ANALIZA FINANSOWA

Budowa bilansu Oglna budowa bilansu, aktywa i pasywa, jak analizowa bilans, badanie struktury majtku i kapitau Rachunek wynikw Budowa rachunku wynikw, podstawowe zaoenia analizy rachunku, krtko o zyskownoci Przepywy finansowe (cash flow) Konstrukcja rachunku przepyww finansowych, badanie cash flow Analiza rentownoci (zyskownoci) Oglne informacje o analizie rachunku wynikw, wskaniki rentownoci obrotu, rentowno majtku, rentowno kapitaw Sprawno dziaania (aktywno) Pomiar gospodarowania majtkiem, efektywno poszczeglnych skadnikw, obrotowo zapasw i nalenoci, rotacja zobowiza Analiza pynnoci Oglnie o pynnoci, pojcie kapitau pracujcego, zdolno spaty odsetek, pynno bieca i szybka Analiza zaduenia Struktura kapitaowo - majtkowa, celowo zacigania kredytw, wielko i struktura zaduenia, spata odsetek, alternatywy dla kredytu Sytuacja kryzysowa Przyczyny kryzysu w firmie, najwaniejsze symptomy, diagnostyka kryzysu, wskanik Altmana

Budowa bilansu
Co to jest bilans? Lewa strona bilansu, czyli aktywa Prawa strona bilansu, czyli pasywa Jak analizowa bilans? Badanie struktury majtku i kapitau

Co to jest bilans?
Podstawowym skadnikiem sprawozdania finansowego przedsibiorstwa jest bilans, czyli zestawienie aktyww i finansujcych ich pasyww. Jest to dokadna fotografia stanu przedsibiorstwa w okrelonym dniu, zwanym dniem bilansowym. Uwana analiza bilansu pomaga w ocenie zarzdzania spk oraz w ustaleniu rde strat i zyskw spki. Bilans jest sprawozdaniem o sytuacji majtkowej i kapitaowej przedsibiorstwa. Zasadniczo dzieli si na dwie czci:

aktywa - bdce wykazem posiadanych przez dane przedsibiorstwo majtku, pasywa - zawierajce informacje na temat rde finansowania majtku.

Bilans, w odrnieniu od rachunku wynikw, ma charakter statyczny: pokazuje informacje o przedsibiorstwie wedug stanu na dzie sporzdzenia sprawozdania (podczas gdy rachunek wynikw obejmuje cay okres, np. kwarta czy rok).

Lewa strona bilansu, czyli aktywa

Do aktyww zaliczamy skadniki majtku trwaego i obrotowego spki oraz tzw. rozliczenia midzyokresowe. Majtek trway Pierwsz grup skadnikw majtku trwaego s wartoci niematerialne i prawne. Zalicza si do nich koszty organizacji, poniesione przy tworzeniu spki akcyjnej, koszty prac rozwojowych, tzw. goodwill (warto rynkow firmy, wynikajc chociaby z jej dugoletniej obecnoci na rynku), wartoci nabytych koncesji, licencji (take warto nabytego oprogramowania komputerowego), znakw towarowych oraz zaliczki na poczet wartoci niematerialnych i prawnych. Na rzeczowy majtek trway skadaj si: budynki i budowle, grunty, urzdzenia techniczne i maszyny oraz rodki transportu. W tej pozycji wpisuje si te inwestycje rozpoczte oraz zaliczki na poczet inwestycji. Finansowy majtek trway obejmuje lokaty kapitaowe dugoterminowe, udzielone innym podmiotom poyczki dugoterminowe. Oddzieln grup stanowi nalenoci dugoterminowe. Majtek obrotowy Majtek obrotowy skada si z czterech grup. W skad zapasw wchodz: materiay w magazynie, pprodukty i tzw. produkty w toku (ktre znajdoway si w produkcji w dniu bilansowym), produkty gotowe w magazynie, towary oraz zaliczki na poczet dostaw. Nalenoci i roszczenia obejmuj przede wszystkim nalenoci z tytuu dostaw i usug. Wynika to z faktu, e w dniu sporzdzenia bilansu cz wystawionych faktur jeszcze nie zostaa zapacona. Ponadto znajduj si tu nalenoci budetowe, nalenoci wewntrzzakadowe oraz nalenoci dochodzone na drodze sdowej. Ponadto w majtku obrotowym wpisuje si krtkoterminowe papiery wartociowe oraz rodki pienine - zarwno tzw. pogotowie kasowe (pienidze, znajdujce si w kasie zakadu), jak i rodki zdeponowane w banku. W tej ostatniej pozycji wpisuje si te inne ni gotwkowe rodki pienine, a wic weksle, czeki obce itp. Rozliczenia midzyokresowe Rozliczenia midzyokresowe obejmuj czynne rozliczenia midzyokresowe kosztw

Prawa strona bilansu, czyli pasywa

Do pasyww zalicza si kapitay wasne, utworzone rezerwy, kapitay obce oraz rozliczenia midzyokresowe. Kapita wasny Kapita wasny tworz: kapita podstawowy, nalene wkady na poczet kapitau, kapita zapasowy, kapitay rezerwowe, nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegych oraz wynik

finansowy netto roku obrotowego. Zasadnicz czci kapitau wasnego jest kapita podstawowy (kapita akcyjny). Drugim skadnikiem kapitaw wasnych s nalene, lecz nie wniesione wkady na poczet kapitau podstawowego. W pozycji tej wpisuje si warto nie spaconego kapitau akcyjnego. Co istotne, liczba ta przyjmuje warto ujemn, obnia zatem sum kapitaw wasnych. Do kapitau zapasowego zaliczamy: kapita tworzony ustawowo (zgodnie z Kodeksem Handlowym spka ma obowizek przekazywa na poczet kapitau zapasowego co najmniej osiem procent zysku netto do momentu, kiedy wysoko powstaej w ten sposb rezerwy nie osignie wielkoci rwnowanej jednej trzeciej kapitau akcyjnego) lub tworzony na mocy statutu spki. Tu rwnie trafia suma, wynikajca z rnicy pomidzy cen sprzeday akcji a ich wartoci nominaln. Kapita rezerwowy z aktualizacji wyceny powstaje w wyniku dokonanych przeszacowa majtku trwaego. Poza t pozycj wpisuje si rwnie inne kapitay rezerwowe. Kolejn pozycj stanowi nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegych. Jeli mamy tu do czynienia z zyskiem, wwczas jego wielko powiksza sum kapitau. Jeeli natomiast w latach poprzednich wystpia strata, wpisuje si warto ujemn. Podobna zasada obowizuje przy wpisywaniu wyniku finansowego netto roku obrotowego. Zysk przyjmuje warto dodatni, strata natomiast ujemn. W pozycji tej znajduj si te dokonane odpisy z wyniku finansowego biecego roku obrotowego. Rezerwy Czasem spka jest zmuszona do utworzenia rezerwy, ktra znajduje si w osobnej pozycji wrd pasyww. Tutaj wpisuje si te warto rezerw na podatek dochodowy. Zobowizania Zobowizania, w odrnieniu od poprzednich elementw pasyww, to kapitay obce, z ktrych korzysta spka - rwnie wedug stanu na dzie sporzdzenia bilansu. Przyjmuje si umownie, e granic pomidzy zobowizaniami krtko- i dugoterminowymi jest rok. Zobowizania dugoterminowe obejmuj m. in. dugoterminowe papiery wartociowe, dugoterminowe poyczki i kredyty bankowe. Zobowizania krtkoterminowe natomiast to krtkoterminowe papiery wartociowe, kredyty krtkoterminowe, otrzymane zaliczki na poczet dostaw, zobowizania wekslowe, zobowizania z tytuu dostaw (lub usug), zobowizania budetowe, zobowizania wewntrzzakadowe (w tym wobec pracownikw z tytuu wynagrodze). W zobowizania krtkoterminowe wpisuje si rwnie fundusze specjalne, utworzone przez spk - np. fundusze socjalne czy nagrd. Rozliczenia midzyokresowe W rozliczenia midzyokresowe wpisuje si bierne rozliczenia midzyokresowe kosztw oraz przychody przyszych okresw.

Jak analizowa bilans?

Bilans jest specyficznym zestawieniem aktyww i finansujcych ich pasyww. Jego analiza jest bardzo istotna, pomaga oceni sposb zarzdzania oraz ustali rda powstawania strat i zyskw przedsibiorstwa w danym okresie. Analiza pozioma bilansu polega na zestawieniu poszczeglnych pozycji bilansu na dany dzie z analogicznymi danymi, wynikajcymi z bilansu, sporzdzonego na wczeniejszy dzie bilansowy. Przy zestawieniu zmian poszczeglnych skadnikw bilansu nie mona zapomina o inflacji, ktra miaa miejsce w okresie pomidzy analizowanymi dniami bilansowymi. Wszystkie wartoci naley wic skorygowa o wspczynnik inflacji. Analiza pionowa bilansu polega na badaniu struktury jego podstawowych skadnikw: zarwno majtkowych, jak i kapitaowych. Zwraca si przy tym uwag na struktur aktyww i pasyww, ktre opisuj dwa wskaniki: struktury majtku i struktury kapitau.

Badanie struktury majtku i kapitau

Wskanik struktury majtku pokazuje rozwj aktyww trwaych w stosunku do dziaalnoci przedsibiorstwa. Oblicza si go wedug wzoru: majtek trway w (sm) = majtek obrotowy Poziom tego wskanika jest cile uzaleniony od charakteru dziaalnoci przedsibiorstwa. Inny bdzie w przypadku np. lskiej Fabryki Kabli, zajmujcej si dziaalnoci produkcyjn, inny w przypadku KrakChemii (firma handlowa, ktra z definicji musi dysponowa duym majtkiem obrotowym), a jeszcze inny w przypadku ComputerLandu (dziaalno usugowa, ktra nie wymaga duej bazy majtkowej). Wskanik struktury kapitau okrela relacj kapitau wasnego do zobowiza (krtko- i dugoterminowych). Oblicza si go wedug wzoru: kapita wasny w (sk) = kapita obcy Tutaj interpretacja jest bardziej jednoznaczna: wyszy poziom tego wskanika wiadczy o dobrej sytuacji finansowej spki (nie jest nadmiernie zaduona, a swoj dziaalno finansuje z wasnych rodkw). Utrzymujcy si przez duszy czas zbyt niski poziom tego wskanika moe jednak wiadczy o ekstensywnej polityce zarzdzania firm (niech zarzdu do korzystania z dwigni finansowej, co moe w pewnym momencie zahamowa rozwj). W pogbionej analizie bilansu stosuje si szereg innych wskanikw: pynnoci, zaduenia i obrotowoci poszczeglnych skadnikw (zapasw, nalenoci i zobowiza). Kapita obrotowy i aktywa netto W wielu krajach bilanse sporzdzane s wedug nieco odmiennego ukadu, pozwalajcego ustali dwie bardzo wane wielkoci: kapita obrotowy i aktywa netto. Dysponujc danymi, zawartymi w bilansie, sporzdzonym wedug obowizujcej u nas ustawy o rachunkowoci, jestemy w stanie wyliczy ich wartoci. Majtek obrotowy pomniejszony o zobowizania biece daje nam kapita obrotowy. Jeli

do otrzymanego wyniku dodamy warto majtku trwaego, otrzymamy sum aktyww netto. Wzrost obu tych wielkoci wiadczy o prawidowym rozwoju przedsibiorstwa.

