You are on page 1of 19

63 N e u r o i l o z o i a j a k o i l o z o i a w k o n t e k c i e n a u k i

Lukasz Kurek
Uniwersytet Jagielloski
Centrum Kopernika Bada Interdyscyplinarnych
Neurolozoa jako lozoa
w kontekcie nauki
Wprowadzenie
\ krtkiej historii uprawiania lozoi w kontekcie neuronauk wy-
ksztaIciIy si dwa podstawowe nurty rozwaa. Pierwszy z nich okrelany
jest lozo neuronauk, a drugi - neurolozo
1
. Powierzchownie po-
dziaI ten wydaje si odpowiadac rozrnieniu pomidzy lozo nauki
a lozo w nauce zaproponowanemu przez MichaIa Iellera
2
. lilozoa
neuronauk odpowiada wic lozoi nauki. \ lozoi neuronauk badane
s takie zagadnienia, jak przykIadowo problem wyjanienia naukowego,
problem redukcji pomidzy teoriami naukowymi nalecymi do rnych
1
J. Bickle, P. Mandik, A. Landreth, 1be Pbio.ob, of ^evro.cievce, |w:| tavfora vc,coe
aia of Pbio.ob,, red. L.N. Zalta, 2010, http:,,plato.stanord.edu,entries,neuroscience,.
Por. take \.P. Grygiel, Metoaoogicve a.et, vrariavia foofi vv,./v r ovtecie vav
ogvit,rv,cb ,w niniejszym tomie, oraz B. Broek Pbio.ob, v ^evro.cievce, |w:| Pbio.ob,
iv cievce. Metboa. ava .icatiov., red. B. Broek, J. Mczka, \.P. Grygiel, Copernicus
Center Press, Krakw 2011.
2
M. Ieller, ]a voira ;e.t ,foofa r vavce., |w|: iaev, ioofa i !.ecbriat, Uniersitas,
Krakw 2006, s. 4.
obliczaracjonalnosci.indd 63 2011-09-27 14:58:17
64 L u k a s z Ku r e k
dziedzin nauki czy wreszcie problem pozyskiwania danych
3
. Podobne
zagadnienia s przedmiotem bada prowadzonych w lozoach innych
nauk przyrodniczych, szczeglnie interesujce jest jednak to, czy rw-
nie pomidzy problematyk neurolozoczn a problematyk lozoi
w kontekcie nauki w ujciu MichaIa Iellera zachodzi podobna odpo-
wiednioc. Celem niniejszego artykuIu jest prba analizy tego zagadnienia.
Analizowane bd wic w odniesieniu do problematyki neurolozocz-
nej trzy obszary tematyczne lozoi w kontekcie nauki zaproponowane
przez Iellera: wpIyw idei lozocznych na powstawanie i ewolucj teorii
naukowych, tradycyjne lozoczne problemy uwikIane w teorie empi-
ryczne oraz lozoczna reneksja nad niektrymi zaIoeniami nauk empi-
rycznych. Ponadto, wskazany zostanie rwnie czwarty obszar tematyczny
charakterystyczny dla neurolozoi, mianowicie wykorzystanie osignic
neuronauk w reneksji nad tradycyjnymi problemami lozocznymi.
Obszary tematyczne neurolozoi
lilozo w kontekcie nauk za MichaIem Iellerem podzielic mona
na trzy grupy tematyczne
4
:
,A, wpIyw idei lozocznych na powstawanie i ewolucj teorii naukowych,
,B, tradycyjne lozoczne problemy uwikIane w teorie empiryczne,
,C, lozoczna reneksja nad niektrymi zaIoeniami nauk empirycznych.
Powyszy podziaI obszarw tematycznych typowych dla lozoi w na-
uce jest, zdaniem jego Autora, jedynie szkicowy. Pomimo tego wydaje si,
i ukazuje on jedne z najbardziej reprezentatywnych obszarw badawczych
lozoi w nauce. \ kontekcie lozoi w zyce do grupy zagadnie ,A,
naley, przykIadowo, lozoczne przekonanie Alberta Linsteina o tym, e
wiat jest deterministyczny, i wpIyw tego przekonania na rozumienie me-
chaniki kwantowej przez autora oglnej i szczeglnej teorii wzgldnoci.
Do grupy zagadnie ,B, zaliczyc mona problem absolutnego czasu i ab-
solutnej przestrzeni w myli Isaaca Newtona. Z kolei do grupy zagadnie
3
PrzykIadami tych zagadnie s odpowiednio: wyjanienie mechanistyczne jako model
wyjanienia w neuronaukach, redukcjonizm a eliminatywizm, introspekcja jako rdIo
pozyskiwania danych.
4
M. Ieller, o.cit., s. 5.
obliczaracjonalnosci.indd 64 2011-09-27 14:58:17
6S N e u r o i l o z o i a j a k o i l o z o i a w k o n t e k c i e n a u k i
,C, naley proponowane przez MichaIa Iellera zaIoenie o matematycz-
noci przyrody znajdujce si u podstaw wspIczesnej zyki.
Co szczeglnie interesujce, powyszy podziaI zastosowac mona
w odniesieniu do problematyki neurolozocznej. \ dalszej kolejnoci
powysze obszary tematyczne przedstawione zostan wic w odniesieniu
do lozoi w kontekcie neuronauk.
WpIyw idei lozocznych na powstawanie
i ewolucj teorii neuronaukowych
Jednym z lepszych przykIadw teorii neuronaukowej, ktra pozosta-
waIa pod wyranym wpIywem pogldw lozocznych jej twrcy, byIa
teoria psychonw zaproponowana przez Johna C. Lcclesa
5
. Lccles byI au-
stralijskim neurozjologiem, laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie me-
dycyny i zjologii. Jest to postac szczeglnie interesujca z uwagi na to, i
byI to jeden z pierwszych ,,lozoujcych neuronaukowcw`.
\ II poI. XX w. Lccles stworzyI oryginaln neuronaukow teori umy-
sIu, ktr mona nazwac teori psychonw. \edIug tej teorii niematerialne
,,ja` ,,kontaktuje` si z ciaIem za pomoc szczeglnego rodzaju komrek
nerwowych nazwanych psychonami. OddziaIuj one na podstawowe ko-
mrki znajdujce si w mzgu, ktre Lccles nazwaI dendronami. Dendrony
to natomiast, zdaniem Lcclesa, wizki neuronw. Kady z 40 mln dendro-
nw poIczony jest z jednym psychonem bdcym obiektem czysto men-
talnym, ktry odpowiada pojedynczemu, wiadomemu dowiadczeniu.
Zdaniem Lcclesa psychony rni si od pozostaIych komrek w mzgu,
gdy nale one do wiata ,,duchowego`. 1o wIanie dziki aktywnoci
psychonw podmiot ,tbe .ef, moe kontrolowac unkcjonowanie swojego
ciaIa. Dzieje si tak dlatego, i podczas dokonywania czynw zalenych od
woli psychony oddziaIuj na dendrony, zwikszajc chwilowo potencjaI
czynnociowy neuronu, a wic prawdopodobiestwo jego ,,odpalenia`.
Ponadto, wskutek oddziaIywania pomidzy psychonami zapewnione maj
byc podstawowe cechy wiadomoci takie jak chocby jej jednoc
6
.
5
Co rwnie istotne, w roku 19 ukazaIa si ksika 1be ef ava t. raiv autorstwa
Johna C. Lcclesa oraz Karla Poppera, ktra byIa pierwsz tak obszern publikacj o cha-
rakterze neurolozocznym. Autorzy nie uyli w niej terminu ,,neurolozoa`, ktry po
raz pierwszy pojawiI si dopiero w ksice Patricii Churchland pod wymownym tytuIem
^evrobio.ob,, jednak nie ulega wtpliwoci, i rozwaania w niej zawarte znajduj si na
pograniczu lozoi oraz neuronauk.
