Najczstsze bdy logiczne u racjonalistw i ateistw

Ateici i racjonalici twierdz czsto, e ich wiatopogld oraz powody, z ktrych odrzucaj oni nadprzyrodzono, teizm, teologi, religi, Bibli i Boga, s czysto logiczne, oparte tylko na samym rozumie i logice, s oczywist sam logik itd. Kiedy jednak dokadnie przyjrze si tym powodom pod ktem logiki, to wtedy okazuje si, e owa negacja jest praktycznie w caoci utkana z bdw logicznych. Niniejszy esej grupuje najczciej spotykane bdy logiczne w sposobie rozumowania i argumentowania u ateistw i racjonalistw. Nie s to bdy poszczeglnych jednostek przykady logicznie bdnych twierdze, jakie przytocz, stanowi swego rodzaju ateistyczno-racjonalistyczny etos. Od lat ledz wypowiedzi wojujcych ateistw i racjonalistw, sam niekiedy bior udzia w dyskusjach z nimi, std wiem jak sdz co naley do pewnego wsplnego nurtu ich wiatopogldu. Dziki tej obserwacji zauwayem, e pewne twierdzenia s im wsplne, kady z nich musi wczeniej czy pniej je wypowiedzie, aby niejako usankcjonowa swj wiatopogld i sw negacj teizmu. Owe memy (wzorcowe jednostki informacji kulturowej) istniej w ich umysach niezalenie od konkretnej osoby i szerokoci geograficznej. Stanowi ich wsplne dziedzictwo wiatopogldowe i tylko nieliczne wyjtki wrd nich nie posuguj si tymi memami. Warto zna najbardziej rozpowszechnione bdy logiczne wystpujce w najczciej spotykanej argumentacji ateistw i racjonalistw, aby mc si prosto i skutecznie broni przed ich zmasowanymi atakami. Poniszy indeks moe wic stanowi swego rodzaju podrczn pomoc w dyskusjach. Przejdmy do konkretw. Poniej ukadam poszczeglne bdy logiczne wedug do lunej kolejnoci. Pewne przykady mog si powtarza przy omawianiu rnych bdw logicznych, poniewa czasem w jednym zdaniu wystpuje kilka bdw logicznych jednoczenie. 1. Argumentum ad ignorantiam Ten bd logiczny powstaje wtedy, gdy kto twierdzi co na podstawie braku dowodw na istnienie czego lub gdy twierdzi co na podstawie braku dowodw przeciw istnieniu czego. Przykad: Nie ma dowodw na istnienie Boga, zatem mona uzna, e Bg nie istnieje. Bdu tego nie popenia si tylko wtedy, gdy stosuje si go w prawie, gdzie istnieje domniemanie niewinnoci (kto jest niewinny tak dugo, a nie dowiedzie mu si winy). Warto nadmieni, e sami wierzcy czsto popeniaj ten bd logiczny, gdy twierdz np.: Udowodnij mi, e Bg nie istnieje.

Trzeba wiedzie, e twierdzenia tego typu s argumentum ad ignorantiam i dlatego naley ich konsekwentnie unika, poniewa s one ewidentnie bdne logicznie. Aby to zobrazowa, wyobramy sobie tak oto sytuacj, gdy kto twierdzi: Udowodnij mi, e kosmici nie opanowali po kryjomu rzdu Stanw Zjednoczonych. Nie moesz tego zrobi? Zatem kosmici opanowali rzd Stanw Zjednoczonych. Z argumentum ad ignorantiam wie si inny czsty bd popeniany przez racjonalistw i ateistw wobec chrzecijastwa i Biblii argumentowanie ex silentio. Bd ten pojawia si zawsze wtedy, gdy kto argumentuje na podstawie braku danych. Oto najczstsze przykady takiego bdnego logicznie argumentowania: Pawe nic nie wiedzia o ziemskim yciu Jezusa, skoro nic o tym nie pisa[1]. Testimonium Flavianum to chrzecijaskie faszerstwo w dziele Flawiusza, poniewa Ojcowie Kocioa przed Euzebiuszem nie powoywali si na ten fragment, ktrego tym samym najwidoczniej nie znajdywali w dziele Flawiusza. A skoro go tam nie znajdywali, to go tam nie byo[2]. Wikszo autorw niechrzecijaskich z I wieku n.e. nie wspomina o Jezusie, zatem Jezus nie istnia. Racjonalici czasem wprost przyznaj, e opieraj si na bdnym logicznie argumencie ex silentio, nie zdajc sobie najwyraniej sprawy z tego, e jest to bd logiczny. Jeden z nich pisze np. w podsumowaniu swego wywodu na temat wiadectw odnonie do istnienia Jezusa w I wieku, e w argument ex silentio jest bardzo mocny[3]. Brzmi to groteskowo w wietle logiki, poniewa bdny logicznie argument nie moe by jednoczenie mocny. Inny racjonalista popenia podobny paralogizm piszc, e narzuca si mu argumentum ex silentio[4]. Bd ten przybiera te form rozumowania, ktre Anglosasi zw argument from the negative. Bd ten powstaje wtedy, gdy kto twierdzi, e jaki system wiedzy obala inny system wiedzy tylko dlatego, e jest od niego dokadniejszy. Przykady: Teoria ewolucji obala koncepcj boskiej kreacji, poniewa jest dokadniejsza i lepiej potwierdzona. Ateizm obala teizm, bo opiera si na bardziej rozsdnym i logicznym rozumowaniu. Nauka jest w stanie obali religi, bo metoda naukowa jest dokadniejsza w dochodzeniu do prawdy. Samorzutna teoria powstania ycia z materii nieoywionej jest prawdziwa, w

przeciwiestwie do teorii kreacji, bowiem zajmuj si ni naukowcy, oni za s bardzo precyzyjni i dokadni z natury. 2. Argumentum ad hominem (zwany take ad personam). Ten bd logiczny bardzo czsto wystpuje w wywodach racjonalistw i ateistw (niestety, take chrzecijanie bardzo czsto robi bdy tego typu). Popenia si go zawsze wtedy, gdy zamiast polemizowa z czyj argumentacj, atakuje si jak osob lub jej wiarygodno. Przykady: To napisa kreacjonista, zatem mona sobie odpuci polemik z nim, bo na pewno gosi jakie bzdury. 3. Argumentum ad populum Bd ten nastpuje wtedy, gdy staramy si udowodni suszno swego twierdzenia, odwoujc si do tego, co myli jaka zbiorowo. Przykady: Biblia to zbir mitw, bzdur i kamstw, tak uwaa dzi wikszo wyksztaconych ludzi i naukowcw. Bg nie istnieje, wie o tym wielu mdrych ludzi yjcych dzi i kiedy. Wystarczy wspomnie o tym, e najwiksi twrcy naszej cywilizacji byli ateistami. Wikszo naukowcw wierzy w teori ewolucji, wic jest ona prawd. Niestety, ale wielu wierzcych rwnie popenia ten bd. Czsto spotyka si np. takie oto twierdzenia: Ludzko zawsze wierzya w Boga, dlatego gupot jest twierdzenie, e Go nie ma. Wielu mdrych i wyksztaconych ludzi wierzyo, e Biblia ma racj. Naley stanowczo unika takich rozumowa. 4. Argumentum ad numerum Ten bd jest blisko powizany z bdem z punktu poprzedniego. Popeniamy go wtedy, gdy kogo przekonujemy, e suszno jakiego pogldu jest wprost proporcjonalna do liczby tych, ktrzy go popieraj. Niestety, ale bd ten czsto pojawia si take w wiecie naukowym, gdzie czsto o przyjciu danego paradygmatu za suszny decyduje recepcja tego paradygmatu wrd wikszoci czonkw tej spoecznoci. Przykady:

Wikszo religioznawcw uwaa, e Ewangelici nie przedstawili prawdy o Jezusie, a jedynie wiar wczesnych wsplnot. Naley wic uzna to rozwizanie za suszne. Boga nie ma, wystarczy zauway, e wikszo naukowcw na wiecie to ateici. Teoria ewolucji jest prawd, bowiem wikszo naukowcw zgadza si z ni. Kreacjonici myl si, poniewa tak uwaa wikszo ewolucjonistw. Wikszo biblistw nie tumaczy tego wersu tak jak Biblia, ktr ty przytaczasz. Ten bd logiczny popenia guru racjonalistw i ateistw okresu PRL, Zenon Kosidowski[5]. Szczeglnie czsto moemy znale ten erystyczny chwyt u Deschnera, ktry w jednej ze swych ksiek pisze np.: Powszechnie uwaa si, e najstarsi chrzecijanie z Palestyny nie spisali ani jednego sowa Jezusa[6]. Jak przypuszczaj niemale wszyscy badacze, Pawe nie zna Jezusa historycznego[7]. Innymi sowy, bd ten nastpuje prawie zawsze wtedy, gdy w danym zdaniu spotykamy takie zwroty jak: przecie wikszo uwaa, e. 5. Argumentum ad verecundiam Bd ten nastpuje wtedy, gdy twierdzimy, e co jest prawd tylko dlatego, e kto inny (np. jaki autorytet) tak twierdzi. Wyrniamy dwa rodzaje tego bdu: pierwszy nastpuje wtedy, gdy kto powouje si tylko na zdanie jakiego autorytetu zamiast na argument; drugi za nastpuje wtedy, gdy kto powouje si na autorytet niekompetentny w danej dziedzinie. W tym ostatnim wypadku mwimy o bdzie logicznym appeal to unqualified authority. Przykady: Richard Dawkins, synny biolog, jest ateist. Wielokrotnie uzasadnia on, e Bg nie moe istnie. Niestety, ale wierzcym rwnie zdarza si popenia ten bd. Czasem syszy si takie oto zdania: Nawet Newton wierzy w Boga. Naley unika tego typu sformuowa we wasnej argumentacji, a opinie autorytetw cytowa co najwyej jako jedynie ciekawostk lub ilustracj swych argumentw. Dawkins nie jest teologiem, wic jego wypowiedzi na temat Boga nie posiadaj rangi autorytetu i przytaczanie ich w sporach teologicznych jest bdne logicznie. Warto nadmieni, e bd logiczny appeal to unqualified authority czsto popeniano w polskiej kampanii unijnej, kiedy to jako rzekomy argument za wejciem Polski do UE przytaczano opini wielu sawnych ludzi polskiej kultury (aktorw, pisarzy, sportowcw, m.in. M. Kondrata). Ludzie ci nie s przecie

specjalistami od problematyki integracji, ich zdanie w tej sprawie nie byo wic warte ani troch wicej ni zdanie tych, ktrzy byli odbiorcami ich apeli. 6. Argumentum ad traditio (antiquatitam) Ten bd wystpuje wwczas, gdy argumentujemy, e co musi by prawdziwe, bo wczeniej uznawano taki to a taki pogld. Przykady: ydzi nie wierzyli w Trjc wit, chrzecijanie zafaszowali wic religi objawion Mojeszowi. 7. Argumentum ad novitam Jest to przeciwiestwo bdu wspomnianego przed chwil. Bd ten polega na tym, e kto powouje si w swej argumentacji na fakt, e jego rozumowanie jest nowsze, nowoczeniejsze, postpowe itd. Przykady: Religia reprezentuje starowieckie i nieaktualne rozumowanie. Nowoczesne rozumowanie, naukowe, nie odwouje si ju do Boga w tumaczeniu otaczajcego nas wiata. Ludzie nowoczeni odrzucaj Boga i religi jako rozumowanie starowieckie i przestarzae. Warto nadmieni, e ten bd logiczny wystpuje dzi chyba najczciej w reklamie, gdzie niedwuznacznie sugeruje si odbiorcy, e jaki produkt jest lepszy tylko dlatego, e jest nowszy od poprzednich. Take wrd informatykw i u pasjonatw techniki panuje przewiadczenie, e nowszy model jakiego urzdzenia lub programu jest lepszy ni jego poprzednik. Tymczasem czsto jest tak, e np. nowszy program eliminuje tylko niektre bdy starszej wersji, mnoc nowe bdy i czasem nawet pozbawia swych nowych uytkownikw dogodnoci, z jakich mogli oni korzysta, uywajc pewnych cenionych funkcji dotychczasowego programu. 8. Argumentum ad misericordiam Ten bd logiczny mona bardzo czsto spotka w wywodach racjonalistw i ateistw. Bd ten powstaje zawsze wtedy, gdy argumentujemy, odwoujc si do uczu i emocji suchacza. Przykady: Bg pozwala cierpie niewinnym istotom. Nierozsdne jest wierzy w takiego okrutnego Boga. To rozumowanie jest bdnie logicznie, poniewa z filozoficznego punktu widzenia jest moliwe istnienie takiego Boga teistw lub deistw (zatem niekoniecznie chrzecijan), ktry dopuszcza cierpienie.

Inny przykad: Koci okaza si religi faszyw, bo ma na sumieniu inkwizycj i wyprawy krzyowe. 9. Dicto simpliciter (znany te jako hasty generalization) Bd ten wystpuje wtedy, gdy generalizujemy i uoglniamy co na podstawie maej iloci przypadkw. Przykady: Wykazaem w Biblii kilka bdw. Nie trzeba dalej wykazywa, e jako dokument Biblia jest zupenie niewiarygodna (co ma oznacza, e skoro wykazaem, i w Biblii jest par zda nieprawdziwych, to wszystkie zdania w Biblii, lub przynajmniej ich wikszo, to zdania nieprawdziwe). Mj przyjaciel jest chrzecijaninem, a grzeszy tak czsto, jakby Boga nie byo. Chrzecijanie s bardzo obudnymi ludmi. Bd ten przybiera te czasem nieco inn posta, zwan: 10. Fallacy of composition Powstaje wwczas, gdy kto twierdzi, e cao posiada cechy tylko czci tej caoci. Racjonalici bardzo czsto popeniaj ten bd, gdy z powodu jakiej trudnoci czy wady teizmu (czsto jedynie przez nich urojonej) z miejsca odrzucaj cay ten system jako bdny. Przykady: Tylko ten jeden powd wystarczy, aby odrzuci teizm jako bezsensowny system wiatopogldowy. Bd ten czsto wystpuje u racjonalistw i ateistw, ktrzy po zanegowaniu jakiego jednego czy kilku argumentw teistw (lecz nie wszystkich) twierdz, e w ten sposb obalili cay teizm. 11. Ekwiwokacja Bardzo czsty bd logiczny wystpujcy u przeciwnikw Biblii i chrzecijastwa. Popenia si go, gdy uywa si tego samego sowa najpierw w jednym znaczeniu, a potem w innym. Powstaje on wtedy, gdy kto stosuje w swej argumentacji przesanki oparte na tych samych sowach, jednak posiadajcych odmienne znaczenie. Przykady: Dzieci wierz w krasnoludki, za chrzecijanie wierz w Boga. Jeli wierzysz w Boga, to tak jak by wierzy w krasnoludki.