Rachunek wynikw
Rachunek wynikw - wane rdo informacji Budowa rachunku wynikw Podstawowe zaoenia analizy rachunku wynikw Jak analizowa rachunek wynikw? Krtko o wskanikach zyskownoci

Rachunek wynikw - wane rdo informacji

Rachunek wynikw zawiera informacje na temat zyskownoci poszczeglnych dziaa, podejmowanych przez spk. Znajduje si w nim ponadto zestawienie przychodw i kosztw, co pomaga w analizie przyczyn powstania takiego a nie innego wyniku finansowego. Naley jednak uwaa - pobiena analiza doprowadza czsto do bdnych wnioskw, dotyczcych sytuacji finansowej przedsibiorstwa oraz jakoci zarzdzania jego majtkiem. Zysk i strata jako saldo Struktura klasycznego rachunku wynikw jest przejrzysta: po jednej stronie mamy przychody, powikszajce wynik finansowy, po drugiej natomiast koszty, wpywajce ujemnie na generowane zyski. Rozpatrujc rachunek wynikw w powyszym ujciu - ktre obowizujca u nas ustawa o rachunkowoci okrela jako wariant kalkulacyjny spostrzegamy, e zysk (lub strata) jest niczym innym, jak saldem - rnic pomidzy przychodami a kosztami. Jeli te pierwsze przewyszaj koszty, saldo okrela si mianem zysku, w odwrotnej sytuacji mamy do czynienia ze strat.

Budowa rachunku wynikw

Dla wikszej przejrzystoci rachunku wynikw wprowadzono jednak wiksz liczb sald, co pozwala na szybk orientacj w jego strukturze (atwiej okreli wwczas faktyczne rda przychodw i kosztw), ponadto znacznie upraszcza procedury analityczne. Wyrniamy kilka pozycji wynikowych. Wynik ze sprzeday Powstaje wskutek odjcia od waciwych przychodw (powstaych ze sprzeday produktw, towarw i materiaw, skorygowanych zmian stanu produktw) kosztw wytworzenia produkcji sprzedanej, do ktrych zalicza si m. in. warto sprzedanych towarw i materiaw, zuycie materiaw (energii), ceny obcych usug, amortyzacj, wynagrodzenia dla pracownikw, podatki i opaty. Saldo to ma due znaczenie dla przedsibiorstwa, gdy wskazuje na rentowno jego podstawowej dziaalnoci. Wynik na dziaalnoci operacyjnej Poprzedni wynik korygowany jest o saldo, wynikajce z zestawienia pozycji "pozostae przychody operacyjne" z "pozostaymi kosztami operacyjnymi". W przychody wpisuje si tu m. in. przychody ze sprzeday skadnikw majtku trwaego, otrzymane dotacje, uzyskane odszkodowania, rozwizane rezerwy, czynsze z dzieraw, a po stronie kosztw - warto sprzedanych skadnikw majtku trwaego, utworzone rezerwy, odpisane nalenoci

niecigalne, zapacone odszkodowania, koszty czynszw i dzieraw. Wynik na dziaalnoci gospodarczej Wynik na dziaalnoci operacyjnej korygowany jest o saldo operacji finansowych - tak powstaje zysk lub strata z dziaalnoci gospodarczej. Przychody finansowe obejmuj m. in. otrzymane dywidendy (w tym take otrzymane od czonkw grupy kapitaowej - zarwno podmiotw zalenych, jak i stowarzyszonych), otrzymane odsetki, dodatnie rnice kursowe. Koszty finansowe natomiast obejmuj m. in. odsetki do zapaty (take na rzecz czonkw grupy kapitaowej), odpisy aktualizujce warto finansowego majtku trwaego i krtkoterminowych papierw wartociowych oraz ujemne rnice kursowe. Wynik finansowy brutto i netto Poprzedni wynik - na dziaalnoci gospodarczej - jest korygowany o saldo, bdce skutkiem zdarze nadzwyczajnych. Mamy tu na myli m. in. zdarzenia losowe, rezultaty postpowania ukadowego (naprawczego) lub zaniechania pewnego rodzaju dziaalnoci. W ten sposb powstaje wynik finansowy brutto. Po zapaceniu podatku otrzymujemy natomiast zysk (strat) netto.

Podstawowe zaoenia analizy rachunku wynikw

Interpretacja rachunku wynikw moe by dokonywana w rozmaity sposb. Zawsze jednak obowizuje kilka "elaznych" zasad.

Rachunek wynikw powinien by rozpatrywany cznie z pozostaymi skadnikami sprawozdania - bilansem i rachunkiem przepyww finansowych. Tylko caociowa analiza pomoe we waciwym zrozumieniu sytuacji firmy. Lektur obowizkow s wszelkiego rodzaju noty objaniajce. Po pierwsze, znajdziemy tam wyszczeglnienie przychodw i kosztw, ktre zostay w sposb bardziej syntetyczny zaprezentowane w rachunku. Po drugie, czsto znajduje si tam informacja, dotyczca metod, stosowanych w ksigowoci danej firmy. Szczeglnie naley zwrci uwag, czy bilans zosta ju przejrzany przez biegego rewidenta (sprawozdania przed i po audycie mog znacznie rni si midzy sob). Generalnie popenianym bdem jest lepa wiara w liczby. Tymczasem nie od dzi wiadomo, e (midzy nami mwic) istniej sposoby "ustawiania" sprawozda finansowych. Caa sprawa sprowadza si wwczas do zatrudnienia ksigowego o odpowiednich kwalifikacjach. Istotny jest rwnie dobr metody analitycznej.

Jak analizowa rachunek wynikw?

Analiza pionowa rachunku wynikw polega na zbadaniu struktury poszczeglnych przychodw i kosztw oraz wynikajcych z nich sald. Tu stosuje si analiz wskanikow przede wszystkim tzw. stp zysku (relacji zysku do obrotu). Analiz poziom przeprowadza si, porwnujc poszczeglne pozycje przychodowe i kosztowe za dany okres obrachunkowy z analogicznymi danymi za poprzednie, porwnywalne okresy (w zestawieniach miesic - miesic, kwarta - kwarta itp.). W podobny sposb zestawia si poszczeglne poziomy zysku. Naley pamita o dwch rzeczach:

Analizy takiej moemy dokona jedynie pod warunkiem, e pomidzy porwnywanymi przez nas okresami nie zmieniy si zasady ksigowe. W przeciwnym bowiem wypadku dane s nieporwnywalne (z przypadkiem takim

mielimy do czynienia na przeomie roku 1994 i 1995 - kiedy to wesza w ycie nowa ustawa o rachunkowoci). Nie mona zapomina o inflacji. Jeli w roku 1994 spka osigna 10 mln zysku, a w 1995 roku 12,1 mln, to stwierdzenie, e mamy tu do czynienia z 21-procentow dynamik jest prawdziwe tylko wwczas, gdy dodamy "w ujciu nominalnym". W ujciu realnym (a wic po korekcie o wspczynnik inflacji) okazuje si bowiem, e zysk spki pozosta realnie na tym samym poziomie (dynamika zysku bya rwna wspczynnikowi inflacji za 1995 rok).

Jeli uwzgldnimy powysze uwagi, moemy przeprowadza analiz poziom. Bardzo pomocne w tym zakresie mog si okaza tzw. zestawienia analityczne. Sporzdza si je w formie dwch tabel, obrazujcych struktur przychodw i kosztw. Przy badaniu dynamiki stosuje si tak zwany model badania efektywnoci zarzdzania, ktry w przypadku rachunku wynikw wyraa si nierwnoci: iK < iP < iZ gdzie: iK - dynamika kosztw sprzeday, iP - dynamika przychodw ze sprzeday, a iZ dynamika zysku

Krtko o wskanikach zyskownoci

Podstawowymi miernikami, stosowanymi w pionowej analizie rachunku wynikw, s wskaniki zyskownoci. Ich konstrukcja jest bardzo prosta: zysk z danego poziomu dzielimy przez warto przychodw ze sprzeday, otrzymujc odpowiedni stop zysku (stopa zysku ze sprzeday, stopa zysku z dziaalnoci operacyjnej, stopa zysku z dziaalnoci gospodarczej, stopa zysku brutto, stopa zysku netto). Podstawowym bdem jest zawanie analizy do stopy zysku netto. Faktem jest, e wskanik ten naley do najczciej podawanych. Z drugiej strony jednak jego wielko jest w duym stopniu niezalena od spki: obcienie podatkiem jest przecie wypadkow obowizujcej aktualnie stopy podatku dochodowego oraz ewentualnych ulg i odlicze. Bardziej sensowne wydaje si zatem mierzenie stopy zysku brutto, nie obcionej podatkiem. Najwaniejszym chyba wskanikiem jest stopa zysku operacyjnego, wskazujca na jako zarzdzania spk i zyskowno jej podstawowej dziaalnoci. Istotny jest te pomiar stopy zysku z dziaalnoci gospodarczej - uwzgldnia ona saldo, osignite przez spk z operacji finansowych. Wzr na (dowoln) stop zysku wyglda nastpujco: zysk stopa zysku = obroty Pod pojciem "obrotu" rozumie si zwykle przychody ze sprzeday - tak zbudowane s wanie wymienione wyej stopy zysku. Ponadto w analizie stosuje si (znacznie rzadziej) wskaniki, ktre w mianowniku uwzgldniaj koszty uzyskania przychodw (rwnie stanowice obrt). Istota tych wskanikw polega na okreleniu relacji wyniku dziaalnoci przedsibiorstwa w przeliczeniu na jednostk poniesionych kosztw. W badaniu pionowym rachunku wynikw stosuje si ponadto tzw. analiz przyczynow. Naley tu sprawdzi, jakie czynniki maj wpyw na zwikszenie (spadek) zysku (straty). Nie zawsze wzrost zysku jest dowodem na prawidowy rozwj przedsibiorstwa: moe si * 100%

przecie zdarzy, e jest on pochodn znacznej redukcji kosztw, poczon z wyprzeda majtku czy te wzrostem przychodw finansowych przy spadajcej rentownoci podstawowej dziaalnoci przedsibiorstwa.

