INSTRUKCJA OBSUGI

...kiedy pojechaem po raz pierwszy do Londynu, oczywicie subowo, fotografowaem witryny, w ktrych wisiay kiebasy, szynki i miso. Potem pokazywaem zdjcia znajomym, e tak jest, e si wchodzi do sklepu i kupuje. To byy szokujce zdarzenia.
Janusz Gajos, Przegld, 2010, nr 22

Szanowni Pastwo,

oraz 303, przypominajc bohaterskie czyny Polakw w okresie drugiej wojny wiatowej, utrwalaj pami o nich.
Gra Kolejka ma inny cel edukacyjny. Tym razem chcemy przybliy efekty eksperymentu, zafundowanego Polakom przez komunistw, ktrzy dziki Sowietom zdobyli wadz w kraju w 1944 r. Wprowadzili oni w Polsce system gospodarczy wzorowany na sowieckim. Rcznie sterowana gospodarka miaa zapewni Polakom dobrobyt duo wikszy ni ten, na ktry mogli liczy mieszkacy krajw o systemie rynkowym. Stao si jednak inaczej w Polsce powsta niewydolny system ekonomiczny, ktry funkcjonowa w permanentnym kryzysie. Wadze nie chciay zmieni tego systemu tylko z ideologicznego powodu. I chocia gra stanowi doskona zabaw, trzeba jednak pamita, i odtwarza ona rzeczywisto, ktra dla yjcych w niej ludzi wcale nie bya zabawna. Wielogodzinne stanie w kolejkach, czsto upokarzajce prby zdobycia najpotrzebniejszych artykuw codziennego uytku, wszechobecna korupcja nie uatwiay ycia. Mamy nadziej, i Kolejka cho troch przybliy te czasy i stanie si swego rodzaju m e m e n t o przestrzegajcym przed nieodpowiedzialn polityk gospodarcz. Autorzy gry starali si odtworzy rzeczywisto kolejkow schyku PRL w sposb jak najbardziej zbliony do realiw tamtych lat. Rzecz jasna fabua gry wymagaa wprowadzenia pewnych uproszcze i schematw. Mamy jednak nadziej, i nie wypaczyy one realnego obrazu wczesnego wiata. Wierzymy, e nasza propozycja, podobnie jak wczeniejsze, spotka si z Pastwa yczliwym przyjciem.
Dr Andrzej Zawistowski N a c z e l n i k Wy d z i a u E d u k a c j i H i s t o r y c z n e j Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamici Narodowej

S trzy zasadnicze cele nauczania i popularyzowania historii dostarczanie wiedzy o przeszoci, ksztatowanie umiejtnoci wycigania wnioskw oraz kultywowanie pamici o tych, ktrzy yli przed nami.

WIEDZIE

to znaczy posiada niezbdne informacje o wydarzeniach z przeszoci, ich przyczynach i skutkach.

WYCIGA WNIOSKI,
a wic tak kierowa swoim postpowaniem, by unikn bdw popenionych w podobnych sytuacjach w przeszoci.

PAMITA,

czyli zachowywa w pamici tych, ktrych dziaalno suya szeroko pojtemu dobru (oglnoludzkiemu, narodowemu, lokalnemu). Pami o tych ludziach jest swego rodzaju zadouczynieniem za dokonania ich ycia. W 2009 r. zesp edukatorw Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamici Narodowej rozpocz publikacj serii historycznych gier planszowych. Ich zadaniem, jak kadej gry edukacyjnej, jest bawic uczy, uczc bawi. Wydane do tej pory gry: Awans. Zosta marszakiem Polski, Pami 39
4
wstp

5
wstp

KOLEJKA
GRA PLANSZOWA
Uprzejmie informujemy, e z chwil otwarcia pudeka znaleli si Pastwo w latach osiemdziesitych XX wieku. Macie teraz zupenie inne yciowe cele i cakiem prozaiczne pragnienia. Niestety realizacja Waszych marze jest cile zwizana z dostawami towarw do osiedlowych sklepw. Dobra wiadomo jest taka, e macie odoonych troch pienidzy. Za, e z uwagi na problemy z zaopatrzeniem, towar jest wydzielany w bardzo ograniczonych ilociach. Prosimy o niepopadanie w panik i spokojne zajcie miejsca w kolejce. Dostawa jest w drodze, a towaru by moe wystarczy dla wszystkich. Jednoczenie przypominamy, e przywilej obsugi poza kolejnoci w jednostkach handlu detalicznego przysuguje jedynie osobom uprawnionym. Zalecamy uwane przestudiowanie poniszej instrukcji przed rozpoczciem gry. cise przestrzeganie regu jest fundamentem dobrej zabawy w gronie rodziny i przyjaci. Z przykroci zawiadamiamy, e, z uwagi na poruszany temat, u osb wraliwych emocjonalnie gra moe wywoywa negatywne emocje. Stwierdzono rzadkie przypadki ez bezsilnoci, zgrzytania zbami oraz objawy bezinteresownej zoliwoci. Autorzy nie ponosz odpowiedzialnoci za nieuzasadnione uycie gry.

8
kolejka gra planszowa

9
kolejka gra planszowa

INSTRUKCJA OBSUGI
LICZBA GRACZY: 25 osb CZAS GRY: 60 min. WIEK GRACZY: od 12 lat

5 KART LISTY ZAKUPW

ELEMENTY GRY
PLANSZA DO GRY PLANSZA Z SAMOCHODAMI DOSTAWCZYMI

60 KART TOWARW w 5 kolorach (po 12 w kadym kolorze)

15 KART DOSTAWY TOWARW w 5 kolorach (po 3 w kadym kolorze)

5 KART POMOCY GRACZA w 5 kolorach (po 1 w kadym kolorze) 30 PIONKW w 6 kolorach (po 5 w kadym kolorze) 1 ZNACZNIK GRACZA ROZPOCZYNAJCEGO
Pomyka w dostawie

KOLEJNO CZYNNOCI W CIGU DNIA

FAZA TePeZeT: 1. Odoenie zuytych kart dostawy 2. Przesunicie znacznika przekupki 3. Dobranie kart kolejki do rki 4. Zakoczenie remanentw 5. Zmiana gracza rozpoczynajcego

50 KART KOLEJKI w 5 kolorach (po 10 w kadym kolorze)

1 ZNACZNIK PRZEKUPKI
Kierowca samochodu dostawczego pomyli sklepy. PRZE JEDEN TOWAR DO SSIEDNIEGO SKLEPU.

10
instr ukcja obsugi

11
elementy gr y

CEL GRY
Celem gry jest zdobycie wszystkich ar tykuw wymienionych na karcie listy zakupw. Gracz, ktry jako pierwszy zdobdzie ostatni ar tyku ze swojej listy, wygrywa. Warunkiem koniecznym do zwycistwa bdzie umiejtne zagrywanie k a r t k o l e j k i.