Sowo wiara jest tu uyte dwukrotnie, lecz jest to ekwiwokacja, poniewa wiara w Boga nie jest tak sam wiar jak dziecica i zupenie na niczym konkretnym nie oparta wiara w krasnale, poniewa wiara w Boga zawsze opiera si na jakich przesankach i rnych argumentach (nawet jeli kogo one nie przekonuj), za wiara w krasnale na niczym takim si nie opiera. Sowo wiara ma zatem dwa odmienne znaczenia, lecz w tym zdaniu jest uyte tylko w jednym, utosamionym znaczeniu, wic kto, kto formuuje takie zdanie, popenia bd logiczny ekwiwokacji. 12. Fallacy of division Ten bd jest odwrotnoci bdu fallacy of composition. Popenia si go zawsze wtedy, gdy argumentuje si o czci na podstawie caoci. U racjonalistw i ateistw bardzo czsto mona spotka ten bd. Przykady: Na przestrzeni dziejw chrzecijanie popenili wiele za w imi nietolerancji. Wszyscy chrzecijanie maj dzi na sumieniu te winy Kocioa. 13. False dilemma (okrelany czasem take jako bifurcation, disjunctive syllogism) Bd logiczny bardzo czsto wystpujcy w argumentacji racjonalistw. Powstaje on zawsze wtedy, gdy kto twierdzi, e istniej tylko dwie moliwoci w przyjciu jakiego rozwizania w danej sprawie, cho tak naprawd jest ich wicej. Przykady: Nauka albo religia. Jeli odrzucisz nauk, to pozostanie ci wierzy w biblijne bajki, witego Mikoaja i dobre duszki. Albo przyjmujesz teori ewolucji za prawdziw, albo jeste kreacjonist naiwnie wierzcym w to, i Bg stworzy wiat w sze dni. Jest to faszywy dylemat, poniewa (odnonie do drugiego przykadu): a) mona wierzy w teori ewolucji i by chrzecijaninem uznajcym biblijn relacj o stworzeniu (interpretuje si wtedy t relacj niedosownie); b) mona nie wierzy ani w kreacj, ani w teori ewolucji, jak czyni to np. niektrzy agnostycy. Mamy zatem w tych przypadkach wicej ni tylko dwie moliwoci. Odnonie do pierwszego przykadu: a) mona uznawa nauk i by jednoczenie czowiekiem religijnym; b) mona nie wierzy ani w wiarygodno nauki, ani w wiarygodno religii (tak jak postmodernici). Znw mamy zatem w tym miejscu faszywy dylemat polegajcy na ograniczeniu rozwizania do jedynie dwch moliwoci, cho posiadamy wiksz liczb rozwiza. Spjrzmy te na inny czsto spotykany przykad tego samego bdu logicznego wystpujcego w argumentacji racjonalistw:

Jeli Bg jest wszechwiedzcy, to nie mamy wolnej woli, bo Bg i tak wie, co zrobimy. Jeli za Bg nie wie, co zrobimy, to mamy woln wol, ale wtedy Bg nie jest wszechwiedzcy. Ten dylemat jest pozorny i wcale nie zachodz tutaj tylko te dwie moliwoci. Wiedza Boga nie jest nam bowiem znana i tym samym nie jestemy w aden sposb w decyzji swej woli ograniczeni wiedz Boga. Istnieje zatem trzecia moliwo: Bg wie, co zrobimy, mimo to mamy jednak woln wol. Spjrzmy na inny faszywy dylemat, czsto wysuwany w formie zarzutu przez ateistw i racjonalistw wobec teizmu: Jeli wierzysz w Boga, to czemu nie wierzysz te w krasnoludki? W pytaniu tym zakada si, e skoro kto wierzy w Boga, to powinien wierzy te w krasnoludki, i nie pozostawia si tu trzeciej moliwoci. Jednak jest to faszywy dylemat, poniewa wiara w Boga opiera si na takich lub innych przesankach i argumentach (nawet jeli kogo one nie przekonuj, to przedstawia si je w tym przypadku), za wiara w krasnoludki opiera si tylko na czystej dziecicej wyobrani, ktra nie domaga si jakichkolwiek przesanek i argumentw. Jedno z drugim nie ma wic nic wsplnego. 14. Ignoratio elenchi Jest to jeden z najczciej wystpujcych bdw logicznych nie tylko u racjonalistw, ale w ogle w wielu polemikach mona si na niego co chwila natkn. Ma rne formy, jednak cech wspln ich wszystkich jest co, co mona okreli jako zboczenie z tematu, skierowanie dyskusji lub rozumowania na niewaciwe tory itd. Wtedy mwimy rwnie o szczeglnej odmianie tego bdu tzw. red herring. Przykady bdu red herring: Apologeta: Ewangelie powstay 40 lat po mierci Jezusa. Wtedy byo jeszcze wielu naocznych wiadkw dziaalnoci Jezusa, ktrzy byli w stanie dostarczy Ewangelistom materiau. Analogicznie jak po Powstaniu Warszawskim: mino dzi 60 lat od tego wydarzenia, a mimo to wci jest wielu wiadkw, ktrzy bardzo dokadnie pamitaj szczegy tamtych wydarze. Sceptyk nr 1: Ale dzi yje te wielu faszywych kombatantw, ktrzy udaj tylko bohaterw Powstania Warszawskiego. Sceptyk nr 2: O Powstaniu Warszawskim sysza cay wiat, a o Jezusie wtedy nie sysza cay wiat (syszaa tylko zapada prowincja). Sceptyk nr 1 i nr 2 popeniaj bd red herring, poniewa ani to, e istniej faszywi kombatanci, ani to, e o Powstaniu Warszawskim od razu usysza cay wiat, nie neguje meritum, mianowicie tego, e s jednak tacy kombatanci, ktrzy bardzo dobrze pamitaj wydarzenia sprzed 60 lat. Obie powysze odpowiedzi s

wic zboczeniem z tematu, a wic ewidentnym bdem logicznym red herring. Inne przykady ignoratio elenchi: Racjonalizm i materializm powanie kulej w swych zaoeniach z powodu petitio principii. Jednak inne wiatopogldy chyba wcale nie s lepsze pod tym wzgldem. Racjonalizm jest wiatopogldem opartym na nauce. Kady rozsdny i wyksztacony czowiek powinien wic wyznawa taki wiatopogld. 15. Cum hoc, ergo propter hoc Bd powizany blisko z poprzednim. Powstaje wtedy, gdy kto bdnie identyfikuje co jako przyczyn danego zjawiska tylko na podstawie tego, e zbiego si to w czasie z tym zjawiskiem. Przykady: Nie jest zapewne przypadkiem to, e seksualne dewiacje i pedofilia najbardziej rozwijaj si wanie w katolickich klasztorach. Katolicyzm zatem powoduje te dewiacje. 16. Post hoc, ergo propter hoc Bd ten powstaje zawsze wtedy, gdy kto bezpodstawnie twierdzi, e co byo przyczyn jakiego zjawiska tylko i wycznie na podstawie tego, e poprzedzao ono to zjawisko. Przykady: Najlepszym dowodem na to, e Biblia jest niespjna, s rozamy w chrzecijastwie. 17. Tu quoque Ten bd powstaje wtedy, gdy zamiast odpowiedzie w danej chwili na argument oponenta prbujemy wyszukiwa u niego te same bdy. Przykad: Twierdzenie: Udowodnij, e wiatopogld racjonalistyczny nie opiera si w tych punktach na czystej wierze. Odpowied: A moe ty wpierw udowodnij, e masz jakie dowody na istnienie Boga lub cudw. 18. Ipse dixit Bd ten powstaje wtedy, gdy kto prbuje uzasadnia swj pogld w danej sprawie, odwoujc si jedynie do swego wasnego mniemania.