Przepywy finansowe (cash flow)

Badanie przepyww finansowych Konstrukcja rachunku przepyww finansowych

Badanie przepyww finansowych

Analiza bilansu i rachunku wynikw nie wystarcza do sporzdzenia rzetelnej oceny sytuacji firmy. Nieocenion pomoc jest rachunek przepyww finansowych. Kada jednostka, sporzdzajca sprawozdanie finansowe, wypracowuje wasne metody oceny zdarze gospodarczych, a obowizujce przepisy sprawiaj, e cz z nich moe by przedstawiana w sposb bardziej lub mniej korzystny. Przykadowo, bilans informuje nas jedynie o wielkoci zaduenia, nie zawiera natomiast danych na temat terminw spat zobowiza. Inny przykad. W bilansie moemy znale informacje, dotyczce wielkoci majtku, brak jest natomiast wskazania na rzeczywist ich warto (chodzi o wycen, sporzdzon wedug stawek z tzw. wtrnego rynku rodkw produkcji). Podobne zjawiska wystpuj w przypadku rachunku wynikw. Cho niejednokrotnie analiza wskazuje na wysok rentowno przedsibiorstwa okazuje si, e ma ono znaczne problemy z utrzymaniem pynnoci. Informacji na ten temat naley szuka wanie w rachunku przepyww finansowych. Podstawowym zaoeniem w konstrukcji rachunku przepyww finansowych jest rozrnienie trzech sfer dziaania przedsibiorstwa: dziaalnoci operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej. W sferze operacyjnej firma generuje strumienie pienine, pochodzce z jej podstawowej dziaalnoci. W sferze dziaalnoci inwestycyjnej ujmuje si strumienie pienine, zwizane ze zmianami stanu skadnikw majtkowych firmy. Z kolei sfera dziaalnoci finansowej to nic innego, jak dokadne okrelenie zmian struktury kapitaw, posiadanych przez przedsibiorstwo.

Konstrukcja rachunku przepyww finansowych

Przepywy rodkw pieninych z dziaalnoci operacyjnej Wpisuje si tu wynik finansowy netto firmy (a wic zysk lub strat), ktry nastpnie jest korygowany o szereg pozycji: amortyzacj, saldo wynikajce z rnic kursowych, odsetki i dywidendy (zarwno otrzymane, jak i zapacone), utworzone rezerwy, podatek dochodowy, wynik ze sprzeday i likwidacji skadnikw dziaalnoci inwestycyjnej, zmian stanu zapasw, zobowiza, rozlicze midzyokresowych i przychodw przyszych okresw. W ten sposb uzyskujemy wielko rodkw pieninych netto, pochodzcych z dziaalnoci operacyjnej przedsibiorstwa. Podsumowujc, cash flow na tym poziomie powstaje poprzez odjcie od wpyww pieninych z dziaalnoci operacyjnej (wielko ta jest zwykle zbliona do zysku operacyjnego) wydatkw pieninych z tego tytuu. Przepywy rodkw pieninych z dziaalnoci inwestycyjnej

Wielko rodkw pieninych netto z dziaalnoci inwestycyjnej uzyskuje si, sumujc nastpujce pozycje: nabycie lub sprzeda wartoci niematerialnych i prawnych, skadnikw rzeczowego majtku trwaego, akcji, udziaw lub innych papierw wartociowych, udzielone lub zwrcone poyczki, otrzymane lub zwrcone dywidendy i odsetki. Oczywicie, w zalenoci od "kierunku" operacji (kupno-sprzeda) pozycje te przyjmuj wartoci dodatnie lub ujemne. Tak wic cash flow z tytuu inwestycji jest niczym innym, jak saldem przeprowadzanych przez firm w danym okresie operacji, zwizanych z jej skadnikami majtkowymi. Przepywy rodkw pieninych z dziaalnoci finansowej Tu uwzgldnia si szereg operacji finansowych, przeprowadzanych przez przedsibiorstwo w danym okresie obrachunkowym. Chodzi tu m. in. o zacignicie lub spat kredytw i poyczek, emisj lub wykup obligacji czy innych papierw wartociowych, wypat dywidendy, patnoci, wynikajce z umw leasingu finansowego, wpywy z emisji akcji. Sumujc te pozycje (rwnie z waciwymi znakami) otrzymujemy wielko rodkw pieninych netto z dziaalnoci finansowej. Mwic w skrcie, cash flow z dziaalnoci finansowej jest saldem operacji finansowych firmy w danym okresie obrachunkowym. Zmiana stanu rodkw pieninych netto Wielko ta powstaje poprzez proste zsumowanie pozycji poprzednich: przepyww rodkw z dziaalnoci operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej. rodki pienine na pocztek roku obrotowego Tu wpisuje si wielko, wynikajc z rachunku przepyww finansowych, sporzdzonego w roku poprzednim. rodki pienine na koniec roku obrotowego Zmian stanu rodkw pieninych netto w danym roku obrachunkowym powiksza si o wielko tych rodkw na pocztek roku. W ten sposb otrzymujemy ostateczn pozycj wynikow - stan rodkw pieninych na koniec roku obrotowego.

Analiza rentownoci (zyskownoci)

Co to jest rentowno przedsibiorstwa? Jakie wyniki zawiera rachunek wynikw? Oglnie o analizie rachunku wynikw Wskaniki rentownoci obrotu Rentowno majtku Wskanik rentownoci kapitaw

Co to jest rentowno przedsibiorstwa?

Wynik finansowy przedsibiorstwa jest jednym z najwaniejszych miernikw jego sprawnoci. Powstaje w efekcie zsumowania zarwno wynikw zwyczajnych (a wic pochodzcych z celowo podejmowanych przez firm dziaa), jak i wynikw nadzwyczajnych (powstaych wskutek nieprzewidywalnych zdarze).

Wynik finansowy moe by dodatni - wwczas nazywany jest zyskiem, a przedsibiorstwo takie okrelane jest jako rentowne. W przypadku powstania ujemnego wyniku finansowego mwimy o stracie, a przedsibiorstwo takie okrelamy jako deficytowe. Powstanie straty nie oznacza, e firma rozwija si nieprawidowo: przed sformuowaniem takiej tezy naley dokadnie zbada, co stao si powodem takiego wyniku. Moe si na przykad zdarzy, e firma wygenerowaa strat w wyniku operacji ksigowych. Z drugiej strony zysk netto moe by pochodn wyszych przychodw finansowych, przy spadajcej rentownoci dziaalnoci podstawowej.

Jakie wyniki zawiera rachunek wynikw?

Wynik powstaje wskutek odjcia od kwoty wygenerowanych przychodw wartoci powstaych z tego tytuu kosztw. Dla wikszej przejrzystoci rachunku wynikw wprowadzono podzia na poszczeglne poziomy wynikowe: Dziaalno podstawowa Od przychodw ze sprzeday odejmuje si koszty wytworzenia produkcji sprzedanej, otrzymujc zysk brutto ze sprzeday. Dziaalno operacyjna Powyszy wynik jest korygowany o inne zdarzenia operacyjne: przychody (sprzeda skadnikw majtku trwaego, rozwizane rezerwy, otrzymane dotacje) i koszty (warto sprzedanych skadnikw majtku trwaego, utworzone rezerwy, nalenoci niecigalne, zapacone odszkodowania itd.). W rezultacie powstaje wynik na dziaalnoci operacyjnej. Dziaalno gospodarcza Do poprzedniego zysku (straty) dodaje si przychody finansowe (otrzymane dywidendy i odsetki, dodatnie rnice kursowe) i odejmuje koszty finansowe (zapacone odsetki, ujemne rnice kursowe, odpisy aktualizujce warto finansowego majtku trwaego). W ten sposb otrzymujemy wynik na dziaalnoci gospodarczej. Uwzgldnienie zdarze nadzwyczajnych Poprzednio otrzymany zysk (lub strata) jest korygowany o saldo, wynikajce ze zdarze nadzwyczajnych, co daje zysk (strat) przed opodatkowaniem (zysk / strat brutto). Poziom wyniku finansowego netto Zysk brutto jest pomniejszany o obowizkowe obcienia (m. in. podatek dochodowy) wwczas powstaje zysk (strata) netto. Przy badaniu wyniku finansowego naley zwrci uwag, jaka jest relacja przychodw do kosztw na poszczeglnych poziomach, co pomaga w identyfikacji rde ponoszonych strat czy osiganych zyskw.

Oglnie o analizie rachunku wynikw

Zadaniem analizy porwnawczej jest przedstawienie dynamiki i struktury poszczeglnych pozycji rachunku wynikw. Pozwala to na okrelenie rde osiganych przez dane przedsibiorstwo wynikw. Z kolei analiza przyczynowa pozwala ustali wpyw poszczeglnych pozycji rachunku wynikw na generowane przez przedsibiorstwo zyski

10

(lub straty). W analizie przyczynowej mona take wzi pod uwag struktur przychodw w ujciu ilociowym i wartociowym. Takie zestawienie wskae nam na dziaalno najbardziej i najmniej opacaln dla przedsibiorstwa. Najpopularniejsz metod, stosowan w badaniu rentownoci przedsibiorstwa jest analiza wskanikowa. Polega ona na porwnaniu wyniku, osignitego przez spk z wartoci obrotw lub wielkoci zaangaowanych zasobw kapitaowych wzgldnie majtkowych.

Wskaniki rentownoci obrotu

Wskaniki rentownoci obrotu pokazuj stosunek wypracowanego zysku do obrotu, przez ktry najczciej rozumie si przychody ze sprzeday (rzadziej koszty wytworzenia). Bardzo poytecznym, cho zdecydowanie niedocenionym wskanikiem jest stopa zysku brutto ze sprzeday, obliczana wedug wzoru: zysk brutto ze sprzeday stopa zysku brutto ze sprzeday = przychody ze sprzeday Wielko tego wskanika obrazuje rentowno podstawowej dziaalnoci przedsibiorstwa. Jego rosnca w czasie warto jest sygnaem zdecydowanie pozytywnym, natomiast spadek naley interpretowa negatywnie, nawet przy wzrastajcej stopie zysku netto (wiadczy to o spadajcej rentownoci podstawowej dziaalnoci przedsibiorstwa, co zazwyczaj koczy si powanymi kopotami). Podobnie konstruuje si wskaniki, uwzgldniajce zyski niszego poziomu. Do najbardziej rozpowszechnionych nale przy tym:

* 100%

stopa zysku brutto (zwana czsto mar brutto), wyliczana wedug wzoru: zysk brutto stopa zysku brutto = * 100% przychody ze sprzeday stopa zysku netto (lub po prostu zwrot ze sprzeday netto), wyliczana zgodnie z wzorem: zysk netto stopa zysku netto = przychody ze sprzeday * 100%

Dua warto poznawcza tych dwch wskanikw wynika wanie z ich powszechnoci. W rozmaitych opracowaniach, w tym take i statystycznych, wymienia si wanie stop zysku przed opodatkowaniem oraz rentowno netto jako podstawowe wielkoci, charakteryzujce firm czy bran. Std te wskanikami tymi najlepiej jest posugiwa si

11

w celu dokonania porwna rentownoci badanego przez nas przedsibiorstwa ze redni dla danej brany.

