Od hulajnogi do mercedesa Czwartek, 29 wrzenia. Gdzie koo 21 dzwoni telefon: suchaj, nie bdziesz dzi moe w obserwatorium?

Nie Szkoda, takie niebo Wiem, ale nie bd A moe kto inny? Sprawdz, poczekaj Kilka telefonw wyjanio szybko sytuacj. Nikt si dzi nie wybiera. Gdzie koo drugiej w nocy obudzi mnie pies. Pprzytomny wygramoliem si z nim na dwr, podniosem gow. Niebo byo faktycznie nieprawdopodobnie czyste. Jak na zo . C szkoda, ale od kilku nocy spaem po 4-5h, rano wane spotkanie, nie ma szans. Jutro pewnie ju nie bdzie tak adnie. Sobota, 30 wrzenia. Telefon znw dzwoni. Wida nie daje za wygran. Nie bardzo mam ochot, ale rzut oka na niebo przekonuje dobra, jedziemy. Po drodze nasza mnie refleksja, e nie pamitam ju kiedy ostatni raz sam robiem zdjcia. C sam tego chciae Zawsze marzyo ci si zbudowa zesp to masz. Powoli zaczynasz by gociem, a nie gospodarzem Fakt. Zabierajc si za budow obserwatorium z gry zaoyem, e musz znale minimum dziesiciu pasjonatw ktrzy bd je ze mn, a moe i beze mnie prowadzi. Tylu jeszcze nie ma, ale niewiele ju brakuje. W tym roku otworzylimy obserwatorium na cay czas trwania Jarmarku Dominikaskiego dla ludzi z ulicy. Dzie w dzie na posterunku byy minimum dwie dorose osoby z zaogi. Co dzie inny wykad, po nim pokaz na ywo A ja byem tylko raz na chwil. C mona rzec, e cel prawie udao si osign. Prawie bo wci jeszcze nie moemy si przebi do spoeczestwa. Po latach stara i ogromnego wysiku mamy jedyne w Trjmiecie szkolne obserwatorium astronomiczne z prawdziwego zdarzenia. Korzysta z niego spoeczno szkolna, ale moglibymy obsuy znacznie wiksz rzesz zainteresowanych. Tylko jak ich znale? Co rusz trafia kto i wychodzi zachwycony. Dlaczego ja o was nic nie wiedziaem? Wysalimy zaproszenia do wszystkich gdaskich szk. Odzew znikomy. Wystarczy jednak osobicie odwiedzi dowoln szko i okazuje si e natychmiast s chtni na nocn wycieczk. Tylko kto te wszystkie szkoy odwiedzi, zaprosi? Kto znajdzie w danej szkole tego jedynego by moe w tej szkole nauczyciela, ktremu bdzie si chciao wczy noc z modzie? Trudno wymaga od pasjonatw, aby oprcz praktycznie spoecznej pracy po nocach (cz z nich otrzymuje czasem do symboliczne wynagrodzenie) jeszcze wdrowali w dzie po szkoach uprawiajc spoecznie marketing. Moe trzeba znale na to jakie fundusze?

A jak trafi do dorosych? Jak zaprosi mieszkacw na pokaz otwarty (robimy par razy w roku)? Media s delikatnie mwic sabo zainteresowane. Znacznie lepiej sprzedaj si wieci mroce krew w yach Cho w kocu chyba jaki sposb na nich znalelimy. Narada mailowa z zaog: Suchajcie, robimy pokaz z okazji zamienia Ksiyca. Nie kupi, to ju brzmi zbyt pospolicie. Poszukajcie czego ekstra Za chwil dostaj maila to bdzie najdusze zamienie od 11 lat. Rozsyamy takie zawiadomienie i ju za chwil dzwoni telefon: czy moemy przysa do was ekip telewizyjn? Drugi: czy przyjechaby pan do studia na wywiad na ywo, trzeci: tu radio, jedziemy do was, kto mgby z nami porozmawia. Na wieczorny pokaz przychodzi ponad 200 osb. Ech bez tego naj nie ruszyliby palcem w bucie Ju to wielokrotnie sprawdzilimy. Wczoraj kolejna szkolna wycieczka. Przyszli kucharze. Cz z nich bya ju rok temu. Miao ich by 10, max 15, wic uznaem e Adam da sobie sam z nimi rad. Ale dzwoni: o rany, ich jest ponad 25, przylijcie jeszcze kogo, bo przecie nie wezm ich na raz do kopuy Wanda nie moe , Patryk nie odpowiada, Jeremi w Krakowie. Jad sam. Siedz i suchaj. Jako nie pieszy im si do domu