Przykad: Racjonalizm i ateizm jest wiatopogldem naukowym. Przecie to oczywiste. Nauka ju dawno wykazaa, e Boga nie ma. To oczywiste. To samo stosuje si do bdu znanego jak ad lapidem. 19. Non causa pro causa Bd ten popenia si wtedy, gdy si odrzuca jak tez jedynie na podstawie rzekomo wynikajcych z niej konsekwencji, ktre jednak tak naprawd z niej nie wynikaj. Przykad: Chrzecijastwo jako idea skompromitowao si, bo jego nauki s przyczyn wielu cierpie na wiecie, zwaszcza wypraw krzyowych i inkwizycji (to jednak nie nauki chrzecijastwa s odpowiedzialne za te bdy, lecz ich bdne zinterpretowanie w pewnym okresie). 20. Petitio principii (znany take jako circulus vitiosus, circulus in definiendo, idem per idem, tautologia) Jest to chyba najczciej spotykany bd u racjonalistw i ateistw (i nie tylko u nich). Robimy go zawsze wtedy, gdy prbujemy uzasadni co jedynie za pomoc tego, co ma dopiero zosta uzasadnione. Przykady: Tylko za pomoc nauki moemy odkrywa prawd o wiecie, bowiem tylko nauka si do tego nadaje. Jedyn wiarygodn metod poznawcz jest metoda empiryczna, poniewa tylko za jej pomoc mona wiarygodnie poznawa rzeczywisto. Racjonalizm i ateizm s wiatopogldami naukowymi, poniewa metoda naukowa zakada racjonalizm. Tylko rozum pozwala nam odrni fasz od rzeczywistoci, poniewa rozum ma sam z siebie tak zdolno (aby uzasadni twierdzenie o zdolnoci poznawczej rozumu, naley odwoa si do samego rozumu, co jest oczywicie bdnym koem). Wraenia informuj nas o realnym rzeczach, poniewa dowiadczamy tych rzeczy. W tym ostatnim przypadku mamy porednie bdne koo. Porednie bdne koo wystpuje wtedy, gdy przesanki nie dowodzi si za pomoc bezporedniego wniosku, ktry ma dopiero zosta dowiedziony, lecz za pomoc jakiego synonimu

tej przesanki czy jakiej wynikajcej z niej konsekwencji. 21. Stolen concept Ten bd logiczny powstaje wtedy, gdy prbujemy obali jaki system wiedzy za pomoc zaoe, ktre domagaj si uznania za prawdziwe w obrbie tego systemu wiedzy. Racjonalici i ateici popeniaj ten bd wtedy, gdy np. prbuj obali wiarygodno Biblii, uznajc jednoczenie pewne jej fragmenty za prawd. W tej ostatniej sytuacji mwimy rwnie o bdzie logicznym znanym jako corrupt source. 22. Contradictory premises Bd ten powstaje zawsze wtedy, gdy kto w swym rozumowaniu przyjmuje sprzeczne zaoenia. Tak czsto przytaczan i najlepsz ilustracj tego bdu jest jeden z najbardziej ulubionych i popularnych wrd ateistw niepoprawnych argumentw przeciw teizmowi, znany jako dylemat kamienia, ktrego Bg nie moe podnie. Przykad: Jeli Bg jest wszechmogcy, to powinien umie stworzy kamie, ktrego nie bdzie mg podnie. Jeli jednak Bg moe stworzy kamie, ktrego nie mgby podnie, to Bg nie jest wszechmocny. Takie argumentowanie jest bdne logicznie i zawiera sprzeczne przesanki, pierwsza przesanka w tym rozumowaniu zakada bowiem, e wszechmoc Boga nie dopuszcza istnienia kamienia, ktrego nie mgby On podnie, za druga zakada istnienie takiego kamienia. Jeli istnieje Bg, ktry moe wszystko, w tym moe podnie kady kamie, to istnienie takiego Boga zakada niemoliwo istnienia kamienia, ktrego nie mona podnie, i vice versa. Utrzymywanie obu wspomnianych przesanek naraz jest jednak bdne logicznie, bowiem obie s sprzeczne. Warto doda, e w wietle katalogw bdw logicznych ju tylko sama prba postawienia wspomnianego przed chwil dylematu Boga i kamienia jest traktowana jako inny bd logiczny, zwany meaningless questions. 23. Statement of conversion Ten bd logiczny powstaje wtedy, gdy kto twierdzi, e zmieni jaki pogld, bo pozna go lepiej i dlatego jest autorytetem w tej sprawie. Racjonalici i ateici czsto twierdz, e s autorytetami w dziedzinie wiary chrzecijaskiej, bo np. kiedy byli katolikami. Dlatego mog j pono kompetentnie krytykowa. Jednak takie rozumowanie jest w sposb oczywisty bdne, bo kto, kto porzuci jaki pogld, wcale nie musia zrobi tego dlatego, e dobrze go pozna. Przeciwnie, mg to zrobi wanie dlatego, e niedostatecznie lub bdnie pozna ten pogld. 24. False analogy (zwany rwnie boolean).

Ten bd powstaje wtedy, gdy argumentujemy za pomoc analogii, ktra jest nieadekwatna. Przywoajmy jeden z powyszych przykadw: Jeli wierzysz w Boga, to czemu nie wierzysz te w krasnoludki? Mona to bdne rozumowanie przedstawi te w punktach: a) w Boga si wierzy, b) w krasnoludki si wierzy, c) zatem wiara w Boga jest tak sam wiar jak wiara w krasnoludki. Jest to tzw. weak analogy. Rozumowanie to jest jednak dokadnie takim samym bdem logicznym jak choby to rozumowanie: a) Jan jest ssakiem, b) Azor jest ssakiem, c) zatem Jan jest Azorem. W rozumowaniu przedstawionym wyej zakada si, e skoro kto wierzy w Boga, to powinien wierzy te w krasnoludki. Jednak jest to faszywa analogia, poniewa wiara w Boga opiera si na takich czy innych przesankach i argumentach (ktre mog by dyskusyjne, co nie zmienia jednak faktu, e istniej), za wiara w krasnoludki opiera si tylko na czystej dziecicej wyobrani, ktra nie domaga si jakichkolwiek przesanek ani argumentw. 25. A is based on B fallacies (A is a type of B fallacies) Jak powyej. 26. Reductio ad absurdum (slippery slope) Bd ten powstaje wtedy, kiedy za pomoc uproszczenia sprowadzamy cao do jakiej czci, tworzc jej karykaturalny obraz, majcy niewiele wsplnego z rzeczywistoci. Bd ten powstaje take wtedy, gdy uznajemy, e co jest ze tylko dlatego, e czasem akcydentalnie wie si na pozr z czym, co z kolei na pewno uznajemy za bdne (jednak wcale to z tego nie wynika). Przykady: Jeli dzi uwierzymy w Bibli, to czy jutro mamy wierzy w to, e ziemia jest paska? Jeli dzi uwierzymy w Bibli, to czy mamy te uwierzy, e Bg stworzy wiat w 6 dni? Jeli dzi w szkoach wprowadzimy kreacjonizm, to jutro bdziemy musieli zacz w nich uczy o paskiej ziemi.

Argument ten jest bdny, poniewa Biblia jedynie zdaje si naucza o paskoci ziemi i o tym, e Bg stworzy wiat w 6 dni. Kompetentne odczytanie zawartych w niej tekstw, wraz z uwzgldnieniem zawartych w niej gatunkw literackich, ukazuje, e wcale nie naucza ona nic takiego ani e uznanie Biblii musi prowadzi do takich wnioskw (sowo dzie w Biblii hebrajskiej (hebr. jom) moe bowiem oznacza take jaki bardzo dugi okres, niekoniecznie dzie 24 godzinny itd.). Biblia nie jest podrcznikiem przyrodniczym, lecz w obrazowych scenach przekazuje prawdy teologiczne. Co do przykadu ostatniego to jest to czsty argument spotykany wrd racjonalistw i ateistw, jest on jednak bezsensowny, co wida chyba goym okiem. No bo jak koncepcja paskoci ziemi ma wynika z nauki kreacjonistycznej? 27. Argument by selective reading Ten bd powstaje zawsze wtedy, gdy kto podejmuje polemik tylko z najsabszymi argumentami oponenta, pomija za najmocniejsze. Racjonalici i ateici bardzo czsto podejmuj polemik tylko z wybranymi argumentami oponentw. 28. Argument by laziness Taki bd logiczny powstaje wtedy, gdy kto argumentuje odnonie do czego, mimo i zupenie nie zada sobie trudu, aby zapozna si gbiej z tym tematem. Ateici i racjonalici czsto zabieraj gos na temat zoonych zagadnie religii i teologii, cho czsto zupenie nie chce im si tak naprawd zagbi w te dziedziny. 29. Paradigm of cultural fallacy Bd ten powstaje wtedy, gdy kto uwaa, e jaki system wiedzy ma wyczno na ocenianie susznoci innych wiatopogldw. Ateici i racjonalici bardzo czsto popeniaj ten bd logiczny, gdy twierdz (mylnie zreszt), e jedynym wiatopogldem, poprzez ktry mona ocenia suszno innych wiatopogldw (w tym suszno teizmu), jest wiatopogld naukowy. Przykad: Tylko nauka jest jedynym systemem wiedzy, ktry moe doprowadzi nas do prawdy o religii i sprawdzi przy tym suszno innych wiatopogldw. 30. Overprecision Bd ten powstaje wtedy, gdy odrzucamy jak koncepcj tylko dlatego, e jest nieprecyzyjna. Ateici czsto odrzucaj koncepcj Boga z tego powodu. Przykad: Koncepcja Boga jest nie do koca jasna i precyzyjna w poszczeglnych religiach, mona j wic odrzuci.

