartoci zmiennych decyzyjnych
n
x x x , ,
2 1
,
speniajce ukad nierwnoci (ograniczenia):

'

+ + +
+ + +
+ + +
n n nn n n
n n
n n
b x a x a x a
b x a x a x a
b x a x a x a

2 2 1 1
2 2 2 22 1 21
1 1 2 12 1 11
dla ktrych funkcja celu
n n
x c x c x c z + + +
2 2 1 1
przyjmuje warto najwiksz.
Zagadnienie 2
Znale nieujemne
( ) n i x
i
, , 2 , 1 , 0
wartoci zmiennych decyzyjnych
n
x x x , ,
2 1
,
speniajce ukad nierwnoci (ograniczenia):
28

'

+ + +
+ + +
+ + +
n n nn n n
n n
n n
b x a x a x a
b x a x a x a
b x a x a x a

2 2 1 1
2 2 2 22 1 21
1 1 2 12 1 11
dla ktrych funkcja celu
n n
x c x c x c z + + +
2 2 1 1
przyjmuje warto najmniejsz.
Przykad IV.2
Pewien zakad produkuje dwa wyroby W
1
i W
2
. Do produkcji tych wyrobw potrzebne s
surowce S
1
, S
2
, S
3
. Nakady surowcw potrzebne do wyprodukowania jednostki kadego z
wyrobw, zasoby surowcw i zyski jednostkowe podano w tabeli.
W
1
W
2
Zasoby
S
1
3 1 18
S
2
2 4 40
S
3
3 2 24
Zysk 2 3
Poda plan produkcji, ktry maksymalizuje zysk.
Niech zmienne decyzyjne oznaczaj odpowiednio:
1
x
- wielko produkcji wyrobu W
1
,
2
x
- wielko produkcji wyrobu W
2
.
Wtedy model liniowy zagadnienia wyglda nastpujco:
Max x x z +
2 1
3 2
(*)
0 ,
24 2 3 :
40 4 2 :
18 3 :
2 1
2 1 3
2 1 2
2 1 1

+
+
+
x x
x x S
x x S
x x S
Rozwizanie metod graficzn (tylko w przypadku dwch zmiennych decyzyjnych!).
Biorc pod uwag ograniczenia, wyznaczamy najpierw na paszczynie tzw. obszar
rozwiza dopuszczalnych. Jest to zbir punktw paszczyzny, speniajcych wszystkie
ograniczenia modelu.
29
Do wyznaczenia obszaru rozwiza dopuszczalnych korzystamy z prostych:
18 3
2 1 1
+ x x l
,
40 4 2
2 1 2
+ x x l
,
24 2 3
2 1 3
+ x x l
oraz osi ukadu wsprzdnych..
Na rysunku obszar rozwiza dopuszczalnych jest zaznaczony szarym kolorem. Ze wzgldu
na rodzaj ogranicze, brzeg figury rwnie naley do tego obszaru. Wierzchoki otrzymanego
wielokta maj wsprzdne (pomijamy proste rachunki):
( ) 0 , 0 O
,
( ) 0 , 6 A
,
( ) 6 , 4 B
,
( ) 9 , 2 C
,
( ) 10 , 0 D
. Rozwamy teraz funkcj celu
2 1
3 2 x x z +
. Podstawmy za z wartoci:
. 12 , 6 , 0 z z z
Otrzymamy wtedy trzy proste rwnolege zaznaczone na rysunku lini
przerywan. Z obserwacji pooenia tych prostych wnioskujemy, e z osiga maksymaln
warto, gdy prosta przechodzi przez punkt
( ) 9 , 2 C
. Jest to ostatni punkt stycznoci obszaru
rozwiza dopuszczalnych z prost nalec do rodziny prostych rwnolegych
a z
(a jest
sta).
Zatem, aby osign maksymalny zysk, naley produkowa 9 wyrobw typu W
1
i 2 wyroby
typu W
2
. Maksymalny zysk wynosi:
31 9 3 2 2
max
+ z
.
Metoda simpleks.
W modelu liniowym (*) dodajemy nowe zmienne (tzw. zmienne sztuczne), tak aby
ograniczenia (z wyjtkiem ogranicze zwizanych z nieujemnoci zmiennych decyzyjnych)
miay charakter rwnoci.
W naszym przykadzie mamy wic nowy model w postaci:

0 , , , ,
24 2 3 :
40 4 2 :
18 3 :
5 4 3 2 1
5 2 1 3
4 2 1 2
3 2 1 1

+ +
+ +
+ +
x x x x x
x x x S
x x x S
x x x S
Max x x x x x z + + + +
5 4 3 2 1
0 0 0 3 2
Na podstawie tego modelu tworzymy macierz simpleksow:
30
z
x x x x x
0 0 0 3 2
24 1 0 0 2 3
40 0 1 0 4 2
18 0 0 1 1 3
5 4 3 2 1
Macierz t przeksztacamy za pomoc nastpujcego algorytmu:
1) Badamy czy wrd wspczynnikw funkcji celu s wspczynniki dodatnie. Jeli tak
to przechodzimy do punktu 2. Jeli nie to koczymy obliczenia i wyznaczamy
rozwizanie.
2) Wybieramy najwikszy wspczynnik. Jeli jest kilka najwikszych to wybieramy
dowolny z nich. Wybrany wspczynnik okrela tzw. wybran kolumn macierzy
(jest to kolumna w ktrej ley ten wspczynnik).
3) Dzielimy wyrazy wolne (ostatnia kolumna) przez odpowiadajce im wartoci w
wybranej kolumnie. Najmniejszy iloraz wyznacza tzw. wybrany wiersz. Jeli jest
kilka rwnych najmniejszych ilorazw to wybieramy dowolny z nich. Na przeciciu
wybranej kolumny i wybranego wiersza ley wybrany element.
4) Jeeli wybrany element jest 1 to wiersz ten mnoymy przez tak liczb, aby
wybrany element by 1 .
5) Do kadego wiersza, innego ni wiersz wybrany, dodajemy wiersz wybrany
pomnoony przez odpowiedni liczb, tak aby w wybranej kolumnie otrzyma zero.
Inaczej mwic, jedynka, bdca elementem wybranym, ma wyzerowa wszystkie
elementy w kolumnie w ktrej si znajduje.
6) Przechodzimy do punktu 1.
Uwaga: Algorytm ten dziaa poprawnie gdy w modelu wyjciowym wyznaczamy maksimum
funkcji celu i wszystkie ograniczenia s typu ( ). Zakres jego stosowania jest wic
ograniczony.
Postpujc zgodnie z przedstawionym algorytmem mamy (kkiem zaznaczone s elementy
wybrane):
z
x x x x x
0 0 0 3 2
12 2 24 24 1 0 0 2 3
10 4 40 40 0 1 0 4 2
18 1 18 18 0 0 1 1 3
5 4 3 2 1

z
w w
x x x x x
0 0 0 3 2
24 1 0 0 2 3
4 1 40 0 1 0 4 2
18 0 0 1 1 3
2 2
5 4 3 2 1

31
2 4 4
2 3 3
2 1 1
5 4 3 2 1
3 0 0 0 3 2
2 24 1 0 0 2 3
10 0 4 1 0 1 2 1
18 0 0 1 1 3
w w w z
w w w
w w w
x x x x x



30 0 4 3 0 0 2 1
4 1 2 1 0 0 2
10 0 4 1 0 1 2 1
8 0 4 1 1 0 2 5
5 4 3 2 1

z
x x x x x
Koniec pierwszego cyklu.
30 0 4 3 0 0 2 1
2 2 4 4 1 2 1 0 0 2
20 2 10 10 0 4 1 0 1 2 1
5 16 5 2 8 8 0 4 1 1 0 2 5
5 4 3 2 1




z
x x x x x
30 0 4 3 0 0 2 1
2 1 4 1 2 1 0 0 2
10 0 4 1 0 1 2 1
8 0 4 1 1 0 2 5
3 3
5 4 3 2 1

z
w w
x x x x x
3 4 4
3 2 2
3 1 1
5 4 3 2 1
2 1 30 0 4 3 0 0 2 1
2 2 1 4 1 0 0 1
2 1 10 0 4 1 0 1 2 1
2 5 8 0 4 1 1 0 2 5
w w w z
w w w
w w w
x x x x x