6
J. Lccles, or tbe ef Covtro. t. raiv, Springer-Verlag, Berlin 1994, a..iv.
obliczaracjonalnosci.indd 65 2011-09-27 14:58:17
66 L u k a s z Ku r e k
Punktem wyjcia przy budowie tej teorii byIo przede wszystkim prze-
konanie jej autora o niemoliwoci zaproponowania adekwatnej koncepcji
wolnej woli na gruncie teorii naukowej o charakterze czysto zykalnym.
Jak zauwaa Lccles w 1be vvav P.,cbe:
Celem |tej ksiki - przyp. LK| byIa demonstracja wielkiej siIy wy-
janiajcej dualizmu interakcjonistycznego w porwnaniu z ub-
stwem i nieadekwatnoci rnorodnych materialistycznych teorii
umysIu. Nie stwierdzono tutaj, e ta silna wersja dualizmu interak-
cjonistycznego jest przez to uautentyczniona, lecz przynajmniej za-
demonstrowane zostaIo, i jest ona spjna i pozostaje w generalnej
zgodnoci z nasz obecn wiedz naukow, ktra nie jest oczywicie
dobrze rozwinita w odniesieniu do wiadomego dowiadczenia.
Ponadto, ostatnie cztery wykIady ukazuj, e dualizm interakcjoni-
styczny oeruje interesujcy wgld w wysze poziomy ludzkiego do-
wiadczenia, ktre nie mog zostac pogodzone z materialistycznymi
teoriami umysIu. Mona tutaj przykIadowo wskazac: rnorodnoc
wartoci, woln wol oraz problem odpowiedzialnoci moralnej,
unikalnoc osoby, poszukiwanie znaczenia oraz nadziei w kontek-
cie nieuniknionego koca naszego ycia na ziemi

.
Lccles prbuje wic zaproponowac tak empiryczn teori umysIu,
ktra z jednej strony, byIaby spjna z potocznym obrazem wiata. \ tym
obrazie wiata pojcia takie, jak wo l n a wo l a, o d p o wi e d z i a l n o c
czy wa r t o c, odgrywaj kluczow rol, podczas gdy na gruncie pozo-
staIych, zykalnych koncepcji umysIu posIugiwanie si nimi jest pozba-
wione sensu. Z drugiej jednak strony, Lccles podejmuje wysiIek uczynie-
nia swojej teorii spjn z naukowym obrazem wiata rekonstruowanym na
podstawie tego, co na temat wiata mwi nauki przyrodnicze.
Z uwagi na lozo w kontekcie nauk powysze rozwaania autora
or tbe ef Covtro. t. raiv s interesujce nie tylko z tego powodu, i
lozoczna koncepcja dualizmu interakcjonistycznego znajduje si u pod-
staw empirycznej teorii psychonw, w kontekcie odkrycia teorii psycho-
nw lozoczne pogldy Lcclea odegraIy bowiem niewtpliwie kluczow
rol. Interesujcy jest rwnie akt, i Lccles t lozoczn koncepcj ro-
zumiaI w sposb podobny do tego, w jaki rozumie si teorie naukowe.
ByI to z pewnoci skutek wczeniejszej wspIpracy z Karlem Popperem,
ktra zaowocowaIa publikacj ksiki 1be ef ava t. raiv.

aev, vvav P.,cbe. Ciffora ectvre. 11, Routledge, New \ork 1980, s. 3 ,tIum. LK,.
obliczaracjonalnosci.indd 66 2011-09-27 14:58:17
67 N e u r o i l o z o i a j a k o i l o z o i a w k o n t e k c i e n a u k i
\ ksice tej zagadnienie umysIu oraz jego relacji z ciaIem potraktowa-
ne zostaIo jako rzeczywisty problem lozoczny, a wic nie jako pseudo-
problem, ktry rozwizac mona, stosujc jedynie analiz pojciow.
Zarwno Popper, jak i Lccles, przyjmuj wspomniane stanowisko duali-
zmu interakcjonistycznego, ktre rni si jednak od ,,klasycznej` wer-
sji tej koncepcji trzema istotnymi elementami. Po pierwsze, oparte jest
ono na sIynnej koncepcji trzech wiatw Poppera
8
. \edle tej teorii wiat
podzielic mona na trzy dziedziny: wiat 1, do ktrego nale obiekty
zyczne, wiat 2, do ktrego nale obiekty mentalne, oraz wiat 3, ktry
jest domen obiektw abstrakcyjnych. Po drugie, koncepcja interakcjo-
nistyczna traktowana jest jedynie jako hipoteza, krok w odpowiednim
kierunku, ktry nie jest ostateczn odpowiedzi na problemy zwizane
z tym, jak istnieje umysI. 1a cecha charakterystyczna jest w szczeglno-
ci dla myli Poppera, ktry nie uwaaI, i lozoa posiada sobie tylko
wIaciw metod docierania ,,do istoty rzeczy`, lecz jest ona krytycz-
n analiz problemw generowanych przez potoczne przekonania oraz
przez nauki przyrodnicze. Po trzecie, interakcjonizm ten stanowi punkt
wyjcia dla propozycji neurolozocznej koncepcji umysIu, ktra jest
spjna zarwno z interakcjonizmem, jak i z tym, co na temat wiata m-
wi nauki przyrodnicze, w szczeglnoci zyka oraz neuronauki
9
.
Pomimo tego, i powysza charakterystyka teorii psychonw wskazuje
wyranie na zakIadany przez ni dualizm ontologiczny, Lccles wIoyI wiele
wysiIku w to, aby jego teoria umysIu nie naruszaIa praw przyrody, w szcze-
glnoci prawa zachowania energii. Byc moe najbardziej ambitn prb
australijskiego neurozjologa w tym kierunku byI jego artykuI napisany
wraz z zykiem lriedrichem Beckiem. \ tekcie tym autorzy staraj si
wykazac, i interakcja pomidzy umysIem ,tbe .ef , a mzgiem jest moli-
wa bez naruszenia pierwszego prawa termodynamiki
10
. \ysiIki majce na
celu uczynienie teorii psychonw koherentn zarwno z tym, co na temat
wiata mwi zyka, jak i z tym, co na temat mzgu mwi neuronauki,
8
Chocia w krgach lozocznych koncepcja trzech wiatw jest nie tyle sIynna, co ra-
czej niesIawna. Jest tak z wielu powodw, przy czym jednym z najwaniejszych wydaje si
byc ten, i trudna do uzasadnienia wydaje si byc koncepcja, ktra zakIada istnienie nie
jednego, lecz dwch niezycznych wiatw.
9
K. Popper, J. Lccles, 1be ef ava t. raiv, Springer-Verlag, Berlin 19, a..iv.
10
Por. l. Beck, J. Lccles, Qvavtvv Proce..e. iv tbe raiv: . cievtifc a.i. of Cov.ciov.ve.., |w:|
^evra a.i. of Cov.ciov.ve.., red. N. Osaka, John Benjamins Publishing Co., Amsterdam 1994.
obliczaracjonalnosci.indd 67 2011-09-27 14:58:18
68 L u k a s z Ku r e k
nie przyniosIy jednak spodziewanych rezultatw. \ konsekwencji obecnie
teoria psychonw ma wartoc jedynie historyczn.