Rentowno majtku
Konstrukcja wskanikw rentownoci majtku jest taka sama jak w przypadku omawianych wyej stp zysku. W miejscu przychodw ze sprzeday pojawia si jednak odpowiednia wielko majtku.Wskaniki rentownoci majtku wyraaj procentowy stosunek wypracowanego przez przedsibiorstwo zysku do przecitnego stanu majtku (lub jego skadnikw), ktry jest zaangaowany w prowadzon dziaalno gospodarcz.Podobnie jak w przypadku rentownoci obrotu, i tu mona wymieni cay szereg wielkoci, opartych na rnych zakresach wyniku finansowego (licznik) i majtku (mianownik). Najbardziej znanym wskanikiem jest tu stopa zwrotu z aktyww ogem (Return on Total Assets, ROA), okrelajca stosunek dochodu netto do aktyww ogem: zysk netto ROA = przecitny stan aktyww przy czym redni stan aktyww obliczamy wedug wzoru: stan aktyww stan aktyww na pocztek okresu + na koniec okresu przecitny stan aktyww = 2 Stopa zwrotu z aktyww pokazuje bardzo istotn zaleno - produktywno majtku. W krajach zachodnich jest ona chyba najbardziej rozpowszechnionym wskanikiem, mierzcym efektywno dziaalnoci przedsibiorstwa. * 100%

Wskaniki rentownoci kapitaw

Wskaniki rentownoci kapitaw okrelaj relacj, zachodzc pomidzy wynikiem finansowym netto a kapitaem. Jest to wic prba liczbowego wyraenia efektw dziaalnoci firmy w przeliczeniu na jednostk zaangaowanego kapitau.Najczciej stosowanym wskanikiem jest tu rentowno kapitau akcyjnego (Return on Equity, ROE), wyliczany wedug wzoru: zysk netto ROE = kapita akcyjny Wzrastajcy poziom tego wskanika wiadczy o wyszej efektywnoci zaangaowanego kapitau. Jest to sygna dla akcjonariuszy, e przedsibiorstwo waciwie wykorzystuje posiadane zasoby. Dlatego wanie w przypadku nowej emisji akcji naley zwrci szczegln uwag na poziom tego wskanika oraz jego zmiany w czasie.Trzeba jednak pamita, e wielko tego wskanika bdzie podlegaa znacznym zaburzeniom, szczeglnie tu po przeprowadzeniu nowej emisji akcji (wwczas w mianowniku bdzie ju zawarta wielko "wieego" kapitau, ktry nie zosta jeszcze wykorzystany w dziaalnoci przedsibiorstwa).Drugim wskanikiem, wskazujcym na rentowno kapitau, jest zysk, przypadajcy na jedn akcj (Earnings per Share, EPS), wyliczany ze wzoru: * 100%

12

zysk netto EPS = liczba akcji Wskanik ten jest najczciej wykorzystywany przez inwestorw - jego rosnca warto wskazuje na moliwo wypaty potencjalnie wyszej dywidendy. Ponadto oznacza te wysz cen rynkow akcji.

Sprawno dziaania (aktywno, obrotowo)

Sprawno dziaania przedsibiorstwa Pomiar gospodarowania caym majtkiem Gospodarka intensywna czy ekstensywna? Badanie efektywnoci poszczeglnych skadnikw majtkowych Obrotowo zapasw Mierzenie sprawnoci zarzdzania zapasami Obrotowo nalenoci O obrocie zobowizaniami

Sprawno dziaania przedsibiorstwa

Istotnym miernikiem sprawnoci dziaania przedsibiorstwa s wskaniki obrotowoci. Pozwalaj one na ocen efektywnoci wykorzystania majtku oraz poszczeglnych jego skadnikw. Wrd wskanikw obrotowoci wyrniamy zasadniczo trzy grupy:

waciwe wskaniki obrotowoci - gdzie w liczniku wystpuje wielko dynamiczna (przychody ze sprzeday), a w mianowniku wielko statyczna (przecitny stan danego skadnika majtkowego) wskaniki zaangaowania - bdce odwrotnoci wskanikw obrotowoci, w ktrych licznik wyraa wielko majtku, a mianownik przychody ze sprzeday wskaniki rotacji elementw majtkowych - najczciej stosowane i powszechnie uywane w analizie fundamentalnej, wyraajce szybko obrotu poszczeglnych skadnikw majtkowych.

Pomiar gospodarowania caym majtkiem

Podstawowym miernikiem obrotowoci majtku (zwanej w przedsibiorstwie przemysowym jego produktywnoci) jest wskanik obrotowoci majtku ogem (total assets turnover, TAT), wyliczany ze wzoru: przychody ze sprzeday TAT = przecitny stan majtku gdzie przez przecitny stan majtku rozumie si redni arytmetyczn z sum aktyww na pocztek i koniec okresu, ktry obliczamy nastpujco: stan pocztkowy + stan kocowy redni stan majtku = 2

13

Relacj odwrotn do wskanika obrotowoci majtku TAT jest wskanik zaangaowania majtku (engagement of assets ratio, EAR), badany zgodnie z poniszym wzorem: przecitny stan majtku EAR = przychody ze sprzeday Pozytywnie naley oceni wzrost wskanika obrotowoci majtku oraz spadek wielkoci wskanika zaangaowania majtku (podobnie interpretujemy pozostae wskaniki, ktre uwzgldniaj wybrane wielkoci majtkowe). Innym sposobem analizy wskanika obrotowoci majtku jest zestawienie jego dynamiki ze wzrostem wielkoci majtku. Niszy przyrost majtku od dynamiki wartoci wskanika wiadczy o efektywnym wykorzystaniu aktyww. Ponadto porwnujc odchylenia powyszych wielkoci atwo wydedukowa, czy wzrost przychodw ze sprzeday by jedynie skutkiem powikszenia majtku, czy raczej pochodn jego lepszego wykorzystania

Gospodarka intensywna czy ekstensywna?

Istniej dwa rodzaje gospodarowania przedsibiorstwem - intensywny i ekstensywny. Wskaniki obrotowoci bardzo dobrze ujawniaj, z jak gospodark mamy do czynienia w przypadku badanej przez nas firmy. Gospodarka intensywna charakteryzuje si angaowaniem mniejszych rodkw, ktrych obrt jest stosunkowo szybki. Z kolei gospodarka ekstensywna angauje wiksze zasoby majtkowe, ktre jednak wykazuj duo niszy obrt. Trzeba tu jednak mie na uwadze specyfiki branowe - wiadomo, e w firmie produkcyjnej obrotowo majtku bdzie stosunkowo niska (co wynika z rozmiarw i charakteru rodkw trwaych), a w firmie usugowej lub handlowej bardzo wysoka (wikszo aktyww stanowi tu zwykle podlegajce wikszej rotacji skadniki majtku obrotowego). Tak wic i w tym przypadku trzeba dokonywa porwna z innymi przedsibiorstwami, dziaajcymi w brany.

Badanie efektywnoci poszczeglnych skadnikw majtkowych

Zaprezentowane wskaniki wykorzystania majtku ogem s obarczone pewnym bdem, wynikajcym z rnic w strukturze majtku i z charakteru poszczeglnych jego skadnikw. Inaczej wyglda efektywno majtku trwaego ni obrotowego. Dlatego pogbieniem powyszej analizy powinno by badanie efektywnoci poszczeglnych aktyww, przeprowadzane wedug nastpujcych wzorw:Wskanik obrotowoci majtku trwaego (fixed assets turnover, FAT): przychody ze sprzeday FAT = przecitny stan majtku trwaego

Wskanik obrotowoci majtku obrotowego (current assets turnover, CAT): przychody ze sprzeday

14

CAT = przecitny stan majtku obrotowego

Odwrotnoci powyszych wielkoci bd wskaniki zaangaowania majtku trwaego i obrotowego, konstruowane analogicznie do omwionego na pocztku wskanika EAR. Interpretacja przedstawionych tu wskanikw jest podobna, jak w przypadku wskanikw, badajcych gospodarowanie caym majtkiem.

Obrotowo zapasw
Zapasy s skadnikiem majtku obrotowego, obejmujcym zarwno surowce i pprodukty, jak i zmagazynowane (nie sprzedane jeszcze) wyroby gotowe. Gospodarka zapasami wiadczy o zdolnoci umiejtnego zarzdzania produkcj. Ich wzrost powoduje automatyczny spadek rentownoci (mwi si wwczas o "zjadaniu" przychodw przez zapasy, ktrych utrzymywanie na wysokim poziomie oznacza wzrost kosztw). Naley pamita, e zapasy (w przedsibiorstwie produkcyjnym) przechodz przez trzy fazy: zaopatrzenia (surowce), produkcji (tzw. produkcja w toku) oraz zbytu (wyroby gotowe). Celowe byoby zatem ustalenie, na jakim poziomie wystpuje zjawisko wyduania obrotu zapasami. Jeli obrt zapasami jest wyduony ju w fazie zaopatrzenia, moe to sugerowa dokonywanie pochopnych zakupw, ktre przejciowo obniaj wynik finansowy (koszt kapitau, zuytego na pokrycie aktyww). Inna interpretacja tego faktu ma miejsce w przypadku przedsibiorstwa, ktre jest zmuszone powiksza okresowo zapasy w zwizku z sezonowymi wahaniami popytu - tu powikszenie stanu zapasw moe by zabezpieczeniem przed przewidywanym wzrostem sprzeday. Niebezpieczne jest natomiast zjawisko, gdy poziom zapasw stale wzrasta, czemu nie towarzyszy odpowiedni przyrost sprzeday. Wskazuje to na moliwo wystpowania trudnoci ze zbytem wasnych produktw. Jeli przedsibiorstwo nie moe sobie poradzi z zapasami wyrobw czy towarw, moe je wyprzeda po obnionych cenach, co zwykle powoduje ujemne skutki dla rentownoci. Lepiej jest jednak wyprzeda zalegajcy towar, ni liczy na cud i systematycznie ponosi koszty utrzymywania zapasw.

Mierzenie sprawnoci zarzdzania zapasami

Podstawowym miernikiem sprawnoci zarzdzania zapasami jest wskanik obrotowoci zapasw (inventory turnover, IT), wyliczany wedug wzoru: koszty wytworzenia produkcji sprzedanej IT = przecitny stan zapasw gdzie przez przecitny stan zapasw rozumiana jest suma wartoci zapasw na pocztek i koniec danego okresu, podzielona przez dwa. Wskanik IT obrazuje stosunek kosztw sprzeday do kosztw, wynikajcych z faktu utrzymywania zapasw. W prawidowo zarzdzanym przedsibiorstwie zapasy rosn wprost proporcjonalnie do sprzeday - oczywicie naley tu wyczy sezonowe wahania popytu.

