MATEMATYKA WYKAD VIII

RACHUNEK CAKOWY FUNKCJI JEDNEJ ZMIENNEJ

Caka nieoznaczona
Niech dana bdzie funkcja
( ) x f
okrelona na przedziale X . Funkcj pierwotn danej
funkcji
( ) x f
okrelona na przedziale X nazywamy kad rniczkowaln funkcj
( ) x F
,
ktrej pochodna
( ) x F
jest rwna funkcji
( ) x f
na tym przedziale, tj. gdy:
( ) ( ) x f x F
X x

Przykad VIII.1
Funkcja
( ) x x F sin
jest funkcj pierwotn funkcji
( ) x x f cos
na przedziale R X
poniewa ( ) ( ) ( ) x f x x x F

cos sin .
Funkcje:
( )
( )
( )
( )

+
C x x F
x x F
x x F
x x F
2
2
2
2
1000
1
, gdzie C oznacza dowoln sta, s funkcjami pierwotnymi
funkcji
( ) x x f 2
dla
( ) + , x
.
Funkcja ( )
3
x x F jest funkcj pierwotn funkcji
( ) x x f
2
3

na przedziale
[ ) + , 0 X

poniewa:
( ) ( ) ( ) x f x x x x x F

,
_

2
3
2
3
2
1
2
3
3
Wniosek:
Jest nieskoczenie wiele funkcji pierwotnych funkcji
( ) x f
. Funkcje pierwotne funkcji
( ) x f

rni si o sta.
Rodzin wszystkich funkcji pierwotnych funkcji
( ) x f
w zbiorze X nazywamy cak
nieoznaczon tej funkcji w tym zbiorze i oznaczamy symbolem
( )

dx x f
. Moemy wic
zapisa:
( ) ( )

+ C x F dx x f
74
gdzie
( ) ( ) x f x F
a C jest dowoln sta. Znak

nazywamy symbolem caki,

( ) dx x f

wyraeniem podcakowym a
( ) x f
funkcj podcakow.
Znajdowanie funkcji pierwotnych nazywamy cakowaniem. Funkcj, ktra posiada funkcj
pierwotn w zbiorze X nazywamy cakowaln w tym zbiorze.
Podstawowe wzory rachunku cakowego
Przy obliczaniu caek nieoznaczonych korzystamy z nastpujcych wzorw:
1.

+
+

+
C
x
dx x
1
1

( ) 1
2.

+ C x
x
dx
ln
3.

+ C
a
a
dx a
x
x
ln
( ) 1 0 > a i a
4.

+ C e dx e
x x
5.
C x dx x +

cos sin
6.
C x dx x +

sin cos
7.

+ C ctgx
x
dx
2
sin
8.

+ C tgx
x
dx
2
cos
9.
+

C x
x
dx
arcsin
1
2
10.

+
+
C arctgx
x
dx
2
1
11.

+
+
C
a
x
arctg
a x a
dx 1
2 2
12.

+

C
a x
a x
a x a
dx
ln
2
1
2 2
13.
+ + +
+
C a x x
a x
dx
2
2
ln
14.
C a x x
a
a x
x
dx a x + + + + + +

2 2 2
ln
2 2
15.
+

C
a
x
x a
dx
arcsin
2
16.

+ + C
a
x a
x a
x
dx x a arcsin
2 2
2 2
Powysze wzory s prawdziwe w kadym przedziale cigoci odpowiedniej funkcji
podcakowej.
Z twierdze o pochodnej sumy i iloczynu staej przez funkcj wynikaj nastpujce reguy
cakowania:
75
17.
( ) ( )

dx x f k dx x f k
18.
( ) ( ) [ ] ( ) ( )

+ t dx x g dx x f dx x g x f
Przykad VIII.2
( )

+ + + + C x x
x
dx dx x dx x dx x x 5
3
2
3
2 5 2 5 2
2
3
3
2
1
2 2
C x x dx x dx x dx x
x
+ + +
,
_