Badania Lcclesa dobrze wpisuj si wic w ten obszar lozoi w nauce,
ktry dotyczy wpIywu idei lozocznych na powstawanie teorii naukowych,
punktem wyjcia dla tych bada byI bowiem sprzeciw wobec wspIczesnych
Lcclesowi lozocznych koncepcji umysIu. ByIy to koncepcje skrajnie re-
dukcjonistyczne, takie jak chocby koncepcja identycznoci umysIu i mzgu.
\spIautor 1be ef ava t. raiv sIusznie podnosiI, i na gruncie tego ro-
dzaju koncepcji trudno jest uzasadnic istnienie wolnej woli. Uzasadnienie ta-
kie jest natomiast moliwe, zdaniem Lcclesa, w oparciu o szczeglnego ro-
dzaju koncepcj interakcjonistyczn, ktrej rdzeniem jest teoria psychonw
i ktra ma dwa aspekty: lozoczny oraz empiryczny. Jej aspekt lozoczny
ujawnia si, gdy wykorzystana zostaje ona w celu uzasadnienia moliwo-
ci istnienia wolnej woli, aspekt empiryczny uwidacznia si natomiast, gdy
Lccles podejmuje prb wsparcia jej wynikami bada przeprowadzonych
na gruncie neuronauk. Koncepcja umysIu australijskiego neurozjologa jest
wic wynikiem analiz ar eceevce neurolozocznych znajdujcych si na
pograniczu lozoi oraz neuronauk.
Tradycyjne lozoczne problemy uwikIane
w teorie neuronaukowe
Drugim obszarem tematycznym neurolozoi jest analiza tradycyj-
nych problemw lozocznych uwikIanych w teorie neuronaukowe. Cie-
kawym przykIadem takiego problemu jest problem wiadomoci, ktry
w ostatnich dekadach doczekaI si szczeglnej uwagi ze strony neuronauk.
O ile tradycyjnie problem ten uwaany byI za problem lozoczny, to
w zwizku z udoskonaleniem metod badawczych neuronauk przez wielu
badaczy uwaany jest on obecnie za problem, ktry podjc mog nauki
przyrodnicze, w szczeglnoci neurobiologia.
Neuronaukowe badania dotyczce wiadomoci sprowadzaj si obec-
nie najczciej do poszukiwa neuronalnych korelatw wiadomoci
,NK,. Za Daidem Chalmersem korelaty te mona okrelic nastpujco:
Neuronalny system N jest NK, jeli stan N koresponduje bezpo-
rednio ze stanami wiadomoci
11
.
11
D. Chalmers, !bat i. a ^evra Correate of Cov.ciov.ve..., |w:| ^evra Correate. of Cov.ciov.ve..,
red. 1. Metzinger, 1he MI1 Press, Cambridge 2000, s. 18.
obliczaracjonalnosci.indd 68 2011-09-27 14:58:18
69 N e u r o i l o z o i a j a k o i l o z o i a w k o n t e k c i e n a u k i
Powysza charakterystyka NK jest oczywicie bardzo oglna. \ szcze-
glnoci sprecyzowania wymaga termin stan wiadomoci`. Jak zauwaa
Chalmers, termin ten moe posiadac co najmniej trzy znaczenia
12
. Po pierw-
sze, stanem wiadomoci moe byc stan bycia wiadomym. Jest to najbar-
dziej oglne znaczenie tego terminu i w oparciu o nie poszukiwania NK
sprowadzac si bd do prb odnalezienia takiego systemu neuronalnego N,
ktry koresponduje ze stanem bycia wiadomym, a nie koresponduje ze sta-
nem, w ktrym wiadomoc nie pojawia si. Po drugie, stanem wiadomoci
moe byc podstawowy stan wiadomoci ,bacgrovva .tate of cov.ciov.ve..,.
1akie podstawowe stany to, przykIadowo, sen, czuwanie czy bycie w stanie
hipnozy. \ oparciu o to znaczenie analizowanego terminu poszukiwania
NK bd polegaIy na odnalezieniu takiego systemu neuronalnego N, ktry
koresponduje, przykIadowo, ze stanem czuwania, a nie koresponduje z in-
nymi stanami podstawowymi. Po trzecie, stan wiadomoci moe oznaczac
konkretn trec wiadomego dowiadczenia, tak jak trec dowiadczenia
blu, dowiadczenia wzrokowego czy trec wiadomej myli. \ oparciu o to
znaczenie stanu wiadomoci` wskazanie NK polega na odwoIaniu si
do takiego systemu neuronalnego, ktry koresponduje ze wiadomym do-
wiadczeniem posiadajcym odpowiedni trec. 1o wIanie poszukiwania
tego rodzaju NK wydaj si najciekawsze.
Paradygmatycznym przykIadem poszukiwania NK w trzecim z wy-
mienionych znacze s badania przeprowadzone na makakach przez Ni-
kosa Logothetisa oraz jego wspIpracownikw
13
. Przed przeprowadze-
niem tych bada maIpy s trenowane, aby naciskaIy przeIcznik w sytuacji,
w ktrej spostrzegaj one okrelone obrazy, takie jak kraty uIoone hory-
zontalnie lub wertykalnie czy twarze. Po zakoczeniu treningu makakom
pokazuje si dwa obrazy, po jednym kademu oku. \ odpowiedzi maIpy
naciskaj przeIczniki, inormujc tym samym, co widz. PrzykIadowo,
mog to byc kraty uIoone wertykalnie albo horyzontalnie. \ czasie tego
eksperymentu neurony w korze badanych maIp monitorowane s przez
elektrody. Rezultaty tych eksperymentw ukazuj, i aktywnoc neuronw
w regionie w mzgu okrelanym jako dolna kora skroniowa ,ivferior tev
ora corte - I1C, jest silnie skorelowana z postrzeganiem rnie uIoo-
nych krat. Kiedy maIpa naciska przeIcznik odpowiadajcy percepcji krat
12
biaev, s. 18-19.
13
Por. N. Logothetis, ivge |vit ava Cov.ciov. 1i.iov, Philosophical 1ransactions o Royal
Society B` 1998, no. 353, s. 1801-1818.
obliczaracjonalnosci.indd 69 2011-09-27 14:58:18
70 L u k a s z Ku r e k
uIoonych horyzontalnie, uaktywnia okrelony obszar I1C, natomiast gdy
nacinity zostaje przeIcznik odpowiadajcy percepcji krat uIoonych
wertykalnie, uaktywnia si inny obszar I1C.
Pomimo tego, i w rezultacie empirycznych bada dotyczcych neuro-
nalnych korelatw wiadomoci osignito ju interesujce wyniki, badania
te prowadz do szeregu problemw nie tylko pojciowych, zwizanych ze
wiadomoci. Problemy te zostaIy w interesujcy sposb skategoryzowa-
ne przez Daida Chalmersa, ktry wskazuje na pic obszarw tematycz-
nych, w ktrych podejmuje si prby odpowiedzi na nastpujce pytania:
,1, Co znaczy termin wiadomoc`
,2, Co znaczy termin neuronalny korelat wiadomoci`
,3, \ jaki sposb mona odnalec neuronalny korelat wiadomoci
,4, Co wyjani neuronalny korelat wiadomoci
,5, Czy wiadomoc jest redukowalna do jej neuronalnych korelatw
1rzy odpowiedzi Chalmersa na pytanie drugie zostaIy wspomniane po-
wyej, pytanie trzecie jest natomiast pytaniem metodologicznym, ktre na-
ley raczej do obszaru lozoi neuronauk, a nie lozoi w kontekcie neu-
ronauk. Natomiast pytanie pierwsze, czwarte oraz pite to typowe pytania
lozoczne dotyczce wiadomoci, ktre jednak pojawiaj si w kontekcie
neuronaukowym podczas poszukiwa NK. Ponadto, pytanie czwarte oraz
pite dotycz lozocznego zaIoenia redukcjonizmu charakterystycznego
dla neuronauk. Zagadnienie to bdzie dyskutowane w kolejnej czci tego
artykuIu. \ dalszej kolejnoci tej czci artykuIu przedstawiona zostanie
zwizIa analiza terminu wiadomoc` oraz charakterystyka problemw,
z jakimi zmierzyc si musz neuronauki, podejmujc to zagadnienie.
