Ćwiczenia I

• Ewolucja
• Organogeneza
• Systematyka i cechy strunowców
• Cechy bezczaszkowców
• Cechy kręgowców
• Cechy bezżuchwowców
 Książki

• Zygmunt Grodziński: Zoologia –

Przedstrunowce i Strunowce
• Henryk Szarski: Historia Zwierząt
Kręgowych
• Henryk Szarski: Anatomia Porównawcza
Kręgowców
• Zygmunt Grodziński: Anatomia i
embriologia ryb
 Pokrewieństwa i ewolucja

• Filogeneza
• Homologie: plezjomorfie, apomorfie
• Analogie: konwergencje, paralelizmy
• Grupy siostrzane i macierzyste
• Grupy mono-, poli- i parafiletyczne
 Homologie

• Plezjomorfie – podobieństwa dziedziczone

po dalekich przodkach – nieprzydatne do
rekonstrukcji filogenezy
• Apomorfie – nowo nabyte cechy grup,
przydatne do rekonstrukcji filogenezy
grupa siostrzana grupa siostrzana

grupa macierzysta
 1 2 3 4

Grupa monofiletyczna
 1 2 3 4

Grupa polifiletyczna
 1 2 3 4

Grupa parafiletyczna
 Rozwój embrionalny

zapłodnienie bruzdkowanie
jajo zygota morula

blastulacja,
powstanie jamy

powstanie trzech listków zarodkowych gastrulacja

powstanie struny grzbietowej neurulacja
powstanie cewki nerwowej blastula
indukcja
powstanie układu pokarmowego
powstanie narządów organogeneza
Powstanie listków zarodkowych
Powstanie listków zarodkowych
Wczesny embrion
Resegmentacja sklerotomitów

miotomy

sklerotomy

miotomy
Resegmentacja sklerotomitów

miotomy

sklerotomy

miotomy
Resegmentacja sklerotomitów

miotomy

sklerotomy

miotomy
 Układ wydalniczy
przednercze (pronefros) - nieliczne ryby,
larwy kręgoustych i płazów – nefrostomy w postaci lejków
wchodzą do celomy, moczowody pierwotne (Wolfa)

śródnercze (mesonefros) – ryby i płazy, kielichowate wgłębienia,

torebki Bawmana, obsługiwane przez moczowody pierwotne.
U samców p. Wolfa to moczowód i nasieniowód

zanercze (metanefros) – owodniowce, u samców część

przednercza zamienia się w najądrze, a p. Wolfa w nasieniowód.
U samic całe śródnercze zanika. Z p. Wolfa powstają zawiązki
moczowodu wtórnego
 Strunowce

• występowanie

• różnorodne siedliska

• zróżnicowanie
 Ewolucja strunowców
Przedstawiciele strunowców występowali już w kambrze
czyli ok. 570-500 mln lat temu.

Z powodu niewielkiej liczby twardych elementów szkieletowych

jakie posiadały ówczesne strunowce z tego okresu znane są tylko
nieliczne skamieniałości. Należą do nich np. Pikaya oraz konodonty,
które znamy z fragmentów szkieletów, jak i z odcisków całych
organizmów.

Ze względu na nieliczne zachowane skamieniałości

dokładna filogeneza tego typu jest niejasna.
Typ – STRUNOWCE – Chordata – ok. 55 000 gat.
Podtyp: Calcichordata
Rząd: Cornuta
Rząd: Mitrata

Podtyp: Osłonice – Tunicata – ok. 1550 gat.

Podtyp: Bezczaszkowce – Acrania – ok. 45 gat.
Podtyp: Kręgowce – Vertebrata
Dział: Bezżuchwowce - Agnatha
Dział: Żuchwowce – Gnathostomata
Ryby – Pisces – ok. 25 000 gat.
Czworonogi – Tetrapoda – ok.. 27 000 gat.
 Strunowce - synapomorfie
• Struna grzbietowa (chorda dorsalis) – wewnętrzny szkielet
osiowy

• Cewka nerwowa położona nad struną grzbietową

• Główne elementy układu krwionośnego zlokalizowane pod

struną grzbietową

• Obecność wspólnego odcinka układów oddechowego i

pokarmowego – gardzieli, poprzebijanej szparami
skrzelowymi

• Umięśniony ogon położony za odbytem służący jako

narząd lokomotoryczny
 Bezczaszkowce (Acrania)

Do bezczaszkowców należy jedynie 45 gatunków

współcześnie żyjących lancetników.