31 4 1 8 5 0 0 0
2 2 1 4 1 0 0 1
9 4 1 8 3 0 1 0
3 4 5 8 3 1 0 0
5 4 3 2 1

z
x x x x x
Koniec przetwarzania. Odczytujemy wyniki.
Dla wspczynnikw funkcji celu rwnych zero szukamy w ich kolumnie jedynki. Warto
zmiennej odczytujemy jako warto wyrazu wolnego w wierszu, w ktrym stoi ta jedynka.
Dla wspczynnikw ujemnych przyjmujemy warto odpowiedniej zmiennej jako rwn
zero.
Mamy wic:
2
1
x
,
9
2
x
,
3
3
x
,
0
4
x
,
0
5
x
.
Warto
3
3
x
, oznacza wielko niewykorzystanych zasobw surowca S
1
.
32
Model przepyww midzygaziowych.
Kada gospodarka narodowa dzieli si na szereg gazi (np. przemys wydobywczy,
hutnictwo, przemys chemiczny, rolnictwo, przemys spoywczy itp.). Kady produkt
wytworzony w danej gazi jest w czci przeznaczony na zuycie produkcyjne wasnej
gazi, jak te na potrzeby produkcyjne innych gazi. Np. wyroby wytwarzane przez
przemys wydobywczy s w czci wykorzystywane przez hutnictwo, przemys chemiczny,
spoywczy itd., jak rwnie cz ich jest wykorzystywana jest przez macierzyst ga.
Zarzdzanie caoci gospodarki wymaga uoenia bilansu gospodarki narodowej. Potrzebne
s informacje ile dana ga gospodarki produkuje na rzecz pozostaych gazi, ile produktw
zuywa na biece cele produkcyjne, a jaka cz wytworzonych produktw przeznaczona
jest na konsumpcj, eksport czy te na zwikszenie rezerw i zapasw.
Przyjmujemy, e w gospodarce jest
( ) N n n
gazi. Wspzalenoci zachodzce midzy
poszczeglnymi gaziami mona przedstawi w postaci rwna bilansowych produkcji:
(*)

'

+ + + +
+ + + +
+ + + +
n n nn n n
n
n
Y y y y y
Y y y y y
Y y y y y

2 1
2 2 2 22 21
1 1 1 12 11
gdzie:
ij
y
- oznacza t cz produkcji i-tej gazi, ktra jest zuywana na potrzeby j-tej
gazi, s to tzw. przepywy midzygaziowe.
i
y
- oznacza nadwyk produkcji i-tej gazi, ktra pozostaje na eksport,
zwikszenie rezerw, konsumpcj. Jest to tzw. produkt kocowy i-tej gazi.
i
Y
- oznacza produkcj globaln kadej gazi w ustalonej jednostce czasu.

Ukad rwna (*) mona zapisa w skrconej postaci:
n i Y y y
n
j
i i ij
, , 2 , 1
1
+

Wielkoci wystpujce w tym ukadzie mona przedstawi postaci tablicy zwanej tablic
przepyww midzygaziowych.
Numer
gazi
Przepywy midzygaziowe
ij
y
Produkcja kocowa
i
y
Produkcja globalna
i
Y
33
n

2
1
nn n n
n
n
y y y
y y y
y y y

2 1
2 22 21
1 12 11
n
y
y
y

2
1
n
Y
Y
Y

2
1
Model Leontiefa
Problemem bilansu przepyww midzygaziowych zajmowa si rosyjsko-amerykaski
ekonomista W.Leontief (Nobel 1973). Wprowadzi on tzw. techniczne wspczynniki ij
a
(inaczej zwane wspczynnikami kosztw):
n j n i
Y
y
a
j
ij
ij
, , 1 , , 1
Okrelaj one ile jednostek produktu gazi o numerze i-tym naley zuy w gazi j-tej aby
mona byo wyprodukowa jedn jednostk produktu w gazi j-tej. Wspczynnik
ii
a

oznacza nakad produkcji wasnej gazi i-tej potrzebnej do wytworzenia jednostki produkcji
w tej gazi. Jest to tzw. wspczynnik wewntrznego zuycia produkcji.
Macierz
1
1
1
1
]
1

nn n n
n
n
n n
a a a
a a a
a a a

2 1
2 22 21
1 12 11
A
nazywamy macierz technicznych wspczynnikw
produkcji albo macierz wspczynnikw kosztw.
Korzystajc ze wzoru
j
ij
ij
Y
y
a
mamy j ij ij
Y a y
. Podstawiajc to do (*) otrzymujemy:

'

+ + + +
+ + + +
+ + + +
n n n nn n n
n n
n n
Y y Y a Y a Y a
Y y Y a Y a Y a
Y y Y a Y a Y a

2 2 1 1
2 2 2 2 22 1 21
1 1 1 2 12 1 11
Przenoszc wyrazy z produkcj globaln ze strony lewej na praw i zmieniajc rwnanie
stronami otrzymujemy:
( )
( )
( )

'

+
+

n n nn n n
n n
n n
y Y a Y a Y a
y Y a Y a Y a
y Y a Y a Y a
1
1
1
2 2 1 1
2 2 2 22 1 21
1 1 2 12 1 11

Otrzymany ukad warunkw nazywamy modelem Leontiefa.