Najbardziej rudymentarny podziaI znaczeniowy terminu wiadomoc`
rozrnia jego dwa znaczenia: wiadomoc dostpu ,acce.. cov.ciov.ve.., oraz
wiadomoc enomenaln ,bevoveva cov.ciov.ve..,
14
. wiadomoc dostpu
obejmuje procesy poznawcze, zagadnienie reprezentacji oraz kontrol za-
chowania. wiadomoc dostpu wymagana jest w celu racjonalnej kontroli
dziaIania czy w celu posiadania moliwoci racjonalnego mylenia. wia-
domoc enomenalna zwizana jest natomiast ze szczeglnego rodzaju do-
wiadczeniem pojawiajcym si, gdy podmiot znajduje si w stanie wiado-
moci o okrelonej treci. Rozrnienie to jest o tyle istotne, i wiadomoc
14
N. Block, Ov a Covfv.iov .bovt tbe vvctiov of Cov.ciov.ve.., Behaioral and Brain Sciences`
1995, no. 18, s. 228.
obliczaracjonalnosci.indd 70 2011-09-27 14:58:18
7J N e u r o i l o z o i a j a k o i l o z o i a w k o n t e k c i e n a u k i
dostpu zwizana jest jedynie` z Iatwymi problemami w jej wyjanieniu,
natomiast problemy trudne zwizane s ze wiadomoci enomenaln.
Problemy zwizane ze wiadomoci dostpu s Iatwe, gdy w celu ich
rozwizania wystarczy wskazac, w jaki sposb realizowane s okrelone
unkcje behawioralne czy poznawcze podczas poszczeglnych procesw
poznawczych czy kontroli zachowania. \yjanienie tych unkcji opiera si
natomiast na wskazaniu, jak rol przyczynow odgrywaj one w danym
systemie poznawczym, prowadzc ostatecznie do pojawienia si okrelo-
nego procesu poznawczego czy zachowania. Na gruncie neuronauk, jak
i psychologii odnalec mona propozycje dotyczce roli przyczynowej
wielu unkcji tak behawioralnych, jak i poznawczych
15
.
\ydaje si jednak, i trudne problemy zwizane ze wiadomoci eno-
menaln nie mog byc rozwizane w ten prosty sposb. Problemy te zwizane
s z subiektywnym dowiadczeniem, ktre zachodzi w wiadomoci podmio-
tu i do ktrego dostp moe miec w drodze introspekcji jedynie ten podmiot.
\ celu rozwizania trudnych problemw zwizanych ze wiadomoci e-
nomenaln naley wic wskazac na relacj, ktra mogIaby poIczyc procesy
zyczne z procesami mentalnymi zachodzcymi podczas posiadania dowiad-
cze o okrelonej treci. Jedna z trudnoci we wskazaniu tej relacji bierze si
std, i jedyn drog dostpu do wiadomoci enomenalnej jest introspekcja,
dziki ktrej ,,badacz` wydaje si miec do czynienia z obiektami o odmiennym
charakterze od obiektw o wIasnociach tylko zycznych
16
.
Niewtpliwie dotychczasowe poszukiwania NK to pierwsze kroki
w kierunku sormuIowania prawdziwie naukowej teorii wiadomoci. Jak
jednak ukazuj powysze rozwaania, neuronaukowe badania dotyczce
zagadnienia wiadomoci generuj wiele tradycyjnych problemw o cha-
rakterze lozocznym, ktre mog byc w interesujcy sposb analizowa-
ne na gruncie lozoi w kontekcie neuronauk.
Iilozoczna reeksja nad niektrymi zaIoeniami neuronauk
Kolejnym obszarem tematycznym neurolozoi jest reneksja nad nie-
ktrymi zaIoeniami neuronauk. Jednym z najbardziej dyskutowanych za-
Ioe lozocznych neuronauk jest zaIoenie redukcjonizmu w kontek-
cie zagadnienia umysI - ciaIo ,czy te bardziej precyzyjnie - w kontekcie
15
Por. D. Chalmers, Cov.ciov.ve.. ava t. Pace iv ^atvre, |w:| Pbio.ob, of Miva. Ca..ica ava
Covtevorar, Reaaivg., red. D. Chalmers, Oxord Uniersity Press, Oxord 2002, s. 248.
16
Por. C. McGinn, Cav !e ore tbe Mivaoa, Probev., |w:| Pbio.ob, of Miva..., o.cit., s. 404.
obliczaracjonalnosci.indd 71 2011-09-27 14:58:18
72 L u k a s z Ku r e k
zagadnienia umysI - mzg,, na gruncie neuronauk podejmuje si bowiem
niekiedy prby redukcji poszczeglnych unkcji umysIu do poziomu neu-
ronalnego
1
. Jednak wielu lozow podnosi, i caIkowita redukcja umy-
sIu do mzgu albo nie jest moliwa, albo przynajmniej napotyka szereg
trudnoci. \ celu wsparcia tej tezy podaje si rne argumenty, jak chocby
anomalizm praw rzdzcych zdarzeniami mentalnymi
18
czy te praktyczn
nieuytecznoc takiej redukcji
19
. Zagadnienie redukcjonizmu w neuronau-
kach jest jednak niezwykle zIoone, dlatego te nawet najbardziej ogl-
na reneksja nad tym zaIoeniem neuronauk wymaga dokonania podziaIu
zagadnienia redukcjonizmu na mniejsze obszary tematyczne. Najbardziej
reprezentatywny podziaI zagadnienia redukcjonizmu sprowadza si do
wskazania trzech jego aspektw.
Redukcjonizm mona wic podzielic na redukcjonizm ontologiczny,
metodologiczny oraz epistemiczny i wIanie w tych aspektach zagadnie-
nie to analizowane jest najczciej w zwizku z neuronaukami
20
. Reduk-
cjonizm ontologiczny zakIada, i nie naley postulowac kategorii bytw
ponad potrzeb. Opiera si on na metazycznym zaIoeniu, i obiekty,
wIasnoci oraz zdarzenia zachodzce w wiecie mona zredukowac do
jednej substancji, dlatego te stanowisko to bywa najczciej nazywane
monizmem. Substancj, do ktrej najczciej redukowane s wspomniane
obiekty, wIasnoci oraz zdarzenia, jest materia. \ kontekcie neuronauk
obiekty, wIasnoci czy zdarzenia mentalne redukowane s do odpowied-
nich procesw czy stanw mzgu. 1ego rodzaju redukcjonizm jest niewt-
pliwie powszechnie przyjmowany w badaniach neuronaukowych, chocia
najczciej jest przyjmowany ivicite.
Poza redukcjonizmem ontologicznym rwnie i redukcjonizm me-
todologiczny mona okrelic jako zaIoenie charakterystyczne dla neu-
ronauk. Redukcjonizm ten stanowi zreszt konieczne zaIoenie kadego
przedsiwzicia naukowego, gdy wyraa on zasad, i badane zjawisko
powinno byc traktowane tak, jakby mogIo byc ono wyjanione za pomo-
c metody naukowej. Dziki zastosowaniu metody naukowej na gruncie
1
Prby te charakterystyczne s w szczeglnoci dla neuronauki poznawczej ,cogvitire
vevro.cievce, oraz spoIecznej ,.ocia vevro.cievce,.