+

sin cos
2
1
cos sin
2
1
cos
2
sin
Cakowanie tylko na podstawie wzorw bezporednich i najprostszych regu (wzory 1-18)
nazywa si niekiedy cakowaniem bezporednim. Metoda ta ma ograniczony zakres. Nawet
tak podstawowe funkcje elementarne jak
, , , ln arctgx tgx x
nie cakuj si bezporednio.
Nie ma oglnej metody, ktra umoliwiaaby obliczanie caki nieoznaczonej dowolnej cigej
funkcji elementarnej. Istniej jednak metody przydatne przy cakowaniu poszczeglnych
typw funkcji. Umiejtno cakowania polega na poznaniu tych metod i trafnym ich doborze
do postaci funkcji podcakowej. Wyrniamy nastpujce podstawowe metody cakowania:
metoda tosamociowego przeksztacania funkcji podcakowej,
metoda cakowania przez podstawienie,
metoda cakowania przez czci
Metoda tosamociowego przeksztacania funkcji podcakowej
Funkcj podcakow przeksztacamy tak aby mona byo zastosowa wzory 1-18.
Przykad VIII.3

+ +

,
_

,
_

+
+

C x x dx x dx x dx x x dx
x
x
x
x x
dx
x
x x x
4
3
3
1
4
7
3
2
4
7
3
2
2
4
2
3
2
4 3
3
4
3
( )


,
_

,
_

+
+
dx
x x
dx
x x
x
x x
x
dx
x x
x x
x x
dx
2 2 2 2
2
2 2
2
2 2
2 2
2 2
sin
1
cos
1
cos sin
cos
cos sin
sin
cos sin
cos sin
cos sin

+ + C ctgx tgx
x
dx
x
dx
2 2
sin cos

+
+

,
_

+

+
+

+
C arctgx x
x
dx
dx dx
x
dx
x
x
dx
x
x
1 1
1
1
1
1 1
1
2 2 2
2
2
2
76
Metoda cakowania przez podstawienie.
Metoda ta opiera si na nastpujcych zaoeniach. Jeli istnieje caka funkcji
( ) t f
i funkcja
( ) x g t
jest ciga i ma cig pochodn na przedziale
b a,
, w ktrym funkcja
( ) x f

jest cakowalna, to:
( ) ( ) ( )
( )
( )
( ) ( ) ( ) ( )

+ +

C x g F C t F d t t f
d t d x x g
t x g
d x x g x g f
Przykad VIII.4
( ) ( ) C x C t d t t
d t
d x
d t d x
t x
d x x + + +

+
+

3 2 s i n
2
1
s i n
2
1
c o s
2
1
2
2
3 2
3 2 c o s
Oglniej, jeeli zamiast argumentu
x
mamy funkcj liniow b ax + tego argumentu to :
( ) ( ) ( ) ( )

+ + +

+
+ C b a x F
a
C t F
a
d t t f
a
a
d t
d x
d t a d x
t b a x
d x b a x f
1 1 1
77

+ +

C x C t d t
t d t x d x
t x
d x
x
x
d x c t g x s i n l n l n
1
c o s
s i n
s i n
c o s
Oglniej, jeeli w liczniku mamy pochodn mianownika to:
( )
( )
( )
( )
( )

+ +

C x f C t
t
d t
d t d x x f
t x f
d x
x f
x f
l n l n
( )
( )
C
x
C x C t d t t d t t
d t
x d x
d t x d x
t x
d x x x +
+
+ + +

+
+

3
1
1
3
1
3
2
2
1
2
1
2
1
2
2
1
1
3
2
2
3
2
2
3
2
1
2
2
78

+ +
+

+

C e t g a r c C t t g a r c
t
d t
d t d x e
t e
d x
e
e
e
e
d x
e
e
d x
e e
d x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x x
1 1 1
1
2 2 2
Metoda cakowania przez czci
Wiemy, e ze wzoru na pochodn iloczynu dwch funkcji
( ) x u
i
( ) x v
mamy:
( ) v u v u v u +

Cakujc rwnanie obustronnie otrzymujemy:

+ dx v u dx v u v u
Std:

dx u v v u dx v u
Ostatni wzr moemy zapisa w rwnowanej postaci:

vdu uv udv
Powyszy wzr nosi nazw wzoru na cakowanie przez czci. Wzr ten stosujemy wtedy,
gdy cakujemy iloczyn dwch funkcji i umiemy obliczy cak jednej z nich. Ponadto caka
po prawej stronie nie powinna by trudniejsza do obliczenia ni caka stojca po lewej
stronie.
Przykad VIII.5
79
( ) ( ) C x x e C x e e x d x x e e x
e v d x e d v
x d x d u x u
d x e x
x x x
I
x x
x x
x
+ + +

2 2 1 2 2
2
2 2 2
2
2
1
( ) C x e e x e d x e x e
e v d x e d v
d x d u x u
d x x e I
x x x x x
x x
x
+




1
1
( )

+ +


C x x C x x x d x x x d x
x
x x x
x v d x d v
x
d x
d u x u
d x x 1 l n l n l n
1
l n
l n
l n




d x x e x e x e d x x e x e
e v d x e d v
x d x d u x u
d x x e
x x x
I
x x
x x
x
s i n c o s s i n c o s s i n
c o s s i n
s i n
1

Przenoszc cak z prawej strony na lew otrzymujemy:

( )

x x e dx x e
x x
cos sin sin 2
80
Std:
( )

C
x x e
dx x e
x
x
2
cos sin
sin

+


d x x e x e
e v d x e d v
d x x d u x u
d x x e I
x x
x x
x
s i n c o s
s i n c o s
c o s
1

Wzory rekurencyjne na obliczanie caek
Korzystajc z metod cakowania przez czci mona wyprowadzi wzory rekurencyjne dla
nastpujcych caek:



+ dx x
n
n
x x
n
dx x
n n n 2 1
sin
1
sin cos
1
sin
, gdzie 2 n



+ dx x
n
n
x x
n
dx x
n n n 2 1
cos
1
cos sin
1
cos
, gdzie 2 n
( ) ( )( )
( )
( )

+

+
+

+
1
2
1
2 2
1
1 2
3 2
1 1 2 1
n n n
x
dx
n
n
x n
x
x
dx
, gdzie 2 n

Przykad VIII.6
C x x x xdx + +

2
1
sin cos
2
1
sin
2
( ) C x x x x x dx x x x dx x + + +

cos sin 2
3
1
cos
3
2
sin cos
3
1
sin
3
2
sin cos
3
1
sin
2 2 2 3
Cakowanie funkcji wymiernych
Funkcj wymiern
( )
( )
( ) x W
x W
x f
2
1

81
nazywamy waciw, gdy stopie wielomianu w liczniku jest mniejszy od stopnia
wielomianu w mianowniku. Kad funkcj wymiern mona przedstawi w postaci sumy
wielomianu i funkcji wymiernej waciwej.
Funkcj wymiern postaci:
( )
n
a x
A
+
gdzie N n oraz
R A a ,
, nazywamy uamkiem prostym pierwszego rodzaju.
Funkcj wymiern postaci:
( )
n
q px x
C Bx
+ +
+
2
gdzie N n oraz
R C B q p , , ,
, przy czym 0 4
2
< q p , nazywamy uamkiem
prostym drugiego rodzaju.
Kada funkcja wymierna waciwa jest sum uamkw prostych. Przedstawienie to jest
jednoznaczne.
Pojawia si pytanie, w jaki sposb przewidzie uamki proste, ktrych sum bdzie dana
funkcja wymierna.
Niech bdzie dana funkcja wymierna waciwa w postaci nieskracalnej (licznik i mianownik
nie posiadaj wsplnych czynnikw). Rozmy mianownik tej funkcji na czynniki (liniowe i
kwadratowe o wyrniku ujemnym). Kademu czynnikowi o postaci ( )
n
a x odpowiada n
uamkw prostych pierwszego rodzaju o mianownikach: ( ) ( ) ( )
n
a x a x a x , , ,
2
,
natomiast czynnikowi ( )
m
q px x + +
2
odpowiada m uamkw prostych drugiego rodzaju o
mianownikach: ( ) ( ) ( )
m
q px x q px x q px x + + + + + +
2
2
2 2
, , , . Metod dalszego
postpowania zilustrujemy przykadami.
Przykad VIII.6
Rozoy na uamki proste funkcj:
( )
2
5 2
2
+
+

x x
x
x P
Mianownik rozkadamy na czynniki: ( )( ) 2 1 2
2
+ + x x x x

Zatem przewidujemy nastpujcy rozkad funkcji
( ) x P
na uamki proste:
2 1 2
5 2
2
+
+