W postaci macierzowej moemy zapisa:
34
1
1
1
1
]
1

nn n n
n
n
a a a
a a a
a a a
1
1
1
2 1
2 22 21
1 12 11

L
,
1
1
1
1
]
1

n
Y
Y
Y

2
1
Y
,
1
1
1
1
]
1

n
y
y
y

2
1
y
Macierz L nazywamy macierz Leontiefa. Wida, e A I L . Wektory Yi
y
nazywamy
odpowiednio wektorem produkcji globalnej i wektorem produkcji kocowej.
Mamy wic:
y LY
albo inaczej
(**)
( ) y Y A I
.
Dowodzi si, e macierz Leontiefa jest macierz nieosobliw. Mnoc rwnanie (**)
lewostronnie przez ( )
1
A I otrzymujemy:
( ) ( ) ( ) y A I Y A I A I
1 1
czyli
(***) ( ) y A I Y
1

Z otrzymanych rwna (**) i (***) wida, e model Leontiefa mona wykorzysta w dwojaki
sposb:
1) znajc macierz technicznych wspczynnikw produkcji Ai macierz Ymona z (**)
obliczy wektor produkcji kocowej
y
.
2) znajc Aoraz
y
mona z (***) obliczy wektor produkcji globalnej Y
Wykorzystanie modelu Leontiefa do planowania produkcji wymaga zaoenia o
niezmiennoci w czasie elementw macierzy Leontiefa . Jest to rwnoznaczne z przyjciem
niezmiennoci w czasie macierzy A. Zaoenie to jest dyskusyjne ale przyjmuje si je w
trakcie rozwizywania zada.
Zadania
4.1) Wyznaczy wektory wasne prawostronne dla macierzy A z przykadu IV.1.
4.2) Przedsibiorstwo produkuje dwa wyroby A,B i do produkcji tych wyrobw uywane
s nastpujce rodki: praca maszyn M, robocizna R oraz surowiec S. Zasoby tych
rodkw s ograniczone. Dane dotyczce produkcji s nastpujce:
rodki
Zuycie rodka
na jednostk produkcji
Limity
rodkw
A B
Praca maszyn - M 1 3 15
Robocizna - R 1 1 7
Surowiec - S 2 1 12
Zyski jednostkowe 5 4
Ile jednostek kadego wyrobu naley produkowa, aby osign najwikszy zysk ?
4.3) Czowiek w pewnym wieku potrzebuje dziennie co najmniej 40 jednostek witaminy
A, 20 jednostek witaminy D oraz 15 jednostek witaminy C. Witaminy te zawarte s w
dwch produktach P
1
i P
2
. Witamin A naley dostarczy w iloci nie wikszej ni 80
jednostek (ze wzgldu na uboczne, negatywne skutki jej dziaania). Zawarto
35
poszczeglnych witamin w jednostce kadego produktu oraz ceny jednostkowe tych
produktw podano w tabeli.
4.4)
Produkty
Witaminy
Zawarto
W jednostce produktu
P
1
P
2
A 8 3
D 2 3
C 6 2
Cena 2 3
Ile naley zakupi produktw P
1
i P
2
, aby dostarczy czowiekowi witaminy w
wymaganych ilociach i aby zminimalizowa ich koszty zakupu?
4.5) Dana jest nastpujca tabela przepyww midzygaziowych oraz wektor produkcji
kocowych.

[ ]
1
1
1
]
1

180 100 0
0 250 30
50 0 200
ij
y

1
1
1
]
1

20
70
50
y
a) obliczy, o ile wzronie wielko produktw kocowych, jeeli produkcje
globalne wzrosn odpowiednio o
30
1
Y
,
140
2
Y
,
60
3
Y
.
b) o ile powinny wzrosn produkcje globalne poszczeglnych gazi jeeli zada
si wzrostu wielkoci produktw kocowych w kadej gazi odpowiednio o
20
1
y
,
21
2
y
,
22
3
y
.
4.6) Dana jest gospodarka dwugaziowa opisana tabel:
I II Prod. kocowa
I 45 32 13
II 27 16 37
a) jaka powinna by produkcja globalna, aby produkt kocowy wynosi odpowiednio
w I gazi 50 a w II 40 j.p.
b) poda tablic przepyww,
c) czy moliwa jest produkcja globalna w I gazi 100, w II 150 j.p?
4.7) Dana jest macierz kosztw pewnej 2-sektorowej gospodarki
1
]
1

2 , 0 4 , 0
3 , 0 5 , 0
A
a) jaka bdzie produkcja kocowa jeeli produkcja globalna w I gazi wynosi 140
j.p. a w II gazi 200 j.p.
b) jaka bdzie produkcja globalna gdy w I gazi zmniejszymy produkt kocowy o 10
j.p. a w II gazi zwikszymy o 20 j.p. Poda przepywy midzygaziowe.
36