18
Por. D. Daidson, Mevta revt., |w:| Pbio.ob, of Miva..., o.cit., s. 116.
19
Por. J. lodor, ecia cievce. ;or: 1be Di.vvit, of cievce a. a !orivg ,otbe.i.), |w:| Pbi
o.ob, of Miva..., o.cit., s. 126.
20
Por. I. \alter, ^evrobio.ob, of ree !i, 1he MI1 Press, Cambridge 2009, s. 102.
obliczaracjonalnosci.indd 72 2011-09-27 14:58:18
73 N e u r o i l o z o i a j a k o i l o z o i a w k o n t e k c i e n a u k i
neuronauk nawet zIoone procesy poznawcze mog zostac wyjanione
przynajmniej co do zasady przez odwoIanie si do procesw na niszym
poziomie neuronalnym. O wiele wicej problemw rodzi jednak zaIoe-
nie o redukcjonizmie epistemicznym, ktry jest najciekawszym aspektem
zaIoenia redukcjonizmu przyjmowanego w neuronaukach. Przyjcie tego
zaIoenia prowadzi do wniosku, i teorie naukowe czy koncepcje lozo-
czne dotyczce okrelonego zjawiska umysIowego, ktre znajduj si na
wyszym poziomie oglnoci, mona sprowadzic do teorii neuronauko-
wych opisujcych to samo zjawisko. \ odniesieniu do zasadnoci tego
zaIoenia nie mona ju mwic o jednoci w pogldach badaczy, ktrzy
zajmuj si t kwesti. Ponadto, trudno jest wskazac, czy oraz w jakim
stopniu zaIoenie to przyjmowane jest w neuronaukach, z jednej bowiem
strony, neuronaukowe teorie dotyczce umysIu czsto s wspierane teo-
riami znajdujcymi si na wyszym poziomie oglnoci, takimi jak chocby
psychologia ewolucyjna czy te prymatologia
21
. Z drugiej jednak strony,
niekiedy ten stan rzeczy tIumaczy si wci jeszcze du niedojrzaIoci
metodologiczn neuronauk, niedoskonaIymi metodami badania oraz krt-
kim okresem ich prowadzenia. Kiedy ten stan ,,dojrzewania` naukowe-
go omawianej dyscypliny wiedzy osignie odpowiedni poziom, uzyskane
rezultaty, przynajmniej w odniesieniu do niektrych zagadnie, nie bd
ju musiaIy byc wspierane ,,zewntrznymi` teoriami
22
. Z uwagi na powy-
sze, wykorzystujc ten aspekt redukcjonizmu, uzasadniony wydaje si wic
podziaI neuronauk na mocno redukcjonistyczne oraz sIabo redukcjoni-
styczne. Neuronauki mocno redukcjonistyczne przyjmuj wszystkie wy-
mienione rodzaje redukcjonizmu, podczas gdy neuronauki sIabo reduk-
cjonistyczne nie przyjmuj w peIni redukcjonizmu epistemicznego.
Zwolennicy redukcjonizmu epistemicznego poszukuj wic spo-
sobw, dziki ktrym mona byIoby dokonac redukcji teorii wyszego
rzdu, takich jak teorie lozoczne czy teorie psychologiczne, do teorii
neuronaukowych. ZakIadaj oni, i redukcja taka jest przynajmniej co do
zasady moliwa, a nawet, jak to si za chwil okae, konieczna. ZaIoenie
21
V.G. Iardcastle, ^evrobioog,, |w:| 1be Cavbriage Covaviov to tbe Pbio.ob, of ioog,,
red. D. Iull, M. Ruse, Cambridge Uniersity Press, Cambridge 200, a..iv.
22
Por. P. Churchland, Probev vv,./v i cia/a, |w:| ioofa vv,./v, red. B. Chwedeczuk,
Aletheia, \arszawa 1995, s. 55. Co oczywicie nie oznacza, i teorie neurobiologiczne nie
powinny byc zgodne z innymi teoriami biologicznymi. Koherencja teorii nalecych do
rnych nauk biologicznych wydaje si czym bardzo podanym.
obliczaracjonalnosci.indd 73 2011-09-27 14:58:18
74 L u k a s z Ku r e k
redukcjonizmu epistemicznego wywodzi si z postulowanych w latach 50.
oraz 60. XX w. teorii identycznoci dotyczcych umysIu oraz mzgu. Ce-
ch charakterystyczn tych teorii byIo utosamienie umysIu z mzgiem.
Byc moe najsIynniejsz tez zwolennikw teorii identycznoci jest stwier-
dzenie, i bl to nic innego jak tylko aktywnoc wIkien C-4 w mzgu.
1akie stanowisko szybko uznane zostaIo jednak za wyjtkowo trudne do
utrzymania, chocby z uwagi na akt, i w czasie odczuwania przez czIowieka
blu w mzgu zachodzi o wiele wicej zdarze ni sama aktywnoc wI-
kien C-4. Dlatego te pogldy redukcjonistw epistemicznych ewoluowaIy
w kierunku materializmu eliminacyjnego, ktry zakIadaI, i eliminacja po-
tocznej teorii stanw mentalnych, tzw. fo .,cboog,, z ktrej korzysta lo-
zoa czy psychologia, stanie si moliwa z chwil, gdy neuronauki osign
odpowiedni stopie rozwoju. Lliminatywistami kierowaIo przekonanie, i
fo .,cboog, jest teori zbyt niedoskonaI, peIn nieprecyzyjnoci i bIdw,
ubog w kategorie, a wskutek tego nierokujc adnych szans na jakikolwiek
postp w badaniach dotyczcych procesw mentalnych. Redukcjonici uwa-
aj, i jest to po prostu teoria aIszywa, a niedostrzeenie tego aktu wynika
ze zbyt wielkiego zaangaowania lozow w spory dotyczce uycia jzy-
ka, analizy pojciowej, problemu identycznoci czy bIdw kategorialnych
przy jednoczesnym ignorowaniu osignic neuronauk
23
. Dotychczasowe
przywizanie si do tej teorii jest, zdaniem eliminatywistw, jedynie eektem
jej wielowiekowego obowizywania
24
. 1ego rodzaju redukcjonizm okrelic
mona jako bardzo radykalny, gdy prowadzi nie tyle do redukcji teorii
dotyczcych stanw mentalnych znajdujcych si na wyszym poziomie
oglnoci w stosunku do neuronauk, lecz do ich caIkowitej eliminacji.
Rwnie i to stanowisko okazaIo si jednak niezwykle trudne do
utrzymania, wskutek czego materialici eliminacyjni osIabili swoje po-
stulaty. Obecnie nie neguj ju oni koniecznoci badania stanw men-
talnych nawet z wykorzystaniem jzyka fo .,cboog,
25
. Lliminatywici
23
Jak si okazuje, nawet jeli lozoowie w swoich analizach dotyczcych zwizku umysIu
i ciaIa ograniczali si jedynie do analizy uycia jzyka potocznego czy te bardziej wyrano-
wanej analizy pojciowej, mona wykazac, i czsto presuponowali oni okrelone rozstrzy-
gnicia substancjalne dotyczce tego zwizku ,por. D. Armstrong, Cav.a 1beor, of Miva,
|w:| Pbio.ob, of Miva..., o.cit., s. 80,. Dobrymi przykIadami s w tym kontekcie koncepcja
pnego \ittgensteina czy te koncepcja Ryle`a, ktrym czsto zarzuca si pogldy be-
hawioralne. Nawet jeli lozoowie ci odcinali si od takich wnioskw, jak to ma miejsce
chocby w przypadku Ryle`a, jego 1be Covcet of Miva ma wyranie behawioraln wymow.