Plan budowy i topografia układów jest modelowa

dla znakomitej większości strunowców, a co najważniejsze
dla ich bezpośrednich przodków

przedstawiciel – lancetnik
Branchiostoma lanceolatum
 Lancetnik

• pełnosłone morza
• filtratory
• zagrzebane w dnie
• kilka cm długości, ciało spłaszczone
• ciało pokryte naskórkiem jednowarstwowym
• fałdy skórne
• rostrum, wąsiki
 Lancetnik – układ pokarmowy i
oddechowy
• przedsionek, zasłona z otworem, ruch rzęsek nabłonka, fałd
błoniasty, gardziel
• szpary skrzelowe, ok. 200, pręciki szkieletowe
• epistyl i endostyl
• woda oddechowa: szpary skrzelowe, przestrzeń okołoskrzelowa,
otwór odpływowy (atrialny)
• pokarm: zlepiany śluzową wydzieliną komórek endostylu, sznur
pokarmowy, jelito, uchyłek wątrobowy
• trawienie w świetle jelita (enzymy uchyłka wątrobowego -
węglowodany) oraz wewnątrz komórek jelita (fagocytoza -
białka i lipidy).
• odbyt położony po lewej stronie fałdu ogonowego
 Lancetnik – układ krwionośny

• układ zamknięty, brak serca, krew jest bezbarwna

• krew krąży dzięki niezależnym skurczom zatoki żylnej,
tętnicy endostylarnej, nasad tętnic skrzelowych i żyły
wątrobowej.
• krążenie krwi: zatoka żylna, tętnicą pod endostylem,
parzyste naczynia wzdłuż przegród skrzelowych, aorty
grzbietowe, pień aorty, naczynia segmentalne, sieć naczyń
włosowatych jelita
• system wrotny: żyła wrotna, sieć naczyń włosowatych
uchyłka wątrobowego, żyła wątrobowa, zatoka żylna
• krew z tkanek: żyły podstawowe przednie i tylne,
przewody Cuviera, zatoka żylna
Lancetnik – układ krwionośny
 Lancetnik układ wydalniczy i
nerwowy
• układ wydalniczy: solenocyty - komórki o kulistym ciele z
kołnierzykiem z witką w środku. Metabolity z naczyń
krwionośnych do ciała komórki, a następnie za pomocą ruchów
witki dostają się do kanału zbiorczego, a nim do jamy
okołoskrzelowej; tak więc solenocyty pełnią podwójną funkcję.
Zespoły solenocytów i kanałów zbiorczych – nefrydia w liczbie
ok. 90 par

• układ nerwowy: cewka nerwowa, pęcherzyk czołowy,

segmentalne nerwy motoryczne brzuszne, nerwy czuciowo-
motoryczne grzbietowe, brak złożonych narządów zmysłowych,
proste receptory dotykowe w nabłonku pokrywającym ciało i
wyścielającym jamę okołoskrzelową, chemoreceptory na
powierzchni ciała i na wąsikach, fotoreceptory (ciałka Hessego)
 Lancetnik - rozród
• lancetniki są rozdzielnopłciowe

• gonady ułożone są segmentalnie

• lancetniki rozmnażają się latem

• dojrzałe gamety przechodzą do jamy okołoskrzelowej,

a stąd przez otwór odpływowy do wody, gdzie dochodzi
do zapłodnienia

• rozwój zarodka następuje bardzo szybko,

po 36 godzinach powstaje orzęsiona, asymetryczna larwa.
po 33 dniach przeobrażony młodociany osobnik.
Cykl rozwojowy lancetnika
Lancetnik
Przekrój przez
lancetnika
Struna grzbietowa
lancetnika
Gardziel
lancetnika
 Kręgowce