15

Bardziej popularny jest wskanik rotacji zapasw w dniach (ITD), wyliczany ze wzoru: liczba dni ITD = * badanego koszty wytworzenia produkcji sprzedanej okresu Liczba dni jest zwykle zaokrglana - dla miesica przyjmuje si umownie 30, dla kwartau 90, a dla roku 360 dni. Wskanik ten informuje nas o czasie trwania jednego, statystycznego obrotu zapasami. Niszy jego poziom wiadczy o dobrym zarzdzaniu majtkiem - przyspieszony obieg pienidza w jednostce gospodarczej pozwala przecie na wielokrotne wykorzystanie tych samych pienidzy w celu masymalizacji przychodw, bez koniecznoci powikszania skadnikw majtkowych. Praktyka wskazuje, e najbardziej wiarygodnym okresem dla badania zapasw jest rok obrotowy - porwnujc poszczeglne lata, unikamy bdnych interpretacji, wynikajcych najczciej z sezonowych waha sprzeday. Analitycy czsto zapominaj, e wzrost popytu w miesicach letnich powoduje wyduenie cyklu obrotu zapasami ju na pocztku roku. przecitny stan zapasw

Obrotowo nalenoci
Badanie obrotowoci nalenoci polega w zasadzie na okreleniu sprawnoci rozlicze przedsibiorstwa z kontrahentami. Zbyt wolny obrt wiadczy o zamroeniu znacznych rodkw w nalenociach, co z kolei pociga za sob szereg niekorzystnych zjawisk. Pienidze z nie zapaconych faktur s przecie wliczane do przychodw (te ostatnie powstaj wanie w chwili wystawienia faktury, a nie jej zapaty), powikszaj wic podstaw opodatkowania. Niestety, przedsibiorstwo nie ma moliwoci ich wykorzystania czy czciowego "wrzucenia" w koszty, w dodatku paci podatek od nie otrzymanych jeszcze kwot.Wysoki poziom nalenoci wiadczy czsto o kredytowaniu odbiorcw (czyli wyduaniu terminw patnoci, ewentualnie tzw. sprzeday komisowej). Zdarza si, e tego typu dziaania s po prostu wymuszane przez konkurencj, ktra stosuje kredytowanie kontrahentw w celu powikszenia swojego udziau w rynku.Zjawisko to mona stosunkowo atwo zidentyfikowa, porwnujc okresy spywu nalenoci w danej brany. Utrzymujcy si zbyt wysoki poziom nalenoci uprawnia do postawienia pytania o ich jako (cz moe ju by nalenociami przeterminowanymi lub wrcz straconymi co z kolei sugeruje konieczno utworzenia rezerwy, ktra obciy wynik finansowy firmy).Z kolei szybki obrt nalenociami wiadczy o wysokiej sprawnoci rozlicze z kontrahentami. Nie zawsze jest to jednak zjawisko pozytywne - zbyt szybki obrt, szczeglnie na bardzo konkurencyjnym rynku moe sygnalizowa sztywn polityk przedsibiorstwa, co czasami doprowadza do utraty czci rynku (odbiorcy bd woleli skorzysta z oferty przedsibiorstw, ktre proponuj bardziej atrakcyjne warunki patnoci za towar).Podstawowym miernikiem gospodarowania nalenociami jest wskanik obrotowoci nalenoci (receivables turnover, RT), ktry jest obliczany nastpujco: przychody ze sprzeday RT = przecitny stan nalenoci

Analogicznie do analizy zapasw, i tu wystpuje wskanik obrotowoci nalenoci w dniach (czasu rozliczenia nalenoci, RTD): przecitny stan nalenoci RTD = * liczba dni badanego okresu

16

przychody ze sprzeday

Poza poczynionymi wyej zastrzeeniami, spadek nalenoci oraz okresu ich spywu przy wzrastajcych przychodach ze sprzeday naley interpretowa pozytywnie.

O obrocie zobowizaniami
Zobowizania s skadnikiem pasyww bilansu, std te ich obrt naley potraktowa osobno. Podstawow miar obrotu zobowizaniami jest wskanik rotacji zobowiza w dniach (DTD), wyliczany wedug wzoru:

rednia warto zobow. krtkoterminowych DTD = koszt wytworzenia produkcji sprzedanej Wskanik ten ujawnia, w cigu ilu dni (statystycznie rzecz biorc) przedsibiorstwo spaca swoje zobowizania. Zasadniczo niszy poziom tego wskanika wiadczy o dobrej kondycji finansowej przedsibiorstwa, wpywa rwnie pozytywnie na jego rentowno (nieterminowa spata zobowiza wie si zazwyczaj z koniecznoci zapaty ustawowych odsetek). Zbyt wolny obrt zobowizaniami sugeruje, e cz z nich moe by ju przeterminowana. Z drugiej strony wyduenie okresu patnoci zobowiza jest powszechnie stosowane przez wiele przedsibiorstw jako forma nie oprocentowanego kredytu (jest to szczeglnie korzystne w przypadku, gdy spka kredytuje rwnie swoich odbiorcw, ustalajc wyduone terminy spat nalenoci). * liczba dni

Analiza pynnoci
Pomiar pynnoci - jak firma gospodaruje swoimi zasobami? O kapitale pracujcym Co ze zdolnoci spaty odsetek? Podstawowy miernik - pynno bieca Badanie pynnoci szybkiej Pomiar podwyszonej pynnoci Co sygnalizuj wskaniki pynnoci?

Pomiar pynnoci - jak firma gospodaruje swoimi zasobami?

Pomiar pynnoci stanowi istotne rdo informacji na temat gospodarowania majtkiem przedsibiorstwa. Zbyt niski poziom moe wskazywa na kopoty firmy, a zbyt wysoki sygnalizuje nieumiejtne wykorzystanie posiadanych zasobw. Wskaniki pynnoci wskazuj na proporcje pomidzy majtkiem obrotowym przedsibiorstwa a jego zobowizaniami krtkoterminowymi. Ich analiza dostarcza bardzo istotnych informacji - na temat zdolnoci terminowego regulowania zobowiza firmy, czyli - inaczej mwic - stopnia wypacalnoci. Przy tym bardzo rzadko zdarza si, by sytuacja finansowa firmy bya idealna - najczciej wartoci poszczeglnych wskanikw

17

systematycznie wahaj si w gr i w d. Istotna jest natomiast obserwacja trendu - jak dany wskanik zachowuje si w duszym czasie. Naley tu odpowiedzie na kilka zasadniczych pyta:

Jaki jest charakter dziaalnoci przedsibiorstwa? Jak wygldaj wartoci wskanikw pynnoci w sektorze? Czy warto poszczeglnych wskanikw jest zbliona do wartoci optymalnych. Jeli nie, to jak due jest odchylenie? Czy w ostatnim czasie obserwujemy pogbienie istniejcych tendencji, czy te zaszy zasadnicze zmiany w tym zakresie? Czy istniej przesanki do zmiany obserwowanego trendu? Jakie jest prawdopodobiestwo wystpienia zmian? Jak ksztatuj si relacje pomidzy poszczeglnymi wskanikami?

Dopiero tak gruntowna analiza pozwoli nam na wycignicie prawidowych wnioskw dotyczcych pynnoci przedsibiorstwa.

O kapitale pracujcym
W analizie pynnoci bardzo istotny jest kapita pracujcy (w literaturze czsto spotyka si jego angielsk nazw - working capital). Jest to wielko majtku obrotowego, ktra moe by angaowana w biec dziaalno przedsibiorstwa. Stanowi ona rnic pomidzy majtkiem obrotowym firmy a jej biecymi zobowizaniami. Inaczej rzecz ujmujc, kapita pracujcy to pynna rezerwa, za pomoc ktrej przedsibiorstwo moe zaspokaja biece potrzeby. Kapita pracujcy oblicza si z wzoru: working capital = majtek obrotowy - zobowizania biece Interpretacja kapitau pracujcego jest do jednoznaczna: jego wzrost sygnalizuje lepsz pozycj finansow badanego przedsibiorstwa. Przy czym wielko tego kapitau powinna by tym wysza, im mniejsze szanse ma dane przedsibiorstwo na uzyskanie "od rki" poyczki na biec dziaalno. Std te wielko working capital moe by nisza np. w przypadku firm, ktre uruchomiy programy typu Commercial Papers lub mog bez problemu uzyska kredyt. Ponadto wielko kapitau pracujcego wykorzystuje si w szeregu wskanikw. Jedn z metod pomiaru jest ustalenie proporcji pomidzy kapitaem pracujcym a wartoci sprzeday, obliczan wedug wzoru: kapita pracujcy a= przychody netto Wyliczona w ten sposb warto wiadczy o prawidowoci korzystania przez firm ze swoich pynnych funduszy. Niski poziom wskazuje na du zdolno wykorzystywania pynnych aktyww do generowania zysku i odwrotnie.

Co ze zdolnoci spaty odsetek?

Z pynnoci zwizany jest wskanik zdolnoci spaty odsetek (interest coverage ratio). Wylicza si go, dzielc osignity w danym okresie zysk brutto, powikszony o zapacone odsetki, przez zapacone odsetki, zgodnie z niej podanym wzorem: zysk brutto + odsetki ICR =

18

odsetki Wskanik ten sygnalizuje, ile razy zysk brutto przedsibiorstwa przewysza wielko odsetek. Inaczej rzecz ujmujc, na podstawie ICR moemy ustali prg spadku zysku brutto, poniej ktrego spka bdzie miaa kopoty z terminowym paceniem nalenych odsetek. Jeeli wskanik ten wynosi przykadowo 2, to spadek zysku brutto o ponad 50 procent oznaczaby trudnoci w regulowaniu patnoci z tytuu odsetek. Tu naley zaznaczy, e wielko klasycznego ICR jest mylca - pod uwag bierzemy tu przecie zysk przed opodatkowaniem, na ktry skada si szereg czynnikw, niekoniecznie stricte gotwkowych. Dlatego te w analizie bardziej przydatne jest zastpienie zysku brutto wielkoci wpyww gotwkowych z dziaalnoci podstawowej, ktre faktycznie mog by wykorzystane do spaty zobowiza.