6. 6. Znacznik pr zekupki postawcie na pierwszym polu bazaru (liter B). 7. 7. Wybierzcie kolor y swoich rodzin i rozdajcie graczom: kar ty kolejki,

kar ty pomocy gracza oraz pionki w odpowiednich kolorach. Czarny kolor jest zarezerwowany dla spekulantw.
8. 8. Z zakrytych kar t kolejki kady z graczy tworzy stos kar t do dobierania str. 36

i bierze do rki 3 pierwsze kar ty ze swojego stosu.

9. 9. Kady z graczy losuje jedn kar t listy zakupw i kadzie j odkryt

przed sob. Gracz z list zakupw o najwyszym numerze bierze znacznik gracza rozpo czynajcego.
10.

PRZYGOTOWANIE DO GRY
UWAGA : poniej opisano pr zygotowanie do gr y picioosobowej, rnice w pr zygotowaniu gr y cztero-, tr zy- i dwuosobowej opisano w punkcie: warianty dla mnie j s z e j l i c z b y o s b .

Poczwszy od gracza rozpoczynajcego rozstawcie kolejno, wedug

ruchu wskazwek zegara, po jednym pionku przed wybranym sklepem. Potem w ten sam sposb rozstawcie wszystkie pozostae pionki. Pionki ustawiamy jeden za drugim, tak, by si ze sob stykay.
11.

Gdy kolejki bd ju uformowane, na kocu kadej z nich ustawcie

spekulanta, czyli pionek w czarnym kolorze. Jestecie gotowi na pierwsz dostaw towaru.

1. 1. 2. 2.

Umyjcie rce. P l a n s z d o g r y rozcie na rodku stou tak, aby wszyscy gracze

mieli do niej atwy dostp.

3. 3. P l a n s z z s a m o c h o d a m i d o s t a w c z y m i pocie obok tak, aby mia

do niej dostp najstarszy z graczy. Ten gracz zostaje kierownikiem.

4. 4. K a r t y d o s t a w y przetasujcie i pocie zakryte na oznaczonym polu

w centrum planszy.
5. 5.

4.

5.

K a r t y t o w a r u podzielcie na kolory. Po jednej k a r cie towaru

z kadego koloru rozcie losowo na bazarze. Kolejno, w jakiej uoycie karty na bazarze, nie zmieni si do koca gry. Pozostae kar ty towaru pocie na planszy z samochodami dostawczymi w odpowiednich miejscach.
6.

2.

3.

12
pr zygotowanie do gr y

13
przygotowanie do gr y

KOLEJNO CZYNNOCI W CIGU DNIA

Gra Kolejka podzielona jest na dni (tury), kady dzie z kolei na pi czynnoci (faz):

na koniec innej kolejki lub na bazar. Kto nie korzysta z prawa przesunicia pionka, mwi pas. Gdy wszyscy gracze zajm kolejk lub spasuj, rozpoczyna si nastpna faza.

1. Zajmowanie miejsc w kolejkach. 2. Dostawa towaru. 3. Przepychanki kolejkowe. 4. Otwarcie sklepu. 5. Wymiana na bazarze. 6. TePeZet.
Faza 1. ZAJMOWANIE MIEJSC W KOLEJKACH
(UWAGA: w pier wszej tur ze pionki ju s rozstawione, wic pr zechodzi si od razu do fazy dostawy towaru).

Poczwszy od gracza rozpoczynajcego, gracze kolejno ustawiaj p o j e d n y m w o l n y m p i o n k u na kocu kolejki przed wybranym sklepem lub na bazarze. Dostawianie pionkw trwa do momentu, gdy wszyscy gracze nie bd ju mieli pionkw w domu (na rku). Raz w cigu tury dozwolone jest te przesunicie jednego z pionkw

14
kolejno czynnoci w cigu dnia

15
kolejno czynnoci w cigu dnia

Faza 2. DOSTAWA TOWARU Kierownik bierze trzy pierwsze kar ty ze stosu k a r t dostawy i kadzie je odkryte na oznaczonych miejscach w centrum planszy. Zgodnie z informacj na protokoach dostaw przekada odpowiedni liczb ar tykuw z samochodw dostawczych, o ile jeszcze si nie skoczyy, do sklepw.
2. 1.

Faza 3. PRZEPYCHANKI KOLEJKOWE Faza przepychanek kolejkowych skada si z trzech rund. Na pocztku pierwszej gracz rozpoczynajcy wybiera jedn z trzymanych w rku kar t kolejki i kadzie j odkryt na oznaczonym miejscu w centrum planszy, po czym od razu wykonuje opisane na niej dziaanie. Nastpnie kolejny gracz, zgodnie z ruchem wskazwek zegara, w ten sam sposb zagrywa kar t kolejki. Gdy wszyscy gracze zagraj po jednej karcie, od gracza rozpoczynajcego zaczyna si druga runda zagrywania kart kolejki. Kolejna, trzecia runda koczy etap zagrywania kar t kolejki. Zagrane kar ty kolejki pozostaj na planszy a do koca pitej tury gry (do soboty). Oznacza to, e kar t kolejki moe nie wystarczy na wszystkie pi tur. Dlatego nie ma obowizku zagrywania kar t. Kto nie chce, lub nie moe zagra kar ty trzymanej w rku, mwi pas i odkada na st rewersem do gry trzymane w rku kar ty kolejki. Uwaga,
1.

Towary w sklepach eksponuje si tak,

by widoczne byy ich nazwy.

po spasowaniu nie mona zagrywa kar t kolejki do koca danej fazy! Gdy wszyscy gracze spasowali, bd wykorzystali dostpne kar ty, faza przepychanek kolejkowych koczy si.

2.
a n ie st Pa n tu
Po my k a

Ma

tka

zd

c zie

m kie

na

ku

w do st aw ie

PRZESU SWJ PIONEK O JEDNO MIEJSCE DO PRZODU.

Odkrye, e kto wcisn si do kolejki przed Ciebie.

Pan tu nie sta

u ok 2r ej pw ni ku si po za Kie row is k o o d o i . kt oAwc can . sam och ie iec o c e N d z r a wkrnye , E K ze d Ci eb yli odu dos taw cze go pom skl e s z p Odl e j ko le jk i pr . ON I o JE DN O epy. c z y M a a k do J P I L E J K PI ON EK O PR ZE . O oy cia. poz W KSW JDO PR ZO DUJED EN TO WA P y S K R DO S SIE DN IEG PR ZE SU O SK LE PU S U T E IE JS CE M . ZE OCZ PR P

16
kolejno czynnoci w cigu dnia

17
kolejno czynnoci w cigu dnia

Faza 4. OTWARCIE SKLEPW Gracze bior wszystkie dostpne towary z otwar tych sklepw. Kady pionek moe wzi tylko jeden ar tyku, dlatego bardzo istotne jest miejsce zajmowane w kolejce. P i o n e k w r a z z z a k u p i o n y m ar tykuem wraca do d o m u. Kar ty towarw naley ka przed sob w taki sposb, by byy one widoczne i atwe do policzenia dla innych graczy. Jeeli jaki towar kupi s p e k u l a n t, ar tyku ten naley od razu pooy na odpowiednim polu na bazarze, a spekulanta przesun na koniec tej samej kolejki. Jeeli towarw byo wicej ni pionkw w kolejce, nadwykowe ar tykuy pozostaj w sklepie do nastpnej tury.
str. 28

Faza 5. WYMIANA NA BAZARZE Gracze, ktrzy w fazie zajmowania kolejki ustawili swoje pionki przed wejciem na bazar, mog teraz wymienia dowoln liczb posiadanych towarw na te dostpne na bazarze. Towar wymienia si w proporcji 2:1, czyli odkada si w odpowiednie miejsca na bazarze dwa dowolne towary z mieszkania i zabiera wybrany ar tyku z bazaru. Towary, na ktrych stoi pr zekupka, mona kupi w okazyjnej cenie 1:1. Po zakupach na bazarze pionek wraca do domu. Jeeli gracz nie chcia robi zakupw, pionek zostaje przed bazarem do nastpnej tury.