• występowanie

• różnorodne siedliska

• zróżnicowanie
Liczebność kręgowców – 10 lat temu
 Ewolucja kręgowców
Najstarsze kręgowce należały do beżuchwowców o ciele pokrytym
pancerzem z masywnych płytek kostnych. Większość z nich
występowała w wodach morskich, tylko nieliczne w wodach słodkich.
Prawdopodobnie żyły one przy dnie, odżywiając się głównie
drobnymi cząstkami pokarmowymi, przykładem jest Hemicyclaspis
Podtyp: Kręgowce – Vertebrata

Dział: Bezżuchwowce – Agnatha

Ostracodermi
Heterostraci
Osteostraci
Galeaspida
Anaspida
Thelodontida
Kręgouste – Cyclostomata
Śluzicokształtne – Myxiniformes
Minogokształtne - Petromyzoniformes
 Cechy kręgowców

• Szkielet wewnętrzny
• Obecność grzebieni nerwowych
• Epidermalne płytki nerwowe
• Narządy zmysłów
• Wielowarstwowy naskórek pokrywający
ciało
 Cechy bezżuchwowców
• Brak żuchwy
• Nieparzysty otwór nosowy
• Brak płetw parzystych
• Workowate skrzela
• Błędnik błoniasty – u minogów 2 kanały
półkoliste, u śluzic 1 kanał półkolisty
 Minogi – ok. 40 gatunków

• dwuśrodowiskowe lub wyłącznie w wodach słodkich

• 350 mOsM- nefron na kanaliku z jamy ciała
• rozmnażanie: rozdzielnopłciowe, pseudoampleksus,
ślepica 5-7 lat, zakopana w dnie, żagielek, endostyl

• W Polsce występują gatunki jednośrodowiskowe: minóg

ukraiński i strumieniowy oraz dwuśrodowiskowe: minóg
morski i rzeczny
Czaszka minoga
Ślepica
Minóg i ślepica
Minogi żywią się również padliną
Ryba zaatakowana przez minogi
Minogi to paskudy
Buzia
minnoga
Buzia minoga 2
Dzieło
minogów
Minóg
 Śluzice – 43 gatunki
• morskie
• brak tkanki kostnej i elementów chrzęstnych
• brak kosza skrzelowego
• pojedynczy otwór nosowy połączony z gardzielą
• wielokomórkowe gruczoły śluzowe
• pojedynczy otwór odpływowy, ale są wyjątki
• izoosmotyczne stężenie płynów ustrojowych
 Śluzice
• oczy pokryte skórą, bez soczewki
• brak elektroreceptorów i linii nabocznej
• pojedynczy kanał półkolisty
• liczne, nieunerwione serca, np.. przy wątrobie,
ogonie i okolicy głowowej
• brak szyszynki i móżdżku
• morfologicznie obojnaki, funkcjonalnie
rozdzielnopłciowe, brak larwy
Śluzica i minóg
Śluzica
Śluzice
Śluzica
Śluz śluzicy
Śluzica
Ślepica –
przekrój
Ślepica –
epistyl
Ślepica –
epistyl
Ślepica –
endostyl
Ślepica –
endostyl –
gruczoł
Ślepica –
rdzeń
Ślepica - rdzeń
Ślepica – struna i rdzeń
Ślepica –
naczynie
krwionośne
Ślepica –
skrzela
Ślepica - skrzela
Ślepica - skrzela
Ślepica - skóra
Ślepica - skóra
Ślepica - skóra
Ślepica - jajnik
Ślepica – przekrój przez okolicę głowową
Ślepica –
przekrój
przez
okolicę
tułowiową
Ślepica –
przekrój
przez
okolicę
tułowiową
 Na następnych ćwiczeniach ryby:

• cechy charakterystyczne
• systematyka
• środowisko życia
• budowa skóry
• budowa szkieletu
A także KOLOKWIUM
z pierwszych ćwiczeń