Podstawowy miernik - pynno bieca

Wskanik pynnoci biecej (current ratio) jest podstawowym miernikiem sytuacji patniczej przedsibiorstwa. wiadczy on o teoretycznej moliwoci spacenia zobowiza biecych poprzez upynnienie caego majtku obrotowego. Wskanik ten obrazuje stosunek majtku obrotowego do zobowiza biecych, zgodnie z wzorem: majtek obrotowy QR = zobowizania biece W literaturze podaje si warto optymaln tego wskanika na poziomie 1,5 - 2,0. Warto poniej 1,2 sygnalizuje zagroenie pynnoci.Z drugiej strony trzeba zaznaczy, e zbyt wysoki poziom tego wskanika moe wiadczy o ekstensywnym zarzdzaniu firm - czyli mao efektywnym wykorzystaniu wolnych zasobw majtku i niechci do korzystania z dwigni finansowej (finansowania kredytem).Zdarzaj si sytuacje, w ktrych wielko tego wskanika ulega powanym zaburzeniom. Klasyczny przypadek to nowa emisja akcji, po ktrej do kasy przedsibiorstwa wpywa nowy kapita, powikszajc automatycznie wielko majtku obrotowego. Mamy wwczas do czynienia z typow dla tego okresu nadpynnoci - pogbion zazwyczaj spadkiem zobowiza (przedsibiorstwo, uzyskawszy nowy kapita, redukuje poziom zobowiza, chcc zmniejszy koszty finansowe). Opadanie wskanika pynnoci sygnalizuje zazwyczaj tempo zaangaowania nowych rodkw w dziaalno firmy.

Badanie pynnoci szybkiej

Za pomoc wskanika pynnoci szybkiej (quick ratio) okrelamy wypacalno przedsibiorstwa w najbliszym okresie. Okrela on stosunek wysoko pynnych aktyww do zobowiza krtkoterminowych. Dlatego te czsto ustalanie wartoci szybkiej pynnoci nazywane jest prb kwasow (acid test). Szybk pynno wyliczamy z wzoru:

majtek obrotowy - zapasy QR = zobowizania biece

19

Zauwamy, e konstrukcja tego wskanika jest podobna do omawianego wyej current ratio, rnica polega jedynie na odjciu od majtku obrotowego zapasw. Dzieje si tak dlatego, e upynnienie zapasw jest zwykle trudniejsze i bardziej odoone w czasie, anieli pozostaych skadnikw majtku obrotowego (cho to ostatnie stwierdzenie jest dyskusyjne - czsto bowiem okazuje si, e zapasy s bardziej pynne od czci nalenoci). Jeeli w bilansie wystpuje warto rozlicze midzyokresowych czynnych, wwczas i one powinny by odjte od majtku obrotowego (nie mona ich uzna za zdolne do pokrycia zobowiza krtkoterminowych, poniewa nie bdzie ich mona w najbliszym czasie zamieni na gotwk). Inaczej rzecz ujmujc, w liczniku wzoru na wskanik pynnoci szybkiej mamy gotwk, papiery wartociowe i nalenoci. Przyjmuje si, e warto wskanika QR powinna by zbliona do jednoci. Podobnie jednak jak w przypadku omawianego wczeniej wskanika pynnoci biecej, warto QR dla przedsibiorstwa naley skonfrontowa ze redni dla waciwej brany (moe si okaza, e dana dziaalno wymaga utrzymywania bardzo wysokich zapasw, co automatycznie spowoduje spadek wartoci wskanika pynnoci szybkiej). Ponadto mog tu wystpi zaburzenia, podobnie do obserwowanych w analizie CR (przykadowo, emisja akcji wywrze wikszy wpyw na pynno szybk anieli na pynno biec).

Pomiar podwyszonej pynnoci

Najgbszym poziomem analizy pynnoci jest pomiar relacji najbardziej pynnych aktyww, czyli rodkw pieninych, do biecych zobowiza. Powstaje w ten sposb wskanik podwyszonej pynnoci, zwany rwnie czsto wskanikiem wypacalnoci rodkami pieninymi (cash to current liabilities ratio). Oblicza si go wedug wzoru: rodki pienine CCLR = zobowizania krtkoterminowe Wielko rodkw pieninych rwna jest zazwyczaj majtkowi obrotowemu, pomniejszonemu o zapasy i nalenoci (oraz rozliczenia midzyokresowe czynne). Oznacza to, e pod pojciem rodkw pieninych kryje si gotwka oraz atwo zbywalne papiery wartociowe. Czsto kopoty sprawia interpretacja wartoci tego wskanika. Przykadowo, CCLR na poziomie 0,151 oznacza, e rodki pienine wystarczaj na pokrycie 15,1 proc. caoci zobowiza biecych przedsibiorstwa. Ogem przyjmuje si, e wskanik ten powinien wynosi 0,2. Naley tu jeszcze poczyni istotn uwag. Omawianego wskanika nie naley traktowa jako wyroczni, peni on raczej rol uzupeniajc wobec pozostaych wskanikw pynnoci - jest sygnaem zdolnoci patniczej przedsibiorstwa (z punktu widzenia konstrukcji jest zbliony do poprzednich wskanikw, przy czym z licznika wyczono wszystkie trudniej zbywalne elementy majtku obrotowego). Wskanik ten bdzie bardzo silnie reagowa na now emisj akcji (licznik jest tu bardziej "wraliwy" na now gotwk, ktra zostanie wpacona na konto).

Co sygnalizuj wskaniki pynnoci?

Mona wyrni kilka sytuacji, w ktrych warto wskanikw pynnoci ulega zaburzeniom. Klasycznym, wspomnianym ju wczeniej przypadkiem jest nowa emisja akcji - gwatownie podnosi si wwczas poziom gotwki, co powoduje skokowy wzrost wartoci wskanikw pynnoci. Co ciekawe, ich opadanie jest bardzo dobrym miernikiem wykorzystania pienidza z nowej emisji (jeli spka nie spieszy si z inwestycjami, pozostawiajc rodki

20

w banku, wwczas wskaniki nadal wskazuj na nadpynno). Istnieje rwnie kilka typowych powodw spadku pynnoci i wypacalnoci przedsibiorstwa. Do zjawiska tego dochodzi np. wwczas, gdy nadmierna ilo pienidza jest zgromadzona w zapasach (szczeglnie tych trudno zbywalnych). T sytuacj zasygnalizuje nam wskanik pynnoci szybkiej, ktrego odchylenie od wartoci wymaganej bdzie wysze anieli wskanika pynnoci biecej (rnica wynika z konstrukcji acid testu, gdzie od aktyww obrotowych odejmuje si zapasy). Drugim, czstym powodem spadku pynnoci w przedsibiorstwie s zalegoci patnicze ze strony odbiorcw (wzrost nalenoci). W obu przypadkach w firmie wystpi niedobr gotwki - wwczas przedsibiorstwo bdzie zmuszone do finansowania biecej dziaalnoci za pomoc krtkoterminowych kredytw, co w skrajnym przypadku moe doprowadzi nawet do jego cakowitej niewypacalnoci.

Analiza zaduenia
O celowoci zacigania kredytw Struktura kapitaowo - majtkowa przedsibiorstwa Pomiar wielkoci zaduenia Jak zbada struktur zaduenia Czy firma jest w stanie spaci odsetki? Alternatywa dla kredytu - inne rda gotwki

O celowoci zacigania kredytw

Finansowanie rozwoju firmy za pomoc kredytw jest sensowne wwczas, gdy rentowno podstawowej dziaalnoci jest wysza od stopy oprocentowania kredytu w bankach. W takiej sytuacji kapita obcy, "wrzucony" do przedsibiorstwa, zacznie od razu pracowa, przynoszc zyski. Zazwyczaj jednak pierwszy okres finansowania kredytem wie si z koniecznoci obsugi zaduenia, przy czym poyczone pienidze jeszcze nie w peni pracuj - wwczas dochodzi do przejciowego obnienia rentownoci, spowodowanego koniecznoci uwzgldnienia w rachunku wynikw kosztw finansowych - odsetek. Od lat pokutuje (niesuszne) przekonanie, e kredyt jest ostatecznoci, a zaciganie zobowiza przez firmy jest oznak ich saboci. Nic bardziej bdnego - zastosowanie kredytu daje tzw. efekt dwigni finansowej - firma korzystajca z kredytu ma znacznie wiksze moliwoci rozwoju anieli przedsibiorstwo, finansujce si wycznie ze rde wewntrznych (zysk zatrzymany, amortyzacja). Przyjrzyjmy si temu zjawisku na przykadzie: Firmy produkcyjne X i Y rozpoczynay dziaalno, dysponujc kapitaem wasnym (kapita akcyjny plus zapasowy) w wysokoci 20.0 mln z kada. Dla uproszczenia przyjmijmy, e wielko kapitaw wasnych nie zmienia si w czasie. Po roku dziaalnoci przychody w obu przedsibiorstwach wyniosy 10.0 mln, a zysk netto 2.0 mln. Oznacza to stop zwrotu z kapitaw rzdu 10 proc. W drugim roku dziaalnoci firma X postanowia poszerzy swoj dziaalno - zacigna wic 5-letni kredyt w celu zakupu dodatkowej maszyny za 10 mln. Dziki temu przychody wzrosy do 20 mln, a zysk (po zapaceniu odsetek w wysokoci 2.3 mln) do 2.5 mln. Firma zatem poniosa koszty kredytu, ale ostatecznie ryzyko opacio si - zostao "wynagrodzone" 25-procentowym przyrostem zysku. Tymczasem firma Y nadal generowaa zysk w wysokoci 2.0 mln z.

21

Przykad ten jest wprawdzie znacznie uproszczony (zbyt wiele wartoci nie zmienia si w czasie, nie uwzgldniamy inflacji, zmian popytu, rnicy w opodatkowaniu firmy korzystajcej z kredytu i finansujcej si wycznie kapitaami wasnymi), pozwala jednak zrozumie dziaanie tzw. dwigni finansowej. Podstawowym wskanikiem, sygnalizujcym opacalno zaduenia przedsibiorstwa, jest relacja stopy zysku do stopy oprocentowania kredytu. Skorzystanie z dwigni finansowej jest uzasadnione w sytuacji, gdy stopa zysku jest wysza od oprocentowania kredytu (lub analizy wskazuj na tak wanie moliwo). W odwrotnym przypadku osigniemy negatywny efekt dwigni finansowej, cho tu przedsibiorstwo moe czasowo ponosi wysze koszty w nadziei na osignicie dodatkowych zyskw w przyszoci. Jeli natomiast stopa zysku jest rwna oprocentowaniu kredytu, wwczas zastosowanie dwigni finansowej nie wpywa na wskanik zwrotu z kapitau. Naley przy tym zwrci uwag nie tylko na obecne proporcje, ale przede wszystkim na kierunek przyszych zmian, wynikajcy z analiz tak samego przedsiwzicia, finansowanego z kredytu, jak i sytuacji makroekonomicznej (od niej uzaleniona jest cena kredytu komercyjnego).