31. Occams razor fallacy Brzytwa Ockhama jest to jeden z najczstszych bdw logicznych, jaki wystpuje w argumentacji ateistw i racjonalistw. Zasada ta gosi, e najprostsze wyjanienie jest najlepsze i nie powinnimy wprowadza zbdnych koncepcji, czy bytw, do naszych wyjanie (dla ateistw takim zbdnym bytem jest oczywicie Bg). Problem polega na tym, e przez niepotrzebne byty kady moe rozumie co innego. Dla jednych niepotrzebnym bytem w wyjanianiu wiata moe by Bg, ale dla innych przeciwnie, takim bytem moe by materia (np. dla solipsysty), ktra dla materialistw i ateistw jest z kolei czym niezbdnym w wyjanianiu wiata. Nie wiadomo te, co rozumie przez najprostsze wyjanienie. To samo wyjanienie moe by zarazem najprostsze, jak i niezmiernie zoone z rnych punktw widzenia. Zasada ta jest wic bezuyteczna sama w sobie, bowiem tak naprawd niczego nie okrela. Jest zupenie nieprecyzyjna (brzytwa ta kroi zupenie dowolnie, wedle subiektywnych gustw uytkownika, ktre s rne u poszczeglnych osb), a tym samym nie nadaje jako konkretne kryterium. Ponadto, stosujc brzytw Ockhama, popeniamy bd logiczny znany jako reductive fallacy. Bd ten powstaje wtedy, gdy redukujemy swe wyjanienie, sprowadzajc je tylko i wycznie do jakiego aspektu. Ateici popeniaj bd logiczny reductive fallacy, stosujc brzytw Ockhama wobec Boga, gdy twierdz, e Boga naley si pozby ze swoich rozwaa na temat wiata, ktry ich zdaniem sprowadza si tylko do materii. 32. Historical parallelism Bd ten powstaje wtedy, gdy kto tylko na podstawie samych podobiestw idei wskazuje, e byy one zapoyczone. Jednake, jak gosi znana sentencja aciska, analogia non est genealogia. Ateici i racjonalici bardzo czsto popeniaj ten bd, gdy na podstawie podobiestw idei chrzecijaskich do idei innych religii wnioskuj o zapoyczeniu. Przykady: Midzy kultem Mitry a chrzecijastwem chrzecijastwo jest wic parodi mitraizmu[8]. jest wiele podobiestw,

Pomidzy naukami buddyzmu i chrzecijastwa istnieje wiele podobiestw, chrzecijastwo zapoyczao wic swe nauki od buddyzmu[9]. Wierzenia kananejskie s podobne do wierze hebrajskich, Hebrajczycy wic kradli swe koncepcje religijne od kananejczyjw (ten bd logiczny pojawia si niestety czsto take w literaturze naukowej[10], zajmujcej si analiz porwnawcz religii). Pewne idee wsplnoty esseskiej z Qumran s podobne do idei wyznawanych przez wczesn wsplnot chrzecijask. Chrzecijanie zapoyczali zatem te idee od esseczykw.

33. Humor or ridicule (zwany te galileo gambit). Ten bd powstaje wtedy, gdy kto zamiast podj polemik z argumentami oponenta tylko artuje lub szydzi z niego, aby w ten sposb wynie si ponad jego racje oraz sprawi wraenie, e argumentacja oponenta jest mieszna lub gupia, a zatem pozbawiona znaczenia. Jest to bardzo czsto spotykane u sceptykw, racjonalistw i ateistw, ktrzy zamiast podj polemik z argumentacj staraj si jedynie j omiesza i zniesawia, bez podjcia jakiejkolwiek z ni polemiki. Przykad: Ta argumentacja jest idiotyczna i bezsensowna, szkoda czasu na podejmowanie z ni jakiejkolwiek polemiki. Jeli twj oponent kiedykolwiek bdzie wymiewa lub szydzi z twej argumentacji, nie podejmujc z ni jednoczenie adnej polemiki, moesz (a nawet powiniene, aby skutecznie si obroni) ripostowa, e popenia on bd logiczny Galileo gambit. 34. Ex concessis Bd ten powstaje wtedy, gdy kto twierdzi, e reprezentowana przez kogo idea jest niewaciwa, bowiem wyznawa j kto moralnie skompromitowany. Ateici bardzo czsto zarzucaj chrzecijanom, e ich wiara jest skompromitowana wanie dlatego, e kto o niskiej moralnoci by jej zwolennikiem. Przykad: Jak moesz by chrzecijaninem! Przecie Hitler te nim by! 35. Double standards (znany take jako special pleading) Ten bd powstaje zawsze wtedy, gdy w sposb uzasadniony nie stosujemy do swego rozumowania zasad, jakich wymagamy od rozumowania innych. Ateici i racjonalici czsto popeniaj ten bd. Przykady: Nie mamy dowodu na to, e ycie na ziemi stworzy jaki transcendentny kreator (Bg), zatem ycie na ziemi powstao przypadkowo (jednake na to ostatnie take nie mamy przecie dowodw, zatem osoba wypowiadajca tego typu stwierdzenie bardzo czste zreszt u ateistw obala zarazem swe wasne stanowisko i popenia bd logiczny double standard). Nowy Testament nie przekazuje nam historycznej prawdy o Jezusie (jednake czsto zdarza si, e autor tego typu owiadczenia sam jednoczenie odwouje si do nauk NT o Jezusie, kiedy mu to przy innej okazji pasuje, popeniajc w ten sposb bd logiczny double standard). 36. Argument to the future (znany te jako appeal to the hope lub untestability

fallacy) Bd ten popenia si, gdy si twierdzi, e co w przyszoci uda si wykaza, cho teraz jest to niemoliwe. Ateici i racjonalici czsto stosuj tego typu nielogiczne argumenty. Przykady: Nauka w przyszoci wyjani otaczajcy nas wiat do koca, dlatego nie potrzebujemy ju religii, ktra w zasadzie nic nam nie wyjania. W przyszoci nauka udowodni, e ycie powstao zupenie przypadkiem. Nie bdziemy musieli ju wtedy tumaczy, e stworzy je Bg. Warto zauway, e taki bd logiczny czsto pojawia si take w publicystyce medialnej na temat wejcia Polski do UE. Jednym z najczciej podawanych pozornych uzasadnie dla naszego wejcia do UE byo to, e kiedy zobaczymy (lub nasze dzieci czy dopiero wnuki zobacz), i si nam to jednak opacio. Oczywicie autorzy takich stwierdze (w tym wielu czonkw naszego spoeczestwa, ktrzy powtarzali ten slogan) popeniali bd logiczny argument to the future. 37. Hypothesis contrary to fact Bd tego typu powstaje wtedy, gdy kto argumentuje na podstawie tego, e co mogo si zdarzy, cho jednoczenie nic nie wskazuje na to, e tak si zdarzyo, lub nawet co temu przeczy. Ateici i racjonalici bardzo czsto argumentuj przeciw chrzecijastwu i Biblii w stylu: co mogo si zdarzy. Przykady: Ewangelie powstay kilkadziesit lat po mierci Jezusa. Miay przekazywa prawd o yciu Jezusa. Pami ludzka bywa jednak zawodna. Przez ten czas wiadkowie nie pamitali ju wic dobrze wydarze, ktre Ewangelici opisali. Ewangelie nie przekazuj wic prawdy o yciu Jezusa. Mamy w wikszoci tylko pne kopie oryginaw poszczeglnych ksig Biblii. Kopici starali si wiernie przepisa to, co kopiowali. W trakcie kopiowania teksty te mogy jednak zosta sfaszowane. Musimy wic uzna, e nie posiadamy wiarygodnych kopii Biblii. 38. Secundum quid Jest to w zasadzie odmiana wyej wspomnianego argumentu hasty generalization. Bd ten powstaje zawsze wtedy, gdy kto uoglnia co na podstawie jednostkowych przypadkw. Racjonalici bardzo czsto popeniaj ten bd wobec Biblii, np.: Kopie Biblii zostay sfaszowane, przecie w staroytnoci kopici czasem