18
kolejno czynnoci w cigu dnia

19
kolejno czynnoci w cigu dnia

Faza 6. TEPEZET * Pod koniec kadej tury wykonuje si nastpujce czynnoci:

a a Kierownik odwraca zuyte k a r t y d o s t a w y t o w a ru i przekada

SOBOTA Koniec pitej tury oznacza, e skoczy si tydzie pracy. Naley zrobi porzdki na planszy. Kierownik wyznacza graczy do pomocy. W sobot naley:
a a) Oprni kosz w rogu planszy a wszystkie kar ty dostawy przetasowa

je na pole z koszem w rogu planszy.

b a) Z n a c z n i k p r z e k u p k i przesuwa si na nastpne pole bazaru.

Jeeli przekupka bya na ostatnim polu bazaru (oznaczonym liter R), wykonuje si czynnoci opisane w punkcie sobota.
c b)

i pooy z powrotem na polu dostawy towaru.

b b) Posor towa na kolory i odda graczom zuyte kar ty kolejki lece

Kady z graczy dobiera karty ze swojego stosu k a r t kolejki tak,

na rodku planszy. Kar ty kolejki naley przetasowa i utworzy z nich nowy stos kar t do dobierania.
c c) Ustawi pr z ekupk z powrotem na pierwszym polu bazaru.

by mie w rce trzy karty. Jeeli stos si wyczerpa, nie dobiera kart. W rce nie mona mie wicej ni trzy karty.
d d) e e)

Lece w sklepach karty Remanent przekada si na stos kart zuytych. Kolejny gracz bierze z n a c z n i k g r a c z a r o z p o c z y najcego, zgodnie

z ruchem wskazwek zegara.

Remanent

Sklep zamknity z powodu remanentu. KART PO NA WYBRANYM SKLEPIE REMANENT. SKLEP NIE BDZIE SPRZEDAWA TOWARU W TEJ TURZE.

b c d
PIONEK PRZEU PIONEK O I. PRZESU SWJSWJKOLEJK JEDNO PRZES JEDEN TOWAR DO MIEJSCE DO PRZODU. SSIEDNIEGO SKLEPU. POCZT EK 2 roku w dziecko poniej si Poycz ye prawo do zakup Odkrye, e kto dostawczego Kierowca samochodu wcisn ycia. Masz kolejno Ciebie. do kolejki przed ci. pomyli sklepy. poza NA

ZWIKSZONA NIE DZIAA NA NIEGO KARTA ANI TOWAR DOSTAWA, POMYKA W DOSTAWIE SPOD LADY.

Pomykaiem na rku w dostawie dzieck Matka z

Pan tu nie sta

a
Mat

dzie ka z

ckie

rku m na

Pomy ka w dostaw ie
a
ku j 2 ro ni e ku p w o po ie ck do za e dz pr aw o ci . o z cz y Po y ci a. M as ko le jn EK NA y po za PI ON I. SW J KO LE JK SU PR ZE CZ T EK PO

Pa

tu

n ie

st

Kierowca samocho du dostawcz ego pomyli sklepy. si sn PRZE JEDEN TOWAR . O b w ci DOieSSIEDN IEGO DN SKLEPU . to C ie e k ed O JE , i p rz N E K D U . ry e ol ej k IO R Z O k JP P Od do k W DO S E S U JS C Z E M IE PR

* TPZ ter min techniczny czas pr zygotowawczo-zakoczeniowy liczony na podstawie czynnoci wymaganych do pr zygotowania i zakoczenia danej operacji.

20
kolejno czynnoci w cigu dnia

21
kolejno czynnoci w cigu dnia

KONIEC GRY: Gracz, ktry jako pierwszy kupi lub uzyska poprzez wymian ostatni towar ze swojej l i s t y z a k u p w, wygrywa gr. Jeeli w tym samym czasie dwch graczy zakoczyo gr, co moe mie miejsce gdy bdc pierwsi w kolejkach do sklepw jednoczenie zakupili ostatnie ar tykuy z listy, o wygranej decyduje liczba nadwykowych towarw. Jeeli to nie przyniesie rozstrzygnicia, naley ogosi remis. Gra moe skoczy si take, gdy zarwno sklepy jak i samochody dostawcze s puste. Wtedy wygrywa ten z graczy, ktremu brakuje najmniej towarw do zrealizowania listy zakupw.

od j do pudeka i wylosuj jedn z dwch pozostaych kar t. Podczas fazy dostawa towaru odsaniaj tylko dwie kar ty dostawy. Na pocztku gry odrzu do pudeka po pi kar t towarw kadego koloru oraz wszystkie kar ty dostawy z liczb 3. Ponadto przy losowaniu list zakupw kierownik powinien dopilnowa, aby obie wylosowane kar ty miay ssiadujce z sob numery (uwaga 5 ssiaduje z 1). Jeli wylosujecie kar ty z oddalonymi numerami powtrzcie losowanie. Podczas fazy dostawa towaru odsaniaj tylko jedn kar t dostawy. Kar ty dostawy przetasuj dopiero w drug sobot.

WARIANTY DLA MNIEJSZEJ LICZBY OSB W gr Kolejka moe gra od 2 do 5 osb. Przy mniejszej liczbie graczy zmniejsza si liczba towarw dostarczanych do sklepw. Informacje o wymaganej iloci towarw zostay w sposb schematyczny przedstawione na planszach do gry.

NAJCZCIEJ ZADAWANE PYTANIA

KTRE SKLEPY SSIADUJ ZE SOB? Sklepy ssiaduj ze sob w kko. RTV-AGD ssiaduje ze sklepem meblowym i spoywczym. Odzieowy ssiaduje z meblowym i kioskiem itd. Ssiedztwo jest istotne przy zagrywaniu kar ty Pomyka w dostawie oraz Szczliwy traf.