Struktura kapitaowo - majtkowa przedsibiorstwa

Przystpujc do analizy zaduenia lub moliwoci zaduania si przedsibiorstwa, naley przede wszystkim mie pojcie o strukturze jego majtku i kapitau. Do obliczenia tych zalenoci su ponisze wzory: kapita wasny [1] struktura kapitau = kapita obcy majtek trway [2] struktura majtku = majtek obrotowy Wskanik [1] okrela proporcje pomidzy kapitaem wasnym przedsibiorstwa a caoci zobowiza. Teoretycznie rzecz biorc, im wyszy poziom tego wskanika, tym korzystniej naley oceni sytuacj finansow firmy. To jednak czysta teoria - moe si bowiem zdarzy, e stopa zysku z dziaalnoci jest na tyle wysoka, e spokojnie pozwala na intensywne zarzdzanie firm, rwnie z wykorzystaniem efektu dwigni finansowej. W takim przypadku zbyt wysoki poziom wskanika struktury kapitau sygnalizuje mao efektywne, to jest ekstensywne zarzdzanie przedsibiorstwem. Zbyt niski, a zwaszcza systematycznie malejcy poziom tego wskanika moe informowa o moliwoci wystpienia problemw - przedsibiorstwo powinno wwczas prbowa ograniczy zaduenie. Wskanik [2] obrazuje struktur majtku przedsibiorstwa - jego wzrost wiadczy o rozbudowie bazy przedsibiorstwa (majtku trwaego). Naley jednak pamita, e wskanik struktury majtku jest w duym stopniu uzaleniony od charakteru dziaalnoci firmy. Jest on zwykle wyszy w przypadku przedsibiorstw przemysowych, ktrych podstaw dziaania jest wanie majtek trway. Zdecydowanie niszy poziom tego wskanika bdziemy natomiast obserwowali w spkach handlowych, gdzie znaczn cze aktyww stanowi majtek obrotowy. Na bazie wyej omawianych wielkoci zbudowany jest wskanik oglnej sytuacji finansowej:

22

wskanik struktury kapitau [1] wskanik oglnej sytuacji finansowej = wskanik struktury majtku [2] Wskanik ten sam w sobie jest mao uyteczny, dopiero zestawienie zmian jego wielkoci w czasie niesie ze sob istotne informacje. Stopniowy spadek sygnalizuje pogarszajc si sytuacj finansow przedsibiorstwa, wzrost wiadczy o coraz lepszej kondycji badanej firmy.

Pomiar wielkoci zaduenia

Podstawowym miernikiem struktury kapitaw obcych, zaangaowanych w finansowanie przedsibiorstwa, jest wskanik oglnego zaduenia (debt ratio, DR), wyliczany ze wzoru: suma zobowiza DR = suma aktyww Stosunek ogu kapitaw obcych do caoci majtku przedsibiorstwa jest bardzo istotn wielkoci - wskazuje, jakie jest pokrycie zacignitego dugu aktywami. Podobnie jak w przypadku pozostaych wskanikw zaduenia, i tu poyteczne jest zestawienie zmian wielkoci oglnego zaduenia w czasie. Wzrost poziomu tego wskanika sygnalizuje coraz wikszy udzia kapitaw obcych w finansowaniu dziaalnoci przedsibiorstwa. Wzrost zaduenia jest uzasadniony wtedy, gdy stopa rentownoci majtku firmy jest wysza od oprocentowania zacignitego kredytu. Drug istotn wielkoci jest stosunek caoci zobowiza do kapitaw wasnych przedsibiorstwa (debt to equity ratio, DER): suma zobowiza DER = kapitay wasne Wielko tego wskanika wiadczy o (teoretycznej) moliwoci pokrycia caoci zobowiza z kapitaw wasnych.

Jak zbada struktur zaduenia

Struktura zaduenia to proporcja pomidzy kapitaem obcym krtko- i dugoterminowym. Stosuje si tu wymiennie dwa wskaniki:

zobowizania krtkoterminowe W1 = suma zobowiza zobowizania dugoterminowe W2 = suma zobowiza

23

Przy analizie powyszych wskanikw naley przede wszystkim zwrci uwag na fakt, e z punktu widzenia przedsibiorstwa korzystniejszy jest wikszy udzia obcego kapitau dugoterminowego. Wynika to std, e zaduenie krtkoterminowe jest drosze, ponadto konieczno szybkiej spaty moe zagrozi pynnoci przedsibiorstwa - szczeglnie w przypadku, gdy udzia dugu krtkoterminowego w zobowizaniach ogem jest wysoki lub wykazuje tendencj rosnc.Inn wielkoci, bran pod uwag przy analizie struktury zaduenia, jest pokrycie majtku trwaego zobowizaniami dugoterminowymi: majtek trway wskanik pokrycia = zobowizania dugoterminowe Konstrukcja taka jest nieprzypadkowa - zwrmy uwag, e zabezpieczeniem kredytw dugoterminowych jest zazwyczaj wanie majtek trway. Wynik wskazuje, ile razy warto aktyww trwaych netto przekracza poziom zobowiza dugoterminowych - jeli wskanik osignie warto rwn jednoci lub nisz, wiadczy to o moliwoci wystpienia powanych problemw.

Czy firma jest w stanie spaci odsetki?

Wskanik zdolnoci spaty odsetek (interest coverage ratio, ICR) wylicza si, dzielc zysk brutto, powikszony o zapacone odsetki przez zapacone odsetki: zysk brutto + odsetki ICR = odsetki Na podstawie tego wskanika atwo ustalimy, jaki spadek zysku brutto spowoduje kopoty z terminow patnoci odsetek. Kolejn wielkoci, za pomoc ktrej mona mierzy zdolno przedsibiorstwa do pacenia odsetek, jest wskanik pokrycia zobowiza nadwyk finansow (financial results to total debt ratio, FRTD). Oblicza si go zgodnie z wzorem: zysk netto + roczna amortyzacja FRTD = przecitny stan zobowiza Wskanik ten sugeruje moliwo uregulowania zobowiza przedsibiorstwa ze rde wewntrznych - zysku i amortyzacji. Wielko ta jest bardzo wana - wskazuje, czy przedsibiorstwo faktycznie radzi sobie ze spat odsetek. Znaczne obnienie si FRTD moe sygnalizowa zapa finansow przedsibiorstwa.

Alternatywa dla kredytu - inne rda gotwki

Przedsibiorstwo niekoniecznie musi siga po kredyt - jest to szczeglnie niewskazane dla tych firm, w przypadku ktrych istnieje obawa (uzasadniona osiganymi wynikami finansowymi), e nie poradz sobie z obsug zaduenia, to jest z patnoci rat kapitaowych i nalenych odsetek. Szczeglnie ostronie trzeba podchodzi do zaduenia krtkoterminowego, ktre jest stosunkowo drogie, przy czym w przypadku przejciowych kopotw mog wystpi problemy z terminow spat, co znacznie podwysza koszt kapitau (konieczno zapacenia karnych odsetek). Poza kredytem istnieje kilka innych rde finansowania. Pierwsze z nich to emisja akcji -

24

forma szczeglnie dogodna w przypadku spek publicznych. Tu jednak trzeba zwrci uwag na skomplikowan procedur organizacji emisji. Zapotrzebowanie na kapita obrotowy mona natomiast zaspokoi na przykad poprzez wyprzeda zalegajcych zapasw. Wprawdzie dokonuje si tego zwykle po obnionej cenie, to jednak automatycznie zabieg taki powoduje spadek zapotrzebowania na kapita, ktry dotychczas zaangaowany by w finansowanie nisko pynnych skadnikw majtku obrotowego. Kolejnym sposobem jest zwikszenie rotacji nalenoci - a wic praktycznie rzecz biorc redukcja akcji kredytowania odbiorcw. Spki przyspieszaj okres spywu nalenoci, stosujc np. ceny preferencyjne za zapaty gotwkowe lub obciajc zalegajcych z zapatami kontrahentw karnymi odsetkami. Trzeci wreszcie drog moe by powikszenie rodkw wasnych dziki kredytowaniu ze strony dostawcw.

Sytuacje kryzysowe
Przyczyny zewntrzne kryzysu w firmie Wewntrzne rda kryzysu firmy Najwaniejsze sygnay problemw firmy Kryzys - podstawowe narzdzia diagnostyczne Diagnostyka kryzysu - badanie dynamiki przychodw i kosztw Diagnostyka kryzysu - wskanik Altmana

Przyczyny zewntrzne kryzysu w firmie

Istnieje szereg czynnikw zewntrznych, ktre w duym stopniu oddziauj na stan finansowy przedsibiorstwa.

ZMIANY NA RYNKACH MIDZYNARODOWYCH s szczeglnie istotne dla przedsibiorstw, dziaajcych na rynkach zewntrznych. Mog by rdem problemw zwaszcza dla tych firm, ktre dziaaj na jednym, wybranym rynku. Przykadowo, recesja w Niemczech i wprowadzenie administracyjnych ogranicze dla firm zagranicznych spowodoway znaczny spadek przychodw polskich przedsibiorstw budowlanych, operujcych tradycyjnie na tamtejszym rynku. ZJAWISKA GOSPODARCZE W SKALI KRAJU. Do nich zaliczymy przede wszystkim takie czynniki, jak inflacja, zmiany kursw walutowych czy spadek realnych dochodw ludnoci. Przykadowo, w razie znacznego wzrostu inflacji przedsibiorstwo moe mie kopoty z wycen zapasw. Zmiany cen walut maj rwnie due znaczenie - dla importerw korzystny jest wzrost kursu zotego, dla eksporterw natomiast zjawisko to oznacza zmniejszenie konkurencyjnoci na rynkach zagranicznych. Z kolei wahania globalnego popytu powoduj zmiany w strukturze sprzeday. DECYZJE BANKU CENTRALNEGO I RADY POLITYKI PIENINEJ. Instytucje pastwowe okrelaj polityk pienin, oddziaujc na rynek m. in. za pomoc stp procentowych czy regulacji kursu zotego. Szczeglnie istotna jest kwestia stp procentowych - ich wzrost oznacza droszy kredyt, co automatycznie podnosi koszty finansowe. DECYZJE RZDOWE w postaci zmian stawek podatkowych czy ulg inwestycyjnych, ce i kontyngentw. Wzrost obcie ze strony pastwa jest zwykle powanym problemem dla firm, przeywajcych trudnoci.

25

KONIUNKTURA W BRANY. Wahania koniunktury dotycz rwnie caych bran, co w znacznym stopniu rzutuje na sytuacj poszczeglnych przedsibiorstw. Jeli w dodatku firma na czas nie zauway tego zjawiska, pozostaje z mas trudno zbywalnych zapasw, zwikszajcych zapotrzebowanie na kapita. ZMIANY CEN SUROWCW - s odczuwalne w sytuacji, gdy koszt surowca stanowi znaczy procent kosztw bezporednich produkcji sprzedanej. Przykadowo, dla ZML Kty due znaczenie maj wahania cel aluminium, stanowice podstawowy surowiec do produkcji, dla KGHM - zmiany cen miedzi. WZROST KONKURENCJI wymusza na przedsibiorstwach redukcje mar oraz intensyfikacj dziaa marketingowych w celu utrzymania dotychczasowej pozycji na rynku, co prowadzi do spadku wypracowanego zysku.