Dobrze e rosn kolejni potencjalni zaoganci. W poniedziaek mija termin wysania zada z pierwszej serii tegorocznej Olimpiad Astronomicznej. Nasi maturzyci licz, pisz marudz, e brak czasu Troch ich rozumiem. Kady co od nich chce wiadomo, matura. A co im da Olimpiada? Wiedz - tak, satysfakcj by moe, wymierne korzyci maturalne nie. Mona by niektrym odpuci ale pki si da trzeba namawia i zachca. Im ich wicej tym bardziej si rozwijaj. Grupa stymuluje rozwj. Za par miesicy rozjad si po wiecie. Moe jednak kto zostanie Tomek tak si wcign e co chwil przychodzi po klucze. Samodzielnie obsuguje ju wszystko. Pasjonuj go zdjcia Soca robi je coraz lepiej Najlepiej z nas. C praktyka czyni cuda, a to co wida przez teleskop soneczny zapiera czasem dech. W obserwatorium robi si ciasno. Pomieszczenie ma raptem 24 m2. Trzy due stoy + 18 krzese, stolik z komputerem, multimedialna tablica (zeszoroczna zdobycz - na lekcje, wykady i pokazy idealna), teleskop soneczny, stary szkolny Newton 90. Wanda z Patrykiem uyczaj swj prywatny sprzt Patryk poczciwe MTO, Wanda kolubryn w postaci zasuonego newtona 250. Pod cian szafa ze sprztem rne akcesoria, filtry, kable, soczewki. I najwaniejsze cacko astro fotograficzna kamera SBIGa Brak miejsca na globusy, ksiki i czasopisma (gwnie roczniki Uranii nieocenione w pracy dydaktycznej) zaowocowa w tym roku piknym nowym regaem. Ale to powoli koniec moliwoci. Wicej miejsca ju nie ma i nie bdzie. Obserwatorium mieci si bowiem na czwartym pitrze zbudowanego w roku 2008 nowego budynku wcinitego midzy mury szkoy podstawowej i gimnazjum. Nad nim jest jeszcze kopua o rednicy 3,2 m z teleskopem. Wicej nie dao si ju wcisn. Budynki stoj w samym centrum Gdaska, na starwce. Miejscowy plan zagospodarowania nie pozwoli na wyjcie choby metra wyej. W efekcie samo obserwatorium jest zagbione na metr w poprzedniej kondygnacji (zabierajc jej tym samym sporo wiata) a kopua wcinita na 20 cm w d w pomieszczenie obserwatorium. Ech, przepisy. Gdyby nie one mielibymy wicej miejsca i lepszy widok. Cz zasaniaj kalenice wasnych, zabytkowych budynkw szkolnych. S wysze. Ale im wolno bo s zabytkowe. A nasz nowy budynek nie.

W kcie stoj kubki, czajnik, ekspres do kawy, a nawet miniwiea z kolumnami. Te akcesoria przynieli ludzie a kto cho raz posiedzia noc nad astrofotografi ten wie po co to potrzebne. Na pododze obok karimaty, piwory. No bo przecie po caej nocy robienia zdj nie warto wraca do domu. atwiej przespa si na pododze i rano pj do pracy lub na lekcje. Najwaniejsza jest jednak atmosfera w zespole. Kady co wnosi, kady na czym zna si bardziej ni inni. Adam zbudowa stron www, Patryk zawsze wszystko naprawi (nawet jak jest to super drogi sprzt ktry widzi pierwszy raz w yciu), Wanda jest wrd nas jedynym prawdziwym astronomem z dyplomem z Torunia, Jeremi chwilowo na emigracji w Krakowie spdzi nie raz wieczr na poszukiwaniu w wiecie rozwiza problemw na jakie si natykalimy. Pojawiaj si te nowi niejako z ulicy. Anita ma za sob duga praktyk w duo starszym od naszego obserwatorium w Grudzidzu, Pawe zgosi akces tylko jako dotrze nie moe... No i ronie kolejne pokolenie, ktre chonie jak gbka specyficzn atmosfer yczliwoci, wsppracy i entuzjazmu. Nie da si te przeceni wkadu jaki w budow wnis Marek - jedyny w zespole czowiek z mojego pokolenia. Praca zawodowa rzadko pozawala mu zaglda do nas, ale zawdziczamy mu duo. Porwanie si na budow tego co dzi mamy dla mnie zwykego