+
+
x
B
x
A
x x
x
Mnoymy obie strony przez wsplny mianownik i otrzymujemy:
( ) ( ) 1 2 5 2 + + + x B x A x
Celem wyznaczenia wspczynnikw wykorzystujemy twierdzenie:
82
Dwa wielomiany
( ) x W
i
( ) x V
s rwne wtedy i tylko wtedy, gdy s tego samego stopnia i
maj rwne wspczynniki przy jednakowych potgach x.
Mamy zatem:
( ) B A x B A x + + + 2 5 2
Std:

'

+
5 2
2
B A
B A
Rozwizujc ten ukad, otrzymujemy 1 A i . 3 B
Ostatecznie mamy wic:
2
3
1
1
2
5 2
2
+

+
+
x x x x
x
Niej podajemy przykady rozkadu funkcji wymiernych na uamki proste z pominiciem
rachunkw prowadzcych do wyznaczenia wspczynnikw tych rozkadw.
a)
( ) 3 3
3 2
3
3 2
2 2 2 2 2 3 4
+
+
+ +
+
+

+
+
x x
D Cx
x
B
x
A
x x x
x
x x x
x
b)
( ) ( )
( )
( ) ( )
( )
2
2
2 2 2
2 2
1
1 1
1
1 1
3
+
+
+
+
+
+

+ x x
F Ex
x x
D Cx
x
B
x
A
x x x
x
c)
( )( ) 4 1 4 1
6
2 2 2 2
+
+
+
+
+

+ + x
D Cx
x
B Ax
x x
Algorytm cakowania funkcji wymiernych
1) Skracamy wsplne czynniki licznika i mianownika
2) Jeeli stopie wielomianu w liczniku jest wikszy lub rwny stopniowi wielomianu w
mianowniku to licznik dzielimy przez mianownik i funkcj podcakow
przedstawiamy jako sum wielomianu oraz funkcji wymiernej waciwej.
3) Gdy stopie wielomianu w liczniku jest o jeden niszy ni w mianowniku, to
sprawdzamy czy da si zastosowa wzr na
( )
( )

dx
x f
x f
4) Mianownik funkcji wymiernej waciwej rozkadamy na czynniki liniowe i
kwadratowe nierozkadalne.
5) Zapisujemy rozkad (teoretyczny) funkcji wymiernej waciwej na uamki proste
pierwszego i drugiego rodzaju.
6) Znajdujemy nieznane wspczynniki tego rozkadu.
7) Obliczamy caki poszczeglnych skadnikw rozkadu funkcji wymiernej tj.
wielomianu i uamkw prostych pierwszego i drugiego rodzaju.
83
Przykad VIII.7
Obliczymy caki postaci:

+ + c bx ax
dx
2
dla rnych wartoci .
a) 0 >

+ 15 2
2
x x
dx
=
( )( ) ( )( )

+ +

+ x x
dx
x x
dx
3 5 3 5
=*
( )( ) ( ) ( ) x
B
x
A
x x
+
+

+ 3 5 3 5
1
( ) B A x B A 5 3 1 + + +

'

'

+
+
8
1
8
1
0
1 5 3
B
A
B A
B A
( )

+ + +

+
+

,
_

+
C x x
x
dx
x
dx
dx
x x
3 ln 5 ln
8
1
3 8
1
5 8
1
3
8
1
5
8
1
*
b) 0
( )
C
x
C t
t
d t
d t d x
t x
x
d x
x x
d x
+

2
1
2
2
4 4
1
2 2 2
84
c) 0 < . Korzystamy tutaj z postaci kanonicznej tj.
a a
b
x a c bx ax
4 2
2


,
_

+ + +
. Warto
zapamita podstawienie.
( )

+
+

+
C t a r c t g
t
d t
t
d t
x
t
d t d x
t x
x
d x
x x
d x
3
1
1 3
1
9 9
3
3
3
3
9 3
9 3
1 8 6
2 2 2 2
C
x
arctg +