24
Por. P. Churchland, Probev vv,./v i cia/a, o.cit., s. 55.
25
Por. iaev, vgive of Rea.ov, eat of tbe ov, 1he MI1 Press, Cambridge 1996, s. 102.
obliczaracjonalnosci.indd 74 2011-09-27 14:58:18
7S N e u r o i l o z o i a j a k o i l o z o i a w k o n t e k c i e n a u k i
wskazuj, i opisy procesw mentalnych na poziomie psychologicznym
mog, a nawet powinny byc wykorzystane przez neuronauki. Nie ma
przecie wtpliwoci co do aktu, i procesy te rzeczywicie istniej, a ich
opis w jzyku fo .,cboog, moe byc przynajmniej dobrym punktem
wyjcia w badaniach. Stanowisko to wci opiera si jednak na zaIoe-
niu, i przynajmniej co do zasady moliwe jest wytIumaczenie procesw
mentalnych za pomoc teorii neuronaukowych.
Konsekwencj przyjcia redukcjonizmu epistemicznego w neuro-
naukach jest wic teza, i przynajmniej co do zasady istnieje moliwoc
eliminacji potocznych pojc dotyczcych procesw mentalnych i teo-
rii wykorzystujcych te pojcia oraz zastpienie ich nowymi, dotychczas
jeszcze niezbyt szeroko rozpowszechnionymi pojciami i teoriami z za-
kresu neuronauk. 1aka wci jeszcze mocno redukcjonistyczna strategia
naraona jest jednak na szereg zarzutw. Przede wszystkim dlatego, i nie
wszystkie terminy psychologiczne zwizane z unkcjonowaniem umysIu
daj si Iatwo zredukowac do terminw neuronaukowych. Argumenty
takie podnosz zwolennicy przyjcia koncepcji sIabo redukcjonistycznej,
ktrzy odrzucaj moliwoc caIkowitej redukcji teorii psychologicznych
czy lozocznych do teorii neuronaukowych.
Zwolennicy neurolozoi sIabo redukcjonistycznej dostrzegaj, i
redukcja epistemologiczna pomidzy teoriami jest niezwykle problema-
tyczna. 1wierdz oni, i w wielu przypadkach teorie, ktre opisuj proce-
sy mentalne i ktre unkcjonuj w lozoi i psychologii, nie daj si tak
Iatwo zredukowac do teorii dotyczcych unkcjonowania mzgu. Prze-
ciwko redukcjonizmowi epistemologicznemu wysuwa si zazwyczaj dwa
argumenty. Pierwszy z nich polega na wskazaniu trudnoci zwizanych
z redukcj wiadomoci enomenalnej do unkcjonowania mzgu, o czym
wspomniano ju powyej. Drugi sprowadza si natomiast do zwrcenia
uwagi na problemy z ogln redukcj teorii dotyczcych unkcjonowania
umysIu do teorii dotyczcych unkcjonowania mzgu.
1en argument przeciwko redukcjonizmowi epistemicznemu opiera si
na zaIoeniu, i zredukowanie teorii obecnych w naukach szczegIowych
do jednej, najbardziej podstawowej teorii napotyka istotne trudnoci. Ar-
gument ten zostaI najlepiej przedstawiony przez Donalda Daidsona
26
.
ZwrciI on uwag, i prawa, ktre rzdz procesami mentalnymi, trudno
jest przedstawic w takiej ormie, w jakiej wystpuj one w naukach takich
26
Por. D. Daidson, o.cit., s. 120.
obliczaracjonalnosci.indd 75 2011-09-27 14:58:18
76 L u k a s z Ku r e k
jak chocby zyka. Daidson uwaa, i pomimo utosamienia egzemplarzy
zdarze mentalnych z egzemplarzami zdarze neuronalnych odnalezienie
cisIych praw psychozycznych napotyka wiele problemw. lilozo ten
odwoIuje si do teorii identycznoci zdarze mentalnych i zdarze zy-
kalnych, zachowujc jednake szczeglny status tych pierwszych. Konse-
kwencj takiego stanowiska jest stwierdzenie, i cech zdarze mentalnych
jest ich anomalnoc. Anomalnoc polega wIanie na niemoliwoci sor-
muIowania praw, ktrym miaIyby one podlegac. Argument Daidsona na
rzecz tej tezy zrekonstruowac mona w nastpujcy sposb:
,1, Przynajmniej niektre zdarzenia mentalne oddziaIuj przyczynowo ze
zdarzeniami zykalnymi ,zaIoenie interakcji przyczynowej pomidzy
zdarzeniami nalecymi do tych dwch kategorii,.
,2, Zdarzenia stojce do siebie w relacji skutek - przyczyna podlegaj
cisIym prawom takim samym, jakim podlegaj zdarzenia zykalne.
Gdzie jest przyczyna, tam musi byc cisIe prawo ,zaIoenie o nomolo-
gicznym charakterze przyczynowoci,.
,3, Nie istniej ani cisIe prawa psychologiczne, ani cisIe prawa psycho-
zyczne ,zaIoenie anomalizmu zjawisk umysIowych,.
Punktem wyjcia dla Daidsona jest zaIoenie, i jeli osoba A posiada
okrelony stan mentalny, to taki stan mentalny jest identyczny z okrelo-
nym zdarzeniem w jej mzgu. Jednake ten sam stan mentalny u tej samej
osoby, lecz w innym czasie, lub te u innych osb moe odpowiadac inne-
mu stanowi mzgu
2
. Dalej, przyjmuje si istnienie zwizku przyczynowego
pomidzy zdarzeniami mentalnymi oraz zycznymi. Kolejny krok stanowi
zaIoenie, i przyczynowoc wymaga, aby istniaIy cisIe prawa, ktrym pod-
porzdkowane s zdarzenia mentalne. I wreszcie zakIada si, i nie istniej
cisIe prawa, ktrym podlegaIyby zdarzenia mentalne i do ktrych mona
by byIo si odwoIac w celu predykcji i wyjanienia zdarzenia mentalnego
28
.
2
Mona wskazac inne problemy zwizane z moliwoci sormuIowania cisIych praw
psychozycznych, takie jak plastycznoc mzgu ,w przypadku uszkodzenia pewnych
czci mzgu nieuszkodzone czci mog przejc` rol uszkodzonych, czy te liczne
trudnoci we wskazaniu obszarw mzgu, ktre s odpowiedzialne za okrelone unkcje
umysIu ,gdy najczciej podczas wykonywania okrelonych zada aktywnych jest wiele
obszarw mzgu, przy czym jedne z nich wykazuj wiksz, a inne mniejsz aktywnoc,.
28
Argument Daidsona staje si jednak problematyczny, jeli przyjmie si, i prawa psy-
chozyczne rozumiane bd nie jako cisIe, lecz sprowadzajce si jedynie do wskazania
pewnych korelacji pomidzy wystpowaniem procesw mentalnych a wystpowaniem
obliczaracjonalnosci.indd 76 2011-09-27 14:58:18
77 N e u r o i l o z o i a j a k o i l o z o i a w k o n t e k c i e n a u k i
ZaIoenie o tym, i aktywnoc umysIu sprowadzic mona do aktyw-
noci mzgu jest wic zaIoeniem przynajmniej w jego aspekcie ontolo-
gicznym oraz metodologicznym przyjmowanym w neuronaukach raczej
powszechnie. Spory dotycz przede wszystkim moliwoci redukcji epi-
stemicznej. Z uwagi na to, i moliwoc tego rodzaju redukcji umysIu do
mzgu jest zaIoeniem, przynajmniej na chwil obecn, o charakterze lo-
zocznym, dyskusja dotyczca tego zagadnienia podejmowana jest w ob-
rbie lozoi w kontekcie neuronauk.