nauczyciela fizyki byo jak posadzenie w fotelu sportowego mercedesa czowieka, ktry cae ycie jedzi hulajnog i nie tylko, e nie ma prawa jazdy, ale i nie ma pojcia do czego suy sprzgo i po co jest chodnica. Rady Marka cierpliwie tumaczcego co i jak uratoway nas przed wieloma problemami. Najbardziej jestem mu wdziczny za przekonanie mnie, e trzeba wyda a tyle pienidzy na jaki monta i jak kamer. Jedno bowiem okazao si wan prawd: przypadkowych goci zadowoli w peni widok Saturna przy 200 krotnym powikszeniu. Ale dla tych ktrych chcemy zarazi pasj to nie wystarczy. No bo ile razy mona oglda Jowisza, Wenus, Jowisza i Ksiyc? Nie oszukujmy si - reszta tego co da si w miecie zobaczy to mgieki. Tymczasem to co daje si wycign z kamery fascynuje duo duej. I wciga. Bo i jest co oglda A raczej fotografowa. W por odszukana w wiecie Wanda (dawno temu koczya nasze liceum) namwia mnie na dodatkowy teleskop soneczny. To te by strza w 10. Nie kady potencjalny mionik astronomii moe nas odwiedzi w nocy. A tak jest na co popatrze i w dzie. W tym roku wystawilimy go na Jarmark. miao mona powiedzie, e pikne protuberancje na ywo obejrzao dziki temu grubo ponad 1000 osb. Do tej pory moglimy jedynie oglda plamy na socu rzutujc obraz z teleskopu Newtona na kartk papieru. Dzi na gwny teleskop mamy te filtr soneczny pozwalajcy na obserwacje plam. Ale to nie to samo co widok przez Lunta Pocztki astronomii w naszej szkole sigaj czasw, gdy jako mody nauczyciel zbudowaem prost lunet o powikszeniu ok. 65 razy. To ni pierwszy raz podziwialimy sierp Wenus i piercienie Saturna. Kupiony niedugo potem Newton wydawa si szczytem marze. Co nie zmienia faktu, e przez wiele lat jego uytkowania nie miaem pojcia o istnieniu takich obiektw jak mgawice, galaktyki czy gromady gwiazd. Istnieniu w sensie namacalnoci dotyku przez samodzielnie wykonywane zdjcia. W sensie ich pikna.

Idea budowy obserwatorium drzemaa latami. Idealnie nadawao si do tego stare pomieszczenie nad klatk schodow. Jednak konserwator zabytkw nie wyrazi zgody na kopu na starym budynku. Trzeba byo czeka. Idea odya gdy pojawiy si plany budowy cznika nowego budynku plomby midzy szko podstawow i gimnazjum. Zarzdy fundacji i szk uznay, e moe to by dobra inwestycja. No i zaryzykoway e jej nie zmarnujemy. Gdy wic okazao si e do nieoczekiwanie mam zielone wiato do budowy prawdziwego obserwatorium problem posypay si jak z rkawa. Sam wybr tego co kupi ju by problemem. A kopotw z jego zakupem (za granic) bez liku. Ostatecznie kopua przyjechaa z Niemiec, sprzt z USA. Oczywicie mona bye tego unikn ale w Ameryce i Kandzie wszystko byo znacznie tasze ni w Europie, nawet doliczajc VAT i transport. A liczya si kada zotwka. W efekcie elementy wyposaenie docieray w odcinkach w sumie trwao to ponad rok. Gdy jednak wszystko wreszcie dotaro zaczy si kolejne kopoty. Oszczdzajc kupowalimy jak najlepszy sprzt, ale rnych firm. Zoenie tego wszystkiego w sprawnie dziaajcy system trwao dwa lata. A jeszcze dwa drobne ale do wane elementy czekaj na uruchomienie. Nie udao si oczywicie unikn pewnych bdw dzi pewnie niektre decyzje byyby inne. C dowiadczenie kosztuje Lata uruchamiania tego wszystkiego wymagay ogromnej cierpliwoci i zaangaowania. Od pocztku wcigaem do pracy kadego kto tylko wykaza zainteresowanie. Dla wczesnych maturzystw moliwo uczestniczenia na ywo w tym procesie bya niewtpliw przygod przez due P. Najbardziej chyba irytujcy by brak moliwoci