3
3
3
1
Obliczy cak:
( )

+ + +
+ +

+ +
+

+ +
+

+ +
+
2 2 ln 2
2 2 2 2
2 2
2
2 2
1 2 2 2
2 2
3 4
2
2 2 2 2
x x
x x
dx
dx
x x
x
dx
x x
x
dx
x x
x
( )

+ + + +
+ +
C x arctg x x
x x
dx
1 2 2 ln 2
2 2
2
2

(druga caka do samodzielnego przeliczenia)
Obliczy cak:
( )( )

+
+
*
1 1
5 8 5
2
2
dx
x x
x x
( )( ) ( )
( )( )
2
2 2
2
1 1
1
1 1
1 1
5 8 5
+
+
+
+
+

+
+
x x
x
C
x
B
x
A
x x
x x
( ) ( ) C B A x C A x B A x x + + + + + 2 5 8 5
2 2
85

'

'

+
+
4
3
2
5
8 2
5
C
B
A
C B A
C A
B A
( )

+

+
+
+

C
x
x x
x
dx
x
dx
x
dx
1
4
1 ln 3 1 ln 2
1
4
1
3
1
2 *
2
Caka oznaczona
Caka oznaczona jest jednym z najwaniejszych poj w matematyce. Znajduje liczne
zastosowania w rnych dziedzinach. Po raz pierwszy cak oznaczon zdefiniowali
niezalenie od siebie I. Newton i W. Leibniz. Ich definicje nie byy zbyt cise. Pierwsz
cis definicj pojcia caki oznaczonej poda w XIX w. niemiecki matematyk B. Riemann.
Definicja caki oznaczonej
Dla kadej z liczb
, 3 , 2 , 1 n
czynimy co nastpuje. Przedzia
[ ] b a,
dzielimy na
przedziay punktami
n
x x x , , ,
1 0

takimi, e
b x x x a
n
< < <
1 0
. Dugoci kolejnych
przedziaw
[ ] [ ] [ ]
n n
x x x x x x , , , , , ,
1 2 1 1 0

oznaczamy przez
n
, , ,
2 1

. Najwiksz
z tych liczb nazywamy norm (albo rednic) podziau. Wybieramy pewne liczby
[ ] [ ] [ ]
n n n
x x u x x u x x u , , , , , ,
1 2 1 2 1 0 1

.Tworzymy nastpujc sum, zwan sum
cakow:
( ) ( ) ( ) ( )

+ + +
n
k
k k n n n
u f u f u f u f s
1
2 2 1 1


Sensem geometrycznym sumy cakowej jest pole figury schodkowej (zakreskowanej na
rysunkach). Na kolejnych rysunkach n=2, n=3, n=4, n=16.
86
Zauwamy, e dla duych n pole figury schodkowej niewiele rni si od pola tzw. trapezu
krzywoliniowego czyli figury ograniczonej osi Ox , wykresem krzywej
( ) x f y
i dwoma
pionowymi odcinkami o kocach
( ) 0 , a
oraz
( ) 0 , b
. Dla funkcji speniajcych odpowiednie
warunki pole figury schodkowej zmierza do pola trapezu krzywoliniowego dla
n
.
Jeeli istnieje i jest skoczona granica cigu sum cakowych przy
n
i gdy zachodz
nastpujce zaoenia:
1) norma podziau musi zmierza do 0 gdy
n
.
2) granica nie moe zalee od wyboru punktw
n
x x x , , ,
1 0

dla
, 3 , 2 , 1 n
.
3) granica nie moe zalee od wyboru punktw
n
u u u , , ,
2 1

dla
, 3 , 2 , 1 n
to granic t nazywamy cak oznaczon z funkcji
( ) x f
w przedziale
[ ] b a,
. Oznaczamy j
symbolem:
( )

b
a
dx x f
Krtko moemy zapisa:
( )

b
a
n
n
dx x f s lim
Z definicji caki oznaczonej wynika, e jej sensem geometrycznym jest pole trapezu
krzywoliniowego. Mwic o cace oznaczonej naley pamita o tym, e jeeli istnieje to jest
ona liczb.
Wasnoci caki oznaczonej
Twierdzenie o zwizku midzy cak oznaczon i nieoznaczon.
87
Niech
( ) ( )

+ C x F dx x f
. Jeeli
( ) x f
jest ciga w
[ ] b a,
, to:
(*)
( ) ( ) [ ] ( ) ( ) a F b F x F dx x f
b
a
b
a

Twierdzenie o wartoci redniej.