faszowali to, co przepisywali. 39. Argument from personal incredulity (zwany te relativist fallacy) Ten bd logiczny popenia si zawsze wtedy, gdy kto twierdzi, e co jest niemoliwe tylko dlatego, e jemu wydaje si to niemoliwe. Ateici i racjonalici bardzo czsto popeniaj ten bd w swych polemikach z teizmem. Przykad: Istnienie Boga jest dla mnie koncepcj niedorzeczn, std uwaam, e ludzie nie maj adnych rozsdnych podstaw ku temu, aby wierzy w Boga. Jezus nie mg dokona tych cudw, w ogle nie mog sobie tego wyobrazi, to niedorzeczne. 40. Fallacy of exclusion Ten bd logiczny powstaje wtedy, gdy kto pomija jak wan informacj, ktra podkopuje jego wnioskowanie. Przykad: W Ksidze Jeremiasza 7,22-23 Bg stwierdzi, e podczas exodusu nic nie nakazywa ydom odnonie do ofiar krwawych i caopalnych. Przeczy jednak temu tekst z Wj 20,24, gdzie w czasie exodusu Bg nakazuje ydom zoy ofiar caopaln. W rozumowaniu tym wystpuje bd fallacy of exclusion, poniewa sceptycy wysuwajcy taki argument czsto opieraj si na polskich przekadach Pisma witego (Biblia Tysiclecia, Biblia Warszawska), ktre w Jr 7,22-23 nie wstawiaj sowa dzie. Tekst oryginalny zawiera jednak w tym miejscu sowo dzie (bejom dos. w dniu), std wiadomo, e Bg jednak nie nakazywa ofiar krwawych i caopalnych w dniu wyjcia z Egiptu, bo wspomniany w Wj 20,24 nakaz odnonie do takich ofiar zosta wydany dopiero duo pniej. Inny przykad: Hitler by ochrzczonym katolikiem, katolicyzm jest wic wspodpowiedzialny za jego zbrodnie (podczas gdy pomija si tu ju zupenie, e ju we wczesnej modoci Hitler przesta by katolikiem z wasnego wyboru). 41. The natural law fallacy Ten bd logiczny popeniamy zawsze wtedy, gdy budujemy swoj argumentacj na tzw. prawach natury. Racjonalici bardzo czsto argumentuj w ten sposb, odzierajc ludzk godno z jej humanitarnej podszewki i wskazujc, e niczym tak naprawd nie rnimy si od zwierzt. Przykady:

Jestemy tylko zwierztami, wic Biblia nie ma racji, gdy stawia czowieka wyej od zwierzt. W wiecie zwierzt istnieje prawo brutalnej walki o przetrwanie. Chrzecijaskie prawo zalecajce denie do altruizmu jest wic utopijne, poniewa jest wbrew temu prawu. 42. The no true Scotsman fallacy Ten bd logiczny bardzo czsto wystpuje u racjonalistw i ateistw. Powstaje on zawsze wtedy, gdy kto twierdzi, e jego argument czy zasada, na jakiej si on opiera, jest prawdziwa, poniewa kto, kto j wyznaje, jest prawdziwym reprezentantem tej zasady. Przykady: Profesor Maciej Giertych jest biologiem, lecz nie akceptuje teorii ewolucji. Jednak prawdziwy naukowiec zawsze akceptuje teori ewolucji, zatem Giertych nie jest prawdziwym naukowcem. Prawdziwy naukowiec nie powinien wierzy w Boga. Jeli jednak wierzy, nie jest prawdziwym naukowcem. 43. Reification (hypostatization) bd ten zwany jest take anti-conceptual mentality Bd ten powstaje zawsze wtedy, gdy kto traktuje abstrakt jako konkret. Przykad: Grzech jest realn rzeczywistoci, powinien mie wic namacalne skutki. Jednak ja regularnie popeniam grzech i nie odczuwam takich skutkw. Zatem koncepcja grzechu jest bdna. 44. Non-support Bd ten powstaje zawsze wtedy, gdy kto wyciga jaki wniosek na podstawie zbyt maej iloci przesanek lub na podstawie przesanek, ktre s dobrane tendencyjnie. Przykad: W chrzecijastwie od samego pocztku istnia rozam na dwa stronnictwa: Piotrowe i Pawowe. Dowodzi tego konflikt pomidzy Piotrem i Jakubem, jaki zosta opisany w Ga 2,11-14. Dowodzenie to jest bdne, poniewa w Ga 2,11-14 opisano tylko jeden may incydent, jaki nastpi pomidzy dwoma wspomnianymi Apostoami. Jeden incydent nie wskazuje jednak w adnym wypadku na trway konflikt, poniewa problem mona byo przecie szybko rozwiza, a spr zaegna.

45. Barking cat Ten bd logiczny powstaje zawsze wtedy, gdy twierdzimy, e zaakceptujemy zasad dziaania jakiej instytucji, pod warunkiem, e zmieni ona swe fundamentalne zasady, tak by nam odpowiaday. Jednak zmiana taka jest niemoliwa, poniewa zasady te s fundamentalne i zrezygnowanie z tych zasad oznaczaoby koniec dziaania i dalszego sensu istnienia tej instytucji (std nazwa tego bdu logicznego, ktra odnosi si do szczekajcego kota, poniewa kot nie moe zacz szczeka, byoby to wbrew jego naturze). Ateici i racjonalici bardzo czsto postuluj, e Koci powinien zmieni jakie swe (czsto fundamentalne dla istnienia Kocioa) zasady, aby sta si bardziej akceptowalnym dla innych. Jednak Koci czsto nie moe zrezygnowa z tych zasad, bo stanowi one by albo nie by dla sensu istnienia tej instytucji. Przykady: Koci powinien zaakceptowa homoseksualizm, wtedy bym nie mia do niego zastrzee. Koci powinien wprowadzi rozwody, wtedy odpowiadayby mi bardziej jego nauki. 46. Fantasy projection Bd ten popenia si wtedy, gdy si argumentuje tylko na podstawie wasnej wyobrani, cho nie ma na to poza tym adnych argumentw. Przykad: Jeli kopici przepisywali Bibli, to zapewne j sfaszowali. Zatem powinnimy odrzuca Bibli, skoro jest sfaszowana. Ewangelie s pene mitologicznych opowiada, ich autorzy sfaszowali yciorys Jezusa, ktry by zupenie inny (autor takiej wypowiedzi nie jest jednak w stanie poda na to adnego historycznego dowodu, bo nie mamy adnych rde z I wieku potwierdzajcych nam jego koncepcj, argumentuje on zatem jedynie opierajc si tu na wasnej wyobrani). 47. Spurious causation Ten bd powstaje wtedy, gdy dostrzegamy zwizek przyczynowo-skutkowy, tam gdzie jest on tylko pozorny. Ateici i racjonalici (i nie tylko, dotyczy to take rnych sekciarzy) bardzo czsto popeniaj ten bd, gdy niemal za cae zo wspczesnego wiata obwiniaj chrzecijastwo. Przykady: Koci jest dzi odpowiedzialny za dziesitki wojen, w tym za dwie ostatnie wojny wiatowe.