wykonywania dugich ekspozycji fotograficznych. Albowiem zabieraj si za to wszystko nie bardzo jeszcze widziaem jak cenny jest tak zwany monta czyli urzdzenie obracajce teleskopem za ruchem gwiazd. Albowiem bajecznie kolorowy wiat mgawic i galaktyk dostpny jest tylko wwczas, gdy potrafimy wykonywa zdjcia o czasie nawietlania kilku minut. W tym czasie teleskop nie moe zboczy z kursu wicej ni 23 sekundy uku Inaczej nic z tego nie bdzie. Zdjcie bdzie poruszone. Przy dugoci teleskopu nieco ponad metr oznacza to, e jego koniec nie moe odchyli si od prawidowego kursu o wicej ni 0,01 mm! Dlatego wanie urzdzenia prowadzce teleskop s drogie. Nasze pochodzi z Japonii i cho ostatecznie okazao si e dziaa bardzo adnie, to pocztki byy fatalne. Japoczycy wyranie nie przyoyli si do oprogramowania - a my o tym nie wiedzielimy. Mielimy wietny sprzt, a zdjcia byy fatalne. Najpierw par nocy cierpliwie ustawialimy o montau na biegu niebieski. Nie pomogo. Szukajc rozwiza rozebralimy na czci cay napd. Wykonalimy chyba z tysic zdj k zbatych przekadni w biegu szukajc przyczyn niedokadnoci. I pewnych rzeczy nie wiemy do dzi, cho kluczowy problem udao si w jakim sensie obej. Dziki temu dzi wykonanie nieporuszonego zdjcia np. 10 cio minutowego jest ju w naszym zasigu. I dopiero to osignicie pozwala na planowanie tej zimy na powanie astrofotografii. Jak si okazuje w naszym kraju jest pewna grupa dostatecznie zamonych pasjonatw ktrych sta na zakup sprztu wysokiej klasy prywatnie. Wielu z nich suyo mi bezinteresown pomoc i rad, a ich osignicia w astrofotografii s imponujce. Gdy pocztkowo z braku wasnych pokazywalimy publicznoci ich zdjcia oczywicie podajc autorw zawsze reakcj by zbiorowy zachwyt Jednak planujc wasne podwrko trzeba byo niektre rozwizania wymyla samodzielnie. Bowiem kade

prywatne obserwatorium ma swojego jednego waciciela i gospodarza zarazem. I jemu prawie wycznie ma suy. U nas tak przyj nie mona byo co skutkowao innym, czasem gorszym rozwizaniem technicznych problemw. Od pocztku bowiem zaoeniem obserwatorium byo nie tylko zbudowanie miejsca pracy dla pasjonatw, miejsca nauki dla uczniw, ale i udostpnianie go szerokiej publicznoci. I tu najbardziej doskwiera ciasnota oraz brak tarasu obserwacyjnego. Par razy zdarzyo si ju e na jeden wieczr przyszo grubo ponad 100 osb. Sytuacj ratuje wwczas dobrze wyposaone i dua sala wykadowa z rzutnikiem pooona bezporednio pod obserwatorium. Mieci bez problemu 70 osb na siedzco. A darmowe i nieocenione oprogramowanie Stellarium przy pewnym dowiadczeniu prowadzcego pozwala wyczarowa niejeden fascynujcy pokaz w oczekiwaniu na wejcie do kopuy. Dzi w obserwatorium regularnie odbywaj si zajcia dla uczniw liceum, gimnazjum i szkoy podstawowej. Obsugujemy te szkole wycieczki po uprzednim umwieniu si telefonicznie lub mailowo. Przynajmniej raz w miesicu staramy si robi dzie otwarty zapraszamy wwczas bezpatnie kadego chtnego wae. Zdarz si te coraz czciej e moemy ju suy rad innym. No i dalej spdzamy setki godzin na tzw. wieczorach roboczych czytaj nocnych sesjach zdjciowych. Wiedza ronie powoli, ale skutecznie. A potga pracy zespoowej daje nadziej na wymierne efekty w kadym wymiarze (dydaktycznym, estetycznym, spoecznym a moe kiedy i naukowym) w sensownej perspektywie czasu. Czego rwnie wszystkim znajdujcy si na pocztku naszej drogi serdecznie ycz. Krzysztof Horodecki krzysztof.horodecki@gfo.pl www.obserwatorium.gfo.pl 9 padziernik 2011