Na pocztku gry odrzu do pudeka po dwie kar ty to w a r w kadego koloru oraz wszystkie kar ty dostawy z liczb 1. W fazie dostawy towaru odsaniaj tylko dwie kar ty dostawy. Na pocztku gry odrzu do pudeka trzy k ar ty towarw kadego koloru oraz wszystkie kar ty dostawy z liczb 3. Ponadto przy losowaniu l i s t z a k u p w kierownik powinien dopilnowa, aby wszystkie trzy wylosowane kar ty miay ssiadujce ze sob numery (uwaga: 5 ssiaduje z 1). Jeli zostaa wylosowana kar ta z oddalonym numerem

CZY MONA ZAGRA KART, JEELI OPISANE NA NIEJ DZIAANIE JEST NIEMOLIWE DO WYKONANIA? Nie, dziaanie opisane na karcie musi wywoa skutek. Nie mona zagra kar ty Remanent w pustym sklepie, Kolegi w Komitecie Wojewdzkim,
str. 37

22
warianty dla mniejszej liczby osb

23
najczciej zadawane pytania

gdy skoczyy si zakryte kar ty dostawy, a Krytyki wadzy na pionek stojcy na kocu kolejki itd. CZY KARTY KOLEJKI MONA ZAGRYWA NA BAZARZE? Kar ty kolejki nie maj adnego wpywu na bazar. Nie mona przy ich pomocy przenosi towarw z bazaru ani zmienia miejsca w kolejce przed bazarem. CZY MONA PRZEPYCHA SI W KOLEJCE PRZED SKLEPEM, DO KTREGO NIE BYO DOSTAWY? Tak, wszystkie pi kar t zmieniajcych ustawienie pionkw w kolejce (Lista spoeczna, Pan tu nie sta, Matka z dzieckiem na rku, Krytyka wadzy i Szczliwy traf) mona zagrywa na dowolny sklep, nawet ten, w ktrym nie ma towaru lub trwa remanent. CZY MONA POOY KART KOLEJKI TAK, BY ODWRCI DZIAANIE POPRZEDNIO POOONEJ KARTY?
str. 35 str. 36

bya dostawa towaru w danej turze. Kar ty nie mona zagra, gdy dany towar skoczy si na planszy z samochodami dostawczymi. JAK DZIAA KARTA TOWAR SPOD LADY? Dziki tej karcie moesz zabra pionek z towarem do domu jeszcze w fazie przepychanek kolejkowych. Kar ta dziaa tylko wtedy, gdy jeste pierwszy w kolejce i gdy w sklepie jest towar. KTRY TOWAR BIERZE SPEKULANT, JEELI W SKLEPIE ZNALAZ SI TOWAR PRZENIESIONY POMYK W DOSTAWIE? Spekulant wybiera zawsze w pierwszej kolejnoci towar, ktry mona kupi w danym sklepie. CZY DLA MOJEGO ZADANIA NA KARCIE LISTY ZAKUPW MA ZNACZENIE, JAKIE KONKRETNIE MAM ARTYKUY? Nie, do zrealizowania listy zakupw potrzebne s dowolne ar tykuy z danego sklepu. Np. Jeeli masz do zdobycia dwa ar tykuy z kiosku moesz kupi np. Przemysawk i mydeko For you. CZY MONA SI WYMIENIA TOWAREM Z INNYMI GRACZAMI? Gracze mog wymienia si midzy sob tylko za porednictwem bazaru.
str. 34

str. 34

Tak, Lista spoeczna moe by zagrana nawet pi razy w jednej kolejce. Podobnie towar przesuwany Pomyk w dostawie moe pi razy przewdrowa ze sklepu do sklepu. CZY KART SZCZLIWY TRAF MOG PRZESUN SWJ PIONEK NA DRUGIE MIEJSCE W KOLEJCE, W KTREJ AKTUALNIE PIONEK STOI? Nie, t kar t mona przesun pionek jedynie do ssiedniej kolejki. CZY MOG ZAGRA KART ZWIKSZONA DOSTAWA W DOWOLNYM MOMENCIE? Nie, kar t Zwikszona dostawa mona zagra tylko na sklep, do ktrego

CO OZNACZAJ SYMBOLE PRZY TYTULE NA KARTACH KOLEJKI? Symbole przy tytule kar t kolejki rni si w zalenoci od koloru kar ty, ich celem jest pomc tym, ktrzy maj trudnoci z rozpoznawaniem kolorw.

24
najczciej zadawane pytania

25
najczciej zadawane pytania

D r A ndr zej Zawistowski

O socjalistycznym podejciu do sklepu, czyli o kolejkach (i nie tylko) w PRL

Co by byo, gdyby nie byo PRL? Wszystko!!!
taki kawa polityczny przez kilkanacie lat by symbolem nie tylko zakamania komunistycznej propagandy (twierdzcej, i gdyby nie Polska Ludowa Polacy yliby w biedzie), ale te jednoznacznej oceny tego, do czego doprowadzia narzucona przez Sowietw wadza. W caej 45-letniej historii Polski Ludowej nie byo momentu, by jej obywatele (a przede wszystkim obywatelki bo to na kobietach w gwnej mierze spoczywa trud codziennych zakupw) mogli bez problemu kupi wszystko to, co byo im niezbdne. Fatalna sytuacja na rynku zaopatrzenia nie bya wywoana celowym dziaaniem przeciwko spoeczestwu. aden rzd komunistyczny nie mia zamiaru trzyma Polakw w ubstwie. Byoby to przecie niepodane z wielu wzgldw, zarwno politycznych, jak i strategicznych. Problem by tylko jeden, ale podstawowy czy najpierw uszczliwia ludzi i podnosi ich stop yciow, czy rozbudowywa przemys, zwaszcza ten

niekonsumpcyjny. Warto bowiem pamita, i na komunistycznej wadzy spoczyway ideologiczne obowizki zwizane z realizacj hase marksistowsko-leninowskich oraz budow gospodarki planowej i centralnie kierowanej. Co jednak najwaniejsze, kraje bloku sowieckiego musiay rozbudowywa swj potencja militarny, przygotowujc si do starcia z Zachodem. Wymagao to olbrzymich nakadw finansowych, czynionych kosztem gazi produkujcych na rzecz obywateli. Do tego dochodzia fatalna polityka wadz w stosunku do wsi, powodujc brak szerokiego zainteresowania rolnikw sprzeda podw rolnych. Prby tworzenia Pastwowych Gospodarstw Rolnych (PGR) zakoczyy si spektakularn klsk i ekonomiczn katastrof. Ideologia wic zwyciaa nad dobrem obywateli. W takim wypadku w kadym demokratycznym pastwie rzdzca ekipa dostaaby czerwon kartk podczas wyborw i w ten sposb zakoczya okres sprawowania wadzy. W PRL takie rozwizanie nie byo rzecz jasna moliwe i ludzie skazani byli na ycie w zafundowanej im, wbrew ich woli, rzeczywistoci. Oczywicie wspomniany powyej rozwj przemysu zbrojeniowego nie dotyczy tylko krajw bloku sowieckiego. Nawet wspczenie pastwo polskie oy due kwoty na nowoczesny sprzt dla armii. Gdzie wic tkwia rnica? Ot w gospodarce rynkowej dziaa zasada popytu i poday. Sprawia ona, i popyt ludnoci na towary jest zaspokajany przez podmioty gospodarcze zarabiajce na produkcji i handlu. To prywatni przedsibiorcy wyszukuj luki i staraj si je najkorzystniej dla siebie zapeni. W PRL to nie byo moliwe. W 1947 r. komunici przeprowadzili tzw. bitw o handel, czyli akcj usuwania z rynku prywatnych wacicieli. Prywatne sklepy zastpione zostay pastwowymi, a o tym, co w nich sprzedawano, nie

26
o socjalistycznym podejciu do sklepu...