Wewntrzne rda kryzysu firmy

PROBLEMY ORGANIZACYJNE. Ryzyko ich wystpienia jest szczeglnie grone w przypadku wikszych struktur - przedsibiorstw wielooddziaowych czy holdingw. Sytuacja, w ktrej nie do koca wiadomo, kto za co odpowiada, prowadzi zwykle do niedowadu decyzyjnego oraz powoduje podejmowanie bdnych decyzji, obniajcych rentowno. Rwnie niepodana jest nadmierna liczba szczebli decyzyjnych - spka jest wwczas mniej elastyczna od konkurencji, co moe spowodowa utrat czci rynku. SABA KONTROLA FINANSOWA. Jeli przedsibiorstwo nie potrafi dobrze zarzdza kapitaem, spada dyscyplina kosztw, pogarsza si zarzdzanie dugiem, spada obrotowo skadnikw majtkowych itp. Zwykle prowadzi to do wzrostu kosztw finansowych. BRAK SKOORDYNOWANEJ POLITYKI MARKETINGOWEJ. By firma rozwijaa si prawidowo, potrzebna jest jasna i cile okrelona polityka marketingowa, wsplna dla wszystkich jednostek w obrbie danej struktury. Konieczne jest szybkie reagowanie na zmiany preferencji wrd odbiorcw czy systematyczna kontrola i rozwj sieci sprzeday. W przeciwnym wypadku powiksza si warto trudno zbywalnych, kapitaochonnych zapasw. SABA LOGISTYKA. Istotnym problemem, ktry rwnie powoduje przyrost masy zapasw jest za organizacja sub logistycznych. Planowanie sprzeday nie idzie wwczas w parze z wahaniami popytu, a nieprawidowe lokowanie produkcji gotowej podnosi koszty transportu (pniejsze "przerzucanie" towarw pomidzy punktami sieci handlowej). BRAK KAPITAU. Firma, ktra nie potrafi zorganizowa sobie finansowania, jest z gry skazana na niepowodzenie. W przypadku nadmiernego korzystania z drogich rde zewntrznych przedsibiorstwo szybko wpada w tzw. spiral zaduenia wwczas pozostaje ju tylko ukad z wierzycielami lub bankructwo. CZYNNIK LUDZKI. Zbyt silna pozycja zwizkw zawodowych, braki wykwalifikowanej kadry czy przeciwnie - przerosty kadrowe - to wszystko moe sta si powanym rdem problemw, uniemoliwiajcym szybki rozwj firmy.

Najwaniejsze sygnay problemw firmy

Istnieje kilka klasycznych sygnaw, wiadczcych o spadajcej sile finansowej przedsibiorstwa i zagroeniu jego prawidowego rozwoju.

26

Zmniejszenie przychodw W warunkach inflacji spadek przychodw jest zjawiskiem niepokojcym, wiadczcym o moliwoci utraty przez przedsibiorstwo czci rynku lub grupy klientw. Naley jednak zwrci uwag na takie moliwoci wytumaczenia spadku przychodw, jak sezonowo przychodw ze sprzeday czy odoona w czasie zapata za realizowany wanie kontrakt o duej wartoci. Ponadto konieczne jest przeanalizowanie nie tylko przychodw za dany okres, ale i wypracowanych w okresie, ktry stanowi dla nas punkt odniesienia. Moe si zdarzy, e np. rok wczeniej przychody byy wyjtkowo wysokie z uwagi na zapat za realizowany kontrakt dugoterminowy. Szybki przyrost kosztw Wzrost kosztw jest zjawiskiem niepokojcym, szczeglnie przy zdecydowanie niszej dynamice przychodw. Naley odpowiedzie na pytanie, na jakim poziomie nastpi przyrost kosztw oraz oceni, jakie czynniki spowodoway t sytuacj. Spadek zysku Spadajcy zysk jest kolejnym sygnaem, wiadczcym o pogarszajcej si sytuacji finansowej. Powstanie straty jest ju zjawiskiem niebezpiecznym - szczeglnie, jeli firma notuje ujemny wynik przez kilka czy kilkanacie miesicy, a towarzyszy temu spory udzia kapitaw obcych w finansowaniu dziaalnoci (moe to w stosunkowo krtkim czasie doprowadzi do niewypacalnoci). Zwikszone zapotrzebowanie na kredyt Firma nie moe poradzi sobie z finansowaniem biecej dziaalnoci, wic zaciga drogie poyczki krtkoterminowe. W przypadku nieregularnej spaty zobowiza znacznie powikszaj si koszty finansowe (konieczno zapaty wyszych odsetek). Kopoty z egzekucj nalenoci Rosncy wskanik rotacji nalenoci sygnalizuje, e wkrtce mog pojawi si problemy z finansowaniem. Czasami jednak (szczeglnie w warunkach wysokiej konkurencji) odoenie w czasie zapaty za sprzedane towary czy usugi jest elementem walki z konkurencj. Wolny obrt zapasami Wzrastajcy poziom zapasw, szczeglnie przy nieadekwatnym przyrocie przychodw ze sprzeday rodzi pytanie, czy przedsibiorstwo nie ma czasem kopotw z ich upynnieniem. Zym sygnaem jest ponadto "ratunkowa" wyprzeda zapasw poniej kosztw ich wytworzenia. Wyprzeda majtku trwaego Taka operacja wiadczy o problemach przedsibiorstwa, cho czasem moe by rezultatem reorganizacji firmy (w takich przypadkach warto zwrci uwag na komentarze do raportw finansowych i artykuy w prasie). Zaleganie z patnociami Nieterminowe regulowanie nalenoci podatkowych czy wobec Zakadu Ubezpiecze Spoecznych nie tylko dowodzi utraty pynnoci przedsibiorstwa, ale i naraa je na

27

dodatkowe koszty (w postaci karnych odsetek). Podobnie niepokojcym zjawiskiem s opnienia w wypatach dla pracownikw

Kryzys - podstawowe narzdzia diagnostyczne

W przypadku spek publicznych istnieje - okrelona odpowiednimi przepisami - dyscyplina informacyjna, nakazujca podawanie do publicznej wiadomoci nie tylko okresowych raportw finansowych, ale i komunikatw o zdarzeniach, majcych wpyw na generowane przez przedsibiorstwo wyniki. Poniej przedstawimy w skrcie szereg wskanikw, ktre pomog w ocenie sytuacji finansowej przedsibiorstwa, wraz z krtk interpretacj. Pomiar wielkoci bilansowych Wskanik pynnoci biecej (current ratio): majtek obrotowy FRTD = zobowizania biece Wskanik ten obrazuje moliwo pokrycia zobowiza dziki upynnieniu posiadanego majtku obrotowego. Jego optymalna wielko wynosi od 1.5 do 2.0. Spadek poniej 1.2 traktowany jest jako sygna zagroenia. Wzrost powyej 2.0 sygnalizuje nadpynno. Wskanik pynnoci szybkiej (quick ratio): majtek obrotowy - zapasy QR = zobowizania biece QR wskazuje na moliwo spaty zobowiza poprzez sprzeda bardziej pynnych elementw majtku obrotowego. Optymalna wielko QR to 1.0. Zota zasada bilansowa Jeli spka korzysta z dwigni finansowej, wwczas podane jest, by majtek obrotowy znajdowa pokrycie w kredycie krtkoterminowym, a majtek trway w kredytach dugoterminowych. Zamanie tej zasady - np. finansowanie rozwoju aktyww trwaych za pomoc krtkookresowych poyczek jest niebezpieczne i moe by przyczyn powanych kopotw przedsibiorstwa.

Diagnostyka kryzysu - badanie dynamiki przychodw i kosztw

Obowizujca tu zasada jest wrcz intuicyjna - przyrost przychodw powinien by wyszy od tempa wzrostu kosztw. Jednoczenie naley zwrci uwag na inflacj - przykadowo, wzrost przychodw o 10 proc. w warunkach 19-procentowej inflacji oznacza ich realny spadek. Z drugiej strony inflacja usprawiedliwia czciowo przyrost kosztw. Pomiar stopy zysku: zysk stopa zysku =

28

przychody ze sprzeday Pod uwag bierzemy zysk na poszczeglnych poziomach - zysk brutto ze sprzeday, zysk operacyjny, zysk z dziaalnoci gospodarczej, zysk przed opodatkowaniem i zwrot ze sprzeday netto. Systematyczny spadek stopy zysku wiadczy o pogbiajcej si niekorzystnej proporcji pomidzy przychodami a kosztami. Szczeglnie istotna jest stopa zysku brutto ze sprzeday, wskazujca na rentowno podstawowej dziaalnoci przedsibiorstwa - jej opadanie sygnalizuje moliwo wystpienia powanych kopotw w najbliszej przyszoci.

Diagnostyka kryzysu - wskanik Altmana

Istnieje wiele sposobw caociowego pomiaru przedsibiorstwa. Naszym zdaniem najlepsz metod badania ewentualnego zagroenia spki upadoci jest tzw. wskanik Altmana. Jest on zbudowany w oparciu o pi wskanikw, ktre przemnoone przez odpowiednio dobrane wspczynniki korygujce i nastpnie zsumowane daj wynik, obrazujcy kondycj finansow przedsibiorstwa. W modelu Altmana pod uwag bierze si wyniki piciu pomiarw. 1. Pomiar pynnoci oraz struktury aktyww, wyraajcy si wzorem x1: kapita pracujcy x1 = aktywa ogem 2. Pomiar rentownoci zysku zatrzymanego w przedsibiorstwie (x2): zysk netto - dywidenda x2 = aktywa ogem 3. Pomiar rentownoci aktyww (wskanik x3):

zysk brutto - zapacone odsetki x3 = aktywa ogem 4. Wskanik wspomagania finansowego (x4): warto rynkowa kapitau akcyjnego x4 = zobowizania dugoterm.+ zobowizania krtkoterm. 5. Pomiar wykorzystania posiadanych aktyww (x5):

29

przychody ze sprzeday x5 = aktywa ogem Po przemnoeniu powyszych wielkoci przez odpowiednie wspczynniki korygujce otrzymujemy wskanik Altmana (Z), ktry przedstawia si nastpujco: Z = (x1*1.2) + (x2*1.4) + (x3*3.3) + (x4*0.6) + (x5*1.0) Wedug Altmana, przedsibiorstwo o wartoci wskanika (Z) powyej 2.99 charakteryzuje si dobr kondycj finansow, natomiast wskanik na poziomie poniej 1.81 oznacza ju bankruta. Wartoci graniczn dla tego wskanika jest jednak 2.675 - poziom niszy wskazuje na trudnoci przedsibiorstwa.

30