Jeeli
( ) x f
jest funkcj cig w przedziale
[ ] b a,
, to istnieje w tym przedziale punkt c taki,
e:
( ) ( ) c f dx x f
a b
b
a

1
Geometrycznie, twierdzenie o wartoci redniej oznacza, e na odcinku
[ ] b a,
istnieje taki
punkt c, e pole prostokta o podstawie
[ ] b a,
i wysokoci
( ) c f
oraz pole trapezu
krzywoliniowego utworzonego przez wykres funkcji
( ) x f
w tym przedziale s rwne.
Prawdziwe s wzory:
( ) ( )

b
a
b
a
dx x f k dx x kf
( ) ( ) [ ] ( ) ( )

t t
b
a
b
a
b
a
dx x g dx x f dx x g x f
( ) ( )


a
b
b
a
dx x f dx x f
( ) ( ) ( )

+
b
c
c
a
b
a
dx x f dx x f dx x f
jeeli
[ ] b a c ,
Przykad VIII.8
Obliczy cak oznaczon:
[ ] ( )

5
3
2 1
5
2 1
5
2
2
5
2 1
l n
2
1
5 l n 2 1 l n
2
1
l n
2
1
2
1
2
2
4
4
t
t
d t
d t
x d x
d t x d x
t x
x
x d x
21 5
5 3


t x
t x
88
Obliczy cak oznaczon:
[ ] [ ] [ ] [ ] + +

1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
x x x x x x
x x
x
x e e e x e d x e x e
e v d x e d v
d x d u x u
d x x e
( ) ( )
1 1 1
2 1 0 1

e e e
Uwaga:
Obliczajc powysze caki mona najpierw wyznaczy caki nieoznaczone i po przyjciu
wartoci 0 C dla funkcji pierwotnych wstawi funkcje pierwotne do wzoru na cak
oznaczon (wzr *).
Zastosowania caki oznaczonej
Pole obszaru paskiego
Zamy, e
( ) x f
oraz
( ) x g
s funkcjami cigymi na przedziale
[ ] b a,
i takimi, e
( ) ( ) x g x f
dla
[ ] b a x ,
. Wtedy pole
S
P
obszaru S (patrz rysunek) wyraa si
wzorem:
( ) ( ) [ ]

b
a
S
dx x f x g P
89
Std wynika w szczeglnoci, e w przypadku gdy wykres funkcji
( ) x f y
znajduje si pod
osi Ox dla
[ ] b a x ,
, to pole
S
P
obszaru S ograniczonego wykresem tej funkcji, osi
Ox oraz prostymi
b x a x ,
wyraa si wzorem:
( ) [ ] ( )


b
a
b
a
S
dx x f dx x f P 0
Przykad VIII..9
Obliczy pole ograniczone liniami ( ) x x x x f
2 3
oraz
( ) x x g
.
Najpierw znajdujemy punkty przecicia tych krzywych. W tym celu rozwizujemy rwnanie
x x x x
2 3
, czyli rwnanie ( ) 0 2
2
x x x . Mamy wic trzy pierwiastki
2 , 0
2 1
x x

oraz
1
3
x
. Zatem krzywe przecinaj si w punktach
( ) ( ) 0 , 0 , 1 , 1
oraz
( ) 2 , 2
. Figura
midzy krzywymi skada si z dwch obszarw. Pierwszy ley pod prost
x y
, za drugi
nad t prost. Ich pola oznaczamy przez
1
P
oraz
2
P
.
Mamy wic:
( ) [ ] ( ) [ ] ( )

+ + + + +
2
0
0
1
2
0
2 3 2 3 2 3
2 1
2 dx x x x dx x x x x dx x x x x P P P
( ) +