27
o socjalistycznym podejciu do sklepu...

decydowa popyt, a decyzja urzdnika pastwowego. Handel prywatny, ktremu udao si przetrwa, zosta sprowadzony do minimum (obejmujc w dodatku ograniczony asortyment). Teoretycznie pozostawaa jeszcze jedna moliwo zaopatrzenia si w niektre brakujce towary wyprawa za granic. Byo to jednak trudne z przynajmniej trzech powodw. Polska Ludowa, jak i inne kraje komunistyczne, nie pozwalaa swoim obywatelom na swobodne podre zagraniczne. Kady taki wyjazd wiza si z dugotrwaym zaatwianiem paszportu. W pierwszej poowie lat pidziesitych otrzymanie zgody na wyjazd z kraju graniczyo z cudem (np. w cigu caego 1954 r. wyjechao z Polski 1551 osb, z czego prywatnie do krajw zachodnich tylko 52 osoby). W kolejnych latach ten reim zela, ale do koca istnienia PRL o zgodzie na opuszczenie Polski decydowa urzdnik Ministerstwa Spraw Wewntrznych. Drugim powodem by kopot z pozyskiwaniem walut krajw zachodnich. Wadze zezwalay na zakup waluty w banku jedynie w cile okrelonych przypadkach i w bardzo niewielkim wymiarze. Oczywicie pozostawa jeszcze czarny rynek, gdzie nielegalnie mona byo kupi potrzebn walut. Tu jednak dochodzimy do trzeciego problemu: zarobki w Polsce byy nieporwnywalnie nisze, ni na Zachodzie. Przeliczajc czas pracy na ceny, w Polsce koca lat siedemdziesitych miso byo dwukrotnie drosze ni w kapitalistycznej Republice Federalnej Niemiec, buty kosztoway pi razy tyle, telewizor by droszy dziewi razy a samochd dziesi. Tak wic Polak yjcy w PRL by praktycznie skazany na rodzime placwki handlowe oraz na bazary z towarem pochodzcym czsto z nielegalnych rde (gdzie jednak obowizyway znacznie wysze ceny). Od lat siedemdziesitych do dyspozycji byy jeszcze znakomicie zaopatrzone sklepy Pewexu. W nich jednak kupowao si

za dolary (i inne zachodnie waluty), ktre dla szarego obywatela, nieposiadajcego rodziny za granic, nie byy dostpne (chyba, e na czarnym rynku). Dochodzio wic do absurdalnej sytuacji, w ktrej klient Pewexu mg w nim dokona zakupw po popenieniu przestpstwa nielegalnego nabycia waluty. Oczywicie pojawiay si, cho krtkie, okresy stabilizacji zaopatrzenia (co nie oznaczao zaspokojenia wszystkich potrzeb konsumentw). Wynikao to z polityki kolejnych ekip komunistycznych rzdzcych Polsk. Kilkakrotnie po 1944 r. w Polsce pojawiy si nastpujce etapy polityki gospodarczej: etap prokonsumpcyjny (kiedy wadze staray si zyska poparcie spoeczestwa przy pomocy zwikszania dostaw towarw konsumpcyjnych), etap proinwestycyjny (kiedy wadze stawiay na przypieszon industrializacj kosztem pogorszenia sytuacji materialnej spoeczestwa), etap korekty polityki gospodarczej (gdy rzdzcy orientowali si, i ich polityka ekonomiczna moe przyczyni si do spoecznych niepokojw), wreszcie kryzys polityczny bdcy efektem nieudanej korekty. w kryzys polityczny przynosi zmian ekipy rzdzcej, a nowa ekipa, by uspokoi nastroje spoeczne i zyska przychylno obywateli, rozpoczynaa polityk prokonsumpcyjn. Zaopatrzenie na krtko poprawiao si i cykl si powtarza. Tym schematem mona opisa polityk gospodarcz ekip Bolesawa Bieruta, Wadysawa Gomuki i Edwarda Gierka. Najbardziej ryzykowna okazaa si polityka gospodarcza Edwarda Gierka. Zdecydowa si on na due podwyki pensji, ale decyzja ta nie sza w parze z innymi posuniciami zapewniajcymi stabilizacj gospodarki. Pierwsze lata dekady gierkowskiej byy okresem najlepszego w historii PRL zaopatrzenia w sklepach (co po czci byo wynikiem wykorzystania

28
o socjalistycznym podejciu do sklepu...

29
o socjalistycznym podejciu do sklepu...

kredytw zagranicznych). Zwikszenie na rynku iloci pienidza, ktry nie mia pokrycia w towarze, doprowadzio do zwikszenia si tendencji inflacyjnych. W gospodarce rynkowej w takiej sytuacji nastpuje wzrost cen. Jednak gospodarka PRL dalej tkwia w kosmicznym systemie nakazowo-rozdzielczym. To pastwo ustalao wysoko cen, nie mogy wic one reagowa na pojawiajc si inflacj. W PRL zacza wystpowa jej specyficzna forma inflacja tumiona (ukryta). Ludzie posiadajcy coraz wicej pienidzy kupowali coraz wicej towarw, obawiajc si, i znikn one ze sklepw. Ceny, ktre nie rosy, zachcay do takiego postpowania. By to pocztek procesu, ktry doprowadzi do zaamania rynku zaopatrzenia. Dochody rosy szybciej ni zaopatrzenie rynku. Rosy te kolejki przed sklepami, a ludzie czsto kupowali to, co wanie do sklepu przywieziono. Nie zawsze by to towar potrzebny kupujcemu, ale by rzecz, ktr mona byo wymieni z kim na inny poszukiwany artyku (np. dywan na pralk, czy mikser na rower). Kolejki ustawiay si nie tylko przed sklepami spoywczymi, lecz praktycznie przed wszystkimi placwkami handlowymi (nie wyczajc nawet ksigarni czy stacji benzynowych). Nieodpowiedzialna polityka ekipy Gierka doprowadzia do kompletnego zaamania na rynku handlu detalicznego. Krach gospodarki najbardziej odczuli szarzy obywatele stojcy w tasiemcowych kolejkach. W 1980 r. misa i jego przetworw oraz czekolady i jej wyrobw wystarczao dla 75 proc. potrzebujcych, margaryn mogo kupi 79 proc. zainteresowanych, ser 80 proc. Na pocztku lat osiemdziesitych braki w zaopatrzeniu dotyczyy 80 proc. wszystkich artykuw konsumpcyjnych. Lekiem na te problemy miaa sta si reglamentacja, czyli wprowadzenie kartek. Byy to specjalne bony na towary, wymagane (oprcz pieni-