Wykorzystanie osignic neuronauk w reeksji
nad tradycyjnymi problemami lozocznymi
Poza powyszymi obszarami tematycznymi neurolozoi w jej obr-
bie mona wskazac jeszcze jeden interesujcy kierunek bada. Mianowicie,
coraz czciej wyniki eksperymentw neuronaukowych wykorzystywane
s w reneksji nad tradycyjnymi problemami lozocznymi. 1en obszar te-
matyczny rni si od omwionych powyej obszarw tym, i punktem
wyjcia w rozwaaniach nie jest reneksja nad neuronaukami ,ich kontekstem
odkrycia, zaIoeniami czy uwikIanymi w nie problemami lozocznymi,,
lecz dany problem lozoczny. Niekiedy nawet problem ten jest zwiza-
ny z tymi naukami bezporednio. Dopiero w dalszej kolejnoci jako argu-
ment za okrelonym stanowiskiem w sporze o ten problem wykorzystywa-
ne s wyniki bada neuronaukowych. PrzykIadowe problemy lozoczne,
ktre byIy badane w ten sposb, to problem wolnej woli, problem natury
ludzkiej czy te problemy w obrbie etyki normatywnej. \ dalszej kolejno-
ci przedstawione zostanie stanowisko Joshuy Greene`a, ktry wykorzystuje
badania neuronauk jako jeden z argumentw przeciwko deontologizmowi,
ktry jest jednym z dwch podstawowych stanowisk w etyce normatywnej.
Podstawowe stanowiska w etyce normatywnej to konsekwencjonalizm
oraz deontologizm
29
. Rnica pomidzy tymi stanowiskami sprowadza si
procesw neuronalnych. 1ak twierdzi chocby Jaegwon Kim, ktry podnosi, i nawet jeli
prawa psychozyczne nie mog zostac zredukowane do cisIych praw wzorowanych na
prawach zyki, to na gruncie monizmu anomalnego wci mona postulowac redukcj
tych praw do niecisIych praw obecnych w innych naukach takich jak chocby neurobio-
logia ,por. J. Kim, Cav verrevievce ava ,^ovtrict ar. are .vovaov. Movi.v., |w:|
Mevta Cav.atiov, red. J. Ieil, A. Mele, Oxord Uniersity Press, Oxord 1993, s. 26,.
29
Chocia nie s to jedyne stanowiska na tym obszarze etyki. \ ostatnich dekadach ro-
sncym zainteresowaniem cieszy si rwnie etyka cnt.
obliczaracjonalnosci.indd 77 2011-09-27 14:58:18
78 L u k a s z Ku r e k
do rnych uzasadnie, dlaczego dany czyn powinien byc uznany za dobry
bd zIy. Konsekwencjonalizm zakIada, i ocena ta powinna sprowadzac
si jedynie do oceny konsekwencji danego czynu, deontologizm zakIada na-
tomiast, i ocena ta powinna uwzgldniac, czy dany czyn zostaI dokonany
w zgodzie z prawami i obowizkami, ktre posiadaj podmioty moralne.
Rnice pomidzy tymi stanowiskami prowadz do rnych ocen tego
samego czynu czy okrelonych praktyk spoIecznych. Jednym z lepszych
przykIadw s w tym kontekcie rne uzasadnienia wymierzenia kary za
wyrzdzone zIo. Na gruncie konsekwencjonalizmu kara powinna byc wy-
mierzona w celu odstraszenia innych osb od dokonywania takich czynw
30
,
wymierzenie kary uzasadniaj wic pozytywne konsekwencje, jakie niesie
z sob ta praktyka. Na gruncie deontologizmu kara powinna byc wymierza-
na w celu odpIaty za wyrzdzone czynem zIo
31
, wymierzenie kary uzasadnia
wic samo naruszenie normy stwierdzajcej, i nie naley wyrzdzac zIa.
\ swojej analizie dotyczcej deontologizmu podstawow tez Greene`a
jest stwierdzenie, i etyka deontologiczna jest jedynie racjonalizacj sdw
o charakterze emocjonalnym, ktre pojawiaj si w kontekstach moral-
nych
32
. Uzasadnienia, i dany czyn jest dobry czy zIy proponowane przez
zwolennikw deontologizmu jedynie pozornie odwoIuj si do wIasnoci
moralnych tego czynu. \ rzeczywistoci decyzje deontologiczne oparte
s na przesIankach, ktre s z punktu widzenia moralnoci indyerentne.
\ przeciwiestwie do etyki deontologicznej, jak twierdzi Greene, i co jest
jego drug istotn tez - w przypadku sdw zgodnych z zaIoeniami etyki
konsekwencjonalistycznej kluczow rol odgrywa element poznawczy
33
.
\ celu wsparcia tej tezy Greene opisuje szereg eksperymentw tak
z dziedziny neuronauk, jak i psychologii. Jeden z tych eksperymentw do-
tyczy bada z wykorzystaniem neuroobrazowania mzgu uczestnikw gry
w ultimatum. Gra w ultimatum polega na tym, i jeden z graczy otrzymu-
je pewn sum pienidzy, przykIadowo 100 zI, jednak aby zatrzymac t
kwot, musi zaproponowac tak jej czc drugiemu graczowi, aby przyjI
30
J. Bentham ,189,, 1beor, of egi.atiov, http:,,www.archie.org,stream,benthamsthe-
oryo01bent,benthamstheoryo01bent_dju.txt.
31
I. Kant, Metaf,cve eevevt, teorii rara, tIum. \. Galewicz, Antyk, Kty 2006, s. 32.
32
J. Greene, 1be ecret ]oe of Kavt`. ov, |w:| Mora P.,cboog,. 1be ^evro.cievce of Morait,:
votiov, raiv Di.oraer., ava Dereovevt, t. III, red. \. Sinnott-Armstrong, 1he MI1 Press,
Cambridge 2008, s. 0.
33
Por. ibiaev.
obliczaracjonalnosci.indd 78 2011-09-27 14:58:18
79 N e u r o i l o z o i a j a k o i l o z o i a w k o n t e k c i e n a u k i
on zaoerowan sum. Jedynie w przypadku przyjcia zaoerowanej sumy
uczestnik, ktry pierwotnie otrzymaI pienidze, moe zatrzymac pozosta-
I ich czc. \ przypadku odrzucenia oerty przez drugiego uczestnika,
obaj gracze nie otrzymuj adnej kwoty.
\ powyszej sytuacji korzystne dla gracza otrzymujcego oert jest
przyjcie nawet niewielkiej sumy, gdy bardziej korzystne od nieotrzyma-
nia adnej kwoty jest otrzymanie nawet niewielkiej kwoty, jak si jednak
okazuje, oerty, ktre znacznie odbiegaj od rwnego podziaIu, s od-
rzucane. 1en rezultat tIumaczony jest chci ukarania niesprawiedliwego
oerenta, gdy w przypadku odrzucenia oerty rwnie oerent nic nie zy-
skuje. Lekt ten jest oczywicie dobrze znany, co jednak szczeglnie istot-
ne - Greene podaje wyniki eksperymentu przeprowadzonego przez Alana
Saneya, Jima Rillinga oraz wspIpracownikw, ktrzy dokonali neuro-
obrazowania mzgu uczestnikw takiej gry
34
. Na podstawie uzyskanych
wynikw stwierdzono, i otrzymanie oert uznanych za niesprawiedliwe
spowodowaIo wiksz aktywnoc tych czci mzgu, ktre s odpowie-
dzialne za odczuwanie emocji. Co wicej, rednia aktywnoc tych czci
mzgu byIa pozytywnie skorelowana z liczb odrzuconych oert.