Koci jest dzi odpowiedzialny za wiele uprzedze, gwnie rasowych. 48. Gravity game Ten bd logiczny powstaje wtedy, gdy kto twierdzi, e jaka teoria powinna by udowadniana tak dugo, a bdzie cieszy si powszechnym uznaniem. Przykad: Teoria inteligentnego projektu nie cieszy si powszechnym uznaniem wrd naukowcw, jako teoria dowiedziona empirycznie, jak to jest z teori ewolucji, nie powinnimy jej wic uznawa za wiarygodn. 49. Appeal to gravity Nazwa podobna jak w przypadku bdu poprzedniego, lecz w rzeczywistoci jest to inny bd. Powstaje on zawsze wtedy, gdy kto twierdzi, e jego argumentacja jest dojrzaa i powana, dlatego powinna zosta przyjta jako oczywista. Przykad: aden powany biblista nie traktuje Biblii jako rda zawierajcego prawdziwe informacje. Powany naukowiec uznaje teori ewolucji. 50. Supression of the agent Ten bd logiczny popenia si wtedy, gdy pomija si istotn przyczyn jakiego zjawiska, koncentrujc si zamiast niej na mniej bezporednich i istotnych przyczynach. Przykad: Koci jest odpowiedzialny za inkwizycj. Takie twierdzenie jest po czci prawd, jednak gdy jest ono oceniane w kategoriach caoci, to wtedy jest faszywe. Za bd inkwizycji byy bowiem odpowiedzialne tylko jednostki redniowiecznego Kocioa, ktre le zinterpretoway nauk Jezusa. 51. Appeal to rugged individualism Ten bd logiczny powstaje zawsze wtedy, gdy kto odwouje si do faktu, e jego argumentacj podziela jaka elitarna mniejszo. Przykady: Zawsze byo tak, e wikszo nie mylaa, a mylcy byli w mniejszoci, jak ju kiedy zauway Bertrand Russell. Dlatego wanie jest zupenie zrozumiae, dlaczego w Polsce wikszo ludzi to niemylcy katolicy, za mylca

mniejszo to ateici. 52. Appeal to utility Ten bd logiczny powstaje wwczas, gdy kto prbuje obali czyj tez jedynie za pomoc twierdzenia, e zwolennik tej tezy broni jej tylko i wycznie z powodw osobistych lub emocjonalnych. Ateici i racjonalici bardzo czsto popeniaj ten bd logiczny, gdy twierdz np.: Ludzko zacza wierzy w Boga, bo nie potrafia wyjani otaczajcych j zjawisk, takich jak pioruny, kataklizmy i inne zjawiska przyrodnicze. Ludzie wierz w Boga, bo s sabi. Wiara w Boga daje nadziej na ycie po mierci. Tylko dlatego ludzie w to wierz. Wiara w Boga i modlitwa to psychiczna podpora w problemach yciowych. Dlatego ludzie tak chtnie wierz. Bronisz tej tezy tylko dlatego, e Koci tak naucza. 53. Canceling hypotheses Ten bd logiczny powstaje zawsze wtedy, gdy kto dla uzasadnienia jakiej hipotezy tworzy tylko inn hipotez, zamiast poda jakie przesanki dla pierwszej hipotezy. Przykad: Ateista: ycie na ziemi powstao w drodze przypadku. Teista: Skd wiesz? Ateista: Na razie nie potrafi tego dowie dowiadczalnie, lecz mona zaoy, e w przyszoci laboratoria naukowe bd na tyle rozwinite, e dowiod tego w kocu. Ten bd logiczny jest bardzo zbliony do bdu okrelanego jako speculative evidence. 54. Appeal to guilt Ten bd logiczny powstaje zawsze wtedy, gdy kto prbuje obala czyje twierdzenie jedynie za pomoc wywoania poczucia winy u tego, ktry broni tego twierdzenia. Przykad: Bronisz Kocioa, nie wstyd ci? Przecie Koci jest winny wielu cierpie ludzkich na wiecie.

55. Unidentified experts Ten bd logiczny bardzo czsto wystpuje u racjonalistw. Powstaje on zawsze wtedy, gdy kto powouje si na autorytety, nie precyzujc, o kogo chodzi, co sprawia, e nie moemy sprawdzi, czy rzeczywicie s oni autorytetami w tej dziedzinie. Przykad: Wiarygodni naukowcy uwaaj, e Biblia zostaa sfaszowana (i nie powiedziano, ktrzy naukowcy). 56. Argumentum ab annis Bd ten powstaje wtedy, gdy argumentujemy, e co jest bez wartoci, bo jest stare. Ateici i racjonalici czsto argumentuj tak wobec Biblii i chrzecijastwa. Przykady: Koci ze swymi naukami wci tkwi w redniowieczu, jego nauki zdezaktualizoway si w wietle wspczesnego postpu. Biblia zawiera stare i nieaktualne informacje o wiecie. 57. Categorical fallacy Ten bd popenia si wtedy, gdy kto na poparcie swej koncepcji (lub zespou koncepcji) przywouje inn koncepcj (lub zesp koncepcji), ktre do niej wcale nie pasuj. Ateici i racjonalici popeniaj ten bd, gdy twierdz, e ateizm opiera si na nauce. Tymczasem ateizm nie moe opiera si na nauce, gdy w obszarze zainteresowa nauki nie ley Bg ani transcendencja, jak to jest w przypadku ateizmu. Nauka nie moe negowa tego, czym si nie zajmuje i co ley poza obszarem jej zainteresowa. 58. Nihilistic fallacy Ten bd powstaje zawsze wtedy, gdy kto twierdzi, e aby unikn pomyek w swym procesie poznawczym, unika przyjmowania czegokolwiek na wiar. Ateici i racjonalici bardzo czsto tak twierdz (zwaszcza wtedy gdy maj okazj wymia teistw za ich wiar w Boga). Jednak takie stanowisko samo si obala, poniewa nie mona przyj na podstawie jakiegokolwiek dowodu, e aby unikn bdu, nie naley nic przyjmowa na wiar. Takie stanowisko samo w sobie jest bowiem wstpnie przyjte na wiar. Warto doda, e niemoliwe jest te zbudowanie adnego systemu wiedzy bez uprzednich zaoe i zasad, ktre mona przyj tylko na wiar. Dane, jakie do nas docieraj, musimy bowiem zinterpretowa wedle jakich regu. Tych regu nie mona za oprze na samej rzeczywistoci, faktach, bowiem fakty s faktami dopiero po jakim ich zinterpretowaniu. Bez interpretacji wic ani rusz, bez niej fakty s nieuporzdkowane, pozbawione jakiegokolwiek uytecznego znaczenia i niesprecyzowane. Sama interpretacja musi jednak dokona