30
o socjalistycznym podejciu do sklepu...

dzy) przy zakupie. Ich wprowadzenie miao gwarantowa przynajmniej minimaln ilo najpotrzebniejszych towarw (przede wszystkim ywnoci). W praktyce czsto nawet posiadajc kartki nie mona byo kupi potrzebnej rzeczy. Najbardziej rozbudowany system reglamentacji istnia w latach osiemdziesitych, cho nie by to jedyny okres jej stosowania. Kartki obowizyway w Polsce bezporednio po zakoczeniu drugiej wojny wiatowej (podobnie jak np. w Wielkiej Brytanii), na krtko pojawiy si w latach pidziesitych, jako jeden ze sposobw nakaniania Polakw do podejmowania pracy gwarantujcej ich przydzia, bowiem otrzymywali

je tylko pracownicy okrelonych zakadw. Po raz trzeci reglamentacja pojawia si w 1976 r., kiedy wprowadzono kartki na cukier. Od 1981 r. reglamentacja obja miso a nastpnie m.in. alkohol, benzyn, buty, cukierki, czekolad, maso, mleko penotuste, mydo, papierosy, pieluszki dla dzieci, proszek do prania, przetwory zboowe, tuszcze rolinne i zwierzce oraz zeszyty szkolne. Liczba kartek staa si tak dua, i wadze zmuszone byy do wprowadzenia jeszcze jednego rodzaju bonw kartek na kartki (czyli wkadek do dowodw osobistych, w ktrych odnotowywano przydzielone kartki). Oprcz wspomnianych wyej kartek praktycznie przez cay okres PRL na specjalne talony kupowano m.in. samochody, wgiel i cement. Czasami kartki byy wykorzystywane jako zachta do podjcia pracy w okrelonym zawodzie. Sabo zmechanizowana gospodarka socjalistyczna opieraa si przede wszystkim na duym zatrudnieniu. Nie dziwi wic, i zjawisko bezrobocia praktycznie nie istniao. Przeciwnie z reguy brakowao rk do pracy. Dlatego np. grnicy, oprcz wzgldnie wysokiego wynagrodzenia i rnego rodzaju uprawnie socjalnych, otrzymywali specjalne kartki uprawniajce do zakupu w lepiej zaopatrzonych sklepach. Osoba niepracujca w kopalni nie miaa szans kupi w takim sklepie adnego towaru. Kopoty w zaopatrzeniu, owa codzienna gra, w ktrej nagrod byy zakupione towary, nie dotyczyy wszystkich. Wadza zadbaa bowiem, by jej funkcjonariusze nie odczuwali tego typu kopotw i stworzya specjalne punkty handlowe. W latach pidziesitych nazywano je sklepami za tymi firankami. Nazwa pochodzi std, i w przeciwiestwie do normalnych placwek handlowych, w ktrych witryny powinny przyciga sklepy dla wadzy skryway zaopatrzenie, by nie drani szarego obywatela lepszym,

32
o socjalistycznym podejciu do sklepu...

33
o socjalistycznym podejciu do sklepu...

ale niedostpnym mu towarem. W kolejnych latach sklepy te likwidowano, a tworzono placwki (sklepy, kioski, bufety) na terenie komend milicji, jednostek wojskowych i niektrych komitetw PZPR. W czerwcu 1976 r. wanie taki bufet zaopatrzony znacznie lepiej ni powszechnie dostpne sklepy odkryli demonstranci w gmachu KW PZPR w Radomiu. Kolejki, nazywane czsto ogonkami, od drugiej poowy lat siedemdziesitych stay si staym elementem polskich ulic. Ju samo pojawienie si grupy ludzi w pobliu wejcia do sklepu byo informacj, e do sklepu jak mawiano co rzucili. W okresie permanentnych brakw wszelkich towarw nie dziwio, e ludzie najpierw stawali w kolejce, a nastpnie zadawali charakterystyczne dla epoki pytania: co tu daj?, co rzucili? lub za czym ta kolejka. Nigdy bowiem nie byo tak, i do punktu sprzeday trafia peen asortyment towarw. Czasami za dostawa potrafia zaskoczy nawet personel sklepu, gdy np. do sklepu obuwniczego trafiay szampony, kasety magnetofonowe czy olej silnikowy. Innym powszechnie uywanym sowem byo polowanie. Ludzie nie kupowali potrzebnych towarw, tylko na nie polowali. Kupowao si te spod lady lub od zaplecza, co oznaczao, i podany towar zdobywao si poza oficjaln dystrybucj, wykorzystujc znajomoci ze sprzedawcami. W kolejkach stay cae rodziny, wymieniajc si co kilka godzin. Norm byo zwalnianie si z pracy, by odsta swoje w kolejkach i zrobi upragnione zakupy. Gdy do sklepu trafia towar, sprzedawano go z reguy w ograniczonej iloci (abstrahujc nawet od przydziaw kartkowych). Dlatego te do kolejek zabierano nie tylko dorosych czy emerytw, ale take mae dzieci. Kada bowiem osoba miaa szans na zakup towaru w przydziaowej iloci.

Z biegiem czasu popularni stali si tzw. zawodowi stacze kolejkowi, zastpujcy, czasem za opat, ludzi, ktrzy ze wzgldu na inne obowizki nie mogli sta w kolejkach przez dugie godziny czy dni. Innym typem zawodowego stacza bya osoba, ktra kupowaa przywiezione wanie do sklepu towary, by po znacznie wyszej cenie odsprzeda je tym, dla ktrych zaopatrzenia nie starczyo. Nie brakowao take osb, ktre korzystajc z zamieszania, staray si dosta do sklepu poza kolejk. Dlatego te wraz z narastaniem trudnoci zaopatrzeniowych udoskonalaa si organizacja kolejek. Samorzutnie formowano komitety kolejkowe, ktre zajmoway si pilnowaniem porzdku i prowadzeniem list oczekujcych. Jeeli dostawy towaru do sklepu odbyway si co kilka dni, wwczas komitet kolejkowy wprowadza dyury. Oso-

34
o socjalistycznym podejciu do sklepu...