,
_

+ +

,
_

+ +
1
]
1

+
1
]
1

+ +

2
3 4
2
3 4
0
1
2 3 4
2
0
0
1
2 3 4
2 3
0
3
0
4
0
2
3
2
4
2
2
2
3 4 2
2
3 4
2
x x x x x x
dx x x x
( ) ( )
( ) [ ]
2 2
3 4
2
3 4
12
37
12
5
3
8
1
3
1
4
1
0 0 4
3
8
4 1
3
1
4
1
0
3
0
4
0
j +
,
_

+ +
,
_

+ +

,
_

,
_

+
Obliczanie objtoci bryy obrotowej
90
Niech
( ) x f y
bdzie funkcj cig na przedziale
[ ] b a,
. Zamy, e krzywa bdca
wykresem funkcji
( ) x f y
obraca si dookoa osi Ox (patrz rysunek). Wtedy objto
rozwaanej bryy obrotowej wyraa si wzorem:
( )

b
a
dx x f V
2

Przykad VIII.10
Obliczy objto bryy obrotowej, powstaej z obrotu sinusoidy
x y sin
dookoa osi Ox
dla
[ ] , 0 x
Mamy

'

+
x x x
x x
2 c o s s i n c o s
1 c o s s i n
2 2
2 2
Odejmujc stronami te oczywiste rwnania otrzymujemy, e
2
2 cos 1
sin
2
x
x

. Inny sposb
obliczenia

dx x
2
sin
zaprezentowany zosta w przykadzie VIII.6.
Wobec tego:
91
( ) ( ) [ ] [ ]
2
2
0 0 0
2
2
0 0 0
2
2 sin
2
1
2 2
2 cos 1
sin j x x dx
x
dx x V

1
]
1

Obliczanie rednich wartoci w ekonomii
Przykad VIII.11
Popyt na pewien towar jest nastpujc funkcj ceny
x
tego towaru:
( )
1 2
2
+

x
x
x p
Wyznaczy redni warto tego popytu przy wzrocie ceny od 4 do 5.
Ze wzoru na warto redni mamy
( ) [ ] ( )

+
+

5
4
5
4
5
4
2
2 2
5
4
2
33 ln 51 ln
4
1
1 2 ln
4
1
1 2
4
4
1
1 2 1 2 4 5
1
x dx
x
x
dx
x
x
dx
x
x
p
r
1088 , 0
33
51
ln
4
1

Obliczanie cznego zysku osignitego w okresie eksploatacji
Rozwamy sytuacj, gdy przedsibiorstwo nabywa pewne urzdzenie zapewniajce zysk w
wysokoci
( ) t Z
jednostek pieninych na rok, gdzie
t
oznacza czas eksploatacji mierzony
w latach. Zamy dalej, e koszty zwizane z eksploatacj urzdzenia w czasie
t
wynosz
( ) t K
jednostek pieninych na rok. Wtedy czny zysk osignity z tego urzdzenia w
okresie jego eksploatacji obliczymy, cakujc funkcj
( ) ( ) t K t Z
w tym przedziale czasu,
dla ktrego jest speniony warunek
( ) ( ) 0 t K t Z
.
Przykad VIII.12
Zamy, ze zysk z eksploatacji pewnego urzdzenia wynosi
( )
2
2
1
20 t t Z
, natomiast
koszt eksploatacji wyraa si wzorem
( )
2 2
3
2
1
10 t t t K +
, gdzie t oznacza czas mierzony w
latach. Zarwno zysk jak i koszt wyraaj si w tysicach zotych na rok. W celu obliczenia
czasu eksploatacji rozwizujemy nierwno
( ) ( ) 0 t K t Z
mamy
( ) ( ) 0 10 3 3
2
1
10
2
1
20
2 2 2 2
+ + + t t t t t t K t Z
92
Std otrzymujemy (po uwzgldnieniu warunku 0 t ), e
[ ] 5 , 0 t
. Zatem czny zysk z
eksploatacji urzdzenia wynosi:
( ) ( ) [ ] ( ) [ ] z tys t t t dt t t dt t K t Z . 83 , 45 50
2
75
3
12
10
2
3
3
1
10 3
5
0
5
0
5
0
2 3 2

+ +
1
]
1

+ + + +
93