Lksperyment ten jest o tyle ciekawy, i wydaje si, e osoby odrzu-
cajce nawet minimalne oerty wydaj si podejmowac decyzje w opar-
ciu o sd charakterystyczny dla etyki deontologicznej: kara wymierzana
jest ze wzgldu na naruszenie obowizku` zIoenia sprawiedliwej oerty,
konsekwencje tej kary znajduj si natomiast na dalszym planie. Badani
z pewnoci natomiast nie podejmuj decyzji w oparciu o sd natury kon-
sekwencjonalistycznej, gdy wwczas, jak to zostaIo wspomniane, podjta
zostaIaby rozsdna decyzja przyjcia nawet niewielkiej oerty.
1en i podobne eksperymenty Greene wykorzystuje wic w celu wspar-
cia swojej tezy, i etyka deontologiczna jest jedynie racjonalizacj sdw
o charakterze emocjonalnym pojawiajcych si w kontekstach moralnych.
Inne eksperymenty wspieraj natomiast tez, i sdy konsekwencjonali-
styczne oparte s przede wszystkim na elemencie poznawczym. Lkspery-
menty te dotycz nie tylko sytuacji, w ktrych wymierzana jest kara, lecz
rwnie i wielu innych sytuacji, ktre rozstrzygane s przez zwolennikw
deontologizmu oraz konsekwencjonalizmu w rny sposb. \ dalszej
34
A. Saney, J. Rilling, J. Aronson, L. Nystrom, J. Cohen, 1be ^evra a.i. of covovic Deci
.iov Maivg iv tbe |tivatvv Cave, Science` 2003, ol. 300, s. 155-158.
obliczaracjonalnosci.indd 79 2011-09-27 14:58:18
80 L u k a s z Ku r e k
kolejnoci Greene argumentuje, i emocje bdce przyczynami decyzji
o charakterze deontologicznym s adaptacjami ewolucyjnymi
35
. 1o wIa-
nie rnice pomidzy rodowiskiem ancestralnym a obecnym s przy-
czyn tego, i nierzadko decyzje o charakterze emocjonalnym nie s ko-
rzystne. \ymierzenie kary nieuczciwym kontrahentom byIo z pewnoci
korzystne dla przetrwania osobnika w rodowisku ancestralnym, sIuyIo
bowiem chocby odstraszeniu przed kolejnymi nieuczciwymi oertami.
Jednak gra w ultimatum w powyszym eksperymencie nie byIa iterowa-
na, a wic przyjmujcy oert nie otrzymywaI ju kolejnych oert. 1rudno
wic w takiej sytuacji znalec uzasadnienie dla odrzucenia oerty za wyjt-
kiem stwierdzenia, i byIa ona niesprawiedliwa`.
Konsekwencj powyszych rozwaa Greene`a s przynajmniej dwa
wtki w lozocznej debacie dotyczcej etyki normatywnej, ktre wydaj
si nowe. Po pierwsze, w przeciwiestwie do tradycji sigajcej Adama Smi-
tha oraz Daida Iume`a, ktra oparcie dla konsekwencjonalizmu znajduje
w emocjach, Greene stwierdza, i sdy konsekwencjonalistyczne maj natu-
r zdecydowanie bardziej poznawcz` ni emocjonaln`. \ przeciwie-
stwie natomiast do tradycji sigajcej Immanuela Kanta, ktra oparcie dla
deontologizmu znajduje w rozumie, Greene podnosi, i sdy deontologicz-
ne maj natur zdecydowanie bardziej emocjonaln` ni poznawcz`. Po
drugie, co szczeglnie istotne, powysze rozwaania stawiaj w niekorzyst-
nym wietle deontologiczne uzasadnienia dotyczce uznania danego czynu
za dobry czy te zIy. Na gruncie tych rozwaa odwoIania zwolennikw
deontologizmu do praw czy obowizkw, ktre posiadaj podmioty moral-
ne, s jedynie racjonalizacj emocji, a nie wyraeniem racji uzasadniajcych
dobro czy zIo danego czynu. Lmocje te niekiedy prowadz oczywicie do
rozsdnych decyzji, jednak w wielu przypadkach w zwizku ze wspomnia-
nymi rnicami pomidzy rodowiskiem ancestralnym a obecnym decyzje
bdce ich eektami ocenic naley zdecydowanie negatywnie. Nawet jednak,
gdy emocje te wspieraj nierozsdne decyzje o charakterze deontologicz-
nym, s one racjonalizowane przez zwolennikw tego stanowiska.
1e kontrowersyjne, choc interesujce rozwaania Greene`a wpisuj si
dobrze w czwarty obszar tematyczny neurolozoi, a wic wykorzystanie
osignic neuronauk w reneksji nad tradycyjnymi problemami lozocz-
nymi. Naley podkrelic, i wykorzystanie tych osignic z pewnoci nie
35
J. Greene, o.cit., s. 60.
obliczaracjonalnosci.indd 80 2011-09-27 14:58:18
8J N e u r o i l o z o i a j a k o i l o z o i a w k o n t e k c i e n a u k i
rozwizuje tego, jak i innych problemw lozocznych ,przynajmniej na
obecnym etapie rozwoju neuronauk,. Jednak niekiedy odpowiednie zastoso-
wanie bada neuronaukowych moe rzucic nowe wiatIo na te problemy, co
w minimalistycznej wersji pomaga przynajmniej ich lepszemu zrozumieniu.
Ju to samo w sobie uznac mona za dobry rezultat.
Podsumowanie
\ niniejszym tekcie metodologia uprawiania lozoi w kontekcie na-
uki zaproponowana przez MichaIa Iellera zastosowana zostaIa w celu ana-
lizy problemw podejmowanych na gruncie neurolozoi, a wic lozoi
w kontekcie neuronauk. \ obszarze tematycznym dotyczcym wpIywu
idei lozocznych na powstawanie i ewolucj teorii naukowych przedsta-
wiony zostaI sposb, w jaki lozoczne pogldy Lcclesa uksztaItowaIy jego
neuronaukow teori psychonw. \ obszarze tematycznym dotyczcym
tradycyjnych lozocznych problemw uwikIanych w teorie empiryczne
podjta zostaIa prba zarysowania lozocznej problematyki zwizanej ze
wiadomoci, ktra jest przedmiotem bada neuronaukowych. Natomiast
w obszarze tematycznym dotyczcym lozocznej reneksji nad niektrymi
zaIoeniami nauk empirycznych zarysowana zostaIa lozoczna reneksja
nad zaIoeniem o redukcjonizmie, ktre to zaIoenie jest obecne w neuro-
naukach. Propozycja MichaIa Iellera zostaIa ponadto poszerzona o czwart
grup zagadnie, a wic wykorzystanie osignic neuronauk w reneksji nad
tradycyjnymi problemami lozocznymi. Do tej grupy tematycznej nale
przedstawione powyej rozwaania Greene`a, ktry argumentuje przeciwko
deontologizmowi, korzystajc przy tym z osignic neuronauk
36
.
36
Por. ibiaev.
obliczaracjonalnosci.indd 81 2011-09-27 14:58:18

You might also like