by zainteresowane zakupem musiay wysta okrelony czas w ogonku oraz musiay stawia si kilkukrotnie w cigu dnia na tzw. sprawdzanie obecnoci. Nieobecno oznaczaa usunicie z kolejki. Oczywicie lista spoeczna nie dawaa penej gwarancji kupna wymarzonego produktu. Czasami lepszym argumentem byy mocne okcie i silne nogi. Ogonki miay take swj wewntrzny porzdek. Kada z kolejek dzielia si przynajmniej jeszcze na dwie podkolejki: dla uprzywilejowanych, czyli uprawnionych do obsugi poza kolejnoci i dla pozostaych. Do zakupu poza kolejnoci uprawnieni byli m.in. inwalidzi, kobiety w ciy i matki z maymi dziemi. Nie dziwne wic, e istnia proceder poyczania sobie na czas zakupw dzieci, bd inwalidw na wzkach. Miejsce w kolejce mona byo oczywicie odstpi, co jednak trzeba byo ogosi tak, by inni stojcy zostali poinformowani o pojawieniu si w ogonku nowej osoby. Tak skomplikowany system rodzi rnego rodzaju naduycia. Jednym z najczciej spotykanych byo ukrywanie przez obsug sklepw towarw i nielegalne sprzedawanie ich po wyszej cenie. Wadze staray si walczy z tym procederem. Sklepy kontrowali onierze (Wojskowe Grupy Operacyjne) i tzw. aktyw spoeczny (Inspekcja Robotniczo-Chopska). Szukano ukrytych na zapleczu towarw, sprawdzano prawidowo obsugi oczekujcych w kolejce. Dziaania te nie przynosiy jednak podanych skutkw. Na masow skal pojawia si spekulacja. Polegaa ona na tym, i osoby majce uatwiony dostp do niektrych towarw (np. przez znajomoci towarzyskie) sprzedaway je poza oficjalnym obrotem po wysokich cenach. Pogo milicji za spekulantami bya czstym tematem programw w radiu i telewizji. Przy okazji jednak niszczono typowe przykady drobnej przedsibiorczoci. Wystarczy wspomnie, i przed sd jako spekulant

trafi czowiek, ktry legalnie kupowa pieczywo w jednej z miejscowoci a sprzedawa z niewielkim zyskiem w drugiej zreszt na prob jej mieszkacw. Przez znakomit cz istnienia PRL Polacy zmuszeni byli do udziau w swoistej grze zaserwowanej im przez kierujc si ideologicznymi pobudkami wadz, starajc si zapewni sobie i swoim rodzinom minimum egzystencji. Zaprawieni w tej grze z czasem przystosowywali si do trudniej rzeczywistoci. Wiedzieli co, gdzie, kiedy i od kogo mona kupi lub z kim na co zamieni. Dlatego tak ceniono znajomoci z ludmi majcymi odpowiednie dojcia: ze sprzedawcami, kierownikami sklepw, kierowcami samochodw dostawczych, ludmi aparatu wadzy. Sytuacja zaopatrzeniowa kraju czsto przyprawiaa wielu o bezsiln zo i poczucie bezradnoci. W takich chwilach jedyn broni, ktra pozwalaa cho przez chwil zapomnie o trudnociach dnia codziennego by humor. Niektrzy historycy wrcz twierdz, e im dusze staway si kolejki przed sklepami, tym wicej powstawao w nich kawaw bezlitonie krytykujcych komunistyczn wadz (wybr artw znajduje si poniej). Kaway (jak choby przywoany w tytule: co to jest kolejka? socjalistyczne podejcie do sklepu) w sposb znakomity, cho oczywicie mocno przerysowany, pokazuj rzeczywisto, z jak zmierzali si codziennie Polacy. By to oczywicie miech przez zy. miech pomaga przetrwa i przynajmniej troch zagodzi dolegliwoci dnia codziennego. Generalnie jednak ludziom wwczas yjcym wcale nie byo do miechu. Za czym kolejka ta stoi? Po szaro...

36
o socjalistycznym podejciu do sklepu...

37
o socjalistycznym podejciu do sklepu...

Na co w kolejce tej czekasz? Na staro... Co kupisz, gdy dociniesz si wreszcie? Zmczenie... Co przyniesiesz do domu? Kamienne zwtpienie... [] Wiersz Ernesta Brylla Z a c z y m k o l e j k a t a s t o i ? , piewany w nieco zmienionej formie przez Krystyn Proko jako Psalm stojcych w kolejce, sta si wielkim przebojem pocztku lat osiemdziesitych, czasami stawianym na rwni z e b y Po l s k a b y a Po l s k Jana Pietrzaka. To w nim zawarta jest gorzka prawda o codziennoci obywatela w PRL. Pozostaje mie jedynie nadziej, i taka rzeczywisto pozostanie ju tyko na kartach podrcznikw i planszy naszej gry.

Socjalistyczny rynek wewntrzny w kawaach politycznych okresu PRL (wybr z lat 19441989)
Sklepy w Warszawie s otwarte tylko dwa dni w tygodniu: jednego dnia g... w nich sprzedaj, a drugiego wietrz. W czasie otwarcia sklepu samoobsugowego przemawia sekretarz Komitetu Miejskiego partii: To duy sukces naszej gospodarki. Nie musimy ju sta w kolejce za lad, ani czeka na sprzedawczyni; moemy spokojnie wy-

39
o socjalistycznym podejciu do sklepu...

biera towar lecy na regaach... I moemy sami sobie odpowiedzie: nie ma! dodaje kto z tumu zgromadzonego przed sklepem. Przed wojn nad sklepami misnymi by napis Rzenik i w rodku byo miso, natomiast w Polsce Ludowej zamontowano neony Miso, a w rodku jest rzenik. Jak jest miso po angielsku? Meat (czyt. mit). Po polsku te! Dlaczego nie ma ryb na rynku? By odwrci uwag od braku misa. Dlaczego nie ma misa? Dlatego, e nawet bydo nie nada, tak szybko idziemy do socjalizmu. Dlaczego w Polsce nie ma misa? Bo mamy winoujcie, a nie mamy winodojcia. Na sesji Organizacji Narodw Zjednoczonych Polska ma wystpi z propozycj utworzenia strefy bezmisnej w Europie rodkowej. W sklepie misnym: P kilograma zwyczajnej poprosz mwi klient. Nie ma odpowiada ekspedientka. To poprosz pl kilo parwkowej. Te nie ma. A co pani ma? To co pan widzi. Klient rozglda si po sklepie, widzi godo i mwi: Poprosz p ora. Wchodzi staruszka do sklepu misnego. Poprosz szynk. Nie ma. To w takim razie baleron. Te nie ma. A szynkowa, schab, golonka? Nie ma.
40
o socjalistycznym podejciu do sklepu...

Niczego nie ma. Staruszka wychodzi ze sklepu, a ekspedientka mwi do swojej koleanki: Popatrz, popatrz, taka stara, a jak ma pami. Dlaczego Polsk podzielono w 1975 r. na 49 wojewdztw? Bo tyle jest liczb w Toto-lotku i teraz co tydzie odbywa si losowanie jednej liczby: ktre wojewdztwo otrzyma przydzia misa. Szczyt rozrzutnoci: podoy komu wini... Oznaka sklerozy: gdy stoisz przed sklepem z pustymi siatkami i nie wiesz, czy przysza po zakupy, czy z nich wracasz. Nagasaki rezultat wojskowych rzdw w Japonii. Nagie haki rezultat wojskowych rzdw w Polsce. Szczyt nietaktu w Polsce: powiedzie komu smacznego! Szczyt roztargnienia: wej do Pewexu i poprosi o azyl. Jak tak dalej pjdzie mwi optymista to bdziemy mieli g do jedzenia. Na to pesymista: Zastanawiam si, czy dla wszystkich starczy. W tramwaju warszawskim awantura. Starszy, dystyngowany pan krzyczy: Pan nie wie, kto ja jestem! Jestem kierownikiem sklepu misnego! Stojcy obok pasaer zwraca si do towarzysza: To znany profesor uniwersytetu. Tylko e ostatnio cierpi na mani wielkoci.