si w umyle ludzkim. Ten za musi utworzy j na bazie jakich zaoe przyjtych wstpnie na wiar. Cofajc si wci w naszym rozumowaniu i wci pytajc si samych siebie o to, skd to wiemy, musimy bowiem zawsze w kocu dotrze do punktu, kiedy co przyjmujemy wstpnie na wiar. Nie istniej wic fakty, ujte bez teoretycznego zaangaowania, co jest dzi bezsporne nawet wrd filozofw nauki[11], za teoretyczne zaangaowanie nie moe istnie bez jakich zaoe przyjtych na wiar. Nihlistic fallacy mona wic zakwalifikowa jako bd logiczny, obrazujc to w ten oto sposb: Wierz, e aby unikn pomyki, nic nie mona przyjmowa na wiar. 59. Raising the bar Bd ten robi si zawsze, gdy si da od swego oponenta coraz mocniejszych dowodw na co, podnoszc wci poprzeczk i wymagania argumentacyjne, mimo e oponent wci dostarcza mu dowodw, ktrych on wczeniej da. Wybieg ten jest czyst socjotechnik i ma zniechci oponenta od uzasadniania swego stanowiska, poniewa nikt nie jest w stanie dostarcza dowodw na co w nieskoczono. Ateici i racjonalici bardzo czsto popeniaj ten bd logiczny w dyskusjach, gdy wci wymylaj jakie preteksty w stosunku do argumentacji oponenta, chocia wczeniej dostarczy on ju dowodu, jakiego od niego dano. Jeli kiedykolwiek natrafisz na sytuacj, w ktrej sceptyk otrzyma od ciebie argument, jakiego oczekiwa, a mimo to nie uzna go za wystarczajcy i bdzie wymyla coraz bardziej rygorystyczne warunki dla by albo nie by tego argumentu, zastopuj i zwr mu uwag na to, e popenia on bd logiczny raising the bar. Moesz wtedy wycofa si z dyskusji, bez naraenia si na zarzut nieuzasadnienia swego stanowiska, poniewa twj oponent popeni w swej argumentacji bd logiczny. 60. Least plausible hypothesis Ten bd logiczny powstaje wtedy, gdy ignorujemy jakie inne i bardziej oczywiste wyjanienia danej sytuacji, sprowadzajc wszystko uparcie wci tylko do naszej jednej interpretacji. Racjonalici i ateici bardzo czsto popeniaj ten bd w polemikach. Przykad: w. Pawe nie pisa prawie nic o yciu Jezusa, bo nic o tym nie wiedzia (tymczasem w. Pawe mg nie pisa prawie nic o yciu Jezusa z rnych powodw, np. dlatego, e nie trzeba byo wiernym powtarza od nowa informacji, ktre znali ju z tradycji ewangelicznej, lub dlatego, e tematyka listw Pawa nie dopuszczaa moliwoci szerszego nawizywania do tych kwestii). 61. Pretensious Ten bd logiczny powstaje zawsze wtedy, gdy wypowiadamy si z pozycji wszechwiedzcego obserwatora, ktry mwi jakby z punktu widzenia wszystkich.

Racjonalici i ateici czsto wypowiadaj si w taki sposb. Przykady: Cuda nie zdarzaj si dzisiaj nigdzie, zatem nie zdarzay si te w czasach Jezusa. Warto nadmieni, e tak popularna wrd polskich racjonalistw i ateistw Uta Ranke-Heinemann rwnie popenia ten bd logiczny, gdy napisaa: W realnym yciu adne anioy nie przychodz do adnych dziewic, dzisiaj nie i wtedy te nie[12]. W rzeczywistoci bowiem aden anio nie pojawi si w naszym yciu codziennym, by zwiastowa nam wielk rado[13]. 62. Reductive fallacy Ten bd logiczny (o ktrym wspominaem ju wyej przy okazji omwienia brzytwy Ockhama) powstaje zawsze wtedy, gdy kto sprowadza jakie wyjanienie do okrelonego aspektu rzeczywistoci, redukujc w ten sposb pole wyjanie do z gry ustalonego obszaru. Ateici i racjonalici bardzo czsto popeniaj ten bd logiczny, gdy twierdz, e zjawiska religijne naley tumaczy naturalistycznie, czyli wykluczajc ich pierwotny nadprzyrodzony charakter. Oto jedna z takich sytuacji: Poniewa, jako racjonalici, nie wierzymy, by autor by jasnowidzem i mg przewidzie przyszo, trzeba nam datowa ewangeli na czas po 70 r.[14]. Wspomniany bd logiczny pojawia si te w wyej cytowanym zdaniu RankeHeinemann: W realnym yciu adne anioy nie przychodz do adnych dziewic, dzisiaj nie i wtedy te nie[15]. Oba te fragmenty redukuj opisywane zjawisko do okrelonego zakresu wyjanie, wystpuje w nich zatem bd logiczny reductive fallacy. Warto te zauway, e wyjanianie czego za pomoc z gry przyjtych zaoe, ktre ograniczaj to wyjanienie do okrelonego obszaru, jest po czci bdnym koem. Nasze wyjanienie nie wyjania nam bowiem w tym wypadku tak naprawd nic, poniewa przedstawiamy wyjanienie, jakie wczeniej sobie podyktowalimy i ustalilimy z gry sami, arbitralnie eliminujc zakres niewygodnych lub niepotrzebnych nam wyjanie. Na takie bdne koo cierpi wyjanienia racjonalistyczne i ateistyczne, ktre za pomoc brzytwy Ockhama z gry ustalaj, e wszystkie wyjanienia zjawisk religijnych maj by naturalistyczne (tzn. maj wyklucza nadprzyrodzono). W takim wyjanieniu uzyskuje si zatem na wyjciu taki to a taki wynik, ktry przyjto z gry przed wyjanieniem. Jest to zatem jaka forma bdnego koa, a zatem jest to znw bd logiczny. Oto najczciej spotykane bdy logiczne w argumentacji racjonalistw i

ateistw. Katalog ten mona by pewnie jeszcze rozszerza. Bardziej zainteresowanych odsyam do setek katalogw bdw logicznych, jakie mona znale w anglojzycznym Internecie[16], w celu rozszerzenia tego zagadnienia. Jan Lewandowski, kwiecie 2005

[1] Taki pogld u Deschnera; por. K. Deschner, I znowu zapia kur, t. I, Gdynia 1996, s. 231. [2] Taki bd logiczny u wielu racjonalistw; por. np. Z. Poniatowski, rda do wczesnego chrzecijastwa, w: Katolicyzm staroytny jako forma rozwoju pierwotnego chrzecijastwa, red. J. Keller, Warszawa 1969, s. 71. [3] Tame, s. 73. [4] K. Deschner, I znowu zapia kur, t. I, dz. cyt., s. 230. [5] Patrz np. Z. Kosidowski, Opowieci Ewangelistw, Warszawa 1979, s. 216: wikszo egzegetw biblijnych []. Por. te: K. Deschner, I znowu zapia kur, t. I, dz. cyt., s. 48: Powszechnie uwaa si, e najstarsi chrzecijanie z Palestyny nie spisali ani jednego sowa Jezusa (kursywa od J.L.). Patrz te: tame, s. 278. [6] Tame, s. 48. Patrz te: tame, s. 278. [7] Tame, s. 230 (kursywa od J.L.). [8] Czsty bd logiczny u racjonalistw; por. np. K. Deschner, I znowu zapia kur, t. I, dz. cyt., s. 102n. [9] Por. tame, s. 88n. [10] Por. np. J. Bright, Historia Izraela, Warszawa 1994, s. 173. [11] Por. I. Lakatos, Pisma z filozofii nauk empirycznych, Warszawa 1995, s. 14n. Zauwaaj to te inni metodolodzy nauki: Historia nauki wiadczy o tym, e program konkretnej dziaalnoci naukowej zawsze opiera si na okrelonych filozoficznych wyobraeniach o wiecie i procesie poznania; W. Kupcow, A. Panin, Filozofia a nauka, Warszawa 1976, s. 84. Patrz te tame, s. 85,95,106,108109. [12] U. Ranke-Heinemann, Nie i Amen, Gdynia 1994, s. 50. [13] Tame, s. 19. [14] Z. Kosidowski, Opowieci Ewangelistw, dz. cyt., s. 68. [15] U. Ranke-Heinemann, Nie i Amen, dz. cyt., s. 50.

[16] Niniejsze opracowanie korzystao z pomocy takich katalogw. Wiele z powyej opisanych bdw logicznych, przy ktrych stosowaem nazewnictwo aciskie, jest te skatalogowanych w: W. Kopaliski, Sownik wyrazw obcych i zwrotw obcojzycznych, Warszawa 1988.