41
o socjalistycznym podejciu do sklepu...

Co to jest: ma przynajmniej 20 metrw dugoci, wiele ng, jest misoerne, ale musi zadowoli si ziemniakami? Kolejka przed misnym. Czym si rni winia od... sklepu? winia ma duo misa, ale may ogonek, natomiast sklep odwrotnie. Cudzoziemiec pyta warszawiaka: Podobno u was s stale ogonki przed sklepami? Stale? zdziwi si warszawiak nie, tylko wtedy jak troch misa podrzuc Czy wiesz, e Polska ma najlepsz komunikacj na wiecie? Chyba artujesz?! Przecie u nas nawet do sklepu po chleb wjeda si kolejk. ycie Warszawy donosi: Wczoraj na oliborzu miaa miejsce katastrofa kolejowa. Mianowicie zderzyy si dwie kolejki po kaw. Ofiar w ludziach nie byo. Gdzie stanie pomnik Matki Polki? W kolejce po miso. eby nie nasuwa nieprzyjemnych skojarze kartki na cukier nazwano biletami towarowymi. W zwizku z tym niektrzy dostaj cukier na bilety, a inni na gap, a o Gierku mwi si: gwny bileter. Kiedy zostan zniesione kartki na benzyn? Po dwudziestym... Tak szybko? ... po dwudziestym zjedzie PZPR. (art z poowy lat osiemdziesitych, wwczas mia miejsce X Zjazd PZPR.)

42
o socjalistycznym podejciu do sklepu...

Kiedy bdzie w Polsce dno kryzysu? Kiedy zabraknie papieru na druk kartek. Po wielu latach spdzonych w Ameryce, jegomo wraca do Polski jako repatriant. Po pewnym czasie spotyka na ulicy przyjaciela, ktry go pyta: Jak ci si yje w Polsce? Wiesz, mj drogi odpowiada repatriant dopiero w dzisiejszej Polsce odzyskaem rado ycia. Jak to? No, bo c to byo za ycie w Ameryce: ona chciaa ryb jada ryb, chciaa wdliny jada wdlin, chciaa jedwabiu chodzia w jedwabiach, chciaa futro miaa futro. Powiadam ci nuda. A tu jak wczoraj, po dwch godzinach stania w ogonku, udao mi si zdoby kawaek parszywej kiebasy i przyniosem j do domu co to bya za rado! To jest prawdziwa rado ycia!

Pr zygotowanie: Wydzia Edukacji Historycznej Biura Edukacji Publicznej IPN Autor gr y: Karol Madaj Opracowanie mer yt o r y c z n e : dr Andrzej Zawistowski Koordynacja projek t u : Karol Madaj, Aleksandra Sulej Wsppraca: Katarzyna Cegiea, Anna Klimowicz, Kamila Sachnowska, Olga Tumiska R ecenzja: dr Magorzata Mazurek R edakcja i korekta: Anna Piekarska Projekt graficzny i s k a d : Natalia Baranowska, Marta Malesiska www.managang.eu studio@managang.eu Dzik ujemy wszyst k i m , k t r z y p r z y c z y n i l i s i d o p o w s t a n i a t e j g r y, s z c z e g l n i e : za udostpnienie obiektw do sfotografowania bd zdj towarw: Muzeum Komunizmu Socland, sklepowi internetowemu Spodlady, komisowi meblowemu Okazja oraz Robertowi Ciupie, Michaowi Ginterowi, Tomaszowi Ginterowi, Luizie Grzegorzewskiej, Lucynie i Henrykowi Madajom, Annie i Krzysztofowi Mirowskim, Rafaowi Pkale, Danucie i Konstantemu Radoszom, Agnieszce Rudziskiej, Andrzejowi Zawistowskiemu i Piotrowi ycieskiemu; za cierpliwe znoszenie kolejnych prototypw i bardzo konstruktywne uwagi do mechaniki gry testerom z Monsoon Group: Witoldowi Janikowi, Sawomirowi Kakietekowi, Oli Kobyeckiej, Konevowi, Marcinowi Krupiskiemu, Grzegorzowi Majewskiemu, Filipowi Miuskiemu, Jackowi Nowakowi, ukaszowi Pogodzie, Michaowi Stajszczakowi i Zathowi

rdo: Andrzej Zawistowski, C z y m a m y j u s o c j a l i z m c z y b d z i e g o r z e j ? K a w a y p o l i t y c z n e n a t e m a t g o s p o d a r k i P R L i w a r u n k w b y t o w y c h o b y w a t e l i Po l s k i L u d o w e j p r b a a n t o l o g i i [w:] G o s p o d a r k a i s p o e c z e s t w o w c z a s a c h P R L - u ( 1 9 4 4 1 9 8 9 ) , red. Elbieta Kocik, Tomasz Gowiski, Wrocaw 2007, s. 531548.

Wielkie dziki! Bez Was ta gra byaby duo gorsza!; za zainteresowanie, wsparcie i yczliwe testy: dyrekcji BEP dr. ukaszowi Kamiskiemu i Agnieszce Rudziskiej oraz pracownikom IPN z caej Polski, midzy innymi: Tomaszowi Ginterowi, Mirosawowi Jaboskiemu, Dominice Krzykowskiej-Tworek, Michaowi Kurkiewiczowi, Janowi Olaszkowi, Rafaowi Pkale, Annie Piekarskiej, Pawowi Rokickiemu, Annie Siemiskiej, Konradowi Starczewskiemu oraz Beacie i Janowi Budzyskim, Marii i Jdrzejowi Gsiorowskim, Agnieszce i Wojciechowi Karwowskim, Agacie, Mateuszowi i ukaszowi Madajom, Danucie i Konstantemu Radoszom, Joannie i Sawomirowi Sowikom, Tomaszowi Sulejowi, Magdalenie i Tomaszowi Wielgom, a take gociom 14. Pikniku Naukowego Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik, gociom i animatorom Klubu Gracza przy Centrum Edukacyjnym IPN Przystanek Historia, gociom IV Polonijnych Spotka z Historia Najnowsz; za dzielne testowanie instrukcji do gry: Grzegorzowi Majchrzakowi, Marcinowi Szramie, Norbertowi Wjtowiczowi, Maciejowi uczkowskiemu oraz uczestnikom forum gry-planszowe.pl Dr uk: Team Instytut Pamici N a r o d o w e j Komisja cigania Z b r o d n i p r z e c i w k o N a r o d o w i Po l s k i e m u , 2 0 1 0 Biuro Edukacji Pub l i c z n e j Ul. Towarowa 28, 0 0 - 8 3 9 Wa r s z a w a Tel. 22 431 83 83, f a k s 2 2 4 3 1 8 3 8 0 Kontakt: karol.mad a j @ i p n . g o v. p l www.ipn.gov.pl/gr y

44
o socjalistycznym podejciu do sklepu...